Systemypolityczne, Politologia, 1 rok UJ


Wykład I

Wstęp:

Egzamin opisowy, 2 pytania dla wszystkich, 3-cie zależne od ćwiczeniowa

Literatura:

  1. Skrzydło „Ustroje państw współczesnych”

Uzupełniająca:

  1. Zamróz „Systemy polityczne rozwiniętych krajów kapitalistycznych”

  2. Konstytucje omawianych państw

  3. Domagała „ Konstytucyjne systemy rządów”

  4. Sartori „Teoria demokracji”

  5. Dodge, Newton „Polityka nowej Europy”

  6. Smith „ Życie polityczne w Europie Zachodniej”

  7. Sterner „Demokracje europejskie”

Dyżury: Poniedziałek 15:00 - 16:00 ul. Jabłonkowskich 5 p. II

System polityczny - składa się z 3 elementów:

  1. instytucje władzy państwowej (głowa państwa, rząd, parlament)

  2. podmioty polityczne, które wpływają (partie polityczne, system partyjny)

  3. normy prawne wyznaczające podstawy funkcjonowania państwa (konstytucja, ustawy o partiach, ustawy o prawie wyborczym…)

Ujęcia:

  1. instytucjonalne - najważniejsze są instytucje władzy

  2. funkcjonalne - najważniejszy jest wpływ partii

  3. normatywne - koncentruje się na normach, takie zdanie mają konstytucjonaliści

Formy państwa - sposób sprawowania władzy w państwie

  1. Forma rządów - budowa organów władzy państwowej:

Podział archaiczny i mało znaczący:

  1. monarchie

  2. republiki

4 typy państw demokratycznych:

  1. system parlamentarno-gabinetowy:

- elastyczny podział władzy

- władza wykonawcza i ustawodawcza wpływają na siebie

- odpowiedzialność rządu przed parlamentem

- głowa państwa może rozwiązać parlament

- np. Polska

  1. system prezydencki:

- ścisły podział władzy, separacja władzy

- jednoosobowa władza wykonawcza

- np. USA

  1. system pólprezydencki (parlamentarno-prezydencki):

- przewaga władzy wykonawczej nad ustawodawczą (wzmocnienie prezydenta i rządu kosztem parlamentu)

- synteza wcześniejszych systemów

- np. Francja

  1. system rządów zgromadzenia:

- nie ma podziału władzy, władzą jest parlament

- np. Szwajcaria, państwa komunistyczne (teoretycznie)

  1. Środki i metody realizowania władzy - reżym polityczny

4 filary państwa demokratycznego: reżim

  1. suwerenność narodu

  2. przedstawicielstwo polityczne (naród musi się jednak podporządkować przedstawicielstwu) (referendum), kadencyjność, wybory

  3. zasada podziału władzy (monteskiuszowski trójpodział): ustawodawcza, wykonawcza (egzekutywa) jest dwugłowa (głowa państwa i rząd) i sądownicza oddziaływuje w trybie hamującym

  4. zasada państwa prawnego - w państwie obowiązuje prawo i wszyscy są z nim związani, najważniejsza jest konstytucja

Państwo niedemokratyczne wyłącza od udziału władzy obywateli i władza jest narzucona:

  1. państwo autorytarne - interesuje się tylko polityką, nie ingeruje w sfery pozapolityczne

  2. państwo totalitarne - kontroluje politykę i wszystkie zachowania społeczne

  1. Budowa terytorialno-administracyjna państwa:

  1. unitarne - jednolite, jest tylko jedna władza państwa

  2. federacyjne - p. złożone, złożoność władzy państwowej

  1. Monarchia:

    1. funkcję głowy państwa sprawuje z reguły dożywotnio i przeważnie w drodze dziedziczenia organ jednoosobowy

    2. nosi tytuł króla, księcia, cesarza, sułtana

    3. wyjątkiem są monarchie elekcyjne - monarcha wybierany na odpowiednią kadencję z grona uprawnionych osób, np. Malezja (król wybierany na 5 lat przez organ Konferencję Władców, każdy stan ma sułtanów, obowiązuje zasada rotacji), Watykan (papież wybierany przez kardynałów poniżej 80 lat na konklawe

    4. monarchia absolutna - monarcha głową i władzą, może tworzyć prawo

    5. monarchia konstytucyjna - pozycja monarchy określona przez konstytucję

    6. monarchia parlamentarna - rodzaj monarchii konstytucyjnej; król jest symbolem władzy, państwa, nie posiada żadnej realnej władzy, jest reprezentantem, prawo tworzy parlament

    7. na świecie SA 24 monarchie (11 w Europie)

  2. Republika (łac. respublica - rzecz publiczna):

    1. główna cecha - głowa pochodzi z wyborów (powszechnych, pośrednich - parlament, specjalny organ: we Włoszech parlament + delegaci władz regionalnych, regionalnych Niemczech parlament + delegaci Landtagów = Zgromadzenie Federalne)

    2. głowa z reguły jest jednoosobowa (prezydent), ale np. w Szwajcarii jest kolegialna

    3. suwerenem jest naród lub lud (teoretycznie)

    4. może istnieć republika niedemokratyczna

    5. najstarszą republiką jest San Marino (IV p.n.e.)

  1. Unitarne:

  1. zwartość organizacyjna, terytorialna

  2. nie ma części składowych wykazujących znaczną samodzielność polityczną

  3. dzieli się na jednostki terytorialne i przekazuje się im pewne kompetencje administracyjne

  4. jednostki: gmina, powiat, województwo, departament

  5. niższe struktury są podporządkowane władzy centralnej

  1. Federalne:

  1. państwo, które dokonuje rozdziału władzy państwowej pomiędzy dwa szczeble, na władze federalne i stanów, kantonów…

  2. części składowe jakkolwiek nie są odrębnymi państwami mają pewne cechy władzy państwowej (mają własne konstytucje, systemy prawne, insytuje, odrębność budżetową)

  3. części wszystkiego nie robią bo przynależą do organizacji państwowej, mogą robić wszystko co zgodne z prawem federalnym

  4. prawo federalne rozdziela kompetencje między władze federalne i stanowe

  5. enumeracja tego co należy do federacji, wszystko co nie jest przekazane federacji przekazane jest częściom składowym

  6. kompetencje federacyjne: sprawy zagraniczne, obrona, bezpieczeństwo wewnętrzne, kwestie obywatelskie i finansów, prawo bicia monety, prawo bankowe

  7. spory kompetencyjne rozstrzyga sądownictwo (Sąd konstytucyjny, Sąd Najwyższy)

  8. brak politycznego podporządkowanie części składowych władzom centralnym, tylko prawu federalnemu

  9. władze centralne nie są przedstawicielstwem władz cz. składowych (różnica z konfederacją)

  10. federacji jest ok. 30, proces federalizacji przechodzą Włochy; w Afryce Nigeria i Kamerun

  11. powstanie federacji:

- samodzielne państwa łączą się w większe państwa (USA, Szwajcaria, Niemcy), części składowe mają silną pozycję

- podjęcie przez państwo unitarne decyzji o federalizacji np. Belgia

  1. Konfederacja - związek państw związanych w celu realizacji jakiegoś zadania

  2. Szwajcaria faktycznie jest federacją

Reżym niedemokratyczny

  1. Państwa autorytarne - to państwo niedemokratyczne, neguje demokrację, obywatele nie mają wpływu na sprawy państwowe.

J. Linz (badacz autorytaryzmu) wydzielił cechy:

  1. ograniczony pluralizm polityczny - dopuszcza ograniczoną różnorodność postaw politycznych, bardziej toleruje niż uznaje

  2. niski stopień zideologizowania władzy, brak ideologii państwowej

  3. nie ma postulatu politycznej mobilizacji społeczeństwa - wycisza polityczne zainteresowania obywatela

  4. władza podmiotu władzy z reguły jest słabo zdefiniowana - konstytucja tworzy fasadowy system władzy, nie przystaje porządek realny do normatywnego

  5. zapleczem politycznym dla rządzących są struktury biurokratyczne, , wojskowe, policyjne; zazwyczaj nie powołują partii masowej

Władza stara się kontrolować struktury państwowe (władza zadawala się samą władzą). Poza polityką istnieje większa lub mniejsza swoboda. Autorytaryzm jest systemem defensywnym, broni swego obszaru. Rządy autorytarne mówią czego nie wolno robić, a co nie jest zakazane jest dozwolone.

Rodzaje ustrojów autorytarnych, typologia:

1) Zasadniczy Cel polityczny

  1. reakcyjny

- rzadko występuje

- chce przywrócić dawny ustrój, chce przezwyciężyć teraźniejszość dla przeszłości

  1. konserwatywny (najczęstszy)

- odwołuje się do jedności narodu, wartości państwa (jest nadrzędne w stosunku do obywatela)

- rządzący są strażnikami państwa

- manifestuje przywiązanie do religii

- dyktatura Salazara w Portugalii i Francisco Franco w Hiszpanii

  1. rewolucyjny:

- zburzenie istniejącego porządku, zbudowanie nowego

- częste zabarwienie lewicowe

- często spotykany w wyzwolonych krajach Trzeciego Świata

2) Typologia wg. kryterium podmiotu władzy (autorem Linz), autorytaryzmy:

  1. biurokratyczno-wojskowy:

- władza należy do elity aparatu państwowego i wojska

- władza słabo zainteresowana uczestnictwem w polityce obywateli

- jest pluralizm polityczny, nie przekłada się jednak na wybory

  1. organicznego statalizmu:

- zorientowanie na państwo, państwo jest zhierarchizowane

- silny pluralizm, ale nie polityczny, jest pluralizm grup interesów

często występuje monopartia wspierająca system władzy

  1. mobilizacji postdemokratycznej:

- duża mobilizacja polityczna społeczeństwa

- silna masowa partia rządząca

- zręby ideologii państwowej

- powstaje najczęściej po załamaniu demokracji

  1. mobilizacji postniepodległościowej:

- powstaje po odzyskaniu niepodległości w środowisku niezdolnym do demokracji

- istnieje monopartia, ale słaba

- słaba ideologia państwowa

- rozbudowany kult przywódcy- ojciec narodu

  1. posttotalitarny - reprezentują państwa komunistyczne po destalinizacji

  2. niedoskonałego totalitaryzmu - pojawia się, gdy rozwój do totalitaryzmu został zahamowany (Kuba Castro)

  3. rasistowskiej demokracji

- RPA w dobie apartheidu

- istnieje prawnie potwierdzona dominacja mniejszości rasowej i w tej mniejszości występują wszelkie procedury demokratyczne

Władzę może sprawować:

  1. jednostka - wtedy jest to autokracja; tradycyjną jej formą był absolutyzm Ludwika XIV we Francji; w XVIII w Europie wytworzył się absolutyzm oświecony np. Prusy Fryderyka II Wielkiego, Rosja Katarzyny II Wielkiej, Austria Józefa II - władzę uzasadniali umową społeczną.

  2. grupa - jest to oligarchia, najczęściej była spotykana oligarchia arystokratyczna (pochodzenie) i republikańska (bogactwo)

Podmiot zawsze jest dyktatorem, nie podlega kontroli społecznej, często wymusza posłuch siłą lub groźbą jej użycia. Rzadko zdarza się, by władza miała poparcie większości społeczeństwa. Autorytaryzm powstaje zazwyczaj po jakimś kryzysie, zamieszaniu… Gdy władza ma poparcie społeczeństwa, nazywamy ją dyktaturą cezaryjską:

Ficystat w Grecji, Juliusz Cezar w Rzymie, Cromwell w Angli, Napoleon Bonaparte (bonapartyzm = cezarianizm + absolutyzm + rewolucyjność), Kemal Ataturk w Turcji, Juan Peron w Argentynie, Getulio Vargas w Brazylii, Piłsudski w Polsce.

Junta - dyktatura o silnym zabarwieniu wojskowym, państwo pod kuratelą armii.

Despotyzmy, tyranie - bardzo represyjne dyktatury intensywnie opierające się na sile.

  1. Totalitaryzm:

  1. władza państwowa stara się kontrolować wszystkie dziedziny życia społeczeństwa, przykładem są państwa faszystowskie i komunistyczne

- władza stara się prowadzić totalny nadzór nad zachowaniami wszystkich obywateli

- rząd mówi co można robić, wszystko inne jest zakazane

- zasadą despotyzmu „nie wolno”, zasadą totalitaryzmu „musisz” (G. Orwell)

  1. zamknięta wizja ideologiczna, nie podlegająca ocenie, wcielana przez aparat państwa

- ideologia nie jest tylko polityczna, wypowiada się na wszystkie tematy, można powiedzieć, że jest to wiara

- totalitaryzm tworzy ideokrację - tworzy nadrzeczywistość ideologiczną i nowomowę- zawsze istnieje teoria spisku

- ideologia ma też ostateczne cele

  1. występuje masowa monopartia rządząca, nie ma pluralizmu politycznego, na czele partii stoi przywódca, któremu przypisuje się nadzwyczajne umiejętności

  2. masowy terror

Za pierwszego ideologa uważa się Platona.

Przykłady pretotalitarne:

Starożytna Sparta, Rzym za Dioklecjana, teokratyczna gmina Kalwina w Genewie, dyktatura jakobinów we Francji.

Termin totalitaryzm pojawił się we Włoszech na początku 1923 i oznaczał zło polityczne, pierwszy użył go G. Amendola. Później słowa przejęli faszyści i nadali im pozytywne znaczenie (G. Gentile - mówił, że dobrze, że Włochy są totalitarne). „Totalitaryzm to zasada, która odpowiada państwu Włoskiemu, nic przeciwko państwu, nic poza państwem, nic bez państwa” (Mussolini)

  1. Państwo demokratyczne.

Demokracja - rządy ludu, rządy ludu przez lud i dla ludu.

Demokracja współczesna ma charakter przedstawicielski. Demokracja jest więc systemem gdzie decyzje podejmują ci, którzy uzyskali zaufanie narodu, gdy ubiegali się o głosy narodu, źródłem władzy jest zaufanie narodu, zaufanie zyskują na kadencję.

Wg. Sartoriego demokracja to system, gdzie nikt nie może sobie powierzyć władzy, nikt nie może sobie przywłaszczyć nieograniczonej władzy.

Demokracja nie jest idealna, bo podmiot władzy jest usytuowany poza aparatem, podmiot musi respektować decyzje organów władzy.

„Ktokolwiek żyje w dyktaturze będzie walczył o demokrację” (Popper)

4 filary państwa demokratycznego:

  1. suwerenność narodu

  2. przedstawicielstwo polityczne (naród musi się jednak podporządkować przedstawicielstwu) (referendum)

  3. zasada podziału władzy (monteskiuszowski trójpodział): ustawodawcza, wykonawcza (egzekutywa) jest dwugłowa (głowa państwa i rząd) i sądownicza oddziaływuje w trybie hamującym

  4. zasada państwa prawnego - w państwie obowiązuje prawo i wszyscy są z nim związani, najważniejsza jest konstytucja

ad a) podmiot władzy o naród , lud- obywatele którzy przekroczyli pewien pułap wieku.

Konstytucje mówią że naród jest suwerenem i piastunem praw. Sprawuje władzę bezpośrednio( referendum, veto zawieszające, ludowa inicjatywa ustawodawcza). Niekiedy konstytucja porusza sytuacje w których zaistniał obowiązek przeprowadzenia referendum- jest to uzupełnienie zwykłego procesu decyzyjnego( np. w razie wprowadzania nowej konstytucji)

WYKŁAD ( 3.03.2004)

Wybory- akt wyłaniania przez obywateli w głosowaniu ludzi sprawujących władzę polityczną. Decydują one kto będzie rządził w państwie- jest to jedyne uzasadnienie władzy.

Kto wybiera?

Wybiera cały naród ale obowiązuje kryterium wiekowe. Jest to jedyne kryterium. Obecnie wynosi 18 lat( najczęściej!!!), fakt uczestnictwa czynnego nie jest już uwarunkowany cenzusem majątkowym.

Osoby wyłączone przez prawo- pozbawienie praw wyborczych związane z sankcją za dane przestępstwo oraz choroba umysłowa.

Kogo się wybiera?

Minimalnym warunkiem demokracji jest wybór parlamentu ( powszechny równy). Demokracja nie mogłaby istnieć gdyby wybory nie były przeprowadzane w formie bezpośredniej. Często mamy do czynienia z parlamentami dwuizbowymi, czasem bywa że jedna izba nie pochodzi z wyboru( nie jest przedstawicielem ludu) i stanowi aparat reprezentacyjny na szczeblu ogólnonarodowym państwa( instytucje składowe lub przez inny wybór). Izba , która jest reprezentacją narodu musi mieć większe prawa niż podmiot, który reprezentuje federacje( supremacja władzy)

Powszechnie wybierany jest parlament lub w minimalnym zakresie- izba reprezentantów. |Nie ma wymogu nakazującego, aby inne instytucje były wybierane powszechnie.( Kiedyś w Izraelu próbowano przeprowadzić powszechne wybory na premiera- próba nieudana- nie uzyskał ów kandydat poparcia ze strony parlamentu. Od 2001 r. premiera mianuje prezydent- podobne propozycje wygłaszano w Hiszpanii i Włoszech)

Państwa demokratyczne korzystają z mandatu wolnego , bo jest praktyczny i łatwy do zastosowania.

Ogr. reprezentacji politycznej:

Wynika z:

System wyborczy - mechanizm przekształcania głosów oddanych w wyborach na mandat parlamentarny.

Ordynacja wyborcza-rozróżniamy dwa typy:

Takie rozwiązania w istotny sposób decydują o składzie parlamentarnym. Sartori twierdzi że jest to najbardziej manipulacyjny element polityki. System daje efekt manipulacyjny czyli zwiększenie zwycięstwa wygranej partii i odwrotnie.

Systemy te mają odmienne cele.

PROPORCJONALNOŚĆ - celem jest zapewnienie max. Reprezentacji partii w parlamencie. Ugrupowania dostają tyle miejsc w parlamencie ile zdobyły w wyborach.

Układ sił w parlamencie mówi jak kształtują się obecne zapatrywania ludu.

  1. Dobre strony:

  1. Złe strony:

SYSTEM WIĘKSZOŚCIOWY- celem jest nie tylko obsadzenie składu parlamentu, ale również powołanie stabilnego rządu.

W systemie większościowym, wybory są w jednomandatowym okręgu - ten, kto wygrywa, bierze mandat, nawet jeśli wygrał tylko jednym głosem.

    1. Zalety:

    1. Wady:

Absurd wyborczy - większość w parlamencie wygrywa partia, która uzyskała mniejsze poparcie - 2 przypadki: konserwatyści i ……..?).Dzieje się tak, bo w wyborach jednomandatowych okręgów na koncie przegranego ugrupowania było więcej głosów. Brakuje sumowania głosów.( np. Nowa Zelandia -zmieniono ordynacje wyborcza z większościowej na proporcjonalno-większościową)

- zawęża alternatywę wyborczą -głosowania na zasadzie mniejszego zła

efekt antycypacyjny - nie głosujemy na trzecią partię która nie ma szans

Nie można głosów przesunąć, bo istnieje przepaść między partiami( np. ideologia)

-niebezpieczeństwo imperatywnego mandatu- los kandydatów zależy od wyborców z jednomandatowego okręgu wyborczego.

-sprawdza się przy jednomandatowych okręgach

WYKŁAD 4

    1. Metody wyborcze w poszczególnych systemach:

  1. większościowy-jest prostszy, wystarczy zsumować głosy

  • proporcjonalny- okręgi -kilku, kilkunastu posłów deputowanych, proces matematyzacji wyborów - 2 metody:

          1. D'HONDTA

    (okręg ośmiomandatowy)

    PARTIA GŁOSY :1 :2 :3 :4

    A 171000 171000(1) 85000(3) 57000(6) 42750(8)

    B 132000 132000 (2) 66000(5) 44000(7) 33000

    C 84000 84000(4) 42000 28000 21000

    D 36000 36000 18000 12000 9000

    Kiedy stosuje się system list otwartych (dokonuje się wyboru kandydata, a nie tylko na partie), mandat dostaje ten kandydat, który ma najwięcej wskazań

          1. SAINT LAGUE

    PARTIA GŁOSY :1,4 :3 :5

    A 171000 122142(1) 57000(4) 34200(6)

    B 132000 94285(2) 44000(5) 26400(8)

    C 84000 60000(3) 28000(7) 16800

    D 36000 25714 12000 7200

    Metoda d'Hondta sprzyja dużym ugrupowaniom, natomiast metoda Saint Lague jest bardziej proporcjonalna

        1. POZOSTAŁE FILARY DEMOKRACJI: