Psychologia

Nazwa pochodzi od słów wywodzących się z języka greckiego - PSYCHE = dusza i LOGOS = słowo/myśl/rozumowanie. Nauka badająca mechanizmy i prawa rządzące psychiką oraz zachowaniami człowieka. Psychologia bada również wpływ zjawisk psychicznych na interakcje międzyludzkie oraz interakcję z otoczeniem.

Najważniejsze nurty (szkoły) psychologiczne

• Gestalt (psychologia postaci)

• psychoanaliza (nurt psychodynamiczny, psychologia dynamiczna) i neopsychoanaliza

• behawioryzm i neobehawioryzm

• psychologia humanistyczna

• psychologia poznawcza

• psychologia ewolucyjna

• neuropsychologia

• psychologia społeczna

• psychologia kulturowa

• psychologia międzykulturowa

• psychologia transpersonalna

Psychoanaliza: Zapoczątkowana na przełomie XIX i XX wieku przez wiedeńskiego lekarza Zygmunta Freuda.

W tym pierwszym klinicznym znaczeniu psychoanaliza odkrywa i bada nieświadome konflikty wewnętrzne, motywacje i znaczenie objawów. Dąży do modyfikacji systemu mechanizmów obronnych oraz integracji różnych części psychiki. Zygmunt Freud jako pierwszy wprowadził pojęcie nieświadomości do psychologii, wynalazł on także metodę badania przejawów nieświadomego życia psychicznego - metodę swobodnych skojarzeń.  

Na podstawie doświadczeń, jakie dane mu było poczynić z pacjentami, Freud opracował podział psyche ludzkiej, wyodrębniając:

• Świadomość - treści świadome mogą dowolnie stanowić przedmiot uwagi, mogą tez być dowolnie z niej usuwane;

• Przedświadomość - gromadzą się tutaj te treści psychiczne, które nie są momentalnie dostępne świadomości, można je jednak odkryć dzięki poszukiwaniu na zasadzie badania kontekstu i związków łączących inne, znane już świadomości treści, mogą się one też pojawić na zasadzie kojarzenia-

• Nieświadomość - zgromadzone są tutaj te treści psychiczne, których nie można sobie uświadomić bezpośrednio, aby treści nieświadome mogły zostać uświadomione, trzeba się odwołać do pomocy pewnych metod, znanych terapii psychoanalitycznej (np. analizy marzeń sennych, badania swobodnych skojarzeń) czy hipnozy; nieświadomość stanowi system składający się przede wszystkim z treści wypartych.

Te trzy dziedziny życia psychicznego Freud powiązał z modelem trzech funkcji czy instancji, wyodrębniając:

• "Id" - dziedzinę naturalnych popędów i instynktów;

• "Ego" - instancję zwróconą przede wszystkim w kierunku świadomości, odzwierciedlającą treści dane świadomemu postrzeganiu

• "Superego" - instancję obejmującą ideały i normy moralne.

Behawioryzm ( behavior lub behaviour - zachowanie) - kierunek psychologiczny, który rozwinął się w XX wieku, przede wszystkim w USA.

Założenia behawioryzmu:

• psychologia musi się ograniczyć do mierzalnych, jasno zdefiniowanych eksperymentów, w których ludzi poddaje się działaniu określonych bodźców i obserwuje się ich określone reakcje na te bodźce.

W skrajnej postaci behawioryzm zakładał, że bardziej złożone zjawiska psychiczne, takie jak np. uczucia wyższe (miłość) są wuczone i składają się z repertuaru zachowań. Ludzie podobnie jak wszystkie inne zwierzęta działają według stosunkowo prostych zasad opierających się na stałych, odruchowych lub wyuczonych reakcjach na bodźce. Według tego poglądu, większość ludzi, niezależnie od ich "zawartości mózgu"(emocji, myślenia) będzie w tych samych warunkach reagować podobnie na podobne zestawy bodźców. Jedyną zaś rzeczą, która jest u człowieka wrodzona, jest ogólna zdolnośc uczenia się.

Teoria ta jest już jednak w zasadzie porzucona, gdyż stoi w sprzeczności z wieloma eksperymentami psychologicznymi dowodzącymi dużego znaczenia tzw. zmiennych pośredniczących podczas reakcji na konkretne bodźce.

W ramach behawioryzmu rozwinęły się dwa podstawowe paradygmaty: warunkowanie klasyczne (inaczej warunkowanie reaktywne lub warunkowanie pawłowowskie) i warunkowanie instrumentalne nazywane także zamiennie warunkowaniem sprawczym.

Psychologia społeczna - dziedzina nauki  badająca, w jaki sposób obecność innych ludzi i ich działania wpływają na psychikę i zachowanie się jednostki. Innymi słowy jest to nauka badająca procesy psychiczne i zachowanie się ludzi znajdujących się w sytuacjach społecznych - takich, w których występują inni ludzie.

Dziedziną badań tej nauki są zarówno procesy społeczne wpływające na indywidualnego człowieka, jak i procesy zachodzące w grupach ludzkich.

Psychologia poznawcza - to dziedzina psychologii zajmująca się problematyką poznawania przez człowieka otoczenia - tworzenia wiedzy o otoczeniu, która może być następnie wykorzystana w zachowaniu. Wiedzę przedstawia się jako struktury (reprezentacje umysłowe), mechanizmy jej tworzenia - jako procesy (procesy poznawcze), a całość zagadnienia - jako tworzenie i przekształcanie struktur poprzez procesy. Stąd też można stwierdzić, że psychologia poznawcza zajmuje się badaniem struktur i procesów poznawczych.

Aktywność poznawczą opisuje się także jako przetwarzanie informacji przez system poznawczy (umysł) i stąd też można powiedzieć, że psychologia poznawcza zajmuje się badaniem organizacji i funkcjonowania umysłu.

PROCESY POZNAWCZE

Procesy poznawcze - procesy tworzące i zmieniające struktury poznawcze (reprezentacje umysłowe) w umyśle. Procesy poznawcze służą do tworzenia i modyfikowania wiedzy o otoczeniu, kształtującej zachowanie (służą poznawaniu otoczenia). To procesy przetwarzania informacji, jakie zachodzą w układzie nerwowym i polegają na odbieraniu informacji z otoczenia, ich przechowywaniu i przekształcaniu, oraz wyprowadzaniu ich ponownie do otoczenia w postaci reakcji - zachowania.

Elementarne procesy poznawcze 

Związane przede wszystkim z odbieraniem, interpretowaniem i przechowywaniem informacji. Wymienia się tutaj przynajmniej trzy główne kategorie: 

• uwagę, 

• percepcję

• pamięć.

Złożone procesy poznawcze 

To przede wszystkim:

•  myślenie - zdolność umysłu do tworzenia symbolicznego modelu rzeczywistości, oraz do przeprowadzania przekształceń na tym modelu, zastępując tym samym realne działania. Wyróżnia się w myśleniu różne procesy złożone, jak np. rozwiązywanie problemów, abstrahowanie itd.

• język

Podział procesów poznawczych

Percepcja - odpowiada za odbieranie informacji z otoczenia. Jest związana ze zmysłami, mówimy o percepcji wzrokowej, słuchowej, smakowej, węchowej, dotykowej, o zmyśle równowagi itd.

Uwaga - odpowiada za selekcjonowanie informacji.

Kategorie:

1. Uwaga mimowolna - jest wyzwalana przez otoczenie i przykładem może być odruch orientacyjny.

2. Uwaga dowolna - jest uruchamiana przez organizm, wiąże się z podjęciem aktywności celowej, wolicjonalnej (przynajmniej w zakresie uwagi). Cechy uwagi dowolnej:

• selektywność uwagi - dotyczy selekcji informacji, zdolności do skupienia uwagi na jakimś jednym, wybranym aspekcie otoczenia,

• przedłużona koncentracja - dotyczy zdolności do utrzymywania uwagi przez dłuższy czas na tym samym aspekcie otoczenia

• podzielność uwagi - dotyczy możliwości nakierowania uwagi na dwa aspekty otoczenia równocześnie,

• przerzutność uwagi - dotyczy zdolności przełączania uwagi pomiędzy dwa aspekty otoczenia z jednego na drugi, ogniskując uwagę raz na jednym, raz na drugim.

• Czujność - dotyczy oczekiwania na pojawienie się określonej informacji i ignorowania pozostałych informacji. Dane, na które podmiot oczekuje można określić mianem sygnału, zaś dane ignorowane - jako szum.

• przeszukiwanie - dotyczy aktywnego poszukiwania określonej informacji pośród zbioru różnych informacji, zdolności do celowego i aktywnego wyselekcjonowania z otoczenia konkretnych danych.

Pamięć - zdolność do przechowywania informacji. Wyróżnia się dwa główne systemy pamięci.

1. Pamięć deklaratywna/jawna - system pamięciowy, w jakim przechowywane informacje są łatwe do uświadomienia, łatwe do werbalizacji lub wizualizacji.

• Pamięć sensoryczna- związanym z rejestracją bodźca, przechowuje niewielką ilość informacji w bardzo krótkim czasie.

• Pamięć przemijająca - przechowuje niewielką ilość informacji przez krótki czas.

a) Pamięć krótkotrwała (ang. short-term memory, STM), pamięć natychmiastowa, bezpośrednia, dotyczy przechowywania niewielkiej ilości informacji. Czas przechowywania informacji w pamięci wynosi kilkanaście sekund do kilku lub kilkunastu minut. System ten charakteryzuje się brakiem trwałości, wrażliwość na zapominanie jest duża tj. informacje zapomniane znikają bezpowrotnie. Pojemność tego systemu określa tzw. magiczna liczba Millera 7+/-2.

b) Pamięć prospektywna - dotyczy pamiętania o czymś, co ma być wykonane w przyszłości w określonym miejscu i czasie;

• Pamięć długotrwała (ang. long-term memory, LTM) - dotyczy informacji zapamiętanych trwale. Fazy:

-(1)- zapisywanie informacji w pamięci =zapamiętywanie, kodowanie

-(2)- przechowywaniu informacji w pamięci

-(3)- wydobywanie, przywoływanie informacji z pamięci

a) pamięć epizodyczna- dotyczy zdarzeń mających określone umiejscowienie w czasie i przestrzeni, osadzonych w kontekście autobiograficznym.

- pamięć świeża- pojęcie odnosi się do zawartości pamięci epizodycznej i określa wspomnienia z okresu minionej godziny, dnia, czy kilku tygodni. Prawdopodobnie najczęściej jest stosowane w medycynie w odniesieniu do badania zdolności do zapamiętywania nowych informacji, często niesłusznie utożsamiane z pojęciem "pamięci krótkotrwałej"

- pamięć dawna- pojęcie odnosi się do zawartości pamięci epizodycznej i określa wspomnienia sięgające daleko wstecz, do okresu dzieciństwa, dawno dobrze utrwalone.

b) pamięć semantyczna- dotyczy faktów które nie mają wyraźnego osadzenia autobiograficznego, ogólnej wiedzy, w węższym rozumieniu: znaczenie słów i zdań

c) pamięć kontekstualna, pamięć źródła- dotyczy kontekstu nabywanych informacji, pamięci o tym, jak i gdzie przyswojono dane informacje

2. Pamięć niedeklaratywna/utajona/niejawna- system pamięciowy, w jakim przechowywane informacje nie poddają się łatwo werbalizacji czy wizualizacji, ujawniają się raczej poprzez zachowanie i nie zawsze muszą być uświadamiane.

• Pamięć proceduralna- uczenie się umiejętności i nawyków - stopniowe nabywanie wprawy w jakiejś czynności, zarówno poznawczej, jak i związanej z kontrolą motoryczną, interakcją zmysłu równowagi i koordynacji wzrokowo-motorycznej, jak np. jazda na rowerze. Pamięć proceduralna nie jest pamięcią ulotną, stąd też można ją przedstawiać jako pamięć długotrwałą.

• Poprzedzanie lub inaczej prymowanie, torowanie -to procedura doświadczalna w badaniach psychologicznych, poprzez którą tworzona jest jakaś forma pamięci. Efekt poprzedzania to wpływ wcześniejszej ekspozycji bodźca na późniejszą aktywność z nim związaną.

Myślenie - każda operacja umysłowa, która wiąże dwa lub więcej bitów informacji jawnie (jak w obliczeniach arytmetycznych) lub niejawnie (jak w formułowaniu sądu, że coś jest złe, czy pozostaje w relacji do czegoś).

- ma na celu tworzenie modelu rzeczywistości po to, by dokonywać różnych operacji i przekształceń na tym modelu, a nie na realnej rzeczywistości.

- operowanie na strukturach (reprezentacjach poznawczych w postaci pojęć, wyobrażeń, zdań) w celu rozwiązywania problemów

Podział procesów myślenia:

1. myślenie autystyczne - nie służące jakiemuś konkretnemu celowi

2. myślenie realistyczne - podporządkowane jakiemuś określonemu celowi (np. rozwiązaniu problemu)

• reproduktywne - kiedy przebieg procesu myślowego i jego efekt końcowy nie jest niczym nowym dla danej jednostki, kiedy ma miejsce odtworzenie już znanych operacji intelektualnych

• produktywne - kiedy przebieg procesu myślowego bądź jego efekt końcowy jest czymś nowym dla jednostki

a) twórcze - kiedy myślenie produktywne jest czymś nowym nie tylko dla jednostki, ale też jest czymś nowym z perspektywy społecznej danego okresu historycznego.

b) odtwórcze - kiedy myślenie produktywne nie spełnia kryteriów myślenia twórczego w takim sensie, jak to przedstawiono powyżej

• krytyczne - kiedy proces myślowy nie zmierza ani do powtórzenia znanych operacji, ani do wytworzenia czegoś nowego, ale ma na celu ocenę aktywności intelektualnej.

Język - to system kodujący znaczenia za pomocą symboli i zasad operowania nimi. Funkcje językowe można traktować w dwóch perspektywach:

1. System komunikacji międzyludzkiej

2. System reprezentowania znaczeń wspomagający procesy poznawcze, zarówno elementarne jak i złożone, a także funkcje wykonawcze.

Podstawowe metody badawcze w psychologii

1. Obserwacja,

2. Wywiad,

3. Rozmowa,

4. Eksperyment,

5. Techniki kwestionariuszowe,

6. Testy inteligencji i zdolności.

Obserwacja psychologiczna polega na świadomym, planowym i celowym spostrzeganiu zjawisk i zdarzeń. Powinna być rejestracją obiektywnych faktów. Badacz (psycholog) może rejestrować dane zachowania, a wyniki badania może porównywać z innymi badanymi osobami. Każda obserwacja jest spostrzeganiem zamierzonym, którego przebieg wyznacza cel obserwacji.

Przyjmując kryterium przedmiot wyróżnia się:

• obserwację psychologiczną - jej przedmiotem są czynności świadczące
  o określonych procesach psychicznych lub właściwościach osobowości obserwowanej jednostki obserwowanej jednostki, o jej spostrzegawczości, wyobraźni, pamięci, myśleniu, zdolnościach, zainteresowaniach.

• obserwację pedagogiczną.

Ze względu na zakres można wyróżnić:

• obserwację wycinkową (cząstkową) - jej przedmiotem są określone ruchy lub czynności, które wyznaczają zakres prowadzonych obserwacji. Obserwowanym fragmentem zachowania się mogą być czynności będące odpowiednikiem procesów uwagi, pamięci, myślenia, zainteresowań, zdolności i cech charakteru.

• obserwację całościową - dotyczącą całokształtu zachowania się danej jednostki. Umożliwia ona bardziej wszechstronne poznanie go, jednak jest czasochłonna - musi być prowadzona systematycznie przez dłuższy czas, opierać się na bogatszych materiałach niż obserwacja wycinkowa.

Uwzględniając zakres można dokonać podziału na:

• obserwację indywidualną - dotyczy określonej osoby;

• obserwację grupową - dotyczy zachowania się określonej grupy
  lub zespołu.

Ze względu na cel obserwacji wyróżnia się:

• obserwację dorywczą (przypadkową, przygodną, niezamierzoną)
  - prowadzoną bez przyjętego z góry celu, trwającą stosunkowo krótki czas, dokonywaną pod wpływem określonych podniet zewnętrznych.

• obserwację systematyczną - mającą z góry ustalony cel, prowadzoną przez pewien czas, zmierzającą do zebrania określonych materiałów.

Ze względu na czas trwania można wymienić:

• obserwację ciągłą (fotograficzną) - prowadzona jest bez przerwy, przez pewien okres czasu, wymaga współdziałania szeregu obserwatorów, którzy na przemian dokonują obserwacji i rejestrują je we właściwy sposób. Ten rodzaj obserwacji jest dość żmudny i czasochłonny, dlatego też zastępuje się go obserwacją tzw. próbek czasowych.

• obserwacja próbek czasowych - obserwacje wykonywane
  są w określonych odstępach czasu.

Uwzględniając postawę obserwatora w czasie trwania obserwacji można wyróżnić:

• obserwację bierną - obserwator „stoi z boku” i ogranicza się
  do rejestrowania określonych czynności;

• obserwację czynną (obserwacja uczestnicząca) - obserwator jest bezpośrednim uczestnikiem wydarzeń badanych, a przez obserwowanych traktowany jako „swój”.

W zależności od sytuacji, w której przeprowadzamy obserwację oraz wpływu obserwatora na wystąpienie określonych zachowań możemy dokonać podział na:

• obserwację z interwencją - większość badań psychologicznych wykorzystuje ten rodzaj obserwacji.

Cechy prawidłowej obserwacji:

• celowość (musimy wiedzieć dlaczego obserwujemy daną jednostkę);

• systematyczność i planowość (historia o dziewczynie przed egzaminem);

• selektywność (np. oddzielanie tego co wypada od tego co nie wypada);

• obiektywność (polega na tym, że wyniki uzyskiwane w badaniu są niezależne od osoby badającej - eksperymentatora).

Rozmowa jest to proces komunikacji językowej między psychologiem
a osoba badaną. Służy przede wszystkim poznaniu prawidłowości życia psychicznego człowieka. Jako narzędzie badań naukowych, aby spełniła swój cel, musi być bardzo rzetelna.

Pytania dobierane do rozmowy muszą spełniać kilka warunków:

• dotyczyć bodźców emitowanych przez otoczenie człowieka i jego reakcji na te bodźce;

• koncentrować się na doświadczeniach;

• być konkretne, aby umożliwiały uzyskanie konkretnej reakcji
  - odpowiedzi;

• musi ich być wiele, aby objąć jak największy zakres zachowań człowieka.

W przypadku gdy różnym osobom będą zadawane identyczne pytania
w ustalonej kolejności, a odpowiedzi na nie będą precyzyjnie zarejestrowane oraz gdy pytania nie będą odnosiły się do osoby badanej bezpośrednio (nie będą dotyczyły faktów z jej życia) - wówczas będzie to po prostu wywiad psychologiczny.

Istnieje wiele sposobów prowadzenia rozmów i wywiadów psychologicznych. Rozmowa powinna się odbywać bez udziału osób trzecich, bez pośpiechu, w miejscu urządzony wygodnie i estetycznie oraz gwarantującym ciszę.

Pierwsza faza rozmowy to nawiązanie kontaktu z osobą badaną
w atmosferze wzajemnego zaufania i wzbudzenie motywacji do podjęcia dialogu.

Zasadniczy etap rozmowy to przekazywanie informacji o obiektywnych faktach (wiek, liczba rodzeństwa, wyniki w nauce, sytuacje wywołujące napięcie emocjonalne, osiągnięcia zawodowe, itd.). Druga faza odnosi się do ustosunkowania się osoby badanej do tych faktów (ocena rodziców, ocena wyników szkolnych, sukcesów, porażek, zadowolenie bądź
nie z wykonywanego zawodu, zarobków, przyjaciół, itd.).

Końcowy etap rozmowy powinien nastąpić po uzyskaniu od badanego informacji na wszystkie podjęte tematy bez dokonywania oceny badanego.

Po zakończeniu badania należy uporządkować zebrany materiał i przystąpić do jego analizy.

Wywiad psychologiczny to jedna z najważniejszych metod badań
i diagnozowania ludzi. W porównaniu z innymi technikami badawczymi
ma wiele zalet: może dostarczyć wielu danych, jest bardzo wygodna
(nie wymaga żadnych specjalnych urządzeń) i pozwala na szybkie zebranie potrzebnych informacji. Wymaga jednak od prowadzącego pewnych specyficznych umiejętności i doświadczenia. Metoda ta posiada wiele zalet, jednak również niesie ze sobą ryzyko malej trafności odpowiedzi. Niezaprzeczalna zaleta wywiadu jest bezpośredni kontakt z badanym, co pozwala na wyjaśnienie dziecku wszelkich niejasności. Podstawowymi trudnościami jest tu jednak niemożność stosowania wywiadu w badaniach dzieci z zaburzeniami słuchu, zaburzonych emocjonalnie
i z brakiem motywacji do badania.

Jednym z podstawowych warunków efektywnego zastosowania wywiadu jest nabycie przez dziecko umiejętności posługiwania się językiem (biernym i czynnym). Na podstawie licznych obserwacji, sugeruje się, że wywiad może być używany w stosunku do dzieci czteroletnich.

Formułując pytania należy także unikać pytań sugerujących i formułować je w ten sposób, aby były zrozumiale. Pytania zadajemy w kolejności „stożkowej”, czyli od pytań ogólnych do coraz bardziej zróżnicowanych i specyficznych. Czas badania nie powinien być zbyt długi, ponieważ istnieje ryzyko zmęczenia i znużenia szczególnie najmłodszych badanych (ograniczony zakres uwagi).

W porównaniu z innymi metodami wywiad posiada wiele zalet
w diagnozowaniu i badaniach dzieci i młodzieży. Metoda ta pozwala nam
na uzyskanie wielu dokładnych i bardzo wartościowych danych, jest niezwykle przydatną metodą badawczą w psychologii.

Eksperyment - to metoda badania polegająca na wywołaniu badanego zjawiska (np. uczenie się, agresja, emocje) lub tworzeniu i regulowaniu warunków, w których badane zjawisko może wystąpić.Badanie eksperymentalne pozwala nam obserwować to,
co nieobserwowalne. Przewidywania oparte na proponowanych wyjaśnieniach mogą zostać potwierdzone lub odrzucone przez wyniki eksperymentu.

Prawidłowo przeprowadzony eksperyment charakteryzuje się:

• trafnością wewnętrzną oraz zewnętrzną;

• rzetelnością;

• wrażliwością.

Głównym celem eksperymentu jest testowanie hipotez wyprowadzonych
z teorii, ale eksperymenty mogą być również stosowane do badania skuteczności oddziaływań psychologicznych lub programów stosowanych w warunkach naturalnych.

Metoda eksperymentalna najlepiej identyfikuje związki przyczynowo - skutkowe, kiedy prawidłowo kontroluje się oddziaływania manipulacji, utrzymuje stałe warunki i równoważy czynniki zakłócające.

Niezbędnym elementem eksperymentu jest kontrola. Osiągamy ją dzięki manipulacji, utrzymywaniu stałych warunków i zrównoważeniu. Kontrola eksperymentalna pozwala badaczom wnioskować o przyczynach zdarzeń, jaka zmienna niezależna spowodowała obserwowane zmiany w zmiennej zależnej.

Testy inteligencji i testy zdolności można określić jako wystandaryzowane i znormalizowane narzędzia mierzące sprawność intelektualną na podstawie efektywnego wykonania zadań umysłowych. Są tradycyjnie stosowanymi narzędziami pomiaru sprawności intelektualnej. Opierają się na założeniu, że inteligencję i jej rozwój można badać, analizując zróżnicowanie indywidualne poziomu wykonania zadań umysłowych.
Ponadto przyjmuje się, że o strukturze intelektu można wnosić na podstawie interkorelacji wyników tych zadań, stosując metody statystyczne, takie jak analiza czynnikowa.

Test psychologiczny powinien być:

• wystandaryzowany (konieczność przestrzegania procedury badawczej);

• znormalizowany (posiada zestaw norm do ilościowej interpretacji wyników);

• obiektywny (posiada jasny sposób punktowania odpowiedzi);

• rzetelny (daje te same rezultaty, gdy jest stosowany w podobnych warunkach);

• trafny (bada to , do czego został przeznaczony).

Testy dzielimy ze względu na liczbę osób badanych na:

• testy indywidualne - przeprowadzamy tylko z jedną osobą, umożliwiają dokonywanie dodatkowych obserwacji, są jednak czasochłonne, stosowane w celu zdiagnozowania badanego;

• testy grupowe - wykonuje wiele osób na raz, badani muszą umieć korzystać z instrukcji udzielanych całej grupie, stosowane są
  do celów przesiewowych.

W zależności od formy dokonujemy podziału na:

• testy otwarte - badany każdorazowo sam formułuje odpowiedzi;

• testy zamknięte - badany otrzymuje zadania wraz z potencjalnymi rozwiązaniami, sam musi dokonać wyboru poprawnej odpowiedzi.

Ze względu na formę odpowiedzi i zastosowany materiał na:

• testy werbalne - badany udziela odpowiedzi ustnie lub pisemnie

• testy wykonaniowe - badany musi wykonywać jakieś działania
  na konkretnym materiale, np. rysowanie, prowadzenie ołówka przez ścieżki labiryntu;

Interpretacja wyniku testu musi być dokonywana przez psychologa znającego parametry psychometryczne testu i w ramach określonej teorii psychologicznej. Dlatego dla dobra osób badanych, uprawnionymi do przeprowadzania testów psychologicznych są psychologowie. Pomimo powszechności jest wiele zarzutów wobec stosowania testów. Krytyce poddawane są same zadania testowe. Zarzuca się im „sztuczność”
i „oderwanie od życia”. Materiał stosowany w testach w porównaniu z tym,
w którym badany ma do czynienia w życiu jest zbyt uproszczony. Obronną ręką wychodzą testy do pomiaru inteligencji i zdolności ze względu na ich trafność
w diagnozie.

Kwestionariusz osobowości jest podstawową metoda poznania osobowości człowieka, wykorzystującą samoopis w postaci odpowiedzi osoby badanej na zbiór standardowych pytań, stwierdzeń lub jednowyrazowych określeń. W rezultacie zobiektywizowanej oceny odpowiedzi inwentarz dostarcza wyników ilościowych, charakteryzujących się pożądanymi własnościami psychometrycznymi, to jest rzetelnych i trafnych oraz podlegających normalizacji. Metoda ta używana jest również do badania osobowości na podstawie obserwacji lub szacowania, zwłaszcza dzieci. Uzyskuje informacje od jednego badanego.

Kwestionariusz osobowości zbudowany jest z szeregu pozycji według określonej reguły, wskutek czego możliwy jest pomiar nasilenia danej cechy osobowości. Skonstruowany w formie pytania, stwierdzenia
albo jednowyrazowego określenia, na które dana osoba zgodnie z procedurą
ma odpowiedzieć.

OSOBOWOŚĆ

Osobowość -to zespół względnie trwałych cech lub dyspozycji psychicznych jednostki, różniących ją od innych jednostek i nadają względną spójność jej zachowaniu.

- charakterystyczny, względnie stały sposób reagowania jednostki na środowisko społeczno-przyrodnicze, a także sposób wchodzenia z nim w interakcje.

Osobowość kształtowana jest przez całe życie, szczególnie w okresie dzieciństwa oraz młodości poprzez wpływ bodźców zewnętrznych w procesie socjalizacji, a także własnej aktywności jednostki. Istotną rolę odgrywają tu również wrodzone cechy biofizyczne. Kształtuje się przez doświadczenia, kontakty z osobami znaczącymi dla danej jednostki, role społeczne pełnione przez daną osobę, a także wydarzenia powtarzające się lub wyjątkowo silne. Rozwija się stopniowo. W rezultacie człowiek tworzy sobie obraz świata i siebie, integruje techniki i sposoby ustosunkowania się do przedmiotów, osób, sytuacji, przez co jego zachowanie nabiera cech stałości i powtarzalności.

Dla zrozumienia zachowań człowieka, najczęściej wyodrębnia się takie składniki osobowości jak:

- temperament

• zdolności i uzdolnienia

• inteligencja

• potrzeby

• zainteresowania

• postawy

• obraz samego siebie

• obraz świata.

Składniki osobowości można, ze względu na ich funkcje, podzielić na 3 grupy:

1. Mechanizmy motywacyjne określają kierunki dążeń jednostki (potrzeba). 

2. Mechanizmy poznawcze (obraz świata i własnej osoby) warunkują orientację człowieka w otoczeniu; od nich zależy ocena możliwości realizacji celów, do których skłaniają mechanizmy motywacyjne (często za istotny mechanizm poznawczy uznaje się tzw. umiejscowienie kontroli — tzw. jednostki wewnątrz- bądź zewnątrzsterowne).

3. Mechanizmy samoregulacji i samokontroli, wśród których podstawową rolę odgrywa tzw. struktura „ja”, ujmowana jako system przekonań dotyczących własnej osoby oparty zarówno na informacjach zewn., jak i własnych obserwacjach; struktura ta umożliwia integrację własnych dążeń i motywów; dzięki niej możliwa jest samokontrola podporządkowująca chwilowe impulsy - głównej strategii życiowej wypracowanej przez jednostkę.

PROCESY EMOCJONALNE I MOTYWACYJNE

 

Człowiek to system, który reguluje sam siebie oraz swoje stosunki z otoczeniem. Ważną rolę pośredniczącą w regulacji odgrywają procesy emocjonalne. Możemy wyróżnić dwa podstawowe komponenty procesu emocjonalnego: komponent pobudzenia emocjonalnego oraz komponent znaku emocji (dodatni lub ujemny).

 Dodatkowo część procesów emocjonalnych możemy scharakteryzować pod względem jakościowym, czyli wyróżnić komponent modalności emocjonalnej.

Podstawową cechą charakterystyczną emocji jest zmiana ogólnego pobudzenia, która wiąże się ze wzrostem poziomu aktywacji, a wyraża się w następujących formach:

• w formie wzrostu napięcia mięśniowego, co w części przypadków prowadzi do wzrostu aktywności motorycznej (niepokój ruchowy, tiki),

• w formie wzrostu intensywności procesów umysłowych, co wyraża się w przyśpieszeniu biegu skojarzeń (kłębienie się myśli),

• w formie pobudzenia tzw. autonomicznego układu nerwowego; pobudzenie to prowadzi do zmian czynności narządów wewnętrznych.

Emocje mogą występować w dwóch głównych formach:

 

1. ujemnej (cierpienie, przykrość, niezadowolenie),

2. dodatniej (rozkosz, przyjemność, zadowolenie).

 

Cechą charakterystyczną emocji ujemnej jest wytwarzanie tendencji do przerwania aktywności, która tą emocję wywołała, bądź przerwania kontaktu ze źródłem tej emocji. Przeciwnie, cechą charakterystyczną emocji dodatniej jest wytwarzanie tendencji do podtrzymywania odpowiedniej aktywności bądź odpowiedniego kontaktu. Przerwanie kontaktu ze źródłem negatywnej emocji nie jest równoznaczne z przerwaniem samej emocji.

 

Emocje mogą trwać jeszcze przez jakiś czas po ustaniu czynnika, który ją wywołał a nawet w pewnych wypadkach może wzmagać się wraz z upływem czasu - jest to tzw. efekt inkubacji.

Emocje o różnym znaku mają różne konsekwencje ekspresyjne, tzn. różne są ich przejawy mimiczne, pantomimiczne, wokalne.

Procesy emocjonalne różnią się od siebie, co wiąże się z różnorodnością czynników je wywołujących i różnorodnością reakcji przez emocje wywoływanych (reakcji emocjonalnych). Niektóre emocje wywołują tendencje do reagowania w określonym kierunku.

Są to:

ciekawość; pobudzająca do czynności badawczych,

             

strach; pobudzający do ucieczki lub powodujący niekiedy zahamowanie, znieruchomienie itp.,

             

gniew; pobudzający do ataku,

             

wstręt; pobudzający do odsunięcia od siebie bądź “trzymania się z dala”,

             

nadzieja; skłaniająca się do zachowań, które ja umacniają (przybliżają jej spełnienie).

 

Znak i jakość emocji mogą być oceniane na podstawie obserwacji zachowania się, za pomocą analizy zeznań osób badanych, na podstawie przebiegu czynności umysłowych.

 

Niektóre z tych metod pozwalają określić z pewnym przybliżeniem siłę emocji. Siła procesu emocjonalnego jest to nasilenie tendencji do wykonania reakcji odpowiadającej danej emocji; tendencji takiej można przypisać tym większą siłę, im większe przeszkody (wewnętrzne lub zewnętrzne) muszą się pojawić, aby powstrzymać wyzwolenie reakcji emocjonalnej.

Przeszkodami wewnętrznymi są zasady, normy czy standardy, a przeszkodami zewnętrznymi są możliwe kary za wykonanie danej reakcji. Emocje bardzo silne, które charakteryzują się wysokim stopniem pobudzenia i mają gwałtowny przebieg nazywamy afektami.

.

 

Czynniki wywołujące emocje:

1.     Czynniki naturalne tj. te które wywołują emocje dzięki wrodzonym właściwościom organizmu (pierwotne bodźce emocjonalne),

2. Czynniki które zostały związane z nimi przez doświadczenie (wtórne bodźce emocjonalne),

3. Czynniki, których właściwości opierają się na relacji między oczekiwaniami podmiotu, a informacjami z jakimi się styka.

Pierwotne bodźce emocjonalne:

Emocje powstają pod wpływem bodźców zmysłowych oraz bodźców pochodzących z narządów wewnętrznych. Na ogół bodźce bardzo silne i nagłe wywołują emocje ujemne - strach, czasami gniew; bodźce słabe - emocje dodatnie.

Pobudzenie emocjonalne wywołane przez bodźce wewnętrzne, których źródłem jest niezaspokojenie potrzeb organizmu, nazywane bywa popędem.

 

Bodźce neutralne - obojętne, mogą nabywać zdolności do wywoływania silnych emocji dzięki powiązaniu z warunkowymi bodźcami emocjonalnymi. (przykład: u chłopca wywołano strach przed szczurem działając w chwili pokazywania szczura bardzo silnym, powodującym strach dźwiękiem). Sytuacja, którą spostrzega się jako zagrażającą może wywołać jedną z trzech głównych reakcji emocjonalnych:

 

Strach (występuje gdy czynnik zagrażający postrzegany jest jako silniejszy, ale jednostka ma szansę ucieczki(

Gniew (gdy jednostka odczuwa swoją przewagę wobec czynnika zagrażającego)

Przygnębienie (gdy nie ma możliwości uniknięcia zagrożenia)

Emocje i oczekiwanie

U człowieka wytwarzają się oczekiwania co do mogących nastąpić zdarzeń lub wyników własnych czynności, czyli wytwarzają się określone nastawienia. Rozbieżność miedzy oczekiwaniem a rzeczywistością jest źródłem emocji. Ważnym źródłem emocji są relacje miedzy oczekiwaniami co do naszych działań a osiągniętymi rezultatami. Osiągnięcie oczekiwanego rezultatu wywołują emocje dodatnie, nieosiągnięcie rezultatu ujemne.

 

Proces motywacyjny

Zachowanie emocjonalne jest reakcją na zaistniały bodziec emocjonalny. Organizmy wyższe zdolne są do wykonania czynności ukierunkowanych na osiągnięcie wyników. Mechanizmem warunkującym zdolności do takiej regulacji jest mechanizm motywacyjny.

Jest to proces regulacyjny, który pełni funkcje mechanizmu sterującego czynnościami, tak aby doprowadziły one do osiągnięcia określonego wyniku. Aby powstał proces motywacyjny muszą być spełnione dwa podstawowe warunki:

• wynik musi być przez podmiot oceniany jako użyteczny,

• podmiot musi mieć przeświadczenie, że wynik ten da się w danych warunkach osiągnąć.

Motywacja może być charakteryzowana przez :

Kierunek motywacji:

wskazanie wyniku, ku któremu zmierza czynność. Osiągnięcie wyniku powoduje, że natężenie motywacji obniża się lub spada do zera, powoduje też wystąpienie dodatnich emocji.

Natężenie motywacji:

scharakteryzowane za pomocą trzech do pewnego stopnia skorelowanych parametrów: siła, wielkość, intensywność.

Siła procesu motywacyjnego: 

jest to stopień w jakim dany motyw kontroluje zachowanie. Motyw jest tym silniejszy, im trudniej skłonić człowieka do zmiany kierunku podjętej działalności.

Wielkość motywu:

- od niego zależy rozmiar wyników, bądź liczba czynności potrzebnych do zaspokojenia motywu. Motyw jest tym większy im więcej potrzeba, aby go zaspokoić.

Intensywność:

to właściwość, od której zależy poziom mobilizacji organizmu związany z realizacją danego motywu. Zależy od niej ilość energii zużytej dla osiągnięcia danego celu. Wzrostowi intensywności motywu odpowiada zwiększenie zdolności i siły reakcji itp. Intensywność motywacji wzrasta głównie w sytuacjach, w których działalność natrafia na przeszkody lub też, gdy nie doprowadza do spodziewanego wyniku. Ważnym czynnikiem determinującym intensywność jest sposób jej uruchomienia. Motywacja wywołana przez działanie czynników negatywnych łatwiej osiąga dużą intensywność niż motywacja wywołana przez działanie czynników dodatnich. Silna motywacja nie musi być zarazem intensywna, jeżeli człowiek nie napotyka poważniejszych przeszkód w swym działaniu. Innym czynnikiem warunkującym intensywność motywacji jest ogólna dojrzałość osobowości. Wynik osiągany w procesie motywacyjnym jest użyteczny, jeśli pośrednio lub bezpośrednio przyczynia się do redukcji określonego napięcia motywacyjnego. Przyczynia się do tego bezpośrednio wtedy, gdy dzięki jego osiągnięciu zostają zaspokojone określone potrzeby. Pośrednio określony wynik przyczynia się do redukcji napięcia motywacyjnego wtedy, gdy jego osiągnięcie stwarza warunki dla uzyskania tego rodzaju rezultatów przez dostarczenie odpowiednich narzędzi, uprawnień, materiałów.

 

Napięcie motywacyjne:

Jest to specyficzny stan pobudzenia aparatu regulacji wyrażający się w tendencji do podjęcia mniej lub bardziej sprecyzowanej aktywności. Napięcie motywacyjne jest rejestrowane w świadomości jako chęć zrobienia czegoś.

 

Napięcie może mieć charakterystykę ujemną lub dodatnią. Napięcie ujemne wyraża się w postaci poczucia braku czegoś, poczucia pozbawienia czegoś, cierpienia, obaw, stanu frustracyjnego. Napięcie dodatnie powstaje wtedy gdy formują się dążenia do lepszego niż dotychczas zaspokojenia potrzeb, pojawia się pragnienie realizacji nowych, atrakcyjnych zadań, pragnienie podejmowania nowych form aktywności, gdy formują się aspiracje, ideały, nowe zadania.

Napięcie motywacyjne może być doraźne lub trwałe. Doraźne napięcie wpływa na przebieg aktualnych czynności jednostki, trwałe napięcie może mieć formę napięcia potencjalnego,. Napięcie potencjalne wiąże się z istnieniem trwałych, niezaspokojonych potrzeb niezrealizowanych aspiracji, niewykonanych zadań.

 

Redukcja napięcia motywacyjnego:

1.     napięcie motywacyjne słabnie lub zanika pod wpływem osiągnięcia przez jednostkę pożądanego stanu rzeczy,

2.napięcie może opadać spontanicznie, jeżeli trwało bardzo długo,

3.napięcie podlega zmianom wskutek zmian zachodzących w ustroju,

4.napięcie motywacyjne może być usuwane przez inne konkurencyjne, silne napięcia,

5.napięcie motywacyjne może być zredukowane pod wpływem jakichkolwiek bardzo silnych podrażnień i związanych z nimi gwałtownych reakcji,

6.napięcie motywacyjne może być zredukowane pod wpływem niespecyficznych oddziaływań czynników biochemicznych (środki uspokajające, narkotyki).

 

Brak możliwości zaspokojenia potrzeb prowadzi do frustracji. Istotne znaczenie dla zrozumienia motywacji człowieka wywarła teoria potrzeby opracowana przez A.H.Maslowa. Wg niego najbardziej zaspokojenia wymagają potrzeby fizjologiczne i potrzeby wyższego rzędu, tj: bezpieczeństwa, przynależności, miłości i szacunku. Kolejne miejsca w hierarchii potrzeb zajmują: potrzeba wiedzy oraz potrzeby estetyczne.

Gdy jednostka zaspokoi wszystkie wymienione potrzeby, jej motywacja zostaje ukierunkowana na samorealizację - potrzeba rozwoju własnego potencjału, doskonalenia siebie. Teoria Maslowa pomaga więc w zrozumieniu, iż bez zaspokojenia potrzeb niższych, przede wszystkim fizjologicznych, jednostka nie może przejść do potrzeb wyższych.

 

Diagram

Procesy emocjonalne według kryterium ich siły i trwałości:

1. Nastroje:                            

stany emocjonalne nie skierowane na określony przedmiot; wywołane są przez różne wydarzenia, które mają dla człowieka znaczenie dodatnie lub ujemne. Są to przeżycia niezbyt silne ale długotrwałe.

2.   Afekty:                          

procesy emocjonalne silne, a jednocześnie krótkotrwałe. Charakteryzują się tym, że osoby w stanie afektu tracą panowanie nad sobą; wyrażają się w czynach gwałtownych np.: wybuch gniewu.

3.   Namiętności:                         

uczucia długotrwałe i bardzo silne; niekiedy wywierają istotny wpływ na całokształt zachowania się człowieka; bardzo wysoki poziom aktywacji ośrodkowego układu nerwowego powoduje pogorszenie adekwatnej oceny sytuacji.

---