DOWODY I POSTĘPOWANIE WYJAŚNIAJĄCE

DOWÓD I PRZEDMIOT DOWODU, DOMNIEMANIA FAKTYCZNE I PRAWNE, UPRAWDOPODOBNIENIE

• jednym z zasadniczych elementów procesu stosowania normy prawa material­nego jest uznanie faktu za udowodniony na podstawie określonego materiału zgodnie z przyjętą teorią dowodową i opisanie tego faktu w języku prawnym'.

• w orzecznictwie podkreśla się z przepisów k.p.a. wynika dla organów administracji publicznej obowiązek „podejmowania wszelkich kroków do dokładnego wyjaś­nienia stanu faktycznego sprawy, zebrania i rozpatrzenia w sposób wyczerpujący całego materiału dowodowego, umożliwienia stronom wypowiedzenia się co do zebranych dowodów i materiałów przed wydaniem decyzji oraz do wskazania w uzasadnieniu faktycznym decyzji okoliczności, które organ uznał za udowod­nione, dowodów, na których się oparł, oraz przyczyn, z powodu których innym dowodom odmówił wiarygodności i mocy dowodowej (art. 7, 10 § l, 77 § l oraz 107 § 3 k.p.a.). Prawidłowo przeprowadzone postępowanie dowodowe pozwala dopiero na ocenę, czy w sprawie zostały właściwie zastosowane odpowiednie przepisy prawa materialnego”

• prowadzone przez organ administracji publicznej postępowanie wyjaśniające jest oparte na zasadzie prawdy obiektywnej, o czym stanowi art. 7 k.p.a. i art. 122 o.p.

Art. 7 KPA W toku postępowania organy administracji publicznej stoją na straży praworządności i podejmują wszelkie kroki niezbędne do dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego oraz do załatwienia sprawy, mając na względzie interes społeczny i słuszny interes obywateli.

WNIOSKI:

1. postępowanie admini­stracyjne jest oparte na zasadzie prawdy obiektywnej, której istota polega na wyczerpującym zbadaniu „wszelkich okoliczności faktycznych związanych z okreś­loną sprawą, aby w ten sposób stworzyć jej rzeczywisty obraz i uzyskać podstawę do trafnego zastosowania przepisu prawa"

2. ustalenie stanu faktycznego sprawy jest obowiązkiem organu administracji publicznej (rozłożenie ciężaru dowodu w postępowaniu administracyjnym)

• w pojęciu „ustalenie stanu faktycz­nego" mieści się ustalenie faktów oraz ich wszechstronne naświetlenie.

• Pojęcie faktu należy rozumieć szeroko „nie chodzi bowiem tu tylko o konkretne zdarzenie ograniczone w prze­strzeni i czasie, ale o wszelkie elementy stanu faktycznego sprawy dające się ustalić w drodze postępowania dowodowego, a więc wszelkie przejawy wewnętrz­nego życia ludzkiego, jak zamiar, dobra czy zła wola, świadomość, poczytalność itp. oraz przejawy świata zewnętrznego, które w przeciwieństwie do zdarzeń ujmowane są nie tylko kinetycznie, ale statycznie

3. wynika dyrek­tywa wskazująca na to, w jakim duchu należy interpretować przepisy prawa obowiązującego.

• realizację zasady prawdy obiektywnej zapewnia cały system gwarancji prewencyjnych, do których należy zaliczyć przede wszystkim po­stanowienia przepisów prawa procesowego regulujące postępowanie dowodowe.

• w myśl art. 77 § l k.p.a.: „Organ administracji publicznej jest obowiązany w sposób wyczer­pujący zebrać i rozpatrzyć cały materiał dowodowy" (art. 187 § l o.p.).

• materiał dowodowy - ogół dowodów, których zebranie jest konieczne do dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego sprawy

• dowód - „środek dowodowy, a zatem ten środek, który umożliwia dowodzenie, a więc pozwala na przekonanie się o istnieniu lub nieistnieniu oznaczonych faktów, a tym samym o prawdziwości względnie nie-prawdziwości twierdzeń o tych faktach"⁷.

• przedmiot dowodu - nie określone w k.p.a. i o.p. wprost co należy rozumieć pod tym pojęciem można przyjąć, że przedmiotem dowodu są fakty mające znaczenie dla sprawy, a zatem dotyczące danej sprawy administracyjnej, oraz mające znaczenie prawne

• ocenę faktów przeprowadza organ na podstawie przepi­sów prawa materialnego

• organ powinien ustalić, które fakty mają znaczenie dla sprawy, i wydać postanowienia dotyczące przeprowadzenia dowodów.

• nie wymagają dowodu fakty powszechnie znane oraz fakty znane organowi z urzędu (art. 77 § 4 k.p.a.). Takie też rozwiązanie przyjmuje art. 187 § 3 o.p.

• FAKTY POWSZECHNIE ZNANE fakty notoryczne, przez które rozumie się „okoliczności, zdarzenia, czynności lub stany, które powinny być znane każdemu rozsądnemu i posiadającemu oświadczenie życiowe mieszkańcowi miejscowości [...]"⁹, w której znajduje się siedziba organu administracji publicznej.

• FAKTY ZNANE Z URZĘDU to takie, które są znane organowi prowadzącemu postępowanie z racji wykonywanych funkcji lub zajmowanego stanowiska. Fakty znane z urzędu muszą być podane do wiadomości strony, bo mogą być jej nieznane (art. 77 § 4 k.p.a. zdanie drugie, art. 187 § 3 o.p. zdanie drugie).

• Organ administracji publicznej dokonuje ustaleń stanu faktycznego, nie tylko opierając się na zgromadzonym materiale dowodowym, ale także na podstawie domniemań

1. Domniemania faktyczne wynikają z doświadczenia życiowego, bo „związek między faktem danym w doświadczeniu a poszukiwanym ustala się swobodnie na podstawie doświadczenia i wnioskuje się na podstawie jednego faktu nieposzukiwanego o istnieniu faktu poszukiwanego

2. Domniemania prawne wynikają z przepisu prawa, który „nakazuje przyjęcie faktu poszukiwanego na podstawie innego faktu".

1. domniemania proste, dopuszczające przeciw-dowód

2. domniemania niezbite, niedające się obalić przeciwdowodem, bo taki przeciwdowód jest zakazany

• KPA I OP nie regulują expressis verbis dopuszczalności przyjmowania domniemań jako metody dowodzenia. W przepisach szczegółowych ustanawia się jednak domniemania prawne, np.:

1. domniemanie istnienia pełnomocnictwa (art. 33 § 4 k.p.a., art. 137 § 3a o.p.),

2. domniemanie doręczenia pisma (art. 43 k.p.a., art. 150 § 2 o.p.),

3. domniemanie zgodności z prawdą dokumentu urzędowego (art. 76 § l k.p.a., art. 194 § l o.p.).

• KPA dopuszcza ustalenie okoliczności faktycznych bez przeprowadzenia postępowania dowodowego, gdy przepisy szcze­gółowe przewidują uprawdopodobnienie istnienia tych okoliczności. „Uprawdopodobnienie jest środkiem zastępczym dowodu w znaczeniu ścisłym, nie daje pewności, lecz tylko wiarygodność (prawdopodobieństwo) twierdzenia o jakimś fakcie"; przepisy prawne ograniczają możliwość stosowania uprawdopodobnienia tylko odnośnie do faktów, które mają znaczenie dla rozstrzygnięcia kwestii wpadkowej, a nie dla rozstrzygnięcia istoty sprawy, w której toczy się postępowanie. Dopuszczalne jest uprawdopodobnienie istnienia okolicz­ności faktycznych wskazujących na:

1. wątpliwości co do bezstronności pracownika (art. 24 § 3 k.p.a.; art. 130 § 4 o.p.)

2. na brak winy osoby, która uchybiła terminowi (art. 58 § l k.p.a.; art. 162 § l o.p.).

POJĘCIE I KLASYFIKACJA ŚRODKÓW DOWODOWYCH

• KPA nie definiuje pojęcia środka dowodo­wego

Art. 75 KPA § 1. Jako dowód należy dopuścić wszystko, co może przyczynić się do wyjaśnienia sprawy, a nie jest sprzeczne z prawem. W szczególności dowodem mogą być dokumenty, zeznania świadków, opinie biegłych oraz oględziny. § 2. Jeżeli przepis prawa nie wymaga urzędowego potwierdzenia określonych faktów lub stanu prawnego w drodze zaświadczenia właściwego organu administracji, organ administracji publicznej odbiera od strony, na jej wniosek, oświadczenie złożone pod rygorem odpowiedzialności za fałszywe zeznania. Przepis art. 83 § 3 stosuje się odpowiednio.

Art. 180 OP § 1. Jako dowód należy dopuścić wszystko, co może przyczynić się do wyjaśnienia sprawy, a nie jest sprzeczne z prawem. § 2. Jeżeli przepis prawa nie wymaga urzędowego potwierdzenia określonych faktów lub stanu prawnego w drodze zaświadczenia, organ podatkowy odbiera od strony, na jej wniosek, oświadczenie złożone pod rygorem odpowiedzialności karnej za fałszywe zeznania; przepis art. 196 § 3 stosuje się odpowiednio.

Art. 181 OP Dowodami w postępowaniu podatkowym mogą być w szczególności księgi podatkowe, deklaracje złożone przez stronę, zeznania świadków, opinie biegłych, materiały i informacje zebrane w wyniku oględzin, informacje podatkowe oraz inne dokumenty zgromadzone w toku czynności sprawdzających lub kontroli podatkowej, z zastrzeżeniem art. 284a § 3, art. 284b § 3 i art. 288 § 2, oraz materiały zgromadzone w toku prawomocnie zakończonego postępowania karnego albo postępowania w sprawach o przestępstwa skarbowe lub wykroczenia skarbowe.

• przyjmując to rozwiązanie prawne jako punkt wyjścia rozważań, można uznać, że przez pojęcie środka dowodowego w postępowaniu administracyjnym należy rozumieć wszelkie źródła prawdziwych informacji umoż­liwiających dowodzenie

• klasyfikacja środków dowodowych:

1. Kryterium sposobu zetknięcia się organu orzekającego z faktem będącym przedmiotem dowodu

• bezpośrednie, tj. takie środki, przy których organ orzekający ma możność bezpośredniego spostrzegania i stwierdzania prawdziwości określonego taktu (np. oględziny)

• pośrednie, tj. takie środki, przy których organ orzekający stwierdza istnienie określonego faktu nie na podstawie bezpośredniego spostrzegania, lecz pośrednio, na podstawie spostrzegania innego faktu (np. zeznania świadków, opinie biegłych, dokumenty co do ich treści, przesłuchania stron).

2. Kryterium rodzaju źródła informacji

• rzeczowe, tj. takie, w których źródłem informacji są cechy danej rzeczy lub zachowane na niej ślady pewnych zdarzeń, a organ orzekający zaznajamia się z nimi przez oględziny (np. oględziny dokumentów, gdy chodzi nie o ich treść, lecz o właściwo­ści zewnętrzne, oględziny ciała ludzkiego), i

• osobowe, tj. środki dowodowe, w których źródłami informacji są osoby (np. zeznania świadków, opinie biegłych, przesłuchania stron, pisemne oświadczenia zawarte w dokumentach).

1. ustne

2. pisemne

3. Kryterium dopuszczalności przeprowadzenia danego środka dowodowego

• podstawowe, tj. takie, których przeprowadzenie nie jest obwarowane określonymi przesłankami (np. dokumenty. zeznania świadków, opinie biegłych, oględziny)

• posiłkowe, tj. środki, których dopuszczalność jest uzależniona od spełnienia określonych przesłanek (np. przesłuchanie stron).

4. Kryterium regulacji prawnej środków dowodowych.

• uregulowane w przepisach k.p.a.. tj. dokumenty, zeznania świadków, opinie biegłych, oględziny, przesłuchanie stron

• nieuregulowane w k.p.a., dla których można przyjąć zaczerpniętą z procedur sądowych nazwę — „środki dowodowe nienazwane” Środki dowodowe nienazwane są to nowe środki, powstające w wyniku rozwoju nauki i techniki. Katalog środków dowodowych wymieniony w art. 75 § l k.p.a. nie jest zamknięty.

SYSTEM ŚRODKÓW DOWODOWYCH

dowód z dokumentów

• pojęcie dokumentu nie zostało w doktrynie jedno­znacznie zdefiniowane. Na podstawie przepisów prawnych przyjmuje się, że przez pojęcie dokumentu należy rozumieć akt pisemny stanowiący wyrażenie okreś­lonych myśli lub wiadomości

• historia regulacji

• r.p.a. przyjęty był podział na doku­menty publiczne i prywatne. Dokumenty publiczne, wystawione w określonej formie, stanowiły zupełny dowód na to, co zostało w nich urzędowo stwierdzone, oświadczone lub zarządzone (art. 52 ust. l r.p.a.), a jednocześnie art. 52 ust. 2 r.p.a. stanowił, że dokumentem publicznym jest „dokument, uznany za publiczny przez obowiązujące przepisy albo wystawiony przez władzę publiczną w granicach jej kompetencji, albo przez osobę zaufania publicznego". Dokumenty prywatne stanowiły dowód zupełny jedynie na to, że zawarte w nich oświadczenia pochodzą od wystawcy (art. 53 r.p.a.).

• dokumenty publiczne miały silniejszą moc dowodową oraz korzystały z domniemania prawdziwości

• w takim zakresie ograniczona była moc zasady swobodnej oceny dowodów

• w KPA w brzmieniu tekstu pierwotnego obowiązywała zasada równej mocy wszystkich środków dowodowych

• rożne stanowiska i oceny w doktrynie należy zgodzić się ze stanowiskiem, postulującym przyznanie doku­mentom publicznym większej mocy dowodowej

• znowelizowany k.p.a. nie utrzymuje w takim zakresie jak poprzednio zasady równej mocy środków dowodowych.

dokumenty urzędowe

Art. 76 KPA § 1. Dokumenty urzędowe sporządzone w przepisanej formie przez powołane do tego organy państwowe w ich zakresie działania stanowią dowód tego, co zostało w nich urzędowo stwierdzone. § 2. Przepis § 1 stosuje się odpowiednio do dokumentów urzędowych sporządzanych przez organy jednostek organizacyjnych lub podmioty, w zakresie poruczonych im z mocy prawa lub porozumienia spraw wymienionych w art. 1 pkt 1 4. § 3. Przepisy § 1 i 2 nie wyłączają możliwości przeprowadzenia dowodu przeciwko treści dokumentów wymienionych w tych przepisach.

Art. 194 OP § 1. Dokumenty urzędowe sporządzone w formie określonej przepisami prawa przez powołane do tego organy władzy publicznej stanowią dowód tego, co zostało w nich urzędowo stwierdzone. § 2. Przepis § 1 stosuje się odpowiednio do dokumentów urzędowych sporządzonych przez inne jednostki, jeżeli na podstawie odrębnych przepisów uprawnione są do ich wydawania. § 3. Przepisy § 1 i 2 nie wyłączają możliwości przeprowadzenia dowodu przeciwko dokumentom wymienionym w tych przepisach.

• dokumen­tom urzędowym przyznaje k.p.a. i o.p. zwiększoną moc dowodową w zakresie tego, „co zostało w nich urzędowo stwierdzone", jeżeli zostaną spełnione łącznie dwie przesłanki

• W nauce wyróżnia się dwa rodzaje domniemań, z których korzystają dokumen­ty urzędowe:

1. domniemanie prawdziwości, tzn. że dokument pochodzi od organu, który go wystawił

• nie zostało wyraźnie ustanowione za tym domniemaniem przemawia brzmienie art. 76 § l k.p.a. i art. 194 § l o.p.

• dokument jest prawdziwy, jeżeli spełnia łącznie trzy warunki: został wystawiony przez kompetentny organ; treść dokumentu odpowiada rzeczywistości; dokument posiada niezmienioną treść, taką jaką nadał mu wystaw­ca26.

• z przepisów OP i KPA wynika, że można przeprowadzić dowód tylko przeciwko treści dokumentu należy wypełnić lukę w drodze rozszerzającej interpretacji art. 76 § 3 k.p.a. i art. 194 § 3 o.p., uznając za dopuszczalne stosowanie tego przepisu również wtedy, gdy chodzi o obalenie domniemania prawdziwości dokumentu

2. domniemanie zgodności z prawdą oświadczenia organu, od którego dokument pochodzi

• KPA w art. 76 § l i 3, OP w art. 194 § l i 3 przyjęły domniemanie zgodności z prawdą tego, co zostało w dokumencie stwierdzone przez organ, od którego dokument pochodzi.

• domniemanie to może być obalone jedynie przez prze­prowadzenie dowodu przeciwko treści dokumentu

• KPA I OP nie wprowadzają ograniczeń w odniesieniu do środków dowodowych, które organ orzekający może dopuścić w celu obalenia mocy dowodowej dokumentów urzędowych. W razie obalenia domniemania zgodności z prawdą lub domniemania prawdziwości doku­mentu urzędowego nie może on być potraktowany jako dowód w sprawie.

dokumenty prywatne

• moc dowodowa zagranicznych dokumentów urzędowych oraz dokumentów prywatnych nie została uregulowana w k.p.a. W związku z tym należy przyjąć, że dokumenty te podlegają w pełni swobodnej ocenie dowodów dokonywanej przez organ orzekający, chyba że inaczej stanowią przepisy szczególne, prawo europej­skie lub umowy międzynarodowe.

• ODMIENNE ROZWIĄZANIE co do dokumentów prywatnych przyjęte jest w po­stępowaniu podatkowym, w którym w określonych rodzajach spraw podstawowym środkiem dowodowym będą księgi podatkowe.

• Księgi są dokumentami o charakterze prywatnym, w przeciwień­stwie jednak do pozostałych dokumentów prywatnych stanowią w postępowaniu podatkowym dowód tego, co zostało w nich stwierdzone, czyli mają moc dowodo­wą taką jak dokumenty urzędowe.

• Pojęcie księgi podatkowej definiuje art. 3 pkt 4 o.p. pod tym pojęciem rozumie się księgi rachunkowe, podatkową księgę przychodów i roz­chodów, ewidencje oraz rejestry, do których prowadzenia, do celów podatkowych, na podstawie odrębnych przepisów, obowiązani są podatnicy, płatnicy lub inka­senci".

• według art. 193 § l o.p.: „Księgi podatkowe prowadzone rzetelnie i w sposób niewadliwy stanowią dowód tego, co wynika z zawartych w nich zapisów".

Moc dowodowa ksiąg podatkowych uzależniona jest od spełnienia dwóch warunków:

1. księga podatkowa prowadzona jest rzetelnie jest rzetelna, jeżeli dokonane w niej zapisy odzwierciedlają stan rzeczywisty (art. 193 § 2 o.p.).

2. księga podatkowa prowadzona jest w sposób niewadliwy Za niewadliwe uważa się księgi podatkowe prowadzone zgodnie z zasadami wynikającymi odrębnych przepisów (art. 193 § 3 o.p.); zachowuje moc dowodową, jeżeli prowadzona jest wadliwie, jeżeli wady nie mają istotnego znaczenia dla sprawy.

• w razie gdy organ podatkowy stwierdzi, że księgi podatkowe prowadzone są nierzetelnie lub w sposób wadliwy, w protokole badania księgi określa, za jaki okres i w jakiej części nie uznaje ksiąg za dowód tego, co wynika z zawartych w nich zapisów. Odpis protokołu organ podatkowy doręcza stronie

• strona w terminie 14 dni od dnia doręczenia protokołu, może wnieść zastrzeżenia do zawartych w nim ustaleń, przedstawiając jednocześnie dowody, które umożliwiają organowi podatkowemu prawidłowe określenie podstawy opo­datkowania.

zeznania świadków

• świadkiem nazywamy osobę fizyczną, która w po­stępowaniu dotyczącym praw lub obowiązków innego podmiotu składa zeznania o faktach spostrzeżonych lub o których otrzymała wiadomość od innych osób, mających znaczenie dla ustalenia stanu faktycznego w danej sprawie administracyjnej

• ograniczenia zdolności do wystąpienia w charakterze świadka:

• przyczyny faktyczne nie będą świadkami „osoby niezdolne do spostrzegania lub komunikowania swych spostrzeżeń" (art. 82 pkt l k.p.a., art. 195 pkt l o.p.).

• o tym, czy dana osoba fizyczna pełnoletnia lub małoletnia może wystąpić w charakterze świadka, decydu­je faktyczna i aktualna w danym czasie zdolność do spostrzegania lub komuniko­wania swych spostrzeżeń

• ocena tej zdolności należy do organu orzekającego w sprawie, a w przypadku korzystania z instytucji pomocy prawnej - do organu przyjmującego zeznania świadka.

• przyczyny prawne nie mogą być świadkami:

1. osoby obowiązane do zachowania tajemnicy państwowej i służbowej co do okoliczności objętych tajemnicą, jeżeli nie zostały zwolnione od zachowania lej tajemnicy w trybie określonym obowiązującymi przepisami

2. duchowni co do faktów objętych tajemnicą spowiedzi

• kwestia zdolności strony do wystąpienia w charakterze świadka po nowelizacji k.p.a. nie budzi już wątpliwości w związku z ustanowie­niem odrębnego środka dowodowego w postaci przesłuchania stron (art. 86 k.p.a., art. 199 o.p.).

• osoba fizyczna, do której nie stosują się wymienione już ograniczenia, ma prawny obowiązek występowania w charakterze świadka.

Art. 83 KPA § 1. Nikt nie ma prawa odmówić zeznań w charakterze świadka, z wyjątkiem małżonka strony, wstępnych, zstępnych i rodzeństwa strony oraz jej powinowatych pierwszego stopnia, jak również osób pozostających ze stroną w stosunku przysposobienia, opieki lub kurateli. Prawo odmowy zeznań trwa także po ustaniu małżeństwa, przysposobienia, opieki lub kurateli. § 2. Świadek może odmówić odpowiedzi na pytania, gdy odpowiedź mogłaby narazić jego lub jego bliskich wymienionych w § 1 na odpowiedzialność karną, hańbę lub bezpośrednią szkodę majątkową albo spowodować naruszenie obowiązku zachowania prawnie chronionej tajemnicy zawodowej. § 3. Przed odebraniem zeznania organ administracji publicznej uprzedza świadka o prawie odmowy zeznań i odpowiedzi na pytania oraz o odpowiedzialności za fałszywe zeznania.

Art. 196 OP § 1. Nikt nie ma prawa odmówić zeznań w charakterze świadka, z wyjątkiem małżonka strony, wstępnych, zstępnych i rodzeństwa strony oraz powinowatych pierwszego stopnia, jak również osób pozostających ze stroną w stosunku przysposobienia, opieki lub kurateli. Prawo odmowy zeznań trwa także po ustaniu małżeństwa, przysposobienia, opieki lub kurateli. § 2. Świadek może odmówić odpowiedzi na pytania, gdy odpowiedź mogłaby narazić jego lub jego bliskich wymienionych w § 1 na odpowiedzialność karną, karną skarbową albo spowodować naruszenie obowiązku zachowania ustawowo chronionej tajemnicy zawodowej. § 3. Przed odebraniem zeznania organ podatkowy poucza świadka o prawie odmowy zeznań i odpowiedzi na pytania oraz uprzedza o odpowiedzialności karnej fałszywe zeznania. § 4. Minister właściwy do spraw finansów publicznych, w porozumieniu z Ministrem Sprawiedliwości , określi, w drodze rozporządzenia, sposób sporządzania oraz przechowywania protokółów zeznań obejmujących okoliczności, na które rozciąga się obowiązek zachowania tajemnicy państwowej, służbowej lub zawodowej.

• wykonanie tego prawnego obowiązku jest ograniczone przez wprowadzenie instytucji

1. prawa od­mowy zeznań

2. prawa odmowy odpowiedzi na pytania

• organ orzekający ocenia, czy danej osobie przysługuje prawo odmowy zeznań lub prawo odmowy odpowiedzi na pytanie

Art. 88 KPA § 1. Kto, będąc obowiązany do osobistego stawienia się (art. 51), mimo prawidłowego wezwania nie stawił się bez uzasadnionej przyczyny jako świadek lub biegły albo bezzasadnie odmówił złożenia zeznania, wydania opinii, okazania przedmiotu oględzin albo udziału w innej czynności urzędowej, może być ukarany przez organ przeprowadzający dowód grzywną do 50 zł, a w razie ponownego niezastosowania się do wezwania - grzywną do 200 zł. Na postanowienie o ukaraniu grzywną służy zażalenie. § 2. Organ, który nałożył karę grzywny, może na wniosek ukaranego, złożony w ciągu siedmiu dni od daty otrzymania zawiadomienia o ukaraniu, uznać za usprawiedliwioną nieobecność lub odmowę zeznania, wydania opinii albo okazania przedmiotu oględzin i zwolnić od kary grzywny. Na odmowę zwolnienia od kary służy zażalenie. § 3. Ukaranie grzywną nie wyklucza możności zastosowania do opornego świadka środków przymusu, przewidzianych w przepisach szczególnych.

• sankcja sformułowanie zawarte w art. 88 § l k.p.a. jak i art. 262 § l pkt 2 o.p. należy interpretować rozszerzająco, dopuszczając stosowanie sankcji również w przypadku nieuzasadnionej odmowy odpowiedzi na pytanie

• TRYB ODBIERANIA ZEZNAŃ od świadka nie został w k.p.a. uregulowany. Jedynie w art. 83 § 3 k.p.a. jak i art. 196 § 3 o.p. stanowi się, że przed odebraniem zeznań organ orzekający w sprawie (organ udzielający pomocy prawnej) jest obowiązany uprzedzić świadka o prawie odmowy zeznań, prawie odmowy odpowiedzi na pytania oraz o od­powiedzialności za fałszywe zeznania; nie wprowadza ani zaprzysiężenia świadka, ani odbierania od świadka przyrzeczenia zeznawania prawdy.

• KPA i OP nie regu­lują też FORMY ZEZNANIA uwzględniając jednakże rozwiązania prawne zawarte w art. 50 § l i art. 54 § l k.p.a., a w postępowaniu podatkowym w art. 159 § l o.p., odnoszących się do wezwań, w których jest przewidziana możliwość złożenia zeznań na piśmie, należy uznać, że świadek może w formie pisemnej również złożyć zeznania; z ustnych zeznań świadka organ prowadzący postępo­wanie jest obowiązany sporządzić protokół (art. 63 § 2 k.p.a., art. 172 § 2 pkt 2 o.p.).

opinie biegłych

• biegłym (zwanym też rzeczoznawcą, ekspertem, znawcą) nazywamy osobę fizyczną powołaną do udziału w postępowaniu dotyczącym innego podmiotu w celu wydania opinii w danej sprawie ze względu na posiadaną wiedzę fachową w tej dziedzinie; biegły wypowiada opinię dotyczącą stanu faktycznego

• regulacja prawna korzystania z opinii biegłego jest w k.p.a. bardzo ogólna. Unormowana jest jedynie kwestia przypadku, w którym należy powołać biegłego, oraz zdolności do występowania w charakterze biegłego

kiedy należy powołać biegłego?

Art. 84 KPA § 1. Gdy w sprawie wymagane są wiadomości specjalne, organ administracji publicznej może zwrócić się do biegłego lub biegłych o wydanie opinii. § 2. Biegły podlega wyłączeniu na zasadach i w trybie określonym w art. 24. Poza tym do biegłych stosuje się przepisy dotyczące przesłuchania świadków.

Art. 197 OP § 1. W przypadku gdy w sprawie wymagane są wiadomości specjalne, organ podatkowy może powołać na biegłego osobę dysponującą takimi wiadomościami, w celu wydania opinii. § 2. Powołanie na biegłego następuje z urzędu, jeżeli opinii biegłego wymagają przepisy prawa podatkowego. § 3. Do wyłączenia biegłego stosuje się odpowiednio przepisy art. 130 § 1 2. W pozostałym zakresie do biegłych stosuje się przepisy dotyczące przesłuchania świadków.

• użyte w przepisach słowo „może" oznacza pozostawienie organowi swobody w korzystaniu z tego środka dowodowe­go; granice korzystania z tej swobody są wyznaczone przez zasadę prawdy obiektywnej, bo z niej wypływa obowiązek organu podjęcia wszelkich czynności mających na celu ustalenie rzeczywistego stanu faktycznego sprawy administracyj­nej

przesłanki zdolności do występowania w po­stępowaniu w charakterze biegłego

1. przesłanka pozytywna posiadanie wiadomości specjalnych (art. 84 § l k.p.a., art. 197 § l o.p.)

2. przesłanki negatywne ich wystąpienie pociąga za sobą utratę zdolno­ści do wystąpienia w charakterze biegłego

1. istnieje określony związek biegłego z daną sprawą będący podstawą wyłączenia biegłego biegły podlega wyłączeniu na zasadach i w trybie określonym w art. 24 k.p.a., a w postępowaniu podatkowym — określonych w art. 130 § l i § 2 o.p. (dotyczą wyłączenia pracownika)

Biegły podlega więc wyłączeniu od udziału w postępowaniu w sprawie, w której:

1. jest stroną albo jest ze stroną w stosunku prawnym powodującym wpływ wyniku sprawy na jego prawa lub obowiązki

2. stroną jest jego małżonek, krewny lub powinowaty do drugiego stopnia (różnica o.p. stroną jest jego małżonek, rodzeństwo, wstępni i zstępni lub powinowaci pierwszego stopnia)

3. stroną jest osoba związana z nim z tytułu przysposobienia pozostająca pod jego opieką lub kuratelą;

4. już był świadkiem, biegłym, przedstawicielem strony, przedstawicielem osób wymienionych pod lit. b i c

5. uczestniczył w wydaniu decyzji organu niższej instancji, która została zaskarżona;

6. jego udział był powodem wdrożenia przeciw niemu dochodzenia służ­bowego. postępowania dyscyplinarnego lub karnego

7. stroną jest jego przełożony służbowy.

Podstawy wyłączenia biegłego trwają po ustaniu małżeństwa, przysposobienia, opieki lub kurateli.

2. KPA jeżeli zostanie uprawdopodobnione istnienie innych okoliczności, które mogą wywołać wątpliwości co do bezstronności pracownika (art. 24 § 3 k.p.a.)

3. występują okoliczności wskazane w art. 82 k.p.a. i w art. 195 o.p. powodujące utratę zdolności do wystąpienia w charakterze świadka. Nie ma zdolności do występowania w charakterze biegłego:

1. osoba nie mająca zdolności spostrzegania lub komunikowania swoich spostrzeżeń

2. osoba zobowią­zana do zachowania tajemnicy państwowej lub służbowej, jeżeli opracowanie opinii pociągałoby za sobą naruszenie prawnego obowiązku ich ochrony, a osoba ta nie została na mocy przepisów szczególnych zwolniona od tego obowiązku

3. duchowny, jeżeli opracowanie opinii pociągałoby za sobą naruszenie tajemnicy spowiedzi.

• na podstawie art. 84 § 2 k.p.a. i art. 197 § 2 o.p., które odsyłają w zakresie regulacji sytuacji prawnej biegłego do przepisów dotyczących świadków, należy przyjąć, że

• biegły nie może odmówić wydania opinii, a wykonanie tego obowiązku jest zagwarantowane sankcją (art. 88 § l i § 2 k.p.a., a w postępowaniu podat­kowym sankcją z art. 262 § l i § 2 o.p.).

• od wykonania tego obowiązku biegły może być zwolniony przez organ administracji publicznej tylko w przypadku zaistnienia przyczyn, które uprawniają świadków do odmowy zeznań lub odmowy odpowiedzi na pytanie bezprzed­miotowe; w tych bowiem przypadkach, w których świadkowi służy prawo odmowy zeznań, biegły nie ma w ogóle zdolności do występowania w konkretnym postępowaniu, podlegając z mocy ustawy wyłączeniu

oględziny

• oględziny polegają na bezpośrednim zbadaniu jakiegoś przedmiotu przez organ orzekający w celu dokonania spostrzeżeń za pomocą określonego zmysłu (wzroku, słuchu, dotyku, węchu, smaku) co do właściwości tego przed­miotu.

• jest to środek dowodowy bezpośredni, tj. środek umożliwiający bezpo­średnie, bez ogniw pośrednich, zetknięcie się organu orzekającego ze stanem faktycznym w danej sprawie

• regulacja prawna tego środka dowodowego w k.p.a. i o.p. jest skąpa.

• według art. 85 § l k.p.a. i art. 198 § l o.p.: „organ administracji publicznej może w razie potrzeby przeprowadzić oględziny" organowi orzekającemu jest więc pozostawio­na swoboda oceny potrzeby przeprowadzenia oględzin

• swoboda ta jest ograniczo­na tylko zasadą prawdy obiektywnej - jeżeli więc stan faktyczny sprawy nie został ustalony w całości lub w części, to organ orzekający jest obowiązany prze­prowadzić oględziny

• przepisy szczególne mogą również ograniczyć swobodę organu, przewidując obowiązek skorzystania z tego środka dowodowego przed wydaniem decyzji⁴³.

• KPA i OP nie określają, co może być przedmiotem oględzin, nie ma więc w tym względzie żadnych ograniczeń. Można zatem przyjąć, że przedmiotem oględzin może być „wszystko, co oddziałuje na zmysły ludzkie, łącznie z samym człowiekiem;

• szczególną formą oględzin będzie eksperyment dowodowy, który polega na tym, że „dokonuje się oględzin nie naturalnego stanu faktycznego, lecz stworzonej w sposób sztuczny sytuacji, mogącej przekonać organ orzekający o słuszności czy niesłuszności założenia dowodowego

• oględziny mogą być przeprowadzone przed organem orzekającym w jego siedzibie, jak i stosownie do tego, co jest przedmiotem oględzin, poza siedzibą organu.

• przedstawienie przedmiotu oględzin na wezwanie organu orzekającego jest obowiązkiem, który ciąży zarówno na stronie, jak i na osobie trzeciej, w zależności od tego, w czyim władaniu znajduje się dany przedmiot; realizacja tego obowiązku przez stronę, jak i przez osobę trzecią, zabezpieczona jest sankcją jedynie w postępowaniu podatkowym (art. 262 § l pkt 2 o.p.), natomiast k.p.a. dopuszcza nałożenie sankcji tylko na osobę trzecią (art. 88 § l)

przesłuchanie stron

• przed nowelizacją k.p.a., w tekście pierwotnym nie normował tego zagadnienia, a jedynie w art. 62 § 2 (w rozdziale dotyczącym protokołów i adnotacji) stanowiło się o tym, że z przesłuchania stron organ jest obowiązany sporządzić protokół. W nauce przyjmowano, mając na uwadze przepis k.p.a. stanowiący, że jako dowód należy dopuścić wszystko, co służy wyjaśnieniu sprawy, niebędące sprzeczne z prawem, iż dowód z przesłuchania stron jest dopuszczalny.

• znowelizowany k.p.a., zgodnie z postulatami, przyjął generalnie takie rozwiązanie, jakie było w k.p.c.; prawna regulacja tego środka dowodowego w porównaniu z k.p.c. jest ogólna - KPA reguluje jedynie przesłanki dopuszczalności tego środka dowodowego oraz stano­wi, że do przesłuchania stron stosuje się przepisy dotyczące świadków z wyłącze­niem przepisów o środkach przymusu (art. 86).

DOPUSZCZALNOŚĆ STOSOWANIA tego środka dowodowego jest oparta w postępowa­niu administracyjnym na wystąpieniu łącznie dwóch przesłanek:

1. wyczerpaniu innych środków dowodowych lub ich braku w ogóle

2. pozostały niewyjaśnione fakty istotne dla rozstrzygnięcia sprawy

• wynika z tego, że jest to środek dowodowy posiłkowy, dopuszczalny w postępowaniu administracyjnym w ostateczności.

• artykuł 86 pozostawia ocenę potrzeby przeprowadzenia tego dowodu organowi, co wynika z użytych w nim stów: „może przesłuchać stronę" - swoboda tej oceny jest jednak ograniczona treścią zasady prawdy obiektywnej, z której wypływa dla organu orzekającego obowiązek skorzystania z tego środka dowodowego, jeżeli nie będzie można ustalić stanu faktycznego z braku innych środków dowodowych

ordynacja podatkowa

• jedyną przesłanką dopuszczalności tego środka dowo­dowego jest wyrażenie przez stronę zgody (art. 199 o.p.); przesłuchanie strony jest zatem podstawowym środkiem dowodowym; ocena zastosowania tego środka należy do organu orzekającego.

• z regulacji jednak art. 181 o.p. dotyczącej systemu dowodów można wyprowadzić wniosek, że jest to środek dowodowy stosowany, gdy wyliczone środki dowodowe nie dały dostatecznych podstaw do ustalenia stanu faktycznego sprawy wykorzystanie tego środka dowodowego jest jednak dla organu orzekającego obowiązkowe, jeżeli wymaga tego realizacja zasady prawdy obiektywnej, a strona wyraziła zgodę.

• zgoda musi być wyrażona w sposób niebudzący wątpliwości i utrwalona w formie pisemnej.

• do przesłuchania strony stosuje się przepisy dotyczące świadka z wyłączeniem przepisów o środkach przymusu.

• kwestie wątpliwe; rozstrzygnięcie pozostawione orzecznictwu:

OSOBY FIZYCZNE czy można przesłuchać stronę, którą będzie osobą fizyczną niemającą zdolności do czynności prawnych. Kodeks postępowania cywilnego pozostawia w takim przypadku uznaniu sądu to, czy przesłucha on stronę, czy jej przedstawiciela ustawowego, czy też obydwa podmioty (art. 302 § 2 k.p.c.). W doktrynie procesu cywilnego wysunięto słuszny postulat, ażeby organ orzekający kierował się oceną zdolności strony do spostrzegania lub komunikowania swych spostrzeżeń oraz posiadania przez nią wiadomości co do faktów istotnych dla rozstrzygnięcia. Jeżeli organ orzekający stwierdzi brak tej zdolności, to powinien przesłuchać przedstawiciela ustawowego strony.

JEDNOSTKA ORGANIZACYJNA przypadku gdy stroną w postępowaniu administracyjnym jest jednostka organizacyjna, organ może przesłuchać jej przedstawiciela ustawowego lub przed­stawiciela statutowego (art. 30 § 3 k.p.a.).

• do przesłuchania stron stosuje się odpowiednio przepisy o świadkach, z wyłą­czeniem przepisów o środkach przymusu.

• przed przesłuchaniem stron należy więc je uprzedzić o prawie odmowy odpowiedzi na pytanie oraz o odpowiedzialności za fałszywe zeznania; nie uprzedza się o prawie odmowy zeznań, bo strona nie składa zeznań w charakterze świadka, a więc byłoby to bezprzedmiotowe.

• strona obowiązana jest stawić się na wezwanie organu orzekającego; w przy­padku niestawienia się, pomimo prawidłowego wezwania, k.p.a. wyłączył dopusz­czalność nałożenia na strony grzywny (art. 88 § l k.p.a.) lub w postępowaniu podatkowym - kary porządkowej na strony.

• nie można natomiast nałożyć na stronę grzywny, jeżeli odmówi ona złożenia zeznań w trybie przesłuchania stron — i to nawet wtedy, gdy odmowa ta w ocenie organu jest bezzasadna; do przesłuchania stron nie stosuje się, zgodnie z art. 86 k.p.a., żadnych środków przymusu, a więc zarówno przewidzianych w art. 88 § 1 k.p.a., jak również przewidzianych w ustawie z 17 czerwca 1966 r. o po­stępowaniu egzekucyjnym w administracji" lub innych, do których odsyła się w art. 88 § 3 k.p.a. Dotyczy to również postępowania podatkowego

• forma przesłuchania stron nie jest uregulowana w k.p.a. i o.p. podobnie jak forma odbierania zeznań od świadków. Z art. 54 k.p.a. i art. 159 § l o.p. wynika, że jest dopuszczalna forma pisemna. W przypadku ustnego przesłuchania stron organ jest obowiązany sporządzić protokół.

• od przesłuchania stron należy odróżnić wyjaśnienia stron, które nie są środ­kiem dowodowym, a dotyczą przedstawienia przez stronę stanu faktycznego sprawy wymagającego udowodnienia. Wyraźnie stanowi o tym art. 95 § 1 k.p.a. oraz art. 190 § 2 o.p.

oświadczenia stron

Art. 75 KPA § 1. Jako dowód należy dopuścić wszystko, co może przyczynić się do wyjaśnienia sprawy, a nie jest sprzeczne z prawem. W szczególności dowodem mogą być dokumenty, zeznania świadków, opinie biegłych oraz oględziny. § 2. Jeżeli przepis prawa nie wymaga urzędowego potwierdzenia określonych faktów lub stanu prawnego w drodze zaświadczenia właściwego organu administracji, organ administracji publicznej odbiera od strony, na jej wniosek, oświadczenie złożone pod rygorem odpowiedzialności za fałszywe zeznania. Przepis art. 83 § 3 stosuje się odpowiednio.

• § 2 dodany w wyniku nowelizacji k.p.a. z 1987 r.

• dopuszczalność odebrania od strony oświadczenia jest uzależniona od łącz­nego wystąpienia dwóch przesłanek:

1. przepis prawa wprost nie wymaga prze­dłożenia zaświadczenia

2. strona zgłasza wniosek, że chce złożyć oświadczenie.

Jeżeli obie przesłanki są spełnione, to organ orzekający jest obowiązany odebrać od strony oświadczenie.

• w postępowaniu podatkowym art. 180 § 2 o.p. na takich samych zasadach opiera dopuszczalność oświadczenia strony.

• oświadczenie strony w postępowaniu administracyjnym można przyrównać do rozwiązania prawnego przyjętego w postępowaniu cywilnym, dotyczącego faktów przyznanych w toku postępowania przez stronę przeciwną. Fakty przyznane, jeżeli przyznanie nie budzi wątpliwości, nie wymagają dowodu (art. 229 k.p.c.). Tak też należy sytuować w systemie środków dowodowych postępowania administracyj­nego oświadczenie strony. Jeżeli to oświadczenie złożone odnośnie do stanu faktycznego lub stanu prawnego sprawy nie budzi w ocenie organu wątpliwości co do zgodności z rzeczywistym stanem rzeczy, to te okoliczności faktyczne lub prawne nie wymagają dowodu.

• strona składa oświadczenie pod rygorem odpowiedzialności za fałszywe zeznania. Przed odebraniem oświadczenia organ orzekający uprzedza stronę o od­powiedzialności za fałszywe zeznania, bo jest to przesłanka konieczna do pociąg­nięcia do odpowiedzialności karnej.

W POSTĘPOWANIU PODATKOWYM DOWODAMI SĄ:

Deklaracje, które zgodnie z przepisami prawa podatkowego zostały złożone przez stronę

• Art. 3 pkt 5 o.p. ustala zakres pojęcia deklaracji, stanowiąc, że ,rozumie się przez to również zeznania, wykazy oraz informacje, do których składania obowiązani są, na podstawie przepisów prawa podatkowego, podatnicy, płatnicy i inkasenci".

• ustalony zakres w art. 3 pkt 5 o.p. w kontekście rozwiązań zawartych w samych przepisach o.p. zawiera sprzeczności artykuł 181 o.p. odróżnia deklaracje od informacji, stanowiąc, że dowodami są deklaracje, które zgodnie z przepisami prawa podatkowego zostały złożone przez stronę.

• Przykłady:

1. ustawa z 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych - podatnicy są obowiązani bez wezwania składać deklarację, według ustalonego wzoru, o wysokości dochodu (straty) osiągniętego od początku roku podatkowego.

2. ustawa z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych - podatnicy są obowiązani są składać urzędom skarbowym zeznania o wysokości osiągniętego dochodu w roku podatkowym według ustalonego wzoru w terminie do 30 kwietnia następnego roku.

3. ustawa z 12 stycznia 1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych⁵⁶: „Osoby fizyczne [...| są obowiązane złożyć właściwemu organowi podatkowemu informację o nieruchomoś­ciach i obiektach budowlanych, sporządzoną na formularzu według ustalonego wzoru, w terminie 14 dni od dnia wystąpienia okoliczności uzasadniających powstanie albo wygaśnięcie obowiązku podatkowego w zakresie podatku od nieruchomości [...]".

informacje podatkowe, pochodzące ze źródeł określonych w art. 82 § 1 i § 2 oraz art. 84 § 1 o.p.

• Osoby prawne, jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej oraz osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą są obowiązane do sporządzenia i przekazania informacji:

1. na pisemne żądanie organu podatkowego — o zdarzeniach wynikających ze stosunków cywilnoprawnych albo z prawa pracy, mogących mieć wpływ na powstanie obowiązku podatkowego lub wysokość zobowiązania podatkowego osób lub jednostek, z którymi zawarto umowę

2. bez wezwania organu podatkowego — o umowach zawartych z nierezydentami w rozumieniu przepisów prawa dewizowego

3. w zakresie i na zasadach określonych w odrębnych ustawach

• Banki obowiązane są do sporządzenia i przekazywania comiesięcznych infor­macji o założonych i zlikwidowanych rachunkach bankowych osób prowadzących działalność gospodarczą naczelnikowi urzędu skarbowego właściwemu według siedziby banku w terminie do 7 dnia następnego miesiąca. Informacje zawierają numer rachunku, dane identyfikacyjne jego posiadacza oraz datę założenia albo likwidacji rachunku.

• Jednostki organizacyjne Zakładu Ubezpieczeń Społecznych na pisemne żądanie naczelnika urzędu skarbowego lub naczelnika urzędu celnego obowiązane są do sporządzenia i przekazania informacji o składkach płatnika i ubezpieczonego. Organ podatkowy określa zakres żądanych informacji oraz termin ich przekazania (art. 82 § 5 o.p.).

informacje dotyczące strony postępowania

Art. 182 OP

§ 1. Jeżeli z dowodów zgromadzonych w toku postępowania podatkowego wynika potrzeba uzupełnienia tych dowodów lub ich porównania z informacjami pochodzącymi z banku, bank jest obowiązany na pisemne żądanie naczelnika urzędu skarbowego lub naczelnika urzędu celnego do sporządzenia i przekazania informacji dotyczących strony postępowania w zakresie:

1. posiadanych rachunków bankowych lub rachunków oszczędnościowych, liczby tych rachunków, a także obrotów i stanów tych rachunków

2. posiadanych rachunków pieniężnych lub rachunków papierów wartościowych, liczby tych rachunków, a także obrotów i stanów tych rachunków

3. zawartych umów kredytowych lub umów pożyczek pieniężnych, a także umów depozytowych

4. nabytych za pośrednictwem banków akcji Skarbu Państwa lub obligacji Skarbu Państwa, a także obrotu tymi papierami wartościowymi

5. obrotu wydawanymi przez banki certyfikatami depozytowymi lub innymi papierami wartościowymi.

§ 2. Przepisy § 1 stosuje się odpowiednio do zakładów ubezpieczeń, funduszy inwestycyjnych i banków prowadzących działalność maklerską, w zakresie prowadzonych indywidualnych kont emerytalnych, a także do domów maklerskich oraz spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych.

§ 3. Towarzystwa funduszy inwestycyjnych na pisemne żądanie naczelnika urzędu skarbowego lub naczelnika urzędu celnego są obowiązane do sporządzania informacji o umorzonych jednostkach uczestnictwa. Przepis § 1 w części dotyczącej wystąpienia z żądaniem stosuje się odpowiednio.

§ 4. Żądanie udzielenia informacji, o którym mowa w § 1, następuje w drodze postanowienia.

Art. 183 OP

Z żądaniem sporządzenia i przekazania informacji, o których mowa w art. 182, naczelnik urzędu skarbowego lub naczelnik urzędu celnego może wystąpić po uprzednim wezwaniu do udzielenia informacji z tego zakresu albo do upoważnienia odpowiednio naczelnika urzędu skarbowego lub naczelnika urzędu celnego do wystąpienia do instytucji finansowych o przekazanie tych informacji, a strona w wyznaczonym terminie:

1. nie udzieliła informacji

2. nie upoważniła odpowiednio naczelnika urzędu skarbowego lub naczelnika urzędu celnego do wystąpienia do instytucji finansowych o przekazanie informacji

3. udzieliła informacji, które wymagają uzupełnienia lub porównania z informacjami pochodzącymi z instytucji finansowej.

Art. 184 OP § 1. Naczelnik urzędu skarbowego lub naczelnik urzędu celnego, występując z żądaniem, o którym mowa w art. 182, powinien zwracać szczególną uwagę na zasadę szczególnego zaufania pomiędzy instytucjami finansowymi a ich klientami. § 2. W żądaniu określa się zakres informacji oraz termin ich przekazania. Przepis art. 82 § 4 stosuje się odpowiednio. § 3. Żądanie zawiera ponadto:

1. wskazanie przesłanek uzasadniających konieczność uzyskania informacji objętych żądaniem

2. dowody potwierdzające, że strona

1. odmówiła udzielenia informacji lub

2. nie wyraziła zgody na udzielenie naczelnikowi urzędu skarbowego lub naczelnikowi urzędu celnego upoważnienia do zażądania tych informacji, lub

3. w terminie określonym przez naczelnika urzędu skarbowego lub naczelnika urzędu celnego nie udzieliła informacji albo upoważnienia.

§ 4. Odpis żądania naczelnik urzędu skarbowego lub naczelnik urzędu celnego przekazuje odpowiednio dyrektorowi nadrzędnej izby skarbowej lub dyrektorowi nadrzędnej izby celnej.

Art. 185 OP Instytucje finansowe wymienione w art. 182 odmawiają udzielenia informacji, jeżeli żądanie naczelnika urzędu celnego lub naczelnika urzędu skarbowego nie spełnia wymogów formalnych określonych w art. 184 § 2 i 3.

• Informacje objęte są tajemnicą skarbową. Przekazanie informacji następuje w trybie przewidzianym dla dokumen­tów zawierających informacje niejawne stanowiące tajemnicę służbową w rozu­mieniu przepisów o ochronie informacji niejawnych (art. 184 § 2 o.p. w związku z art. 82 § 4 o.p.).

Inne informacje to:

1. przedstawienie na żądanie organu podatkowego przez podatnika, który skorzystał z ulg podatkowych, dokumentów lub fotokopii dokumentów, które potwierdzają prawo do skorzystania z ulgi (art. 275 § l o.p.)

2. przedstawienie na żądanie naczelnika urzędu skarbowego lub naczelnika urzędu celnego przez zakłady ubezpieczeń i fundusze inwestycyjne w zakresie prowadzonych indywidualnych kont emerytalnych oraz przez banki, domy makler­skie. towarzystwa funduszy inwestycyjnych, informacji o zdarzeniach stanowiących podstawę do skorzystania przez podatnika z ulg podatkowych (art. 275 § 2 i § 3 o.p.)

3. informacje o przeprowadzonych oględzinach (art. 276 § 4 o.p.)

4. protokół z przebiegu kontroli (art. 290 o.p.).

środki dowodowe nienazwane

• Katalog środków dowodowych wymienionych w art. 75 § l k.p.a. i art. 180 § l o.p. nie jest zamknięty. W postępowaniu administracyjnym są dopuszczalne środki dowodowe nienazwane, jeżeli mogą się przyczynić do wykrycia prawdy obiektywnej, a nie są sprzeczne z prawem.

Do środków dowodowych nienazwanych zaliczyć można:

1. opinie instytutu naukowe­go lub naukowo-badawczego KPA nie przewi­duje wyraźnie możliwości zwrócenia się przez organ orzekający o wydanie opinii do właściwego instytutu naukowego lub naukowo-badawczego. Taka możliwość prawna istnieje na podstawie przepisów k.p.c. (art. 290) oraz k.p.k. (art. 176).

2. Przepisy odrębne mogą ustanawiać dopuszczalność korzystania w postępowaniu administracyjnym z opinii wyspecjalizowanych jednostek organizacyjnych.

• Np. rozporządzenie Rady Ministrów z 30 lipca 2002 r. w sprawie wykazu chorób zawodowych, szczegółowych zasad postępowania w sprawach zgłaszania podejrzenia, rozpoznawania i stwierdzania chorób zawodowych oraz podmiotów właściwych w tych sprawach, właściwym do orzekania o rozpoznaniu choroby zawodowej lub o braku podstaw do jej rozpoznania jest lekarz spełniający wymagania kwalifikacyjne określone w przepisach w sprawie specjalizacji lekars­kich niezbędnych do wykonywania orzecznictwa w zakresie chorób zawodowych, zatrudniony w jednej z jednostek orzeczniczych

3. dowody z filmu, utrwalonego obrazu telewizyjnego, z fotokopii, planów, rysunków, płyt lub taśm dźwiękowych i innych materiałów oraz przyrządów utrwalających lub przenoszących obrazy lub dźwię­ki

4. maszynowe wypisy urządzeń liczących określających liczbę rozmów telefo­nicznych i wykazujących wysokość należnej opłaty

ZASADY RZĄDZĄCE POSTĘPOWANIEM DOWODOWYM

zasada prawdy obiektywnej (art. 7 k.p.a.)

• ustanowiona jest w systemie zasad ogólnych (art. 7 k.p.a., art. 122 o.p.).

• Według art. 7 k.p.a.: „W toku postępowania organy administracji publicznej [...] podejmują wszelkie kroki niezbędne do dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego oraz do załatwienia sprawy [...]". Tak też jest ukształtowana zasada ogólna prawdy obiektywnej w postępowaniu podatkowym.

• wpływa na kształt zasad szczególnych rządzących postępowaniem dowodowym, które jednocześnie są konkretyzacją obowiązków organu administracji publicznej służących wykonaniu tej zasady ogólnej. Każda z zasad szczególnych, ustanowiona w przepisach działu II rozdziału 4 „Dowody" k.p.a., a w postępowaniu podatkowym działu IV rozdział 11 „Dowody" o.p. realizuje zasadę prawdy obiektywnej.

Zasady szczególne rządzące postępowaniem dowodowym to:

zasada dysponowania zakresem postępowania dowodowego przez pro­wadzący postępowanie organ administracji publicznej

• zwana też zasadą oficjalności postępowania dowodowego

• ustanowiona jest w art. 77 § 1 k.p.a. i art. 187 § 1 o.p. , który stanowi: „Organ administracji publicznej obowiązany jest w spo­sób wyczerpujący zebrać i rozpatrzyć cały materiał dowodowy"

• zasada ta to:

• po pierwsze, określenie za­kresu — zgodnie z zasadą ogólną prawdy obiektywnej, jakie dowody są niezbędne dla ustalenia stanu faktycznego sprawy

• podstawą ustalenia zakresu dowodów jest norma prawa materialnego, która ustanawia hipotetyczny stan faktyczny odpowiadający stanowi faktycznemu występującemu w sprawie będącej przedmiotem postępowania organ prowa­dzący postępowanie ustala zatem, jakie okoliczności faktyczne mają znaczenie prawne w sprawie i jakie dowody są niezbędne do ich ustalenia. Na tak określony zakres przeprowadzonych dowodów ma wpływ strona (art. 78 k.p.a., art. 188 o.p.). Na przeprowadzone dowody ma w postępowaniu administracyjnym wpływ też organ pomocy prawnej, który może z urzędu lub na wniosek strony przesłuchać również nowych świadków i biegłych na okoliczności będące przedmiotem tego postępowania (art. 50 k.p.a.)

• ograniczenie przeprowadzenia postępowania dowo­dowego dotyczy faktów powszechnie znanych i znanych organowi z urzędu nie wymagają one dowodu; fakty znane organowi z urzędu należy zakomunikować stronie

• organ prowadzący postępowanie określa zakres postępowania dowodowego w formie postanowienia

• w postanowieniu dowodowym wymienia fakty wymagające ustalenia oraz środki dowodowe

• organ nie jest związany postanowieniem dowodowym tak jak innymi postanowieniami, może je w każdym stadium postępowania zmienić, uzupełnić lub uchylić (art. 77 § 2 k.p.a., art. 187 § 2 o.p.).

• na postanowienie to nie przysługuje zażalenie, ale może być ono kwestionowane łącznie z decyzją w odwołaniu.

• określając zakres postępowania dowodowego, organ prowadzący postępowa­nie związany jest normą prawa materialnego wadliwe ustalenie zakresu powoduje wadliwość podjętej w postępowaniu decyzji. Naruszenia w tym zakresie przepisów prawa są w większości przypadków pod­stawą uchylania decyzji przez sąd administracyjny

• z przeprowadzenia dowodu organ administracji publicznej obowiązany jest sporządzić protokół; zaniechanie sporządzenia protokołu z przeprowadzonych dowodów pozbawia je wartości dowodowej.

• po drugie, obowiązek rozpatrzenia całego materiału dowodowego uwzględnienie wszystkich dowodów przeprowadzonych w postępowaniu, jak i uwzględnienie wszystkich okoliczności towarzyszących przeprowadzeniu poszczególnych dowo­dów, a mających znaczenie dla oceny ich mocy i wiarygodności. Organ, rozpatrując materiał dowodowy, nie może pominąć jakiegokolwiek przeprowadzo­nego dowodu, może natomiast zgodnie z zasadą swobodnej oceny dowodów (art. 80 k.p.a., art. 191 o.p.) odmówić dowodom wiarygodności, ale wówczas obowiązany jest uzasadnić, z jakiej przyczyny to robi

zasada bezpośredniości postępowania dowodowego

• istota tej zasady sprowadza się do stwierdzenia, że pełne, zgodne z zasadą ogólną prawdy obiek­tywnej. rozpoznanie i rozstrzygnięcie sprawy jest uwarunkowane przeprowadze­niem postępowania dowodowego (ustaleniem stanu faktycznego) przez organ orzekający w sprawie dlatego z zasady ogólnej prawdy obiek­tywnej należy wyprowadzić jako obowiązującą zasadę szczególną — zasadę bezpośredniości prowadzenia postępowania dowodowego przez organ orzekający w sprawie

• od tej zasady dopuszczalny jest wyjątek

1. w zakresie pomocy prawnej (art. 52 k.p.a., art. 157 § 1 o.p.).

2. postępowanie podatkowe dowodami w postępowaniu podatkowym mogą być „inne dokumenty zgromadzone w toku czynności sprawdzających lub kontroli podatkowej [...] oraz materiały zgromadzone w toku postępowania karnego albo postępowania w sprawach o przestępstwa skarbowe lub wykroczenia skarbowe" (art. 181 o.p.)

zasada otwartego systemu dowodów

• KPA i OP przyjmują otwarty system dowodów według art. 75 § l k.p.a.: „Jako dowód należy dopuścić wszystko, co może przyczynić się do wyjaśnienia sprawy, a nie jest sprzeczne z prawem. W szczególności dowodem mogą być dokumenty, zeznania świadków, opinie biegłych oraz oględziny"; zgodnie z art. 181 o.p.: „Dowodami w postępowaniu podatkowym mogą być w szczególności księgi podatkowe, deklaracje złożone przez stronę, zeznania świadków, opinie biegłych, materiały i informacje zebrane w wyniku oględzin, informacje podatkowe oraz inne dokumenty zgromadzone w toku czynności sprawdzających lub kontroli podatkowej, z zastrzeżeniem art. 284a § 3, art. 284b § 2 i art. 288 § 2, oraz materiały zgromadzone w toku prawomocnie zakończonego postępowania karnego albo postępowania w sprawach o przestęp­stwa skarbowe lub wykroczenia skarbowe"

• zasada otwartego systemu dowodów gwarantuje realizację zasady ogólnej prawdy obiek­tywnej

zasada równej mocy środków dowodowych

• jest to rozwiązanie, które nie wprowadza ograniczeń co do rodzaju dowodów, którym należy przyznać pierwszeństwo w ustaleniu istnienia danego faktu

• zasada ta wyrażona jest w art. 75 § 1 k.p.a. i art. 180 § l o.p.;

• wyjątki od tej reguły mogą wprowadzić tylko przepisy szczególne te rozwiązania szczególne wymagają jednak zawsze interpretacji w związku z zasadą ogólną prawdy obiek­tywnej, co oznacza, że w razie wątpliwości w ustaleniu stanu faktycznego należy zastosować zasadę otwartego systemu dowodów i równej mocy środków dowodo­wych

• niedopuszczalne jest stosowanie formalnej teorii dowodów

zasada czynnego udziału strony w postępowaniu dowodowym

• zasada czynnego udziału strony w postępowaniu dowodowym to

1. prawo strony do czyn­nego udziału w ustaleniu stanu faktycznego

1. prawo do żądania przeprowadzenia dowodów w sprawie

2. prawo do wypowiedze­nia się w sprawie przeprowadzonych dowodów

2. prawo do udziału w czynnościach postępowania dowodowego.

prawo do żądania przeprowadzenia dowodów

• z żądaniem przeprowadzenia dowodu strona może wystąpić zawsze; skuteczność prawna tego żądania jest uzależniona od spełnienia przesłanek określonych w art. 78 k.p.a., a w postępowaniu podatkowym w art. 188 o.p. przedmiotem dowodu musi być okoliczność mająca znaczenie dla sprawy, a więc dotycząca przedmiotu sprawy i mająca znaczenie prawne dla rozstrzygnięcia sprawy

• prawu strony do żądania przeprowadzenia dowodu odpowiada obowiązek organu orzekającego ustosunkowania się do żądania strony, a zatem dokonania oceny, czy przedmiotem dowodu jest okoliczność mająca znaczenie dla sprawy oraz — w razie oceny pozytywnej — przeprowadzenie żądanego przez stronę dowodu organ administracji publicznej może nie uwzględnić żądania strony, jeżeli nie zostało zgłoszone w toku przeprowadzania dowodów lub w czasie rozprawy, tylko w przypadku gdy żądanie to dotyczy okoliczności już stwierdzonych innymi dowodami. Jeżeli jednak dowody, których żąda strona, mają znaczenie dla sprawy, to spóźnione żądanie nie powinno być oddalone (art. 78 § 2 k.p.a.). Zgłoszone przez stronę żądanie przeprowadzenia dowodu organ orzekający jest obowiązany rozpatrzyć i ocenić, nawet jeżeli wpłynęło po zamknięciu postępowania dowodo­wego. W razie gdy organ stwierdzi, że przeprowadzenie dowodu może mieć znaczenie dla sprawy, tzn. dla ustalenia stanu faktycznego sprawy, ma obowiązek żądanie uwzględnić.

• w postępowaniu podatkowym organ podatkowy może wyznaczyć stronie termin do przedstawienia dowodu będącego w jej posiadaniu (art. 189 § 1 o.p.).

Art. 189 OP § 1. Organ podatkowy może wyznaczyć stronie termin do przedstawienia dowodu będącego w jej posiadaniu. § 2. Termin ustala się uwzględniając charakter dowodu i stan postępowania, przy czym nie może on być krótszy niż 3 dni.

• Z art. 7 i 77 § l k.p.a., a w postępowaniu podatkowym — z art. 122 i 187 § l o.p. wynika, że postępowanie dowodowe jest oparte na zasadzie oficjalności

• organ administracji publicznej obowiązany jest z urzędu przeprowadzić dowody służące ustaleniu stanu faktycznego sprawy obowiązek wyczerpującego zebrania i rozpatrzenia całego materiału dowodowego ciąży na organie prowadzą­cym postępowanie administracyjne

• strona ma prawo, a nie obowiązek czynnego udziału w postępowaniu; rozwiązania prawne przyjęte w k.p.a. nie przewidują obowiązku strony wskazania dowodów potrzebnych do rozpoznania i rozstrzygnięcia sprawy. Tak też jest ukształtowane postępowanie podatkowe z zastrzeżeniem rozwiązania przyjętego w art. 189 o.p.

• w prawie procesowym są znane dwa systemy koncentracji materiału proceso­wego:

1. system prekluzji w przytaczaniu faktów i dowodów według tego systemu „strony są obowiązane pod rygorem utraty możności późniejszego przytaczania przedstawić od razu wszelkie znane sobie fakty i dowody"

2. system władzy dyskrecjonalnej sędziego według tego systemu „pozostawione jest uznaniu sądu, czy uwzględni fakty i dowody, których strony mimo możności nie przytoczyły od razu"⁶⁸.

KPA konsekwentnie nie wprowadza ani systemu prekluzji, ani systemu władzy dyskrecjonalnej organu orzekającego - Strona, która nie przytoczyła faktów ani dowodów w postępowaniu przed organem I instancji, może je przytoczyć w postępowaniu przed organem II instancji albo też podjąć obronę swoich interesów dopiero w postępowaniu nadzwyczajnym, żądając wznowienia postępo­wania na podstawie art. 145 § l pkt 5 k.p.a. (przedtem możliwość wznowienia była uzależniona od braku winy)

prawo do wypowiedzenia się w sprawie przeprowadzonych dowodów

Art. 81 KPA Okoliczność faktyczna może być uznana za udowodnioną, jeżeli strona miała możność wypowiedzenia się co do przeprowadzonych dowodów, chyba że zachodzą okoliczności, o których mowa w art. 10 § 2.

Art. 192 OP Okoliczność faktyczna może być uznana za udowodnioną, jeżeli strona miała możliwość wypowiedzenia się co do przeprowadzonych dowodów.

Art. 200 OP § 1. Przed wydaniem decyzji organ podatkowy wyznacza stronie siedmiodniowy termin do wypowiedzenia się w sprawie zebranego materiału dowodowego. § 2. Przepisu § 1 nie stosuje się:

1. w przypadkach przewidzianych w art. 123 § 2 oraz w art. 165 § 5;

• gdy w wyniku postępowania wszczętego na wniosek strony ma zostać wydana decyzja w całości uwzględniająca wniosek strony

• w postępowaniu w sprawie ustalenia zobowiązań podatkowych, które zgodnie z odrębnymi przepisami ustalane są corocznie, jeżeli stan faktyczny, na podstawie którego ustalono wysokość zobowiązania za poprzedni okres, nie uległ zmianie

• w postępowaniu w spawie umorzenia zaległości podatkowych w przypadkach o których mowa w art. 67d § 1

2. w sprawach zabezpieczenia i zastawu skarbowego.

• organ prowadzący postępowanie obowiązany jest stworzyć możliwość wypowiedzenia się co do przeprowadzonych dowodów

• rozwiązanie z art. 200 o.p. należy przyjąć w postępowaniu administracyjnym.

• przyznane prawo do wypowiedzenia się co do przeprowadzonych dowodów jest prawem strony; prawem tym strona rozporządza, co oznacza, że od jej woli zależy jego realizacja jeżeli strona korzysta z tego prawa, to jej wypowiedź co do przeprowadzonych dowodów powinna być utrwalona w protokole sporządzonym przez organ, a podpisanym przez stronę; ocena przeprowadzonego postępowania przez stronę nie wiąże ani organu, ani strony, co oznacza, że nie ma znaczenia dla złożenia przez nią środków zaskarżenia w toku instancji i nadzwyczajnych trybach postępowania.

prawo do udziału w czynnościach dowodowych

• istota organ prowadzący postępowanie obowiązany jest zapewnić stronie udział w tych czyn­nościach oraz termin do przygotowania udziału w tych czynnościach

• prawo to wyrażone jest w art. 79 k.p.a. i art. 190 o.p.

Art. 79 KPA § 1. Strona powinna być zawiadomiona o miejscu i terminie przeprowadzenia dowodu ze świadków, biegłych lub oględzin przynajmniej na siedem dni przed terminem. § 2. Strona ma prawo brać udział w przeprowadzeniu dowodu, może zadawać pytania świadkom, biegłym i stronom oraz składać wyjaśnienia.

• KPA i OP wprowadzają wyjątki od tej zasady:

1. „Organy administracji publicznej mogą odstąpić od zasady określonej w § 1 tylko w przypadkach, gdy załatwienie sprawy nie cierpi zwłoki ze względu na niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia ludzkiego albo ze względu na grożącą niepowetowaną szkodę materialną". Ograniczenie tej zasady ma w pełni zastosowanie do postępowania dowodowego (art. 10 § 2 k.p.a., art. 80 o.p.)

• w razie jednak nieuzasadnionego odstąpienia od tej zasady postępowanie będzie dotknięte kwalifikowaną wadliwością (art. 145 § l pkt 4 k.p.a.).

2. w po­stępowaniu podatkowym od zasady czynnego udziału strony organ podatkowy może odstąpić:

1. gdy w postępowaniu wszczętym na wniosek strony ma zostać wydana decyzja w całości uwzględniająca wniosek strony oraz w przypadkach określonych w art. 200 § 2 pkt 2 o.p.

2. organ podatkowy nie ma obowiązku wyznaczyć terminu wypowiedzenia się co do zebranego materiału w spra­wach:

1. ustalenia zobowiązań podatkowych, które zgodnie z odrębnymi przepisa­mi ustalane są corocznie, jeżeli stan faktyczny, na podstawie którego ustalono wysokość zobowiązania podatkowego za poprzedni okres, nie uległ zmia­nie

2. umorzenia zaległości podatkowych, o których mowa w art. 67 § 4 o.p.

Przekroczenie granic odstępstw w postępowaniu podatkowym zasady czynnego udziału strony jest kwalifikowaną wadliwością (art. 240 § 1 pkt 4 o.p.)

zasada swobodnej oceny dowodów

• wprowadza ją z art. 80 k.p.a. i art. 191 o.p.; ściśle związana z obowiązkiem rozpatrzenia całego materiału dowodowego

Art. 80 KPA Organ administracji publicznej ocenia na podstawie całokształtu materiału dowodowego, czy dana okoliczność została udowodniona.

• W nauce podkreśla się, że swobodna ocena dowodów, aby nie przekształciła się w samowolę, musi być dokonana

1. zgodnie z normami prawa procesowego

2. z zachowaniem następujących reguł tej oceny:

1. należy opierać się na materiale dowodowym zebranym przez organ, z za­strzeżeniem wyjątków przewidzianych w przepisach prawa (np. pomóc prawna)

2. ocena powinna mieć za podstawę całokształt materiału dowodowego

3. organ powinien dokonać oceny znaczenia i wartości dowodów dla toczącej się sprawy, z zastrzeżeniem ograniczeń dotyczących dokumentów urzędowych, które mają na podstawie art. 76 § 1 k.p.a. szczególną moc dowodową, a w po­stępowaniu podatkowym oprócz mocy dokumentów urzędowych (art. 194 o.p.) mocy ksiąg podatkowych (art. 193 o.p.) i mocy deklaracji (art. 21 § 5 o.p.).

• organ powinien rozpatrzyć nie tylko poszczególne dowody z osobna, ale wszystkie dowody we wzajemnej łączności z punktu widzenia logiki, zasad doświadczenia życiowego i wiedzy

4. Rozumowanie, w którego wyniku organ ustala istnienie okoliczności fak­tycznych, powinno być zgodne z prawidłami logiki.

• naruszenie wymienionych reguł, a także norm procesowych odnoszących się do środków dowodowych stanowi przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów.

ROZPRAWA

• rozprawa jest formą postępowania wyjaśniającego, umożliwiającą realizację „zasady kontradyktoryjności, koncentracji dowodów, bezpośredniości, szybkości, prostoty, oszczędności, jedności i celowości wszystkich czynności składających się na proces administracyjny. Rozprawa umożliwia bowiem koncentrację w jed­nym czasie i miejscu wszystkich uczestników postępowania w danej sprawie, którzy ustnie i bezpośrednio dokonują poszczególnych czynności procesowych

• KPA po nowelizacji nie wprowadza roz­różnienia pomiędzy obligatoryjnym a fakultatywnym prowadzeniem rozprawy, mimo że sam przepis rozdziela na dwie grupy przesłanki korzystania z tej formy postępowania wyjaśniającego zgodnie z rozwiązaniem prawnym przyjętym w art. 89, organ jest obowiązany przeprowadzić rozprawę gdy:

1. przyspieszy to lub uprości postępowanie (ocena należy do organu)

2. zapewni to osiągnięcie celu wychowawczego

• Zarówno ze względu na przedmiot postępowania administracyjnego, którego celem zasadniczym nie jest orzekanie w razie naruszenia prawa przez jednostkę, a jest nim stosowanie prawa w celu ustalenia sytuacji prawnej jednostki, jak również dlatego, że w postępowaniu administracyjnym nie przyjęto zasady jawności wobec osób postronnych, trudno mówić o funkcji wychowawczej postępowania administracyjnego, a przez to także i o celu wychowawczym rozprawy

3. wymaga tego przepis prawa

• np. ustawa z 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami przewiduje obowiązek przeprowadzenia przez starostę, wykonującego zadania z zakresu administracji rządowej po wszczęciu postępowania wywłaszczeniowego rozprawy

4. zachodzi potrzeba uzgodnienia interesów stron organ obowiązany jest przeprowadzić rozprawę w przypadku, gdy w postępowaniu występują co najmniej dwie strony, a ich interesy nawzajem wykluczają się w całości lub w części

5. jest to potrzebne do wyjaśnienia sprawy przy udziale świadków, biegłych, w drodze oględzin

• chodzi o sytuację, gdy jest więcej niż jeden świadek czy biegły

• w razie rozbieżności czy sprzeczności możliwe jest przeprowadzenie konfrontacji

• Organ administracji publicznej ocenia wystąpienie przesłanki uzasadniającej przeprowadzenie rozprawy, poza przypadkami gdy jej przeprowadzenia wymagają przepisy prawa. Nieprzeprowadzenie rozprawy, pomimo że wymaga tego przepis prawa, stanowi rażące naruszenie prawa. W pozostałych przypadkach, jeżeli organ z po­wodu błędnej oceny sytuacji uregulowanych w art. 89 k.p.a. zaniecha prze­prowadzenia rozprawy, stanowi to naruszenie przepisów prawa procesowego.

• KPA reguluje czynności przygotowawcze poprzedzające przeprowadzenie rozprawy oraz sam przebieg rozprawy.

• Do czynności poprzedzających rozprawę należy:

1. wezwanie stron do złożenia wyjaśnień, dokumentów i innych dowodów oraz do stawienia się na rozprawę, wezwanie świadków i biegłych (art. 90 § 2 k.p.a.),

2. zawiadomienie o rozprawie państwowych i samorządowych jednostek organizacyjnych, organizacji społecz­nych, a także innych osób, jeśli ich udział w rozprawie jest uzasadniony ze względu na jej przedmiot (art. 90 § 3 k.p.a.).

3. w przypadku gdy jest prawdopodob­ne, że oprócz stron wezwanych na rozprawę, już uczestniczących w postępowaniu, mogą być również i inne strony, które wcześniej się nie zgłosiły ani nie zostały wezwane do udziału w postępowaniu z braku wiadomości o nich, organ ma obowiązek dać ogłoszenie o terminie, miejscu i przedmiocie rozprawy w formie obwieszczenia albo w innej formie zwyczajowo przyjętej w danej miejscowości (art. 91 § 3 k.p.a.).

WEZWANIE NA ROZPRAWĘ doręcza się na piśmie, określając w nim termin, miejsce i przedmiot rozprawy (art. 91 § l i 2 k.p.a.). Termin rozprawy musi być wyznaczony na tyle wcześnie, ażeby doręczenie wezwań oraz ogłoszenie o rozprawie nastąpiło co najmniej na siedem dni przed rozprawą (art. 92 k.p.a.).

ROZPRAWĄ KIERUJE pracownik organu administracji publicznej, przed którym toczy się postępowanie w sprawie. Jeżeli postępowanie toczy się przed organem kolegialnym, to rozprawą kieruje albo przewodniczący tego organu, albo wy­znaczony członek tego organu.

• Przebieg rozprawy:

KPA nie normuje szczegółowo czynności związanych z przeprowadzeniem rozprawy. Uregulowana jest jedynie kwestia odroczenia rozprawy, uprawnienia stron oraz ogólne uprawnienia osoby kierującej rozprawą.

Na podstawie przepisów k.p.a. w ciągu czynności procesowych składają­cych się na prowadzenie rozprawy można wyodrębnić część wstępną oraz część właściwą (główną) rozprawy:

CZĘŚĆ WSTĘPNA ROZPRAWY obejmuje:

1. jej otwarcie

2. ustalenie, czy stawiły się osoby wezwane,

3. stwierdzenie, czy nie ma podstaw do odroczenia rozprawy.

Kierujący rozprawą obowiązany jest ją odroczyć, jeżeli

1. stwierdzi poważne nieprawidło­wości w wezwaniu stron,

2. gdy niestawiennictwo stron zostało spowodowane trudną do przezwyciężenia przeszkodą oraz

3. w przypadku wystąpienia innych ważnych przyczyn (art. 94 § 2 k.p.a.).

Niestawienie się stron należycie wezwanych na rozprawę nie stanowi przeszkody w jej przeprowadzeniu (art. 94 § l k.p.a.).

• Zapewnienie stronie udziału w rozprawie jest realizacją zasady ogólnej czynnego udziału strony w postępowaniu (art. 10 § l k.p.a.).

• Odstąpienie od przestrzegania tej zasady jest dopuszczalne (poza przypadkami wskazanymi w art. 10 § 2 k.p.a.) tylko wtedy, gdy strona z własnej woli rezygnuje z tego prawa.

CZĘŚĆ WŁAŚCIWA ROZPRAWY obejmuje przeprowadzenie dowodów, co nie jest unormowane w k.p.a. tym zakresie należałoby przyjąć wzory z postępowania sądowego, a zatem:

1. świadków powinno się przesłuchiwać pojedynczo i podczas nieobecności świadków, którzy jeszcze nie składali zeznań

2. w razie pojawienia się sprzeczności w zeznaniach różnych świadków należy przeprowadzić ich konfrontację,

3. dowody wniesione na piśmie należy ujawnić na rozprawie przez ich odczytanie

4. strona jest uprawniona w toku rozprawy do składania wyjaś­nień, zgłaszania żądań, propozycji i zarzutów, do przedstawiania dowodów na ich poparcie oraz do wypowiadania się co do wyników postępowania dowodo­wego.

5. kierujący rozprawą powinien zapewnić porządek czynności procesowych, zapobiegać przewlekłości tych czynności i z tego względu może on uchylać pytania zadawane świadkom, biegłym, stronom, jeżeli odpowiedź na nie nie ma istotnego znaczenia dla rozpatrywanej sprawy; jednakże na żądanie strony treść takiego uchylonego pytania należy odnotować w protokole, a więc należy je zapisać nie w dosłownym brzmieniu, lecz tylko „osnowę treści" (art. 95 § l i 2 k.p.a.)

KIERUJĄCY ROZPRAWĄ sprawuje tzw. policję sesyjną, z czego wynika jego uprawnienie zarówno do utrzymania porządku czynności procesowych, jak też do zapewnienia prawidłowego pod każdym względem przebiegu rozprawy. Za niewłaściwe zachowanie osoby uczestniczące w rozprawie mogą być ostrzeżone, że grozi im wydalenie z miejsca rozprawy, a w razie dalszego zakłócania czynności rozprawy mogą być wydalone z miejsca jej odbywania i ukarane grzywną. Postanowienie o ukaraniu grzywną może być zaskarżone w drodze zażalenia (art. 96 k.p.a.).

POSTĘPOWANIE WYJAŚNIAJĄCE GABINETOWE

• Jeżeli bowiem nie występują przesłanki wymienione w art. 89 ani też przepisy odrębne, do których k.p.a. odsyła, nie stanowią o obowiązku prze­prowadzenia rozprawy, to czynności postępowania wyjaśniającego mogą odbywać się w formie tzw. postępowania gabinetowego.

• Jest to postępowanie wyjaśniające wprawdzie mniej sformalizowane w swym przebiegu niż rozprawa, ale obowiązują w nim wszystkie reguły postępowania dowodowego; w po­stępowaniu gabinetowym mogą być przeprowadzane te same czynności dowodowe co na rozprawie.

• postępowanie gabinetowe dość często jest prowadzone wtedy, gdy do udowod­nienia stanu faktycznego wystarczające są dokumenty; jest to forma postępowania wyjaśniającego zapewniająca dominację zasady pisemności nad zasadą ustności.

• postępowanie gabinetowe ma podstawowe znaczenie w postępowaniu podatko­wym, w którym przepisy OP nie wprowadzają formy rozprawy.

W doktrynie spór czy pkt d i e to dwie osobne przesłanki czy jedna; przyjmuje się że są to dwie osobne przesłanki

^{KPA - ROZDZIAŁ XII: DOWODY I POSTĘPOWANIE WYJAŚNIAJĄCE}

1

---