1.WSPÓŁDZIAŁANIE ANDRAGOGIKI Z DYSCYPLINAMI NAUKOWYMI Andragogika wchodzi w skład nauk społecznych z wyodrębnionym przedmiotem badań i swoistymi zadaniami. Jest ona ściśle związana z wieloma dyscyplinami naukowymi: społecznymi, przyrodniczymi, z których czerpie niezbędna dla siebie przesłanki teoretyczne. Przy formułowaniu celów wychowania dorosłych wykorzystuje ona wyniki badań takich nauk jak: historia, filozofia, etyka, estetyka, socjologia, ekonomika, pedagogika. Opiera się głównie na naukach o wychowaniu, filozoficznych, psychologicznych, historycznych i biomedycznych. Najściślej związana jest z naukami o wychowaniu: pedagogiką ogólną, pedagogiką pracy, pedagogiką społeczną, pedagogiką porównawczą, pedagogiką specjalną i pedagogiką opiekuńczą. Pedagogika dla andragogiki- pedagogika w swej treści zawiera pierwiastki filozoficzne. Andragogika dla pedagogiki- dostarcza swoje osiągnięcia naukowe do budowy konstrukcji. Andragogika a filozofia- etyka wyjaśnia istniejącą rzeczywistość moralną i ustala dyrektywy moralnego postępowania, estetyka to teoria o społecznej funkcji sztuki i prawidłowościach jej rozwoju, epistemologia to teoria poznania. Andragogika a psychologia- andragogika wykorzystuje wiedzę o prawidłowościach rozwoju psychiki człowieka w różnych okresach jego życia oraz wiedzę o ogólnych prawach i rozwoju wyższych czynności człowieka i kształtowanie jego osobowości. Psychologia dostarcza andragogice podstaw do formułowania teorii racjonalnych metod kształcenia i wychowania. Andragogika a socjologia- socjologia oświaty wzbogaca andragogikę wiedzą o aspiracjach oświatowych ludzi dorosłych, o potrzebach oświatowych i kulturalnych uświadamianych prze społeczeństwo. Socjologia wychowania pozwala pełniej zrozumieć społeczny charakter wychowania. Socjologia kultury dostarcza wiedzy o możliwościach uczestnictwa kulturalnego społeczności lokalnych. Andragogika a nauki przyrodnicze: fizjologia dostarcza danych o fizjologicznym podłożu funkcjonowania organizmu człowieka, bionika- bada właściwości człowieka nad współpracą człowieka z maszyną jako operatora kierującego pracą złożonych maszyn i urządzeń, anatomia i higiena stwarzają właściwe warunki dla zapewnienia ludziom w wieku starszym optymalnej kondycji fizycznej. Andragogika współdziała również z demografią, metodologią nauk, ekonomiką kształcenia i naukami politycznymi oraz ekologią. Andragogika a cybernetyka- stwarza możliwość unowocześniania procesów kierowania działalnością poznawczą uczących się osób. Andragogika a informatyka- powstają możliwości korzystania z różnych usług oraz umożliwia gromadzenia znacznej liczby informacji dotyczących dużej populacji badanych. 2. ANDRAGOGIKA A INNE DYSCYPLINY NAUKOWE Główną podstawą teoretyczną andragogiki są nauki pedagogiczne. Ogólna teoria oświaty dorosłych związana jest z naukami społecznymi, zwłaszcza z filozofią, która pomaga odkryć istotę wychowania oraz ułatwia odnaleźć myśl przewodnią w walce przeciwstawnych tendencji. Metodologiczną podstawę andragogiki stanowi także logika. Teoria wychowania dorosłych opiera się na przesłankach teoretycznych nauk pedagogicznych, psychologicznych, socjologicznych i biomedycznych. Wykorzystuje ona wiedzę o prawidłowościach rozwoju psychiki człowieka w różnych okresach jego życia, o zmianach zachodzących w osobowości jednostki pod wpływem wychowania i nauczania. Do podstawowych związków teorii wychowania dorosłych w tej dziedzinie należy zaliczyć związki z psychologią osobowości. Inną ważną dla teorii wychowania dorosłych dziedziną psychologii jest psychologia społeczna, która bada społeczne uwarunkowania procesów psychicznych i zachowania się ludzi np. nastroje, opinie, oceny. Andragogika wykorzystuje również rezultaty badań nauk przyrodniczych: filozofii, anatomii genetycznej, higieny ogólnej i rozwojowej. Fizjologia dostarcza danych dotyczących fizjologicznego podłoża funkcjonowania organizmu człowieka i ukazuje biologiczne warunki zachowania i aktywności życiowej do późnej starości. Z nauk socjologicznych szczególnie ważna jest socjologia wychowania, która umożliwia teorii wychowania dorosłych pełniej zrozumieć kulturalno-społeczny charakter wychowania. Teoria kształcenia dorosłych czerpie przesłanki teoretyczne głównie z dydaktyki i psychologii, a także z socjologii, cybernetyki i bioniki. Teoria porównawcza systemów oświaty dorosłych korzysta z wiedzy teoretycznej pedagogiki porównawczej, ekonomii, a zwłaszcza ekonomiki kształcenia, demografii i tzw. geografii pedagogicznej, która pomaga zrozumieć geograficzne uzasadnienie odrębności systemów oświatowych. Historia praktyki i teorii oświaty dorosłych korzysta z osiągnięć historii społeczno-gospodarczej, kultury i wychowania, zwłaszcza gdy chce zrozumieć, w jaki sposób oświata dorosłych wpływa i wpływała na przemiany społeczne. 3. EDUKACJA PERMANENTNA A KSZTAŁCENIE USTAWICZNE Edukacja permanentna- całożyciowa, ciągłą, nieustająca Kształcenie ustawiczne (szerokie)- edukacja permanentna Kształcenie ustawiczne (wąskie)- kształcenie ustawiczne dorosłych (edukacja dalsza) Pojęcie edukacji permanentnej obejmuje wszelkie aspekty zjawisk oświatowych i wychowawczych, wiąże je wszystkie w całość, która stanowi coś więcej niż tylko sumę części składowych. W oświacie nie można tylko jej pewnej części uważać za kształcenie permanentne, różniące się od innych elementów, które nie mają takiego charakteru. Edukacja permanentne nie stanowi ani systemu, ani jakiejś dziedziny wychowania. Jest to zasada na której opiera się całkowita organizacja systemu oświatowo-wychowawczego, zasada decydująca o kierunku rozwoju każdej z jego części składowych. Ta zasada jest szeroką wykładnią, jak należy rozumieć kształcenie ustawiczne. Można wskazać 3 rodzaje treści, które wypełniają pojecie kształcenie ustawiczne: a) jako zasada lub idea przewodnia dla wszelkich procesów kształcenia się ludzi, od wczesnego dzieciństwa aż do zniknięcia wszelkiej aktywności intelektualnej i praktycznej b) jako kształcenia dalsze w okresie nauki obowiązkowej, głównie w formach pozaszkolnych. Chodzi tu o doskonalenie umiejętności rozszerzania i pogłębiania wiedzy a także jako rozwój osobowości poszczególnych jednostek c) jako całożyciowa orientacja dla sterowania własnym losem. Takie rozumienie kształcenia ustawicznego odnosi się głównie okresu świadomej działalności człowieka związanej z samosterowalnością. W Polsce kształcenie ustawiczne wiąże się głównie z kształceniem dalszym, pozaszkolną oświatą dorosłych w zakresie zawodowym. Chodzi o przygotowanie do całożyciowego uczenia się począwszy od rodziny, przedszkola, a kończąc na szkole obowiązkowej. W tym czasie przyszły dorosły powinien zdobyć odpowiednie, podstawowe umiejętności korzystania z różnych źródeł wiedzy, ale w równym przynajmniej stopniu ukształtować w sobie postawę chęci uczenia się i orientowania się w tym co mu jest niezbędne do wielostronnego rozwoju osobowości. Idea edukacji ustawicznej głosi konieczność uczenia się całe życie. Zaniechanie tych procesów grozi każdemu wegetacją i regresem. Niezbędność kształcenia przez całe życie wynika zarówno zapewnienia właściwego miejsca każdej jednostce, jak też społeczeństwu i narodom. 4. ZADANIA I KIERUNKI ODDZIAŁYWAŃ EDUKACJI PERMANENTNEJ Zadania oświaty permanentnej wg Wiatrowskiego: - zapewnienie możliwości kontynuowania nauki i dopełnienia wykształcenia po ukończeniu szkoły - przedłużanie i dopełnianie w toku aktywności zawodowej wychowania fizycznego, umysłowego, etycznego oraz wychowania obywatelskiego - umożliwianie w każdym wieku uzupełnienia, odnawiania albo readopcji nabytych umiejętności - ułatwienie rozumienia problemów narodu i świata wszystkim obywatelom niezależnie od zajmowanych stanowisk i zakresu odpowiedzialności - umożliwienie wszystkim obywatelom uczestnictwa w dorobku cywilizacji i w jego wzbogacaniu. 5. EDUKACJA USTAWICZNA-ZADANIA I DOMINUJACE PROCESY Zadania edukacji ustawicznej: -określenia potrzeb w zakresie kwalifikacji zawodowych skali globalnej i lokalnej z uwzględnieniem rynku pracy i kierunków rozwojowych gospodarki -tworzenie systemu edukacji zawodowej w korelacji z nowymi treściami pracy zawodowej i głównymi kierunkami poszczególnych działów gospodarki narodowej (przemysłu, handlu, usług, rolnictwa itd.) -aktywne włączanie się do działań edukacyjnych urzędów pracy, podmiotów działalności gospodarczej, fundacji i organizacji lokalnych (głównie samorządowych) -rozwiązanie problemów edukacyjnych osób zagrożonych bezrobociem (w tym absolwentów) i bezrobotnych poprzez stwarzanie dla nich systemu orientacji i poradnictwa. Edukacja ustawiczna dorosłych (edukacja dalsza)-kształcenie>wychowanie: -dokształcanie -doskonalenie -samokształcenie -kształcenie bezinteresowne 6.DOKSZTAŁCANIE I DOSKONALENIE ZAWODOWE DOROSŁYCH Dokształcanie- 7. SAMOKSZTAŁCENIE DOROSŁYCH Stanisław Karaś określa samokształcenie jako proces oświatowy prowadzony świadomie i aktywnie prze z osoby podejmujące określone zadania poznawcze i kształcące. Jest to samodzielne, świadome, celowe i poddane własnej kontroli zdobywanie i modernizowanie wiedzy ogólnej bądź kwalifikacji zawodowych. Samokształcenie jest przedłużeniem bądź uzupełnieniem kształcenia i wychowania szkolnego. (...) Jest ono realizowane nie pod kierunkiem nauczyciela, lecz pod swoim własnym kierunkiem. Jego efektów nie sprawdza nauczyciel bądź wychowawca, lecz wystawia je życie, współtowarzysze pracy, bliższa i dalsza rodzina. Warunki wdrażania do samokształcenia: - opanowanie podstaw teoretycznych danego zawodu oraz podstawowych sprawności operacyjnych i instrumentalnych, - dostatecznie silne i atrakcyjne motywy skłaniające do podjęcia samokształcenia i kontynuowania go mimo trudności, jakie mogą zaistnieć, - umiejętność określania swych potrzeb oświatowych czyli formułowania ich celów(...)ogólnych i szczegółowych, których osiągnięcie planuje się w odpowiednim czasie i we właściwej kolejności, - opanowanie podstawowych technik samokształcenia, - umiejętność prawidłowego wykorzystania wiadomości i umiejętności, zdibytych drogą samokształcenia, w pracy zawodowe 8. ISTOTA WYCHOWANIA I SAMOWWYCHOWANIA DOROSŁYCH Wychowanie- proces kształtowania i rozwoju osobowości człowieka, przebiega w wielu płaszczyznach i zawsze pod wpływem oddziaływań wielu instytucji. (Znaniecki). Sformułował następujące tezy: -tylko dorośli mogą być przedmiotem celowego wychowania. W stosunku do dzieci i młodzieży możliwe jest tylko dopomaganie w samorozwoju prowadzące do powstania dążeń samokształceniowych -przy odpowiedniej umiejętności wychowawczej działanie na dorosłych może być skuteczniejsze z punktu widzenia zgodności wyników z zamiarami niż działanie na młodzież i dzieci -samokształcenie jest jedyną możliwą formą pełnego rozwoju indywidualnego, gdyż wychowanie celowe tworzy tylko fragmenty osobowości Wychowanie człowieka dorosłego jest w dużej mierze ubocznym skutkiem szeroko rozumianej aktywności człowieka (uczenia się i działania). Potrzeba działania jest naturalnym stanem człowieka a rozwój osobowości jest jedynym z wyników realizowania potrzeby aktywności. Zakres wychowania to obszar samoregulacji, samokształcenia i samowychowania, czyli doskonalenia sobie w myśli pewnych ideałów. U podstaw tego procesu leżą twierdzenia typu: -w miarę rozwoju człowiek zdolny jest sam świadomie kierować swoim rozwojem -im bardziej rozwinięta osobowość, tym większy udział w procesie wychowania biorą procesy samowychowania, czyli urabiania własnej osobowości przez określoną pracę nad sobą -nie może być kształtowania osobowości bez refleksji nad sobą Samowychowanie- samodzielne kształtowanie przez człowieka własnego intelektu, zdolności poznawczych i zdobywaniu operatywnej wiedzy, wyrabianiu umiejętności oraz samodzielne formułowaniu własnej woli i emocji, wypracowywanie postaw, kształtowanie przeżyć estetycznych, a także dbanie o własnym rozwój fizyczny. 9.WŁAŚCIWOŚCI UCZNIA DOROSŁEGO 10 TOK POSTĘPOWANIA DYDAKTYCZNEGO W PROCESIE EDUKACJI DOROSŁYC 11 NAUCZYCIEL DOROSŁYCH-ISTOTA, FUNKCJE, ZADANIA Nauczyciel dorosłych (Urbańczyk- szerokie) osoba, która przekazuje wiadomości lub umiejętności słowem żywym bądź pisanym, systematycznie lub dorywczo w klasie szkolnej lub sali wykładowej bądź też w książce. Nauczyciel dorosłych (Marczuk- wąskie) to osoba, która w sposób celowy i świadomy naucza dorosłych słowem żywym lub pisanym bądź też za pomocą technicznych środków przekazu, systematycznie lub dorywczo, organizuje proces samodzielnego uczenia się, zmierzającego przez to do przyswojenia przez nich określonych wiadomości, umiejętności i nawyków, do ukształtowania odpowiednich postaw i zachowań niezbędnych w pracy zawodowej, życiu osobistym, rodzinnym, społeczno-kulturalnym i politycznym lub dla własnej satysfakcji i rozwoju osobowości osób uczących się. Funkcje i zadania nauczyciela dorosłych (Kaczor): -wychowawcza- polega na dzieleniu się przez wychowawcę swoją osobowością -dydaktyczna- polega na przewodzeniu i doradztwie w organizowaniu skutecznego uczenia się -działacza społecznego- kształtowanie otwartości osób uczących się na współdziałanie ze środowiskiem społeczno-zawodowym -badawcza- naukowa analiza, ocena i ewentualna korekta pracy nauczyciela - społeczno-opiekuńcza- zapewnienie uczącym się dorosłym warunków zdrowotnych, socjalnych, higieny i bezpieczeństwa oraz podmiotowości -innowacyjna- stwarzanie warunków do samorealizacji Banach dodał 2: środowiskową i socjalizacyjną. Na zachodzie: -nauczyciel-artysta- kształcenie dorosłych jest sztuką -nauczyciel-popularyzator- udostępnianie uczniom dorosłym zasobów i źródeł uczenia się -nauczyciel-krytyczny analityk- sceptycznie nastawiony do istniejącego ładu społecznego Funkcje nauczyciela (Knowels): -diagnostyczna- udzielanie pomocy dorosłym w określeniu potrzeb edukacyjnych -planistyczna- wspólnie z dorosłymi planowanie procesu edukacyjnego -metodyczna- pomoc w wyborze najbardziej przydatnych metod i technik uczenia się -udostępniania- dostarczanie i pomoc w pozyskiwaniu materiałów dla efektywnego uczenia się -ewaluatywna- pomoc w ocenie wyników uczenia się 12 CZAS PRACY I CZAS WOLNY W OKRESIE DOROSŁOŚCI Czas pracy dzieli się na: -czas pracy zarobkowej, w którym człowiek jako pracownik zobowiązany jest pozostać w dyspozycji zakładu pracy w określonym miejscu wyznaczonym do wykonywania pracy. Mierzony jest jednostkami czasowymi: godzinami, dniami, miesiącami, latami. Ustawowa długość takiego czasu pracy określona jest w kodeksie pracy. W pracy zawodowej można wyodrębnić: czas pracy potrzebny do wykonywania czynności, czas wykonania i czas przygotowawczo-zakończeniowy, potrzebny na zapoznanie się z zadaniami produkcyjnymi, czas postoju. -czas pracy w gospodarstwie domowym -czas pracy społecznej -czas pracy efektywny -czas pracy normowany -czas pracy rzeczywisty -czas pracy skrócony Czas wolny (Jeffre Dunmazesier)- wszelkie zajęcie, w którym każdy człowiek może oddawać się dobrowolnie- poza zajęciami koniecznymi i obowiązkami zawodowymi, rodzinnymi czy społecznymi dla odpoczynku rozwoju czy rozwoju osobowości. Czas wolny („Wiedza o pracy ludzkiej”)- czas poza pracą zużytkowany na naukę i podnoszenie kwalifikacji, na pracę społeczną i wypoczynek lub też jako ta część czasu pracy, która jest wolna od wykonywania wszelkiego rodzaju niezbędnych obowiązków. Czas wolny (pedagogika dorosłych)- to taki czas, który pozostaje jednostce po zaspokojeniu elementarnych potrzeb organizmu, wypełnieniu obowiązków domowych, rodzinnych i zawodowych, czas, w którym może ona zachowywać się i wykonywać czynności według swojego upodobania, podejmować je dobrowolnie dla odpoczynku, przyjemności, w celu rozwoju własnej osobowości lub poświęcać się działalności społecznej. 13 AKTYWNOŚĆ KULTURALNO-OŚWIATOWA DOROSŁYCH za aktywność kulturalno-oświatową uznaję wszelkie świadome, z chęcią podejmowane działania i/lub czynny kontakt z nauką, wiedzą jak i różnymi zjawiskami artystycznymi czy estetycznymi. Klasyfikacja rodzajów aktywności kulturalno-oświatowej z: Aleksander Tadeusz „Drogi aktywizacji kulturalnej ludzi pracy” Warszawa 1980 kształcenie systematyczne - obejmujące szkoły ( podstawowe, zasadnicze zawodowe, technika, licea ogólnokształcące, pomaturalne, wyższe, podyplomowe ) i kursy ( zawodowe, potrzeb własnych i osobistych zainteresowań, bhp i przeciwpożarowe, języków obcych ) dla dorosłych czytelnictwo i samokształcenie - gdzie analizował możliwości podjęcia tej aktywności, czyli liczbę bibliotek, stan księgozbiorów własnych, ilość kupowanych książek oraz rodzaje zakupywanych pozycji uczestnictwo w zajęciach upowszechniających wiedzę, organizowanych przez: na przykład animatorów kultury, zakłady pracy, organizacje społeczno - polityczne i młodzieżowe, instytucje kulturalno - oświatowe, czy przedsiębiorstwa turystyczne uczestnictwo w treściach kultury masowej - czyli za pośrednictwem środków masowego przekazu ( prasy, radia, telewizji, kina ), gdzie badał również źródła zaopatrywania się w prasę, rodzaj czytanych czasopism, popularność audycji radiowych i programów telewizyjnych kontakt z kulturą w formach tradycyjnych - takich jak: muzea, teatry, opery, filharmonie, amfiteatry, ich popularność, sposoby zabiegania o widzów, możliwości uczestnictwa i dostęp do tych instytucji amatorska działalność artystyczna - w zespołach artystycznych ( instrumentalnych, wokalnych, chórach, recytatorskich, teatralnych, tanecznych ), popularność widowisk organizowanych przez te zespoły, amatorska twórczość ludowa ( plastyczna, rzeźbiarska, rysunkowa, malarska, haftu, garncarstwa, koronkarstwa, wikliniarstwa ), liczba zaangażowanych w tą działalność osób Ciekawą moim zdaniem propozycję typologii, niestety tylko w odniesieniu do kultury, proponuje Andrzej Tyszka, którego cytują w swojej książce „Podstawy edukacji dorosłych” Jankowski Dzierżymir Przyszczypkowski Kazimierz i Skrzypczak Józef, Poznań 1996 rok. Odsyłam do niej zainteresowanych. Według tego Aleksander T. - czynniki różnicujące aktywność kulturalno-oświatową dorosłych: środowiska zamieszkania - co związane jest poniekąd możliwościami, wyposażeniem, dostępem do wiedzy i instytucji kulturalnych wieku - co związane jest również z ilością czasu wolnego, poziomem rozwoju umysłowego i zainteresowań, przygotowaniem do podjęcia uczestnictwa w kulturze poziomu wykształcenia - co poniekąd również wiąże się z ilością czasu wolnego, poziomem rozwoju umysłowego i zainteresowań, przygotowaniem do podjęcia uczestnictwa w kulturze od płci - co łączy się ze zróżnicowanymi rolami społecznymi, a tym samym z ilością czasu wolnego, formą zainteresowań rodzaju pracy - fizyczna czy umysłowa. Dalej według tego samego autora - analizy motywów aktywności kulturalno-oświatowej: motywy utylitarne - potrzeby praktyczne motywy społeczne - takie jak ambicje, chęć dorównania osobom aktywniejszym, nadzieja zdobycia uznania w danym środowisku, potrzeba kontaktu z innymi, itp. motywy intelektualne - czyli zainteresowania i zaciekawienia, potrzeby umysłowe, aspiracje, ambicje, przyzwyczajenia inne motywy - przymus wynikły z obowiązujących aktów prawnych, dążenie do odwrócenia uwagi od spraw przykrych i uciążliwych dolegliwości, chęć przeciwdziałania nudzie, potrzeba przygody, poszukiwanie atrakcji. 14 POTRZEBY KULTURALNO-OŚWIATOWE DOROSŁYCH Potrzeby kulturalno-oświatowe są potrzebami wyższego rzędu, pojawiającymi się w procesie kształtowania osobowości jednostki, dokonującymi się w określonym środowisku ( otoczeniu ) społeczno-kulturalnym i względnie niezależnymi od uwarunkowań organicznych. Przy czym, dotyczą one swoistych, charakterystycznych dla danej osoby lub grupy społecznej chęci, pragnienia bądź konieczności obcowania z nauką, wiedzą i różnymi zjawiskami estetycznymi. Propozycje klasyfikacji tych potrzeb zaczerpnięte z: Aleksander Tadeusz „Potrzeby kulturalno-oświatowe ludzi dorosłych” W: „Wstęp do pedagogiki dorosłych” (red) Wujek Tadeusz, Warszawa 1992 1) Przyjmując za kryterium podziału stopień uświadomienia sobie potrzeb przez podmiot, można je podzielić na: uświadomione - z których dana osoba zdaje sobie sprawę, nieuświadomione - których jednostka nie odczuwa, po prostu o nich nie wie. Ten rodzaj podejścia można dalej uszczegółowić poprzez rozważanie stopnia uświadomienia lub nieuświadomienia. 2) z Kłoskowska A. „Społeczne ramy kultury” Warszawa 1972 ( s. 99/100 ) Przyjmując teorie P.H. Chombarta de Lauwe'a, wśród interesujących nas potrzeb kulturalno-oświatowych można wyodrębnić: potrzeby - zobowiązania, do których zaliczamy onieczność uzupełnienia lub aktualizacji wiedzy i umiejętności człowieka do niezbędnego w danym momencie poziomu, dyktowanego przez wymagania życia i pracy, potrzeby - aspiracje, czyli wszelkie pragnienia obcowania wiedzą i sztuką , ukształtowane przez wyobrażenia i modele kulturalne. 3) Przyjmując za kryterium źródło potrzeb kulturalno-oświatowych, można podzielić je na: potrzeby - braki, ( lub niedobory ), które są konsekwencją zaniedbań edukacyjnych człowieka i całych zespołów ludzkich, dotyczących głównie niskiego wykształcenia społeczeństwa, potrzeby - dyspozycje, ( lub efekty ) to przyzwyczajenia i nawyki obcowania elementami różnymi elementami wiedzy i sztuki, ukształtowane w toku, długiego nieraz, zespołowego ( np. nauka szkolna ), lub indywidualnego ( samokształcenie ) kontaktu z nauka i zjawiskami estetycznymi. 4) Innym kryterium podziału mogą być formy zaspokajania potrzeb kulturalno-oświatowych. Wówczas będziemy mieli do czynienia z tymi, które można zaspokoić przez: naukę w szkole lub na kursie, uczęszczanie na zajęcia do domu kultury, samokształcenie, uprawianie sportu w klubie sportowym itp. 5) Biorąc pod uwagę treści ( wiedzy i sztuki ), za pomocą których są zaspokajane potrzeby kulturalno-oświatowe oraz typ czynności niezbędnych do ich realizacji autor wyróżnia następujące rodzaje potrzeb kulturalno-oświatowych: poznawcze - przejawiające się w dążeniu jednostki do uzyskania nowych oraz pogłębienia, poszerzenia, i uzupełnienia posiadanych już informacji na dany temat, nie związanych bezpośrednio z codzienną działalnością praktyczną, a które mają swoje źródło w stałym postępie technicznym i społecznym, utylitarne - czyli typu praktycznego, sprowadzające się do opanowania, czy doskonalenia umiejętności i nawyków dotyczących czynności zawodowych i codziennych zajęć w domu, w oparciu o najnowsze osiągnięcia nauki i praktyki społecznej, artystyczne - wyrażające się w pragnieniu obcowania z literaturą, teatrem, muzyką, plastyką, filmem i telewizją oraz z urokami przyrody, a także przebywania w estetycznie urządzonym otoczeniu ( zamieszkania bądź pracy ) lub w towarzystwie atrakcyjnie wyglądających i stosownie zachowujących się ludzi, znajdujące wyraz w dążeniu do kształtowania smaku estetycznego ( gustu ), działalności twórczej - jako forma „wypowiedzi” za pomocą różnorodnych środków artystycznych, uprawianie różnego rodzaju twórczości i odtwórczości na miarę możliwości danej jednostki, w celu „wyrażenia siebie”, czy ucieczki od rzeczywistości, często również po to, by dać upust swojej wyobraźni i emocjom, rekreacyjne - wyrażające się w bezwzględnej konieczności odreagowania zmęczenia i znużenia, rozładowania stresów, odprężenia, wewnętrznej odnowy i odświeżenia, zabawienia się i rozweselenia. Czynników, determinujących pojawienie się ( lub nie ) określonych rodzajów tych potrzeb, jest niewątpliwie wiele, ale można je sprowadzić do pewnych uogólnień. Na to, jakie potrzeby kulturalno-oświatowe posiada, przejawia dana jednostka maja wpływ takie uwarunkowania zewnętrzne jak: środowisko, w którym się wychowywała, społeczność, której była lub której jest obecnie członkiem, jakość edukacji jaką otrzymała, możliwości dostępu do dóbr i placówek kulturalno-oświatowych, polityka kulturalno-oświatowa państwa, niekiedy również warunki ekonomiczne. Do determinantów tkwiących w samej jednostce zaliczyć możemy: stan psychofizyczny organizmu, niekiedy płeć i wiek, predyspozycje intelektualne, aktywność własna, ewentualne uzdolnienia. 15 CZAS WOLNY I ODPOCZYNEK W OKRESIE DOROSŁOŚCI Za najpełniejszą wśród definicji zachodnich uważa się dość powszechnie definicję czasu wolnego podaną przez Joffre'a Dumazediera, który określa, że „czas wolny” obejmuje wszystkie zajęcia, którym jednostka może się oddać z własnej chęci bądź dla odpoczynku, rozrywki, rozwoju swych wiadomości lub swojego kształcenia ( bezinteresownego ), swego dobrowolnego udziału w życiu społecznym po uwolnieniu się z obowiązków zawodowych rodzinnych, społecznych. J. Dumazedier rozróżnia także czas na wpół wolny, którym wg niego jest część czasu spędzona wolnego przeznaczona na zajęcia wykonywane dobrowolnie, ale jednocześnie wynikające z poczucia obowiązku, powinności koniecznej, bądź też związane z korzyścią materialną.( np. ogródek działkowy ). Pedagogika dorosłych, zajmując się problematyką wolnego czasu człowieka podobnie definiuje czas wolny, mianowicie jako taki czas, który pozostaje jednostce po zaspokojeniu elementarnych potrzeb organizmu, wypełnieniu obowiązków domowych, rodzinnych, zarobkowych, jako czas, w którym można zachowywać się i wykonywać czynności według swego upodobania, podejmować je dobrowolnie dla odpoczynku, przyjemności, w celu rozwoju własnej osobowości lub poświęcać się działalności społecznej. FUNKCJE CZASU WOLNEGO: Ekonomiczne: - kształcenie i dokształcanie zawodowe Jeśli pod pojęciem funkcji ekonomicznych czasu wolnego będziemy rozumieć regenerację sił człowieka wydatkowanych w procesie pracy - umożliwiającą nie tylko odnowę jego zdolności produkcyjnych, ale i ich wzrost - to będzie on elementem wpływającym na reprodukcję sił produkcyjnych społeczeństwa. Czas wolny jest więc tym obszarem, który służy wypoczynkowi odnawiającemu zdolności produkcyjne człowieka, a także służy nabywaniu i doskonaleniu kwalifikacji zawodowych i zwiększaniu zasobu wiedzy ogólnej. Wzbogacanie już posiadanych doświadczeń produkcyjno - zawodowych, wprowadzanie nowych pomysłów czy wniosków pozwala na doskonalenie każdego kolejnego cyklu procesu produkcyjnego. Mówi się wówczas o reprodukcji rozszerzonej. Jest zatem w każdym nowym cyklu procesu produkcyjnego nie tylko odnowę zdolności produkcyjnych człowieka, ale jeszcze określoną ich „nadwyżkę”, dzięki której wzbogaca się proces pracy i produkcji, rośnie wydajność pracy, a także wzbogaca się osobowość człowieka. - odnowienie zdolności produkcyjnej stanowi niezbędny warunek dalszej jego sprawności fizycznej i umysłowej. Bez tego odnowienia nie byłby on w pełni zdolny do dalszej pracy. Należy przy tym pamiętać, że niepełny wypoczynek - rozumiany jako nieodnowienie owej zdolności produkcyjnej - powoduje swoiste kumulowanie się zmęczenia i przechodzi w stan wyczerpania, niesprawności w pracy. Stąd duża rola czasu wolnego w regeneracji sił biologiczno - psychicznych człowieka, gdyż wypoczynek jest jednym z zasadniczych czynników wpływających na podnoszenie wydajności pracy i jej efektywność ekonomiczną. Społeczno - wychowawcze: - rozwijanie osobowości człowieka Współzależność między osobowością człowieka a jego czasem wolnym można wyrazić następująco : osobowość człowieka z jednej strony warunkuje jego działalność w czasie wolnym, z drugiej strony sama osobowość w tym czasie podlega określonym wpływom i przekształceniom w trakcie tej działalności. Czas wolny wywiera także znaczny wpływ na kształtowanie zainteresowań i skłonności człowieka. Owe zainteresowania i skłonności często rozstrzygają o jakości wolnego czasu, a tym samym wpływają na rozwój osobowości i charakteru. Wpływają też na jakość rekreacji i wypoczynku a przez to pośrednio na produkcyjną działalność człowieka. - kultura i rozrywka Wśród różnorodnych sposobów wykorzystywania czasu wolnego, chyba najbardziej istotne miejsce zajmuje kultura. W miarę jak człowiek ma coraz więcej czasu wolnego do dyspozycji, coraz większego znaczenia nabiera dla niego oparty na estetyce jego stosunek do otoczenia, coraz większą rolę odgrywa piękno i czynna, twórcza w stosunku do niego postawa. Jest też rzeczą normalną, że człowiek pracujący „w ruchu” będzie znaczną część czasu przeznaczał na wypoczynek fizyczny bierny, co nie musi być równoznaczne z bierności intelektualną w tym czasie. Odwrotnie człowiek, który wykonujący pracę „siedzącą” czy „umysłową”, chce część wypoczynku spędzać „w ruchu” i intelektualnie biernie. Higieniczne: Pozwala na regenerację sił po codziennej pracy, neutralizuje ujemny wpływ cywilizacji przemysłowej, zwłaszcza służy zachowaniu zdrowia fizycznego i psychicznego człowieka, przyczynia się do kształtowania pozytywnych zjawisk z zakresu stosunków międzyludzkich, mnoży stopień zadowolenia z pracy, co sprzyja podnoszeniu jej wydajności. Czas wolny wypełniany jest różnorodnymi zajęciami, które można sklasyfikować wg dwojakiego kryterium: funkcjonalnego i rzeczowego. Pierwsza klasyfikacja bierze pod uwagę funkcje psychospołeczne, wśród których najważniejszymi są odpoczynek, rozrywka i rozwój osobowości. Drugim podziałem zajęć w czasie wolnym jest klasyfikacja rzeczowa, której autorem jest A. Kamiński. Wyszedł on ze słusznego założenia, że klasyfikacja funkcjonalna nie jest rzetelna, gdyż trudno ocenić, kiedy np. film lub wycieczka spełniają funkcję rozrywki, a kiedy kształcą. Zależne to jest nie tyle od treści danej formy oraz jednostki, co raczej od stopnia przeżycia i reakcji jednostki na treści zawarte w danej formie. Przyjmując zasadę podziału rzeczowego, A. Kamiński uwzględnia postawy ludzi i ich zachowania, wyodrębniając m.in. takie formy: turystyka, sport, środki masowego przekazu, teatr, filharmonia, wystawy, moda itp.

1.WSPÓŁDZIAŁANIE ANDRAGOGIKI Z DYSCYPLINAMI NAUKOWYMI Andragogika wchodzi w skład nauk społecznych z wyodrębnionym przedmiotem badań i swoistymi zadaniami. Jest ona ściśle związana z wieloma dyscyplinami naukowymi: społecznymi, przyrodniczymi, z których czerpie niezbędna dla siebie przesłanki teoretyczne. Przy formułowaniu celów wychowania dorosłych wykorzystuje ona wyniki badań takich nauk jak: historia, filozofia, etyka, estetyka, socjologia, ekonomika, pedagogika. Opiera się głównie na naukach o wychowaniu, filozoficznych, psychologicznych, historycznych i biomedycznych. Najściślej związana jest z naukami o wychowaniu: pedagogiką ogólną, pedagogiką pracy, pedagogiką społeczną, pedagogiką porównawczą, pedagogiką specjalną i pedagogiką opiekuńczą. Pedagogika dla andragogiki- pedagogika w swej treści zawiera pierwiastki filozoficzne. Andragogika dla pedagogiki- dostarcza swoje osiągnięcia naukowe do budowy konstrukcji. Andragogika a filozofia- etyka wyjaśnia istniejącą rzeczywistość moralną i ustala dyrektywy moralnego postępowania, estetyka to teoria o społecznej funkcji sztuki i prawidłowościach jej rozwoju, epistemologia to teoria poznania. Andragogika a psychologia- andragogika wykorzystuje wiedzę o prawidłowościach rozwoju psychiki człowieka w różnych okresach jego życia oraz wiedzę o ogólnych prawach i rozwoju wyższych czynności człowieka i kształtowanie jego osobowości. Psychologia dostarcza andragogice podstaw do formułowania teorii racjonalnych metod kształcenia i wychowania. Andragogika a socjologia- socjologia oświaty wzbogaca andragogikę wiedzą o aspiracjach oświatowych ludzi dorosłych, o potrzebach oświatowych i kulturalnych uświadamianych prze społeczeństwo. Socjologia wychowania pozwala pełniej zrozumieć społeczny charakter wychowania. Socjologia kultury dostarcza wiedzy o możliwościach uczestnictwa kulturalnego społeczności lokalnych. Andragogika a nauki przyrodnicze: fizjologia dostarcza danych o fizjologicznym podłożu funkcjonowania organizmu człowieka, bionika- bada właściwości człowieka nad współpracą człowieka z maszyną jako operatora kierującego pracą złożonych maszyn i urządzeń, anatomia i higiena stwarzają właściwe warunki dla zapewnienia ludziom w wieku starszym optymalnej kondycji fizycznej. Andragogika współdziała również z demografią, metodologią nauk, ekonomiką kształcenia i naukami politycznymi oraz ekologią. Andragogika a cybernetyka- stwarza możliwość unowocześniania procesów kierowania działalnością poznawczą uczących się osób. Andragogika a informatyka- powstają możliwości korzystania z różnych usług oraz umożliwia gromadzenia znacznej liczby informacji dotyczących dużej populacji badanych. 2. ANDRAGOGIKA A INNE DYSCYPLINY NAUKOWE Główną podstawą teoretyczną andragogiki są nauki pedagogiczne. Ogólna teoria oświaty dorosłych związana jest z naukami społecznymi, zwłaszcza z filozofią, która pomaga odkryć istotę wychowania oraz ułatwia odnaleźć myśl przewodnią w walce przeciwstawnych tendencji. Metodologiczną podstawę andragogiki stanowi także logika. Teoria wychowania dorosłych opiera się na przesłankach teoretycznych nauk pedagogicznych, psychologicznych, socjologicznych i biomedycznych. Wykorzystuje ona wiedzę o prawidłowościach rozwoju psychiki człowieka w różnych okresach jego życia, o zmianach zachodzących w osobowości jednostki pod wpływem wychowania i nauczania. Do podstawowych związków teorii wychowania dorosłych w tej dziedzinie należy zaliczyć związki z psychologią osobowości. Inną ważną dla teorii wychowania dorosłych dziedziną psychologii jest psychologia społeczna, która bada społeczne uwarunkowania procesów psychicznych i zachowania się ludzi np. nastroje, opinie, oceny. Andragogika wykorzystuje również rezultaty badań nauk przyrodniczych: filozofii, anatomii genetycznej, higieny ogólnej i rozwojowej. Fizjologia dostarcza danych dotyczących fizjologicznego podłoża funkcjonowania organizmu człowieka i ukazuje biologiczne warunki zachowania i aktywności życiowej do późnej starości. Z nauk socjologicznych szczególnie ważna jest socjologia wychowania, która umożliwia teorii wychowania dorosłych pełniej zrozumieć kulturalno-społeczny charakter wychowania. Teoria kształcenia dorosłych czerpie przesłanki teoretyczne głównie z dydaktyki i psychologii, a także z socjologii, cybernetyki i bioniki. Teoria porównawcza systemów oświaty dorosłych korzysta z wiedzy teoretycznej pedagogiki porównawczej, ekonomii, a zwłaszcza ekonomiki kształcenia, demografii i tzw. geografii pedagogicznej, która pomaga zrozumieć geograficzne uzasadnienie odrębności systemów oświatowych. Historia praktyki i teorii oświaty dorosłych korzysta z osiągnięć historii społeczno-gospodarczej, kultury i wychowania, zwłaszcza gdy chce zrozumieć, w jaki sposób oświata dorosłych wpływa i wpływała na przemiany społeczne. 3. EDUKACJA PERMANENTNA A KSZTAŁCENIE USTAWICZNE Edukacja permanentna- całożyciowa, ciągłą, nieustająca Kształcenie ustawiczne (szerokie)- edukacja permanentna Kształcenie ustawiczne (wąskie)- kształcenie ustawiczne dorosłych (edukacja dalsza) Pojęcie edukacji permanentnej obejmuje wszelkie aspekty zjawisk oświatowych i wychowawczych, wiąże je wszystkie w całość, która stanowi coś więcej niż tylko sumę części składowych. W oświacie nie można tylko jej pewnej części uważać za kształcenie permanentne, różniące się od innych elementów, które nie mają takiego charakteru. Edukacja permanentne nie stanowi ani systemu, ani jakiejś dziedziny wychowania. Jest to zasada na której opiera się całkowita organizacja systemu oświatowo-wychowawczego, zasada decydująca o kierunku rozwoju każdej z jego części składowych. Ta zasada jest szeroką wykładnią, jak należy rozumieć kształcenie ustawiczne. Można wskazać 3 rodzaje treści, które wypełniają pojecie kształcenie ustawiczne: a) jako zasada lub idea przewodnia dla wszelkich procesów kształcenia się ludzi, od wczesnego dzieciństwa aż do zniknięcia wszelkiej aktywności intelektualnej i praktycznej b) jako kształcenia dalsze w okresie nauki obowiązkowej, głównie w formach pozaszkolnych. Chodzi tu o doskonalenie umiejętności rozszerzania i pogłębiania wiedzy a także jako rozwój osobowości poszczególnych jednostek c) jako całożyciowa orientacja dla sterowania własnym losem. Takie rozumienie kształcenia ustawicznego odnosi się głównie okresu świadomej działalności człowieka związanej z samosterowalnością. W Polsce kształcenie ustawiczne wiąże się głównie z kształceniem dalszym, pozaszkolną oświatą dorosłych w zakresie zawodowym. Chodzi o przygotowanie do całożyciowego uczenia się począwszy od rodziny, przedszkola, a kończąc na szkole obowiązkowej. W tym czasie przyszły dorosły powinien zdobyć odpowiednie, podstawowe umiejętności korzystania z różnych źródeł wiedzy, ale w równym przynajmniej stopniu ukształtować w sobie postawę chęci uczenia się i orientowania się w tym co mu jest niezbędne do wielostronnego rozwoju osobowości. Idea edukacji ustawicznej głosi konieczność uczenia się całe życie. Zaniechanie tych procesów grozi każdemu wegetacją i regresem. Niezbędność kształcenia przez całe życie wynika zarówno zapewnienia właściwego miejsca każdej jednostce, jak też społeczeństwu i narodom. 4. ZADANIA I KIERUNKI ODDZIAŁYWAŃ EDUKACJI PERMANENTNEJ Zadania oświaty permanentnej wg Wiatrowskiego: - zapewnienie możliwości kontynuowania nauki i dopełnienia wykształcenia po ukończeniu szkoły - przedłużanie i dopełnianie w toku aktywności zawodowej wychowania fizycznego, umysłowego, etycznego oraz wychowania obywatelskiego - umożliwianie w każdym wieku uzupełnienia, odnawiania albo readopcji nabytych umiejętności - ułatwienie rozumienia problemów narodu i świata wszystkim obywatelom niezależnie od zajmowanych stanowisk i zakresu odpowiedzialności - umożliwienie wszystkim obywatelom uczestnictwa w dorobku cywilizacji i w jego wzbogacaniu. 5. EDUKACJA USTAWICZNA-ZADANIA I DOMINUJACE PROCESY Zadania edukacji ustawicznej: -określenia potrzeb w zakresie kwalifikacji zawodowych skali globalnej i lokalnej z uwzględnieniem rynku pracy i kierunków rozwojowych gospodarki -tworzenie systemu edukacji zawodowej w korelacji z nowymi treściami pracy zawodowej i głównymi kierunkami poszczególnych działów gospodarki narodowej (przemysłu, handlu, usług, rolnictwa itd.) -aktywne włączanie się do działań edukacyjnych urzędów pracy, podmiotów działalności gospodarczej, fundacji i organizacji lokalnych (głównie samorządowych) -rozwiązanie problemów edukacyjnych osób zagrożonych bezrobociem (w tym absolwentów) i bezrobotnych poprzez stwarzanie dla nich systemu orientacji i poradnictwa. Edukacja ustawiczna dorosłych (edukacja dalsza)-kształcenie>wychowanie: -dokształcanie -doskonalenie -samokształcenie -kształcenie bezinteresowne 6.DOKSZTAŁCANIE I DOSKONALENIE ZAWODOWE DOROSŁYCH Dokształcanie- 7. SAMOKSZTAŁCENIE DOROSŁYCH Stanisław Karaś określa samokształcenie jako proces oświatowy prowadzony świadomie i aktywnie prze z osoby podejmujące określone zadania poznawcze i kształcące. Jest to samodzielne, świadome, celowe i poddane własnej kontroli zdobywanie i modernizowanie wiedzy ogólnej bądź kwalifikacji zawodowych. Samokształcenie jest przedłużeniem bądź uzupełnieniem kształcenia i wychowania szkolnego. (...) Jest ono realizowane nie pod kierunkiem nauczyciela, lecz pod swoim własnym kierunkiem. Jego efektów nie sprawdza nauczyciel bądź wychowawca, lecz wystawia je życie, współtowarzysze pracy, bliższa i dalsza rodzina. Warunki wdrażania do samokształcenia: - opanowanie podstaw teoretycznych danego zawodu oraz podstawowych sprawności operacyjnych i instrumentalnych, - dostatecznie silne i atrakcyjne motywy skłaniające do podjęcia samokształcenia i kontynuowania go mimo trudności, jakie mogą zaistnieć, - umiejętność określania swych potrzeb oświatowych czyli formułowania ich celów(...)ogólnych i szczegółowych, których osiągnięcie planuje się w odpowiednim czasie i we właściwej kolejności, - opanowanie podstawowych technik samokształcenia, - umiejętność prawidłowego wykorzystania wiadomości i umiejętności, zdibytych drogą samokształcenia, w pracy zawodowe 8. ISTOTA WYCHOWANIA I SAMOWWYCHOWANIA DOROSŁYCH Wychowanie- proces kształtowania i rozwoju osobowości człowieka, przebiega w wielu płaszczyznach i zawsze pod wpływem oddziaływań wielu instytucji. (Znaniecki). Sformułował następujące tezy: -tylko dorośli mogą być przedmiotem celowego wychowania. W stosunku do dzieci i młodzieży możliwe jest tylko dopomaganie w samorozwoju prowadzące do powstania dążeń samokształceniowych -przy odpowiedniej umiejętności wychowawczej działanie na dorosłych może być skuteczniejsze z punktu widzenia zgodności wyników z zamiarami niż działanie na młodzież i dzieci -samokształcenie jest jedyną możliwą formą pełnego rozwoju indywidualnego, gdyż wychowanie celowe tworzy tylko fragmenty osobowości Wychowanie człowieka dorosłego jest w dużej mierze ubocznym skutkiem szeroko rozumianej aktywności człowieka (uczenia się i działania). Potrzeba działania jest naturalnym stanem człowieka a rozwój osobowości jest jedynym z wyników realizowania potrzeby aktywności. Zakres wychowania to obszar samoregulacji, samokształcenia i samowychowania, czyli doskonalenia sobie w myśli pewnych ideałów. U podstaw tego procesu leżą twierdzenia typu: -w miarę rozwoju człowiek zdolny jest sam świadomie kierować swoim rozwojem -im bardziej rozwinięta osobowość, tym większy udział w procesie wychowania biorą procesy samowychowania, czyli urabiania własnej osobowości przez określoną pracę nad sobą -nie może być kształtowania osobowości bez refleksji nad sobą Samowychowanie- samodzielne kształtowanie przez człowieka własnego intelektu, zdolności poznawczych i zdobywaniu operatywnej wiedzy, wyrabianiu umiejętności oraz samodzielne formułowaniu własnej woli i emocji, wypracowywanie postaw, kształtowanie przeżyć estetycznych, a także dbanie o własnym rozwój fizyczny. 9.WŁAŚCIWOŚCI UCZNIA DOROSŁEGO 10 TOK POSTĘPOWANIA DYDAKTYCZNEGO W PROCESIE EDUKACJI DOROSŁYC 11 NAUCZYCIEL DOROSŁYCH-ISTOTA, FUNKCJE, ZADANIA Nauczyciel dorosłych (Urbańczyk- szerokie) osoba, która przekazuje wiadomości lub umiejętności słowem żywym bądź pisanym, systematycznie lub dorywczo w klasie szkolnej lub sali wykładowej bądź też w książce. Nauczyciel dorosłych (Marczuk- wąskie) to osoba, która w sposób celowy i świadomy naucza dorosłych słowem żywym lub pisanym bądź też za pomocą technicznych środków przekazu, systematycznie lub dorywczo, organizuje proces samodzielnego uczenia się, zmierzającego przez to do przyswojenia przez nich określonych wiadomości, umiejętności i nawyków, do ukształtowania odpowiednich postaw i zachowań niezbędnych w pracy zawodowej, życiu osobistym, rodzinnym, społeczno-kulturalnym i politycznym lub dla własnej satysfakcji i rozwoju osobowości osób uczących się. Funkcje i zadania nauczyciela dorosłych (Kaczor): -wychowawcza- polega na dzieleniu się przez wychowawcę swoją osobowością -dydaktyczna- polega na przewodzeniu i doradztwie w organizowaniu skutecznego uczenia się -działacza społecznego- kształtowanie otwartości osób uczących się na współdziałanie ze środowiskiem społeczno-zawodowym -badawcza- naukowa analiza, ocena i ewentualna korekta pracy nauczyciela - społeczno-opiekuńcza- zapewnienie uczącym się dorosłym warunków zdrowotnych, socjalnych, higieny i bezpieczeństwa oraz podmiotowości -innowacyjna- stwarzanie warunków do samorealizacji Banach dodał 2: środowiskową i socjalizacyjną. Na zachodzie: -nauczyciel-artysta- kształcenie dorosłych jest sztuką -nauczyciel-popularyzator- udostępnianie uczniom dorosłym zasobów i źródeł uczenia się -nauczyciel-krytyczny analityk- sceptycznie nastawiony do istniejącego ładu społecznego Funkcje nauczyciela (Knowels): -diagnostyczna- udzielanie pomocy dorosłym w określeniu potrzeb edukacyjnych -planistyczna- wspólnie z dorosłymi planowanie procesu edukacyjnego -metodyczna- pomoc w wyborze najbardziej przydatnych metod i technik uczenia się -udostępniania- dostarczanie i pomoc w pozyskiwaniu materiałów dla efektywnego uczenia się -ewaluatywna- pomoc w ocenie wyników uczenia się 12 CZAS PRACY I CZAS WOLNY W OKRESIE DOROSŁOŚCI Czas pracy dzieli się na: -czas pracy zarobkowej, w którym człowiek jako pracownik zobowiązany jest pozostać w dyspozycji zakładu pracy w określonym miejscu wyznaczonym do wykonywania pracy. Mierzony jest jednostkami czasowymi: godzinami, dniami, miesiącami, latami. Ustawowa długość takiego czasu pracy określona jest w kodeksie pracy. W pracy zawodowej można wyodrębnić: czas pracy potrzebny do wykonywania czynności, czas wykonania i czas przygotowawczo-zakończeniowy, potrzebny na zapoznanie się z zadaniami produkcyjnymi, czas postoju. -czas pracy w gospodarstwie domowym -czas pracy społecznej -czas pracy efektywny -czas pracy normowany -czas pracy rzeczywisty -czas pracy skrócony Czas wolny (Jeffre Dunmazesier)- wszelkie zajęcie, w którym każdy człowiek może oddawać się dobrowolnie- poza zajęciami koniecznymi i obowiązkami zawodowymi, rodzinnymi czy społecznymi dla odpoczynku rozwoju czy rozwoju osobowości. Czas wolny („Wiedza o pracy ludzkiej”)- czas poza pracą zużytkowany na naukę i podnoszenie kwalifikacji, na pracę społeczną i wypoczynek lub też jako ta część czasu pracy, która jest wolna od wykonywania wszelkiego rodzaju niezbędnych obowiązków. Czas wolny (pedagogika dorosłych)- to taki czas, który pozostaje jednostce po zaspokojeniu elementarnych potrzeb organizmu, wypełnieniu obowiązków domowych, rodzinnych i zawodowych, czas, w którym może ona zachowywać się i wykonywać czynności według swojego upodobania, podejmować je dobrowolnie dla odpoczynku, przyjemności, w celu rozwoju własnej osobowości lub poświęcać się działalności społecznej. 13 AKTYWNOŚĆ KULTURALNO-OŚWIATOWA DOROSŁYCH za aktywność kulturalno-oświatową uznaję wszelkie świadome, z chęcią podejmowane działania i/lub czynny kontakt z nauką, wiedzą jak i różnymi zjawiskami artystycznymi czy estetycznymi. Klasyfikacja rodzajów aktywności kulturalno-oświatowej z: Aleksander Tadeusz „Drogi aktywizacji kulturalnej ludzi pracy” Warszawa 1980 kształcenie systematyczne - obejmujące szkoły ( podstawowe, zasadnicze zawodowe, technika, licea ogólnokształcące, pomaturalne, wyższe, podyplomowe ) i kursy ( zawodowe, potrzeb własnych i osobistych zainteresowań, bhp i przeciwpożarowe, języków obcych ) dla dorosłych czytelnictwo i samokształcenie - gdzie analizował możliwości podjęcia tej aktywności, czyli liczbę bibliotek, stan księgozbiorów własnych, ilość kupowanych książek oraz rodzaje zakupywanych pozycji uczestnictwo w zajęciach upowszechniających wiedzę, organizowanych przez: na przykład animatorów kultury, zakłady pracy, organizacje społeczno - polityczne i młodzieżowe, instytucje kulturalno - oświatowe, czy przedsiębiorstwa turystyczne uczestnictwo w treściach kultury masowej - czyli za pośrednictwem środków masowego przekazu ( prasy, radia, telewizji, kina ), gdzie badał również źródła zaopatrywania się w prasę, rodzaj czytanych czasopism, popularność audycji radiowych i programów telewizyjnych kontakt z kulturą w formach tradycyjnych - takich jak: muzea, teatry, opery, filharmonie, amfiteatry, ich popularność, sposoby zabiegania o widzów, możliwości uczestnictwa i dostęp do tych instytucji amatorska działalność artystyczna - w zespołach artystycznych ( instrumentalnych, wokalnych, chórach, recytatorskich, teatralnych, tanecznych ), popularność widowisk organizowanych przez te zespoły, amatorska twórczość ludowa ( plastyczna, rzeźbiarska, rysunkowa, malarska, haftu, garncarstwa, koronkarstwa, wikliniarstwa ), liczba zaangażowanych w tą działalność osób Ciekawą moim zdaniem propozycję typologii, niestety tylko w odniesieniu do kultury, proponuje Andrzej Tyszka, którego cytują w swojej książce „Podstawy edukacji dorosłych” Jankowski Dzierżymir Przyszczypkowski Kazimierz i Skrzypczak Józef, Poznań 1996 rok. Odsyłam do niej zainteresowanych. Według tego Aleksander T. - czynniki różnicujące aktywność kulturalno-oświatową dorosłych: środowiska zamieszkania - co związane jest poniekąd możliwościami, wyposażeniem, dostępem do wiedzy i instytucji kulturalnych wieku - co związane jest również z ilością czasu wolnego, poziomem rozwoju umysłowego i zainteresowań, przygotowaniem do podjęcia uczestnictwa w kulturze poziomu wykształcenia - co poniekąd również wiąże się z ilością czasu wolnego, poziomem rozwoju umysłowego i zainteresowań, przygotowaniem do podjęcia uczestnictwa w kulturze od płci - co łączy się ze zróżnicowanymi rolami społecznymi, a tym samym z ilością czasu wolnego, formą zainteresowań rodzaju pracy - fizyczna czy umysłowa. Dalej według tego samego autora - analizy motywów aktywności kulturalno-oświatowej: motywy utylitarne - potrzeby praktyczne motywy społeczne - takie jak ambicje, chęć dorównania osobom aktywniejszym, nadzieja zdobycia uznania w danym środowisku, potrzeba kontaktu z innymi, itp. motywy intelektualne - czyli zainteresowania i zaciekawienia, potrzeby umysłowe, aspiracje, ambicje, przyzwyczajenia inne motywy - przymus wynikły z obowiązujących aktów prawnych, dążenie do odwrócenia uwagi od spraw przykrych i uciążliwych dolegliwości, chęć przeciwdziałania nudzie, potrzeba przygody, poszukiwanie atrakcji. 14 POTRZEBY KULTURALNO-OŚWIATOWE DOROSŁYCH Potrzeby kulturalno-oświatowe są potrzebami wyższego rzędu, pojawiającymi się w procesie kształtowania osobowości jednostki, dokonującymi się w określonym środowisku ( otoczeniu ) społeczno-kulturalnym i względnie niezależnymi od uwarunkowań organicznych. Przy czym, dotyczą one swoistych, charakterystycznych dla danej osoby lub grupy społecznej chęci, pragnienia bądź konieczności obcowania z nauką, wiedzą i różnymi zjawiskami estetycznymi. Propozycje klasyfikacji tych potrzeb zaczerpnięte z: Aleksander Tadeusz „Potrzeby kulturalno-oświatowe ludzi dorosłych” W: „Wstęp do pedagogiki dorosłych” (red) Wujek Tadeusz, Warszawa 1992 1) Przyjmując za kryterium podziału stopień uświadomienia sobie potrzeb przez podmiot, można je podzielić na: uświadomione - z których dana osoba zdaje sobie sprawę, nieuświadomione - których jednostka nie odczuwa, po prostu o nich nie wie. Ten rodzaj podejścia można dalej uszczegółowić poprzez rozważanie stopnia uświadomienia lub nieuświadomienia. 2) z Kłoskowska A. „Społeczne ramy kultury” Warszawa 1972 ( s. 99/100 ) Przyjmując teorie P.H. Chombarta de Lauwe'a, wśród interesujących nas potrzeb kulturalno-oświatowych można wyodrębnić: potrzeby - zobowiązania, do których zaliczamy konieczność uzupełnienia lub aktualizacji wiedzy i umiejętności człowieka do niezbędnego w danym momencie poziomu, dyktowanego przez wymagania życia i pracy, potrzeby - aspiracje, czyli wszelkie pragnienia obcowania wiedzą i sztuką , ukształtowane przez wyobrażenia i modele kulturalne. 3) Przyjmując za kryterium źródło potrzeb kulturalno-oświatowych, można podzielić je na: potrzeby - braki, ( lub niedobory ), które są konsekwencją zaniedbań edukacyjnych człowieka i całych zespołów ludzkich, dotyczących głównie niskiego wykształcenia społeczeństwa, potrzeby - dyspozycje, ( lub efekty ) to przyzwyczajenia i nawyki obcowania elementami różnymi elementami wiedzy i sztuki, ukształtowane w toku, długiego nieraz, zespołowego ( np. nauka szkolna ), lub indywidualnego ( samokształcenie ) kontaktu z nauka i zjawiskami estetycznymi. 4) Innym kryterium podziału mogą być formy zaspokajania potrzeb kulturalno-oświatowych. Wówczas będziemy mieli do czynienia z tymi, które można zaspokoić przez: naukę w szkole lub na kursie, uczęszczanie na zajęcia do domu kultury, samokształcenie, uprawianie sportu w klubie sportowym itp. 5) Biorąc pod uwagę treści ( wiedzy i sztuki ), za pomocą których są zaspokajane potrzeby kulturalno-oświatowe oraz typ czynności niezbędnych do ich realizacji autor wyróżnia następujące rodzaje potrzeb kulturalno-oświatowych: poznawcze - przejawiające się w dążeniu jednostki do uzyskania nowych oraz pogłębienia, poszerzenia, i uzupełnienia posiadanych już informacji na dany temat, nie związanych bezpośrednio z codzienną działalnością praktyczną, a które mają swoje źródło w stałym postępie technicznym i społecznym, utylitarne - czyli typu praktycznego, sprowadzające się do opanowania, czy doskonalenia umiejętności i nawyków dotyczących czynności zawodowych i codziennych zajęć w domu, w oparciu o najnowsze osiągnięcia nauki i praktyki społecznej, artystyczne - wyrażające się w pragnieniu obcowania z literaturą, teatrem, muzyką, plastyką, filmem i telewizją oraz z urokami przyrody, a także przebywania w estetycznie urządzonym otoczeniu ( zamieszkania bądź pracy ) lub w towarzystwie atrakcyjnie wyglądających i stosownie zachowujących się ludzi, znajdujące wyraz w dążeniu do kształtowania smaku estetycznego ( gustu ), działalności twórczej - jako forma „wypowiedzi” za pomocą różnorodnych środków artystycznych, uprawianie różnego rodzaju twórczości i odtwórczości na miarę możliwości danej jednostki, w celu „wyrażenia siebie”, czy ucieczki od rzeczywistości, często również po to, by dać upust swojej wyobraźni i emocjom, rekreacyjne - wyrażające się w bezwzględnej konieczności odreagowania zmęczenia i znużenia, rozładowania stresów, odprężenia, wewnętrznej odnowy i odświeżenia, zabawienia się i rozweselenia. Czynników, determinujących pojawienie się ( lub nie ) określonych rodzajów tych potrzeb, jest niewątpliwie wiele, ale można je sprowadzić do pewnych uogólnień. Na to, jakie potrzeby kulturalno-oświatowe posiada, przejawia dana jednostka maja wpływ takie uwarunkowania zewnętrzne jak: środowisko, w którym się wychowywała, społeczność, której była lub której jest obecnie członkiem, jakość edukacji jaką otrzymała, możliwości dostępu do dóbr i placówek kulturalno-oświatowych, polityka kulturalno-oświatowa państwa, niekiedy również warunki ekonomiczne. Do determinantów tkwiących w samej jednostce zaliczyć możemy: stan psychofizyczny organizmu, niekiedy płeć i wiek, predyspozycje intelektualne, aktywność własna, ewentualne uzdolnienia. 15 CZAS WOLNY I ODPOCZYNEK W OKRESIE DOROSŁOŚCI Za najpełniejszą wśród definicji zachodnich uważa się dość powszechnie definicję czasu wolnego podaną przez Joffre'a Dumazediera, który określa, że „czas wolny” obejmuje wszystkie zajęcia, którym jednostka może się oddać z własnej chęci bądź dla odpoczynku, rozrywki, rozwoju swych wiadomości lub swojego kształcenia ( bezinteresownego ), swego dobrowolnego udziału w życiu społecznym po uwolnieniu się z obowiązków zawodowych rodzinnych, społecznych. J. Dumazedier rozróżnia także czas na wpół wolny, którym wg niego jest część czasu spędzona wolnego przeznaczona na zajęcia wykonywane dobrowolnie, ale jednocześnie wynikające z poczucia obowiązku, powinności koniecznej, bądź też związane z korzyścią materialną.( np. ogródek działkowy ). Pedagogika dorosłych, zajmując się problematyką wolnego czasu człowieka podobnie definiuje czas wolny, mianowicie jako taki czas, który pozostaje jednostce po zaspokojeniu elementarnych potrzeb organizmu, wypełnieniu obowiązków domowych, rodzinnych, zarobkowych, jako czas, w którym można zachowywać się i wykonywać czynności według swego upodobania, podejmować je dobrowolnie dla odpoczynku, przyjemności, w celu rozwoju własnej osobowości lub poświęcać się działalności społecznej. FUNKCJE CZASU WOLNEGO: Ekonomiczne: - kształcenie i dokształcanie zawodowe Jeśli pod pojęciem funkcji ekonomicznych czasu wolnego będziemy rozumieć regenerację sił człowieka wydatkowanych w procesie pracy - umożliwiającą nie tylko odnowę jego zdolności produkcyjnych, ale i ich wzrost - to będzie on elementem wpływającym na reprodukcję sił produkcyjnych społeczeństwa. Czas wolny jest więc tym obszarem, który służy wypoczynkowi odnawiającemu zdolności produkcyjne człowieka, a także służy nabywaniu i doskonaleniu kwalifikacji zawodowych i zwiększaniu zasobu wiedzy ogólnej. Wzbogacanie już posiadanych doświadczeń produkcyjno - zawodowych, wprowadzanie nowych pomysłów czy wniosków pozwala na doskonalenie każdego kolejnego cyklu procesu produkcyjnego. Mówi się wówczas o reprodukcji rozszerzonej. Jest zatem w każdym nowym cyklu procesu produkcyjnego nie tylko odnowę zdolności produkcyjnych człowieka, ale jeszcze określoną ich „nadwyżkę”, dzięki której wzbogaca się proces pracy i produkcji, rośnie wydajność pracy, a także wzbogaca się osobowość człowieka. - odnowienie zdolności produkcyjnej stanowi niezbędny warunek dalszej jego sprawności fizycznej i umysłowej. Bez tego odnowienia nie byłby on w pełni zdolny do dalszej pracy. Należy przy tym pamiętać, że niepełny wypoczynek - rozumiany jako nieodnowienie owej zdolności produkcyjnej - powoduje swoiste kumulowanie się zmęczenia i przechodzi w stan wyczerpania, niesprawności w pracy. Stąd duża rola czasu wolnego w regeneracji sił biologiczno - psychicznych człowieka, gdyż wypoczynek jest jednym z zasadniczych czynników wpływających na podnoszenie wydajności pracy i jej efektywność ekonomiczną. Społeczno - wychowawcze: - rozwijanie osobowości człowieka Współzależność między osobowością człowieka a jego czasem wolnym można wyrazić następująco : osobowość człowieka z jednej strony warunkuje jego działalność w czasie wolnym, z drugiej strony sama osobowość w tym czasie podlega określonym wpływom i przekształceniom w trakcie tej działalności. Czas wolny wywiera także znaczny wpływ na kształtowanie zainteresowań i skłonności człowieka. Owe zainteresowania i skłonności często rozstrzygają o jakości wolnego czasu, a tym samym wpływają na rozwój osobowości i charakteru. Wpływają też na jakość rekreacji i wypoczynku a przez to pośrednio na produkcyjną działalność człowieka. - kultura i rozrywka Wśród różnorodnych sposobów wykorzystywania czasu wolnego, chyba najbardziej istotne miejsce zajmuje kultura. W miarę jak człowiek ma coraz więcej czasu wolnego do dyspozycji, coraz większego znaczenia nabiera dla niego oparty na estetyce jego stosunek do otoczenia, coraz większą rolę odgrywa piękno i czynna, twórcza w stosunku do niego postawa. Jest też rzeczą normalną, że człowiek pracujący „w ruchu” będzie znaczną część czasu przeznaczał na wypoczynek fizyczny bierny, co nie musi być równoznaczne z bierności intelektualną w tym czasie. Odwrotnie człowiek, który wykonujący pracę „siedzącą” czy „umysłową”, chce część wypoczynku spędzać „w ruchu” i intelektualnie biernie. Higieniczne: Pozwala na regenerację sił po codziennej pracy, neutralizuje ujemny wpływ cywilizacji przemysłowej, zwłaszcza służy zachowaniu zdrowia fizycznego i psychicznego człowieka, przyczynia się do kształtowania pozytywnych zjawisk z zakresu stosunków międzyludzkich, mnoży stopień zadowolenia z pracy, co sprzyja podnoszeniu jej wydajności. Czas wolny wypełniany jest różnorodnymi zajęciami, które można sklasyfikować wg dwojakiego kryterium: funkcjonalnego i rzeczowego. Pierwsza klasyfikacja bierze pod uwagę funkcje psychospołeczne, wśród których najważniejszymi są odpoczynek, rozrywka i rozwój osobowości. Drugim podziałem zajęć w czasie wolnym jest klasyfikacja rzeczowa, której autorem jest A. Kamiński. Wyszedł on ze słusznego założenia, że klasyfikacja funkcjonalna nie jest rzetelna, gdyż trudno ocenić, kiedy np. film lub wycieczka spełniają funkcję rozrywki, a kiedy kształcą. Zależne to jest nie tyle od treści danej formy oraz jednostki, co raczej od stopnia przeżycia i reakcji jednostki na treści zawarte w danej formie. Przyjmując zasadę podziału rzeczowego, A. Kamiński uwzględnia postawy ludzi i ich zachowania, wyodrębniając m.in. takie formy: turystyka, sport, środki masowego przekazu, teatr, filharmonia, wystawy, moda itp.

1.WSPÓŁDZIAŁANIE ANDRAGOGIKI Z DYSCYPLINAMI NAUKOWYMI Andragogika wchodzi w skład nauk społecznych z wyodrębnionym przedmiotem badań i swoistymi zadaniami. Jest ona ściśle związana z wieloma dyscyplinami naukowymi: społecznymi, przyrodniczymi, z których czerpie niezbędna dla siebie przesłanki teoretyczne. Przy formułowaniu celów wychowania dorosłych wykorzystuje ona wyniki badań takich nauk jak: historia, filozofia, etyka, estetyka, socjologia, ekonomika, pedagogika. Opiera się głównie na naukach o wychowaniu, filozoficznych, psychologicznych, historycznych i biomedycznych. Najściślej związana jest z naukami o wychowaniu: pedagogiką ogólną, pedagogiką pracy, pedagogiką społeczną, pedagogiką porównawczą, pedagogiką specjalną i pedagogiką opiekuńczą. Pedagogika dla andragogiki- pedagogika w swej treści zawiera pierwiastki filozoficzne. Andragogika dla pedagogiki- dostarcza swoje osiągnięcia naukowe do budowy konstrukcji. Andragogika a filozofia- etyka wyjaśnia istniejącą rzeczywistość moralną i ustala dyrektywy moralnego postępowania, estetyka to teoria o społecznej funkcji sztuki i prawidłowościach jej rozwoju, epistemologia to teoria poznania. Andragogika a psychologia- andragogika wykorzystuje wiedzę o prawidłowościach rozwoju psychiki człowieka w różnych okresach jego życia oraz wiedzę o ogólnych prawach i rozwoju wyższych czynności człowieka i kształtowanie jego osobowości. Psychologia dostarcza andragogice podstaw do formułowania teorii racjonalnych metod kształcenia i wychowania. Andragogika a socjologia- socjologia oświaty wzbogaca andragogikę wiedzą o aspiracjach oświatowych ludzi dorosłych, o potrzebach oświatowych i kulturalnych uświadamianych prze społeczeństwo. Socjologia wychowania pozwala pełniej zrozumieć społeczny charakter wychowania. Socjologia kultury dostarcza wiedzy o możliwościach uczestnictwa kulturalnego społeczności lokalnych. Andragogika a nauki przyrodnicze: fizjologia dostarcza danych o fizjologicznym podłożu funkcjonowania organizmu człowieka, bionika- bada właściwości człowieka nad współpracą człowieka z maszyną jako operatora kierującego pracą złożonych maszyn i urządzeń, anatomia i higiena stwarzają właściwe warunki dla zapewnienia ludziom w wieku starszym optymalnej kondycji fizycznej. Andragogika współdziała również z demografią, metodologią nauk, ekonomiką kształcenia i naukami politycznymi oraz ekologią. Andragogika a cybernetyka- stwarza możliwość unowocześniania procesów kierowania działalnością poznawczą uczących się osób. Andragogika a informatyka- powstają możliwości korzystania z różnych usług oraz umożliwia gromadzenia znacznej liczby informacji dotyczących dużej populacji badanych. 2. ANDRAGOGIKA A INNE DYSCYPLINY NAUKOWE Główną podstawą teoretyczną andragogiki są nauki pedagogiczne. Ogólna teoria oświaty dorosłych związana jest z naukami społecznymi, zwłaszcza z filozofią, która pomaga odkryć istotę wychowania oraz ułatwia odnaleźć myśl przewodnią w walce przeciwstawnych tendencji. Metodologiczną podstawę andragogiki stanowi także logika. Teoria wychowania dorosłych opiera się na przesłankach teoretycznych nauk pedagogicznych, psychologicznych, socjologicznych i biomedycznych. Wykorzystuje ona wiedzę o prawidłowościach rozwoju psychiki człowieka w różnych okresach jego życia, o zmianach zachodzących w osobowości jednostki pod wpływem wychowania i nauczania. Do podstawowych związków teorii wychowania dorosłych w tej dziedzinie należy zaliczyć związki z psychologią osobowości. Inną ważną dla teorii wychowania dorosłych dziedziną psychologii jest psychologia społeczna, która bada społeczne uwarunkowania procesów psychicznych i zachowania się ludzi np. nastroje, opinie, oceny. Andragogika wykorzystuje również rezultaty badań nauk przyrodniczych: filozofii, anatomii genetycznej, higieny ogólnej i rozwojowej. Fizjologia dostarcza danych dotyczących fizjologicznego podłoża funkcjonowania organizmu człowieka i ukazuje biologiczne warunki zachowania i aktywności życiowej do późnej starości. Z nauk socjologicznych szczególnie ważna jest socjologia wychowania, która umożliwia teorii wychowania dorosłych pełniej zrozumieć kulturalno-społeczny charakter wychowania. Teoria kształcenia dorosłych czerpie przesłanki teoretyczne głównie z dydaktyki i psychologii, a także z socjologii, cybernetyki i bioniki. Teoria porównawcza systemów oświaty dorosłych korzysta z wiedzy teoretycznej pedagogiki porównawczej, ekonomii, a zwłaszcza ekonomiki kształcenia, demografii i tzw. geografii pedagogicznej, która pomaga zrozumieć geograficzne uzasadnienie odrębności systemów oświatowych. Historia praktyki i teorii oświaty dorosłych korzysta z osiągnięć historii społeczno-gospodarczej, kultury i wychowania, zwłaszcza gdy chce zrozumieć, w jaki sposób oświata dorosłych wpływa i wpływała na przemiany społeczne. 3. EDUKACJA PERMANENTNA A KSZTAŁCENIE USTAWICZNE Edukacja permanentna- całożyciowa, ciągłą, nieustająca Kształcenie ustawiczne (szerokie)- edukacja permanentna Kształcenie ustawiczne (wąskie)- kształcenie ustawiczne dorosłych (edukacja dalsza) Pojęcie edukacji permanentnej obejmuje wszelkie aspekty zjawisk oświatowych i wychowawczych, wiąże je wszystkie w całość, która stanowi coś więcej niż tylko sumę części składowych. W oświacie nie można tylko jej pewnej części uważać za kształcenie permanentne, różniące się od innych elementów, które nie mają takiego charakteru. Edukacja permanentne nie stanowi ani systemu, ani jakiejś dziedziny wychowania. Jest to zasada na której opiera się całkowita organizacja systemu oświatowo-wychowawczego, zasada decydująca o kierunku rozwoju każdej z jego części składowych. Ta zasada jest szeroką wykładnią, jak należy rozumieć kształcenie ustawiczne. Można wskazać 3 rodzaje treści, które wypełniają pojecie kształcenie ustawiczne: a) jako zasada lub idea przewodnia dla wszelkich procesów kształcenia się ludzi, od wczesnego dzieciństwa aż do zniknięcia wszelkiej aktywności intelektualnej i praktycznej b) jako kształcenia dalsze w okresie nauki obowiązkowej, głównie w formach pozaszkolnych. Chodzi tu o doskonalenie umiejętności rozszerzania i pogłębiania wiedzy a także jako rozwój osobowości poszczególnych jednostek c) jako całożyciowa orientacja dla sterowania własnym losem. Takie rozumienie kształcenia ustawicznego odnosi się głównie okresu świadomej działalności człowieka związanej z samosterowalnością. W Polsce kształcenie ustawiczne wiąże się głównie z kształceniem dalszym, pozaszkolną oświatą dorosłych w zakresie zawodowym. Chodzi o przygotowanie do całożyciowego uczenia się począwszy od rodziny, przedszkola, a kończąc na szkole obowiązkowej. W tym czasie przyszły dorosły powinien zdobyć odpowiednie, podstawowe umiejętności korzystania z różnych źródeł wiedzy, ale w równym przynajmniej stopniu ukształtować w sobie postawę chęci uczenia się i orientowania się w tym co mu jest niezbędne do wielostronnego rozwoju osobowości. Idea edukacji ustawicznej głosi konieczność uczenia się całe życie. Zaniechanie tych procesów grozi każdemu wegetacją i regresem. Niezbędność kształcenia przez całe życie wynika zarówno zapewnienia właściwego miejsca każdej jednostce, jak też społeczeństwu i narodom. 4. ZADANIA I KIERUNKI ODDZIAŁYWAŃ EDUKACJI PERMANENTNEJ Zadania oświaty permanentnej wg Wiatrowskiego: - zapewnienie możliwości kontynuowania nauki i dopełnienia wykształcenia po ukończeniu szkoły - przedłużanie i dopełnianie w toku aktywności zawodowej wychowania fizycznego, umysłowego, etycznego oraz wychowania obywatelskiego - umożliwianie w każdym wieku uzupełnienia, odnawiania albo readopcji nabytych umiejętności - ułatwienie rozumienia problemów narodu i świata wszystkim obywatelom niezależnie od zajmowanych stanowisk i zakresu odpowiedzialności - umożliwienie wszystkim obywatelom uczestnictwa w dorobku cywilizacji i w jego wzbogacaniu. 5. EDUKACJA USTAWICZNA-ZADANIA I DOMINUJACE PROCESY Zadania edukacji ustawicznej: -określenia potrzeb w zakresie kwalifikacji zawodowych skali globalnej i lokalnej z uwzględnieniem rynku pracy i kierunków rozwojowych gospodarki -tworzenie systemu edukacji zawodowej w korelacji z nowymi treściami pracy zawodowej i głównymi kierunkami poszczególnych działów gospodarki narodowej (przemysłu, handlu, usług, rolnictwa itd.) -aktywne włączanie się do działań edukacyjnych urzędów pracy, podmiotów działalności gospodarczej, fundacji i organizacji lokalnych (głównie samorządowych) -rozwiązanie problemów edukacyjnych osób zagrożonych bezrobociem (w tym absolwentów) i bezrobotnych poprzez stwarzanie dla nich systemu orientacji i poradnictwa. Edukacja ustawiczna dorosłych (edukacja dalsza)-kształcenie>wychowanie: -dokształcanie -doskonalenie -samokształcenie -kształcenie bezinteresowne 6.DOKSZTAŁCANIE I DOSKONALENIE ZAWODOWE DOROSŁYCH Dokształcanie- 7. SAMOKSZTAŁCENIE DOROSŁYCH Stanisław Karaś określa samokształcenie jako proces oświatowy prowadzony świadomie i aktywnie prze z osoby podejmujące określone zadania poznawcze i kształcące. Jest to samodzielne, świadome, celowe i poddane własnej kontroli zdobywanie i modernizowanie wiedzy ogólnej bądź kwalifikacji zawodowych. Samokształcenie jest przedłużeniem bądź uzupełnieniem kształcenia i wychowania szkolnego. (...) Jest ono realizowane nie pod kierunkiem nauczyciela, lecz pod swoim własnym kierunkiem. Jego efektów nie sprawdza nauczyciel bądź wychowawca, lecz wystawia je życie, współtowarzysze pracy, bliższa i dalsza rodzina. Warunki wdrażania do samokształcenia: - opanowanie podstaw teoretycznych danego zawodu oraz podstawowych sprawności operacyjnych i instrumentalnych, - dostatecznie silne i atrakcyjne motywy skłaniające do podjęcia samokształcenia i kontynuowania go mimo trudności, jakie mogą zaistnieć, - umiejętność określania swych potrzeb oświatowych czyli formułowania ich celów(...)ogólnych i szczegółowych, których osiągnięcie planuje się w odpowiednim czasie i we właściwej kolejności, - opanowanie podstawowych technik samokształcenia, - umiejętność prawidłowego wykorzystania wiadomości i umiejętności, zdibytych drogą samokształcenia, w pracy zawodowe 8. ISTOTA WYCHOWANIA I SAMOWWYCHOWANIA DOROSŁYCH Wychowanie- proces kształtowania i rozwoju osobowości człowieka, przebiega w wielu płaszczyznach i zawsze pod wpływem oddziaływań wielu instytucji. (Znaniecki). Sformułował następujące tezy: -tylko dorośli mogą być przedmiotem celowego wychowania. W stosunku do dzieci i młodzieży możliwe jest tylko dopomaganie w samorozwoju prowadzące do powstania dążeń samokształceniowych -przy odpowiedniej umiejętności wychowawczej działanie na dorosłych może być skuteczniejsze z punktu widzenia zgodności wyników z zamiarami niż działanie na młodzież i dzieci -samokształcenie jest jedyną możliwą formą pełnego rozwoju indywidualnego, gdyż wychowanie celowe tworzy tylko fragmenty osobowości Wychowanie człowieka dorosłego jest w dużej mierze ubocznym skutkiem szeroko rozumianej aktywności człowieka (uczenia się i działania). Potrzeba działania jest naturalnym stanem człowieka a rozwój osobowości jest jedynym z wyników realizowania potrzeby aktywności. Zakres wychowania to obszar samoregulacji, samokształcenia i samowychowania, czyli doskonalenia sobie w myśli pewnych ideałów. U podstaw tego procesu leżą twierdzenia typu: -w miarę rozwoju człowiek zdolny jest sam świadomie kierować swoim rozwojem -im bardziej rozwinięta osobowość, tym większy udział w procesie wychowania biorą procesy samowychowania, czyli urabiania własnej osobowości przez określoną pracę nad sobą -nie może być kształtowania osobowości bez refleksji nad sobą Samowychowanie- samodzielne kształtowanie przez człowieka własnego intelektu, zdolności poznawczych i zdobywaniu operatywnej wiedzy, wyrabianiu umiejętności oraz samodzielne formułowaniu własnej woli i emocji, wypracowywanie postaw, kształtowanie przeżyć estetycznych, a także dbanie o własnym rozwój fizyczny. 9.WŁAŚCIWOŚCI UCZNIA DOROSŁEGO 10 TOK POSTĘPOWANIA DYDAKTYCZNEGO W PROCESIE EDUKACJI DOROSŁYC 11 NAUCZYCIEL DOROSŁYCH-ISTOTA, FUNKCJE, ZADANIA Nauczyciel dorosłych (Urbańczyk- szerokie) osoba, która przekazuje wiadomości lub umiejętności słowem żywym bądź pisanym, systematycznie lub dorywczo w klasie szkolnej lub sali wykładowej bądź też w książce. Nauczyciel dorosłych (Marczuk- wąskie) to osoba, która w sposób celowy i świadomy naucza dorosłych słowem żywym lub pisanym bądź też za pomocą technicznych środków przekazu, systematycznie lub dorywczo, organizuje proces samodzielnego uczenia się, zmierzającego przez to do przyswojenia przez nich określonych wiadomości, umiejętności i nawyków, do ukształtowania odpowiednich postaw i zachowań niezbędnych w pracy zawodowej, życiu osobistym, rodzinnym, społeczno-kulturalnym i politycznym lub dla własnej satysfakcji i rozwoju osobowości osób uczących się. Funkcje i zadania nauczyciela dorosłych (Kaczor): -wychowawcza- polega na dzieleniu się przez wychowawcę swoją osobowością -dydaktyczna- polega na przewodzeniu i doradztwie w organizowaniu skutecznego uczenia się -działacza społecznego- kształtowanie otwartości osób uczących się na współdziałanie ze środowiskiem społeczno-zawodowym -badawcza- naukowa analiza, ocena i ewentualna korekta pracy nauczyciela - społeczno-opiekuńcza- zapewnienie uczącym się dorosłym warunków zdrowotnych, socjalnych, higieny i bezpieczeństwa oraz podmiotowości -innowacyjna- stwarzanie warunków do samorealizacji Banach dodał 2: środowiskową i socjalizacyjną. Na zachodzie: -nauczyciel-artysta- kształcenie dorosłych jest sztuką -nauczyciel-popularyzator- udostępnianie uczniom dorosłym zasobów i źródeł uczenia się -nauczyciel-krytyczny analityk- sceptycznie nastawiony do istniejącego ładu społecznego Funkcje nauczyciela (Knowels): -diagnostyczna- udzielanie pomocy dorosłym w określeniu potrzeb edukacyjnych -planistyczna- wspólnie z dorosłymi planowanie procesu edukacyjnego -metodyczna- pomoc w wyborze najbardziej przydatnych metod i technik uczenia się -udostępniania- dostarczanie i pomoc w pozyskiwaniu materiałów dla efektywnego uczenia się -ewaluatywna- pomoc w ocenie wyników uczenia się 12 CZAS PRACY I CZAS WOLNY W OKRESIE DOROSŁOŚCI Czas pracy dzieli się na: -czas pracy zarobkowej, w którym człowiek jako pracownik zobowiązany jest pozostać w dyspozycji zakładu pracy w określonym miejscu wyznaczonym do wykonywania pracy. Mierzony jest jednostkami czasowymi: godzinami, dniami, miesiącami, latami. Ustawowa długość takiego czasu pracy określona jest w kodeksie pracy. W pracy zawodowej można wyodrębnić: czas pracy potrzebny do wykonywania czynności, czas wykonania i czas przygotowawczo-zakończeniowy, potrzebny na zapoznanie się z zadaniami produkcyjnymi, czas postoju. -czas pracy w gospodarstwie domowym -czas pracy społecznej -czas pracy efektywny -czas pracy normowany -czas pracy rzeczywisty -czas pracy skrócony Czas wolny (Jeffre Dunmazesier)- wszelkie zajęcie, w którym każdy człowiek może oddawać się dobrowolnie- poza zajęciami koniecznymi i obowiązkami zawodowymi, rodzinnymi czy społecznymi dla odpoczynku rozwoju czy rozwoju osobowości. Czas wolny („Wiedza o pracy ludzkiej”)- czas poza pracą zużytkowany na naukę i podnoszenie kwalifikacji, na pracę społeczną i wypoczynek lub też jako ta część czasu pracy, która jest wolna od wykonywania wszelkiego rodzaju niezbędnych obowiązków. Czas wolny (pedagogika dorosłych)- to taki czas, który pozostaje jednostce po zaspokojeniu elementarnych potrzeb organizmu, wypełnieniu obowiązków domowych, rodzinnych i zawodowych, czas, w którym może ona zachowywać się i wykonywać czynności według swojego upodobania, podejmować je dobrowolnie dla odpoczynku, przyjemności, w celu rozwoju własnej osobowości lub poświęcać się działalności społecznej. 13 AKTYWNOŚĆ KULTURALNO-OŚWIATOWA DOROSŁYCH za aktywność kulturalno-oświatową uznaję wszelkie świadome, z chęcią podejmowane działania i/lub czynny kontakt z nauką, wiedzą jak i różnymi zjawiskami artystycznymi czy estetycznymi. Klasyfikacja rodzajów aktywności kulturalno-oświatowej z: Aleksander Tadeusz „Drogi aktywizacji kulturalnej ludzi pracy” Warszawa 1980 kształcenie systematyczne - obejmujące szkoły ( podstawowe, zasadnicze zawodowe, technika, licea ogólnokształcące, pomaturalne, wyższe, podyplomowe ) i kursy ( zawodowe, potrzeb własnych i osobistych zainteresowań, bhp i przeciwpożarowe, języków obcych ) dla dorosłych czytelnictwo i samokształcenie - gdzie analizował możliwości podjęcia tej aktywności, czyli liczbę bibliotek, stan księgozbiorów własnych, ilość kupowanych książek oraz rodzaje zakupywanych pozycji uczestnictwo w zajęciach upowszechniających wiedzę, organizowanych przez: na przykład animatorów kultury, zakłady pracy, organizacje społeczno - polityczne i młodzieżowe, instytucje kulturalno - oświatowe, czy przedsiębiorstwa turystyczne uczestnictwo w treściach kultury masowej - czyli za pośrednictwem środków masowego przekazu ( prasy, radia, telewizji, kina ), gdzie badał również źródła zaopatrywania się w prasę, rodzaj czytanych czasopism, popularność audycji radiowych i programów telewizyjnych kontakt z kulturą w formach tradycyjnych - takich jak: muzea, teatry, opery, filharmonie, amfiteatry, ich popularność, sposoby zabiegania o widzów, możliwości uczestnictwa i dostęp do tych instytucji amatorska działalność artystyczna - w zespołach artystycznych ( instrumentalnych, wokalnych, chórach, recytatorskich, teatralnych, tanecznych ), popularność widowisk organizowanych przez te zespoły, amatorska twórczość ludowa ( plastyczna, rzeźbiarska, rysunkowa, malarska, haftu, garncarstwa, koronkarstwa, wikliniarstwa ), liczba zaangażowanych w tą działalność osób Ciekawą moim zdaniem propozycję typologii, niestety tylko w odniesieniu do kultury, proponuje Andrzej Tyszka, którego cytują w swojej książce „Podstawy edukacji dorosłych” Jankowski Dzierżymir Przyszczypkowski Kazimierz i Skrzypczak Józef, Poznań 1996 rok. Odsyłam do niej zainteresowanych. Według tego Aleksander T. - czynniki różnicujące aktywność kulturalno-oświatową dorosłych: środowiska zamieszkania - co związane jest poniekąd możliwościami, wyposażeniem, dostępem do wiedzy i instytucji kulturalnych wieku - co związane jest również z ilością czasu wolnego, poziomem rozwoju umysłowego i zainteresowań, przygotowaniem do podjęcia uczestnictwa w kulturze poziomu wykształcenia - co poniekąd również wiąże się z ilością czasu wolnego, poziomem rozwoju umysłowego i zainteresowań, przygotowaniem do podjęcia uczestnictwa w kulturze od płci - co łączy się ze zróżnicowanymi rolami społecznymi, a tym samym z ilością czasu wolnego, formą zainteresowań rodzaju pracy - fizyczna czy umysłowa. Dalej według tego samego autora - analizy motywów aktywności kulturalno-oświatowej: motywy utylitarne - potrzeby praktyczne motywy społeczne - takie jak ambicje, chęć dorównania osobom aktywniejszym, nadzieja zdobycia uznania w danym środowisku, potrzeba kontaktu z innymi, itp. motywy intelektualne - czyli zainteresowania i zaciekawienia, potrzeby umysłowe, aspiracje, ambicje, przyzwyczajenia inne motywy - przymus wynikły z obowiązujących aktów prawnych, dążenie do odwrócenia uwagi od spraw przykrych i uciążliwych dolegliwości, chęć przeciwdziałania nudzie, potrzeba przygody, poszukiwanie atrakcji. 14 POTRZEBY KULTURALNO-OŚWIATOWE DOROSŁYCH Potrzeby kulturalno-oświatowe są potrzebami wyższego rzędu, pojawiającymi się w procesie kształtowania osobowości jednostki, dokonującymi się w określonym środowisku ( otoczeniu ) społeczno-kulturalnym i względnie niezależnymi od uwarunkowań organicznych. Przy czym, dotyczą one swoistych, charakterystycznych dla danej osoby lub grupy społecznej chęci, pragnienia bądź konieczności obcowania z nauką, wiedzą i różnymi zjawiskami estetycznymi. Propozycje klasyfikacji tych potrzeb zaczerpnięte z: Aleksander Tadeusz „Potrzeby kulturalno-oświatowe ludzi dorosłych” W: „Wstęp do pedagogiki dorosłych” (red) Wujek Tadeusz, Warszawa 1992 1) Przyjmując za kryterium podziału stopień uświadomienia sobie potrzeb przez podmiot, można je podzielić na: uświadomione - z których dana osoba zdaje sobie sprawę, nieuświadomione - których jednostka nie odczuwa, po prostu o nich nie wie. Ten rodzaj podejścia można dalej uszczegółowić poprzez rozważanie stopnia uświadomienia lub nieuświadomienia. 2) z Kłoskowska A. „Społeczne ramy kultury” Warszawa 1972 ( s. 99/100 ) Przyjmując teorie P.H. Chombarta de Lauwe'a, wśród interesujących nas potrzeb kulturalno-oświatowych można wyodrębnić: potrzeby - zobowiązania, do których zaliczamy konieczność uzupełnienia lub aktualizacji wiedzy i umiejętności człowieka do niezbędnego w danym momencie poziomu, dyktowanego przez wymagania życia i pracy, potrzeby - aspiracje, czyli wszelkie pragnienia obcowania wiedzą i sztuką , ukształtowane przez wyobrażenia i modele kulturalne. 3) Przyjmując za kryterium źródło potrzeb kulturalno-oświatowych, można podzielić je na: potrzeby - braki, ( lub niedobory ), które są konsekwencją zaniedbań edukacyjnych człowieka i całych zespołów ludzkich, dotyczących głównie niskiego wykształcenia społeczeństwa, potrzeby - dyspozycje, ( lub efekty ) to przyzwyczajenia i nawyki obcowania elementami różnymi elementami wiedzy i sztuki, ukształtowane w toku, długiego nieraz, zespołowego ( np. nauka szkolna ), lub indywidualnego ( samokształcenie ) kontaktu z nauka i zjawiskami estetycznymi. 4) Innym kryterium podziału mogą być formy zaspokajania potrzeb kulturalno-oświatowych. Wówczas będziemy mieli do czynienia z tymi, które można zaspokoić przez: naukę w szkole lub na kursie, uczęszczanie na zajęcia do domu kultury, samokształcenie, uprawianie sportu w klubie sportowym itp. 5) Biorąc pod uwagę treści ( wiedzy i sztuki ), za pomocą których są zaspokajane potrzeby kulturalno-oświatowe oraz typ czynności niezbędnych do ich realizacji autor wyróżnia następujące rodzaje potrzeb kulturalno-oświatowych: poznawcze - przejawiające się w dążeniu jednostki do uzyskania nowych oraz pogłębienia, poszerzenia, i uzupełnienia posiadanych już informacji na dany temat, nie związanych bezpośrednio z codzienną działalnością praktyczną, a które mają swoje źródło w stałym postępie technicznym i społecznym, utylitarne - czyli typu praktycznego, sprowadzające się do opanowania, czy doskonalenia umiejętności i nawyków dotyczących czynności zawodowych i codziennych zajęć w domu, w oparciu o najnowsze osiągnięcia nauki i praktyki społecznej, artystyczne - wyrażające się w pragnieniu obcowania z literaturą, teatrem, muzyką, plastyką, filmem i telewizją oraz z urokami przyrody, a także przebywania w estetycznie urządzonym otoczeniu ( zamieszkania bądź pracy ) lub w towarzystwie atrakcyjnie wyglądających i stosownie zachowujących się ludzi, znajdujące wyraz w dążeniu do kształtowania smaku estetycznego ( gustu ), działalności twórczej - jako forma „wypowiedzi” za pomocą różnorodnych środków artystycznych, uprawianie różnego rodzaju twórczości i odtwórczości na miarę możliwości danej jednostki, w celu „wyrażenia siebie”, czy ucieczki od rzeczywistości, często również po to, by dać upust swojej wyobraźni i emocjom, rekreacyjne - wyrażające się w bezwzględnej konieczności odreagowania zmęczenia i znużenia, rozładowania stresów, odprężenia, wewnętrznej odnowy i odświeżenia, zabawienia się i rozweselenia. Czynników, determinujących pojawienie się ( lub nie ) określonych rodzajów tych potrzeb, jest niewątpliwie wiele, ale można je sprowadzić do pewnych uogólnień. Na to, jakie potrzeby kulturalno-oświatowe posiada, przejawia dana jednostka maja wpływ takie uwarunkowania zewnętrzne jak: środowisko, w którym się wychowywała, społeczność, której była lub której jest obecnie członkiem, jakość edukacji jaką otrzymała, możliwości dostępu do dóbr i placówek kulturalno-oświatowych, polityka kulturalno-oświatowa państwa, niekiedy również warunki ekonomiczne. Do determinantów tkwiących w samej jednostce zaliczyć możemy: stan psychofizyczny organizmu, niekiedy płeć i wiek, predyspozycje intelektualne, aktywność własna, ewentualne uzdolnienia. 15 CZAS WOLNY I ODPOCZYNEK W OKRESIE DOROSŁOŚCI Za najpełniejszą wśród definicji zachodnich uważa się dość powszechnie definicję czasu wolnego podaną przez Joffre'a Dumazediera, który określa, że „czas wolny” obejmuje wszystkie zajęcia, którym jednostka może się oddać z własnej chęci bądź dla odpoczynku, rozrywki, rozwoju swych wiadomości lub swojego kształcenia ( bezinteresownego ), swego dobrowolnego udziału w życiu społecznym po uwolnieniu się z obowiązków zawodowych rodzinnych, społecznych. J. Dumazedier rozróżnia także czas na wpół wolny, którym wg niego jest część czasu spędzona wolnego przeznaczona na zajęcia wykonywane dobrowolnie, ale jednocześnie wynikające z poczucia obowiązku, powinności koniecznej, bądź też związane z korzyścią materialną.( np. ogródek działkowy ). Pedagogika dorosłych, zajmując się problematyką wolnego czasu człowieka podobnie definiuje czas wolny, mianowicie jako taki czas, który pozostaje jednostce po zaspokojeniu elementarnych potrzeb organizmu, wypełnieniu obowiązków domowych, rodzinnych, zarobkowych, jako czas, w którym można zachowywać się i wykonywać czynności według swego upodobania, podejmować je dobrowolnie dla odpoczynku, przyjemności, w celu rozwoju własnej osobowości lub poświęcać się działalności społecznej. FUNKCJE CZASU WOLNEGO: Ekonomiczne: - kształcenie i dokształcanie zawodowe Jeśli pod pojęciem funkcji ekonomicznych czasu wolnego będziemy rozumieć regenerację sił człowieka wydatkowanych w procesie pracy - umożliwiającą nie tylko odnowę jego zdolności produkcyjnych, ale i ich wzrost - to będzie on elementem wpływającym na reprodukcję sił produkcyjnych społeczeństwa. Czas wolny jest więc tym obszarem, który służy wypoczynkowi odnawiającemu zdolności produkcyjne człowieka, a także służy nabywaniu i doskonaleniu kwalifikacji zawodowych i zwiększaniu zasobu wiedzy ogólnej. Wzbogacanie już posiadanych doświadczeń produkcyjno - zawodowych, wprowadzanie nowych pomysłów czy wniosków pozwala na doskonalenie każdego kolejnego cyklu procesu produkcyjnego. Mówi się wówczas o reprodukcji rozszerzonej. Jest zatem w każdym nowym cyklu procesu produkcyjnego nie tylko odnowę zdolności produkcyjnych człowieka, ale jeszcze określoną ich „nadwyżkę”, dzięki której wzbogaca się proces pracy i produkcji, rośnie wydajność pracy, a także wzbogaca się osobowość człowieka. - odnowienie zdolności produkcyjnej stanowi niezbędny warunek dalszej jego sprawności fizycznej i umysłowej. Bez tego odnowienia nie byłby on w pełni zdolny do dalszej pracy. Należy przy tym pamiętać, że niepełny wypoczynek - rozumiany jako nieodnowienie owej zdolności produkcyjnej - powoduje swoiste kumulowanie się zmęczenia i przechodzi w stan wyczerpania, niesprawności w pracy. Stąd duża rola czasu wolnego w regeneracji sił biologiczno - psychicznych człowieka, gdyż wypoczynek jest jednym z zasadniczych czynników wpływających na podnoszenie wydajności pracy i jej efektywność ekonomiczną. Społeczno - wychowawcze: - rozwijanie osobowości człowieka Współzależność między osobowością człowieka a jego czasem wolnym można wyrazić następująco : osobowość człowieka z jednej strony warunkuje jego działalność w czasie wolnym, z drugiej strony sama osobowość w tym czasie podlega określonym wpływom i przekształceniom w trakcie tej działalności. Czas wolny wywiera także znaczny wpływ na kształtowanie zainteresowań i skłonności człowieka. Owe zainteresowania i skłonności często rozstrzygają o jakości wolnego czasu, a tym samym wpływają na rozwój osobowości i charakteru. Wpływają też na jakość rekreacji i wypoczynku a przez to pośrednio na produkcyjną działalność człowieka. - kultura i rozrywka Wśród różnorodnych sposobów wykorzystywania czasu wolnego, chyba najbardziej istotne miejsce zajmuje kultura. W miarę jak człowiek ma coraz więcej czasu wolnego do dyspozycji, coraz większego znaczenia nabiera dla niego oparty na estetyce jego stosunek do otoczenia, coraz większą rolę odgrywa piękno i czynna, twórcza w stosunku do niego postawa. Jest też rzeczą normalną, że człowiek pracujący „w ruchu” będzie znaczną część czasu przeznaczał na wypoczynek fizyczny bierny, co nie musi być równoznaczne z bierności intelektualną w tym czasie. Odwrotnie człowiek, który wykonujący pracę „siedzącą” czy „umysłową”, chce część wypoczynku spędzać „w ruchu” i intelektualnie biernie. Higieniczne: Pozwala na regenerację sił po codziennej pracy, neutralizuje ujemny wpływ cywilizacji przemysłowej, zwłaszcza służy zachowaniu zdrowia fizycznego i psychicznego człowieka, przyczynia się do kształtowania pozytywnych zjawisk z zakresu stosunków międzyludzkich, mnoży stopień zadowolenia z pracy, co sprzyja podnoszeniu jej wydajności. Czas wolny wypełniany jest różnorodnymi zajęciami, które można sklasyfikować wg dwojakiego kryterium: funkcjonalnego i rzeczowego. Pierwsza klasyfikacja bierze pod uwagę funkcje psychospołeczne, wśród których najważniejszymi są odpoczynek, rozrywka i rozwój osobowości. Drugim podziałem zajęć w czasie wolnym jest klasyfikacja rzeczowa, której autorem jest A. Kamiński. Wyszedł on ze słusznego założenia, że klasyfikacja funkcjonalna nie jest rzetelna, gdyż trudno ocenić, kiedy np. film lub wycieczka spełniają funkcję rozrywki, a kiedy kształcą. Zależne to jest nie tyle od treści danej formy oraz jednostki, co raczej od stopnia przeżycia i reakcji jednostki na treści zawarte w danej formie. Przyjmując zasadę podziału rzeczowego, A. Kamiński uwzględnia postawy ludzi i ich zachowania, wyodrębniając m.in. takie formy: turystyka, sport, środki masowego przekazu, teatr, filharmonia, wystawy, moda itp.

1.WSPÓŁDZIAŁANIE ANDRAGOGIKI Z DYSCYPLINAMI NAUKOWYMI Andragogika wchodzi w skład nauk społecznych z wyodrębnionym przedmiotem badań i swoistymi zadaniami. Jest ona ściśle związana z wieloma dyscyplinami naukowymi: społecznymi, przyrodniczymi, z których czerpie niezbędna dla siebie przesłanki teoretyczne. Przy formułowaniu celów wychowania dorosłych wykorzystuje ona wyniki badań takich nauk jak: historia, filozofia, etyka, estetyka, socjologia, ekonomika, pedagogika. Opiera się głównie na naukach o wychowaniu, filozoficznych, psychologicznych, historycznych i biomedycznych. Najściślej związana jest z naukami o wychowaniu: pedagogiką ogólną, pedagogiką pracy, pedagogiką społeczną, pedagogiką porównawczą, pedagogiką specjalną i pedagogiką opiekuńczą. Pedagogika dla andragogiki- pedagogika w swej treści zawiera pierwiastki filozoficzne. Andragogika dla pedagogiki- dostarcza swoje osiągnięcia naukowe do budowy konstrukcji. Andragogika a filozofia- etyka wyjaśnia istniejącą rzeczywistość moralną i ustala dyrektywy moralnego postępowania, estetyka to teoria o społecznej funkcji sztuki i prawidłowościach jej rozwoju, epistemologia to teoria poznania. Andragogika a psychologia- andragogika wykorzystuje wiedzę o prawidłowościach rozwoju psychiki człowieka w różnych okresach jego życia oraz wiedzę o ogólnych prawach i rozwoju wyższych czynności człowieka i kształtowanie jego osobowości. Psychologia dostarcza andragogice podstaw do formułowania teorii racjonalnych metod kształcenia i wychowania. Andragogika a socjologia- socjologia oświaty wzbogaca andragogikę wiedzą o aspiracjach oświatowych ludzi dorosłych, o potrzebach oświatowych i kulturalnych uświadamianych prze społeczeństwo. Socjologia wychowania pozwala pełniej zrozumieć społeczny charakter wychowania. Socjologia kultury dostarcza wiedzy o możliwościach uczestnictwa kulturalnego społeczności lokalnych. Andragogika a nauki przyrodnicze: fizjologia dostarcza danych o fizjologicznym podłożu funkcjonowania organizmu człowieka, bionika- bada właściwości człowieka nad współpracą człowieka z maszyną jako operatora kierującego pracą złożonych maszyn i urządzeń, anatomia i higiena stwarzają właściwe warunki dla zapewnienia ludziom w wieku starszym optymalnej kondycji fizycznej. Andragogika współdziała również z demografią, metodologią nauk, ekonomiką kształcenia i naukami politycznymi oraz ekologią. Andragogika a cybernetyka- stwarza możliwość unowocześniania procesów kierowania działalnością poznawczą uczących się osób. Andragogika a informatyka- powstają możliwości korzystania z różnych usług oraz umożliwia gromadzenia znacznej liczby informacji dotyczących dużej populacji badanych. 2. ANDRAGOGIKA A INNE DYSCYPLINY NAUKOWE Główną podstawą teoretyczną andragogiki są nauki pedagogiczne. Ogólna teoria oświaty dorosłych związana jest z naukami społecznymi, zwłaszcza z filozofią, która pomaga odkryć istotę wychowania oraz ułatwia odnaleźć myśl przewodnią w walce przeciwstawnych tendencji. Metodologiczną podstawę andragogiki stanowi także logika. Teoria wychowania dorosłych opiera się na przesłankach teoretycznych nauk pedagogicznych, psychologicznych, socjologicznych i biomedycznych. Wykorzystuje ona wiedzę o prawidłowościach rozwoju psychiki człowieka w różnych okresach jego życia, o zmianach zachodzących w osobowości jednostki pod wpływem wychowania i nauczania. Do podstawowych związków teorii wychowania dorosłych w tej dziedzinie należy zaliczyć związki z psychologią osobowości. Inną ważną dla teorii wychowania dorosłych dziedziną psychologii jest psychologia społeczna, która bada społeczne uwarunkowania procesów psychicznych i zachowania się ludzi np. nastroje, opinie, oceny. Andragogika wykorzystuje również rezultaty badań nauk przyrodniczych: filozofii, anatomii genetycznej, higieny ogólnej i rozwojowej. Fizjologia dostarcza danych dotyczących fizjologicznego podłoża funkcjonowania organizmu człowieka i ukazuje biologiczne warunki zachowania i aktywności życiowej do późnej starości. Z nauk socjologicznych szczególnie ważna jest socjologia wychowania, która umożliwia teorii wychowania dorosłych pełniej zrozumieć kulturalno-społeczny charakter wychowania. Teoria kształcenia dorosłych czerpie przesłanki teoretyczne głównie z dydaktyki i psychologii, a także z socjologii, cybernetyki i bioniki. Teoria porównawcza systemów oświaty dorosłych korzysta z wiedzy teoretycznej pedagogiki porównawczej, ekonomii, a zwłaszcza ekonomiki kształcenia, demografii i tzw. geografii pedagogicznej, która pomaga zrozumieć geograficzne uzasadnienie odrębności systemów oświatowych. Historia praktyki i teorii oświaty dorosłych korzysta z osiągnięć historii społeczno-gospodarczej, kultury i wychowania, zwłaszcza gdy chce zrozumieć, w jaki sposób oświata dorosłych wpływa i wpływała na przemiany społeczne. 3. EDUKACJA PERMANENTNA A KSZTAŁCENIE USTAWICZNE Edukacja permanentna- całożyciowa, ciągłą, nieustająca Kształcenie ustawiczne (szerokie)- edukacja permanentna Kształcenie ustawiczne (wąskie)- kształcenie ustawiczne dorosłych (edukacja dalsza) Pojęcie edukacji permanentnej obejmuje wszelkie aspekty zjawisk oświatowych i wychowawczych, wiąże je wszystkie w całość, która stanowi coś więcej niż tylko sumę części składowych. W oświacie nie można tylko jej pewnej części uważać za kształcenie permanentne, różniące się od innych elementów, które nie mają takiego charakteru. Edukacja permanentne nie stanowi ani systemu, ani jakiejś dziedziny wychowania. Jest to zasada na której opiera się całkowita organizacja systemu oświatowo-wychowawczego, zasada decydująca o kierunku rozwoju każdej z jego części składowych. Ta zasada jest szeroką wykładnią, jak należy rozumieć kształcenie ustawiczne. Można wskazać 3 rodzaje treści, które wypełniają pojecie kształcenie ustawiczne: a) jako zasada lub idea przewodnia dla wszelkich procesów kształcenia się ludzi, od wczesnego dzieciństwa aż do zniknięcia wszelkiej aktywności intelektualnej i praktycznej b) jako kształcenia dalsze w okresie nauki obowiązkowej, głównie w formach pozaszkolnych. Chodzi tu o doskonalenie umiejętności rozszerzania i pogłębiania wiedzy a także jako rozwój osobowości poszczególnych jednostek c) jako całożyciowa orientacja dla sterowania własnym losem. Takie rozumienie kształcenia ustawicznego odnosi się głównie okresu świadomej działalności człowieka związanej z samosterowalnością. W Polsce kształcenie ustawiczne wiąże się głównie z kształceniem dalszym, pozaszkolną oświatą dorosłych w zakresie zawodowym. Chodzi o przygotowanie do całożyciowego uczenia się począwszy od rodziny, przedszkola, a kończąc na szkole obowiązkowej. W tym czasie przyszły dorosły powinien zdobyć odpowiednie, podstawowe umiejętności korzystania z różnych źródeł wiedzy, ale w równym przynajmniej stopniu ukształtować w sobie postawę chęci uczenia się i orientowania się w tym co mu jest niezbędne do wielostronnego rozwoju osobowości. Idea edukacji ustawicznej głosi konieczność uczenia się całe życie. Zaniechanie tych procesów grozi każdemu wegetacją i regresem. Niezbędność kształcenia przez całe życie wynika zarówno zapewnienia właściwego miejsca każdej jednostce, jak też społeczeństwu i narodom. 4. ZADANIA I KIERUNKI ODDZIAŁYWAŃ EDUKACJI PERMANENTNEJ Zadania oświaty permanentnej wg Wiatrowskiego: - zapewnienie możliwości kontynuowania nauki i dopełnienia wykształcenia po ukończeniu szkoły - przedłużanie i dopełnianie w toku aktywności zawodowej wychowania fizycznego, umysłowego, etycznego oraz wychowania obywatelskiego - umożliwianie w każdym wieku uzupełnienia, odnawiania albo readopcji nabytych umiejętności - ułatwienie rozumienia problemów narodu i świata wszystkim obywatelom niezależnie od zajmowanych stanowisk i zakresu odpowiedzialności - umożliwienie wszystkim obywatelom uczestnictwa w dorobku cywilizacji i w jego wzbogacaniu. 5. EDUKACJA USTAWICZNA-ZADANIA I DOMINUJACE PROCESY Zadania edukacji ustawicznej: -określenia potrzeb w zakresie kwalifikacji zawodowych skali globalnej i lokalnej z uwzględnieniem rynku pracy i kierunków rozwojowych gospodarki -tworzenie systemu edukacji zawodowej w korelacji z nowymi treściami pracy zawodowej i głównymi kierunkami poszczególnych działów gospodarki narodowej (przemysłu, handlu, usług, rolnictwa itd.) -aktywne włączanie się do działań edukacyjnych urzędów pracy, podmiotów działalności gospodarczej, fundacji i organizacji lokalnych (głównie samorządowych) -rozwiązanie problemów edukacyjnych osób zagrożonych bezrobociem (w tym absolwentów) i bezrobotnych poprzez stwarzanie dla nich systemu orientacji i poradnictwa. Edukacja ustawiczna dorosłych (edukacja dalsza)-kształcenie>wychowanie: -dokształcanie -doskonalenie -samokształcenie -kształcenie bezinteresowne 6.DOKSZTAŁCANIE I DOSKONALENIE ZAWODOWE DOROSŁYCH Dokształcanie- 7. SAMOKSZTAŁCENIE DOROSŁYCH Stanisław Karaś określa samokształcenie jako proces oświatowy prowadzony świadomie i aktywnie prze z osoby podejmujące określone zadania poznawcze i kształcące. Jest to samodzielne, świadome, celowe i poddane własnej kontroli zdobywanie i modernizowanie wiedzy ogólnej bądź kwalifikacji zawodowych. Samokształcenie jest przedłużeniem bądź uzupełnieniem kształcenia i wychowania szkolnego. (...) Jest ono realizowane nie pod kierunkiem nauczyciela, lecz pod swoim własnym kierunkiem. Jego efektów nie sprawdza nauczyciel bądź wychowawca, lecz wystawia je życie, współtowarzysze pracy, bliższa i dalsza rodzina. Warunki wdrażania do samokształcenia: - opanowanie podstaw teoretycznych danego zawodu oraz podstawowych sprawności operacyjnych i instrumentalnych, - dostatecznie silne i atrakcyjne motywy skłaniające do podjęcia samokształcenia i kontynuowania go mimo trudności, jakie mogą zaistnieć, - umiejętność określania swych potrzeb oświatowych czyli formułowania ich celów(...)ogólnych i szczegółowych, których osiągnięcie planuje się w odpowiednim czasie i we właściwej kolejności, - opanowanie podstawowych technik samokształcenia, - umiejętność prawidłowego wykorzystania wiadomości i umiejętności, zdibytych drogą samokształcenia, w pracy zawodowe 8. ISTOTA WYCHOWANIA I SAMOWWYCHOWANIA DOROSŁYCH Wychowanie- proces kształtowania i rozwoju osobowości człowieka, przebiega w wielu płaszczyznach i zawsze pod wpływem oddziaływań wielu instytucji. (Znaniecki). Sformułował następujące tezy: -tylko dorośli mogą być przedmiotem celowego wychowania. W stosunku do dzieci i młodzieży możliwe jest tylko dopomaganie w samorozwoju prowadzące do powstania dążeń samokształceniowych -przy odpowiedniej umiejętności wychowawczej działanie na dorosłych może być skuteczniejsze z punktu widzenia zgodności wyników z zamiarami niż działanie na młodzież i dzieci -samokształcenie jest jedyną możliwą formą pełnego rozwoju indywidualnego, gdyż wychowanie celowe tworzy tylko fragmenty osobowości Wychowanie człowieka dorosłego jest w dużej mierze ubocznym skutkiem szeroko rozumianej aktywności człowieka (uczenia się i działania). Potrzeba działania jest naturalnym stanem człowieka a rozwój osobowości jest jedynym z wyników realizowania potrzeby aktywności. Zakres wychowania to obszar samoregulacji, samokształcenia i samowychowania, czyli doskonalenia sobie w myśli pewnych ideałów. U podstaw tego procesu leżą twierdzenia typu: -w miarę rozwoju człowiek zdolny jest sam świadomie kierować swoim rozwojem -im bardziej rozwinięta osobowość, tym większy udział w procesie wychowania biorą procesy samowychowania, czyli urabiania własnej osobowości przez określoną pracę nad sobą -nie może być kształtowania osobowości bez refleksji nad sobą Samowychowanie- samodzielne kształtowanie przez człowieka własnego intelektu, zdolności poznawczych i zdobywaniu operatywnej wiedzy, wyrabianiu umiejętności oraz samodzielne formułowaniu własnej woli i emocji, wypracowywanie postaw, kształtowanie przeżyć estetycznych, a także dbanie o własnym rozwój fizyczny. 9.WŁAŚCIWOŚCI UCZNIA DOROSŁEGO 10 TOK POSTĘPOWANIA DYDAKTYCZNEGO W PROCESIE EDUKACJI DOROSŁYC 11 NAUCZYCIEL DOROSŁYCH-ISTOTA, FUNKCJE, ZADANIA Nauczyciel dorosłych (Urbańczyk- szerokie) osoba, która przekazuje wiadomości lub umiejętności słowem żywym bądź pisanym, systematycznie lub dorywczo w klasie szkolnej lub sali wykładowej bądź też w książce. Nauczyciel dorosłych (Marczuk- wąskie) to osoba, która w sposób celowy i świadomy naucza dorosłych słowem żywym lub pisanym bądź też za pomocą technicznych środków przekazu, systematycznie lub dorywczo, organizuje proces samodzielnego uczenia się, zmierzającego przez to do przyswojenia przez nich określonych wiadomości, umiejętności i nawyków, do ukształtowania odpowiednich postaw i zachowań niezbędnych w pracy zawodowej, życiu osobistym, rodzinnym, społeczno-kulturalnym i politycznym lub dla własnej satysfakcji i rozwoju osobowości osób uczących się. Funkcje i zadania nauczyciela dorosłych (Kaczor): -wychowawcza- polega na dzieleniu się przez wychowawcę swoją osobowością -dydaktyczna- polega na przewodzeniu i doradztwie w organizowaniu skutecznego uczenia się -działacza społecznego- kształtowanie otwartości osób uczących się na współdziałanie ze środowiskiem społeczno-zawodowym -badawcza- naukowa analiza, ocena i ewentualna korekta pracy nauczyciela - społeczno-opiekuńcza- zapewnienie uczącym się dorosłym warunków zdrowotnych, socjalnych, higieny i bezpieczeństwa oraz podmiotowości -innowacyjna- stwarzanie warunków do samorealizacji Banach dodał 2: środowiskową i socjalizacyjną. Na zachodzie: -nauczyciel-artysta- kształcenie dorosłych jest sztuką -nauczyciel-popularyzator- udostępnianie uczniom dorosłym zasobów i źródeł uczenia się -nauczyciel-krytyczny analityk- sceptycznie nastawiony do istniejącego ładu społecznego Funkcje nauczyciela (Knowels): -diagnostyczna- udzielanie pomocy dorosłym w określeniu potrzeb edukacyjnych -planistyczna- wspólnie z dorosłymi planowanie procesu edukacyjnego -metodyczna- pomoc w wyborze najbardziej przydatnych metod i technik uczenia się -udostępniania- dostarczanie i pomoc w pozyskiwaniu materiałów dla efektywnego uczenia się -ewaluatywna- pomoc w ocenie wyników uczenia się 12 CZAS PRACY I CZAS WOLNY W OKRESIE DOROSŁOŚCI Czas pracy dzieli się na: -czas pracy zarobkowej, w którym człowiek jako pracownik zobowiązany jest pozostać w dyspozycji zakładu pracy w określonym miejscu wyznaczonym do wykonywania pracy. Mierzony jest jednostkami czasowymi: godzinami, dniami, miesiącami, latami. Ustawowa długość takiego czasu pracy określona jest w kodeksie pracy. W pracy zawodowej można wyodrębnić: czas pracy potrzebny do wykonywania czynności, czas wykonania i czas przygotowawczo-zakończeniowy, potrzebny na zapoznanie się z zadaniami produkcyjnymi, czas postoju. -czas pracy w gospodarstwie domowym -czas pracy społecznej -czas pracy efektywny -czas pracy normowany -czas pracy rzeczywisty -czas pracy skrócony Czas wolny (Jeffre Dunmazesier)- wszelkie zajęcie, w którym każdy człowiek może oddawać się dobrowolnie- poza zajęciami koniecznymi i obowiązkami zawodowymi, rodzinnymi czy społecznymi dla odpoczynku rozwoju czy rozwoju osobowości. Czas wolny („Wiedza o pracy ludzkiej”)- czas poza pracą zużytkowany na naukę i podnoszenie kwalifikacji, na pracę społeczną i wypoczynek lub też jako ta część czasu pracy, która jest wolna od wykonywania wszelkiego rodzaju niezbędnych obowiązków. Czas wolny (pedagogika dorosłych)- to taki czas, który pozostaje jednostce po zaspokojeniu elementarnych potrzeb organizmu, wypełnieniu obowiązków domowych, rodzinnych i zawodowych, czas, w którym może ona zachowywać się i wykonywać czynności według swojego upodobania, podejmować je dobrowolnie dla odpoczynku, przyjemności, w celu rozwoju własnej osobowości lub poświęcać się działalności społecznej. 13 AKTYWNOŚĆ KULTURALNO-OŚWIATOWA DOROSŁYCH za aktywność kulturalno-oświatową uznaję wszelkie świadome, z chęcią podejmowane działania i/lub czynny kontakt z nauką, wiedzą jak i różnymi zjawiskami artystycznymi czy estetycznymi. Klasyfikacja rodzajów aktywności kulturalno-oświatowej z: Aleksander Tadeusz „Drogi aktywizacji kulturalnej ludzi pracy” Warszawa 1980 kształcenie systematyczne - obejmujące szkoły ( podstawowe, zasadnicze zawodowe, technika, licea ogólnokształcące, pomaturalne, wyższe, podyplomowe ) i kursy ( zawodowe, potrzeb własnych i osobistych zainteresowań, bhp i przeciwpożarowe, języków obcych ) dla dorosłych czytelnictwo i samokształcenie - gdzie analizował możliwości podjęcia tej aktywności, czyli liczbę bibliotek, stan księgozbiorów własnych, ilość kupowanych książek oraz rodzaje zakupywanych pozycji uczestnictwo w zajęciach upowszechniających wiedzę, organizowanych przez: na przykład animatorów kultury, zakłady pracy, organizacje społeczno - polityczne i młodzieżowe, instytucje kulturalno - oświatowe, czy przedsiębiorstwa turystyczne uczestnictwo w treściach kultury masowej - czyli za pośrednictwem środków masowego przekazu ( prasy, radia, telewizji, kina ), gdzie badał również źródła zaopatrywania się w prasę, rodzaj czytanych czasopism, popularność audycji radiowych i programów telewizyjnych kontakt z kulturą w formach tradycyjnych - takich jak: muzea, teatry, opery, filharmonie, amfiteatry, ich popularność, sposoby zabiegania o widzów, możliwości uczestnictwa i dostęp do tych instytucji amatorska działalność artystyczna - w zespołach artystycznych ( instrumentalnych, wokalnych, chórach, recytatorskich, teatralnych, tanecznych ), popularność widowisk organizowanych przez te zespoły, amatorska twórczość ludowa ( plastyczna, rzeźbiarska, rysunkowa, malarska, haftu, garncarstwa, koronkarstwa, wikliniarstwa ), liczba zaangażowanych w tą działalność osób Ciekawą moim zdaniem propozycję typologii, niestety tylko w odniesieniu do kultury, proponuje Andrzej Tyszka, którego cytują w swojej książce „Podstawy edukacji dorosłych” Jankowski Dzierżymir Przyszczypkowski Kazimierz i Skrzypczak Józef, Poznań 1996 rok. Odsyłam do niej zainteresowanych. Według tego Aleksander T. - czynniki różnicujące aktywność kulturalno-oświatową dorosłych: środowiska zamieszkania - co związane jest poniekąd możliwościami, wyposażeniem, dostępem do wiedzy i instytucji kulturalnych wieku - co związane jest również z ilością czasu wolnego, poziomem rozwoju umysłowego i zainteresowań, przygotowaniem do podjęcia uczestnictwa w kulturze poziomu wykształcenia - co poniekąd również wiąże się z ilością czasu wolnego, poziomem rozwoju umysłowego i zainteresowań, przygotowaniem do podjęcia uczestnictwa w kulturze od płci - co łączy się ze zróżnicowanymi rolami społecznymi, a tym samym z ilością czasu wolnego, formą zainteresowań rodzaju pracy - fizyczna czy umysłowa. Dalej według tego samego autora - analizy motywów aktywności kulturalno-oświatowej: motywy utylitarne - potrzeby praktyczne motywy społeczne - takie jak ambicje, chęć dorównania osobom aktywniejszym, nadzieja zdobycia uznania w danym środowisku, potrzeba kontaktu z innymi, itp. motywy intelektualne - czyli zainteresowania i zaciekawienia, potrzeby umysłowe, aspiracje, ambicje, przyzwyczajenia inne motywy - przymus wynikły z obowiązujących aktów prawnych, dążenie do odwrócenia uwagi od spraw przykrych i uciążliwych dolegliwości, chęć przeciwdziałania nudzie, potrzeba przygody, poszukiwanie atrakcji. 14 POTRZEBY KULTURALNO-OŚWIATOWE DOROSŁYCH Potrzeby kulturalno-oświatowe są potrzebami wyższego rzędu, pojawiającymi się w procesie kształtowania osobowości jednostki, dokonującymi się w określonym środowisku ( otoczeniu ) społeczno-kulturalnym i względnie niezależnymi od uwarunkowań organicznych. Przy czym, dotyczą one swoistych, charakterystycznych dla danej osoby lub grupy społecznej chęci, pragnienia bądź konieczności obcowania z nauką, wiedzą i różnymi zjawiskami estetycznymi. Propozycje klasyfikacji tych potrzeb zaczerpnięte z: Aleksander Tadeusz „Potrzeby kulturalno-oświatowe ludzi dorosłych” W: „Wstęp do pedagogiki dorosłych” (red) Wujek Tadeusz, Warszawa 1992 1) Przyjmując za kryterium podziału stopień uświadomienia sobie potrzeb przez podmiot, można je podzielić na: uświadomione - z których dana osoba zdaje sobie sprawę, nieuświadomione - których jednostka nie odczuwa, po prostu o nich nie wie. Ten rodzaj podejścia można dalej uszczegółowić poprzez rozważanie stopnia uświadomienia lub nieuświadomienia. 2) z Kłoskowska A. „Społeczne ramy kultury” Warszawa 1972 ( s. 99/100 ) Przyjmując teorie P.H. Chombarta de Lauwe'a, wśród interesujących nas potrzeb kulturalno-oświatowych można wyodrębnić: potrzeby - zobowiązania, do których zaliczamy konieczność uzupełnienia lub aktualizacji wiedzy i umiejętności człowieka do niezbędnego w danym momencie poziomu, dyktowanego przez wymagania życia i pracy, potrzeby - aspiracje, czyli wszelkie pragnienia obcowania wiedzą i sztuką , ukształtowane przez wyobrażenia i modele kulturalne. 3) Przyjmując za kryterium źródło potrzeb kulturalno-oświatowych, można podzielić je na: potrzeby - braki, ( lub niedobory ), które są konsekwencją zaniedbań edukacyjnych człowieka i całych zespołów ludzkich, dotyczących głównie niskiego wykształcenia społeczeństwa, potrzeby - dyspozycje, ( lub efekty ) to przyzwyczajenia i nawyki obcowania elementami różnymi elementami wiedzy i sztuki, ukształtowane w toku, długiego nieraz, zespołowego ( np. nauka szkolna ), lub indywidualnego ( samokształcenie ) kontaktu z nauka i zjawiskami estetycznymi. 4) Innym kryterium podziału mogą być formy zaspokajania potrzeb kulturalno-oświatowych. Wówczas będziemy mieli do czynienia z tymi, które można zaspokoić przez: naukę w szkole lub na kursie, uczęszczanie na zajęcia do domu kultury, samokształcenie, uprawianie sportu w klubie sportowym itp. 5) Biorąc pod uwagę treści ( wiedzy i sztuki ), za pomocą których są zaspokajane potrzeby kulturalno-oświatowe oraz typ czynności niezbędnych do ich realizacji autor wyróżnia następujące rodzaje potrzeb kulturalno-oświatowych: poznawcze - przejawiające się w dążeniu jednostki do uzyskania nowych oraz pogłębienia, poszerzenia, i uzupełnienia posiadanych już informacji na dany temat, nie związanych bezpośrednio z codzienną działalnością praktyczną, a które mają swoje źródło w stałym postępie technicznym i społecznym, utylitarne - czyli typu praktycznego, sprowadzające się do opanowania, czy doskonalenia umiejętności i nawyków dotyczących czynności zawodowych i codziennych zajęć w domu, w oparciu o najnowsze osiągnięcia nauki i praktyki społecznej, artystyczne - wyrażające się w pragnieniu obcowania z literaturą, teatrem, muzyką, plastyką, filmem i telewizją oraz z urokami przyrody, a także przebywania w estetycznie urządzonym otoczeniu ( zamieszkania bądź pracy ) lub w towarzystwie atrakcyjnie wyglądających i stosownie zachowujących się ludzi, znajdujące wyraz w dążeniu do kształtowania smaku estetycznego ( gustu ), działalności twórczej - jako forma „wypowiedzi” za pomocą różnorodnych środków artystycznych, uprawianie różnego rodzaju twórczości i odtwórczości na miarę możliwości danej jednostki, w celu „wyrażenia siebie”, czy ucieczki od rzeczywistości, często również po to, by dać upust swojej wyobraźni i emocjom, rekreacyjne - wyrażające się w bezwzględnej konieczności odreagowania zmęczenia i znużenia, rozładowania stresów, odprężenia, wewnętrznej odnowy i odświeżenia, zabawienia się i rozweselenia. Czynników, determinujących pojawienie się ( lub nie ) określonych rodzajów tych potrzeb, jest niewątpliwie wiele, ale można je sprowadzić do pewnych uogólnień. Na to, jakie potrzeby kulturalno-oświatowe posiada, przejawia dana jednostka maja wpływ takie uwarunkowania zewnętrzne jak: środowisko, w którym się wychowywała, społeczność, której była lub której jest obecnie członkiem, jakość edukacji jaką otrzymała, możliwości dostępu do dóbr i placówek kulturalno-oświatowych, polityka kulturalno-oświatowa państwa, niekiedy również warunki ekonomiczne. Do determinantów tkwiących w samej jednostce zaliczyć możemy: stan psychofizyczny organizmu, niekiedy płeć i wiek, predyspozycje intelektualne, aktywność własna, ewentualne uzdolnienia. 15 CZAS WOLNY I ODPOCZYNEK W OKRESIE DOROSŁOŚCI Za najpełniejszą wśród definicji zachodnich uważa się dość powszechnie definicję czasu wolnego podaną przez Joffre'a Dumazediera, który określa, że „czas wolny” obejmuje wszystkie zajęcia, którym jednostka może się oddać z własnej chęci bądź dla odpoczynku, rozrywki, rozwoju swych wiadomości lub swojego kształcenia ( bezinteresownego ), swego dobrowolnego udziału w życiu społecznym po uwolnieniu się z obowiązków zawodowych rodzinnych, społecznych. J. Dumazedier rozróżnia także czas na wpół wolny, którym wg niego jest część czasu spędzona wolnego przeznaczona na zajęcia wykonywane dobrowolnie, ale jednocześnie wynikające z poczucia obowiązku, powinności koniecznej, bądź też związane z korzyścią materialną.( np. ogródek działkowy ). Pedagogika dorosłych, zajmując się problematyką wolnego czasu człowieka podobnie definiuje czas wolny, mianowicie jako taki czas, który pozostaje jednostce po zaspokojeniu elementarnych potrzeb organizmu, wypełnieniu obowiązków domowych, rodzinnych, zarobkowych, jako czas, w którym można zachowywać się i wykonywać czynności według swego upodobania, podejmować je dobrowolnie dla odpoczynku, przyjemności, w celu rozwoju własnej osobowości lub poświęcać się działalności społecznej. FUNKCJE CZASU WOLNEGO: Ekonomiczne: - kształcenie i dokształcanie zawodowe Jeśli pod pojęciem funkcji ekonomicznych czasu wolnego będziemy rozumieć regenerację sił człowieka wydatkowanych w procesie pracy - umożliwiającą nie tylko odnowę jego zdolności produkcyjnych, ale i ich wzrost - to będzie on elementem wpływającym na reprodukcję sił produkcyjnych społeczeństwa. Czas wolny jest więc tym obszarem, który służy wypoczynkowi odnawiającemu zdolności produkcyjne człowieka, a także służy nabywaniu i doskonaleniu kwalifikacji zawodowych i zwiększaniu zasobu wiedzy ogólnej. Wzbogacanie już posiadanych doświadczeń produkcyjno - zawodowych, wprowadzanie nowych pomysłów czy wniosków pozwala na doskonalenie każdego kolejnego cyklu procesu produkcyjnego. Mówi się wówczas o reprodukcji rozszerzonej. Jest zatem w każdym nowym cyklu procesu produkcyjnego nie tylko odnowę zdolności produkcyjnych człowieka, ale jeszcze określoną ich „nadwyżkę”, dzięki której wzbogaca się proces pracy i produkcji, rośnie wydajność pracy, a także wzbogaca się osobowość człowieka. - odnowienie zdolności produkcyjnej stanowi niezbędny warunek dalszej jego sprawności fizycznej i umysłowej. Bez tego odnowienia nie byłby on w pełni zdolny do dalszej pracy. Należy przy tym pamiętać, że niepełny wypoczynek - rozumiany jako nieodnowienie owej zdolności produkcyjnej - powoduje swoiste kumulowanie się zmęczenia i przechodzi w stan wyczerpania, niesprawności w pracy. Stąd duża rola czasu wolnego w regeneracji sił biologiczno - psychicznych człowieka, gdyż wypoczynek jest jednym z zasadniczych czynników wpływających na podnoszenie wydajności pracy i jej efektywność ekonomiczną. Społeczno - wychowawcze: - rozwijanie osobowości człowieka Współzależność między osobowością człowieka a jego czasem wolnym można wyrazić następująco : osobowość człowieka z jednej strony warunkuje jego działalność w czasie wolnym, z drugiej strony sama osobowość w tym czasie podlega określonym wpływom i przekształceniom w trakcie tej działalności. Czas wolny wywiera także znaczny wpływ na kształtowanie zainteresowań i skłonności człowieka. Owe zainteresowania i skłonności często rozstrzygają o jakości wolnego czasu, a tym samym wpływają na rozwój osobowości i charakteru. Wpływają też na jakość rekreacji i wypoczynku a przez to pośrednio na produkcyjną działalność człowieka. - kultura i rozrywka Wśród różnorodnych sposobów wykorzystywania czasu wolnego, chyba najbardziej istotne miejsce zajmuje kultura. W miarę jak człowiek ma coraz więcej czasu wolnego do dyspozycji, coraz większego znaczenia nabiera dla niego oparty na estetyce jego stosunek do otoczenia, coraz większą rolę odgrywa piękno i czynna, twórcza w stosunku do niego postawa. Jest też rzeczą normalną, że człowiek pracujący „w ruchu” będzie znaczną część czasu przeznaczał na wypoczynek fizyczny bierny, co nie musi być równoznaczne z bierności intelektualną w tym czasie. Odwrotnie człowiek, który wykonujący pracę „siedzącą” czy „umysłową”, chce część wypoczynku spędzać „w ruchu” i intelektualnie biernie. Higieniczne: Pozwala na regenerację sił po codziennej pracy, neutralizuje ujemny wpływ cywilizacji przemysłowej, zwłaszcza służy zachowaniu zdrowia fizycznego i psychicznego człowieka, przyczynia się do kształtowania pozytywnych zjawisk z zakresu stosunków międzyludzkich, mnoży stopień zadowolenia z pracy, co sprzyja podnoszeniu jej wydajności. Czas wolny wypełniany jest różnorodnymi zajęciami, które można sklasyfikować wg dwojakiego kryterium: funkcjonalnego i rzeczowego. Pierwsza klasyfikacja bierze pod uwagę funkcje psychospołeczne, wśród których najważniejszymi są odpoczynek, rozrywka i rozwój osobowości. Drugim podziałem zajęć w czasie wolnym jest klasyfikacja rzeczowa, której autorem jest A. Kamiński. Wyszedł on ze słusznego założenia, że klasyfikacja funkcjonalna nie jest rzetelna, gdyż trudno ocenić, kiedy np. film lub wycieczka spełniają funkcję rozrywki, a kiedy kształcą. Zależne to jest nie tyle od treści danej formy oraz jednostki, co raczej od stopnia przeżycia i reakcji jednostki na treści zawarte w danej formie. Przyjmując zasadę podziału rzeczowego, A. Kamiński uwzględnia postawy ludzi i ich zachowania, wyodrębniając m.in. takie formy: turystyka, sport, środki masowego przekazu, teatr, filharmonia, wystawy, moda itp.

---