Formy kierowania: Kryterium: dominująca forma przymusu. 1)Administrowanie - kierowanie organizacją o charakterze niegospodarczym: a)Oparte na podległości (instrukcje i dyrektywy wydawane na przez instytucje zwierzchnie). b)Dominacja rutyny (dominują procedury np. akta prawne). 2)Rządzenie - łączy przymus ekonomiczny oraz kierowanie zwierzchnie. 3)Zarządzanie - dominacja przymusu ekonomicznego. Rodzaj kierowania, przy którym zarządzający ma uprawnienia zwierzchnie w stosunku do pracownika lub instytucji wynikające z własności środków produkcji lub nadane przez organa reprezentujące właściciela środków produkcji. 4)Przywództwo - oparte na przymusie pozaekonomicznym. Bazuje na: Specyficznych cechach osoby kierującej (cechy psychofizyczne) - osoba charyzmatyczna. Specyficznych źródłach władzy: władza nagradzania, czyli jest możliwość nagradzania członka zespołu.
Model czystej gospodarki rynkowej (zasady): 1)Na rynku działają tylko gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa jako nabywcy i sprzedawcy. 2)Podmioty te spotykają się na rynku dóbr konsumpcyjnych i rynku czynników produkcji. 3)Podmioty działają na rynku doskonałej konkurencji. 4)Poszczególni uczestnicy nie mają wpływu na ceny. 5)Rynek jest przejrzysty. 6)Istnieje swoboda zawierania transakcji. 7)Istnieje swoboda wejścia i wyjścia. 8)Producenci i konsumenci dążą do ograniczonej maksymalizacji swoich korzyści. 9)Decyzje konsumentów są suwerenne i zależą od preferencji oraz cen relatywnych. 10)Ceny to jedynie zewnętrzne informacje dla podmiotów gospodarczych. 11)Więzi między uczestnikami rynku dotyczą jedynie transakcji kupna i sprzedaży. 12)Przepływom towarów i pieniądza odpowiada przekazanie praw własności. 13)Strumienie pieniądza są równoważone za pośrednictwem cen.
Współczesny model przedsiębiorstwa (cechy): 1)Bardziej opiera się na zasobach wirtualnych niż fizycznych. 2)Na równi z produktami fizycznymi sprzedaje informacje. 3)Informacje wykorzystuje dla stworzenia nowych rynków. 4)Znajduje nowe sposoby komunikowania się z klientami. 5)Dla zdobycia przewagi konkurencyjnej zbiera, przetwarza i wykorzystuje informacje.
Zasady sprawnej organizacji i zarządzania: 1)Gromadzenie środków do realizacji zadań (pozyskiwanie zasobów z rynków). 2)Podział pracy - specjalizacja. 3)Koordynowanie uczestniczących w zadaniach elementów (koordynowanie pracy). 4)Gospodarność: 5)Ekonomiczność: zestawienie wyników z nakładami. 6)Racjonalność: wyróżniamy dwa typy: a)Metodologiczna (formalna) związana z robieniem właściwych rzeczy. Umiejętność przewidywania końca i dróg do niego. b)Subiektywna (Simon) - kierownictwo przy podejmowaniu decyzji w praktyce zadowalają się rozwiązaniami zbliżonymi do najlepszych z 3 przyczyn: *)Czasu *)Kosztów *)Informacji 7)Ciągłość: a)Tempo pracy - szybkość przesuwania się taśmy. b)Intensywność pracy - zależy od czasu, maleje w miarę jego upływu. c)Rytm pracy - istnieje tzw. rytm linii potokowej (czas, jaki upływa między spływem dwóch kolejnych linii). 8)Porządek organizacyjny - procedura wymusza pewien porządek organizacyjny. 9)Dyscyplina pracy - obowiązki prawne na danym stanowisku, zakres obowiązków. 10)Elastyczność planów i programów - plan jest elastyczny, gdy zawiera alternatywę na wypadek niepowodzenia. 11)Kreatywność. 12)Doświadczenie. 13)Ostrożność i przezorność. 14)Przewidywalność - dotyczy planowania strategicznego sytuacji, w której posługujemy się prognozami. Okres planowania nie może być dłuższy niż okres, na jaki można zbudować sensowną prognozę.
Efektywność organizacyjna (Wymiary pojęcia efektywności): 1)Efektywność rzeczowa Kryteria: a)Produkt - porównywanie cech produktu z konkurencją. b)Realizacja planu - porównywanie planów z wynikami. 2)Efektywność ekonomiczna Kryteria: a)Wydajność - porównanie czy wydajność zależy od nowoczesności maszyn, czy od stopnia opanowania technologii. b)Produktywność - dotyczy to efektywności wykorzystywania poszczególnych czynników wytwórczych, np. środków trwałych. c)Zysk - wielkość produkcji wykorzystywanej na danej maszynie. Istnieje kilka sposobów wykorzystywania zysku: przyrost zysku, tempo (masa) zysku. Względny przyrost zysku. 3)Efektywność systemowa Kryteria: a)Adaptacja b)Przetrwanie c)Rozwój 4)Efektywność „polityczna” a)Pozycja przetargowa zewnętrzna (duża czy mała siła przetargowa na zewnątrz). b)Pozycja monopolisty. c)Pozycja przetargowa wewnętrzna (często wzmacniana poprzez zatrudnianie pracowników, czyli poprzez zarządzanie zasobami ludzkimi). 5)Efektywność polityczna Kryterium: Trwałość systemu politycznego. 6)Efektywność kulturowa Kryteria: a)Tożsamość kulturowa (czy firma ma własną kulturę organizacyjną?). b)Adaptatywność kulturowa (czy firma potrafi adaptować się do zmiennych trendów kulturowych?). 7)Efektywność behawioralna Kryteria: Morale (pracowników, jak wysoka jest satysfakcja z pracy).
Planowanie- proces formułowania celów organizacji i sporządzania planów ich osiągnięcia. Planowanie strategiczne dotyczy głównie analizy i trendów otoczenia, np. trendów elastyczności cenowej i dochodowej, trendy popytu. Plan jest decyzją.
Kluczowe zasady procesu planowania: 1)Cele koncentrują działania kierownictwa. 2)Plany stanowią mapę dla działań. 3)Planowanie jest systematyczne, polega to na ustalaniu okresu planowania, procedury wymuszające terminowość i ciąg zadań. 4)Plany operacyjne zmieniają strategie w harmonogramy. 5)Zarządzanie przez cele angażuje menedżerów do osiągnięcia celów.
Kluczowe terminy stosowane przy planowaniu: *)Misja firmy. *)Cele strategiczne. *)Określenie misji. *)Określenie celów. *)Plan strategiczny. *)Prowadzona polityka - plan powtarzalny. *)Procedura - plan powtarzalny. *)Reguła lub przepis - plan powtarzalny. *)Plan operacyjny. *)Projekt - plan jednorazowy. *)Wykres Gantta. *)Plan sieciowy. *)Budżet. *)Założenia planowe. *)Prognozowanie metodą orientacyjną. *)Prognozowanie metodą historyczną. *)Prognozowanie metodą analizy statystycznej. *)Wydolność procesowa- wydajność danego procesu. *)Chronometraż - metoda ustalania norm czasu pracy bazująca na tzw. znormowanym stanowisku roboczym i dokładnym pomiarze poszczególnych czynników, wchodzących w skład danej operacji. *)Harmonogram główny. *)Plany zazębiające lub równoległe. *)Zarządzanie przez cele.
Plan jest decyzją, prognoza może służyć do realizacji planu. Nie można pracować na dłuższy okres niż zakłada to prognoza. Na wydolność procesu wpływa stopień wykorzystania zdolności produkcyjnej maszyn i urządzeń.
Cechy skutecznego planowania: 1)Zorientowanie na przyszłość - planując cele, trzeba widzieć finał 2)Systematyczność 3)Uwzględnienie minimum ograniczeń - plan zawiera tylko niezbędne. 4)Sprzężenie z kontrolą. 5)Przekształcanie strategii w harmonogramy.
Cechy dobrego planu: 1)Celowy - określający właściwe środki prowadzące do celu. 2)Wykonalny - przy dostępnych środkach i w założonych warunkach jest prawdopodobieństwo osiągnięcia celu. 3)Zgodny wewnętrznie - stanowi całość zorganizowaną (cele niesprzeczne). 4)Operatywny - odpowiednio czytelny, zrozumiały i ścisły. 5)Kompletny - uwzględniający całość działania. 6)Racjonalny - opracowany z uwzględnieniem związków przyczynowo - skutkowych. 7)Wyraźna odpowiedzialność. 8)Odchylenia jako sygnały ostrzegawcze. 9)Przejrzysta prezencja.10)Elastyczność - zawierać alternatywę na wypadek niepowodzenia.
Etapy systematycznego podejścia do planowania: 1)Określenie celów. 2)Ocena sytuacji: a)Szanseb)Zagrożenia c)Mocne strony d)Słabe strony 3)Ustalenie procedury.4)Ustalenie harmonogramu pracy.5)Przypisanie odpowiedzialności.6)Sprawdzenie z punktu wykonalności i kosztów. 7)Zasoby, które będą wykorzystywane.8)Metody, procesy i procedury, które będą zastosowane.9)Zadania do wykonania (często z własną normą lub rezultatem do osiągnięcia).10)Porządek lub kroki, które należy zachować.11)Punkty, w których sprawdzony zostanie dowolny postęp. 12)Wyznaczone muszą być miary wykorzystywane do oceny postępów i weryfikacji osiągnięcia celów.
Planowanie zasobów firmy: W analizie i planowaniu zasobów ocenie powinny podlegać: 1.Źródła (wewnętrzne i zewnętrzne). 2.Pozyskiwanie (metody i sposoby). 3.Uzupełnianie (sposoby). 4.Utrzymywanie (koszty i efekty) 5.Wykorzystanie (ekstensywne i intensywne) 6.Transformacja w produkt firmy (normy transformacji), np. *)Normy zużycia surowców i materiałów *)Normy pracochłonności *)Normy wydajności *)Normy obsady - liczba osób obsługująca dane stanowisko. *)Normy obsługi - liczba stanowisk jednorodnych obsługiwanych przez jednego pracownika. *)Normy wsadu *)Normy uzysku - wolumen produkcji przewidywany do uzyskania jednostki powierzchni lub objętości danego agregatu czy urządzenia. 7.Efektywność (mierniki efektywności) - jest mierzona np. produktywnością poszczególnych czynników wytwórczych P/Z lub P/N (P - wielkość produkcji, Z - zatrudnienie, N - wartość środków trwałych), możliwością wpływania na poziom jakości u dostawcy. 8.Elastyczność (możliwość zmian ilości i jakości w zależności od potrzeb). 9.Mobilność (łatwość przemieszczania). 10.Stopień płynności (łatwość zmiany). 11.Polityka i strategia wobec zasobu - w dużych firmach w odniesieniu do pewnych strategicznych zasobów powinna być określona konkretna polityka.
Czynniki determinujące konieczność kontroli: 1)Zmieniające się otoczenie - konieczność monitorowania otoczenia przedsiębiorstwa. Monitorowanie otoczenia w kierunku tendencji zmian, monitorowanie pod względem pojawiających się dla firmy szans, monitorowanie pod kątem niebezpieczeństw, np. niebezpieczeństwo radykalnego zaostrzenia norm środowiskowych, 2)Rosnąca złożoność organizacji - konieczność odpowiedzi na zwiększoną koordynacje i kooperacje. 3)Błędy pracowników - automatyczna kontrola i nadzór pracowników przez pewne systemy, 4)Potrzeba delegowania władzy przez pracowników - uprawnienia nadawane w dół muszą być kontrolowane.
Koncepcje i rodzaje kontroli Kryterium: cele stawiane kontroli. 1)Kompleksowa - prześwietla całą firmę. 2)Problemowa - najbardziej rozpowszechniona. 3)Studyjna - o charakterze badawczym. Celem jest analiza wybranych problemów, ujawnienie ich przyczyny, zaproponowanie rozwiązań. 4)Interwencyjna - szczególna forma sprawdzania sygnałów o różnych niedociągnięciach. 5)Rekontrola - prowadzona przy niezadowalających wynikach kontroli, zwykle na zlecenie przełożonego, który zarządził uprzednio przeprowadzenie kontroli. 6)Rozlicznie - forma egzekutywna - celem jest utrzymanie dyscypliny wykonawczej. Może być prowadzona wraz z innymi rodzajami kontroli. 7)Nadzór służbowy - na co dzień przełożeni w stosunku do podwładnych. Głównym celem jest czuwanie nad realizacją zadań planowych.
Etapy procesu kontroli 1)Ustalanie norm i metod pomiaru efektywności a)Określanie w sposób zrozumiały b)Akceptowane przez zainteresowanych c)Uznane za dokładne. 2)Pomiar efektywności a)Ciągły - okresowy b)Trwały, powtarzalny proces. 3) 1)Sprawdzenie zgodności efektywności z normami. 2)Podjęcie działań korygujących. a)Zmiana sposobów funkcjonowania organizacji b)Zmiana pierwotnie przyjętych norm.
Etapy projektowania systemu kontroli: 1)Zdefiniowanie pożądanych wyników 2)Ustalenie wskaźników przyszłych wyników 3)Ustalenie norm dla wskaźników przyszłych wyników 4)Ustalenie serii informacyjnej i sprzężeń zwrotnych Samokontrola - sytuacja, w której pracownik robiący coś, kontroluje wynik swojego działania. 5)Ocena informacji i podjęcie działań korygujących.
Główne przyczyny leżące u podstaw odchyleń: 1)Błędne planowanie 2)Nierealne założenia celów 3)Zła organizacja 4)Nieprzewidywalne wpływy zewnętrzne 5)Zmiany organizacyjne - permanentna reorganizacja po zmianie prezesa. 6)Nowe metody technologiczne - okres dochodzenia do pełnej zdolności projektowej przy wykorzystaniu danej metody. 7)Użycie innych wartości rozliczeń materiałowych - pierwsze weszło, pierwsze wyszło. 8)Czasowe przesunięcie przypadających efektów - wprowadzanie rezerw na przyszłe projekty. 9)Wykorzystanie usług zewnętrznych (kontrolowanie) Błędy w kontrolowaniu - zapisywanie na kontach.
PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ- proc. inicjowania i wprowadz. zmian, zdolności do kreatywnego działania, do innowacji, podejmow. skalkulowanego ryzyka, zaprojektowania i doprowadzenia do końca wybranego projektu, umiejętność wykorzystywania pojawiających się szans i okazji oraz efektywnego przystosowania się do zmieniających się war. (Drucker). Konkretyzacją przedsiębiorczości jest tworzenie nowego przedsiębiorstwa.
PRZEDSIĘBIORCA- os. dysponująca: zasobami produkcyjnymi, wymaganymi kompetencjami, cechami psychofiz., poszukująca zmian.
PRZEDSIĘWZIĘCIE - pojęcie działania dla zrealizowania zamierzonego celu, w ustalonym czasie, z oznaczonym początkiem i końcem jego wykonania, realizowane przez określone zasoby ludzkie, rzeczowe i kapitałowe.
PRZEDSIĘBIORSTWO - podm. gosp. dysponujący czynnikami produkcji, prowadzący na własny rach. działalność produkcyjną lub usł. w celu osiągnięcia określonych korzyści. Synonimem przedsięb. jest firma. Zgodnie z kodeksem handlowym z 1934 r. zawiera ona nazwę i logo, pod kt. przedsiębiorca prowadzi swą działalność prawnie chronioną.
Geneza W epoce niewolnictwa (Egipt, Rzym) istniały duże gosp.- na zaspokojenie potrzeb właścicieli. Światu starożytnemu nieznane było pojęcie kosztów. W feudalizmie były posiadłości wielkich panów, klasztory wytwarzały sprzęt, leki, przedmioty kultu. Postawa i rzemiosło, cechy, prowadziły wielostronną działalność. Tworzono manufaktury (najp. w Anglii) gromadzące rzemieślników, kt. „pod jednym dachem” i za pomocą prostych narz. wytwarzali z surowców właściciela prod. podobnie jak w swoich warsztatach rzemieślniczych. W manufakturze- nie występował podział pracy, niskie uzbrojenie pracy, trudne war. pracy.
Istota: podstawowy podmiot (org.) gosp., jest jedn. prowadzącą działalność gosp. (produkcyjną, usł.) na ryzyko właściciela w gosp. rynkowej.
Atrybuty: a)prowadzi działalność w sposób trwały, b)zaspokojenie potrzeb klientów - innych podmiotów, osób fiz- służy otoczeniu, c)prowadzi transakcje kupna- sprzed., d)posiada zasoby kapitałowe, wartości niem. i prawne, e)ma samodzielność decyzyjną - autonomiczną, f)musi respektować obowiązujące normy prawa, g)koszty pokrywa przychod. (samofinansowanie), stan majątkowy wykazuje w bilansie a wynik fin. w rach. strat i zysków, h)dąży do uzyskania określonych korzyści, i)prowadzi działalność na swe ryzyko, j)posiada osobowość prawną- wpisane do krajowego rejestru sądowego.
Przedsiębiorstwo posiada odrębność: 1)Ekonom.- jest właścicielem określonych zasobów i środków, a także korzyści z tych zasobów płynących, 2)Org.- ma własną dostosowaną do zmieniających się warunków i ot. strukturę (wyrazem jest schemat organ.), ma własny zarząd, nazwę, siedzibę, granice fiz. i funkcjonalne, 3)Pr.- co upoważnia do wchodzenia w stosunki prawno - ek. z innymi jedn. gosp. oraz państwowymi.
Odrębności te sprawiają, że przedsiębiorstwo w warunkach gospodarki rynkowej ma AUTONOMIĘ, co ozn., że jest suwerenne, niezależne, samodzielne, ale jego działalność musi być zgodna z prawem. W stosunkach konkurencyjnych żaden przedsiębiorca nie może naruszać podstawowych reguł, które stanowi prawo. Musi respektować interesy innych jedn.
Przedsiębiorstwo musi: 1)umieć identyfikować problemy- stworzyć ku temu aparat, 2)podejmować decyzje, 3)wdrażać decyzje, 4)kontrolować wyniki decyzji, 5)zapewnić system informacji dla pkt. 1 - 4.
Każde przedsiębiorstwo cechy: 1)jest systemem otwartym- interakcja z otoczeniem,
2)jest systemem uczącym się - gromadzi i stosuje w swej działalności nową wiedzę,
3)jest systemem o zachowaniu prawdopodobnym.
Przedsiębiorstwo może posiadać zakłady i filie, które są kategoriami terytorialno - produkcyjnymi. Przedsiębiorstwo jest kategorią ekon. i prawną.
Otoczenie Mdz. przedsięb. i ot. występuje stała interakcja. *)przyrodnicze- klimat, zasoby, *)techniczne- procesy produkcyjne, *)ekon- rynki, konkurencja, podaż, popyt, ceny, *)społ.- system społ. (państwo, interwencja, opinia publ., grupy interesów), *)polit.- system polit., *)prawne- normy określone, *)kulturowe- dziedzictwo, etyka, *)ekologiczne- środowisko.
Zdolność dostosowawcza do otoczenia.
Zmienność i niepewność otoczenia.
Wizerunek w otoczeniu wśród klientów, kontrahentów, opinii publ. Zdobywany jest jakością wyrobów lub usług, dbałością o klienta, solidnością do partnerów, działaniem na rzecz społeczności lokalnych, regionu, warunkami i atmosferą pracy.
Cele Każde przedsiębiorstwo ma własne cele wyznaczające kierunek jego działania. Cel-to pożądany, przyszły stan rzeczy. Cel- to przetrwanie, rozwój. Musi być kwantyfikowany (liczbowo ujęty, wymierny). Celem jest wygospodarowanie, maksymalizacja zysku, ale nie za wszelką cenę- w długim okresie. Dlatego że: a)jest najsilniejszym, uniwersalnym motywem działania b)w warunkach konkurencji umożliwia przetrwanie i rozwój.
Celem może być też maksymalizacja wartości rynkowej przedsiębiorstwa - wzrost wartości akcji, udziałów. Dlatego że: a)uzasadnia najkorzystniejsze decyzje, b)nie jest sprzeczne z interesem pracowników, c)gromadzi kapitał. Warunkiem jest rentowność.
Zysk i wartość rynkowa wspomagają się. Dlatego celem jest dążenie do maksymalizacji dochodowości i kapitału zaangażowanego przez właścicieli.
KIEROWANIE - działanie zmierzające do spowodowania, aby (ludzie, instytucje) postępowali zgodnie z celem kierującego. Ozn. stosunek osobowy, charakteryzujący się: a)bezpośrednią nadrzędnością kierownika który za pomocą odp. metod i w myśl określonych zasad przekazuje zadania do wykonania, b)podwładnością wykonawcy który pod wpływem różnych motywów wykonuje zleconą prace.
ZARZĄDZANIE - kierujący ma uprawnienia zwierzchnie w stosunku do podległych pracowników, wynikające z własności środków produkcji lub nadane przez organa reprezentujące właściciela środków produkcji. (J. Zieleniewski).ZARZ.- działanie polegające na dysponowaniu zasobami ludzkimi, fin. i materialnymi. (T. Pszczołowski).
ZARZ.- dysponowanie majątkiem przedsiębiorstwa i wyznaczanie mu celu gosp. Odnosi się do jedn. zorganizowanych, a nie powstałych spontanicznie. Jest realizowane przez kierowników (menedżerów), jest wyspecjalizowaną, wysoce kwalifikowaną dziedziną ludzkiej działalności, którą powinni się zajmować osoby odp. przygotowane i uzdolnione. Jest procesem ciągłego podejmowania decyzji, realizacji funkcji zarządzania na wszystkich szczeblach danej org.
Powinna być respektowana zasada gospodarności: a)osiągnąć cel przy minimalizacji kosztów, b)maksymalizacja efektu przy danych kosztach.
ZARZ. ozn. prowadzenie całokształtu działań jedn. gosp- odnosi się wyłącznie do działalności gosp. i osiągania optymalnych efektów ekon. Obejmuje ludzi (załogę) i zasoby rzeczowe przedsiębiorstwa. Jest nieustannym procesem produktywizacji tych zasobów, najlepszego ich wykorzystania. Celem jest osiągnięcie optymalnego wyniku (zysku)
P. DRUCKER- am. klasyk teorii O i Z wyr. 7 cech zarz.: 1)Dot. przede wszystkim ludzi. Jego celem jest takie współdziałanie wielu os., kt. pozwala maks. wykorzystać talenty i silne str. uczestników. „Ludzie są najcenniejszym zasobem organizacji”. Najważniejsze jest tworzenie efektywnych zespołów i przewodzenie im. Ozn. to: a)prawidłowy dobór najbliższych współpracowników, b)wyznaczanie długo falowych celów i doraźnych zadań, c)zapewnienie wymiany inf. i dbałość o wykorzystanie wiedzy, kwalifikacji, umiejętności, d)podział zadań, odpowiedzialności, władzy, e)tworzenie atmosfery harmonijnej współpracy. 2)Jest głęboko osadzone w kulturze - musi uwzględniać uznawane przez daną społeczność normy właściwego zachowania, wartości (dobro - zło). Szacunek dla różnych kultur. 3)Wymaga prostych i zrozumiałych wartości, celów działania i zadań jednoczących wszystkich uczestników organizacji. 4)Powinno doprowadzić do tego, by organizacja była zdolna do uczenia się - adaptacja do zmian warunków, doskonalenie prac. 5)Wymaga komunikowania się - obiegu inf. 6)Wymaga rozbudowanego systemu wskaźników, by można stale oceniać i poprawiać efektywność (np. rentowność, fluktuacja kadr). 7)Musi być zorientowane na zadowolenie klienta - wartość, cena. (A. Koźmiński).
ZARZ. uczy jak planować, organizować, motywować i kontrolować swoją prace oraz działanie innych ludzi dla wspólnego dobra. Daje wskazówki jak skłaniać podwładnych do wykonywania woli kierującego skierowanej na produktywizację wszystkich zasobów pracy.
Wyzwania zarz.: 1)systematyczna poprawa jakości produktów i pracy, 2)troska o klienta - sprawna obsługa, ścisły kontakt, 3)racjonalne gospodarowanie ograniczonymi zasobami poprzez maksymalizację ich produktywności, 4)poprawa wydajności pracy, lepsza ich motywacja, 5)decentralizacja uprawnień decyzyjnych, 6)popieranie innowacyjności zatrudnionych, 7)doskonalenie kadry kierowniczej.
Zarz. daje wskazówki jak za pomocą rozmaitych instrumentów podnosić produktywność zasobów przedsiębiorstwa. Ale nade wszystko, jak wydobywać produktywność z ludzi, jak uruchamiać wyzwania i siły dla realizacji celów przedsiębiorstwa.
PRZYWÓDZTWO- „użycie wpływu bez sięgania po środki przymusu z zamiarem kształtowania celów grupy lub organizacji, motywowania zachowań”. (R. Griffin)
PRZYWÓDCY- os. potrafiące oddziaływać na zach. innych bez użycia siły, akceptowane przez innych.
WŁADZA- „zdolność do wpływania na zachowania innych”. (R Griffin). „Możność kierowania grupą os. i dysponowania zasobami organizacji”. (T. Pszczołowski). Jest istotnym atrybutem, cechą i warunkiem zarz.
AUTORYTET FORMALNY - władza zagwarantowana hierarchią organizacyjną - powierzanie zadań, egzekwowanie ich realizacji.
WŁADZA NAGRADZANA - udzielanie lub wstrzymywanie nagród (płace, awanse, uznanie).
WŁADZA WYMUSZANIA - powodowanie stosowania się do wymagań środkami zagrożenia psychologicznego, emocjonalnego lub fiz.
WŁADZA Z MOCY PRAWA - kierujący ma nadane uprawnienia do wydawania poleceń.
WŁADZA EKSPERCKA - bazuje na wiedzy.
Źródła władzy: 1)CHARYZMA - najstarsze źródło władzy organizacyjnej, wynikającej z przeświadczenia o niezwykłości osoby kierującej (faraon - syn słońca, cesarz japoński),bądź niezwykłej władzy mistycznej (czarownik). Współczesna charyzma jest wynikiem siły charakteru, intelektu. W rezultacie ma miejsce podporządkowanie się. 2)TRADYCJA - w niektórych kulturach pozycje kierownicze wywodzą się z tradycji rodzinnej lub środowiskowej (kultura brytyjska). 3)PRZYMUS - stosowane jest zagrożenie konsekwencjami, których koszt przekracza koszt wykonania zleceń. 4)WŁASNOŚĆ LUDZI - w systemie niewolniczym i feudalnym. 5)WŁASNOŚĆ RZECZY - podstawowe współczesne źródło - właściciel środków produkcji, reprezentant władzy (dyrektor). 6)AUTORYTET FAKTYCZNY - przeświadczenie o fachowości - np. akceptacja poleceń lekarza. 7)UCZUCIE - władza rodzicielska, sympatia dla przywódcy.
Niekiedy występują łącznie różne źródła władzy.
Przedsiębiorstwa posiadają określone struktury organizacyjne w ramach, których zakodowana jest władza w formie:
1)władzy liniowej - to (wg Stoner'a) władza kierowników bezpośrednio odpowiedzialnych wg linii podporządkowania za osiąganie celów organizacji. Władza ta umocowana jest w hierarchii służbowej od (rady nadzorczej) dyrektora (prezesa) naczelnego poprzez poszczególne szczeble w dół (do stanowisk pracy),
2)władzy sztabowej- polegającej na udzielaniu rad kierownikom pełniącym władze liniową poprzez doradców lub grupy ekspertów, którzy doradzają kierownikom co do rozwoju organizacji, planowania, technologii, finansów, prawa marketingowego. Połączenie władzy liniowej i sztabowej nazywane jest władzą liniowo - sztabową.
3)władzy funkcjonalnej - gdy zbieżne są więzy liniowe i zadaniowe (funkcjonalne). Np. pomiędzy komórkami sprzedaży i promocji musi istnieć ścisła koordynacja.
Kierownik (menedżer) ten, co posiada kwalifikacje. Powinien dbać o rozwój osobisty, zespołu i firmy. Skłonność do sprawowania władzy jest tym większa im walory mniejsze.
Rządzenie - określenie celów i środków
Zarządzanie - realizacja celu głównego i szczegółowych. Odnosi się do rzeczy (instytucja, przedsięb).
Podst. regulatory życia społ. 1)prawo - zespół norm określających zachowanie człowieka obwarowanych sankcją wymuszenia, 2)etyka - bez prawa wymuszenia, prawidła gry zabezp. w życiu społ., tkwi opiniach i sumieniu, 3)osobowość - zespół cech wrodzonych psych. i fiz. modyfikowanych w ciągu życia normami prawa, prawidłami etycznymi, wiedzą, nauką oraz zmianami fiz., 4)charakter - to jest zdolność do walki z własnymi wadami, z trudnościami pracy, 5)edukacja - prawidłowe dawanie przykładne jest ona rozszerzona, 6)zawiść i zazdrość - wrogie uczucie bez istotnego zagrożenia, wrogie uczucie z istotnego zagrożenia 7)sprawność zaw. - zdolność do skutecznego działania w sytuacjach nowych, trudnych i społ. uzasadnionych wymagająca abstrakcyjnego myślenia, zdolność do koncentracji i do odwoływania się do stanów emocjonalnych.
Kierownik: 1)powinien mieć inteligencję emocjonalną, 2)umiejętność nawiązywania kontaktów, 3)empatię - umiejętność wczuwania się w sytuację innych, w to co drugi mówi, 4)powinien posiadać umiejętności podejmowania decyzji, 5)zdolność przywództwa, opanowania grupy, narzucenia toku myślenia grupie i działania, 6)prawość charakteru, 7)entuzjazm, by zarazić nim innych, 8)wyobraźnię, 9)chęć do ciężkiej pracy,10)umiejętność analizy, 11)dostrzeżenie okazji, 12)umiejętność sprostania nieprzyjemnym sytuacjom, 13)umiejętność przystosowania się do nieoczekiwanych sytuacji. Inny cechy: 1)zdolność do pracy w warunkach stresu, 2)kreatywność - wprowadzanie ciągle coś nowego, 3)zdolność do ryzyka - jak sprawdzić? Wymagania: 1)rozumienie i stałe stosowanie zasad produkcji. Biznesem trzeba zarządzać jako procesem zintegrowanym - zaopatrzenie, produkcja i dystrybucja. Trzeba tworzyć rynki, a nie zadawalać się istniejącymi - kreować masowo siłę nabywczą. Sprostać konkurencji m.in. przez innowacyjność. Etapy rozwoju produkcji: kto więcej, taniej, lepiej, kreowanie potrzeb. 2)ze względu na presję społ. utrzymywać zatrudnienie na możliwie stabilnym poziomie, 3)opanowanie nowych sposobów i metod zarządzania: a)zarządzanie przez cele - kalkulacja ryzyka, b)tworzenie zespołu zintegrowanego, w którym każdy oceni swą wydajność, c)szybkie przekazanie inf. służącej motywacji, d)ocena relacji firmy i otoczenia.
Kierownik: 1)to kompetencja i wydajność najwyższej klasy, 2)wysokie wymagania wobec siebie, prawość, 3)zdolność przekazywania innym poczucia perspektywy 4)odpowiedzialność i sprawiedliwość, 5)umiejętność organizowania pracy, 6)wytrwałość i konsekwencja w postępowaniu.
Ma 2 zadania - tworzyć prawdziwą całość. Realizuje funkcje, rozwija ludzi. Robi to dobrze lub źle, ale zawsze. W funkcjach: a)organizowanie, b)koordynowanie - najważniejsza ekonomika, c)motywowanie - najważniejsza sprawiedliwość, d)kontrolowanie - najważniejszy obiektywizm.
Od kierownika trzeba wymagać: a)wydajności wysokiej a nie przeciętnej, b)prawości, jako tej jedynej kwalifikacji, którą trzeba do organizacji przynieść ze sobą, a nie nabywać dopiero w toku swej pracy.
Racjonalność- świadome działanie celowe polegające na dostosowaniu środków do zamierzonego celu, jak też do warunków jego realizacji za pomocą rozumowania i poznania. Racjonalny typ władzy - władza oparta na przekonaniu o legalności norm prawnych i uprawnieniach osób sprawujących władzę do wydawania poleceń podporządkowanym jednostkom. Racjonalizacja - działalność mająca na celu ulepszenie obiektów, których dotyczy - techniczne, organizacyjne, ekonomiczne w jej wyniku następuje pełniejsze wykorzystanie środków pracy, wzrost wydajności pracy, polepszenie jakości wyrobów, zwiększenie bezpieczeństwa pracy, poprawa stanu środowiska. Zachowanie racjonalne zawsze korzystniejsze, ale istnieje - „dylemat więźnia” => złapano 2 przestępców, ale nie ma dowodów.
Funkcje kierowania (Zarządzania): PLANOW. ORG. KOORDYNOW. MOTYWOW. KONTROLOW.
PLANOWANIE - jest projektowaniem przyszłości i skutecznych środków jej realizacji.
PROGNOZA - przewidywanie procesów od decydentów niezależnych - ocena wg trafności.
Plany dają podstawy ogólnej polityce przedsiębiorstw, zapobiegają improwizacji. Opierają się na analizie i poznaniu wew. i zew. warunków produkcji, formułują przyszłe stany na podstawie rozpoznania zasobów osobowych, finansowych i technicznych.
PLAN - program zadań ujmujący stany zamierzone.
PLANOWANIE - opracowywanie planów, konkretyzacja procesów decyzyjnych, służy racjonalizacji działań. Opiera się o rachunek ekonomiczny, (wybór wariantu najlepszego, substytucja kosztów).Nie wolno przekraczać bariery oszczędności, jeśli osiągnięcie celu ma być efektywne. „Pojęcie planu jest aktualne ze względu na wszelką dobrą robotę”. /Kotarbiński/ „ Każda życiowa decyzja staje się łatwiejsza, jeśli wszystko najpierw zaplanujemy. Plany wnoszą poczucie porządku i ładu w to, co inaczej może sprawiać wrażenie chaosu i służą ci za drogowskazy ”. /Forwort/
Plan - opis liczbowy i słowny: 1.celów i ich struktury - główne, cząstkowe. 2.środków - nakładów, by uzyskać cele. 3.zależności funkcjonalnych: środki - cele. 4.decyzji - uruchom. działanie. 5.wykonawstwa procesów produkcji i pracy.
Podział planów: 1.) Wg PODMIOTÓW PLANUJĄCYCH - właściciele i ich reprezentanci - władze administracyjne. 2.) Wg TREŚCI : produkcji, zaopatrzenia (środki trwałe i obrotowe), sprzedaży, finansowe (nakłady), inwestycji i remontów, promocji, 3.) Wg CZASU REALIZACJI: perspektywiczne (prognozy 15-20 lat), wieloletnie - 5 lat, roczne, operatywne (kampanijne), 4.) Wg KONCEPCJI: bieżące (taktyczne i operatywne, wybór środków do osiągnięcia założonych celów), strategiczne (formułowanie celów i wybór środków)
Zasady planowania: 1.NAUKOWOŚCI - konstruowanie planów powinno opierać się na wiedzy naukowej z dziedziny ekonomicznej, organizacyjnej, socjologicznej i technicznej. Pomocne są parametry o ilościowych zależnościach przyczynowych: nakład - efekt, normy, normatywy. 2.REALNOŚCI - zależnej od trafności prognoz i dokładności potencjału sił wytwórczych i ich zmian. 3.HARMONIJNOŚCI - wew. zgodności, zbilansowania, przebieg w czasie. 4.OPTYMALNOŚCI - wybór wariantów, by zwiększyć racjonalność gospodarowania.
POTRZEBNE INF.: 1.o stanie sił wytwórczych, o potencjale produkcyjnym, o zasobach i rezerwach. 2.o przewidywanym rozwoju otoczenia, by ustalić kierunki i rozmiar popytu. 3.współczynniki wydajności - ludzi, środków produkcji. 4.wiedza planistyczna - konstruowanie planów - metody, techniki bilansowe, ekonometryczne, heurystyczne, symulacyjne.
Metody planowania:
1.SCENARIUSZOWE - służą rozpoznaniu przyszłości. Polegają na budowie kilku wariantów przyszłości, czyli konstruowaniu logicznego, przypuszczalnego opisu zdarzeń, jakie mogą wystąpić w przedsiębiorstwie, jego otoczeniu, aby określić cele i przygotować odpowiednią strategię i działanie.
GENEZA - sztuka wojenna (Prekursor - koncern General Elektric - poł. lat 70)
Scenariusze przyszłościowe mogą zakładać: *)szybki wzrost - strategia ekspansywna *)wzrost umiarkowany - kontynuacja dotychczasowych działań i utrzymanie pozycji na rynku *)ograniczenie dział. - przemysły schyłkowe
Każdy ze scenariuszy powinien zawierać określenie szans i zagrożeń w otoczeniu oraz uwzględniać silne i słabe strony przedsiębiorstwa.
W praktyce najczęściej przygotowuje się scenariusze zakładające, że wystąpi: *) nowy układ warunków funkcjon. przedsięb., wyznaczony przez nowe technologie czy zasoby. *)nowa sytuacja na rynku produktów i usług
2. SYMULACYJNE - służą odwzorowaniu i naśladowaniu procesów realnych z zastosow. różnorodnych modeli analogowych i matematycznych.
„ Symulacje stosuje się, gdy uzyskanie rozwiązania jest możliwe na drodze bezpośredniego eksperymentu na żywym organizmie ”.
Metody symulacyjne jako metody planowania stanowią element tzw. badań operacyjnych.
METODY SYMULACYJNE - polegają na budowie eksperymentalnego modelu danego systemu, którego zachowanie komputerowo można zbadać w wariantach czasu i w założonych warunkach. Mają dać odpowiedź na pytanie „ co będzie, jeśli ”.
Służą do: -opisu bieżącego funkcjonowania systemu -badania hipotetycznego zachowania systemu -projektowania systemu
Zastosowane w skali makro i mikro ułatwiają procesy decyzyjne.
ORGANIZOWANIE - wyszukiwanie optimum, najkrótszej drogi w oparciu o respektowanie praw podziału pracy, koncentracji, harmonii. - K. Adamiecki.
„Przez organizowanie rozumiemy całość, w której składniki współprzyczyniają się do powodzenia całości ”. /Kotarbiński/
ORGANIZOWANIE - polega na wprowadzeniu w życie planu działania. Jest to proces celowego oddziaływania kierownictwa na organizowany system, który tworzą: ludzie, środki produkcji, środowisko.
Organizowanie oznacza: 1.ustanawianie niezbędnego porządku i wzajemnych związków wewnątrz jakiejś całości. 2.określenie proporcji między jej częściami. 3.rozmieszczenie ich w określonej kolejności, tak aby całość zorganizowana spełniała swe zadania jak najlepiej.
ORGANIZACJA (instytucja, firma) - jest uporządkowaną, sztucznie stworzoną całością społeczną, która przez koordynację działalności jej członków oraz zasobów rzeczowych przeprowadza transakcje z otoczeniem.
Wg Zieleniewskiego, każda organizacja char. się: -jest tworem sztucznym -jest systemem celowym -uzyskuje efekt organizacyjny -jest zbudowana na zasadzie hierarchii -istnieją w niej kanały łączności -planowy charakter dział.
Kotarbiński - KRYTERIA PRAKSEOLOGICZNE - przydatne w ocenie działania zorganizowanego: 1)skuteczność - osiąganie zamierzonego celu 2)ekonomiczność (gospodarność) - gdy użyteczność efektu do kosztu jest większa od jakości. 3)oszczędność - by określony wynik osiągnąć jak najmniejszym kosztem. 4)wydajność - by przy danym koszcie osiągnąć maksymalny wynik użyteczny.
KOORDYNOWANIE- uporządkowanie współdziałania, harmonizacja wzajemnego stosunku czynników wytwórczych w osiąganiu celu.
Główne i pomocnicze procesy produkcyjne powinny być ze sobą zsynchronizowane, dział. cząstkowe w czasie i przestrzeni skoordynowane.
Objawami koordynacji są: 1)brak zgodności celów i stosowanie przez poszczególne komórki organizacyjne niejednokrotnych priorytetów. 2)brak synchronizacji terminów, przestoje grup roboczych, niewykorzystanie zasobów pracy i środków technicznych.
Koordynacja w zakresie *zaopatrzenia *zbytu produktów *usług
Podstawą koordynacji - jest logistyka.
MOTYWOWANIE - jest indywidualnym atrybutem i funkcją sprzężeń między potrzebami pracowników, a pobudkami wyzwalanymi przez pracę.
Znajomość reakcji pracowników na motywację (moralną, materialną) pozwala: *poznać różne ich zachowania *inspirować zachowania właściwe
Wspomaga to: -rzetelność wykonawstwa -inicjatywę, kreatywność -wysoką wydajność -dobrą jakość -etykę zawodową
Pracownik dobrze motywowany: 1)dostrzega sens swojej pracy 2)urzeczywistnia potrzebę samorealizacji 3)utożsamia się z zakładem pracy
KONTROLOWANIE Wymaga: dokumentowania, ewidencjonowania, księgowania, rozliczeń, przepustek. KONTROLOWANIE - nierozdzielny el. procesu zarządzania na wszystkich jego szczeblach. Celem jest - zwiększenie efektywności zarządzania przez stałe utrzymanie równowagi między stanem pożądanym a rzeczywistym. Polega na - wykrywaniu zjawisk niepożądanych, eliminowaniu błędów. Przedmiotem kontroli: -czł. -śr. produkcji -systemy biol. -procesy inf. -procesy energetyczne; Traktowane jako wynik dział. ludzkiej.
KONTROLA: a)nie jest lubiana b)nie może być traktowana jako zło konieczne c)przynosi pozytywne skutki d)motywuje do dział., jeśli przeprowadzana jest właściwie, a kontrolujący posiadają niezbędne kwalifikacje i predyspozycje.
Pracownikom sumiennym daje: uspokojenie, satysfakcję, uznanie
Każdy z pracowników może sam kontrolować: -osobiste zach. i postępowanie -stos. do obowiązków i zadań -stos. uprawnień i odpowiedzialności
W przeprowadzanej kontroli wymagana jest: *wnikliwość *sumienność *obiektywizm *rzetelność
Style kierowania Określane są stosunkami, klimatem socjalnym w danym zespole i zależą w dużym stopniu od cech osobistych kierownika.
STYL KIEROWANIA (ZARZ.) - to zbiór metod, środków, technik w działalności kierowniczej, sposób realizacji funkcji kierowniczych.
1)AUTOKRATYCZNY - adekwatny teorii X (Mc Gregor) „Przeciętna istota ludzka ma wrodzoną niechęć do pracy i stara się pracy unikać ”. Założenia teorii X: 1.Ludzie nie lubią pracować i starają się unikać pracy. 2.Ponieważ ludzie nie lubią pracować, menedżerowie, by skłonić ich do pracy na rzecz realizacji celów organizacji, muszą ich kontrolować, zmuszać, kierować nimi i grozić im karami. 3.Ludzie wolą, by nimi kierowano, pragną unikać odpowiedzialności, pragną też bezpieczeństwa. Ich ambicje są niewielkie.
Styl ten charakteryzuje się nadmierną centralizacją władzy, ekspozycją kierownika, brakiem omawiania problemów z pracownikami, a jeśli to w formie instrukcji i podległości.
Kierownik bierze na siebie całą odpowiedzialność i splendor, nie znosi krytyki, zachowuje dystans z podwładnymi.
2)DEMOKRATYCZNY- teoria Y „Praca jest naturalną potrzebą człowieka. Człowiek pracuje chętnie, posiada ambicje zawodowe.”. Założenia teorii Y: 1.Ludzie nie wykazują przyrodzonej awersji do pracy; praca jest naturalną częścią ich życia. 2.Ludzie są wewnętrznie motywowani do osiągania celów, do których są przywiązani. 3.Ludzie są przywiązani do celów w stopniu odpowiadającym osobistym nagrodom, jakie otrzymują za osiągnięcie tych celów. 4.We właściwych warunkach ludzie dążą do odpowiedzialności oraz ją podejmują. 5.Ludzie zdolni są do nowatorskiego podejścia do rozwiązywania problemów organizacji. 6.Ludzie nie są głupi, ale w najczęstszych warunkach organizacyjnych ich możliwości intelektualne są wykorzystywane tylko częściowo.
Kierownik współdziała z zespołem we wszystkich zasadniczych sprawach przedsięb., dopinguje do aktywności, inicjatywy. Zachowując własną opinię daje możliwość wypowiedzenia się innym, nawet, jeśli wyrażane opinie nie są zgodne z jego własną. Nie okazuje swej wyższości, systematycznie informuje swych podwładnych o sytuacji i problemach przedsięb. Działa jako jeden z członków zespołu, któremu przysługuje prawo decyzji ostatecznej. Jest to styl efektywny, w zespole przeważa atmosfera życzliwości, a nawet przyjaźni. Kierownik musi sprawiać takie wrażenia, by podwładni uznali decyzje za swoje.
3)LIBERALNY - charakteryzuje się brakiem ingerencji w przebieg pracy zespołowej. Kierownik wyznaje zasadę, że sprawa sama się załatwi. Nie mając własnego zdania kierownik przy omawianiu spraw zgadza się z różnymi, często sprzecznymi opiniami, pkt. widzenia. Kierownik zgadza się z każdym i ze wszystkimi, co jest proponowane, gotów jest podpisać każdy dokument nie myśląc o konsekwencjach. Kierownik, jeśli nawet rozumie główne zadanie zespołu, nie formułuje go jasno i dokładnie.
4)BIUROKRATYCZNY - kierownik kieruje się nie interesami pracy, a wygodnictwem osobistym i spokojem. Najważniejsze jest przestrzeganie przepisów i gromadzenie dokumentów.
Styl kierowania zależy od 3 zbiorów (czynników) sił odnoszących się do:
1)KIEROWNIKA -jego zachowania kształtowane są przez: -system uznawanych przez niego wartości -stopień poufałości z podwładnymi -poczucie bezpieczeństwa w sytuacjach niepewnych 2)PODWŁADNYCH 3)SYTUACJI:-charakter zadania, -presja czasu
Techniki zarządzania
1.zarządzanie przez cele *Koncentracja wokół zadań szczególnie ważnych. *ZASADA PARETA --> 20/80 (%) 2.zarządzanie przez wyjątki 3.zarządzanie przez motywację 4.zarządzanie przez zobowiązania 5.zarządzanie przy pomocy zespołów zadaniowych 6.BENCHMARKING (ocena porównawcza) - Metoda porównawcza własnej działalności z działalnościami najlepszymi, porównywanie jakości własnych wyrobów z wyrobami konkurencyjnymi oraz uczenie się od konkurentów.Rodz: -wew. - porównanie przedsięb. krajowych i wielonarodowych - najbardziej efektywny staje się wzorcem. -konkurencyjny - porównanie z przedsięb. konkurencyjnymi, o podobnej skali produkcji. -funkcjonalny - porównanie wybranej działalności np. transportu i wykorzystanie innych dobrych rozwiązań.-ogólny- dot. wszystkich przypadków (wzorców) mających wpływ na usprawnienie przedsięb. 7.REENGINEERING - to fundamentalne przemyślenie od nowa i radykalne projektowanie procesów w firmie prowadzące do poprawy osiąganych wyników.
Części składowe: a)fundamentalne, gruntowne przemyślenie co należy zmienić w sposób zasadniczy b)radykalne projektowanie - nowe koncepcje c)natychmiastowa poprawa - skok ilościowy i jakościowy d)procesy pobudzające aktywność organizacji