POLITYKA EKONOMICZNA - wykład I

Definicje polityki ekonomicznej

I. Polityka ekonomiczna jest świadomą działalnością państwa (rządu i parlamentu) polegającą na uruchamianiu takich działań przyczynowych, które zgodnie z obiektywnie działającymi prawami ekon. prowadzą do skutków adekwatnych założonym celom tej polityki. Pierwszy pojęcie polityki ekon. zredagował prof. Lange.

Działające Prawa Skutki = celom

Przyczynowe ekonomicznej

Instrumenty ekonomiczne polityki

Prawa ekonomiczne określają reguły transformacji zdarzeń przyczynowo-skutkowych.

Określając politykę ekon. należy ustalić cele czyli zdefiniować działania przyczynowe (narzędzia) polityki ekonomicznej. Nie zawsze jednak da się przełożyć cele na wektor przyczynowy w osiągnięciu zamierzonego celu.

W zestawie działań przyczynowych można wyodrębnić :

1. działania interwencyjne - zadaniem ich marginalizowanie takich negatywnych stron samoregulacji rynkowej jak:

1. niedoskonała konkurencja i monopole - przy pomocy ustawodawstwa antymonopolowego i wskazujących go decyzji urzędów antymonopolowych ograniczających scalanie jednostek gospodarczych oraz hamujące rozwój.

2. Koszty zewn. społ.- związane z dewastacją, degradacją przez podmioty gosp. środowiska naturalnego. Do tego celu wykorzystuje się chroniące środowisko przepisy prawne itp.

3. Brak zainteresowania przedsiębiorców lokujących w sferze dóbr publicznych obejmujących infrastrukturę kolejową, wodną itd. (łączy się to z dużymi nakładami finansowymi oraz dużym okresem zamrożenia kapitałów, dlatego państwo subsydiuje (wspomaga finansowo te dziedziny, a także tworzy ułatwienia prawne).

2. działania redystrybucyjne - ten rodzaj działań racjonalizuje (a w żadnym wypadku nie niweluje) nierówności w poziomach dochodów ludności. W ich ramach chodzi o zlikwidowanie gór dobrobytu i podwyższenie progów dolin nędzy. Te działania urzeczywistniane są przy pomocy progresji podatkowej, ulg i zwolnień podatkowych.

3. działania stabilizacyjne - ich funkcją jest przezwyciężanie nadmiernej inflacji, racjonalizowanie skali bezrobocia. Narzędziem jest regulacja podaży pieniądza (równanie Fischera- przypomnieć), zachęty w systemie podatkowym dla inwestorów, posiłkowanie się przyśpieszoną amortyzacją, inwestycje i roboty publiczne (państwo występuje jako samodzielny inwestor, samorząd terytorialny jako samodzielny inwestor).

II definicja wg słownika wyrazów obcych - pochodzi od słowa politike i oznacza sztukę rządzenia.

Polityka ekonomiczna - sztuka rządzenia w skali kraju. Jest wykorzystywaną przez rząd i parlament sztuką racjonalnego wykorzystywania życia w kraju. W jej myśl największym zyskiem są koszty racjonalne (zgodne z rozsądkiem, wiedzą, doświadczeniem).

Humanizowanie życia gosp. Oznacza dostosowanie do przymiotów człowieka rzeczywistego. „Mądra” p.e. to taka, w której opłaca się być dobrym, moralnym, godnym zaufania i odwrotnie nie opłaca się być nieuczciwym. Mądra ma marginalizować lenistwo, uniemożliwiać kariery złym, powinny być sztywne reguły moralne, powinna konsekwentnie promować dobrych, a nie złych.

Polityka ekonomiczna - jest także sztuką urzeczywistniania takich wartości uniwersalnych jak wolność, prywatna własność, godność człowieka, pomocniczość, solidaryzm, dobro wspólne itd. Jest sztuką urzeczywistnienia twórczego niszczycielstwa. Uzasadnieniem prowadzenia p.e. jest wykazywanie przez p.e. w praktyce takich właściwości jak :

• moralność (zabezpieczenie otrzymania przez każdego tego na co zasłużył),

• skuteczność (gdy prowadzi do całkowitej lub częściowej realizacji założonych celów p.e. we wszystkich ich grupach rodzajowych),

• efektywność (związaną z powszechnym przestrzeganiem działalności produkcyjnej, usługowej podmiotów gospodarczych i działalności zarządczej władzv państwowych i samorządowych wymogów racjonalnego działania). Wymogi racjonalnego działania to postępowanie w zgodzie z zasadą min. środka, gdy z góry założony efekt osiągany jest przy użycie min. środków (nakładów) gosp.; bądź postępowanie w zgodzie z zasadą min. efektów, gdy określone środki dają max. Stopień racjonalizacji wytyczonych celów.

• sprawność tj. przyczynianie się do max. Upowszechniania w działalności produkcyjno-usługowej i zarządczej na wszystkich szczeblach takich wyznaczników dobrej pracy jak: sumienność, wydajność, samoradzenie, efektywność, marginalizacja postaw roszczeniowych, wynalazczość, staranność, kreatywność postaw i zachowań, upowszechnianie praktycznej inteligencji).

W przeszłości nie weryfikowano p.e. w efektach moralności, skuteczności, efektywności i wyznaczników sprawności.

Charakterystyka pojęć determinantów polityki ekonomicznej

Cele p.e. - to zjawiska i procesy społeczno-gospodarcze pożądane z punktu widzenia najwyższych organów władzy państwowej.

Determinanty celów p.e. to czynniki wpływające na rodzaj celów polityki ekonomicznej.

Cele p.e. są dzieckiem (wynikiem) konkretnych uwarunkowań (determinantów). W rodzinie determinantów najważniejszymi są :

1. typ i forma państwa;

W dotychczasowym rozwoju naszej cywilizacji przeżyliśmy następujące typy państwa:

1. niewolniczy, występujący w formie:

• monarchii absolutnej, gdzie rządził monarcha i jego rodzina,

• monarchia stanowa, monarcha dzielił się władzą z właścicielami ziemskimi.

1. kapitalistyczny, występująca na ogół w formie

• republiki, w której najwyższe organy władzy decydujące o p.e. pochodzą z demokratycznego wyboru,

• monarchii, z reguły o charakterze konstytucyjnym, w której dzieli się władzą pochodzący z demokratycznego wyboru król (Belgia, Anglia).

1. państwa typy socjalistycznego, w których rolę władcy przypisywano rządzącej partii (miała ona nieograniczone uprawnienia).

Do czasów ukształtowania się nowego państwa, organy władzy opierały się na wybranych stanach i realizowały cele satysfakcjonujące wojowników, właścicieli niewolników, do społeczeństw posiłkujących się w wolnych wyborach.

2. sytuacja społeczno-gospodarcza. kraju w danym okresie.

Cele p.e. mogą być inne w warunkach gospodarki ustabilizowanej i w fazie gospodarki rozowjowej, a inna w sytuacji stagnacji i inflacji oraz dużego bezrobocia.

3. teoria ekonomiczna oraz wynikające z nich doktryny gospodarcze.

Cele p.e. są rezultatem teorii ekonomicznych i wiedzy o prawach ekonomicznych.

Klasyfikacja celów p.e.

1. Podział celów p.e. wg podręcznika.

1.cele generalne - wyrażające się w dbałości rządzących o suwerenność narodową, postęp społ., gwarantowanie praw człowieka, prawo do sprawiedliwości oraz szybkiego i uczciwego sądu.

2. cele ustrojowo-systemowe - związane z umacnianiem ustroju społ.-gosp. i rozwojem, udoskonalaniem

3.cele ekonomiczne - dotyczące pomnażania bogactwa i znaczenia kraju w świecie i pomnażania dobrobytu ludności poprzez dynamiczny rozwój przedsiębiorczości i tępienie zasiębiorczości, wzrost udziałów rynków pracy, zdobyty w warunkach twardej konkurencji.

4. cele społeczne - dbałość o sprawiedliwość dochodów, dążenie do utrzymywania bezrobocia na akceptowanym moralnie poziomie, pomocniczość w urzeczywistnianiu pomocy społecznej, solidaryzm społeczny.

5. cele ekologiczne - związane z ochroną środowiska naturalnego i rekultywacją terenów zdewastowanych.

6. cele obronno-militarne - dotyczące rozwoju przemysłu obronnego skrojonego na miarę potrzeb i możliwości oraz w imię posiadania niezbędnych rezerw w tym przemyśle (zagrożenie wojenne) - rozsądnych rezerw.

2. Podział celów p.e. - typowe cele p.e. realizowane w III RP

1. Inicjowanie i promowanie wzrostu ekonomicznego oraz redukcję wahań cyklicznych.

2. Zachowanie lub przywracanie równowagi makroekonomicznej, w tym zapobieganie i ograniczanie deficytu budżetowego

3. Walka z inflacją

4. Walka z bezrobociem - powinien to być główny cel polityki regionalnej.

5. Wychodzenie z pułapki zadłużenia zagranicznego i proeksportowe przekształcenie gospodarki.

6. Modernizacja techniczna i przezwyciężanie luki technologicznej.

7. Restrukturyzacja gospodarki (własnościowa, strukturowa, i każda inna).

8. Aktywizacja gospodarki terenów o przestarzałej strukturze.

9. Ochrona środowiska naturalnego lub przywracanie stanu uprzedniego.

10. Uczestnictwo we wspólnotach regionalnych np. UE.

11. Przezwyciężanie przez p.e. czterech ryzyk towarzyszących otwarciu gospodarki polskiej na zagranicę, tj.

• ryzyko zbudowania kapitalizmu zależnego (nie ma kapitalistów, ani klasy średniej)

• ryzyko niestabilności inwestycji portfelowych (uregulowanie systemu prawnego, rejestracja przypływów by uprzedzająco przeciwdziałać odpływom),

• ryzyko wepchnięcia Polski w rolę zderzaka cyklicznego (odpowiednie zabezpieczenie p.e. przed ..........),

• ryzyko zagrożenia ucieczką kapitału zwgl. na polityczną niestabilność, nieprzewidywalność wydarzeń w kraju, przestępczość zorganizowaną itp.).

WYKŁAD II

Scharakteryzowanie relacji zachodzących pomiędzy poszczególnymi rodzajami celów polityki ekonomicznej

Pomiędzy omówionymi przez nas rodzajami celów p.e. zachodzą projakie współzależności i powiązania:

1. Związki synergiczne, w ramach których realizacja jednego celu p.e. wzmacnia skuteczność urzeczywistniania drugiego lub innych, np. jeżeli celem jest podnoszenie wydajności pracy i podnosimy wydajność pracy, to dzięki realizacji tego celu, przyczyniamy się do wzmacniania realizacji takiego celu jak dynamizowanie rozwoju, dynamizowanie skłonności do oszczędzania, dynamizowanie skłonności do inwestowania itd. itp.

2. Związki sprzeczne, w ramach których realizacja jednego z celów p.e. utrudnia bądź w chodzi w sytuację konfliktową z wymogiem urzeczywistniania innego celu. Sprzeczność rodzi niebezpieczeństwo małej skuteczności p.e., bowiem realizacja jednego celu podważa inny cel, bądź nawet może prowadzić do wywołania, co jest bardziej groźne, rożnoimiennych zjawisk wymiernych, np. celem aprecjacji pieniądza (podnoszenie wartości np. złotówki) zalecanych przez politykę pieniężną jako środek przeciwdziałania inflacji może powodować

• spadek opłacalności i rozmiarów w związku z tym eksportu (bo jeśli za złotówkę będziemy dostawali więcej dolarów, to cena dolarowa będzie wyższa, a przy wyższej cenie dolarowej większe kłopoty ze zbytem - co łącznie może zaowocować trudnościami zbytu, a więc spadkiem rozmiarów eksportu, a to oznacza spadek rozmiaru produkcji, a to oznacza spadek zatrudnienia, a to oznacza większe bezrobocie, czyli łańcuszek negatywów jawi się jako nieograniczony)

• oraz zagrozić równowadze bilansu płatniczego (bo mniej eksportując, mamy mniej środków na import i zaczynają się nożyce pomiędzy wartością importu, a wartością eksportu rozwierać - w konsekwencji szczytny cel podnoszenia wartości złotówki może zaowocować deficytem obrotów bieżących, regresem w rozmiarach produkcji, wzrostem bezrobocia itd. itp.

Podobnie cel odwrotny zakładający dewaluację własnej waluty czyli stan obniżenia jej wartości. Cel często proponowany by zwiększyć efektywność i rozmiary eksportu, może spowodować przyśpieszenie wzrostu inflacji oraz zmniejszyć skłonność do oszczędzania i inwestowania, bo skoro pieniądz traci na wartości, to te skłonności w sposób naturalny ulegają obniżeniu, również horyzont rachunku ekonomicznego ulega skróceniu, bo niewiadomo, kiedy ta złotówka spadnie jeszcze bardziej na łeb, na szyję. Wreszcie wiara - pieniądz krajowy spada, a rośnie zaufanie do pieniądza dewizowego. Również cel przeciwdziałania bezrobociu, przez ochronę miejsc pracy już istniejących, może być sprzeczny z celami restrukturyzacji własnościowej, produktowej, techniczno-technologicznej i organizacyjnej, a więc może wchodzić w kolizję z koniecznością urzeczywistnienia działań służących modernizacji struktury polskiej gospodarki i zdynamizowaniu jej rozwoju, zwiększeniu stopnia jej konkurencyjności, ale przy wzroście jej konkurencyjności nie ma szans na eksport, nie ma szans na import, nie ma szans na doskonalenie technologii, bo to wymaga importu itd. itp.

Każdy pojedyńczy cel może być bardzo słuszny, tylko trzeba go rozpatrywać na tle pozostałych celów i ciągle analizować, jak jego realizacja odbije się na tej rodzinie celów pozostałych, które wcale nie są mniej ważne, a często te pozostałe cele mogą być ważniejsze od celu podstawowego.

3. Związki neutralne , w ramach których realizacja jednego z celów p.e. nie wpływa na możliwości urzeczywistniania innych.

Nie trzeba udowadniać, że ten trzeci rodzaj związków pomiędzy celami jest niezwykle rzadki, a dominują związki sprzeczne, równie rzadki jest związek synergiczny, związek współdziałania, choć nieco częstszy niż związki neutralne.

Oceniając charakter tych związków pomiędzy celami p.e. oraz ich wpływ na skuteczność, efektywność, sprawność prowadzonej polityki możemy dojść do zreferowania dwóch ważnych wskazań praktycznych tj:

1. Przed zredagowaniem jakiegoś celu p.e. i zastosowaniem do jego realizacji odpowiednich narzędzi, należy zawsze wcześniej zbadać możliwe jego następstwa dla innych celów już realizowanych, by lepsze nie stało się wrogiem dobrego.

2. O tym, czy dany cel p.e. będzie sprzeczny z innymi celami, rozstrzyga każdorazowo konkretna sytuacja gosp. kraju, a nie przyrodzone działające automatycznie jego cechy ogólne, czyli niewłaściwość celu jako takiego lecz konkretna sytuacja społ.-gospodarcza kraju rozstrzyga o charakterze związku pomiędzy celami p.e.

Narzędzia polityki gospodarczej i ich cztery klasyfikacje

Każda polityka gospodarcza musi być oparta na narzędziach realizacyjnych (tak wynika z definicji p.e.). Ogół narzędzi polityki ekonomicznej dzielimy na szczegółowe rodzaje, na podstawie czterech kryteriów :

1. Rodzaj narzędzi p.e. wyodrębnia :

1. teorie ekonomiczne - są zjawiskiem młodszym od p.e. (polityka istniała zawsze, a teorii ekon. jako takich nie było). Teorie ekon. agregatowo, abstrachując od zależności mniej ważnych, ujawniały korelacje podstawowe pomiędzy narzędziami i celami, i pokazywały, ujawniały obiektywny charakter wyboru dotyczący celu i narzędzi w p.e. Dlatego też od pewnego czasu, a zwłaszcza w demokratycznym kapitaliźmie, powszechne stało się zjawisko opierania polityki gospodarczej na wybranych teoriach ekonomicznych, które były wykorzystywane do uzasadnienia, usprawiedliwienia i obiektywizacji rozstrzygnięć dotyczących celów. Polityka gospodarcza masowo dzisiaj korzysta ze wskazówek wynikających z określonych teorii ekon.

2. przesłanki podejmowania decyzji, służących kreowaniu zjawisk gospodarczych ( prognozy, programy, plany) wraz z metodologią ich sporządzania.

3. instytucje prowadzące politykę gospodarczą, w zależności od przyjętych rozwiązań konstytucyjnych w konkretnym państwie mogą nimi być : rząd, urząd prezydenta, parlament i różne imienne agendy rządowe oraz władze samorządowe. Do dalszych instrumentów realizacji p.e.

4. centralne akty normatywne, wpływające na kształt postaw i zasady postępowania systemu gosp. oraz na treść i charakter polityki ekonomicznej.

5. centralnie kształtowane parametry regulacyjne, wpływające na działalność podmiotów gospodarczych (podatki, stopy procentowe, cła).

2. Kryterium ich charakteru :

1. narzędzia nakazowe, przybierające najczęściej formę skojarzonego z sankcją karną polecenia administracyjne ( masz prawo do wolności, pod warunkiem, że twoja wolność zaowocuje reakcją zbieżną z oczekiwaniami rządzącego). Są charakterystyczne dla gospodarek rekwizycyjno-nakazowo- rozdzielczych, były one wszechobecne w realnym socjaliźmie, gdzie państwo totalnie wszystkich wydziedziczyło z wolności i własności i dzięki temu zyskało uprawnienie do myślenia za nas i rozstrzygania za nas o tym co produkować, jak produkować, komu sprzedawać, itd.itp. Dzisiaj takimi narzędziami nakazowymi są decyzje administracyjne o sposobie użytkowania i zagospodarowywania terenów i nieruchomości. Są także nakazy i zakazy wynikające z podstawowych planów zagospodarowania przestrzennego, ich także nie da się przeskoczyć.

2. narzędzia parametryczne, oddziałujące pośrednio.

3. Kryterium sposobu oddziaływania państwa na gospodarkę :

1. środki perswazji, sprowadzające się do emitowanych przez rząd i jego agendy wezwań do określonych zachowań, służących urzeczywistnianiu dobra wspólnego. Np. apele władz RP do wstrzemięźliwości płacowej w samorządach i spółkach Skarbu Państwa.

2. Środki motywacji, są to zachęty do pożądanych zachowań związane z nagrodami dla tych, którzy będą postępować zgodnie z celami polityki ekonomicznej i karami dla tych, którzy celów pe. nie będą realizować. Środki te są rozpowszechnione w ojcowskim sposobach rządzenia, których ogół jednostek gospod. jest uzależniony od życzliwości w państwie. Np. przydzielenie koncesji.

3. Regulacje prawno-administracyjne, zawarte w ustawach i rozporządzeniach, które muszą być przestrzegane przez wszystkich uczestników, są nimi przepisy kodeksu handlowego, ordynacji podatkowej, prawa pracy itp.

4. Parametry ekonomiczne, oddziałujące na sferę realną. Przybierają one w praktyce postać niezwykle zróżnicowaną, i obejmują : ceny i zasady ich kształtowania, płace wraz z zasadami ich kształtowania i kontroli, zasady udzielania i stopy oprocentowania kredytów, odroczenia płatności podatków, kredytów w czasie, dotacje, zasady kalkulacji i podziałów zysku, zasady naliczania amortyzacji, dopuszczalność do obrotu giełdowego, obligacje państwowe i operacje na otwartym rynku, pakiety kontrolne akcji, sterowanie informacją, kreowanie konsorcji mieszanych z udziałem państwa.

5. Środki informacyjne, mające na celu poinformowanie ogółu podmiotów o tym w realizacji jakich celów państwo jest zainteresowane (publikacje prasowe, audycje telewizyjne, broszury, szkolenia, odpowiedni ludzie prowadzący odpowiednie audycje).

Stosowanie z wymienionych przez nas narzędzi pozwala na zredagowanie twierdzenia, że ich skuteczność może być tym większa, im częściej rządzący będą uciekać się do równoczesnego stosowania kilku narzędzi p.e. przy realizacji jednego celu. Korzystanie z narzędzi polityki ekonomicznej może być tym większe, im bardziej narzędzia przez nas dotąd wymienione wykazują cechę niezmienności, po to by utrwalić się w mentalności ludzkiej (czyli praktycznie wejść do obiegu życia gospodarczego, by stosunek do wszelkich norm emitowanych przez państwo stał się rzeczywiście sprawczy ), kiedy bowiem narzędzia nazbyt często się zmieniają, wówczas ludzie machają na nich ręką, na ich kształt, przestają się nimi interesować.

Zjawisko ANOMII związane z niezobowiązującym, deklaratywnym stosunkiem do wszelkiego rodzaju norm prawnych, etycznych, owocuje to miganiem w lewo, a skręcaniem w prawo.

4. Kryterium zakresu oddziaływania - ogół narzędzi p.e. dzieli na :

1. ogólnoekonomiczne, stosowane w odniesieniu do wszystkich podmiotów w gospodarce (np. oprocentowanie kredytów), dzielą się na dwie podgrupy:

• narzędzia służące kształtowaniu podaży (takie jak: środki służące zwiększeniu zatrudnienia, zwiększeniu miejsc pracy, środki stymulujące działalność inwestycyjną obejmujące ułatwienia dostępności do kredytów, złagodzenia okresu karencji, dłuższy okres spłacania, kredyty bezzwrotne, finansowanie kosztów infrastrukturalnych przez budżet państwa);

• narzędzia służące kształtowaniu popytu, takie jak: narzędzia ograniczające popyt, w ramach ”twardego finansowania” ( są z reguły odwróceniem narzędzi wykorzystywanych w ramach finansowania miękkiego - jeśli w jednym przypadku ograniczenia jakieś liberalizuje się, to w drugim przypadku wprowadza restrykcje ich stosowania), narzędzia służące zwiększaniu popytu poprzez ożywianie procesów gosp. w ramach „ miękkiego finansowania”.

Ogól ogólnoekonomicznych narzędzi kształtowania popytu przez „twarde finansowanie” obejmuje : podnoszenie stopy procentowej od kredytu, przymusowe depozyty, bądź ich zwiększanie w Banku Centralnym, ryzyka zmierzające do ograniczenia zdolności kredytowej banku, programy oszczędnościowe, redukcja zatrudnienia, środki stymulujące oszczędności, w tym przymusowe wraz z zamrażaniem na określony czas wkładu, zwalniane cen z kontroli (uwalnianie), podwyżki cen urzędowych, zamrażanie cen i płac na określony czas, redukcje inwestycji budżetowych. Odwrócenie narzędzi służących „twardemu finansowaniu” to przykład ogólnoekonomicznych narzędzi kształtowania popytu służących „miękkiemu finansowaniu”. „Miękkie finansowanie” to obniżanie stóp procentowych od kredytu, zwalnianie z obowiązkowych depozytów, skupywanie obligacje państwowych, zwiększanie kredytów konsumpcyjnych, to aprecjacja czyli podnoszenie wartości krajowej waluty, obniżanie podatków, obejmowanie cen kontrolą, i obniżanie cen urzędowych, itd. około 2500 tysiąca.

1. specjalistyczne, wykorzystywane wyłącznie do jednego rodzaju podmiotów w gospodarce (np. cła, obciążające podmioty uczestniczące wyłącznie w międzynarodowym obrocie gospodarczym).

Rodzaje uwarunkowań p.e. oraz ogólna charakterystyka sprzężenia zwrotnego pomiędzy nimi ( wraz z analizą cech nowoczesnego podejścia p.e. do uwarunkowań rozwoju).

Polityka ekonomiczna każdego kraju jest redagowana i urzeczywistniana w ściśle określonych uwarunkowaniach, ograniczających swobodę decyzyjną rządzących. Jest ona zawsze dzieckiem tych uwarunkowań, zarówno gdy pozostaje pod ich wpływem, jak i gdy własną aktywnością próbuje od tych uwarunkowań się uniezależnić. Pomiędzy uwarunkowaniami i p.e. funkcjonuje silnie sprzężenie zwrotne.

Każda ograniczona podaż środków gospod. staje się natychmiast stymulatorem różnoimiennego postępu (technologicznego, technicznego, organizacyjnego), służącego całkowitemu zaspokojeniu wszelkich rodzajów popytu, włącznie z popytem sztucznie wytwarzanym przez reklamę, dzięki temu zanika popyt niezaspokojony i upowszechnia rynek konsumentów.

Obecnie dwie właściwości charakteryzują nowoczesne podejście p.e. do uwarunkowań rozwojowych, są to :

1.przekonanie, że nie rzeczy i niedobra materialne oraz środki gospodarcze, lecz zdolności kreowania nowych idei i pomysłów, a więc kapitał ludzki i zgromadzona wiedza formalna i praktyczna, stanowią o bogactwie kraju. Dzięki genialności czynu praktycznego, pomysłowości, przedsiębiorczości, adaptatywności(zdolności przystosowawczych), szybkości reagowania na bodźce zewn., kreatywnej elastyczności itp. zachowań opartych na intelektualnym potencjale społeczeństwa i jego moralności, a nie na zasadach materialnych i naturalnych.

2.przeświadczenie, że od rządzących (twórców polityki) trzeba wymagać aktywnego, a nie biernego stosunku do tychże uwarunkowań. Za błędne należy uznawać upatrywanie w istniejących uwarunkowaniach przyrodniczych, ludzkich, finansowych, infrastrukturalnych i wszelkich pozostałych barier dla rozwoju gospodarki. P.e. jest bowiem nie tylko wiedzą, ale głównie sztuką i umiejętnością radzenia sobie w każdych uwarunkowaniach, jakie by one nie były, i oczywiście zdolność samoradzenia w każdych warunkach jakie by one nie były jest podporą moralności społeczeństwa, zależy od tego czy rządzą ludzie moralni, dobrze wyedukowani i czy oni są poddani skutecznej kontroli (czy kontrola ta jest tylko deklaratywna), bo tak naprawdę wszyscy ludzie są syntezą dobra i zła, stają się dobrzy jedynie w wypadających warunkach, gdy kontrola zewnętrzna jest skuteczna, gdzie są zagrożeni utratą władzy, a nie tak jak u nas posiadają pewność, że mają bezterminową szansę jej reprodukcji w każdych warunkach i motyfikując jedynie hasło - w jednej kadencji obiecuje się mieszkania, a w drugiej idzie się w kierunku urzeczywistniania obietnicy w takiej formie, że się kreuje hasło dom wszystkich - POLSKA.

Rodzaje uwarunkowań

1. Uwarunkowania ustrojowo-systemowe, który to rodzaj w krajach zniewolonych, w istocie był elementem uwarunkowań zewnętrznych. Np. w PRL był pochodną wytycznych moskiewskiej centrali, a kto się temu nie podporządkowywał lub próbował tylko zaakcentować, że stać go na rozwiązania alternatywne, nie gorsze, natychmiast spotykał się z wycieczką turystów w czołgach ( Poznań, Wybrzeże). W krajach super (np. III RP), rozwiązania ustrojowo-systemowe są elementem uwarunkowań wewnętrznych.

2. Uwarunkowania zewnętrzne.

Analiza wzajemnych związków pomiędzy uwarunkowaniami zewnętrznymi i treścią polityki gospodarczej

Pierwszym rodzajem uwarunkowań zewnętrznych jest międzynarodowa sytuacja polityczna i stosunki z sąsiadami. Posiłkując się podziałem tej sytuacji na dobrą i złą spróbujemy omówić korelacyjne związki pomiędzy jednym stanem sytuacji, drugim stanem sytuacji, a treścią polityki. Sytuacja dobra ułatwia koncentrację p.e. , dla realizacji zadań gospodarczych i społecznych. Zła - zmusza do koncentracji uwagi na zadaniach polityczno- militarnych. Dobra - ułatwia popieranie wyborów w zakresie celów i narzędzi p.e. na rezultatach rachunku ekonomicznego i porównywania z efektami, a zła- zmusza do podejmowania decyzji na podstawie kryterium polityczno-obronnej konieczności (przy złej rachunek ekonomiczny się nie liczy, choćby nie wiem ile to kosztowało, trzeba trud poradzenia się ze złą sytuacją urzeczywistnić). Dobra zmusza do upowszechniania wolności gospodarczej i samoregulacji rynkowej, bo tylko dzięki tym elementom można w zglobalizowanym świecie na zglobalizowanym rynku wygrać rywalizację o klienta światowego, zabezpieczyć przesłanki rozwoju i postępu, a zła owocuje centralizacją i nakazowo-rekwizycyjno-rozdzielczym administrowaniem. Element nakazowości mówi o tym, ze władza wie lepiej od obywatela co produkować, jak produkować, komu sprzedawać i to wszystko w formie nakazu podaje, element rekwizycyjności polega na tym, że uprzednio władza miała aż takie kompetencje do działania w gospodarce, że musiała o wszystko i wszystkich zadbać, cokolwiek wystaje poza przyjęty poziom minimum. Element rozdzielczy oznacza, że władza bez pośrednictwa rynku bezpośrednio poprzez swoje centrale zaopatrzenia i zbytu przydziela ludziom środki działania, środki przetrwania, nie na podstawie przesłanek pieniężno-rachunkowych, a na podstawie administracyjnego widzi mi się. Dobra oddziałuje na rzecz upowszechnienia własności prywatnej, a zła konserwuje własność państwową. Dobra sytuacja upowszechnia właściwe rządzeniu subtelne metody oddziaływania państwa na jednostki gospodarcze poprzez interes ekonomiczny , bodźce finansowe i kształcące świadomość formy edukacyjno-persfazyjne. Zła rodzi zapotrzebowanie na zarządzanie czyli posługiwanie się władczo- administracyjnymi narzędziami oddziaływania władz publicznych (państwowych i samorządowych) na ludzi poprzez nakazy, zakazy, polecenia służbowe, dyrektywy, limity, itp. narzędzia. Dobra ułatwia rządowi porywanie ludzi do czynu atrakcyjnością głoszonych i wdrażanych ideałów, a zła zmusza do siłowego popychania ludzi w wyznaczonym kierunku, bo z własnej woli nigdy by tam nie poszli, a w każdym razie nie tak stadnie, jak tego oczekują rządzący. Dobra pozwala na spokojne rządzenie z głową czyli w zgodzie z moralnością, nauką, w zgodzie z wymogami intelektualnymi, a zła wymusza totalne administrowanie, realizowane ponad głowami często niezbyt wykształconego społeczeństwa. Dobra sytuacja pozwala myśleć globalnie i działać lokalnie, a zła myśleć lokalnie i na podstawie tego myślenia działać globalnie.

Drugim rodzajem uwarunkowań zewnętrznych jest międzynarodowa sytuacja gospodarcza i warunki wymiany handlowej. Obecnie gospodarka jest zglobalizowana i stan rzeczy w otoczeniu zewnętrznym w gospodarkach innych krajów rzutuje bezpośrednio na naszą politykę, na jej treść, na jej cele i narzędzia, na szanse realizacji w naszym kraju rozwoju gospodarczego i postępu społecznego. Posiłkując się oceną rzeczywistości tylko z przełomu wieku XX możemy wskazać, że przechodząc od socjalizmu do kapitalizmu musieliśmy zreorganizować naszą gospodarkę i przestawić na zupełnie inne rynki. Również oznaki recesji w gospodarce światowej jak kryzys w Azji, Brazylii, Korei, niepewność ścieżki gospodarczego ożywienia w Japonii, krajach UE czy w USA toteż tworzy dla nas niepewność jutra, bo jesteśmy z tym światem coraz bardziej powiązani, uzależnieni, siecią wzajemnych powiązań. Gdyby ten niekorzystny scenariusz dla Polski związany ze spadkiem ożywienia w świecie, wśród podmiotów z którymi najbardziej kooperujemy, się zmaterializował, to z czasem napięcia w naszym bilansie płatniczym stały by się większe, luka w obrotach bieżących pomiędzy importem, a eksportem zamiast zmaleć, jeszcze bardziej by wzrosła, a istnienie tej luki jest wyrazem życia ponad stan, to by rzutowało na ograniczenie popytu również wewnętrznego, na zmniejszenie dochodów podatkowych, zmniejszenie wpływów budżetowych, na zmalenie szans awansu płacowego sfery budżetowej, możemy z całą pewnością spodziewać się nie poprawy u nas, tylko pogorszenia obecnego stanu rzeczy, zagraża toteż ucieczką kapitału zagranicznego. W ramach warunków wymiany handlowej istotne są relacje zagranicznych cen eksportu do cen importu czyli istotne są warunki wymiany nazywane TERMS OF TRADE . Ta relacja zagranicznych cen eksportu do importu może rosnąć bądź maleć. Wzrost relacji zagranicznych cen eksportu do importu oznacza, że za jednostkę importu płacimy coraz to mniejszym eksportem, dzięki temu kraj eksportujący korzysta, a pro eksportowa orientacja gospodarki staje się istotnym czynnikiem jej wzrostu. Staje się istotnym stymulatorem wzrostu PKB, inwestycji, majątku i dochodów oraz przyczyną zmniejszania inflacji i deficytu budżetowego, ale tak jest tylko wówczas gdy relacja cen eksportu do cen importu rośnie, poprawia się. Niestety mamy rzadko taką sytuację, częściej jest sytuacja odwrotna, gdy relacja cen eksportu do cen importu pogarsza się, co oznacza, że za tę samą jednostkę importu musimy coraz to więcej płacić w eksporcie. W tej sytuacji kraj eksportujący zaczyna tracić, potęguje się inflacja, rośnie deficyt budżetowy, maleje najpierw dynamika wzrostu PKB, a później wolumen PKB, maleją oszczędności i inwestycje wewnątrz kraju. To wszystko rzutuje na konieczność reorientacji celów prowadzonej polityki gospodarczej i na konieczność dostosowania do zmienionej sytuacji w warunkach wymiany handlowej, narzędzi prowadzenia polityki.

Uwarunkowanie zewnętrzne wpływające na treść polityki gospodarczej to przynależność do międzynarodowych ugrupowań gospodarczych. Każda przynależność np. UE wiąże się z koniecznością przekazania im części własnej suwerenności, części posiadanych kompetencji do decydowania. To uszczuplenie własnej autonomii decyzyjnej jest swoista ceną płaconą za uzyskanie realnego wpływu danego kraju na treść prowadzonej przez organizacje międzynarodowe polityki ekonomicznej. Tak więc przykładowo Polska wstępując do UE i przekazując na jej rzecz część swojej suwerenności, zyskuje szansę oddziaływania poprzez własnych przedstawicieli we władzach tej organizacji, na kształt realizowanej w niej p.e. ,a więc polityki rolnej, celnej, przemysłowej, handlowej, pieniężnej i każdej innej. Tym samym polska p.e. zyskuje prawo współtworzenia polityk unijnych i przekształcania ich ze zmiennych niezależnych (krepujących przed członkostwem w naszą swobodę wyboru), w zmienne decyzyjne kreowane przy naszym wpływie. Możemy zasadnie liczyć na to, że pozornie tracąc poprzez wstąpienie do UE, będziemy mogli znacznie więcej zyskać. Przykładem wzajemnych uzależnień pomiędzy przynależnością do międzynarodowych ugrupowań gospodarczych, a treścią, celami i narzędziami krajowej p.e. może być przeanalizowanie istoty zasadniczych warunków rozstrzygających o ewentualnym przyjęciu Polski do UE. W rodzinie tych warunków można wyodrębnić trzy ich grupy :

1. Dostosowanie 31 dziedzin polityki krajowej do standardów unijnych (np. uzgodnienie rozwiązań polskich z unijnymi w polityce zagranicznej, w systemie bezpieczeństwa, polityce naukowej, rolnej, celnej, kulturalnej, audiowizualnej, swobody w przepływie towarów, ludzi, rzeczy, kapitału, polityce konkurencji, rybołówstwie, polityce społecznej, polityce zatrudnienia, transportowej, podatkowej, itd.itp.).

2. Spełnienie 9 podstawowych warunków społeczno-gospodarczych, takich jak:

• ustabilizowanie sytuacji gospodarczej i politycznej;

• zapewnienie bezpiecznego funkcjonowania elektrowni jądrowych przez ich szybką modernizację i dostosowanie do norm unijnych, bądź też przez zamknięcie;

• zabezpieczenie w kraju takiego poziomu życia i takiego tempa rozwoju gospodarczego, by uzyskanie członkostwa nie wywołało masowej emigracji na zachód;

• powiązanie rozwoju gospodarczego z poprawą stanu ochrony środowiska, łączące się z przyjęciem surowych unijnych norm ochrony biosfery; wymóg ten nie jest łatwy do spełnienia i dlatego UE realnie przewiduje, że w tym zakresie udzieli nam pewnej karencji na czas, na spełnienie tych norm już po przyjęciu ;

• wymogiem członkostwa w Unii jest takie uregulowanie wymiany usług pomiędzy obecnymi członkami UE i nowymi, aby nie spowodować gwałtownego wzrostu bezrobocia w samej Unii, a zwłaszcza w jej wschodnich rejonach (była NRD), i redukcji mocy produkcyjnych we wszystkich gałęziach przemysłu ciężkiego (górnictwo, hutnictwo);

• radykalne podniesienie jakości pracy administracji publicznej, państwowej i samorządowej oraz wyeliminowanie zjawiska korupcji; UE traktuje to jako warunek faktycznego wprowadzenia w życie zasad prawa europejskiego, a także warunek zapewnienia firmom unijnym, które wchodzą do krajów zabiegających o członkostwo warunków działania porównywalnych z tymi jakie obowiązują w krajach Unii, spełnienie tego warunku musi łączyć się z odpartyjnieniem polityki kadrowej, musi się łączyć z lepszym opłacaniem administracji, skorelowanym z lepszą, skuteczniejszą bardziej zdyscyplinowaną kontrolą jakości jej pracy, spełnienie tego warunku musi się łączyć z uprzednim przeszkoleniem zawodowym,

• wzmocnienie systemu bankowego i ubezpieczeniowego, takie aby gwarancje ich wypłacalności, stały się podobne do istniejących na Zachodzie,

3. Spełnienie 5 kryteriów uczestnictwa w Unii monetarnej, pełne członkostwo łączy się z przejęciem wspólnej waluty.

1. utrzymanie stopy inflacji na poziomie o 1,5 punktu % wyższe od przeciętnych poziomów odnotowanych w trzech krajach UE z najniższą inflacją w roku poprzednim (2,5% inflacja roczna wymagana przez UE),

2. deficyt wydatków publicznych (rządu, władz lokalnych, fundusze ubezpieczeń społ. - sumaryczny deficyt sektora publicznego) w relacji do PKB nie przekraczał 3%,

3. utrzymanie relacji długu publicznego do PKB na poziomie nie przekraczającym 60% PKB,

4. utrzymanie rynkowych zmian kursów waluty krajowej wobec EURO w przedziale +- 15% w stosunku do stałego kursu bazowego,

5. długookresowa stopa procentowa różniła się od przeciętnej w trzech krajach UE o najbardziej stabilnych cenach co najwyżej o 2 punkty procentowe.

Wszystkie przedstawione wymogi członkostwa Polski w UE są kryteriami weryfikacji dobra racjonalności wewnątrz krajowej polityki ekonomicznej, są i mogą być wykorzystywane jako kryteria oceny jej racjonalności. Spełnienie tych wymogów może być uznawane za przesłankę oceny racjonalności naszej wewnątrz krajowej p.e. i spełnienie tych wymogów daje realną szanse z pełnego skorzystania przez Polskę z dorobku cywilizacyjnego krajów najbardziej rozwiniętych.

WYKŁAD III

3. Uwarunkowania wewnętrzne.

Istota wpływu uwarunkowań wewnętrznych na politykę ekonomiczną

Główną determinantą treści polityki ekonomicznej są uwarunkowania wewnętrzne. W rodzinie tych uwarunkowań do najistotniejszych zaliczymy :

1.Stan ilościowo-jakościowy i struktura trzech grup zasobów tj. : majątkowych, ludzkich i przyrodniczych (obejmujących warunki klimatyczne, zasoby bogactw naturalnych i zasoby sił przyrody);

2.Stan zagospodarowania przestrzennego kraju i poszczególnych jego regionów.

3.Sytuacja polityczna w kraju i jakość programowo-etyczna partii uczestniczących w grze politycznej.

4.Stosunki narodowościowe.

5. Stosunek społeczeństwa do władzy.

1. Stan ilościowo-jakościowy i struktura trzech grup zasobów.

Zasoby majątkowe to stan wyposażenia kraju, w budynki, budowle i urządzenia, a także wyposażenie gospodarstw domowych i zarobkowych w narzędzia i przedmioty pracy oraz trwałe dobra konsumpcyjne (wpływające na poziom życia ,zamożność, ubóstwo, a przezeń na efektywność funkcjonowania człowieka w roli producenta, konsumenta i obywatela). W zasobach majątkowych majątek dzieli się na:

• infrastrukturę techniczno-ekonomiczną;

• infrastrukturę społeczną.

Infrastruktura techniczno-ekonomiczna to majątek należący do przemysłu energetycznego, urządzenia transportu i łączności, gospodarki wodno-ściekowej, komunalnej, magazyny, chłodnie. Łącznie zapewniają one mniej lub bardziej harmonijne powiązanie za sobą różnych elementów gospodarstwa krajowego w przestrzeni. Gwarantują zasilanie jednostek gosp. w surowce, materiały, energię, wodę, informację oraz umożliwiają podział pracy, specjalizację, łączność i warunkują kooperację produkcyjną, obrót towarami i kapitałami, a także zaopatrzenie ludności i warunki przemieszczania się.

Do infrastruktury społecznej zaliczamy zasoby gospodarki mieszkaniowej, urządzenia nauki i oświaty, ochrony zdrowia, pomocy społecznej, kultury, wypoczynku, administracji, wymiaru sprawiedliwości. Zasoby urządzeń infrastruktury społecznej tworzą materialną podstawę zaspokajania potrzeb ludności w zakresie mieszkań, usług kulturalno-socjalnych i administracyjnych oraz warunkują funkcjonowanie aparatu państwowego i samorządowego. Oceniając nasz stan posiadania w zakresie ilości, jakości i struktury majątku możemy powiedzieć, że w infrastrukturze techniczno-ekonomicznej oraz społecznej, na tle Europy Zachodniej, że są w RP braki. Ponadto wysoki jest stopień zużycia oraz dekapitalizacja majątku. Stan infrastruktur odwzorowuje skutki zbyt wielu lat socjalizmu, braku w tej gospodarce poszanowania wymogów gospodarności. Majątek jest bardzo nierównomiernie rozmieszczony, np. woj. katowickie czy też woj. wschodnie i północne.

Zmierzając do racjonalizacji odziedziczonego po socjaliźmie stanu i struktury zasobów majątkowych polska polityka ekonomiczna powinna skoncentrować się na urzeczywistnianiu trojakich działań:

1. zmienić strukturę własności majątku (własność państwowa musi być bardzo zmarginalizowana),

2. zadbać o stan ewidencji majątku publicznego i zagwarantować społeczeństwu dostęp do tego rodzaju informacji, iżby mogło ono efektywnie, skutecznie spełniać funkcje kontrolne. Nadal władze państwowa i samorządowa nie tłumaczą się ze stanu majątku, którym zarządzają.

3. należy ujednolicić prawną ochronę mienia publicznego i prywatnego, zarówno w procesie stanowienia prawa jak i jego wykonywania.

Drugi rodzaj zasobów to zasoby ludnościowe kraju. Wyodrębniamy tu aspekt ilościowy obejmujący liczbę konsumentów (równoważną liczbie ludności kraju) i liczbę producentów (tożsamą z liczbą ludności w kraju w wieku produkcyjnym) oraz aspekt jakościowy zasobów ludzkich obejmujący reakcję człowieka jako producenta (jego przedsiębiorczość, zdolność do samoradzenia, gospodarność) i jako konsumenta (skłonność do konsumpcji i oszczędzania, a także rozmiary tzw. kapitału ludzkiego, odwzorowującego poziom wykształcenia, mierzonego choćby ilością lat nauki.

Te dwie strony zasobów ludzkich mają doniosłe znaczenie dla treści p.e. wpływając na i jej cele i narzędzia realizacyjne.

Narzędzia wpływające na stronę ilościową zasobów ludzkich

Na wzrost ludności (liczbę konsumentów) rządy wpływają (próbują wpłynąć) poprzez politykę pronatalistyczną (proludnościową) stymulującą przyrost naturalny, dodatkami rodzinnymi (prorodzinne podatki i ulgi podatkowe), rozwiniętą siecią żłobków i przedszkoli oraz punktów zbiorowego żywienia, które wyręczając kobietę w aktywności wychowawczej i kulinarnej ułatwiają wygospodarowanie czasu wolnego na skuteczniejsze pełnienie funkcji zawodowych. W tym zakresie polityka ekonomiczna wykazuje jaką taką skuteczność, niewielką, ale zauważalną statystycznie.

W ograniczaniu przyrostu naturalnego, służy polityka antynatalistyczna. Jest ona dużo mniej skuteczna. Wynika to z siły tradycji, ze złożoności i intymności samego przedmiotu oddziaływania oraz ze związków z uniwersalną moralnością. Wynika także z pomiaru z dzietności kobiet jakąś formą kwantyfikacji kreatywności mężczyzn w tym zakresie.

Najskuteczniejsze działania są zawarte w prawach polityki ekonomicznej (wzrost gospodarczy rośnie, liczba konsumentów maleje).

Drugim wyrazem aspektu ilościowego jest podaż siły roboczej (ilość producentów). Narzędziami oddziaływania p.e. na podaż siły roboczej są:

• manipulowanie dolną i górną granicą wieku produkcyjnego, by przy danej liczbie ludności zmniejszać lub zwiększać liczbę producentów,

• regulowanie okresu nauki szkolnej (wydłużanie lub skracanie) i szans zdobywania nauki,

• zmienianie okresu służby wojskowej oraz liczebność sił zbrojnych,

• ułatwianie bądź utrudnianie przechodzenia na renty lub emerytury,

• operowanie długością czasu pracy. Skracanie zwiększa atrakcyjność zatrudnienia i popyt na pracowników (przy innych elementach stałych), a wydłużanie rodzi skutki odwrotne.

• wpływanie na stopień aktywności zawodowej kobiet, ruchami feministycznymi, edukacją, podtrzymywaniem lub zwalczaniem dziedzictwa przeszłości, obyczajów.

Aspekt jakościowy zasobów ludzkich obejmuje reakcje człowieka jako producenta i konsumenta oraz rozmiary kapitału ludzkiego. Generalnie może on wpływać bardziej skuteczniej niż jakościowy.

Na reakcję człowieka jako producenta p.e. może wpływać poprzez:

• prawo pracy,

• politykę własnościową, nacjonalizacyjną lub prywatyzacyjną,

• politykę handlową, w tym poddawanie się regułom handlu kreowanym przez Światową Organizację Handlu (WTO),

• zwalczanie organizacji i praktyk monopolistycznych,

• prowadzenie polityki wydajności, a nie polityki państwa opiekuńczego.

Na reakcję człowieka jako konsumenta p.e. oddziaływuje przy pomocy następujących narzędzi:

• reklamy,

• polityki dochodowo-cenowej,

• polityki podatkowej ( w tym stawek VAT i akcyzy),

• ulg podatkowych,

• darowizn.

O jakości zasobów ludzkich świadczą rozmiary kapitału ludzkiego mierzonego :

a)liczbą lat nauki, przypadającą na jednego zatrudnionego

b)wartością nakładów finansowych wydatkowanych na jednego zatrudnionego,

owocuje to słabą pozycją RP w rankingu międzynarodowej konkurencyjności gospodarek (47 pozycja - 1999 rok).

Trzeci rodzaj zasobów to zasoby przyrodnicze. Pierwszym elementem są warunki klimatyczne, czyli:

• opady,

• temperatury dnia i nocy, lata i zimy,

• długość okresu wegetacyjnego, itp. wyznaczniki.

Skala wpływu klimatu na warunki gospodarowania i prowadzenia p.e. zależy od strefy klimatycznej. W strefie zwrotnikowej klimat jest podstawowym czynnikiem warunkującym szanse przeżycia ludzi.

Negatywny wpływ klimatu na rozwój gospodarki może być racjonalizowany dzięki funkcjonowaniu w przyrodzie tzw. naturalnych amortyzatorów obejmujących m.in.:

• kompensacyjny wpływ odmiennych warunków klimatycznych (panujących w tym samym okresie w różnych częściach kraju),

• odmienność wymagań klimatycznych różnych upraw,

• klimatyczna przemienność, w ramach których lata suche przeplatają się z mokrymi, urodzaju z nieurodzajem itd.

Oprócz naturalnych amortyzatorów p.e. wykorzystuje także świadomie konstruowane instrumenty decyzyjne, służące ograniczeniu negatywnych następstw warunków klimatycznych, takie jak:

• świadomie tworzone rezerwy w okresach urodzaju wykorzystywane w latach nieurodzaju,

• regulacja stosunków wodnych poprzez melioracje odwadniająco-nawadniające, utrzymanie naturalnych terenów bagiennych, upowszechnianie deszczowni,

• intensyfikacja nawożenia azotowego (inżynieria genetyczna),

• budowa nowoczesnych zbiorników retencyjnych, unikanie lokalizacji osiedli mieszkaniowych na terenach depresyjnych.

Ogólnie możemy stwierdzić, że polityka ekonomiczna nie ma bezpośredniego wpływu na warunki klimatyczne, ale pośredni ma.

Drugim elementem zasobów przyrodniczych są zasoby bogactw naturalnych (ziemia, lasy, wody powierzchniowe i podziemne, złoża surowców i powietrze atmosferyczne). Zasoby naturalne są przedmiotem zainteresowań p.e. w aspekcie konserwacji, ochrony, rekultywacji.

Polityka ekonomiczna powinna przejść do powszechnego stosowania konserwatywnego dążąc do :

• zapobiegania degradacji zasobów, przy pomocy środków prawnych i ekonomicznych, służących ochronie wód powietrza,

• odnawiania zasobów eksploatowanych (lasów, zwierząt),

• oszczędnego i efektywnego wykorzystania zasobów odnawialnych, związanego z konkurencją rynkową.

Głównymi instrumentami oddziaływania p.e. na jej stronę ilościową i jakościową oraz na stopień zależności od niej procesów gospodarczych są:

• badania geologiczne, uzupełnione wsparte rządowym systemem wynagradzania poszukiwaczy i racjonalnym wykorzystaniem odkrytych zasobów,

• popieranie wytwarzania substytutów,

• powrót do tradycyjnych naturalnych źródeł energii (wiatru, energii rzecznej),

• wykorzystanie surowców wtórnych,

• przechodzenie na energo- i materiałooszczędne procesy produkcji, stymulowane na badania naukowe i postęp techniczny.

Trzecim elementem składowym zasobów przyrodniczych są zasoby sił przyrody (sejsmicznych, geotermalnych, wód, słońca, wiatru, powietrza). Poprawie wykorzystania zasobów sił przyrody, a przy okazji zapewnieniu bezpieczeństwa ludności, mogą sprzyjać takie działania p.e. jak:

• traktowanie człowieka jako elementu składowego środowiska,

• ochrona powietrza poprzez upowszechnianie czystych technologii, filtrów, katalizatorów, paliw alternatywnych,

• wspomaganie produkcji opakowań biodegradalnych, budowy oczyszczalni ścieków, wysypisk śmieci,

• stosowanie różnoimiennych środków wychowawczych, prawno-represyjnych, zmuszających podmioty gospodarcze do ochrony biosfery,

• rozszerzenie źródeł finansowania przedsięwzięć ekologicznych na środki prywatne, samorządowe i pochodzące z pomocy zagranicznej,

• podnoszenie poziomu świadomości ekologicznej społeczeństwa,

• zwalczanie hedonizmu i materializmu konsumpcyjnego (konsumeryzm) w życiu społeczno-gospodarczym,

• przeciwdziałanie importu do RP brudnych technik i technologii i brudnych towarów (odpadów) z Zachodu,

• racjonalizowanie rozwoju motoryzacji indywidualnej i dbanie o upowszechnianie transportu publicznego,

• stymulowanie ekologicznego rozwoju rolnictwa, opartego na dużej pracochłonności, naturalnym nawożeniu i naturalnym niszczeniu szkodników.

2.Stan zagospodarowania przestrzennego kraju i poszczególnych jego regionów.

Im poziom zagospodarowania przestrzennego jest wyższy, bardziej równomierny i wszechstronny (technicznie, ekonomicznie i kulturowo), tym mniej jest w gospodarstwie krajowym mniej różnoimiennych dysproporcji, a przez to i problemów (inkubatorów celów) dla p.e. związanych z koniecznością inicjowania działań służących ich eliminacji.

Im stan zagospodarowania przestrzennego kraju jest bardziej zróżnicowany, tym większe pojawia się zapotrzebowanie na aktywną politykę ekonomiczną państwa, na jej pomocniczość w eliminacji dysproporcji w przezwyciężaniu, marginalizowaniu dysproporcji. W treści polityki ekonomicznej zaczyna w takiej sytuacji dominować tendencja do centralizacji nadwyżki efektów nad nakładami bezpośrednio budżecie państwa i przeznaczania jej na przedsięwzięcia służące wyrównywaniu tych dysproporcji. Dzieje się tak dlatego, że wzrasta wówczas zapotrzebowanie na sprawowanie przez państwo i jego organy funkcji redystrybucyjnej (zabrania skąd można, by dać gdzie trzeba i komu trzeba). W realizacji funkcji redystrybucyjnej władza publiczna (państwowa i samorządowa) wykorzystuje narzędzia administracyjno-władcze, to z kolei owocuje marginalizacją zakresu wykorzystywania w polityce ekonomicznej środków ekonomicznych szanujących własność prywatną, podmiotowość decyzyjną i samoregulację rynkową. Ingerencja administracyjna, by wyrównać dysproporcje zawsze musi zburzyć naturalną rzeczywistość regulowaną prawami ekonomicznymi, musi zawęzić zakres regulacji rynkowej, musi zawęzić zakres podmiotowości wszystkich jednostek gospodarczych, musi pozbawić ich bowiem części własności, by dzięki zgromadzonym funduszom sfinansować przedsięwzięcia służące niwelacji dysproporcji. Dziedzictwo przeszłości wpływa na teraźniejszość polityki ekonomicznej, na jej cele, ale ze względu na to, że korekty odziedziczonej przeszłości są niezwykle kapitałochłonne, a zgromadzenie kapitału przez państwo wymaga zabrania jednym, by dać drugim. Opór materii jest duży, ludzie się przed tym bronią, opracowują coraz to nowe strategie, obejścia regulacji polityki ekonomicznej, służących urzeczywistnianiu celów bardziej równomiernego zagospodarowania kraju i w syntezie ta finalna skuteczność pozostaje minimalna. Dlatego też w istocie śledząc doświadczenia innych krajów oraz nieskutecznośc aktywnych polityk w realizacji celu równomiernego zagospodarowania przestrzennego kraju, trzeba się zdawać na obiektywnie działające prawa ekonomiczne. One działają powoli, ale za to skutecznie, bo nie burzą naturalne stanu rzeczy gospodarki, nie niszczą motywacji (silnika) gospodarki. Dlatego też w społeczeństwach regulowanych rynkiem dysproporcje relatywnie są najmniejsze, a w społeczeństwach regulowanych przez rządzących, działających wbrew prawom ekonomicznym obserwujemy dziedziczenie po przeszłości wszystkich dysproporcji, a skuteczność w zakresie ich marginalizacji jest bardziej deklaratywna niż rzeczywistość.

3. Sytuacja polityczna w kraju i jakość programowo-etyczna partii uczestniczących w grze (o władzę) politycznej.

Sytuacja polityczna może być :

• autokratyczna, gdy wiąże się z władzą jednej partii (PZPR);

• demokratyczna, gdy władzę posiadają wyborcy rozstrzygający w okresowych wyborach o składzie personalnym władz państwowych i samorządowych (jest to możliwe przy ordynacji większościowej i okręgach jednomandatowych).

Ta sytuacja polityczna autokratyczna i demokratyczna wpływa na poziom pokoju społecznego, na stopień utożsamiania się społeczeństwa z władzą oraz na wzajemne relacje pomiędzy zakresem upowszechnienia się w kraju ducha współpracy bądź konfrontacji. Rzutuje także ona bezpośrednio na szanse prowadzenia p.e. moralnej, skutecznej, efektywnej i sprawnej. W sytuacji politycznej autokratycznej wpływ jest negatywny, w demokratycznej z rzeczywistych faktów wpływa na stany pozytywne w polityce ekonomicznej.

Jakość programowo-etyczna partii uczestniczących w grze o władzę rozstrzyga o wzajemnych relacjach pomiędzy :

• siłami ewolucji optującymi za ciągłością i powolnymi zmianami, a siłami rewolucji stawiającymi na zmiany szybkie i głębokie, aż dochodzi do nadmiaru zmian, po to by zamaskować brak zmian.

• siłami zachowawczymi preferującymi stabilizację i pro reformatorskimi, zorientowanymi na strategiczne restrukturyzacje własnościowe, produktowe, techniczno-technologiczne, organizacyjne, kadrowe itd., itp.

• siłami nastawionymi na kompromis i współpracę, a siłami preferującymi walkę do głowy ostatniego przeciwnika.

Im partie są bardziej dojrzałe, osadzone w tradycji danego narodu, a nie wykreowane sztucznie, nie kanapowe, to wówczas jest nadzieja, że i programy tych partii będą autentyczne i ludzie, którzy je kreują oraz wdrażają w życie będą moralni nie tylko w deklaracjach, ale i w rzeczywistości.

4. Stosunki międzynarodowe.

Im są bardziej ujednolicone i ustabilizowane, tym łatwiejsze jest prowadzenie ogólnokrajowej p.e., gdyż jest np. mniej suflerstwa ze strony zewnętrznych rzeczników interesów różnoimiennych mniejszości narodowych. Stosunki narodowo-pluralistyczne, a przez to najczęściej zróżnicowane i zdestabilizowane utrudniają rządzenie, a sama p.e. musi w swojej treści uwzględniać sugestie lobbingu zagranicznego.

W imię zjednania dla Polski jakiś ważnych dla nas ościennych państw, których mniejszości u nas występują często doprowadzamy do lepszego traktowania naszych obywateli narodowości nie polskiej niż narodowości polskiej (np. preferencyjne potraktowanie w ordynacji wyborczej mniejszości narodowej).

5. Stosunek społeczeństwa do władzy.

Jest on trochę związany z trzecim uwarunkowaniem wewnętrznym.

Stosunek akceptujący ułatwia, a postawa sprzeciwu utrudnia rządzenie, wpływając na rodzaje, wzajemne proporcje i skuteczność różnych narzędzi regulacyjnego oddziaływania państwa na gospodarkę (nakazów, zakazów, limitów, poleceń służbowych itp. środków administracyjno-władczych) lub powszechnego samo decydowania w granicach liberalnego prawa (np. w III RP).

Za główne wewnętrzne ograniczenia polityki ekonomicznej występujące obecnie w RP należy uznać:

1. Deficyt fachowych kadr w administracji publicznej.

2. Dominację własności państwowej w przemyśle (jeśli weźmiemy pod uwagę liczbę zatrudnionych).

3. Przewagę polityczną reprezentacji pracobiorców nad reprezentacją pracodawców.

4. Silną pozycję polityczną zorganizowanych grup interesów branżowych.

5. Wieloletnie, typowe dla okresu PRL-u doświadczenie polityków i związków zawodowych związane z grą z rządem o różnoimienne przywileje (płacowe, emerytalno-rentowe).

6. Słabość założycielskiego i właścicielskiego nadzoru państwa nad wykorzystaniem własności państwowej.

7. Dominacja parlamentu nad rządem w wielu kwestiach gospodarczych (swoista sejmokracja).

8. Niestabilność rządu (nie można być pewnym przegłosowania ważnych rozstrzygnięć, kreślących wizje polityki i celów dla określonych perspektyw).

9. Skłonność do waśni i anarchii oraz traktowania państwa jako instytucji wrogiej, z którą należy walczyć.

Wykład IV

Diagnoza wzajemnych związków pomiędzy uwarunkowaniami w PRL i III RP

W krajach suwerennych determinanty systemowo-ustrojowe wchodzą w skład uwarunkowań wewnętrznych. W krajach niesuwerennych uwarunkowania ustrojowo-systemowe stają się głównym rodzajem determinantów. W krajach posiadających gospodarkę rynkową i system demokratyczny w sferze politycznej, zadaniem polityki ekonomicznej jest tworzenie uniwersalnych praw, korzystnych dla dobra wspólnego i przedsiębiorczości (ogółu) oraz dążących do jej pomnożenia. W krajach z gospodarka centralnie administrowanych, takich jak PRL, ambicją władz i zadaniem polityki ekonomicznej staje się administrowanie całym systemem, łącznie ze świadomością obywateli. Odmienność zadań w obu ustrojach determinuje różny zakres samej polityki. W systemach demokratycznych z gospodarką rynkową i demokracją w polityce, polityka ekonomiczna ma charakter korekcyjny, powściągający działania wolnych ludzi przed wynaturzeniem. W systemie gospodarek centralnie planowanych polityka ekonomiczna ma zawsze charakter totalny- wszechobecny.

Wyznaczniki charakteru ustroju gospodarczego

1. Wyznacznik pierwszy - funkcjonująca w jego ramach struktura własności środków produkcji i świadczenia usług.

W gospodarce kapitalistycznej, rynkowej dominuje własność prywatna w formie akcyjnej lub indywidualnej.

W gospodarce socjalistycznej, rekwizycyjno-nakazowo-rozdzielczej dominuje własność państwowa i poddana kontroli państwa własność pseudo-spółdzielcza (de facto manipulowana przez państwo). Według danych z 1960 r. w sektorze państwowym pracowało:

• w USA - 6% ludności,

• w Japonii - 9%,

• w RFN 10%,

• we Francji 15%,

• w WB - 19%,

• w Polsce aż 86%.

Procenty te ukazują w jakim stopniu człowiek w poszczególnych krajach znajdował się we władzy aparatu państwowego.

Struktura własności determinowała formy i zakres obecności państwa w gospodarce, determinowała gestię decyzyjną państwa w gospodarce, jego wolność decyzyjną. W PRL - obecność państwa w gospodarce była totalna. Rynek podaży został zastąpiony rynkiem administracyjnym, gdzie status poszczególnych jednostek, ich funkcje itd. zależały od uznania rządzących. Kreatorem rynku administracyjnego był plan centralny, wyznaczający każdemu psełdopodmiotowi zadania, kompetencje i środki działania. Aby centralne planowanie mogło być skuteczne, u progu socjalizmu upaństwowiono majątek produkcyjny i wprowadzono jego hierarchiczny zarząd. Jednocześnie uniemożliwiono ludziom posiadanie jakiejkolwiek własności prywatnej środków produkcji.

Sprawność planowania w socjaliźmie była uzależniona od zdolności zarekwirowania przez państwo wszystkich środków produkcji. Na tej podstawie stało się możliwe uprzedmiotowienie każdego w każdej roli, jego zachowań akceptowalnych przez rządzących. Dzięki dominacji własności państwowej rządzący mogli w planie centralnym bezpośrednio ustalać szczegółową strukturę produkcji. Możliwe też było ustalanie jej dystrybucji, cen. Nośnikami tych decyzji były dyrektywy planu, polecenia służbowe, limity, kontygenty, przydziały, sankcje karne towarzyszące ich niewykonywaniu i bodźce ekonomiczne, służące zainteresowaniu wykonawców w realizacji planu centralnego.

Struktura własności rozstrzygała zatem, przesądzała o narzędziach polityki ekonomicznej i przesądzała o jej celach. Celami polityki stawały się wybory rządzących, a nie popyt efektywny ludności.

W systemie opartym na dominacji prywatnej własności środków produkcji, państwo nie musi posługiwać się administracyjnymi środkami oddziaływania, dominują w niej narzędzia dostępne jednakowo wszystkim, istnieje równość praw wobec prawa, a celem polityki ekonomicznej są krańcowo odmienne cele. Nie można ich narzucić, są to cele wynikające z realiów gospodarki rynkowej.

2. Drugi filar (wyznacznik) ustroju ekonomicznego - typ motywacji do działania gospodarczego.

W literaturze przedmiotu wyodrębnia się trzy podstawowe typy motywacji:

1. tradycję,

2. rynek,

3. przymus.

W kapitaliźmie dominują tradycja i rynek, natomiast w gospodarce centralnie planowanej - przymus oraz towarzyszące mu totalne zniewolenie człowieka. Typ motywacji rozstrzygał o możliwej do osiągnięcia przez politykę ekonomiczną skuteczności, efektywności, sprawności i moralności. Tam, gdzie dominuje rynek czyli ludzka wolność funkcji producenta i konsumenta oraz tradycja, tam można oczekiwać od polityki ekonomicznej jej skuteczności, efektywności, sprawności i moralności.

W literaturze poświęconej sposobom motywowania do działania gospodarczego wyróżnia się także trzy inne rodzaje motywów:

1. motywy normatywne, związane z realizacją różnoimiennych wspólnych ideałów (wolność, sprawiedliwość),

2. motywy finansowe, związane z zainteresowaniem, wynagrodzeniem, zyskiem, płacą, nagrodą,

3. nakazy administracyjne.

Socjalizm początkowo porywał do czynu ludzi nie umiejących sobie radzić z konkurencją rynkową. Próby włączenia motywów finansowych okazały się w praktyce nieskuteczne, gdyż pieniądz był niewymienialny. Najpowszechniej stosowanym w socjaliźmie motywem skłaniającym ludzi do działania był nakaz i sankcje towarzyszące jego niewykonaniu. Niewidzialną rękę rynku zastąpiła dobrze widzialna ręka władzy.

W realnym kapitaliźmie dominują co jest oczywiste motywy finansowe, nie motywy normatywne, nie nakazy administracyjne, a motywy finansowe, działające stale, za darmo i najskuteczniej.

3.Trzecim filarem ustroju gospodarczego jest rodzaj zjawisk imitujących w danym systemie możliwości rozwojowe gospodarki i koordynujących sam jej rozwój.

Są systemy ograniczane przez popyt (gospodarki rynkowe) i systemy limitowane przez zasoby (gospodarki nakazowo-rozdzielcze).

W systemach ograniczanych przez popyt właściwych dla gospodarki rynkowej, kapitalistycznej typowy jest nadmiar zasobów, pracy, surowcowej, nadmiar produkcji i usług oraz powszechny rynek konsumenta, których panem jest klient, a jego sługami pozostali uczestnicy, zabiegający o uznanie klienta, o to by kupił.

W gospodarkach rynkowych ogół podmiotów gospodarujących kreuje samodzielnie producentów i konsumentów, ujawnia autonomicznie potrzeby, oferuje różnorodne sposoby ich zaspokajania, opiera ceny na regule popytowo-podażowej na wszystkich rynkach.

W systemach ograniczanych przez zasoby, właściwych gospodarkom rekwizycyjno-nakazowo-rozdzielczym, socjalistycznym typu PRL-u, powszedniością stają się niedobory zasobów (brak kapitału, surowców itp.). W socjaliźmie nawet potrzeby elementarne nigdy nie zostały zaspokojone ze względu na niespotykaną nigdzie niegospodarność, marnotrawstwo, nieefektywność, nieskuteczność i niesprawność w realizowanym w nim procesach realnych i kierowanych.

4. Czwartym elementem konstytutywnym ustroju gospodarczego jest panująca teoria wartości.

W gospodarce rynkowej, kapitalistycznej wartość towaru jest funkcją popytu. Produkować można bubel, nie wszystko jednak da się sprzedać, fakt sprzedaży czyli znalezienia klienta rozstrzyga o tym czy zaistnieje wartość. Podaż dóbr i usług nie znajdująca nabywcy w kapitaliźmie jest bezwartościowa, jest wyrazem straty społecznej i marnotrawstwa. Czynnikiem ograniczającym podaż jest w gospodarce rynkowej popyt efektywny, mierzony ilością wymienialnego pieniądza, którą jego posiadacze są skłonni przeznaczyć na zaspokojenie własnych potrzeb.

Inaczej było w socjaliźmie, gospodarce planowanej centralnie, gdzie przyjmowano, że wartość towaru jest funkcją kosztów pracy społecznej niezbędnej do jego wytworzenia. Dlatego też nie należy się dziwić, że socjalizm zaczynał przodować w świecie pod względem kapitałochłonności, materiałochłonności, energochłonności itd. W gospodarce centralnie planowanej nie było granic dla wzrostu kosztów, ignorowano w niej autonomię konsumenta i dążono w niej do ustalania, limitowania wszelkich potrzeb przez centralnego planistę. Człowiek nie mógł sam decydować o własnym losie, gdyż kategorie i funkcje popytu efektywnego zastąpiono w socjaliźmie kategorią zapotrzebowania społecznego. Rodziło to w systemie władzy układy wasalne, ułatwiało korupcjonalne sprawowanie władzy.

5. Piątym wyznacznikiem ustroju jest charakter przedsiębiorstw czyli stopień ich prawdziwości.

Praktyka funkcjonowania dwóch ustrojów kapitalistycznego i socjalistycznego wykazuje że prawdziwe przedsiębiorstwa mogą tylko istnieć w kapitaliźmie. W socjaliźmie prawdziwych przedsiębiorstw tak naprawdę nie było. Właściwościami prawdziwego przedsiębiorstwa są :

• samodzielność,

• odpowiedzialność majątkowo-dochodowa,

• zainteresowanie mnożeniem majątku i dochodu,

• przedsiębiorczość.

Samodzielność decyzyjna jednostek gospodarczych mieniących się przedsiębiorstwami wymaga :

1. prawnego zdefiniowania podmiotu uosabiającego właściciela, dysponującego wszelkimi wymiarami własności, a więc prawem jej darowizny, sprzedaży, zastawu, dzierżawy, wniesienia aportu do spółki, a nawet zniszczenia. W socjaliźmie właściciel był nieokreślony, był to także często właściciel zsegmentowany, wieloczłonowy, a jednocześnie nieokreślony przez tą wieloczłonowość. Ten stan rzeczy uniemożliwiał upowszechnienie przedsiębiorczości i gospodarności w przedsiębiorstwach państwowych i utrzymuje się w przedsiębiorstwach państwowych do dzisiaj.

2. realnej, a nie historyczno-księgowej wyceny wartości ich majątku na rynku kapitałowym w celu określenia realnych granic samodzielności i odpowiedzialności właściciela. W socjaliźmie ten warunek samodzielności nie był spełniony, gdyż nie było rynku kapitałowego, a wartość majątku kalkulowano w wartościach historycznych określanych przez samych rządzących. Dlatego też naliczana amortyzacja nie nadążała w socjaliźmie za realną wartością odtworzenia zużytego majątku, a sam majątek ulegał dekapitalizacji, był przejadany. Dodatkowo amortyzacja była źle kalkulowana, na podstawie metody proporcjonalnej, lepszą byłaby metoda degresywna, owocująca uwzględnianiem zużycia moralnego i szybkim tempem odnawiania majątku. Nie mając prawdziwej oceny posiadanego majątku, władza nie znała granic własnej ekspansji decyzyjnej i ciągle te granice przekraczała. Tym chętniej, że działała na ryzyko całego narodu, a nie własnym.

W systemie rynkowym, kapitalistycznym każdy właściciel działa na własne ryzyko i dzięki temu może być samodzielny ( samodzielny w ramach własnego majątku). Działając w obrębie własnej własności i będąc zagrożonym jej utratą każdy właściciel w kapitaliźmie musi być samodzielny i odpowiedzialny.

3. aktywnego upełnomocnionego przedsiębiorcy, fachowca umiejącego mnożyć kapitał firmy w konkurencyjnym otoczeniu. Ten warunek także nie był spełniony w socjaliźmie, gdyż dyrektorzy w pseudoprzedsiębiorstwach pochodzili z nadania.

4. umownych, a nie władczo-administracyjnych, niewolniczo- klienckich relacji pomiędzy przedsiębiorstwem, a otoczeniem. Sprawa otoczenia musi obowiązywać ujednolicona dla wszystkich uczestników gry gospodarczej, zerwanych od politycznie kreowanej specyfiki. Sposób kalkulacji kosztów i wyników, ujednolicony system podatkowy i sprawozdawczy muszą funkcjonować rządzące się regułami komercyjnymi, biznesowymi banki i pośrednicy handlowi, zamiast państwowego monopolu i central zaopatrzeniowych, musi istnieć poddany regułom konkurencji system ubezpieczeń majątkowych, kredytowych, emerytalno-rentowych, zdrowotnych itd. W socjaliźmie wszystkie te elementy otoczenia były centralnie planowane i działały według przetargu i przywilejów.

Reasumując, żaden z wymienionych warunków samodzielności nie był spełniony w socjaliźmie.

Właściwością prawdziwych przedsiębiorstw jest ich odpowiedzialność majątkowo-dochodowa za własne decyzje gospodarcze, egzekwowana przez sądownictwo powszechne. Przedsiębiorstwa państwowe pracowały na wydzielonej części majątku państwowego, nie mając własnego majątku nie ponosiły za niego odpowiedzialności. Dlatego też w socjaliźmie państwo dbało bardziej o utrzymanie rozbudowywanego ekstensywnie do minimum własności państwowej, niźli o gospodarcze, efektywne jego wykorzystanie. Władze państwowe notorycznie naruszały interesy prawne i materialne innych podmiotów ze swojego otoczenia. Na straży interesów władzy państwowej stał aparat przymusu, a ona sama była lepiej chroniona od pojawiającej się na marginesach własności prywatnej. Działając na ryzyko podatników, budżetu państwa, który nie może zbankrutować, przedsiębiorstwa państwowe nie były zagrożone upadłością i mogły bardzo długo subiektywne zaniedbania interpretować jako skutek przyczyn obiektywnych. Dyrektorzy przedsiębiorstw państwowych za swoje decyzje odpowiadali karierą służbową, a nie majątkiem osobistym i dochodem.

Odpowiedzialność ekonomiczna była wykluczona także z powodu braku konkurencji rynkowej.

Trzecią cechą przedsiębiorstw jest silne zainteresowanie mnożeniem majątku i dochodu. Jednostka gospodarcza zwana przedsiębiorstwem musi w czynie praktycznym demonstrować silną motywację mnożenia majątku i dochodu w zakresie posiadania. W socjaliźmie ta właściwość przedsiębiorstw państwowych nie występowała, gdyż :

1. ogół przedsiębiorstw państwowych był zainteresowany przejadaniem majątku, jego dekapitalizacją, w miarę postępów w przejadaniu pojawiały się przesłanki starań o nowe inwestycje, nowe licencje, wyjazdów zagranicznych itd.

2. w pseudoprzedsiębiorstwach państwowych uprawiano kanibalizm fiskalny, polegający na ucieczce w koszty, by zmniejszyć podatek (majątek i dochód) oraz same podatki. W przedsiębiorstwach państwowych dominował motyw mnożenia kosztów, o tym mogły decydować same ( po to by uciec przed fiskusem).

3. w wiązce funkcji przedsiębiorstw, obejmujące funkcje polityczne, socjalne (zakładające bytowe zrównanie wszystkich), ekonomiczne (mnożenie zysku, majątku i dochodu) w socjalistycznych przedsiębiorstwach dominowały funkcje polityczne i socjalne, spełniane kosztem uśmiercania funkcji ekonomicznej (podstawowej dla prawdziwych przedsiębiorstw) zaowocowało to :

• spokojem biernym, a nie twórczym w przedsiębiorstwach państwowych,

• lenistwem myślowym,

• zdeterminowanym paraliżowaniem wszelkich innowacji i tępieniem innowatorów, burzących spokój rządzących i rządzonych.

4. w przedsiębiorstwach państwowych brakowało prawa do autonomicznej (samodzielnej) kapitalizacji wytworzonego dochodu i inwestowania go w rozwój bardziej efektywnych dziedzin, choćby w imię rozproszenia ryzyk.

5. w przedsiębiorstwach państwowych dominowały takie motywy jak :

• dbałość o wegetacyjne przetrwanie,

• zabezpieczanie konkurencyjności płacowej na lokalnym rynku pracy,

• rozszerzanie swojej władzy na przyznanym rynku przez limitowanie dostaw, zmowy kartelowe, wywalczanie ceł ochronnych, opłat wyrównawczych, zwolnień podatkowych i innych form pasożytnictwa,

• stałe zwiększanie zatrudnienia w celu uzyskania wyższej kategorii zaszeregowania zakładu, owocującą w socjaliźmie większą rangą i siła polityczną w walce o przywileje,

Czwartą cechą właściwych przedsiębiorstw jest ich przedsiębiorczość. Z tego bierze się nazwa tego podmiotu. Przedsiębiorczość jest synonimem zdolności do twórczej kreatywnej realizacji o klienta, jakością, serwisem, ceną, niezawodnością, parametrami użytkowymi itd. Zamiast tak rozumianej przedsiębiorczości, socjalistyczne urzędy mieniące się przedsiębiorstwami, demonstrowały w praktyce nieproduktywną, niemoralną, pasożytniczo-rozszczeniową zasiębiorczość. Polegała ona na walce o przywileje płacowe, zaopatrzeniowe, cenowe, podatkowe, emerytalno-rentowe.

Wszystkie wymienione przez nas właściwości prawdziwych przedsiębiorstw w czasach socjalizmu nie były spełnione i nawet w czasach dzisiejszych w firmach państwowych przekształconych w spółki Skarbu Państwa nie są spełniane, dlatego też w obrębie własności państwowej wegetowały i wegetują na koszt podatników zwasalizowane urzędy udające przedsiębiorstwa.

6.Kolejnym wyznacznikiem ustroju jest system prawny.

W socjaliźmie rządząca nomenklatura traktowała system prawny jako swoisty francuski klucz, przy pomocy którego władza państwowa mogła dowolnie majstrować w życie politycznym, gospodarczym i społecznym, zmieniając znienacka przywileje w kary itp. itd. oraz wzmacniając przez to pewność, że wszelkie deklaracje i obietnice rządzących są zawsze niepewne i w istocie nigdy nie będą dotrzymane. Jedyną naprawdę trwałą zasadą w socjaliźmie była pewność, że wszystko jest niepewne i bierność i nic nie robienie nigdy nie będą ukarane. Zamiast kośca systemu wartości i kręgosłupa porządku społeczno-gospodarczego (takie funkcje spełnia system prawny), chronicznie i koniunkturalnie zmieniane prawo, było w socjaliźmie przesłanką sukcesy tych, co orientowali się na władzę oraz nie przejmowali się uniwersalna moralnością. Ciągle zmieniane prawo stawało się jednocześnie przyczyną klęski tych, którzy zawierzając deklaracjom rządzących obserwowali rynek, kalkulowali i dokonywali na tej podstawie wyborów długookresowych, optymalność tych wyborów była podważana i negowana z reguły przez koniunkturalnie zmieniane przez rządzących prawo.

Za główne wady naszego systemu prawnego, aktualne w dużej części do dziś, uznać należy :

1. niestabilność prawa, owocującą legislacyjną gorączką.

2. wszechobecne niechlujstwo legislacyjne, polegające na:

• używaniu w tekście norm prawnych nieprecyzyjnych, gumowych określeń, terminów,

• tolerowaniu, kolidujących ze sobą wypowiedzi normatywnych ( i za i przeciw),

• przekraczaniu delegacji ustawowych, przy wydawaniu aktów wykonawczych,

• na nie wydawaniu rozporządzeń wykonawczych, bądź opóźnianiu ich wydawania, izby ustawowe prawa i obowiązki nie weszły w życie.

1. nadmierną liczbę, nazbyt częstych nowelizacji ustaw i zbyt długi okres oczekiwania na teksty jednolite, dotyczy to np. prawie czterdziestokrotnie nowelizowanej w latach 90-tych ustawy o działalności gospodarczej, ustawy o podatku prawnym, prawie trzydziestokrotnie nowelizowanej ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, piętnastokrotnie - ustawy o podatku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym, itd. Ta gorączka legislacyjna utrudnia dostęp obywateli do przepisów prawa, uniemożliwia ich zrozumienie, wejście do obyczajów.

2. nie konstytucyjność wielu ustaw i aktów wykonawczych, związana z łamaniem zasady nie działania prawa wstecz, naruszaniem praw słusznie nabytych i podważaniem zasady zaufania obywateli do państwa. O tej wadliwości i jej nasilaniu się świadczy ilość spraw w Trybunale Konstytucyjnym, a także pokrętne orzecznictwo tego Trybunału (motywowane politycznymi sympatiami, a nie litera zapisów prawa).

3. tworzenie przez parlament, często w przyśpieszonym trybie ustaw źle służących narodowi w budowie nowego ustroju i państwa, za to skutecznie wzmacniających rządzących i ich zwolenników w administracji, gospodarce i innych obszarach życia, zarówno poprzez tworzenie atrakcyjnych miejsc pracy, jak i lukratywnych możliwości finansowych (majątkowo-dochodowych). Potwierdzeniem tego mogą być następujące fakty :

- uchwalenie w połowie lat 90-tych ustawy o komercjalizacji przedsiębiorstw państwowych, stwarzającej lukratywne, super dochodowe miejsca pracy w radach nadzorczych i zarządach około trzech tysięcy często bankrutujących przedsiębiorstw państwowych, lub uchwalenie ustawy o samorządzie terenowym (1998), stwarzającej takież same miejsca pracy w 373 powiatach i 16 wojewódzkich urzędach.

• koleżeńska prywatyzacja i nieformalny poza giełdowy sposób rozprowadzania akcji wraz z różnicowaniem cen akcji różnym grupom nabywcom oraz podnoszenie wartości akcji środkami akcjonariuszy państwowych.

• wieloletnie, politycznie interesowne odkładanie koniecznych reform ubezpieczeń społecznych, powszechnego uwłaszczenia, reprywatyzacji, a także nie uregulowanie do dzisiaj zasad finansowania partii politycznych.

1. wolne tempo prac modyfikacyjnych, wprowadzających systemowy porządek do poszczególnych gałęzi prawa i preferowanie praktyki zastępowania kodeksów regulacjami cząstkowymi. Dlatego dopiero w końcu lat 90-tych doczekaliśmy się kodeksowych ujęć prawa karnego, a prawo finansowe w Polsce nadal utrzymuje się w stanie płynnym o mętnym zabarwieniu. Zaniedbania legislacyjne zawdzięczamy w części brakowi w parlamencie własnej poza rządowej gradacji potrzeb, brak też takiej gradacji u prezydenta.

2. interesowne świadome pozostawianie luk w prawie, celowe unikanie pewnych uregulowań oraz nadużywanie delegacji ustawowych, umożliwiających dowolne regulowanie ważnych spraw, przy pomocy aktów prawnych niższego rzędu (rozporządzeń i zarządzeń ministerialnych). Tym lukom towarzyszą rozbieżne interpretacje znaczenia poszczególnych przepisów, zwłaszcza przepisów podatkowych. Służy to manipulacji prawnej. Towarzyszy temu przywiązanie rządzących do zasady „co nie jest zakazane, jest dozwolone”.

3. świadome tolerowanie w prawie finansowym różnoimiennych ulg, służących realizacji interesów grup powiązanych z rządzącymi (np. duża i mała ulga budowlana zwalniają bogatych z obowiązku płacenia podatku wg trzeciej skali podatkowej).

4. popieranie procesów tworzenia prawa, głównie na legislaturze, na koniunkturalnej aktywności normotwórczej rządu, parlamentu i prezydenta, zamiast na interpretacyjnych rozstrzygnięciach sądów, jak to jest w cywilizowanym świecie.

5. przywiązanie rządzących do nieostrego wyznaczania w systemie prawnym obszarów zadaniowych, kompetencyjnych i odpowiedzialnościowych rządu, sejmu, senatu i prezydenta oraz władz państwowych i samorządowych.

Generalnie systemowi prawnemu można zarzucić nadmierną obecność we wszelkich obszarach społeczno-gospodarczych. Państwo wszechobecne nie jest w stanie udzielić ochrony wszystkim, którym się ona należy i dla których jest ona potrzebna. Nadmiar kompetencji państwa prawnych owocuje przesłankami bezprawia. Realizacja hasła „mniej państwa w prawie i mniej praw dla państwa” to droga wyjścia z wadliwości systemu prawnego.

7. Siódmym wyznacznikiem ustroju jest charakter polityki kadrowej oraz demokratyzm procedur wyłaniania władz publicznych.

W kapitaliźmie władza publiczna jest wyłaniana w ramach demokratycznych procedur, na podstawie ordynacji większościowych, opartych na okręgach jednomandatowych. Dzięki temu ludzie głosują na osoby, a dopiero później na partie do których wybrane osoby należą (odwrotnie niż u nas). W odniesieniu do polityki kadrowej, w kapitaliźmie jest ona oparta na kryteriach merytorycznych, dużą wagę przywiązuje się do rzeczywistych umiejętności, a także do kwalifikacji moralnych. W socjaliźmie ze względu na monopol władzy jednej partii cała polityka kadrowa we wszystkich subsystemach była oparta na funkcjonowaniu nomenklatury partyjnej. Nic bez woli rządzącej partii stać się nie mogło. Istnienie partyjnej nomenklatury powodowało, że ci sami ludzie wypełniając wolę rządzącej partii, pełnili kierownicze funkcje w systemie gospodarczym, innym razem w terytorialno-administracyjnym, związkowym i politycznym. W socjaliźmie formalnie władza była wyodrębniona. Była władza sądownicza, ustawodawcza, itd., przekształcało to konstytucyjny podział władz w twór fasadowy. Skutkiem aż tak wielkiego (około 80 %) nasycenia kadr członkami jednej partii stało się spowalnianie reform, na rozwój czerwonej i zielonej pajęczyny, paserskie samouwłaszczanie praw i wobec prawa, w ramach której funkcjonowała bezkarność gangsterów oraz mafijne związki polityków z przestępcami.

Reasumując poczynione uwagi o uwarunkowaniach ustrojowych i ich wpływie na politykę i polityki na te uwarunkowania oraz porównując gospodarkę do samochodu możemy stwierdzić, że :

1. nie było w niej silnika gospodarki, którym jest motyw mnożenia zysku i prywatnej własności środków produkcji oraz świadczenia usług,

2. nie było hamulca gospodarki tj. odpowiedzialności majątkowo-dochodowej za własne decyzje,

3. nie było kierownicy gospodarczej, czyli obiektywnego, opartego na rzeczywistych relacjach popytowo-podażowych rachunku ekonomicznego, ze względu na brak rynkowego mechanizmu kreowania cen pracy, kapitału finansowego i wiedzy, pieniądza i produktu. Wszystko to było nieprawdziwe, kreowane przez polityków, a nie przez rynek.

4. nie było właściwej oktanowej benzyny, tj. dopływu prawdziwego wymienialnego pieniądza, który mógłby być wymieniany zawsze, wszędzie i na wszystko. Było to konieczne do funkcjonowania i rozwoju. Zamiast niego w socjaliźmie istniał pieniądz „małpi” (pusty), wyprodukowany w państwowych drukarniach dobrobytu, oderwany od wartości wytworzonych dóbr i usług. W konsekwencji najpierw samochód kaszlał, a później stawał (na wodzie samochód nie jeździ).

Dodatkowo w przedsiębiorstwach państwowych brakowało

5. uniwersalnego, zobiektywizowanego opartego na zrozumiałych normach moralnych kodeksu drogowego, którym dla gospodarki jest dobry system prawny.

6. brakowało także kompetentnych kierowców, gdyż nie było merytoryczno-moralnych podstaw w polityce kadrowej.

7. brakowało demokratycznych procedur wyłaniania władz publicznych, do dzisiaj owocuje to partyjniactwem, uwłaszczeniem się przez płace i odprawy oraz atrofią dobra wspólnego i moralności. Można powiedzieć, że do dzisiaj funkcjonuje usatysfakcjonowane pasożytnictwo różnoimiennych nierobów jako dziedzictwo nierobów oraz triumfuje bezprawie.

Praca pochodzi z serwisu www.e-sciagi.pl

---