Źródła prawa cywilnego

Źródło prawa:

• Warunki społeczne, ekonomiczne i polityczne, które kształtują treść prawa

• Wola organu, który ustanawia prawo

• Decyzja prawotwórcza organu państwa wyposażonego w odpowiednie kompetencje, w wyniku której powstaje norma prawna

Prawo cywilne stanowione:

• Ustawy (uchwalane przez Parlament)

• Umowy międzynarodowe (ratyfikowane przez Prezydenta)

• Szczegółowe warunki zawierania i wykonywania umów z udziałem konsumentów (jako rozporządzenia Rady Ministrów)

• Ogólne warunki umów, regulaminy i wzory umów (w rozporządzeniach Rady Ministrów wydawane tylko gdy wymaga tego ochrona interesów konsumentów)

Kodeks cywilny i inne akty normatywne:

• Kodeks cywilny - 1964 rok

• Kodeks handlowy

• Kodeks rodzinny i opiekuńczy - 1964 rok

• Przepisy o księgach wieczystych i hipotece

• Przepisy o zastawie rejestrowym

• Przepisy normujące prawa na dobrach niematerialnych - przepisy dotyczące własności przemysłowej

• Prawo autorskie

• Prawo wynalazcze

• Prawo wekslowe i czekowe (akty normatywne o charakterze wyspecjalizowanym)

• Prawo wodne

• Prawo górnicze (ściślej związane z innymi gałęziami ale dotyczą ich również unormowania cywilnoprawne)

• Przepisy z przewagą norm cywilno-prawnych - ustawa o przedsiębiorstwach państwowych, prawo spółdzielcze

• Kodeks postępowania cywilnego - regulacja stosunków cywilnoprawnych

Są to ustawodawstwa zwykłe !!! i pod względem hierarchicznym stoją na jednym poziomie

Kodeks - akt ustawodawczy obejmujący podstawowy trzon przepisów albo całej gałęzi albo przynajmniej większego działu danej gałęzi prawa

Zasada - lex specialis derogat lex generali - pierwszeństwo przepisy szczególne

Zwyczaj i prawo zwyczajowe:

• Zwyczaj - stała praktyka stosowana przez daną społeczność, jednakowe postępowanie w takich samych lub zbliżonych okolicznościach; oceniane łącznie z zasadami współżycia społecznego i pod względem harmonizacji z obowiązującym prawem stanowionym

• Źródło prawa zwyczajowego - zwyczaj

• Zwyczaj staje się norma prawną z chwilą, gdy w danej społeczności wytworzy się przekonanie, iż do zwyczaju trzeba się dostosować nie tylko dlatego, że ułatwia to obrót, lecz dlatego, że istnieje taki obowiązek, że taka jest powinność

Orzeczenie sądów i Trybunału Konstytucyjnego. Nauka prawa.:

• Sąd najwyższy nie ma inicjatywy ustawodawczej, a może jedynie opiniować projekty nadsyłanych ustaw, jego praktykach odgrywa szczególną rolę przy pracach legislacyjnych - wyroki są wykładnia i przejawem stosowania prawa a nie źródłem prawa

• Trybunał Konstytucyjny - orzeka o zgodności aktów normatywnych z Konstytucją

• Nauka prawa - nie ma mocy prawotwórczej

Zasady współżycia społecznego:

• Ich przestrzeganie jest obowiązkiem obywatelskim

• Przepisy:

• Grupa I - przepisy, w których naruszenie zasad współżycia społecznego spotyka się z dezapropatą ze strony ustawodawcy, który wiąże ujemne skutki z takim zachowaniem

• Grupa II - przepisy, w których powstanie, zmiana lub ustanie konkretnych praw czy obowiązków uzależnione są od oceny danego stosunku prawnego z punktu widzenia zasad współżycia społecznego

• Grupa III - przepisy, które korzystają z zasad współżycia społecznego jako kryterium służącego bezpośrednio lub pośrednio do bliższego sprecyzowania treści stosunku cywilno-prawnego

• Niebezpieczeństwo subiektywizmu ocen ze strony organu stosującego prawo

• Mają charakter klauzul generalnych - uelastyczniają prawo (umożliwia stosowanie norm, które są w pewnych ramach i dostosować je do panujących zjawisk społecznych a z drugiej strony nie pozwalają się zestarzeć zbyt szybko normom prawnym, które mimo braku formalnej zmiany mogą być nadal stosowane w zmieniającej się rzeczywistości)- nie są dokładnie sprecyzowane elementy składające się na hipotezę i dyspozycję normy prawnej, a ocena konkretnego stanu faktycznego została przerzucona na organ stosujący prawo

• Są to reguły postępowania ludzkiego ale nie są regułami prawnymi, bardzo często norma mówi to co zasady współżycia społecznego, co nie oznacza, że się wzajemnie wykluczają

• Nie są statuowane przez organy państwowe ale rodzą się w społeczeństwie, stopniowo

• Nie są sankcjonowane przez państwo ale ich realizacja jest zapewniona za pomocą aparatu przymusu

• Zwyczaje zahaczające o moralność - głownie sfera zewnętrznego zachowania się człowieka wobec innych ludzi - ocena tego zachowania, która nie podlega ocenie z punktu widzenia dobra czy zła, do tyczy ona przedmiotów

Normy prawa cywilnego

Norma prawna - generalna i abstrakcyjna reguła postępowania, która określa adresata, ustala sposób jego zachowania się oraz wyznacza konsekwencje prawne naruszenia dyspozycji normy;

Obowiązuje gdy:

• Została ustanowiona przez organ z kompetencjami prawotwórczymi

• Ustanowiona w odpowiednim trybie i we właściwej formie

• Weszła w życie

• Nie została uchylona

• Nie jest sprzeczna z normą wyższą

Norma prawna składa się z:

• Hipotezy

• Dyspozycji

• Sankcji - podstawową sankcją jest możność przymusowego wyegzekwowania postulowanego przez dyspozycję normy prawnej zachowania się, sankcją może być też nieważność czynności prawnej (polega na stwierdzeniu, że czynność nie wywołuje skutków prawnych, a tym samym nie rodzi korzystających z ochrony państwa praw podmiotowych

Przepis prawny - zawarta w akcie normatywnym wypowiedź, wyodrębniona w pewnej zamkniętej całości - może się pokrywać z normą prawna może być jej częścią, może obejmować kilka norm prawnych

Przepisy specjalne:

Tworzenie przepisów prawnych, których budowa pozornie przemawia przeciwko uznaniu ich za wypowiedź o charakterze normatywnym:

• Definicje ustawowe i legalne - precyzują znaczenie, w jakim w danym akcie normatywnym będzie występował pewien zwrot, nie jest to definicja sensu stricto, ale pewien zabieg techniczno - legislacyjny, polegający na wyjęciu przed nawias określenia, jakie przypisuje się pewnemu zwrotowi, tak aby znaczenie to było jednolicie ustalone dla wszystkich przepisów, w których on występuje, określają znaczenie słów i zwrotów użytych w danym akcie prawnym

• Przepisy odsyłające - mają na celu unikanie powtórzeń, nie formułują wszystkich czy niektórych członów norm prawnych, lecz powołują się na inne przepisy przez „odesłanie” do nich, tak że dopiero wszystkie te przepisy łącznie wzięte dostarczają tworzywa do skonstruowania normy prawnej; stosuje się - wprost; stosuje się odpowiednio - możliwe są modyfikacje dostosowujące przepis do konkretnej sytuacji

• Fikcje prawne - stanowią jedynie językowo odmienny sposób formułowania takich przepisów, chodzi o to aby istniejące w danym akcie normatywnym dyspozycje dla hipotezy A były także aktualne dla odmiennej hipotezy B; cel ten można osiągnąć przez stwierdzenie w przepisie, że stan faktyczny hipotezy B mimo odmienności jest jednoznaczny ze stanem faktycznym hipotezy A

• Klauzule generalne - nie zawierają dokładnych kryteriów oceny danego zdarzenia prawnego, lecz nakazują stosować do oceny tego zdarzenia normy pozaprawne

• Przepisy wprowadzające:

• Klauzule derogacyjne - uchylają dotychczasowe przepisy - tracą moc, uchyla się

• Przepisy dostosowawcze - nowelizują stare przepisy i dostosowują je do nowego porządku

• Przepisy przejściowe - regulują zakres zastosowania nowych przepisów do stosunków prawnych powstałych za starych przepisów

• Przepisy kolizyjne - mają wskazywać system prawny, który ma być zastosowany, jeżeli w stosunku prawnym występuje tzw. element obcy

Przepisy prawne:

• Bezwzględnie obowiązujące (ius cogens, imperatywne) - zawierają dyspozycję zawierają dyspozycje, których zastosowanie nie może być wolą stron ani wyłączone ani ograniczone

• Względnie obowiązujące (ius dispositivum, dyspozytywne) - są stosowane wtedy gdy strony nie uregulowały danego stosunku prawnego w sposób odmienny

• Jednostronnie bezwzględnie wiążące (semiimperatywne) - mają charakter pośredni, zastosowanie może być wyłączone wolą stron tylko w przypadku przyjęcia uregulowania umownego korzystniejszego dla strony wskazanej w tych przepisach (zazwyczaj strona słabsza), ale nie może być ona ograniczona lub wyłączona, ochraniają pewne minimum interesu tylko jednej strony stosunku prawnego

• Kompetencyjne - nie nakładają na podmioty żadnych obowiązków, ani nie przyznają żadnych praw podmiotowych, ale określają warunki, od spełnienia których zalezy, czy dana czynność może być uznana za ważną

Szczególny rodzaj przepisów względnie wiążących to reguły interpretacyjne , mają one zastosowanie gdy strony swoją wolę oświadczyły, ale nie uczyniły tego w sposób tak niejasny, ze nie da się tego usunąć w drodze wykładni oświadczenia woli, według metody w Polsce - charakter przepisu jako reguły interpretacyjnej najczęściej oznacza się za pomocą zwrotu „w razie wątpliwości poczytuje się ...”

Zasięg mocy obowiązującej przepisów prawnych w przestrzeni:

(przestrzeń lądowa, wodna i powietrzna, statki morskie i powietrzne, wobec wszystkich osób fizycznych i prawnych)

• W zasadzie przepisy obowiązują na obszarze tego państwa, w którym zostały wydane (ius universale)

• Na terenie państw mogą obowiązywać i być bezpośrednio stosowane przepisy ustanowione w ratyfikowanych umowach międzynarodowych oraz w aktach normatywnych organizacji międzynarodowych

• Prawo partykularne (ius particulare)- obowiązuje tylko na części terytorium państwa - przed unifikacją prawo dzielnicowe !!!

• Akty normatywne o zasięgu lokalnym okreslane mianem prawa miejscowego

• Przy braku jednolitości przepisów prawnych w państwie może powstać zjawisko kolizji norm prawnych w przestrzeni; taka możliwość istnieje tylko gdy dany stosunek prawny wykracza poza granice jednego państwa; usunięciem tej kolizji zajmuje się prawo międzynarodowe prywatne, chyba że umowa międzynarodowa stanowi inaczej

Zasięg czasowy przepisów prawnych:

• Kolizja między normami prawnymi może zaistnieć także w czasie

• Akty wchodzą w życie po 14 dniach od daty ogłoszenia, chyba że sam akt określa inaczej - vacatio legis - okres między uchwaleniem a wejściem w życie

• Po pewnym dłuższym lub krótszym okresie przepis prawny przestaje obowiązywać:

• Gdy jest uchylony przez inny przepis (klauzule derogacyjne)

• Może to wynikać pośrednio z wydania przepisu późniejszego regulującego dany stosunek społeczny w sposób odmienny (lex posterior derogat legi priori)

• Gdy upłynął czas, na który dany przepis został wydany

• Gdy jeden przepis jest zastępowany drugim może wystąpić kolizja norm prawnych w czasie (zwłaszcza gdy stosunki prawne powstały pod rządami starej ustawy i funkcjonują pod rządami nowej); usunięciem tej kolizji zajmuje się prawo międzyczasowe (intertemporalne) - nie jest skodyfikowane - przepisy przejściowe

• Ustawa nie ma mocy wstecznej, chyba że inaczej wynika to z jej treści lub celu (Ale Trybunał Konstytucyjny wypowiedział się że to nie !!!) - zasada nieretroakcji - lex retro non agit - nie wpływa na to jaką ustawę - stara czy nową - należy stosować do oceny skutków prawnych związanych ze stosunkiem prawnym powstałym pod rządem ustawy dawnej, ale realizującym się po wejściu nowej ustawy

• Zasada bezpośredniego działania ustawy nowej - nawet gdy coś funkcjonowało na podstawie starej ustawy to nowa ustawa ma być stosowana w przyszłości

• Gdy jest sytuacja, że nie wiadomo jaką ustawę - starą czy nową - należy stosować do oceny skutków prawnych związanych ze stosunkiem prawnym powstałym pod rządem ustawy dawnej, ale realizującym się po wejściu nowej ustawy, mamy dwa wyjścia:

• Od chwili wejścia w życie ustawy nowej należy do tych skutków stosować ustawę nową - zasada bezpośredniego działania ustawy nowej

• Mimo wejścia w życie nowej ustawy należy stosować do nich dawna ustawę - zasada dalszego działania ustawy dawnej

Jeżeli przepis prawny określa skutki prawne jako następstwo danego stanu faktycznego to do oceny tych skutków stosuje się ustawę, która obowiązywała w chwili zaistnienia danego stanu faktycznego

Jeżeli przepis prawny określa skutki prawne w oderwaniu od stanu faktycznego, który wywołał jego powstanie, to treść tę ocenia się od chwili wejścia nowej ustawy według jej przepisów

Zbieg norm:

• Kolizja prawa na tym samym obszarze i w tym samym czasie - gdy do tego samego stanu faktycznego można stosować więcej norm (hipotezy są identyczne ale dyspozycje są różne, albo hipotezy tylko częściowo się pokrywaja ale stan faktyczny zawiera w sobie wszystkie elementy hipotez zbiegających się norm)

• Trzy przypadki:

• Ustawa wyraźnie przyznaje jednej z norm pierwszeństwo

• Pierwszeństwo jednej z norm wynika z ich wzajemnego stosunku

• Brak jest danych co do pierwszeństwa i trzeba szukać rozwiązania

• Skutki:

• Albo jedna ze zbiegających się norm wyłącza zastosowanie innych

• Albo obie (więcej) mogą być zastosowane

• Kumulatywnie

• Alternatywnie

Stosowanie prawa cywilnego:

• Działalność organów państwa, polegająca na ocenie konkretnego stosunku społecznego, który stosownie do obowiązujących przepisów stał się przedmiotem rozstrzygnięcia tego organu z punktu widzenia właściwej normy prawnej - 1) ustalenie stanu faktycznego, 2) czy pokrywa on się ze stanem faktycznym zawartym w hipotezie, 3) zastosowanie konsekwencji wynikających z dyspozycji

• Ustalenie stanu faktycznego:

• Przedmiotem dowodu są fakty mające istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia danej sprawy (dowodu nie wymagają fakty powszechnie znane lub znane sądowi urzędowo)

• Dowód - środek dowodowy umożliwiający wykazanie prawdziwości twierdzenia o jakimś fakcie

• Podstawowe środki dowodowe - dokumenty, zeznania świadków, opinie biegłych, wyniki oględzin

• Inne środki dowodowe - dowód z grupowego badania krwi, dowód z filmu, telewizji, fotokopii, fotografii, planów, rysunków, płyt

• Ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne

• Niezachowanie tego w znaczeniu formalnym - na danej osobie ciąży obowiązek zbierania i przedstawiania dowodów w sprawie pod groźbą przegrania procesu

• Niezachowanie tego w znaczeniu materialnym - ujemne konsekwencje nie udowodnienia faktu ponosi ten, kto z faktu tego wywodzi skutki prawne, bez względu na to, z czyjego powodu fakt ten nie został udowodniony

• Rodzaje faktów:

• Prawotwórcze (np. fakt zawarcia umowy)- udowadnia ten, kto z zaistnienia faktu wywodzi dla siebie odpowiednie skutki prawne

• Tamujące powstanie (np. nieważność czynności) - udowadnia ten, kto podnosi zarzuty przeciwko żądaniom powoda

• Niweczące prawo (np. przedawnienie) -

(ten kto twierdzi a nie ten co zaprzecza ma udowadniać)

• Domniemanie - zastąpienie ścisłego dowodu, gdy nie jest możliwe ścisłe udowodnienie faktu

• Faktyczne - sąd może uznać za ustalone fakty mające istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, jeżeli wniosek taki można wyprowadzić z innych faktów, ustalonych wcześniej na podstawie zebranych w sprawie dowodów

• Prawne - ustanowione przez prawo domniemanie wiąże sąd, mogą być obalone jeśli ustawa tego nie wyłącza

• Wzruszalne - może być obalone przeciwdowodem

• Niewzruszalne - art. 1028

Art. 1028. Jeżeli ten, kto uzyskał stwierdzenie nabycia spadku, lecz spadkobiercą nie jest, rozporządza prawem należącym do spadku na rzecz osoby trzeciej, osoba, na której rzecz rozporządzenie następuje, nabywa prawo lub zostaje zwolniona od obowiązku, chyba że działa w złej wierze.

• Co do faktu - art. 9

Art. 9. W razie urodzenia się dziecka domniemywa się, że przyszło ono na świat żywe.

• Co do prawa - art. 197

Art. 197. Domniemywa się, że udziały współwłaścicieli są równe.

• Co do stanu psychicznego - art. 7

Art. 7. Jeżeli ustawa uzależnia skutki prawne od dobrej lub złej wiary, domniemywa się istnienie dobrej wiary.

• Nie jest to realizowanie normy prawnej w życiu !!!

• Sąd stosujący prawo cywilne powinien działać według ustalonych przez prawodawcę reguł postępowania

• Treść rozstrzygnięcia musi być zgodna z normą prawną (dyspozycja normy wiąże sąd)

• System prawny posiada liczne odesłania do pozaprawnych reguł postępowania - np. zasady współżycia społecznego

• Stosowanie prawa ma na celu udzielenie ochrony prawom podmiotowym

Wykładnia przepisów prawa cywilnego i analogia:

• Ustalenie rzeczywistego sensu normatywnego przepisów prawnych, ustalenie wyrażonych w nim reguł zachowania, proces myślowy, jest to także rezultat tego procesy myślowego, rzeczywiste znaczenie przepisów

• Teorie statyczne (subiektywne)

• Teorie dynamiczne (obiektywne) - Polska - jaki sens nadałby dzisiejszy prawodawca

• Punktem wyjścia podmiot, który dokonał wykładni:

• Autentyczna - pochodzi od organu, który wydał dany akt, wykładnia ma taką samą moc prawną co sam przepis będący jej przedmiotem, wykładnia abstrakcyjna

• Legalna - organ państwowy upoważniony do ustalania wykładni przepisów wiążącej inne organy

• Praktyczna - dokonywana przez organ państwowy stosujący prawo

• Doktrynalna - przeprowadzana w pracach naukowych, nie ma w Polsce mocy wiążącej, ale ma duże znaczenie dla praktyki, która z niej korzysta i dla ustawodawcy, bo sugeruje zmiany

• Metody stosowane przy wykładni:

• Językowa - wyjaśnia sens przepisu prawnego przez analizę tekstu słownego (analiza potoczna), ustala znaczenie użytych w nim zwrotów i uwzględnia reguły gramatyczne

• Logiczna - wyjaśnia sens przepisu prawnego w drodze wnioskowania opartego na regułach logiki formalnej lub na prawidłach logiki prawniczej:

• Argumentum a maiori ad minus - komu wolno czynić więcej, temu wolno czynić mniej, kto jest zobowiązany do większego jest zobowiązany do mniejszego

• Argumantum a minori ad maius - komu nie wolno czynić mniej, temu nie wolno czynić więcej

• Argumentum a contrario - wnioskowanie z przeciwieństwa,

• Systemowa - obejmuje dyrektywy interpretacyjne, wynikające z faktu, że interpretowany przepis jest częścią systemu norm prawnych - zasady systemu wyrażone w normach hierarchicznie nadrzędnych lub mających zasadnicze znaczenie

• Funkcjonalna - obejmuje dyrektywy interpretacyjne wynikające z funkcji, które spełnia przepis prawa w aktualnym układzie stosunków społecznych, gospodarczych i politycznych

• Rozszerzająca - zakres w wyniku przeprowadzenia wykładni jest szerszy od zakresu odniesienia, który wynika z wykładni językowej

• Zawężająca - zakres w wyniku przeprowadzenia wykładni jest węższy od zakresu odniesienia, który wynika z wykładni językowej

• Stwierdzająca - w niej uzyskuje się zgodny efekt potrójnej wykładni - językowej, systemowej i funkcjonalnej

• Derogująca - gdy wykładnia stwierdza, że istnieją dwa przepisy prawne całkowicie ze sobą sprzeczne (tzw. antymonia) - stosuje się wykładnię derogującą, która stwierdza, że brak jest jakichkolwiek przepisów

• Luki w prawie - taki stan rzeczy, który nie jest prawnie objęty ani nie został przez prawodawcę uznany za nie podlegający unormowaniu prawnemu, nie ma normy prawnej ustalonej w drodze wykładni przepisów

• Analogia - metoda służąca do usunięcia luk prawnych

• Z ustawy (analogia legis) - do danego stosunku prawnego stosuje się normę prawną, która dotyczy innego ale podobnego stanu faktycznego, chodzi o podobieństwo prawne, a więc o stwierdzenie, że różnice w stanie faktycznym dotyczą momentów nieistotnych z punktu widzenia celu dyspozycji prawnej

• Z prawa (analogia iuris) - gdy brak jest przepisu, który by się nadawał do analogicznego stosowania, posługujemy się analogią z prawa, szukamy rozstrzygnięcia w ogólnych zasadach obowiązującego porządku prawnego

Reguły kolizyjne:

• Kryterium hierarchiczne - akt rangą wyższą ma pierwszeństwo (norma niższej rangi nie może wyłączać zastosowania normy wyższej rangi)

• Kryterium chronologiczne - norma prawna późniejsza uchyla wcześniejszą - dwa wyjątki:

• Norma późniejsza niższej rangi nie uchyla normy wcześniejszej wyższej rangi

• Norma późniejsza ogólna nie uchyla wcześniejszej szczególnej

• Kryterium merytoryczne - norma szczególna uchyla normę ogólną - wyjątek - norma szczególna niższej rangi nie uchyla normy ogólnej wyższej rangi

CZYNNOŚCI PRAWNE

Czynność prawna jest to stan faktyczny (więc aby doszła do skutku, muszą być zrealizowane wszystkie elementy, które norma prawna przewiduje dla konkretnych czynności prawnych), składający się z co najmniej jednego oświadczenia woli, stanowiącego uzewnętrznioną decyzje podmiotu prawa cywilnego wywołania określonych stosunków cywilnoprawnych. Z tym stanem faktycznym ustawa wiążę skutki prawne (ich powstanie wiąże się z realizacją stanu faktycznego) wyrażone w tym oświadczeniu a także skutki prawne oświadczeniem tym nie wyrażone, lecz wynikające z ustawy, zasad współżycia społecznego lub ustalonych zwyczajów; można powiedzieć, że czynność prawna to takie zdarzenie prawne, które polega na świadomym zachowaniu się osoby fizycznej, organu osoby prawnej, w którym przejawia się dążenie do osiągnięcia określonych skutków cywilnoprawnych

Druga definicja - czynność prawna jest skonstruowana przez system prawny czynnością konwencjonalna podmiotu prawa cywilnego, której treść określa konsekwencje prawne tego zdarzenia; przez czynność konwencjonalną należy rozumieć takie zachowania lub wytwory zachowań podmiotu, którym porządek prawny nadaje określony sens społeczny

Do stanu faktycznego czynności prawnej nie należy zdarzenie, od którego uzależnione jest tylko powstanie skutku prawnego dokonanej już czynności (np. spisanie testamentu - ale jego skutki prawne następują dopiero z chwilą śmierci testatora)

Cechą charakterystyczną czynności prawnej jest to, że ustawa wiążę z nią skutki określone przez sam podmiot w oświadczeniu woli

Czynność procesowa - czynność, której strona dokonuje w toku toczącego się przed sądem postępowania i która może wywrzeć skutki dla tego postępowania - NIE jest czynnością prawną

Czynności prawne są instrumentem, dzięki którym podmioty mogą według własnej woli kształtować stosunki prawne, doprowadzając je do powstania, zmiany bądź ustania.

Podmiot ma bardzo dużą swobodę w zakresie kształtowania swymi decyzjami stosunków prawnych (zakres swobody zależy od ustroju społeczno - gospodarczego, który leży podstaw systemu prawa, akceptowanych wartości); swoboda ta to zasadnicze założenie cywilistycznej koncepcji czynności prawnej

numerus clausus - ograniczenie swobody umów, może to być następstwem przepisu prawnego, faktycznego układu stosunków gospodarczych) - np. umowa o dostawę prądu - można tylko decydować czy się podpisuje, bo nie mamy wpływu na wybór dostawcy - umowy przez przystąpienie (umowy adhezyjne)

Oświadczenie woli - każde zachowanie określonej osoby wyrażające w dostateczny sposób wolę, jest to takie zachowanie się osoby fizycznej, organu osoby prawnej, które wyraża w sposób dostateczny zamiar (wolę) wywołania skutku prawnego (powstania, zmiany bądź ustania stosunku cywilnoprawnego, akt woli przed jego uzewnętrznieniem nie może mieć znaczenia prawnego; jest to ujawniona za zewnątrz decyzja podmiotu prawa, zmierzająca do wywołania określonych skutków prawnych w postaci powstania, zmiany lub ustania stosunku cywilno-prawnego

• musi być na tyle zrozumiałe, żeby chociaż za pomocą wykładni można było ustalić sens

• wynikająca z niego decyzja powinna dotyczyć spraw normowanych przez prawo a nie być prawnie obojętną

• nie może być spowodowane przymusem

• złożone na serio (na poważnie)

Akt woli i jego uzewnętrznienie (wola zewnętrzna) stanowią jedna całość i z punktu widzenia prawa stanowi realizację woli osoby składającej to oświadczenie

Oświadczenia woli nie można utożsamiać z czynnością prawną - jest to warunek konieczny (ale nie zawsze wystarczający) aby czynność prawna zaistniała

Gdy następuje niezgodność pomiędzy treścią oświadczenia a wolą wewnętrzną to:

• w doktrynie mamy trzy teorie:

• wg teorii woli - rozstrzyga akt woli wewnętrznej, decyzja podmiotu prawa (jeśli podjęta nieprawidłowo, to oświadczenie nie może być uznane za ważne)

• wg teorii oświadczenia - rozstrzyga przejaw woli ujawnionej, ujawniona decyzja na zewnątrz; decyzja wyrażona na zewnątrz wywołuje skutki prawne nawet, gdy ma wady - godzi w interesy osoby składającej

• wg teorii zaufania - kompromisowej teorii zaufania przejaw woli decyduje, gdy wymaga tego bezpieczeństwo obrotu, a przede wszystkim ochrona zaufania adresata oświadczenia, który nie zna ujawnionego na zewnątrz rzeczywistego aktu woli, natomiast tam, gdzie powyższe względy nie odgrywają roli (np. przy testamencie) rozstrzyga akt woli

• w literaturze podkreśla się fakt, że a ramach każdego porządku prawnego rozstrzyga nie któraś z tych teorii doktrynalnych ale stanowisko obowiązujących norm prawnych - w Polsce pierwszeństwo daje się przejawowi woli (skutki wiążą się z konkretnym zachowaniem) który jest zjawiskiem dostrzegalnym dla otoczenia, tylko w wypadkach przewidzianych w ustawie konflikt ten może być rozstrzygnięty na korzyść woli wewnętrznej

Ze względu na zakomunikowanie oświadczenia woli innych zainteresowanym podmiotom, możemy rozróżnić:

• oświadczenia woli, których cechą jest to, że mają być złożone innej osobie - zakomunikowanie podjętej decyzji zainteresowanemu dokonywaną czynnością prawną oznaczonemu podmiotowi

• oświadczenia woli, których egzystencja nie zależy od złożenia oświadczenia określonej osobie, a więc których składanie nie polega na skierowaniu oświadczenia do określonego adresata

• oświadczenia ogłaszane publicznie - potencjalnym adresatem jest osoba z pewnego kręgu podmiotów lub każda z osób z kręgu podmiotów

• oświadczenia, których złożenie nie wymaga skierowania przejawienia woli do jakiegokolwiek podmiotu, zainteresowanego potencjalnie skutkami tego oświadczenia - te w ogóle nie maja adresata

Oświadczenie woli ogłoszone publicznie - - złożone w chwili ogłoszenia a nie dotarcia do potencjalnych adresatów; tak samo jest z oświadczeniem woli składanym przed określonym organem państwa (zainteresowane podmioty nie muszą o tym wiedzieć)

Oświadczenie wiedzy - zdarzenie cywilno-prawne nie wywołujące skutku prawnego bezpośrednio, ale które jest warunkiem do zgłoszenia np. roszczenia (wada fizyczna)

Uczucia też nie są oświadczeniami woli (np. przebaczenie niewdzięczności dłużnikowi)

Klasyfikacja czynności prawnych:

Podstawą wyodrębniania czynności prawnych są skutki prawne

Pierwszy podział:

• jednostronne - w polskim prawie cywilnym obowiązuje numerus clausus czynności prawnych jednostronnych; np. objęcie w posiadanie rzeczy niczyjej, przyjęcie spadku

• dwustronne - konieczne zgodne oświadczenie obu stron, np. umowa sprzedaży

• uchwały (NIE umowy) organów korporacyjnych osób prawnych - np. rada nadzorcza - zgodne oświadczenie woli zostaje zastąpione zasadą woli większości (zwykłej lub kwalifikowanej), a uchwała podjęta wolą większości obowiązuje również tych, którzy na nią nie głosowali

Są to te uchwały które dążą do wywołania skutków prawnych

Drugi podział:

• między żyjącymi (inter vivos)

• na wypadek śmierci (mortis causa) - ich skuteczność jest zależna od śmierci osoby, która czynności dokonała, a korzyść czerpie osoba, która w chwili tej śmierci istnieje, np. testament

Trzeci podział:

• konsensualne - dokonana gdy strona lub strony złoża oświadczenie woli

• realne - dokonana gdy strona lub strony złoża oświadczenie woli wraz i innymi czynnościami np. wydanie rzeczy (niewiele ich w polskim prawie - przechowanie, przeniesienie własności oznaczonej co do gatunku, przeniesienie własności rzeczy przyszłej, ustanowienie zastawu, zadatek, nabycie spłaconej wierzytelności, użyczenie i skład)

Czwarty podział:

• rozporządzające - dotyczy istniejącego już prawa majątkowego i po stronie dokonującej czynności prowadzi do jego utraty lub zmiany, powoduje zmniejszenie aktywu po stronie dokonującego czynności prawnej (pomijamy ekwiwalent !!!) a więc będzie to albo zbycie prawa majątkowego albo obciążenie prawa majątkowego albo zniesienie prawa majątkowego, polega na rozporządzaniu swym prawem podmiotowym 9przeniesienie, obciążenie, ograniczenie, zniesienie)

• zobowiązujące - powiększa pasywa osoby dokonującej czynności prawnej, osoba ta zobowiązuje się do spełnienia świadczenia; jeden podmiot zobowiązuje się wobec drugiego spełnić okreslone świadczenie, polegające na działaniu lub zaniechaniu

• zobowiązująco-rozporządzające - koncepcja francuska, czynność prawna o podwójnym skutku, np. umowa sprzedaży, następuje zobowiązanie do wydania rzeczy i już sam ten fakt pociąga za sobą kolejny - zapłatę, ale nie jest wymagane osobne rozporządzenie

Piąty podział:

• przysparzająca - skutkiem składającego oświadczeni jest przysporzenie korzyści majątkowej innej osobie, może to być zwiększenie jej aktywów, zmniejszenie pasywów, nie są przysporzeniami czynności kształtujące stosunki niemajątkowe, tylko te, które mają bezpośrednio wywoływać korzyści majątkowe; zawsze prowadzi do zmian strukturalnych w majątku osoby, na której rzecz dokonano przysporzenia, ale niekoniecznie musi to zwiększać ogólną wartość majątku

Szósty podział:

• odpłatne - jeśli strona, która dokonała przysporzenia otrzymuje lub ma otrzymać w zamian za nie korzyść majątkową, stanowiącą ekwiwalent tego przysporzenia

(wzajemne - świadczenie jednej ze stron ma być odpowiednikiem świadczenia drugie - ekwiwalentne subiektywnie a nie obiektywnie)j)

• nieodpłatne

• ograniczenie lub utrudnienie czynności prawnych nieodpłatnych

• zmniejszenie obowiązków strony, która dokonała bezpłatnego przysporzenia, względem strony, która go otrzymała

• osłabienie w razie kolizji interesów pozycji prawnej tego, kto otrzymał korzyść nieodpłatnie

Siódmy podział:

• kauzalne (przyczynowe) - jej ważność zależy od prawidłowości causa (cel prawny przysporzenia, podstawa prawna) - kauza - przyczyna, ze względu na którą podmiot czynności prawnej dokonuje przysporzenia na rzecz innej osoby, jeżeli przepis prawa uzależnia ważność i skuteczność czynności prawnej od istnienia określonej przyczyny to mamy do czynienia z czynnością kauzalną - jeśli nie to z oderwaną (abstrakcyjną)

• causa solvendi - celem jest zwolnienie się od obowiązku ciążącego na osobie dokonującej przysporzenia (np. zapłata za długi)

• causa obligandi vel acquirendi - celem jest nabycie prawa lub innej korzyści majątkowej przez dokonującego przysporzenia (np. sprzedaż)

• causa donandi - dokonuje się danej czynności prawnej wyłącznie po to, aby nastąpiło przysporzenie na rzecz innej osoby, bez żadnego ekwiwalentu (treść powinna wyraźnie wskazywać na nieodpłatny charakter przysporzenia)

• causa cavendi - celem czynności prawnej jest zabezpieczenie wierzytelności innej osoby

• causa ustalająca - gdy celem czynności prawnej jest tzw. ustawa ustalająca (np. uznanie długu)

W Polsce dodatkowo:

• kauzalne materialne - przysporzenie zależy od causa (oderwanie materialne powoduję, że przy braku prawidłowości causa umowa jest nieważna)

• kauzalne formalne - ujawnienie causa w treści czynności prawnej

• cztery grupy:

• materialne i formalne - ważność umowy zależy od prawidłowości causa, np. umowa o przeniesienie własności nieruchomości

• materialne ale formalnie oderwane - ważność zależy od prawidłowości causa; umowa o przeniesienie własności rzeczy ruchomych

• formalne ale materialnie oderwane - nieprawidłowość causa nie ma wpływu na ważność, np. przejęcie długu

• formalnie oderwane a o materialnej nic nie można powiedzieć - zgodnie z zasadą o kauzalności czynności prawnych przysparzających), np. zwolnienie z długu

• abstrakcyjne (oderwane) - przepisy dotyczące przekazu i przepisy prawa wekslowego i czekowego

Ósmy podział

• jednostronnie zobowiązujące - obowiązki nałożone na jedną stronę stosunku prawnego

• dwustronnie zobowiązujące - na każdą ze stron stosunku prawnego nałożone są obowiązki a zarazem obu stronom przyznano określone uprawnienia

Składanie oświadczenia woli (art. 60):

Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, wola osoby dokonywującej czynności prawnej może być wyrażona przez każde zachowanie się tej osoby, które ujawnia jej wolę w sposób dostateczny (oświadczenie woli).

• wyrażone w sposób dostateczny

• może być każdym zachowaniem

• obowiązkowa forma jest wyjątkiem i jest przewidziana ustawowo

Podział ze względu na rodzaj zachowań:

• wyraźne

• dorozumiane

problem z milczeniem - w orzecznictwie i literaturze przyjmuje się, że milczenie jest równoznaczne ze złożeniem oświadczenia woli, gdy dana osoba powinna była i mogła mówić

Otrzymanie oświadczenia woli:

• teoria oświadczenia - decyduje chwila przejawu woli

• teoria wysłania - decyduje moment wysłani oświadczenia (np. listu)

• teoria doręczenia - decyduje moment doręczenia listu

• teoria zapoznania się - oświadczenie woli jest złożone dopiero z chwilą zapoznania się z treścią

Prawo polskie stanęło na stanowisku teorii doręczenia (art. 61)

Oświadczenie woli, które ma być złożone innej osobie, jest złożone z chwilą, gdy doszło do niej w taki sposób, że mogła zapoznać się z jego treścią. Odwołanie takiego oświadczenia jest skuteczne, jeżeli doszło jednocześnie z tym oświadczeniem lub wcześniej.

Domniemanie prawne, że adresat zapoznał się z treścią oświadczenia woli, jeżeli doszło ono do niego w taki sposób, że mógł się z nim zapoznać

W przypadku zaistnienia sporu to na składającym oświadczenie woli spoczywa ciężar dowodu, że doręczył w taki właśnie sposób

Jeżeli adresat odmawia przyjęcia oświadczenia woli, istnieje podstawa do przyjęcia, że miał możliwość zapoznania się z jego treścią, a tym samym, że zostało złożone skutecznie

Wyjątki od zasady składania oświadczenia woli:

• Oddanie pisma procesowego w polskim urzędzie pocztowym jest równoznaczne z wniesieniem go do sadu, to samo złożenie pisma przez żołnierza w dowództwie jednostki wojskowej, przez osobę pozbawioną wolności w administracji zakładu karnego i przez członka załogi polskiego statku morskiego u kapitana statku

• Oświadczenie woli nie traci mocy wskutek tego, że zanim doszło to składający zmarł albo utracił zdolność do czynności prawnych - chyba że co innego wynika z oświadczenia woli, ustawy lub innych okoliczności

• Oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru jest nieważne

• Można uchylić się od skutków prawnych swojego oświadczenia woli, jeśli zostało ono złożone pod wpływem błędu co do treści czynności prawnej - ale jeśli był to błąd wywołany przez tę osobę (nawet nie z jej winy) - nie dotyczy to czynności prawnej nieodpłatnej

• Umowa zawarta przez rzekomego pełnomocnika wymaga potwierdzenia przez osobę, w której imieniu była zawarta

Wykładnia oświadczenia woli (art. 65)

Oświadczenie woli należy tak tłumaczyć, jak tego wymagają ze względu na okoliczności, w których złożone zostało, zasady współżycia społecznego oraz ustalone zwyczaje.

• Okoliczności - tylko zewnętrzne, poznawalne

• Zasady współżycia społecznego - obejmują reguły postępowania równoznaczne z normami moralnymi odnoszącymi się do stosunków wzajemnych między ludźmi

• Zwyczaje - powszechnie stosowane w danym okresie, w danym środowisku i w danych stosunkach praktyki powszechnych zachowań się

• Zgodny zamiar - uzgodnienie przez strony istotnych postanowień czynności prawnych w samej umowie albo poza jej treścią (jeżeli strony osiągnęły zgodny zamiar ale przypisują inną treść - znaczenie rozstrzygające musi być nadane nie zamiarom ale oświadczeniom stron)

• Cel umowy - nie ogólna przyczyna ale przyczyna konkretna, indywidualizująca sens społeczno-gospodarczy danej umowy

Wykładnia musi uwzględniać założenia, na których opiera się konstrukcja oświadczenia woli, bo to one determinują cel wykładni i wyznaczają ramy stosowania dyrektyw ustanowionych w powołanym przepisie

Nie można określić sztywnych, gotowych ram, można jedynie określić ogólne wytyczne, którymi należy się kierować, stosując przy tym dyrektywy wykładni ustanowione w art. 65, przy interpretowaniu oświadczeń woli o różnych cechach, stanowiących składniki czynności prawnych różnego rodzaju:

• w zakresie testamentu - wykładnia jak najbardziej przychylna dla rzeczywistej woli

• w wypadku oświadczenia składanemu oznaczonemu adresatowi - sens odpowiadający rzeczywistej woli, a właściwie temu, jak rozumiała swoje oświadczenie składająca je osoba

• jeżeli oznaczonemu adresatowi skierowanego do niego oświadczenia woli nie można przypisać powinności odebrania treści wypowiedzi tak jak rozumiał to składający, rozstrzygające dla ustalenia sensu oświadczenia woli powinno być jego rozumienie przez adresata (z punktu widzenia rozsądnego uczestnika)

• jeżeli oświadczenie woli jest składane oznaczonemu adresatowi, ale dotyczy czynności prawnych standardowo dokonywanych z wieloma osobami, lub czynności prawnych, które mają również znaczenie prawne dla innych niż bezpośredni adresat - za właściwe dla określenia sensu oświadczenia woli należy uznać znaczenie powszechne przyjęte (z punktu widzenia typowego uczestnika)

• to samo tyczy się osoby nieoznaczonej, ale oświadczenie woli kierowane jest do kogoś z nieoznaczonego kręgu potencjalnych odbiorców

• wytyczne te odnoszą się też do takich czynności prawnych jak statuty osób prawnych i uchwały zgromadzeń członków korporacji

Przy umowach należy się również kierować bardziej szczegółowymi dyrektywami interpretacyjnymi ustanowionymi przez ustawodawcę - bardziej na cel społeczno - gospodarczy konkretnej umowy - cel zindywidualizowany

Jeżeli oświadczenie woli było wypowiedzią słowna - to należy uwzględnić reguły języka, kiedy zachowania niewerbalne - czy istnieją zawodowe lub środowiskowe „kody” i co znaczą

Zawarcie umowy

Umowy to najważniejsze źródło powstawania stosunków prawnych z zakresu zobowiązań i ze właśnie umowy obligacyjne odgrywają ważną rolę w obrocie prawnym

Istotnym momentem w umowie jest zgodność (konsens)oświadczeń woli, a nie zgodność woli wewnętrznej - jeżeli jest je brak (dyssens) - umowa nie dochodzi do skutku:

• nieporozumienie jawne - gdy strony zdają sobie sprawę z rozbieżności zajmowanych przez siebie stanowisk - umowa nie dochodzi do skutku a mamy nowe oświadczenia woli

• nieporozumienie ukryte - gdy strony uznały umowę za zawartą, mimo że między ich oświadczeniami woli istniała zasadnicza rozbieżność (przy błędzie mylne wyobrażenie o istniejącym stanie rzeczy po jednej stronie a tu po obu stronach)

Sposoby zawierania umów:

• oferta i jej przyjęcie - oświadczenie woli jednej ze stron kierowane do drugiej strony, które zawiera propozycje zawarcia umowy i określa istotne postanowienia (art. 66)

Kto oświadczył drugiej stronie wolę zawarcia umowy, określając w oświadczeniu jej istotne postanowienia (oferta), i oznaczył termin, w ciągu którego oczekiwać będzie odpowiedzi, ten jest ofertą związany aż do upływu oznaczonego terminu.

jest to stanowcza propozycja zawarcia konkretnej umowy; np. wystawienie publiczne z ceną, automaty; oferta musi precyzować istotne postanowienia umowy, czyli postanowienia przedmiotowo istotne - treść minimalna, której brak odbiera oświadczeniu charakter oferty

Prawo polskie stoi na stanowisku, że oferent jest swoją ofertą związany, tak więc po stronie adresata (oblat) powstaje prawo podmiotowe kształtujące - na jednostronnym oświadczeniu woli (przyjęcie oferty) może on doprowadzić do zawarcia umowy, czyli do powstania, zmiany bądź ustania stosunku prawnego

Jak długo oferent jest związany swą ofertą:

• jeżeli oferent sam wyznacza sobie czas, w ciągu którego będzie oczekiwał na odpowiedź, wówczas oferta wiąże go do tego terminu

• jeżeli termin w obrocie nie jest wyznaczony:

• oferta złożona w obecności drugiej strony albo za pośrednictwem telefonu lub innego środka bezpośredniego porozumiewania się na odległość, powoduje, że przyjęcie oferty musi nastąpić niezwłocznie, w przeciwnym razie przestaje ona obowiązywać, czyli niezwłocznie - bez nieuzasadnionej zwłoki

• we wszystkich innych wypadkach - oferta przestaje wiązać z upływem czasu, w którym składający ofertę mógł w zwykłym toku czynności otrzymać odpowiedź, wysłaną bez nie uzasadnionego opóźnienia; oferent musi uwzględnić czas do namysłu, przygotowania odpowiedzi i jej wysłania w granicach normalnie potrzebnych w tego rodzaju umowach i czas potrzebny do dojścia odpowiedzi do składającego ofertę

Jeżeli odpowiedź na ofertę dochodzi z opóźnieniem, ale była wysłana w czasie właściwym (tak wynika z treści) to dochodzi ona do skutku, chyba że składający ofertę zawiadomi niezwłocznie druga stronę, iż wskutek opóźnienia odpowiedzi poczytuje umowę za niezawartą

Odpowiedź na ofertę udzielona po terminie stanowi nową ofertę strony udzielającej odpowiedzi; oferty z zastrzeżeniem zmian lub uzupełnień poczytuje się za nową ofertę

Nie jest konieczne zawiadamianie i potwierdzanie a jedynie wykonanie - np. zamówienie książki z księgarni wysyłkowej (art. 69)

Jeżeli według przyjętego w danych stosunkach zwyczaju lub według treści oferty dojście do składającego ofertę oświadczenia drugiej strony o jej przyjęciu nie jest potrzebne, w szczególności jeżeli składający ofertę żąda niezwłocznego wykonania umowy, umowa dochodzi do skutku, skoro druga strona w czasie właściwym przystąpi do jej wykonania; w przeciwnym razie oferta przestaje wiązać.

Według reguł interpretacyjnych, umowę zawarto w chwili i miejscu otrzymania odpowiedzi na ofertę, a jeżeli dojście do składającego ofertę nie jest potrzebne - w chwili przystąpienia przez druga stronę do wykonania umowy i w miejscu zamieszkania składającego ofertę w chwili zawarcia umowy

Wyjątki od zasady, że milczenie adresata oznacza nieprzyjęcie oferty - gdy adresat oferty mógł i powinien mówić, gdy strony umownie ustaliły, że brak odpowiedzi negatywnej w określonym terminie oznacza przyjęcie oferty, gdy szczególny przepis ustawy nadaje milczeniu w określonych okolicznościach sens oświadczenia woli o przyjęciu oferty

Przymus zawierania umów - przewidywany w przepisach prawnych dla umów masowych - np. przewóz kolejowy, pocztowy; gdy wszystkie przesłanki są spełnione, na adresacie oferty ciąży obowiązek jej przyjęcia

Umowa odręczna - jej zawarcie zbiega się w czasie z wykonaniem

Strony, które umowę zawarły mogą ją zgodnie zmienić lub rozwiązać

Milczenie - gdy jest się w stałych stosunkach prawnych

Oblatowi przysługuje kompetencja do przyjęcia oferty a nie prawo podmiotowe kształtujące (pr podmiotowe kształtujące - podmiot czynnością jednostronną może spowodować zmianę lub ustanie stosunku prawnego)

• rokowania - strony kolejno uzgadniają poszczególne postanowienia przyszłej umowy, ważniejsze i bardziej skomplikowane umowy, z reguły przedmiotem rokowań (negocjacji) są nie tylko postanowienia istotne, bez których umowa w ogóle nie dochodzi do skutku (art. 72)

Jeżeli strony prowadzą rokowania w celu zawarcia oznaczonej umowy, umowa zostaje zawarta, gdy strony dojdą do porozumienia co do wszystkich jej postanowień, które były przedmiotem rokowań.

Zaproszeniem do rokowań są - ogłoszenia, reklamy, cenniki i inne informacje skierowane do ogółu

Z rokowaniami wiąże się list intencyjny - deklaracja intencji, występuje na pewnym etapie rokowań zwłaszcza mających na celu zawarcie bardzo skomplikowanych umów inwestycyjnych, jednak nie jest on ani ofertą ani oświadczeniem woli, potwierdza niejako to co już zostało osiągnięte i deklaruje gotowość do dalszych rokowań

Etapy - ustalenie zakresu rokowań (co ma być przedmiotem negocjacji), wzajemne uzgadnianie treści postanowień, złożenie zgodnych oświadczeń woli

Umowa zostaje zawarta gdy osiągnięto porozumienie co do wszystkich jej postanowień, które były przedmiotem rokowań

• przetarg - istota przetargu jest specjalna procedura poszukiwania najlepszej oferty i wyboru jej, konstrukcyjną podstawę przetargu stanowi tryb ofertowy, ale procedura przetargowa obejmuje elementy, które uzasadniają traktowanie przetargu jako szczególnego w stosunku do trybu ofertowego, stronami są organizator i oferent

Etapy:

• ogłoszenie - zawiadomienie (skierowane imiennie - przetarg ograniczony), określa co najmniej czas, miejsce, przedmiot oraz warunki przetargu i stanowi zaproszenie do składania ofert

• składanie ofert - oferty powinny odpowiadać wymaganiom określonym już w ogłoszeniu

Rodzaje:

• ustny - licytacja publiczna, stosunkowo proste umowy, wyłącznie do uzyskania jak największej ceny; można zamknąć przetarg i nie wybrać oferty - albo nie przyniósł spodziewanego rezultatu albo kompetentny organ do tego podejmie decyzje później, dodatkowe wymagania - suma oszacowana, cena wywoławcza, wadium, kończy się przybiciem - trzykrotne uderzenie młotkiem i złożenie oświadczenia, że ostatnia - najkorzystniejsza oferta została przyjęta - przybicie jest umowa przedwstępną - ona zobowiązuje do zawarcia umowy definitywnej, organizator zwraca wadium oferentom, których ofert nie zostały przyjęte, oferent, który wygrał przetarg traci wadium, jeśli odmawia podpisania umowy

• pisemny (porównujący) - pisemne oferty składane są do upływu terminu podanego w ogłoszeniu przetargowym przez wszystkich oferentów, następnie w podanym terminie dokonuje się oceny i porównania ofert i wybiera się najkorzystniejszą z nich, z chwilą wyboru jednej z ofert pozostałe przestają obowiązywać, jeżeli następuje zamknięcie przetargu i nie wybrano żadnej oferty - związanie ofertami ustaje. O wyborze oferty lub o zamknięciu przetargu powinni być poinformowani wszyscy oferenci - niezwłocznie. Każda ze stron ma prawo żądania unieważnienia przetargu (art. 70⁴)

Strona umowy zawartej w drodze przetargu może żądać jej unieważnienia, jeżeli druga strona lub działająca z nią w porozumieniu osoba trzecia sprzecznie z prawem lub zasadami współżycia społecznego wpłynęła na wynik przetargu. Jeżeli umowa została zawarta na cudzy rachunek, jej unieważnienia może żądać także dający zlecenie.

W takim przypadku umowa staję się nieważna ex tunc, powództwo można wnieść przez jeden miesiąc od chwili dowiedzenia się o istnieniu przyczyny unieważnienia ale nie później niż z upływem roku od dnia zawarcia umowy, unieważnienie gdy - mniej niż dwie oferty, cena najkorzystniejszej oferty przekracza kwotę jaką organizator przeznaczył na finansowe zamówienia, wystąpiła istotna zmiana okoliczności, powodująca, że realizacja zamówienia nie leży w interesie publicznym, czego nie można było wcześniej przewidzieć

• Nieograniczony - ogłoszenie publiczne, skierowane do bliżej nieokreślonego kręgu adresatów, elementy dodatkowe - termin realizacji, wymagania, miejsce i termin składania ofert, otwarcia ofert, wysokość wadium, oferty maja moc wiążącą

• Ograniczony - gdy specjalistyczny charakter zamówienia i ograniczona ilość dostawców lub wykonawców, jeśli koszty przeprowadzenia przetargu nieograniczonego byłyby niewspółmiernie wysokie w stosunku do wartości zamówienia, ofert musi być nie mniej niż cztery,

• Dwustopniowy - pierwszy etap - oferty wstępne bez podania ceny - parametry przedmiotu zamówienia, drugi etap - przetarg, którego zasięg ogranicza się do wybrania najlepszej oferty, gdy nie można z góry określić szczegółowych cech technicznych i jakościowych zamówienia, z powodu specjalistycznych charakterów dostaw, gdy przedmiotem zamówienia jest prowadzenie badań, eksperymentu,

sporządzenie opinii naukowej

Ustawa o zamówieniach publicznych wprowadza nowe:

• zapytanie o cenę - zamawiający kieruje zapytanie o cenę dostaw lub usług do takiej liczby dostawców lub wykonawców, która zapewnia wybór najkorzystniejszej oferty, nie może być ich mniej niż cztery, może być sposobem zawarcia umowy, jeżeli przedmiotem zamówienia są dostawy, usługi powszechnie dostępne i o ustalonych standardach jakościowych, każdy z dostawców może zaproponować tylko jedną cenę i nie może jej zmienić, nie prowadzi się też żadnych negocjacji w sprawie ceny

• negocjacje z zachowaniem konkurencji - tryb udzielenia zamówienia publicznego, w którym zamawiający negocjuje warunki umowy w sprawie zamówienia z odpowiednią liczbą dostawców, wykonawców, zapewniającą konkurencje, nie mniejszą niż trzech; tam gdzie gdy nie można z góry określić szczegółowych cech technicznych i jakościowych zamówienia, z powodu specjalistycznych charakterów dostaw, gdy przedmiotem zamówienia jest prowadzenie badań, eksperymentu, sporządzenie opinii naukowej, zachodzi pilna potrzeba udzielenia zamówienia w sytuacji, której wcześniej nie można było przewidzieć, a nie wynikała ona z winy zamawiającego, wszczęto postępowanie przetargowe i nie wpłynęła wymagana liczba ważnych ofert lub wszystkie oferty odrzucono i można sądzić że powtórny przetarg nie doprowadzi do zawarcia umowy; rozpoczynają się zwykle ofertami wstępnymi, żadna ze stron nie może bez zgody drugiej strony ujawnić informacji technicznych i handlowych związanych z negocjacjami, po przeprowadzeniu negocjacji zamawiający zwraca się do wszystkich dostawców i wykonawców o złożenie ofert ostatecznych zawierających cenę i wybiera najkorzystniejszą z nich

Forma czynności prawnych:

Znak - nośnik informacji + reguły znaczeniowe, które z nośnikiem znaku wiążą określoną treść (określony sens), znaki mogą wolę osoby dokonującej czynności prawnej ujawniać w sposób wyraźny albo dorozumiany (tutaj dopiero kontekst sytuacyjny, w jakim przekazane zostały odpowiednie znaki, wskazuję wolę na wywołania określonych skutków prawnych - czynności prawne wyraźne i konkludentne

Milczenie - gdy osoba nie zaprzeczająca oświadczeniu innej osoby powinna była zająć merytorycznie stanowisko w danej sprawie

Forma pisemna - nazywana formą szczególną, ma ona na celu:

• zachowanie pewności co do tego, że czynność prawna została dokonana

• przeciwdziałanie nie przemyślanym decyzjom podmiotów składających oświadczenie woli

• jawność czynności prawnych w stosunku do osób trzecich i ochronę ich interesów

• ułatwienie kontroli nad czynnościami prawnymi ze strony organów państwa

• możliwość uzyskania fachowej porady

• zabezpieczenie dowodów

Można wyróżnić formę pisemna zwykłą (forma szczególna), formę pisemną z poświadczoną datą, z poświadczonym podpisem, akt notarialny ( te trzy to forma szczególna kwalifikowana)

Forma pisemna zwykła - własnoręczny podpis na dokumencie obejmującym oświadczenie woli,, wystarczy, że dokument będzie przez tą osobę podpisany (wyjątek testament holograficzny - napisany przez spadkodawcę w całości pismem ręcznym, opatrzony datą i podpisany)

Podpis pod oświadczeniem woli - językowy znak graficzny, złożony własnoręcznie przez składającego oświadczenie woli, złożony z imienia i nazwiska (dopuszcza się same nazwisko), musi być umieszczony pod tekstem oświadczenia woli (coś co jest poniżej nie jest traktowane jako oświadczenie woli); wydruki komputerowe i faksy - muszą być podpisane ręcznie

• osoba nie mogąca pisać ale mogąca czytać - albo tuszowy odcisk palca a bok inna osoba wpisze imię i nazwisko tej osoby i złoży swój podpis, albo zamiast składającego oświadczenie woli podpisze się inna osoba a jej podpis poświadczy notariusz lub przewodniczący jednostki samorządu terytorialnego z zastrzeżeniem, że został on złożony na życzenie nie mogącego pisać a mogą ego czytać

• osoba nie mogąca czytać - forma aktu notarialnego

• faksymile - oświadczenie woli z podpisem mechanicznym, np. papier wartościowy z podpisem dłużnika odbitym mechanicznie

Forma pisemna z poświadczoną datą - data pewna (staje się nią z chwilą dokonania poświadczenia), poświadczenia dokonuje notariusz, datami pewnymi są też stwierdzenia dokonania jej w jakimkolwiek dokumencie urzędowym, umieszczenia na obejmującym czynność dokumencie jakiejkolwiek wzmianki przez organ państwowy, w razie śmierci osoby podpis osoby podpisanej na dokumencie - data śmierci

Forma pisemna z poświadczonym podpisem - polega na stwierdzeniu własnoręczności podpisu osoby, która złożyła oświadczenie woli w przedstawionym dokumencie, poświadczenia dokonuje notariusz, ale Minister Sprawiedliwości może do tego upoważnić organy samorządu terytorialnego i banki tam gdzie nie ma kancelarii notarialnej

Akt notarialny - sporządzane w przypadkach przewidzianych przepisami prawa, przed podpisaniem odczytywany na głos, notariusz składa swój podpis po złożeniu podpisów przez osoby składające oświadczenia woli, sporządzany w jednym egzemplarzu - egzemplarz archiwalny, a osoby zainteresowane otrzymują wypisy, które mają moc prawna

Formy pisemne oświadczeń woli są zastępowane, ale tylko w jednym kierunku; formę zwykłą pisemną -> formą pisemną z poświadczoną datą, poświadczonym podpisem oraz aktem notarialnym; formę pisemną z poświadczoną datą -> formą pisemną z poświadczonym podpisem lub aktem notarialnym; formę pisemną z poświadczonym podpisem -> aktem notarialnym

Inaczej - testament - obecność dwóch świadków testator ustnie przed organem gminy, organ sporządza protokół, który podpisuje spadkodawca, organ gminy i świadkowie; uznanie dziecka - przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego albo przed sądem opiekuńczym, za granicą przed polskim konsulem, lub osoba wyznaczoną do wykonywania obowiązków konsula - jeśli dotyczy to dziecka, którego rodzice mają polskie obywatelstwo

Ogólna zasada - oświadczenie woli może być złożone w dowolnej formie (ale dostatecznie zrozumiale i widocznie)

Wyjątki od tej zasady polegają na konieczności zachowania formy szczególnej:

• forma pod rygorem nieważności (ad solemniitatem) - jej niezachowanie pociąga za sobą nieważność bezwzględną czynności prawnej, czynność nie wywołuje żadnych skutków prawnych, chyba że przepis szczególny mówi inaczej obowiązek jej zachowania może wynikać:

• z przepisu ustawy - np. gdy przewidziana forma pisemna - pod rygorem nieważności,

forma notarialna, forma pisemna dla pełnomocnictwa ogólnego, pismo z datą pewna, pismo z notarialnym poświadczeniem podpisu, inne formy szczegółowe - testament

• z woli stron - gdy strony zgodnie się zobowiązały, że umowa ma być zawarta w szczególnej formie, pod rygorem nieważności

• np. pełnomocnictwo ogólne, przeniesienie własności nieruchomości

• forma dla celów dowodowych (ad probationem) - forma pisemna, jej niezachowanie nie pociąga za sobą nieważności czynności prawnej, ale w razie sporu strona nie będzie mogła udowodnić faktu dojścia do skutku czynności prawnej w postępowaniu sądowym; jeżeli nie ma a było to z nieświadomości jednej ze stron - sąd, może wziąć pod rozwagę np. list z prośbą o zwrot pożyczki

• z przepisu ustawy - jeżeli forma ma być pisemna i nie jest pod rygorem nieważności - to dla celów dowodowych, ale muszą być wszystkie zobowiązujące i rozporządzające, jeżeli wartość przekracza 2000 zł (500 zł przy pożyczce), a przy świadczeniach okresowych decyduje ich wartość za jeden rok, a jeżeli mają one trwać krócej niż rok - wartość za cały czas ich trwania; przeznaczona dla pewnych czynności prawnych - uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu lub groźby

• z woli stron - gdy strony zgodnie się zobowiązały, że umowa ma być zawarta w szczególnej formie, dla celów dowodowych

Dowód z zeznań świadków jest dopuszczalny gdy: obie strony wyrażą na to zgodę, fakt dokonania czynności prawnej będzie uprawdopodobniony za pomocą pisma, sąd uzna to za konieczne ze względu na szczególne okoliczności sprawy

• forma dla wywołania oznaczonych skutków prawnych (ad eventum) - ustawa uzależnia wywołanie przez czynność prawną niektórych skutków prawnych od zachowania formy szczególnej, mimo niezachowania formy czynność prawna będzie ważna i wywoła skutki prawne, ale nie wszystkie

Osoba nie mogąca pisać a umiejąca czytać - oświadczenie woli w formie pisemnej, albo tuszowy odcisk palca, a obok odcisku inna osoba podpisze imię i nazwisko tej osoby i swoje, albo podpiszę się inna osoba, a jej podpis będzie poświadczony przez notariusza lub przewodniczącego jednostki samorządu terytorialnego z zaznaczeniem, że podpis ten został złożony na życzenie nie mogącego pisać a umiejącego czytać

Urzędowe poświadczenie daty - data pewna; ale także na jakimkolwiek dokumencie urzędowym, w razie śmierci jednej z osób podpisanych na dokumencie, datę złożenia podpisu przez tę osobę uważa się za pewną od daty jej śmierci, w razie umieszczenia na obejmującym czynność dokumencie jakiejkolwiek wzmianki przez organ państwowy, organ jednostki samorządu terytorialnego albo notariusza - od daty wzmianki

Niektóre oświadczenia woli mogą być złożone jedynie przed powołanym do tego organem państwowym

Zasady określania skutków niezachowania formy szczególnej:

• Jeżeli jest dla celów dowodowych, a nie zachowano wymaganej formy to nie pociąga to za sobą nieważności czynności prawnej ale jedynie utrudnienia dowodowe

• Jeżeli ustawa przewiduje formę zwykłą pisemną dla wywołania określonych skutków - niezachowanie formy uniemożliwia osiągnięcie skutków, ale czynność nie jest nieważna

• Jeżeli ustawa zastrzega formę pisemną zwykłą pod rygorem nieważności - niezachowanie formy pociąga za sobą nieważność

• Jeżeli ustawa zastrzega formę pisemną z poświadczoną datą, podpisem lub formę aktu notarialnego a konkretny przepis nie zawiera postanowień co do skutku ad eventum - niezachowanie pociąga za sobą nieważność czynności prawnej (nawet gdy nie ma wprost podanego pod rygorem nieważności)

• Jeżeli ustawa zastrzega formę pisemną z poświadczoną datą, podpisem lub formę aktu notarialnego jedynie dla wywołania określonych skutków prawnych, niezachowanie formy uniemożliwia osiągnięcie tych skutków prawnych ale nie pociąga za sobą nieważności czynności prawnej

Wady oświadczenia woli - określone w ustawie i ujęte w pewne typy nieprawidłowości występujące przy podjęciu decyzji (aktu woli) lub towarzyszące przejawowi woli (oświadczeniu):

• brak świadomości lub swobody (art. 82)- anormalny stan psychiczny, wyłączający świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli, jej skutkiem jest nieważność oświadczenia woli, taki stan psychiczny może być wywołany między innymi chorobą psychiczna lub niedorozwój umysłowy, inne przemijające zaburzenia czynności psychicznych - wysoka gorączka, nadużycie alkoholu; nie wyjaśnia takiego zachowania trudna sytuacja ekonomiczna; brak świadomości jest konsekwencją wadliwie funkcjonującej psychiki osoby składającej oświadczenie woli, brak swobody może być wynikiem przymusu fizycznego; czynność prawna jest nieważna bezwzględnie - może się na nią powołać każdy, który ma w tym interes prawny, na składającym oświadczenie woli (na nim wywiera skutki prawne) spoczywa ciężar udowodnienia, że w chwili składania oświadczenia woli były spełnione przesłanki z (art. 82)

Art. 82. Nieważne jest oświadczenie woli złożone przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Dotyczy to w szczególności choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego, chociażby nawet przemijającego, zaburzenia czynności psychicznych.

• pozorność (art. 83)- jest to świadoma i ujawniona wobec adresata i przez niego aprobowana niezgodność pomiędzy treścią złożonego oświadczenia woli dostępną dla innych uczestników obrotu prawnego a rzeczywista wolą osoby składającej to oświadczenie woli - ale musi być ono skierowane do osoby oznaczonej (nie do organu państwa); nieważne oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru - strony są zgodne co do tego, że oświadczenie:

• albo w ogóle nie ma wywołać skutków prawnych - pozorność zwykła

• albo ma wywołać skutki prawne ale inne niż wynika to z treści pozornej czynności prawnej - pozorność kwalifikowana

Oświadczenie woli pozorne jest nieważne - nieważność bezwzględna

Zastrzeżenie potajemne - kiedy dryga strona nic nie wie o pozorności oświadczenia woli

Czynność ukryta - czynność, którą strony ukryły pod pozorną czynnością prawną, jest ważna, jeżeli spełnione zostaną wszystkie przesłanki jej ważności np. co do formy, co do treści itp.; najczęstszy przypadek czynności ukrytej to darowizna, której strony pozornie nadały postać sprzedaży, w celu ominięcia skutków np. w prawie spadkowym przy darowiznach w związku z obliczaniem zachowku

Z ochrony nie korzysta osoba, która nabyła korzyść nieodpłatnie albo działała w złej wierze

Czynności prawne powiernicze - jedna strona dokonuje na rzecz drugiej przysporzenia prawa w celu osiągnięcia takiego celu gospodarczego, do jakiego prawo to w zasadzie nie jest potrzebne, zaś druga strona zobowiązuje się do niekorzystania z tego prawa w zakresie wykraczającym poza ten cel - nabywca zajmuje pozycje powiernika; np. przewłaszczenie na zabezpieczenie, przy którym dłużnik przenosi na wierzyciela własność rzeczy ruchomych - ale jedynie celem zabezpieczenia długu

Pozorność oświadczenia woli nie ma wpływu na skuteczność odpłatnej czynności prawnej, dokonanej na podstawie pozornego oświadczenia woli, jeżeli wskutek tej czynności osoba trzecia nabywa prawo lub zostaje zwolniona od obowiązku, chyba że działa w złej wierze

Za pozorną może być uznana tylko tak czynność, która została dokonana między dwiema stronami albo wymagała zakomunikowania drugiej stronie

Nieważność bezwzględna - każdy się na nią może powołać, kto ma w tym interes prawny

Nieważność pozorna nie pociąga za sobą nieważności dalszej czynności prawnej - pozorny nabywca może skutecznie przenieść to prawo na osobę trzecią o ile są spełnione dwa warunki: osoba trzecia jest w dobrej wierze i nabywa to prawo odpłatnie

Pozorność może być wykazywana za pomocą wszelkich środków dowodowych (zwłaszcza zeznań świadków i przesłuchań stron), bo stwierdza się ważność dokumentu a nie określa jego treść

Czynność prawna nie jest pozorna gdy jedna ze stron zastrzega sobie potajemnie, że oświadczenie woli nie wywoła skutków prawnych - tego zastrzeżenia nie komunikuje drugiej stronie - reservatio mentalis - takie jednostronne zastrzeżenie nie ma żadnego znaczenia

• błąd (art. 84)- nie ma definicji -są przesłanki -

Art. 84. § 1. W razie błędu co do treści czynności prawnej można uchylić się od skutków prawnych swego oświadczenia woli. Jeżeli jednak oświadczenie woli było złożone innej osobie, uchylenie się od jego skutków prawnych dopuszczalne jest tylko wtedy, gdy błąd został wywołany przez tę osobę, chociażby bez jej winy, albo gdy wiedziała ona o błędzie lub mogła z łatwością błąd zauważyć; ograniczenie to nie dotyczy czynności prawnej nieodpłatnej.

§ 2. Można powoływać się tylko na błąd uzasadniający przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia tej treści (błąd istotny).

• mylne wyobrażenie o rzeczywistym stanie rzeczy (lub równoważny z takim mylnym wyobrażeniem brak wyobrażenia o tym stanie), jeżeli stało się ono przyczyną sprawczą oświadczenia woli; np. - kupowanie kopii obrazu będąc przekonanym o jego oryginalności - tzw. fałszywa świadomość

• mylne wyobrażenie o treści złożonego oświadczenia - zamiast 10 000zł pisze 1 000zł - pomyłka; przy pomyłce treść oświadczenia jest niezgodna z rzeczywistą wolą oświadczenia

• błąd co do treści - obejmuje pomyłkę i błąd sensu stricte, która dotyczy okoliczności należącej do treści oświadczenia woli 9błąd co do osoby, błąd co do przedmiotu lub jego właściwości)

• błąd co do pobudki - błąd dotyczący sfery motywacyjnej, błąd co do przeżycia psychicznego, które skłoniło do złożenia oświadczenia woli

• błąd co do treści oświadczenia woli - obejmuje błąd co do okoliczności objętych tą treścią nawet jeśli dotyczą strefy motywacyjnej oraz okoliczności wyraźnie treścią nie objęte, ale w świetle wykładni uwzględniającej zasady współżycia społecznego i ustalone zwyczaje do treści tej należące

• błąd co do okoliczności leżących poza treścią oświadczenia woli

Jeżeli oświadczenie złożone innej osobie, to można uchylić się od skutków prawnych, ale błąd musiał zostać wywołany przez tą osobę, chociażby bez jej winy - ograniczenie -> nie dotyczy to czynności nieodpłatnych

Przypuszczenie - gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał sytuację rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia tej treści (błąd istotny)

Składający oświadczenie woli może się powołać na błąd gdy: błąd dotyczy treści czynności prawnej i gdy jest to błąd istotny (dwa warunki);

cechy błędu:

• błąd odnosi się do treści czynności prawnej a nie do treści oświadczenia woli

• doniosłość prawna błędu - składający oświadczenie woli może powołać się na błąd gdy jest on istotny

Polskie prawo realizuje tę ostatnią koncepcję i rozróżnia błąd co do treści czynności prawnej od błędu nie dotyczącego tej treści (ten drugi jest prawnie obojętny - jedynie przy testamencie jest on traktowany na równi); ustawa wymaga by błąd był istotny - ma uzasadniać przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod jego wpływem i oceniał sytuację rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia tej treści

• subiektywnie istotny - stanowi przyczynę sprawczą oświadczenia woli, odnosi się do wiedzy o błędzie po stronie osoby składającej oświadczenie woli

• obiektywnie istotny - żaden rozsądny człowiek, znający prawdziwy stan rzeczy, nie złożyłby oświadczenia woli tej treści, dotyczy rozsądnej oceny sprawy

(obydwie te przesłanki muszą wystąpić jednocześnie - czyli osoba składająca oświadczenie woli musi najpierw wykazać że nie wiedziała o błędzie, a potem musi dowieść, że żaden rozsądny człowiek, wiedząc o błędzie, nie złożyłby oświadczenia woli o tej treści, jaką ma oświadczenie faktycznie złożone)

Mozna się powołać na błąd, gdy czynność prawna była odpłatna a oświadczenie woli zostało złożone innej osobie i gdy adresatowi oświadczenia woli można zarzucić że błąd wywołał (nawet jeśli bez swojej winy), albo o błędzie wiedział albo mógł ten błąd łatwo zauważyć

Zasada bezpieczeństwa obrotu prawnego - na korzyść osoby, wobec której oświadczenie woli zostało złożone

Przesłanka obiektywnej istotności odpada w razie podstępu i przy testamencie

Przy oświadczeniach woli, które są skierowane do innej osoby, prawnie doniosłą wadą jest tylko taki błąd, który - spełniając wszystkie powyższe cechy - spełnia jedną z trzech przesłanek:

• albo błąd został wywołany przez adresata, chociażby w sposób niezawiniony

• albo adresat o błędzie wiedział

• albo adresat mógł z łatwością błąd zauważyć

Przesłanki te nie maja znaczenia gdy czynność prawna jest nieodpłatna i nie dotyczą oświadczeń woli, które nie są skierowane do innej osoby

Nie ma znaczenia czy błąd dotyczy okoliczności faktycznej czy prawnej (może dotyczyć podmiotu, przedmiotu czynności prawnej, rodzaju tej czynności, treści prawa

Zniekształcenie tekstu - błąd o ile zostały spełnione wszystkie przesłanki przewidziane dla błędu prawnie doniosłego

Polskie prawo liberalizuje w różnym zakresie wymagania, od których zależy możność powołania się na błąd, w trzech przypadkach - w razie podstępu, przy testamencie i czynnościach prawnych nieodpłatnych

Skutkiem prawnym błędu prawnie doniosłego jest uprawnienie strony, która złożyła oświadczenie woli pod wpływem błędu, do uchylenia się od jego skutków prawnych - pozbawienie tego świadczenia znaczenia prawnego

Podstęp - błąd szczególnie kwalifikowany, wywołany umyślnie w celu skłonienia danej osoby do złożenia oświadczenia woli określonej treści (nie ma znaczenia czy druga strona, czy osoba trzecia, gdy druga strona o tym wiedział czy też czynność prawna była nieodpłatna); w przypadku podstępnie wywołanego błędu, prawnie doniosły jest również błąd nie dotyczący treści czynności prawnej jak i ten który nie jest istotny- ta liberalizacja przesłanek tłumaczy się koniecznością intensywniejszej ochrony oświadczającego przed zewnętrznym podstępnym wpływem na kształtowanie się jego wyobrażeń o rzeczywistości w celu skłonienia do złożenia oświadczenia woli

Podstęp ma takie same skutki jak prawnie doniosły błąd zwykły - nie powoduje bezwzględnej nieważności, ale stanowi podstawę do uchylenia się od jego skutków - względna nieważność

Jeżeli podstęp wywołany przez osobę trzecią to czynność prawna musi być nieodpłatna a druga strona o podstępie trzeciej osoby wiedziała i nie zawiadomiła

Błąd i podstęp powoduje, że czynność prawna jest względnie nieważna (tylko przy testamencie jest nieważność bezwzględna); jest wzruszalna - osoba , która złożyła oświadczenie woli pod wpływem błędu, może się uchylić od jego skutków przez złożenie drugiego oświadczenia woli, to drugie musi spełniać następujące warunki:

• trzeba je złożyć adresatowi pierwszego oświadczenia

• powinno mieć formę pisemną

• nie może być złożone później niż w przeciągu roku od daty wykrycia błędu (termin zawity - prekluzyjny -> jeżeli nie będzie zachowany, uprawnienie uchylenia się gaśnie)

• z jego treści jasno powinno wynikać że chodzi o uchylenie się od skutków prawnych pierwszego oświadczenia

Z chwilą złożenia drugiego - pierwsze jest nieważne ex tunc - od początku

Możliwość uchylenia się jest prawem podmiotowym kształtującym, ponieważ skuteczne uchylenie się od skutków prawnych może nastąpić bez udziału organu orzekającego (ewentualne orzeczenie sądu ma charakter deklaratoryjny a nie konstytutywny)

Składający oświadczenie woli ma tylko jedno uprawnienie - możliwość uchylenia się od skutków prawnych tego oświadczenia - czyli możliwość unieważnienia czynności prawnej mocą drugiego oświadczenia woli - osoba taka nie może powołując się w drugim oświadczeniu na błąd zażądać zmiany treści czynności prawnej

• groźba (art. 87)- gdy jedna osoba w celu zmuszenia innej osoby do złożenia oświadczenia woli o oznaczonej treści zapowiada użycie środków, które sprowadzą niekorzystne następstwa dla tej osoby lub osoby trzeciej, jeśli żądane oświadczenie woli nie zostanie złożone; (przymus fizyczny wyłącza wolę osoby - NIE !!!) tylko przymus psychiczny - nieprawidłowość przy powzięciu aktu woli przez składającego oświadczenie a nie na niezgodności między aktem woli a jego przejawem, celem groźby jest złożenie konkretnego oświadczenia woli i to groźba musi decydująco wpłynąć na złożenie tego oświadczenia woli

Przesłanki normatywne, od których zależy prawna doniosłość groźby jako wady oświadczenia woli (art. 87)

• musi być bezprawna - jeśli komuś grożono albo użyto środka bezprawnego

• musi być poważna

• nie musi pochodzić od adresata oświadczenia woli

• nie musi dotyczyć osoby składającej oświadczenie woli

Liberalizacja doniosłości prawnej groźby w przypadku testamentu

Skutkiem prawnym groźby (tak jak przy błędzie) - jest uprawnienie składającego oświadczenie woli do uchylenia się od skutków prawnych

Unieważnienie uznania dziecka - zawsze potrzebne jest orzeczenie sądowe

Cechy groźby:

• jest bezprawna (gdy grożący zapowiada użycie środka zabronionego przez prawo i gdy grożący zapowiada użycie środka nie zakazanego przez prawo, ale który nie powinien być użyty jako środek skłaniający do złożenia woli)

• jest poważna (istotne niebezpieczeństwo osobiste lub majątkowe i to wysoce prawdopodobne)

• ma na celu wymuszenie określonego oświadczenia woli (i gdy zostało ono faktycznie złożone)

• skierowana przeciwko dobrom osobistym lub majątkowym składającego oświadczenie woli

• pochodzi od osoby zainteresowanej lub osoby trzeciej

Czynność prawna Jest względnie nieważna - wzruszalna - osoba może się uchylić od skutków prawnych przez złożenie drugiego oświadczenia woli:

• trzeba je złożyć adresatowi pierwszego oświadczenia

• powinno mieć formę pisemną

• nie może być złożone później niż w przeciągu roku od daty wykrycia błędu

• z jego treści jasno powinno wynikać że chodzi o uchylenie się od skutków prawnych pierwszego oświadczenia

• Przymusowe położenie, niedołęstwo, niedoświadczenie

Uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli powinno być dokonane w przeciągu roku, który liczy się od momentu wykrycia błędu, a przy groźbie - kiedy stan obawy minął; unieważnienie działa ex tunc - z chwilą unieważnienia uważa się daną czynność prawną za nieważną od samego początku

Jedynie testament sporządzony pod wpływem błędu lub groźby jest bezwzględnie nieważny - nie wymaga unieważnienia

Treść czynności prawnej:

Treść czynności prawnej to zawarte w oświadczeniu woli postanowienia określające skutki dokonywanej czynności, ale sama czynność prawna wywołuje skutki także nie objęte treścią oświadczenia woli

Swoboda stron - ogólna zasada, nie jest nieograniczona - (art. 353¹)

Strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.

Np. prawo spadkowe - nie można zawierać innej umowy o spadek niż umowa zrzeczenia się dziedziczenia

Ograniczenia zasady swobody stron m.in.:

• przepisy bezwzględnie obowiązujące - ius cogens (np. skrócić lub wydłużyć termin przedawnienia, ograniczyć lub wyłączyć odpowiedzialność z tytułu rękojmi)

• zasady współżycia społecznego

• gdy ustawodawca określił wyczerpujący katalog praw podmiotowych lub czynności prawnych, poza które wyjsc nie można (numerus clausus) - np. kodeks spółek handlowych określa formy spółek

• gdy celem obejście ustawy - in fraudem legis - nie jest sprzeczna z ustawą, ale dokonana w celu osiągnięcia skutku zakazanego przez ustawę

• ograniczeniem jest także właściwość (natura) stosunku prawnego, który powstaje w wyniku zawarcia umowy

• niemożliwość świadczenia - gdy świadczenie jest niemożliwe w chwili zawierania umowy

Skutkiem wadliwości czynności prawnej polegającej na sprzeczności z ustawą (innymi też) jest nieważność czynności prawnej, chyba że ustawa (przepis szczególny) przewiduje inaczej

Elementy treści:

• elementy przedmiotowo istotne (essentialia negotii) - bez nich czynność prawna nie mogłaby dojść do skutku, dzięki nim zostaje ona zidywidualizowana pod względem prawnym

• elementy nieistotne (naturalia negotii) - ich nie objęcie w treści czynności prawnej nie ma wpływu na dojście tej czynności do skutku

• elementy podmiotowo istotne (accidentalia negotii) - elementy nieistotne, bądź których ustawa nie zalicza do standardowych elementów treści, a dzięki wolom stron zostają podniesione do rangi elementów istotnych

Warunek - element podmiotowo istotny, zastrzeżenie, mocą którego strona dokonująca czynności prawnej uzależnia powstanie lub ustanie stosunku prawnego od zdarzenia przyszłego i niepewnego

• warunki prawne - przesłanki prawne, od których ustawa uzależnia powstanie stosunku prawnego

• dotyczące zdarzeń, które już nastąpiły, albo następują równocześnie

• dotyczące zdarzeń, które nastąpić muszą

Nie na wszystkich typach czynności prawnych można zastrzec warunek; zakaz taki może wynikać tylko z wyraźnego przepisu ustawy - np. ustanowienie spadkobiercy w testamencie, zawarcie małżeństwa, uznanie dziecka)

Jest dopuszczalny gdy nie sprzeciwia się temu ustawa (np. nie można pod warunkiem przenieść prawa własności nieruchomości) albo właściwość czynności prawnej (np. nie można pod warunkiem zawrzeć małżeństwa, uznać dziecka, dokonać przysposobienia)

Rodzaje:

• zawieszające

• rozwiązujące

• dodatnie - ma nastąpić

• ujemne - ma nie nastąpić

• zależne od woli strony

• zależne od przypadku

• mieszane

Warunek niemożliwy, przeciwny ustawie lub zasadom współżycia społecznego

• pociąga za sobą nieważność czynności prawnej, gdy jest zawieszający

• uważa się za zastrzeżony, gdy jest rozwiązujący

Dopóki warunek się nie ziści, to istnieje stan zawieszenia - strony są związane czynnością prawna i muszą się powstrzymywać od działań, które naruszałyby prawa strony uprawnionej

Skutki ziszczenia się warunku następują ex nunc - - od chwili ziszczenia się a nie od chwili dokonania czynności prawnej

Jeżeli strona, której zależy na tym, aby warunek się nie ziścił, przeszkodzi w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego ziszczeniu się go, to następują skutki takie, jak gdyby warunek się ziścił

Jeżeli strona, której zależy na tym, aby warunek się ziścił, doprowadzi w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego ziszczeniu się go, to następują skutki takie, jak gdyby warunek się nie ziścił

Jeżeli nie ziścił się warunek zawieszający - skutek prawny w ogóle nie powstaje

Jeżeli nie ziścił się warunek rozwiązujący - czynność prawna od początku była bezwarunkowa

Czynność prawna zawierająca w treści warunek zawieszający jest nieważna gdy warunek jest niemożliwy, sprzeczny z ustawą albo zasadami współżycia społecznego

Warunek zastrzeżony - warunek rozwiązujący - niemożliwy albo przeciwny ustawie albo zasadom współżycia społecznego

Warunkowa czynność prawna wywołuje skutki ex nunc - z chwilą ziszczenia się warunku

Termin - element podmiotowo istotny ; zastrzeżenie dodatkowe w czynności prawnej, przez które jej skutek jest ograniczony w czasie, dzięki niemu brak jest elementu niepewności (przy warunku tego nie ma)

• początkowe (dies a quo) - tutaj zastosowanie przepisów z warunkiem zawieszającym

• końcowe (dies ad quem) - tutaj zastosowanie przepisów z warunkiem rozwiązującym

Najkrótsza jednostką czasu jest doba (od północy do północy)

W dniach liczony jest od następnego dnia do końca do 24⁰⁰

Wyjątek - wiek człowieka - termin upływa wraz z początkiem ostatniego dnia - nie 24⁰⁰ a 0⁰⁰

Jeżeli koniec terminu przypada w dzień wolny od pracy - to termin upływa następnego dnia

Upływ terminu jest niezależny od działań podmiotu

Czynności prawne których skutki nie mogą być uzależnione od warunku, nie mogą być ograniczone terminem (chyba że przepis szczególny mówi inaczej)

Sankcje wadliwych czynności prawnych:

Nieważność bezwzględna - sankcja najostrzejsza, mimo istnienia zewnętrznych pozorów konkretnej czynności prawnej, nie wywołuje ona zamierzonych skutków prawnych, następuje z mocy prawa,

Cechy:

• może się na nią powołać każda osoba zainteresowana, a nie tylko ściśle określony przez ustawę krąg osób, a w szczególności nie tylko osoba, która uczestniczyła jako strona w dokonaniu tej czynności

• istnieje z mocy prawa i dlatego sąd musi ja uwzględnić z urzędu, nawet jeżeli żadna ze stron prowadzących spór nie powoła się na nieważność

• nie może być konwalidowana (przywrócenie skuteczności czynności prawnej nieważnej) - nie może stać się czynnością ważną, jeżeli strona chce osiągnąć zamierzony skutek musi dokonać nowej, niewadliwej czynności prawnej

(konwersja czynności prawnej - gdy nieważna czynność prawna może wywołać inne skutki prawne niż te, które zostały w niej wyrażone, uzależnione to jest od dwóch przesłanek - czynność nieważna co do zamierzonych skutków przez strony musi spełniać warunki, od których zależy ważność innej czynności prawnej, oraz musi istnieć podstawa do przyjęcia, ze gdyby strony wiedziały, iż dokonana czynność jest nieważna, dokonałyby owej innej czynności prawnej, która wywołałaby określone skutki prawne

• orzeczenie sądu uznające czynność prawną za nieważną bezwzględnie ma charakter deklaratoryjny, spełnione świadczenia podlegają zwrotowi

(konwersja - w wypadku nieważności konkretnej czynności prawnej, przy równoczesnym spełnieniu przesłanek ważności innej czynności prawnej, realizującej zbliżony do zamierzonego cel, przyjmuje się w braku odmiennej woli stron, iż dokonana została ta druga ważna czynność)

Bezwzględnie nieważne są czynności prawne przede wszystkim w następujących wypadkach:

• gdy strona dokonująca czynności prawnej nie ma wymaganej prawem zdolności prawnej lub zdolności do czynności prawnych

• gdy nie zachowano formy ad solemnitatem

• gdy są niektóre wady oświadczenia woli - brak świadomości lub swobody (z wyłączeniem uznania dziecka) i pozorności, a przy testamencie - wszystkie wady oświadczenia woli

• gdy czynność prawna jest sprzeczna z ustawą, albo ma na celu obejście ustawy, albo jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego

Nieważność względna - ważność czynności prawnej może być uchylona od chwili jej dokonania, z inicjatywy podanych w ustawie osób, mówi się wzruszalność albo sankcja unieważnialności

Cechy:

• czynność prawna nią dotknięta nie jest bezskuteczna z mocy prawa, jej ważność może być uchylona w drodze czynności prawnej lub orzecznictwa sądowego

• może się na nią powołać określony w ustawie krąg osób (np. błąd, groźba - uchylić się może tylko strona, która działała pod wpływem tych wad oświadczenia woli)

• sąd może uwzględnić ten rodzaj nieważności tylko z inicjatywy upoważnionej do tego osoby, a nie z urzędu

• czynność prawna względnie nieważna może być konwalidowana albo wyraźnie (np. przez zrzeczenie się uprawnienia do uchylenia się od skutków prawnych wadliwego oświadczenia woli) albo milcząco - przez upływ terminu wyznaczonego przez ustawę do unieważnienia czynności prawnej

Dwie postacie:

• wystarczy pozasądowe uchylenie się przez stronę od skutków prawnych oświadczenia woli, co przewidziane jest na wypadek błędu lub groźby przy wszystkich czynnościach prawnych, z wyjątkiem testamentu, uznania dziecka

• przez orzeczenie sądowe - np. unieważnienie uchwały walnego zgromadzenia spółdzielni, uznania dziecka

Do czasu unieważnienia wywiera ona pełne skutki prawne jak czynność niewadliwa, gdy następuje unieważnienie, czynność traktuje się tak samo jak czynność prawną bezwzględnie nieważną (ex tunc)

Unieważnienie dwoma sposobami - z drodze złożenia przez uprawniony podmiot drugiego oświadczenia woli (ono niweczy skutki pierwszego) - jeden rok; albo w drodze konstytutywnego orzeczenia sądowego (ono prowadzi do unieważnienia czynności albo do zmiany jej treści) - 2 lata

Bezskuteczność zawieszona - gdy do ważności czynności prawnej wymagana jest zgoda osoby trzeciej (oświadczenie o charakterze upoważniającym), czyli osoby która nie dokonuje danej czynności, - brak tej czynności - bezskuteczność zawieszona

Organ państwowy nigdy nie jest osobą trzecią !!! ; nie kwalifikuje się tutaj zgoda jednego organu osoby prawnej na dokonanie czynności prawnej przez drugi organ tej samej osoby prawnej !!!

Oświadczenie zawierające tą zgodę może być złożone przed dokonaniem czynności prawnej albo równocześnie z nią, albo po jej dokonaniu (potwierdzenie); jeżeli ustawa wymaga formy szczególnej - to osoba trzecia swą zgodę również powinna wyrazić w tej formie, brak zgody - czynność prawna kulejąca, niezupełna - nie wywołuje zamierzonych skutków prawnych, w pełni skuteczna staje się w chwili potwierdzenia a definitywnie nieważna z chwilą odmowy tej zgody

Gdy jest zgoda to czynność prawna wywołuje skutki ex tunc - od samego początku

Bezskuteczność względna - nie wywoływanie skutków tylko w stosunku do oznaczonych osób,

Art. 59. W razie zawarcia umowy, której wykonanie czyni całkowicie lub częściowo niemożliwym zadośćuczynienie roszczeniu osoby trzeciej, osoba ta może żądać uznania umowy za bezskuteczną w stosunku do niej, jeżeli strony o jej roszczeniu wiedziały albo jeżeli umowa była nieodpłatna. Uznania umowy za bezskuteczną nie można żądać po upływie roku od jej zawarcia.

(jeżeli A pożyczył rzecz B a B zawarł umowę z C - wydał tą rzecz, która uniemożliwia uregulowania świadczenia wobec A, to A wytacza powództwo wobec B i C o bezskuteczność umowy między B i C wobec A; na osobie A ciąży obowiązek udowodnienia, że B i C wiedziały w momencie zawierania umowy o roszczeniu A w stosunku do B; roczny termin ma charakter terminu zawitego - po tym terminie wygasa uprawnienie do wniesienia powództwa; wyrok ma charakter konstytutywny - niemożliwość zadośćuczynienia osoby trzeciej ale gdy roszczenie o charakterze niemajątkowym a rzecz jest oznaczona co do tożsamości; jeżeli świadczenie pieniężne - tylko w przypadku niewypłacalności dłużnika)

Następuje:

• ipso iure

• z mocy orzeczenia sądowego:

• w wypadku uwzględnienia przez sąd powództwa wierzyciela o uznanie za bezskuteczną względem niego czynności dłużnika zdziałanej z jego pokrzywdzeniem

• w wypadku uwzględnienia powództwa osoby trzeciej o uznanie za bezskuteczną w stosunku do niej umowy, której wykonanie czyni całkowicie lub częściowo niemożliwym zadośćuczynienie jej roszczeniu

(powództwo pauliańskie - przeciw nabywcy - osobie trzeciej - od której domaga się zaspokojenia z przedmiotów, które na skutek zaskarżonej czynności wyszły z majątku dłużnika)

Czynności prawne nie istniejące - takie zachowania podmiotu prawa, które żadną miarą nie pozwalają na zrekonstruowanie oświadczenia woli jako nieodzownego elementu czynności prawnej

Art. 57. § 1. Nie można przez czynność prawną wyłączyć ani ograniczyć uprawnienia do przeniesienia, obciążenia, zmiany lub zniesienia prawa, jeżeli według ustawy prawo to jest zbywalne.

§ 2. Przepis powyższy nie wyłącza dopuszczalności zobowiązania, że uprawniony nie dokona oznaczonych rozporządzeń prawem.

(mieszkanie z hipoteką => wierzyciel nie może mi zabronić sprzedaży mojej własności, ale się mogę zadeklarować, że nie rozporządzę moją własnością; jeżeli to zrobię to niejako odpowiedzialność tylko moralna)

autor: Michał Różalski

1

---