Polityka gospodarcza IV - V

Kisiel - Polityka gospodarcza (wybrane zagadnienia) - rozdział 6

Polityka budżetowa

• Polityka fiskalna = odnosi się do oddziaływania władzy publicznej na sektor finansów publicznych

• Sektor finansów publicznych: sektor rządowy, sektor samorządowy oraz sektor ubezpieczeń społecznych

• PB realizowana jest przez system finansów publicznych, obejmujących gromadzenie i rozdzielanie zasobów pieniężnych przez związki publiczno-prywatne

• Cel PB: zapewnienie środków finansowych, które umożliwią wykonywanie przez władzę publiczną

• Zadania własne: jakość finansów publicznych - równowaga budżetowa, niedopuszczenie do nadmiernego deficytu i wzrostu długu publicznego

• Wiarygodność na rynku finansowym

• Wybór metod gromadzenia dochodów

• Spójność i konsekwencja oraz jawność i przejrzytość prowadzonych operacji finansowych

• Wspieranie wzrostu gospodarczego

• Element sektora publicznego - budżet państwa

• Funkcje polityki budżetowej

• Funkcja alokacyjna = historycznie najstarsza; oddziaływanie na podział zasobów w gospodarce pomiędzy sektor prywatny a sektor publiczny

• Realizacja funkcji alokacyjnej → mechanizm rynkowy zapewnia efektywną ekonomicznie alokację przy wytwarzaniu dóbr prywatnych, nie sprawdza się przy alokacji między sektory publiczny i prywatny → przyczyny:

• Gdyby produkcja dóbr publicznych odbywała się na zasadach rynkowych, część osób o niskich dochodach byłaby pozbawiona dostępu do nich z uwagi na brak środków

• Swobodny wybór dóbr publicznych na zasadach rynkowych mógłby skutkować świadomą rezygnacją osób kierujących się indywidualnymi preferencjami, z wielu dóbr publicznych, których konsumpcja leży w szeroko pojętym interesie społecznym

• W sektorze prywatnym producenci przy alokacji zasobów kierują się kryterium zysku → prowadzi do powstania efektów zewnętrznych (np. zanieczyszczenie środowiska naturalnego, które jest dobrem wspólnym i musi być chronione przez państwo

• Funkcja redystrybucyjna = korygowanie podziału dochodów wynikającego z działania mechanizmu rynkowego

• Związana z funkcją alokacyjną

• Redystrybucja dochodów wywołuje określone skutki ekonomiczne

• Korygowanie podziału dochodów może mieć charakter:

• Bezpośredni = poprzez podatki i transfery socjalne, które mogą przyjmować formę świadczeń zastępujących dochody, np. renty, zasiłki chorobowe, zasiłki dla bezrobotnych

• Pośredni = sprawdzający się do bezpłatnego lub częściowo odpłatnego zaspokajania określonych potrzeb społecznych przez sektor publiczny, np. oświata, służba zdrowia

• Alokacja zasobów jak i redystrybucja dochodów mogą służyć państwu do łagodzenia cyklicznych wahań koniunkturalnych

• Kształtowanie popytu

• Wydatkowe i dochodowe instrumenty polityki fiskalnej

• Podatkowe instrumenty → można odpowiednio zmniejszać obciążenia podatkowe w okresie słabej koniunktury a w ten sposób zwiększać dochody pozostające do dyspozycji

• Wydatkowe instrumenty → pozwała kształtować dochody dodatkowe w formie transferów socjalnych, zwiększenia zatrudnienia w instytucjach sektora finansów publicznych, prowadzenia robót interwencyjnych

• J.M.Keynes → mechanizm wolnorynkowy nie jest w stanie zapewnić zrównoważonego wzrostu gospodarczego, który utrudniają cykliczne wahania występującego w gospodarce

• Dyskrecjonalna (aktywna) polityka fiskalna = związane ze zamianamy dochodów i wydatków publicznych, niewynikającymi z wahań koniunktury, dzięku czemu stymulowany jest popyt inwestycyjny i konsumpcyjny

• Gdy istniejący popyt ogranicza aktywność gospodarczą, należy zmniejszyć podatki oraz zwiększyć wydatki budżetowe → wzrost deficytu budżetowego

• Często krytykowana:

• Oddziaływanie przez rząd na procesy gospodarcze może charakteryzować niska skuteczność ze względu na opóżnienia reakcji systemu gospodarczego na zastosowane bodźce

• Wzrost wydatków budżetowych może prowadzić do powstania trwałego deficytu budżetowego, wzrostu długu publicznego oraz zachwiania równowagi finansów publicznych

• Stymulacja popytu globalnego poprzez wzrost wydatków publicznych może prowadzić do powstania presji inflacyjnej

• Pasywna polityka fiskalna = oparta na działaniu automatycznych stabilizatorów koniunktury

• Automatyczne stabilizatory = określone elementy dochodów i wydatków budżetowych, które są zdolne do samoczynnego reagowania na zmiany koniunktury gospodarczej

• Zmniejszają podatność gospodarki na wstząsy, sprzyjają wygładzeniu konsumpcji i PKB

• Np. progresywny system podatku dochodowego, podatki pośrednie, zasiłki z tytułu bezrobocia i inne świadczenia socjalne

• Zaleta: reagowanie bez opóźnień na zmiany koniunktury gospodarczej

• Wady: ograniczony wpływ na zmiany popytu, niedoskonała synchronizacja z przebiegem cyklu koniunkturalnego...

• Budżet państwa = podstawowy instrument polityki budżetowej

• „bulga” = torba do gromadzenia dochodów

• Słowo „budżet” od czasów WRF

• Plan finansowy zawierający dochody i wydatki państwa związane z realizacją przyjętej polityki społecznej, gospodarczej i obronnej

• Na okres 1 roku; zatwierzany przez władzę ustawodawczą

• BP:

• Systematyczny, bilansowo i wartościowo sporządzony rachunek narodowy, zawierający dochody i wydatki państwa z tytułu jego polityki gospodarczej

• Kasa państwa, która gromadzi z jednej strony dochody od podmiotów gospodarczych i ludności, z drugiej strony określa i obejmuje wydatki państwa na cele gospodarki i społeczeństwa

• Finansowy wyraz działalności społeczno-gospodarczej państwa, która ma swoje dochody oraz wydatki i może być dochodowa, zrównoważona lub deficytowa

• Narzędzie umożliwiający kierowanie działaniami podmiotów realizujących budżet oraz planowanie, wykonywanie i kontrolowanie poszczególnych zadań

• Rozwój budżetu był ściśle związany z rozwojem instytucji państwa - przesłanki:

• Rozwój stosunków towarowo-pieniężnych

• Wydzielenie majątku państwa z majątku panującego monarchy

• Rozwój parlamentaryzmu

• Rozwój funkcji państwa

• Rozwój międzynarodowych stosunków gospodarczych i finansowych

• Procesy integracyjne zachodzące we współczesnym świecie

• Na zakres przedmiotowy budżetu państwa składają się:

• Łączna kwota prognozowanych podatkowych i niepodatkowych dochodów budżetu państwa

• Łączna kwota planowych wydatków budżetu państwa

• Kwota planowanego deficytu budżetu państwa

• Łączna kwota prognozowanych dochodów budżetu środków europejskich

• Łączna kwota planowanych wydatków budżetu środków europejskich

• Wynik budżetu środków europejskich

• Łączna kwota planowanych przychodów budżetu

• Łączna kwota planowanych rozchodów budżetu

• Planowane saldo przychodów i rozchodów

• Limit zobowiązań z tytułu zaciąganych kredytów

• Dochody podatkowe i niepodatkowe budżetu państwa:

• Podatki i opłaty

• Cła

• Wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych oraz jednoosobowych spółek Skarbu Państwa

• Wpłaty z tytułu dywidendy

• Wpłaty z zysku Narodowego Banku Polskiego

• Wpłaty nadwyżki środków finansowych agencji wykonawczych

• Dochody pobierane przez państwowe jednostki budżetowe

• Dochodu z najmu i dzierżawy

• Odsetki od środków zgromadzonych na rachunkach bankowych państwowych jednostek budżetowych

• Odsetki od lokat terminowych

• Odsetki od udzielonych z budżetu pożyczek krajowych i zagranicznych

• Grzywny, mandaty i inne kary pieniężne

• Spadki, zapisy i darowizny

• Dochody ze sprzedaży majątku, rzeczy i praw

• Środki europejskie

• Ze sprzedaży PW

• Z prywatyzacji majątku

• Z otrzymanych kredytów i pożyczek

• Wydatki budżetu są przeznaczone na:

• Funkcjonowanie organów władzy publicznej

• Zadania wykonywane przez administrację rządową

• Subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego

• Dotacje dla jednostek samorządu terytorialnego

• Wpłaty do budżetu UE

• Subwencje dla partii politycznych

• Dotacje na zadania określone odrębnymi ustawami

• Obsługę długu publiczneo

• Wkład krajowy na realizację programów finansowych z udziałem środków europejskich

• Wydatki dzielą się na grupy:

• Dotacje i subwencje

• Świadczenia na rzecz osób fizycznych

• Wydatki bieżące jednostek budżetowych

• Wydatki majątkowe

• Wydatki na obsługę długu

• Wydatki na realizację programów finansowanych z udziałem środków pochodzących z budżetu UE

• Środki własne UE

2