21/11/2010

Międzynarodowy przepływ czynników

wytwórczych

WSTĘP

Międzynarodowe przepływy czynników produkcji współcześnie, obok handlu towarami i usługami stanowią istotną część stosunków gospodarczych między krajami. Do MPCP zaliczamy przede wszystkim

- przepływ siły roboczej

- przepływ kapitału

- ale także coraz częściej transfer wiedzy technicznej.

Głównym motywem powodującym przemieszczanie się czynników produkcji, także poza granice kraju jest chęć uzyskania większego dochodu. Migracja siły roboczej ma miejsce, gdy występuje różnica w poziomie płacy między krajem a zagranicą, a wywóz kapitału wtedy, gdy zastosowany za granicą przynosi większy zysk niż w kraju. Międzynarodowemu ruchowi czynników produkcji może dodatkowo sprzyjać trudność lub brak możliwości zastosowania ich na rynku wewnętrznym. Jeśli w danym kraju występuje znaczna przewaga podaży jakiegoś czynnika produkcji nad popytem na ten czynnik, to niewykorzystana część jego zasobów ma dodatkowe bodźce do tego, aby przenieść się za granicę. Np. w warunkach znacznego bezrobocia, gdzie popyt jest zdecydowanie większy niż liczba dostępnych miejsc pracy część wolnej siły roboczej jest skłonna szukać pracy za granicą, bez względu na związane z tym wyrzeczenia. Podobnie w okresie depresji gospodarczej wolny kapitał, który nie może znaleźć korzystnej lokaty na ryku krajowym, wykazuje znacznie większą gotowość do przeniesienia się za granicę.

MIĘDZYNARODOWY PRZEPŁYW SIŁY ROBOCZEJ

WSTĘP

Jeśli chodzi o międzynarodowy przepływ siły roboczej, to na przestrzeni wieków zmianom ulegały jego uwarunkowania, charakter i kierunki. Poza migracjami regionalnymi, mających miejsce głównie w obrębie danego kraju, nasiliły się migracje kontynentalne i interkontynentalne.

Na zwiększenie poziomu migracji wpływały między innymi:

- eksplozje demograficzne w wielu krajach (Indie, Pakistan, kraje afrykańskie)

- utrzymujące się bądź wzrastające bezrobocie

- zmiany w światowej ekonomice

- powstanie lub rozwój istniejących już ośrodków gospodarczych

- rozwój nowoczesnych branży

- wielostronny rozwój sfery usług.

Z kolei na charakter i kierunki międzynarodowych przepływów siły roboczej wpływ miały m. in.:

- coraz bardziej widoczne procesy globalizacyjne w gospodarce

- fuzje firm

- alokacje inwestycji.

Migracje cudzoziemców w wielu krajach objęte są nadal objęte nadzorem państwa m. in. poprzez wprowadzenie regulacji prawno - administracyjnych, czy też poprzez zawierania umów lub porozumień międzypaństwowych. Nadal dużo państw, zwłaszcza wysoko rozwiniętych prowadzi politykę protekcjonizmu, stosując różne bariery i utrudnienia dotyczące napływu obcej siły roboczej, ograniczając się czasem także do selekcji tego dopływu.

Inne stanowisko prezentuje w tej sprawie UE, która wprowadziła na swoim obszarze (obszarze państw członkowskich) swobodę przepływu między innymi właśnie osób, w domyśle pracowników (siły roboczej)

POJĘCIE I PODSTAWOWY PODZIAŁ

Pojęcie przepływu siły roboczej to zmiana miejsca pobytu i zamieszkania części społeczeństwa w wieku produkcyjnym na okres nie krótszy niż jeden rok. Migracja w skali międzynarodowej przyjmuje postać:

- emigracji - czyli opuszczenia przez ludzi ich dotychczasowego kraju zamieszkania i osiedlenie się w innym kraju na okres dłuższy niż jeden rok
- imigracji - czyli napływu do danego państwa ludzi zamieszkujących dotychczas w innych krajach.

Międzynarodowe ruchy zarobkowe można także podzielić na cztery podgrupy przyjmując jako kryterium podziału czas pobytu za granicą:

- mały ruch przygraniczny - obejmuje osoby mieszkające z jednej strony granicy i udające się regularnie na druga stronę , do strefy przygranicznej sąsiedniego państwa

- sezonowa migracja pracownicza

- czasowe wyjazdy w celach zarobkowych - na nieokreślony z góry okres

- wyjazdy za granice na stałe - umotywowane nie tylko względami ekonomicznymi ale i politycznymi

KSZAŁTOWANIE SIĘ MIĘDZYNARODOWYCH PRZEPŁYWÓW

Zjawisko migracji siły roboczej, gdzie głównym czynnikiem motywującym do zmiany miejsca pracy, pobytu, etc. rozwinęło się przede wszystkim w XIX wieku, a to głównie za sprawą rewolucji przemysłowej, która miała wtedy miejsce - usprawniła ona w dużym stopniu transport i możliwości przemieszczania się pracowników z miejsca na miejsce, ale także spowodowała powstanie wielu wolnych rąk pracy, w związku ze zmianami, które zastosowano w manufakturach wprowadzając pewnego rodzaju automatyzację w wytwarzaniu pewnych dóbr, które wcześniej byli wstanie wykonać tylko ludzie.

W kolejnych okresach nadal pojawiały się tendencje wzrostowe. Szacuje się, że w latach 1820-1914 wyemigrowało o Europy na inne kontynenty około 47 mln ludzi. Z kolei w okresie od I wojny światowej do wielkiego kryzysu ekonomicznego w roku 1930 ruchy migracyjne objęły 16 mln osób, z czego 60% pochłonęły Stany Zjednoczone a 20% trafiło do dominiów brytyjskich.

Przed II wojną światową ruch migracyjny ukierunkowany był przede wszystkim z krajów europejskich na tereny Stanów Zjednoczonych, Kanady, Australii. Bezpośrednio po II wojnie światowej nastąpiło kolejne ożywienie ruchów migracyjnych. Wykształciły się wtedy trzy nowe kierunki przepływu siły roboczej. Krajami przyjmującymi duże liczby imigrantów były nadal przede wszystkim Stany Zjednoczone, Kanada i Australia. Największe liczbowo były migracje z krajów Basenu Morza Śródziemnego do państw Europy Zachodniej.

W ciągu ostatnich dwudziestu lat ukształtował się także inny, specyficzny obszar emigracji - kraje rejonu Zatoki Perskiej, przede wszystkim Kuwejt i Zjednoczone Emiraty Arabskie. Kraje te korzystają z ogromnych wpływów z ropy naftowej, zatrudniając przy tym rzesze imigrantów, przede wszystkim Egipcjan, Palestyńczyków i Pakistańczyków. Ze względu na to, że są oni zatrudniani zarówno przy wykonywaniu prac najprostszych, jak i wymagających wysokich kwalifikacji, wspomniane kraje praktycznie uzależniły się od obecności zagranicznej siły roboczej.

Zmianie uległy także proporcje między przepływami pracowników niewykwalifikowanych i wykwalifikowanych . Do drugiej wojny światowej ponad 90% międzynarodowego ruchu siły roboczej stanowili robotnicy bez kwalifikacji. Po 1945 roku ich udział systematycznie się zmniejszał na korzyść kadry wykwalifikowanej.

PRZYCZYNY EKONOMICZNE I POZAEKONOMICZNE

Główną przyczyną międzynarodowej migracji siły roboczej jest przede wszystkim chęć uzyskania większego dochodu, czyli zwiększenie płacy. Jednak w tym wypadku zazwyczaj nie jest to jedyny powód. Motyw większego zysku może występować niezależnie od innych czynników, niekoniecznie wyłącznie od motywów stricte ekonomicznych.

Wśród przyczyn ekonomicznych można wyróżnić przede wszystkim:

- międzynarodowe zróżnicowanie poziomów rozwoju gospodarczego

- zróżnicowanie wysokości płac

- występowanie różnic w szeroko rozumianych kosztach (np. wydatki na transport, podatki etc.)

- lepsze możliwości kształcenia

- lepsze możliwości poprawy sytuacji materialnej rodziny

- różnice w zapotrzebowaniu na określoną specyfikę zawodu.

Do najważniejszych przyczyn poza ekonomicznych należą:

- ustrój polityczny danego kraju

- konflikty etniczne wewnątrz kraju

- konflikty religijne

- czynniki takie jak więzi historyczne lub kulturalne

- pokrewieństwo językowe

- bliskość geograficzna

- łatwość przekraczania granic

- konflikty polityczne.

KOSZTY I KORZYŚCI MIGRACJI

Migracja siły roboczej, podobnie jak wywóz kapitału, powoduje istotne skutki ekonomiczne. W odniesieniu do krajów eksportujących siłę roboczą emigracja

- zwiększa możliwości produkcyjnego zatrudnienia części siły roboczej dotąd niewykorzystanej (bezrobotnej)

- na gospodarkę korzystnie wpływają także transfery części zarobków emigrantów

- ma to istotny wpływ na podniesienie poziomu życia rodzin emigrantów w ich krajach

- korzystnie wpływa na bilans płatniczy

- kraj eksportujący może liczyć także, że część siły roboczej po pewnym czasie wróci do kraju, a wówczas

- będzie on mógł korzystać z podwyższonych za granicą kwalifikacji zawodowych

- oraz ze zgromadzonych tam kapitałów, zwyczajowo inwestowanych w kraju macierzystym.

Straty, które przynosi międzynarodowa migracja to m. in. utrata najbardziej przedsiębiorczej siły roboczej. Straty te są o tyle silniej odczuwalne, jeśli na emigrację udają się osoby o najwyższych kwalifikacjach, którzy za granicą mają na ogół możliwość uzyskania zdecydowanie wyższych płac, a niekiedy także realizowania własnych ambicji zawodowych.

Kraj przyjmujący emigrantów na ogół uzyskuje większe korzyści:

- emigracja dotyczy głównie ludzi młodych, a dzięki temu zyskuje on pracowników, którzy swoje wykształcenie zdobyli już w kraju macierzystym, a więc na koszt zagranicznego podatnika

- w przypadku deficytu siły roboczej imigranci mogą szybko zapełnić lukę na rynku pracy, która inaczej mogła by się przekształcić w barierę wzrostu

- kraj osiedlenia imigrantów zyskuje też niekiedy unikatowe kwalifikacje, pozwalające

- na wzbogacenie oferty rynkowej (np. restauracje narodowe)

- mogą mieć także przełomowe znaczenie dla postępu technologicznego w określonej dziedzinie (np. udział imigrantów żydowskich, włoskich i polskich w amerykańskim programie budowy bomby atomowej).

Kraj przyjmujący imigrantów jest jednak narażony na pewne zagrożenia:

- ponosi on wydatki związane z konieczności przystosowania imigrantów do życia w nowych warunkach (np. finansowanie kursów nauki języka)

- ponosi on także społeczne i polityczne koszty ich nieprzystosowania (np. przestępczość) czy też niezaakceptowania przez własne społeczeństwo (np. wzrost nienawiści do cudzoziemców).

FORMY PRZEPŁYWU ZASOBÓW

Przepływy zasobów pracy dokonują się w różnych formach. Są nimi przepływy :

- niewykwalifikowanych pracowników

- wykwalifikowanych pracowników, coraz częściej z wykształceniem wyższym (inżynierowie, lekarze etc.)

- wysoko wykwalifikowanych specjalistów i tutaj właśnie pojawia się pojęcie "drenażu mózgów"

** drenaż mózgu - ściąganie naukowców z krajów uboższych do bogatych. Zjawisko charakterystyczne dla Stanów Zjednoczonych, które oferowały wysokie zarobki i szerokie możliwości badań uczonym europejskim. Drenaż mózgów przyspiesza rozwój cywilizacyjny i postęp technologiczny przy zminimalizowaniu kosztów, wykształcenie naukowców odbywa się bowiem w kraju rodzimym.

Współczesne gospodarki charakteryzują się sezonową migracją pracowników o stosunkowo niskich kwalifikacjach natomiast czasowe wyjazdy lub wyjazdy na stałe są domeną kadry wykształconej i wysoko wyspecjalizowanych specjalistów, padających ofiarą drenażu mózgów.

Źródło : Z. Stachowiak, Ekonomia międzynarodowa wobec wyzwań cywilizacyjnych, Wyd. Akademia Obrony Narodowej, Warszawa 2004 s. 215

Wykres ten co prawda nie przedstawia tego, jak jakościowo kształtowała się migracja w Polsce, jednak przedstawia zestawienie imigracji i emigracji na przestrzeni lat.

MIGRACJA W POLSCE

Do końca lat 80 tych XX wieku (kiedy to migracja ludności polskiej pozostawała pod ścisłą kontrolą administracyjna) Polacy emigrowali z kraju przede wszystkim ze względów politycznych, ale w miarę upływu czasu, nabierały znaczenia czynniki ekonomiczne, w tym towarzyszący proces transformacji, spadek popytu na siłę roboczą i stosunkowo wysoka stopa bezrobocia. W okresie 1990-1994 liczba stałych emigrantów z Polski wynosiła 18-20 tys osób rocznie (36 tys osób w latach 1987-1988). Kierunki emigracji z Polski prawie odzwierciedlają ogólnoświatowe kierunki migracyjne. Głównymi regionami docelowymi dla Polaków są : USA, Europa Zachodnia- głównie Niemcy, co zresztą przedstawia tabela.

Tabela 2. Emigracja z Polski na pobyt stały według krajów (w tys. osób)

Kraj	1991-1995	1996-2000	2001	1991-2001
USA	12,66	11,87	2,48	26,98
Niemcy	79,72	80,95	16,90	177,57
Francja	1,49	1,34	0,26	3,11
Wielka Brytania	0,59	0,78	0,2	1,57
Kanada	7,29	6,08	1,04	14,41
Włochy	0,82	1,02	0,3	2,15
Szwecja	2,11	1,40	0,2	3,53

Źródło : Z. Stachowiak, Ekonomia międzynarodowa wobec wyzwań cywilizacyjnych, Wyd. Akademia Obrony Narodowej, Warszawa 2004 s. 216

W 1999 wyemigrowało z Polski ogółem 21536 osób a w 2000 roku nastąpił wzrost emigracji do 26999 osób. Dowodzi to iż emigracja z Polski na pobyt stały stale rośnie. Kierunki emigracji nie uległy zmianie. Prognozy przedstawiające przyszłe kierunki emigracji Polaków za granicę w dużej mierze są zależne od sytuacji gospodarczej kraju.

Tabela 3: Szacunkowe liczby potencjalnej emigracji z Polski do obecnych państw członkowskich UE

dla różnych wariantów sytuacji gospodarczej (w tys.)

Państwo docelowe emigracji:	Wariant A(bieżące relacje PKB)	Wariant B(wolny wzrost PKB w Polsce)	Wariant C(szybki wzrost PKB w Polsce)
Niemcy Francja Austria Belgia Holandia Szwecja Włochy Wielka Brytania Finlandia Dania Hiszpania Irlandia Luksemburg Grecja Portugalia	410 134 123 106 104 102 93 91 90 85 45 44 34 12 0	276 77 61 48 48 46 52 50 38 42 14 5 15 0 0	195 43 23 14 15 12 27 25 6 16 0 0 4 0 0
RAZEM	1472	771	380

Źródło: http://www.1praca.gov.pl/index.php?id=69&tresc=2196

Podobnie jak w innych państwach na czas określony emigrują pracownicy słabo wykształceni o stosunkowo niskich kwalifikacjach. Praca sezonowa jest domeną studentów oraz ponownie grupy pracowników niewykwalifikowanych. Natomiast na pobyt stały wyjeżdżają ludzie wysoko wykształceni, najczęściej młodzi (po zakończeniu studiów).

PRZEPŁYW PRACOWNIKÓW NA TERENIE UE

Swoboda przepływu pracowników na terenie UE, to już zupełnie inne i szerokie zagadnienie.

Ogólnie rzecz biorąc jest to następstwo swobody osób, która została zagwarantowana traktatowo. Swoboda ta zapewnia pracownikom prawo do:

- przyjęcia złożonych ofert w zakresie zatrudnienia

- swobodnego poruszania się w tym celu na terytorium państwa członkowskiego

- do przebywania w danym państwie członkowskim w celu zatrudnienia

- i do przebywania na terytorium danego państwa członkowskiego, zgodnie z ustalonymi warunkami.

Rysunek 4. Saldo migracji w UE w latach 2000-2007 (tys. osób)

Dane z rysunku 4 obrazują salda migracji w UE w latach 2000-2007. Jak z nich wynika, na całym obszarze UE liczącym 27 krajów, salda migracji są dodatnie, co oznacza, że więcej jest przyjazdów niż wyjazdów na pobyt stały z tego obszaru. Można także zauważyć jak salda te rosły w okresie 2000-2003 r. i ja nastąpił niewielki spadek po tym okresie i ponowny wzrost w 2007 r.

Kolejne 2 rysunki wskazują:

- rys. 5 pokazuje nam, ze ujemne salda migracji w badanym okresie pojawiły się wyłącznie w takich krajach jak Łotwa, Litwa, Holandia, Polska, Słowacja, Bułgaria i Rumunia (czyli poza Holandia nowymi członkami UE, przed którymi otworzyły się nowe możliwości i ludzie zaczęli z nich korzystać w poszukiwaniu lepszej pracy, lepszych warunków życia)

- rys. 6 ukazuje % obcokrajowców w danej populacji w wybranych miastach UE

Rysunek 5. Salda migracji w poszczególnych krajach UE w latach 2000-2007 (liczba osób)

Rysunek 6. Obcokrajowcy jako procent populacji w wybranych krajach UE w latach 2000-2007 (%)

6

---