1. Typy wiedzy o społeczeństwie

P. Sztompka za Nielem Smelserem: Trzy typy przedsocjologicznej wiedzy o społeczeństwie:

1. wiedza potoczna (zbiór spostrzeżeń dość przypadkowych i osobistych

Błędy socjologii potocznej:

- fragmentaryczna i niespójna, pochopna (nie troszczy się o uzasadnienie, o rzetelna bazę dowodową). Jednostronne ujęcie rzeczywistości i zafałszowanie jej operowanie stereotypami

- Jest apodyktyczna - subiektywne wartościowanie, moralizatorstwo

- Aktualistyczna perspektywa

- Tendencja do monizmu przyczynowego (jedna przyczyna) np. prohibicja w USA w latach 20. XX wieku - wystarczy zakazać sprzedaży alkoholu, aby ograniczyc alkoholizm. Efekt przeciwny do oczekiwanego.

- Wieloznaczność terminów np. honor

2. sztuka - wrażliwość artystyczna (Balzac, Proust, Zola, Steinbeck, Faulkner, Grass, Fuentes), publicystyka, malarstwo, film, fotografia, reprtaż) Los człowieka w centrum uwagi, jednak cele i aspiracje sztuki są inne niż poznanie socjologiczne, nie przestrzega rygorów w dążeniu do obiektywnej prawdy.

3. filozofia społeczna - jeden z głównych nurtów filozofii od czasów starożytnych

a) cel filozofii społecznej - odkrywanie prawdy o świecie,

b) refleksja o swiecie uprawiana profesjonalnie, przez zawodowych myślicieli, opiera się na obserwacjach porównawczych i wiedzy historycznej

c) nacisk położony jest na spójność wywodów, prawidłowość dedukcji, a fakty empiryczne są traktowane jako egzemplifikacje (ilustracje);

d) poszczególne tezy wiąże się w całościowe systemy, akcentując ich logiczną spójność

e) typowy jest normatywny - wartościujący punkt widzenia, formułowanie wskazówek i zaleceń.

Socjologia jako nauka wyłania się z tych 3 rodzajów wiedzy. Kluczowym momentem - obserwacja, ze społeczeństwo nie jest chaosem, zbiorem przypadków, lecz posiada pewne swoiste cechy i prawidłowości

Nowa naukowa perspektywa określa jak się wiedzę zdobywa.

Metoda naukowa (inaczej metodologia): systematyczne wystandaryzowane sposoby osiagania i uzasadniania tez;

ostateczne kryterium prawdziwości - empirycznie stwierdzone fakty społ. powstrzymywanie się od ocen i wartościowania

Metoda wskazuje,jak formułuje się rezultaty (nowe, ostro zdefiniowane pojęcia - jezyk dyscypliny) oraz jak korzysta się z wyników badań.

Nauka stawia cztery rodzaje pytań:

Pytania opisowe: jak jest - obalanie mitów i złudzeń - badania diagnostyczne i odkrywcze - pozwalają odkryć nowe, nieopisane zjawiska i twierdzenia;

Wyjaśniające: dlaczego tak jest - poszukiwanie przyczyn głębszych niż nakazywał zdrowy rozsądek, identyfikacja powiazań między zjawiskami - badania eksplanacyjne

Predyktywne jak będzie - wyprowadznie tendencji z praw naukowych

Praktyczne co robić aby było inaczej (lepiej)

Socjologia formułuje proroctwa lub ekstrapoluje obecne trendy.

Typologie badań naukowych

1. Eksploracyjne i weryfikacyjne: EW

eksploracyjne - (badania formulatywne); zwykle celem tych badań jest sformułowanie problemu badawczego;

weryfikacyjne - celem ich jest szukanie odpowiedzi weryfikujących hipotezy, odpowiedzi na pytania problemowe;

2. Diagnostyczne i odkrywcze: DO

diagnostyczne - celem ich jest zaliczenie zjawisk do kategorii teoretycznych;

3. Opisowe i eksplanacyjne: OE

opisowe - celem ich jest stwierdzenie występowania jakichś zjawisk i ich opisanie;

eksplanacyjne - mają wyjaśnić, dlaczego te zjawiska występują, jak przebiegają, jakie czynniki nimi rządzą. W nauce ceni się je bardziej od opisowych.

4. Z intencją sprawozdawczą i badania zmierzające do generalizacji (uogólnień):

z intencją sprawozdawczą - wnioski nie wykraczają poza objęte badaniem przypadki, jedynie je relacjonują;

zmierzające do generalizacji - wnioski z nich wykraczają poza bezpośrednio objęte badaniem przypadki.

5. Prognostyczne i nie wysuwające prognoz:

prognostyczne - wycelowane na przewidywanie przyszłych zdarzeń, z intencją pragmatyczną;

nie wysuwające prognoz - mówią o stanie aktualnym;

6. Ewaluacyjne i deskryptywne:

ewaluacyjne - oceniające;

deskryptywne - opisowe;

7. Jakościowe i ilościowe - istotny jest tutaj sposób uzasadniania twierdzeń; zastosowane metody

Teoretyczne i aplikacyjne:

teoretyczne - wyrastają z hipotez w celu ich weryfikacji;

aplikacyjne - nakierowane są na praktyczne działanie

Psametyk pierwszy eksperymentator

Zanim Psammetych został królem Egipcjan uważali się oni za najdawniejszych ze wszystkich ludzi na świecie. Kiedy jednak Psammetych wstąpił na tron i zapragnął poznać, którzy ludzie zostali naprzód stworzeni, od tego czasu wierzą, że Frygowie są od nich starsi, oni zaś od wszystkich innych. Mianowicie Psametyk, nie mogąc mimo swych wywiadów znaleźć żadnej drogi do stwierdzenia, którzy z nich byli najstarsi, wpadł na taki pomysł: Oddał dwoje nowonarodzonych dzieci z pierwszych lepszych rodziców pasterzowi do trzody z poleceniem, by je tak wychowywał, żeby nikt w ich obecności żadnego głosu z siebie nie wydał; miały one całkiem odosobnione leżeć w samotnej chacie, a on miał w określonej porze przyprowadzać im kozy i, nakarmiwszy dzieci mlekiem, udawać się do innych zajęć. To uczynił i polecił Psametych, ponieważ chciał usłyszeć, jaki dźwięk pierwszy po niewyraźnym kwileniu dzieci z siebie wydobędą. Tak się też stało. Albowiem po upływie dwóch lat, w ciągu których pasterz w ten sposób postępował, kiedy raz otworzył drzwi i wszedł do chaty, przypadły doń prosząc oba dzieciaki z wyciągniętymi rączkami i zawołały: Bekos! Pasterz słysząc to po raz pierwszy milczał; gdy jednak często przychodził do dzieci, aby je pielęgnować, a słowo to ciągle się powtarzało, wtedy doniósł swemu panu i na tegoż rozkaz przywiódł dzieci przed jego oblicze. Skoro więc i sam Psametyk to usłyszał, zaczął dowiadywać się, jacy ludzie używają wyrazu bekos i doszedł do tego, że Frygowie nazywają tak chleb. Wyciągając z tego faktu wniosek, przyznali Egipcjanie, że Frygowie są od nich starsi.

Ossowski: Psametyk ograniczał swą dyscyplinę wyłącznie do badań nad bezpośrednio dostępną mu rzeczywistością.

Socjolingwistyczne badania

Założenie względnej roli dziedziczności i środowiska w rozwoju indywidualnym.

Rozwój osobniczy jest powtórzeniem rozwoju rodowego.

Mit pochodzenia - plemię pierwsze na świecie, to i język pierwszy - przejaw megalomanii narodowej (J. Bystroń). Poszukiwanie genealogii ludu zgodne z duchem czasu - przywiązanie do przeszłości w konfrontacji z kulturą grecką panowało w latach 664-610.

Badanie Psametyka było identyfikacją zachowań autogennych i socjogennych.

Dziś badania dzikich dzieci.

Wynik eksperymentu: dźwięk be nie był naturalny, lecz wywołało je samo badanie naśladownictwo kozy - artefakt eksperymentalny. Psametyk mógł usłyszeć to, na co był nastawiony.

Staszic „ człowiek bez towarzystwa (społeczeństwa) nawet pomyśleć się nie da.

Park: człowiek nie jest ludzkim od urodzenia.

Podobny eksperyment na niemowlętach wychowywanych bez czułości Fryderyk I 1194-1250 - jakim językiem przemówią dzieci, które były jedynie karmione i myte, bez kontaktów słownych i społecznych. Dzieci zmarły - eksperyment się nie udał.

2. Pozytywizm i racjonalny model wiedzy

Pozytywizm miał być filozofią przyszłości - opierał się na założeniu, że działania ludzkie można i należy uczynić przedmiotem badań naukowych. Założenie, ze przyroda i społeczeństwo maja tę sama naturę. Stanowią jedność. Podejście to nazywa się naturalizmem jest charakterystyczne dla scjentyzmu.

Pozytywizm jako styl myślenia prezentował: antykrytycyzm - brał pod uwagę to, co realne, pożyteczne, konstruktywne, pewne ścisłe, a odrzucał to, co przeciwne (nierealne, nieużyteczne, destruktywne, niepewne, nieścisłe), podejmował aktualną problematykę kryzysu społecznego, szukając wiedzy, która pomogłaby go przezwyciężyć.

Pozytywiści stali na stanowisku, że nauka zajmuje się wyłącznie zjawiskami, a nie ich ukrytą istotą. Poznanie ogranicza się do bezpośrednio, zmysłowo obserwowalnych faktów. Stawiali za cel naukowych dociekań wykrywanie praw jako stałych związków - współistnienia (jeśli jest zjawisko A, to nieuchronnie jest B) lub następstwa (jeśli wystąpi A to musi być B).

Dla pozytywistów natura ludzka to empirycznie dane (obserwowalne) właściwości jednostek.

Dla pozytywizmu charakterystyczny jest naturalizm, który traktował świat społeczny jako niezależny od obserwatora. Fakty społeczne to rzeczy, poglądy naukowe są intersubiektywnie sprawdzalne.

Kolejną cechą pozytywizmu jest antynormatywizm - wolna nauka od wartościowania.

Organizm ludzki nieredukowalny do części i społeczeństwo podobnie - jest systemem Metody: eksperyment, obserwacja porównawcza, historyczna

Comte dokonał diagnozy społecznego kryzysu po rewolucji francuskiej jako diagnozy stanu świadomości społecznej. Uznał, że kryzys ów jest spowodowany rozpadem wspólnych wartości. Po rewolucji podział na przeciwników i zwolenników przemian - paraliżuje i grozi zagładą, bo nie może istnieć społeczeństwo bez wspólnych wartości.

H. Marcuse: Z pozytywizmu powstała socjologia i pod jego wpływem rozwinęła się w niezależną naukę empiryczną. A. Comte postulował proste naśladowanie metod i procedur badawczych wypracowanych przez nauki przyrodnicze - fizykę, astronomię, chemię, biologię. Określił je jako metody „pozytywne”. Myślenie pozytywne było ukoronowaniem ewolucji mysli ludzkiej przechodzącej trzy stadia:

teleologiczne (odwoływanie się do sił nadprzyrodzonych czy Boga)

metafizyczne (wyjasnianie przez abstrakcyjne pojęcia i rozumowa kontemplację)

pozytywne ( twierdzenia oparte na faktach i zaleznościach współwystępowania i następstwa między faktami

Słowo nauka science od scire=wiedzieć - wiedza:

1. model oparty na autorytecie - odwoływanie się do osób, które uważane są za jej źródło - autorytet polityczny, religijny, społeczny (czarownicy, mułłowie, papież, Mao) Ceremoniał

2. oparty na wierze - autorytety ponadnaturalne: wróżbici, wyrocznie, przepowiednie

3. racjonalny: możliwość poznania świata; wiedza jest apriori niezależna od naszego osobistego doświadczenia, jest prawdziwa, logicznie możliwa i osiągalna

Epistemologia - badanie podstaw wiedzy - natura przesłanek i założeń

Założenia racjonalnego modelu wiedzy:

1. Natura jest uporządkowana - rozpoznawalna regularność i porządek w świecie. Każda zmiana ma własny schemat i może być zrozumiana.

Rzeczywistość - natura składa się z empirycznie obserwowalnych obiektów, warunków, zdarzeń, które istnieją niezależnie od ludzi. Prawa natury opisują regularności niż je wyznaczają - kolejność pór roku

2. natura jest poznawalna - nie można tego również dowieść. Jednostki i zjawiska społeczne wykazują na tyle powtarzalność, uporządkowanie i dające się empirycznie udowodnić wzorce, aby zostały poddane badaniu naukowemu. Ludzki umysł może poznawać nie tylko naturę, lecz siebie i innych

3. Wszystkie zjawiska mają naturalne przyczyny - odrzuca się wiarę w inne przyczyny; opozycja do religii, magii i spirytualizmu

4. Nic nie jest dowiedzione samo w sobie. Nie można polegać na przekonaniach i zdrowym rozsądku. Myślenie naukowe krytyczne i sceptyczne

5. Wiedza jest wyprowadzana z doświadczenia - musi być empiryczna, opierać się na doświadczeniu, spostrzeżeniach, obserwacji

6. Popper: nauka nakłada konieczność przyjęcia pewnego punktu widzenia.

7. Wiedza przewyższa ignorancję

8. prawda nie jest pewna i ma charakter względny

Metodologia: system jasno określonych reguł i procedur do kt. odwołują się badania będące podstawą ewaluacji wiedzy

metody bardziej niezmienne niż rezultaty

Metodologia dostarcza:

- reguł komunikacji: brak wspólnego doświadczenia: ślepiec kolor biały śnieg zimny mokry; papier - szeleści, futro królika - miekkie, porcelana - kruchy

- reguł wnioskowania - logika - ścisle powiązane ze soba twierdzenia

- zapewnia spójność procedur i metod obserwacji i weryfikacji

- dostarcza reguł wnioskowania- obserwacje uporządkowane i powiązane w logiczną systematyczną strukturę, intersubiektywności.

3. Nauka normalna i rewolucyjna

Metodologia jest normatywna - żąda zgodności z regułami - niebezpieczeństwo dogmatyzmu w nauce

Teoria Kuhna wprowadza rozróżnienie miedzy nauka normalną na rewolucyjną.

normalna: zgodna z dominujacym paradygmatem

nauka instytucjonalna badania wyrastające z jednego lub wielu osiagnięć naukowych przeszłosci, które dana spoleczność uczonych aktualnie akceptuje i traktuje jako fundament dalszej praktyki. Z tego zdaja sprawę podręczniki zestaw teorii przedstawiaja badania 9rodzaj problemów badawczych, założeń i pojęć, wykorzystywane metody

Thomas Kunh: pradygmat to pewne akceptowane wzory współczesnej praktyki naukowej - obejmujace rownoczesnie prawa, teorie, zastosowania i wyposażenie techniczne - tworza model, z którego wyłania sie jakas szczegolna, zwarta tradycja badań naukowych. Studiowanie paradygmatów przygotowuje studenta do przyszłego uczestnictwa w pracach jakiejś naukowej wspolnoty.

Popper:

„Moim zdaniem `normalni naukowcy, których opisuje Kuhn to osoby, którym należy wspólczuć. Normalny naukowiec był wyjątkowo źle kształtcony. Był kształcony w duchu dogmatyzmu: jest ofiara doktrynacji. Nauczył sie techniki, która mozna stosowac bez pytania dlaczego”.

W ten sposób uczeni stają się więźniami własnych pradygmatów.

Kontekst uzasadniania wyznaczony przez metodologię: weryfikacja logiczna i empiryczna twierdzeń.

Natomiast kontekst odkrycia nieograniczony przez metodologię, intuicja, wyobraźnia równie ważne.

Nauka rewolucyjna, kiedy jest nagły rozwoj konkurencyjnego paradygmatu.

np.pogląd inteligencja uwarunkowana genetycznie został uzupełniony przez teorie socjokulturową.

1. próba weryfikacji paradygmatu testowanie twierdzeń i ich implikacji, jeśli brak zgodności z wynikami badań - anomalie - paradygmat konkurencyjny

2. przypadkowe odkrycia

Orientacje teoretyczne w socjologii - elementy składowe (wg P. Sztompki)

Założenia filozoficzno-teoretyczne Określenie właściwości świata społecznego implikuje założenia epistemologiczne o możliwości (szanse i granice) poznania tego świata

Model pojęciowy zjawisk społecznych Główne elementy i procesy składające się na świat społeczny - opis klasy przedmiotów w terminach elementów i związków między nimi - kategorie analityczne, klasyfikacje, typologie, rozróżnienia

Abstrakcyjna teoria rzeczywistości społecznej Spójny system praw nauki zintegrowanych wedle pewnej jednolitej zasady dla wyjaśnienia i ewentualnego przewidywania zjawisk określonej kategorii System twierdzeń

Teorie średniego zasięgu i teorie szczegółowe Zakres zjawisk jest ograniczony w sensie przedmiotowym Teoria empiryczna

Metody zbierania i analizy danych empirycznych Dyrektywy metodologiczne

P. Sztompka: Teoria to typ myślenia, który stara się wyjaśnić zdarzenia. To próba odpowiedzi na pytanie dlaczego?

Teoria wyjaśniająca (eksplanacyjna) powinna być:

• prawomocna czyli dedukcyjnie powiązana z tym, co ma wyjaśniać

• Potencjalnie sprawdzalna empirycznie

• Potwierdzona jako prawdziwa

• Kompletna pragmatycznie - dostarczająca odpowiedzi ostatecznej - nie może być już przedmiotem pytań dlaczego?

• Spójna semantycznie - jednolita i oszczędna aparatura pojęciowa

• Zunifikowana z innymi wyjaśnieniami w ramach szerszego systemu teoretycznego Jest to postulat niemożliwy na razie do realizacji przez socjologię

Opozycje: atomizm -holizm; nominalizm - realizm

Podejścia teoretyczne do problematyki grupy społecznej:

1. Nominalizm

• Takie pojęcia jak grupa społeczna, społeczeństwo nie mają żadnego realnego desygnatu. Nie ma bowiem żadnego realnego przedmiotu, który by był grupą społeczną. Istnieją tylko jednostki ludzkie i działania i zachowania przejawiane przez nie.

• Dla nominalisty grupa społ. to zbiór tożsamych lub róznych, lecz wzajemnie uzupełniających się zachowań.

Nominalizm i redukcjonizm: grupa to zbiór jednostek, opis grupy to opis zachowań jednostek

Umiarkowany nominalizm uznanie relacji za cechy grupy oraz atrybutów grupy różniących się od własności jednostek.

holizm - realizm, zakładajcy organiczna koncepcję grupy

Orzekając o jednostkach orzekamy o grupie. - bład indywidualizmu

Redukcjonizm - cechy grupy są cechami jednostek - bład ekologizmu

2. Fikcjonizm

• Max Weber: w rozumiejącym wyjaśnianiu np. działań państwa, zrzeszeń, stowarzyszeń należy brać pod uwagę, że są to działania pojedynczych ludzi. W przyczynowym wyjaśnianiu działań ludzkich socjolog musi brać pod uwagę wyobrażenia, które wytworzyły się w głowach konkretnych ludzi o tworach kolektywnych jako całościach.

• Dla Webera grupa społeczna to tylko szansa zachodzenia u wielu jednostek pewnych określonych wzajemnie na siebie nastawionych działań ludzkich.

• Fikcjonista uznaje metodologicznie rolę iluzorycznych wyobrażeń o grupie jako transpersonalnej całości

3. Realizm metodologiczny - nie rostrzgamy kwestii istnienia grupy i przyjmujemy w badaniach założenie, że należy badać grupę jako większą całość nie redukowalna do jednostek

4. Paradygmaty w socjologii

Paradygmat naturalistyczny ( pozytywistyczne podejście) - E. Durkheim

Założenia ontologiczne - holizm, fatalizm: ludzka wolność jest złudzeniem - t.eoria mechanicystyczna - przedmiotem badań społeczeństwo, pasywizm

Założenia epistemologiczne - kognitywizm - charakter naukowy, wartość poznawcza i neutralizm aksjologiczny - teoria obiektywistyczna; determinizm (wszystko podlega prawu przyczynowości)

Założenia metodologiczne - naturalizm (fakty społeczne to rzeczy - reifikacja ) realizm/ redukcjonizm (nominalizm) - t. scjentystyczna

Indukcja: nagromadzenie obserwacji (każdy kruk jest czarny - zdanie niepewne)

scjentyzm metodologiczny

Durkheim zasady

1. metoda obiektywna: zasady obserwacji - wolne od wcześniejszych sądów, pojęć wstepnych wyobrażeń ;zjawiska społ winny być badane jak rzecy - rzeczy nie mozna zmienić aktem woli

2. odrzuca psychologizm -zasady wyjaśniania -przyczynowość zbiorowe emocje rodzą się z warunków; przyczyny faktu społ. należy szukać wśród wcześniejszych faktów społ, nie zaś w stanach swiadomosci jednostek. Funkcji faktu społ należy szukać w związku z celem społ.

3. wiedza obiektywna - przedmiotem badań czynimy jedynie grupę zjawisk uprzednio zdefiniowanych przez pewne im wspólne cechy zewnętrzne i należy obejmować badaniem wszystkie zjawiska, które odpowiadają danej definicji. Sposób klasyfikowania faktów nie jest arbitralny lecz zależy od natury rzeczy.

4. metoda porównawcza - metoda zmian współtowarzyszących

Krytyka pozytywizmu:

Pozytywizm w socjologii, który niepodzielnie panował aż do lat sześćdziesiątych oznaczał wg J. Alexandra

• apoteozę faktów i zakładał, że istnieje radykalna przepaść między obserwacjami empirycznymi i stwierdzeniami pozaempirycznymi

• bardziej ogólne kwestie intelektualne określane jako filozoficzne czy metafizyczne nie mają istotnego znaczenia dla praktyki dyscypliny naukowej zorientowanej empirycznie

• eliminacja wszelkich odniesień pozaempirycznych stanowić ma wyróżniającą cechę nauk przyrodniczych, prawdziwa socjologia musi posiąść taką samą samoświadomość

• w nauce, z której wyeliminowano kwestie filozoficzne i w której obserwacje empiryczne są nieproblematyczne, pytania natury ogólnej czy teoretycznej mogą być rozstrzygane wyłącznie przez odniesienia do takich obserwacji empirycznych - redukcjonizm.

Dostosowywano problematykę do metod badawczych, a nie odwrotnie. Kult liczby, faktu, konkretu - gromadzenie mnóstwa danych szczegółowych.

Proroctwo Pascala, że nadejdzie dzień, kiedy będziemy wiedzieć wszystko o niczym.

Krytyka wąskiego empiryzmu orientacji pozytywistycznej:

• Bo rozwój nauki nie przez kumulację faktów tylko skokowo przez jakościowe zmiany dominujących paradygmatów tj. systemów myślowych

• Odrzucono koncepcję nagich faktów, indukcyjną strategię przechodzenia od faktów do generalizacji (uogólnień)

• Przyjęto, że założenia teoretyczne rzutują na całość procesu poznawczego.

C. W. Mills: Twórcy wielkich teorii nie schodzą nigdy ze szczebla wyższych uogólnień na szczebel problemów umiejscowionych w ich historycznych i strukturalnych kontekstach.... charakterystycznym rezultatem jest arbitralne i z pewnością nieskończone wypracowywanie rozróżnień pojęciowych, które jednak nie pogłębiają naszego rozumienia rzeczywistości, ani nie czynią naszych doświadczeń łatwiejszymi do pojęcia. Ich działalność przypomina najczęściej zabawę pojęciową.

Popper: indukcja: metoda opierania zdań ogólnych na zgromadzonych obserwacjach poszczególnych przypadków.

Prawa nauki nie mogą być dowiedzione, więc nie są pewne. Popper wskazał na logiczną asymetrię między weryfikacją a falsyfikacją. Prawa nauki są sprawdzalne, chociaż nie sposób ich udowodnić. Z punktu widzenia logiki nie dają się weryfikowć (wszystkie kruki są czarne), a dają się falsyfikować - nie wszystki kruki są czarne. na poziomie metodolog. falsyfikacja poprzez eksperymenty (przykład z wodą i wrzeniem w 100 C)

kryteria demarkacji między nauką i nie-nauką:

1. W myśl tradycyjnego poglądu indukcjonistycznego naukowcy poszukuja zdań o swiecie, w oparciu o dane świadectwa, o najwyższym stopniu prawdopodobieństwa (kazdy kruk jest czarny). Popper temu zaprzecza. Prawdopodobieństwo zdań jest nawyższe wtedy, gdy ich zawartość informacyjna najniższa (Będzie padało).

Naukowe są zdania o dużej zawartości informacyjnej, z których dają się wyprowadzić nietautologiczne sądy, a więc o niskim prawdopodobieństwie, które mimo to przybliżają nas do prawdy. „Nauka nie odsłania truizmów”.

Teoria musi dostarczać rozwiązania interesującego nas problemu, musi zawierać swoje poprzedniczki jako pierwsze przybliżenia i musi zarazem stać z nimi w sprzeczności tam, gdzie one zawiodły. Jednocześnie musi wyjaśnić, dlaczego zawiodły.

Przyjmujemy daną teorię w oparciu o korroborację;

„Przez stopień korroboracji teorii rozumiem zwięzłe sprawozdanie oceniające stan (w pewnym czasie t) krytycznej dyskusji nad teorią, z uwzględnieniem sposobu, w jaki rozwiązuje ona swoje problemy, stopnia jej sprawdzalności, surowości testów, które przeszła, oraz sposobu, w jaki przetrwała te sprawdziany. Zatem korroboracja jest sprawozdaniem oceniającym dotychczasowe zachowanie się teorii. Jest zasadniczo relatywna”. (Karl Popper, Wiedza obiektywna, Wa-wa 1992)

Każde zdanie empiryczne, także fałszywe, ma pewną zawartość prawdziwą. Postęp wiedzy dokonuje się przez krytykę. Każdy z nas przyjmuje całą masę założeń o świecie, wiekszość z nich jest fałszywa, część szkodliwa. Konieczność krytycznej analizy założeń.

Kryterium demarkacji miedzy nauką i nie-nauką jest jej falsyfikowalność

Metoda nauki polega na naszych probach opisania świata za pomocą prostych teorii: teorie złożone mogą okazać się niesprawdzalne, nawet jeśli sa prawdziwe. Nauka to sztuka systematycznych uprozczeń - sztuka określania tego, co możemy z korzyscią dla siebie pominąć.

Atrakcyjność marksizmu i psychoanalizy polegała na zdolności tych teorii do wyjaśniania wszystkiego i oferowały bezpieczne rozeznanie w świecie. Sugestie naukowe w formie, której nie można sprawdzić to mity, ale mity taki można rozwinąć aby stały sięsprawdzalne. Teoria nienaukowa nie oznacza wcale, że jest nieważna nic nie znacząca, bezsensowna. Nie można tylko mówić, że stoją za nią świadectwa empiryczne - jest ona bowiem w pewnym genetycznym sensie „rezultatem obserwacji”.

1. Długo i wytrwale pracujemy nad sformułowaniem problemu - Popper ceni śmiałą wyobraźnię i twórczą intuicję

2. hipotetyczne rozwiązanie

3. falsyfikacja

4. nowe problemy

Popper jest indeterministą, który wierzy, że zmiana jest rezultatem naszych prób rozwiązania problemów i te nasze próby zawierają elementy nieprzewidywalne (m.in. wyobraźnię, decyzje, szczęście). Wpływ na historię ludzkiej wiedzy. Jej rozwoju nie możemy przewidzieć, bo gdybyśmy wiedzieli jaka będzie, to dysponowalibyśmy nią już dzisiaj. Stąd niemożliwość zaplanowania życia społ., bo nasze działanie ma niezamierzone konsekwencje.

Argumenty na rzecz indeterminizmu:

1. nieprzewidywalność rezultatów twórczości (Mozart) teorie nie sa reprezentacją realnego świata we wszystkich jego aspektach, sa one naszymi tworami, więc wątpliwe, czy ogólne cechy teorii takie, jak ich prostota czy determinizm odpowiadają cechom realnego świata. Przybliżony charakter całej nauki, modele

2. asymetria w strukturze naszego doświadczenia między przeszłością a przyszłością; zdeterminowana przeszłość przez to, co się zdarzyło i otwarta przyszłość na oddziaływania. Wg teorii względności przeszłość jest zamknięta, jest obszarem, o którym można zdobyć wiedzę, a przyszłość to obszar, który choć jest pod wpływem teraźniejszości, zawsze jest „otwarty” - nie tylko nie jest znany, ale z zasady jest niepoznawalny, ponieważ gdy staje się znany staje się częścią przeszłości.

3. Nie możemy naukowo przewidzieć wyników, które uzyskamy w toku rozwoju naszej wiedzy, a więc nie może być zadaniem nauk społ przewidywanie biegu ludzkiej historii. Bieg ludzkiej historii jest mocno uzależniony od rozwoju wiedzy. Nie potrafimy więc przewidzieć tych aspektó biegu historii, które zależą od rozwoju wiedzy.

4. Nie potrafimy przewidzieć akceptacji teorii wcześniej nieakceptowanej, bo nowe doświadczenia nie są nam dostępne

5. niemożność autopredykcji nie możemy przewidzieć wyników własnych obliczeń lub przewidywań. Popper nie obala determinizmu, tylko obala determinizm naukowy

Socjologia humanistyczna - metoda „ rozumienie zjawisk społecznych”

Socjolog interesuje się zjawiskami specjalnej natury - takimi przedmiotami, zdarzeniami i sytuacjami, w które uwikłane są w jakiś sposób doznania, subiektywne przeżycia członkow zbiorowości ludzkich tak, że głównym zadaniem socjologa jest rozumienie tych doznań i przeżyć osób przez niego badanych. W świecie ludzkim występuja znaczenia, sensy, symbole, reguły, normy, wartości nieznane w świecie przyrody czyli kultura.

Społeczeństwo jest zasadniczo odmienne od świata przyrody. (Heinrich Rieckert, Wilhelm Dilthey) Szukanie ogólnych prawidłowości na wzór nauk przyrodniczych jest z góry skazane na niepowodzenie. Socjologia nie jest więc nauką nomotetyczną, tj. taką, która formułuje prawa ogólne i niezmienne, w przeciwieństwie do nauk idiograficznych, opisujących fakty,

Max Weber twórcą przeciwstawnego do Comta modelu socjologii - antypozytywistycznego lub humanistycznego. Nauka nie może ograniczac się do powierzchownych faktów, obserwowalnych zmysłowo, lecz musi wnikać głębiej, do ukrytych właśnie, nieobserwowalnych znaczeń czy wartości wiązanych z faktami przez ludzi, a te ujawnić może rozumiejąca interpretacja.

Wpływ na współczesną socjologię, zwłaszcza na nurt hermeneutyczny - hermeneutyka to rozumienie zjawisk społ. przez ujawnianie znaczeń, jakie wiążą z nimi działający ludzie, a także znaczeń, jakie danym zjawiskom wiąże włąściwa im kultura.

Grożba subiektywizmu interpretacji może być przezwyciężona: J. Habermas: - interpretacja rozumiejąca nabiera charakteru obiektywnego, jeśli jest formułowana w drodze otwartej dyskusji z udziałem wielu badaczy w warunkach całkowitej swobody wypowiedzi, równej pozycji dyskutantów, braku nacisków zewnętrznych i argumentów niemerytorycznych - intersubiektywizm

Florian Znaniecki, William Thomas - współczynnik humanistyczny: wszelkie fakty społeczne są powiązane z działaniami ludzi, są faktami czyimis, mieszczą się w obrębie doświadczeń jednostek i zbiorowości, które się z nimi stykają, doswiadczają, interpretuja i oceniają. Współczynnik humanistyczny to dyrektywa metodologiczna nakazująca przyjąć perspektywę jednostek działających, rozszyfrować hierarchię wartości, systemy reguł, jakimi się kierują

Zachowania ludzkie są z reguły pojmowane ze współczynnikiem humanistycznym (F. Znaniecki), tzn. zgodnie z tym jak rozumie je bezpośrednie środowisko społeczne. Np. bójka i mecz bokserski.

Konieczna jest znajomość kultury, norm zachowań i wyobrażeń, wzorów reagowania na pewne sytuacje, reguł zachowania się w rolach życiowych itp., aby interpretować zjawisko ze współczynnikiem humanistycznym.

Paradygmat humanistyczny (interakcjonizm, etnometodologia)

założenia ontologiczne - aktywizm, wolna wola, indeterminizm - ograniczony woluntaryzm, przedmiotem badań jednostka

założenia epistemologiczne - praktycyzm i zaangażowanie wartościujące - teoria krytyczna

założenia metodologiczne - antynaturalizm, redukcjonizm / antyredukcjonizm - teoria humanistyczna

W obu tych orientacjach spotyka się mieszanie stanowiska atomizującego, nominalistycznego w teorii grupy społecznej ze stanowiskiem realistycznym (holistycznym) jako przesłankami przy definiowaniu pojęć.

Dla Webera - w poznaniu kluczowe jest rozumienie. Bez rozumienia socjologia humanistyczna byłaby niemożliwa, nie jest to jednak jedyny zabieg metodologiczny, który badacz stosuje. Cały wachlarz metod i technik badawczych

Rozumienie jest metodą nie mająca odpowiednika w naukach przyrodniczych, jest kluczowe dla badań humanistycznych. Rozumienie ma zastosowania w życiu codziennym. Z tego punktu widzenia humanistyka jest kontynuacją pewnych sfer poznania potocznego.

Dotarcie do cudzych myśli.

Obserwacja rozumiejąca: biegnie - ucieka, trenuje, goni do tramwaju

własności ukryte - przeżycia psychiczne w innych naukach to byty hipotetyczne, róznice

1. badacz obserwuje u siebie introspekcja

2. w procesie rozumienia wykorzystuje rezultaty introspekcji

Obserwacja własnych przeżyć - rola heurystyczna (pozwala stawiać pytania i formułować hipotezy)

Sądy, wartości, normy oceny wyznaczające działania - określa rozumienie

Inteligencja, odporność na stres, szybkość reakcji nie wymagają introspekcji

Przedmioty materialne interesują socjologa jako fizykalne w aspekcie konsekwencji dla ludzkiego zachowania, ale też jako znaczące (np. Góra św. Anny, dąb Bartek))

Rola wartości w poznaniu naukowym

- wartość samej wiedzy naukowej

wartości obowiązujące tego, kto się poznaniem naukowym zajmuje (etyka zawodowa)

wartości funkcjonujące w poznaniu socjologicznym, czy to w charakterze przedmiotu zainteresowań socjologii (Kaplan: Wartości przyczyniają się do powstawania uprzedzeń nie wtedy, gdy dyktują problemy, lecz wtedy, gdy przesądzają rozwiązania), czy też w charakterze czynników wpływających na wybór problemów badawczych oraz na stsowane w socjologii procedury interpretowania i wyjaśniania zjawisk.

Przeciwstawienie naturalizmu i antynaturalizmu (Jerzy Giedymin)

Antynaturalizm akceptuje, a naturalizm odrzuca tezy:

1. w naukach społ. nie posiadamy uzasadnionych i powszechnie przyjętych praw ani teorii, analogicznych do praw i teorii nauk przyrodniczych; znalezienie takich praw jest niemożliwe

2. w naukach społecznych niemożliwy jest obiektywizm własciwy naukom przyrodniczym

3. wyjaśnienie zjawisk społecznych jest odmienne od wyjaśniania przyrodniczego bądź dlatego, że wyjaśnienie przyrodnicze zjawisk społecznych przy pomocy praw empirycznych jest niemożliwe, bądź niezadowalające

4. badacz zjawisk społecznych musi opierać się na introspekcji, która jest metoda bezpośredniego poznania niedostępną badaczowi przyrody

do tez c i d stosunek przychylny, teza b odrzucana przez Webera i Znanieckiego, ponieważ socjologia uzupełnia metody nauk przyrodniczych i ich nie eliminuje.

Nauka - sysytem twierdzen najbardziej zgodnych z rzeczywistościa - obiektywnie prawdziwych. W praktyce uznawane są za prawdziwe przez uczonych na danym etapie rozwoju nauki, gdy:

są dostepne intersubiektywnej kontroli

należycie uzasadnione.

Metody badawcze typowe i powtarzalne sposoby zbierania, analizy i interpretacji danych empirycznych, służące do uzyskiwania odpowiedzi na zadane pytania

Imaginative reconstruction (McIver, Znaniecki), empatia (Cooley i Ossowski); Dilthey, Max Weber

Paradygmat strukturalistyczno-funkcjonalistyczny (R.K. Merton, T. Parsons) - kombinacja indywidualizmu i kolektywizmu.

Założenia ontologiczne - świat społeczny wykazuje właściwości systemowe; człowiek to istota społeczna (element struktury grupy) determinizm, ograniczony aktywizm, przedmiotem badań społeczeństwo

Założenia epistemologiczne - kognitywizm, dązenie do poznania i zrozumienia funkcji elementów na poszczególnych poziomach organizacji społecznej

Założenia metodologiczne - realizm metdolog., holizm: społeczeństwo to całość.

socjologia jest nauką o ludziach, lecz nie jest pisana w kategoriach indywidualnych jednostek.

Odrębność całości jednej od drugiej (jednostki są w sieci powiązań, które nadają strukturze określone właściwości i prawidłowości) - unikalna organizacja elementów w ich obrębie

Spoistość wewnętrzna - większa gęstość, intensywność relacji strukturalnych w obrębie całości między elementami niż elementami zewnętrznymi;

Autonomiczność całości wobec elementów, występowanie cech, których nie da się odnieść do elementów, lecz tylko do struktury, organizacji czy konfiguracji tych elementów

Ciągłość całości społecznej w czasie, mimo zmienności elementów,

Przyczynowy wpływ jednej całości na drugą.

Przyczynowy wpływ całości społecznej na elementy - cechy relacyjne lub kontekstowe elementu.

Mills wyobraźnia socjologiczna pozwala powiązać biografię, społeczenstwo i historię

zjawiska społeczne to zamierzony lub nie efekt działan podmiotów (jednostek lub zbiorowosci - odrzuca fatalizm, determinizm, prowidencjalizm (mesjanizm - o losach świata narodu decyduje opatrzność)

Zasoby lub bariery działan podmiotowych ( mit o absolutnej wolności człowieka i przeciwstawia się woluntaryzmowi)

skumulowane dziedzictwo przeszłosci - historyzm, a odrzuca prezentyzm

ciągła zmienność, proces stawania się - odrzuca statyczny punkt widzenia

różnorodność form życia społecznego - odrzuca dogmatyzm i etnocentryzm

5. Metodologia teorii ugruntowanej (w Polsce teorię tę popularyzował Konecki - wykład opracowany na podstawie jego książki: Studia z metodologii badań jakościowych, Teoria ugruntowana.) nie przyjmuje w pełni zewnętrznych ograniczeń metodologicznych pochodzących z paradygmatu pozytywistycznego czy funkcjonalistycznego (G.Burrell, G.Morgan 1979) a jest metodologią swoistą będącą konsekwencją założeń teoretycznych paradygmatu interpretatywnego a ściślej symbolicznego interakcjonizmu. Wątpliwości co do swoistości tej metodologii pojawiły się po opublikowaniu pracy A.Straussa, gdzie używa się wielu pojęć z klasycznej metodologii ilościowej które mają zupełnie inne znaczenie ze względu na odmienne zaplecze teoretyczne metodologii teorii ugruntowanej. Badacz używający metodologii teorii ugruntowanej wikła się zatem w sieć pojęć charakterystycznych dla paradygmatu interpretatywnego.

Strategie badań jakościowych stają się coraz bardziej popularne w naukach społecznych.

Badacze rozczarowani wynikami uzyskiwanymi z zastosowania metod ilościowych poszukują

nowych sposobów obserwacji i analizy rzeczywistości społecznej i organizacyjnej. Jedną z

takich metodologii dostarczającej podstaw do systematycznego przeprowadzenia badań

jakościowych (ale i ilościowych także) jest metodologia tzw. "teorii ugruntowanej" (the

grounded theory) opracowana i opisana przez B.Glasera i A.L.Straussa (1967).

Pojęcie "teorii ugruntowanej" zostało utworzone przez Glasera i Straussa, a cała metodologia była wynikiem przemyśleń i analiz wypływających z badań empirycznych dotyczących pracy instytucji opieki zdrowotnej. Podejście to ma więc swe korzenie w badaniach organizacji i procesów pracy. Została ona po raz pierwszy w pełni zastosowana w badaniach dotyczących wzorów zachowań organizacyjnych w czasie pracy w odniesieniu do umierających pacjentów. Metodologia ta była później używana także w badaniach kultury organizacji, w badaniach systemu kontroli produkcji w badaniach organizacyjnych przyczyn katastrof, w badaniach symbolicznego wymiaru organizacji.

- metodologia ta polega na budowaniu teorii [średniego zasięgu] w oparciu o systematycznie zbierane dane empiryczne. Teoria jest pochodną analiz danych empirycznych. Propozycje teoretyczne nie są więc budowane metodą logicznie dedukcyjną w oparciu o wcześniej przyjęte aksjomaty bądź założenia jak ma to miejsce, np. w teoriach T.Parsona, czy R.Mertona. Teoria wyłania się tutaj,w trakcie systematycznie prowadzonych badań terenowych, z danych empirycznych, które bezpośrednio odnoszą sie do obserwowanej części rzeczywistości społecznej. Hipotezy, pojęcia i własności pojęć są budowane w trakcie badań empirycznych oraz w trakcie badań są one modyfikowane i weryfikowane. Tak więc budowanie teorii jest ściśle związane z samym długotrwałym procesem badawczym.

Budowanie teorii to proces, nie jest to więc weryfikacja wcześniej zbudowanych hipotez na podstawie później zebranych danych.

- Zbieranie danych, budowanie hipotez i ich weryfikacja nie są wyraźnie rozdzielone w czasie, jak ma to miejsce w tradycyjnych badaniach, ale są procedurami, które wzajemnie wielokrotnie się przeplatają w czasie długiego procesu generowania teorii (generation of theory).

W badaniach jakościowych badacze często stosują "retorykę weryfikacyjną" (rhetoric of verification) używając języka, który umozliwia porównywanie z tradycją badań ilościowych. Oddzielają oni w czasie trzy wyżej wymienione procedury, a ponadto używają terminologii wyłącznie weryfikacyjnej: "próbna hipoteza",

- teoria ugruntowana powinna umożliwiać przewidywanie, wyjaśnianie i rozumienie zachowań społecznych, których dotyczy. Powinni ją więc rozumieć nie tylko socjologowie ale i "znaczący laicy". Jednym z ważniejszych sprawdzianów teorii ugruntowanej jest także rozpoznawanie się osób, będących przedmiotem badania, w samym raporcie badawczym

Teoria składa się z trzech głównych elementów:

1. kategorii,

2. własności kategorii,

3. hipotez.

Kategorie (i ich własności) powstają w trakcie procesu różnicowania elementów obserwowanej rzeczywistości bądź zjawisk według jakiegoś kryterium. Różnicowanie wg kryterium jest podstawową operacją, podczas której czyni się rozróżnienia. Wytworami tych rozróżnień są wymiary zjawisk.

Natomiast własność (kategorii) jest to najbardziej konkretna cecha (idei, rzeczy, osoby, zdarzenia, czynności, relacji), która może być skonceptualizowana i jednocześnie pozwalać na pewną dozę specyficzności wymaganej przez analityka dla celów jego badania. Np. własnością ogólnej kategorii `temporalność procesu poszukiwań' są perspektywy czasowe uaktywniane przez rekrutantów w trakcie pracy (perspektywa linearna, perspektywa `koncentrycznego porządkowania',Hipotezy te mają raczej charakter tez, dla których ustalono tylko warunki ich występowania niż przetestowanych twierdzeń, chociaż są one weryfikowane w trakcie badań i generowania teorii. Hipoteza powinna być rozumiana jako twierdzenie bądź teza wskazujące na relacje pomiędzy pojęciami. Hipoteza w tradycyjnym sensie wymaga pomiaru siły związku pomiędzy zmiennymi, które mogą być skonceptualizowane. W metodologii teorii ugruntowanej nie chodzi o pomiar, a o ugruntowane empirycznie wskazanie na istnienie relacji pomiędzy pojęciami.

Weryfikacja odbywa się tu poprzez porównywanie warunków, przy których hipoteza (teza) funkcjonuje w różnych grupach społecznych i/lub kontekstach. Hipoteza jest więc wstępną odpowiedzią na pytanie dotyczące jakiegoś związku pomiędzy pojęciami w danych warunkach.

Generalną procedurą w doborze próby jest metoda permanentnej analizy porównawczej. Metoda ta polega na:

1. Porównaniu ze sobą różnych przypadków, zdarzeń, zjawisk, zachowań, w celu ustalenia

tego, co je wiąże ze sobą i określenia tego co jest wspólne w różnych, zmiennych warunkach

występowania badanych zjawisk.

2. Analityk porównuje tutaj także pojęcia z innymi jeszcze empirycznymi przypadkami

generując nowe teoretyczne własności danego pojęcia oraz nowe hipotezy.

3. Analityk jednocześnie porównuje ze sobą pojęcia by dopasować je do zbioru zebranych

wskaźników. Badacz integruje także pojęcia w hipotezy, które stają się później jego teorią

O tym, kiedy należy zatrzymać się w procesie teoretycznego pobierania grup porównawczych

decyduje tzw. teoretyczne nasycenie. "Nasycenie oznacza, że nie ma już żadnych dodatkowych danych i socjolog może już opracowywać własności kategorii. Staje się on empirycznie przekonany, że kategoria jest nasycona, ponieważ widzi on ciągłe pojawienie się podobnych przykładów" (B.Glaser, A.L.Strauss). Metodologia teorii ugruntowanej nie ogranicza się do zbierania jednego rodzaju danych. Analityk może skorzystać z różnego rodzaju materiałów, np. danych z obserwacji, wywiadów, dokumentów, opublikowanych `analiz przypadku', itp., nie wyłączając danych statystycznych. Różne rodzaje danych pozwalają analitykowi na osiągnięcia różnych punktów widzenia, które pozwalają lepiej zrozumieć i opracować kategorie oraz ich własności (Można tę procedurę zaliczyć do tzw. triangulacji a szczególnie dwóch jej rodzajów, triangulacji metodologicznej oraz triangulacji danych.

6. Racjonalność jako podstawa metodologii

Istota cywilizacji i kultury zachodu zasadza się na racjonalności (M. Weber)

Racjonalność - przypisywana człowiekowi własność umozliwiająca mu dostrzeganie, rozpoznawanie, formułowanie i krytykowanie prawd (Gellner). Tym, co konstytuuuje rozum to powiązanie z prawdą, ta może istniec tylko w intelekcie.

Racjonalność jest nie tylko kategorią poznawczą, stanowi bowiem cechę, którą jednostki relizują w mysleniu, działaniu i instytucjach społecznych.

U Webera racjonalność cechuje:

-koherencja lub spójność, regularność, podobne traktowanie podobnych przypadków

-skuteczność, chłodny, rzeczowy wybór najlepszych dostepnych środków do realizacji założonych, jasno sformułowanych celów.

Cechy te mogą być odniesione do działalnosci poznawczej. Być racjonalnym, to postępować zgodnie z procedurami

Instrumentalna koncepcja racjonalności - racjonalne tylko to, co służy skuteczności praxis

Systematyzacja wiedzy naukowej

Tworzą ją przede wszystkim twierdzenia, w tym prawa. Do ich formułowania potrzebne są pojęcia (terminy).

Systematyczna rozbudowa terminologii opiera się na operacji definiowania.

Postulat wykroczenia poza opozycję bytu i poznania jako całkowicie odrębnych sfer.

Byt społeczny to proces komunikacji ludzi, którzy w toku interakcji nadaja mu znaczenie, strukturalizuja go i tworzą

Oddziaływanie kultury na naukę nie jest destrukcjne, lecz jest to proces kreatywny, gdyż tworzy punkty widzenia, przedmioty poznania oraz narzędzia teoretycznej obróbki - kategorie analityczne.

Ingerencja wartości kultury - charakter regularny: kulturowe systemy wartości nie oddziałuja bezposrednio ani na uniwersum poznania, ani na przedmiot poznania. Dokonuje się za pośrednictwem problemu badawczego generowanego przez aksjologiczne składniki kultury oraz za pośrednictwem procedur badawczych wypływających z zaakceptowanego modelu nauk

Etapy poznania:

1. tworzenie pojęciowego modelu rzeczywistości - konstrukcja przedmiotu poznania

2. reifikacja - tj. oderwanie modelu od konkretnego problemu badawczego

3, substytucja oznacza: uczeni traktują zobiektywizowany model rzeczywistości nie tyle jako przedmiot poznania ile jako samą rzeczywistość czyli uniwersum poznania to, co skonstruowane=realne

Rewolucja naukowa skutkiem 2 przeciwstawnych procesów

narastania świadomości pewnych zjawisk i procesów

eksplanacyjna bezradność nauki

zasada neutralności wyklucza wpływ wartości na proces poznawczy

wartości ingeruja w proces, ale są specyficzne wyizolowane z szerszego kontekstu

intersubiektywność zakłada aksjologiczne aspekty nauki - wartości budują punkty widzenia

Wszystkie nauki społeczne dążą do wykrycia pewnych prawidłowości, chcą formułować pewne prawa i budować teorie. Stąd zakresy definicyjne nazw większości nauk społecznych przecinają się.

To samo badają psychologia, antropologia (etnologia - klasyfikacja ludów na podstawie cech rasowych i kulturowych, mieszanie tych cech, dyfuzja kultur; antropologia społ. Bada zachowania społeczne w zinstytucjonalizowanych formach: rodzina, pokrewieństwo, organizacja polityczne, systemy prawne, kulty religijne i zależności między nimi, antropologia kulturowa kładzie nacisk na kulturę), nauki polityczne, historia, czy ekonomia

Rezygnacja z definicji, bo nauka nigdy nie jest gotowa i zamknięta tylko stanowi system poglądów, teorii, hipotez i twierdzeń , zagadnień i pytań, na które naukowcy stale szukają odpowiedzi, burząc to, co było uważane za osiągnięcie.

Nawet formułując prawa nigdy nie jestesmy pewni, czy jakieś inne czynniki nie zadziałaja, które uruchomia inne prawa - mozliwość przewidywania ograniczona.

efekty niezamierzone (prognozy pogody, huragany, trzęsienia ziemi

Niklas Luhmann - nawet pojedyncze działania ludzi obarczone są istotnym czynnikiem niepewności, dowolności, przypadkowosci. Giddens: człowiek może zawsze zachować się inaczej niż oczekujemy, a potęguje się jeśli chodzi o działania zbiorowe.

Ludzie kierują się wiedzą - zróznicowaną i niepewną. Popper nie jesteśmy w stanie przewidzieć, jaka wiedzą będą dysponować w przyszłości. (internet, tel. komórkowe, komputery) były nie do przewidzenia 100 lat temu

Jest pewien indeterminizm

Karol Marks wiedza społeczna staje się siłą ideologiczną, jeśli pociąga masy - wizje , teorie zmieniają myślenie ludzi i wpływaja na ich działania

Merton - mechanizm samosprawdzających się prognoz (inwestoryz na giełdzie - ma być reesja wycofuja kapitały i jets krach

Przedmiot socjologii - dwa przeciwstawne ujęcia: jednostka czy społeczeństwo

aby mówić o społeczeństwie muszą być relacje między jednostkami

organizm, system (pozycje i role np. szpital)

wyodrębnienie samej sieci powiązań, np. struktura konfliktu lub dominacji (ojca, przywódcy, szefa)

aktywność sprawia, że jednostki wchodzą w określone relacje

Max Weber - działania podstawą wszelkich zjawisk i całości społecznych

społeczeństwo nie jest statyczne

7. Przedmiot badań

Karl Popper: istnieją trzy światy

1 -otaczające nas przedmioty, które dostrzegmy i mikroświata, o których mówi fizyka

2 - nasze doznania i przeżycia psychiczne

3 - wytwory kultury: m.in. twierdzenia, teorie i problemy naukowe

Zmodyfikowana typologia Karpińskiego:

A. Swiat spostrzegany w doświadczeniu zewnętrznym jest tym światem, w którym toczy się życie człowieka. Elementy tego świata mogą być spostrzegane i dane w doświadczeniu - istnieją w czasie i przestrzeni

B. Świat fizykalny to świat, do którego dociera wspólczesna fizyka. Elementy tego swiata nie są dostepne w bezpośrendim doświadczeniu w spostrzeżeniu zewnętrznym. Właściwości trudne dla laika do wyobrażenia.

C. Świat doznań psychicznych: myśli, uczucia, wyobrażenie - istnieje w czasie, podlega zmianom, ale trudno przypisać im usytuowanie przestrzenne. W określnym miejscu jest człowiek, przeżycia są jego, więc trudno wskazać miejsce zajmowane przez nie poza czasem i przestrzenią. Nie maja rozciągłości

D. Świat tworów idealnych Człowiek ich nie tworzy, lecz odkrywa. Platon 427-347 p.n.e bronił istnirenia obiektów idealnych

E. Świat tworów intencjonalnych - obraz to nie kawałek płotna to przykład tworów znaczących.

Monizm ontologiczny przyjmuje, że A do D jeden świat, reszta to konstrukcje i złudzenia.

Kotarbiński - istota rzeczy - zbiór tych własności przedmiotów, które wyznaczają - od których zależy jak najwięcej innych własności przysługujących przedmiotowi, zwłaszcza tych swoistych. Własności istotne to te, które wchodzą w skład istoty rzeczy. Może się ona zmieniać wraz ze zmianami obiektu. Rozwój nauki - wzbogaca się nasza wiedza o istocie rzeczy np. Weber protestantyzm i duch kapitalizmu

Poddajemy badaniu zbiory przedmiotów podobnych, można klasyfikowac ludzi wg wykształcenia, państwa wg PKB, stopy bezrobocia itp.

Wspólność istotnych własności rozstrzyga o tym, że są one danego rodzaju.

Przedmiot badań naukowych to para uporządkowana złozona ze zbioru przedmiotów i zbioru własności, w tym relacjonalnych.

Zbiór przedmiotów - U (universum), zbiór własności C (charakterystyka)

Dziedzina badań: D = <U,C>

W naukach społecznych U to ludze, zbiorowości, obiekty, do których ludzie się odnoszą

Cechy ludzi, cechy zbiorowości C

Stosunki między jednostką i zbiorowością

Przynależnosc

Oddziaływanie zbiorowości na jednostki

Stosunki odwrotne: przywództwo

Postawy zbiorowosci wobec jednostek

Przedmioty złozone, zbiorowości społeczne

Stosunek między przedmiotem elementarnym i złozonym nie jest stosunkiem przynależności tylko stosunkiem części do całości

Przedmiot, który nie ma części nie istnieje

Zbiór województw Polski jest czymś innym niż zbiór gmin. Zbiory o różnych elementach są różne, a całość złożona z woj. i gmin to wspólne terytorium Polski

Relacja bycia częścią jest przechodnia: jeśli a należy do b, a b do c to a należy do c

Relacja należenia do zbioru nie jest przechodnia

Jan Kowalski jest człowiekiem, człowiek jest gatunkiem Kowalski nie jest gatunkiem

1. Całość - zbiór przedmiotów elementarnych, jeśli między nimi zachodzą ważne związki. W zależności od stosunków wyodrębniamy różne całości.

2. całość - ze względu na to, że elementy maja wspólnie jakąś własność ważną w danej dziedzinie. Mogą być słabiej powiązane niż poprzednie całości.

Grupy społ. wyłonione na podstawie własności - słaba całościowość

Kryteria wyodrębniania zbiorowości społecznych:

1. organizacja - współdziałanie, wymiana informacji, towarowa

2. stosunki intencjonalne miedzy elementami osoby wzajemnie zaliczają się do zbiorowości świadomość grupowa

3. stosunki do innych obiektów, np. języka

4. podobieństwo między elementami: osoby z wyższym wykształceniem, podobne przekonania

5. kilka kryteriów łącznie - klasa dla siebie

Zbiorowości istnieją w czasie -jednostki przychodzą i odchodzą

Przedmioty złożone bywają względnie izolowane od otoczenia - nie ma takiego przedmiotu, który nie oddziaływałby na otoczenie i podlegał oddziaływaniu. Układy izolowane w nauce jako heurystyczne uproszczenie rzeczywistości. Izolację układów możemy rozpatrywać ze względu na pominięcie niektórych oddziaływan.Np. przedsiębiorstwo, kiedy rozpatrujemy stosunki wewnętrzne.

Społeczeństwo - zbiorowość względnie izolowana ze względu na charakter stosunków społecznych - jak najwięcej stosunków w obrębie zbiorowości, niewiele wykracza poza nią.

Zdolność do homeostazy - zachowania stanu pomimo zmian w otoczeniu (ze wzgl na pewne cechy, które układ zachowuje. Rozwój i starzenie się układów.

struktura: ogól stosunków (zależności) między elementami

proporcje cech - ile jest jakich elementów

zbiór podukładów

Poznanie struktury - poznajemy właściwości i stosunki między elementami

8. Zmienne i wartości zmiennych

Badając obiekty - badamy własności obiektów

Zbiór własności rozłącznych: żadnemu z obiektów nie przysługują one jednocześnie

Zbiór wartości rozłącznych i charakteryzujących te obiekty w sposób wyczerpujący nazywamy zmienną albo cechą zmienną, np. wiek - zbiór liczb określających wiek - zmienna wieku

Własności relacjonalne i zmienne relacjonalne

Socjologia to nauka o ludziach działających w polu wzajemnych relacji (przestrzeni międzyludzkiej), którzy nadają temu polu nieustanna dynamikę funkcjonowania i stawania się (podtrzymują życie społeczne), a utrwalone, często niezamierzone efekty swoich działań pozostawiają jako ramy strukturalne i kulturowe kolejnych działań, następującym po sobie pokoleniom.

Giddens:

Wszelkie rodzaje badań społecznych i historycznych wymagają pewnego rodzaju komunikacji z osobami lub zbiorowościami, które są przedmiotami takich badań.

W niektórych przypadkach jak: obserwacja uczestnicząca, zastosowanie kwestionariusza, wywiadu itp. - rzeczywista interakcja między obserwatorem i badanym. W badaniach historycznych relacja pośrednia. Badanie ludzkich działań społecznych zależy od biegłości w posługiwaniu się wiedzą podzielaną, które stawia przed badaczem problemy hermeneutyczne w takim stopniu, w jakim przedmiot badania jest uwikłany w nieznane formy życia. (sprzeczności logiczne)

Socjologia nie bada świata obiektów, ale taki, który jest konstytuowany (wytwarzany) przez aktywne działanie podmiotów.

Wytwarzanie i reprodukowanie społeczenstwa musimy traktować jako kompetentne dokonania jego czlonków, a nie jako cią mechanicznych procesów, co nie znaczy, ze formy życia społecznego to rezultaty zamierzonych działań.

Zakres podmiotowości ludzi jest ograniczony. Istoty ludzkie wytwarzają społeczeństwo ale czynią to jako aktorzy usytuowani historycznie, w warunkach na wybór których nie mieli wplywu. Z jednej strony analiza intencjonalnych dziaań jak i zachowania jako zbiór zdarzeń - wyjaśnianie strukturalnych własności systemów społecznych.

Struktury nie można konceptualizować jako domeny przymusu, wywieranego na działanie podmiotowe, ale winna być pojmowana jako czynnik tworzący możliwość takiego działania - dualizm struktury: struktura jest konstytuowana przez działanie - działanie jest tworzone pod wpływem struktury.

Procesy strukturacji wiążą się z wzajemnymi relacjami między znaczeniami, normami i władzą. Są to najbardziej podstawowe terminy nauk społecznych i pozostają w logicznym związku zarówno z pojęciem działania intencjonalnego jak i strukturą. Każdy ład poznawczy i moralny jest zarazem systemem władzy.

Socjolog obserwator nie jest w stanie uczynić życia społecznego zjawiskiem dostępnym obserwacji, o ile nie wprowadzi swojej wiedzy o nim w charakterze zasobu, poprzez który jest konstytuowane jako temat badań. Wiedza podzielana - to wspólne schematy interpretacyjne badacza i badanego.

Zanurzenie się w formę życia konieczny i jedyny środek, za pomoca którego obserwator jest w stanie stworzyć opis rozpoznawalnych cech działań i nadać im sens.

Socjologia reinterpretuje świat konstytuowany w ramach znaczeń we własnych schematach teoretycznych i za pomocą własnych pojęć.

Proces badawczy

Ten cykliczny proces trwa nieskonczenie. Proces badawczy jest procesem samokorygującym. Badacze testują wstępne wnioski czy hipotezy w sposób logiczny i empiryczny. Wnioski mogą być odrzucone albo dlatego, ze nietrafne, albo z powodu źle przeprowadzonych operacji badawczych. Po odrzuceniu formułuja nowe i na nowo oceniaja operacje badawcze. Metodologia jest samokorygująca.

Wallace: W praktyce proces badawczy przebiega czasami szybko, czasami wolno; czasem na wysokim stopniu sformalizowania,czasem zupełnie nieformalnie, bez świadomości i intuicyjnie; nieraz dzieki interakcji kilku naukowców odgrywających różne role (powidzmy teoretyka, kierującego badaniami, ankietera, metodologa, eksperta w zakresie doboru próby, statystyka itd.), nieraz dzięki wysiłkowi jednego badacza; czasem jedynie w wyobraźni naukowca, czasami trwa rzeczywiście.

Społeczne przesłanki formułowania problemu badawczego:

1. wzgląd na praktyczno społeczne motywacje

2. wzgląd na naukowo poznawcze implikacje uzyskania odpowiedzi na pytania - ciekawość. 3. weryfikacja teorii - wyniki odrzucane konieczny etap na drodze do twierdzeń lepiej uzasadnionych

4. potrzeby działania społecznego, zmieniania świata - względy praktyczne

5. konsekwencje socjotechniczne i ideologiczne

8. Pojęcia i definicje (na podstawie S. Nowaka, Metodologia…)

Zjawiska i przedmioty, procesy i zdarzenia są w języku nauki oznaczone przez pewne nazwy terminy i odpowiadajace im pojęcia, stanowiące ich znaczenie. Nazwa znaczy= uprzytomnienie sobie treści pojęcia i jej znaczenia tzn. zbioru własności przedmiotów składającego się na znaczenie. Przedmioty stanowią desygnaty danej nazwy, a ich zbiór - ogół desygnatów - stanowi zakres pojęcia. Związki pojęć z terminami - charakter pewnych konwencji terminologicznych.

Carnap - język obserwacji składający się z pojęć obejmujących zjawiska i zdarzenia obserwowalne bezpośrednio oraz język teorii składający sie z pojęć obejmujących zjawiska hipotetyczne, których istnienie postulujemy po to, aby wyjasnić zjawiska obserwowalne. Pojęcia obu poziomów łączą reguły odpowiedniości (correspondance rules). Pierwsze redukowalne do danych obserwacyjnych - abstrakty; drugie niesprowadzalne - konstrukty teoretyczne (hipotetyczne) - własności ukryte (np. geny). Język obserwacji i język teorii.

Konieczność pewnej "konwencji terminologicznej" tzn. nadawanie określonym pojęciom jednoznaczności, jest to typowe dla każdej nauki - tworzenie własnego "języka", w szczególności w humanistyce i naukach społecznych owa "konwencja terminologiczna" czy "języka nauki" nie jest wolna od niejednoznaczności - stąd konieczność doprecyzowania ich znaczenia.

Źródła niejednoznaczności pojęć w naukach społecznych:

- język potoczny, z którego większość pojęć jest zaczerpnięta,

- wielość orientacji teoretycznych, gdzie ten sam termin może mieć różne, a przynajmniej nieostre znaczenie, (wieloparadygmatyczność)

Znaczenie jakie nadajemy terminowi wiąże je z tym przedmiotem czy ogółem przedmiotów, jaki mamy na myśli, używając danej nazwy.

Przedmioty oznaczane przez nazwę to desygnaty

Izolacja w grupie - desygnat: każdy przypadek jednostki odrzucanej przez członków grupy. Ogół tych przypadków stanowi zakres tego terminu.

Zmiana zakresu pojęcia grupa, kiedy wprowadzono kryteria: więż i odrębność

Pojęcia równoważne, kiedy znaczenie rózne, a zakresy identyczne, np. pojęcie nagroda - potrzeba, wzmoncnienie zachowań, klasa społeczna - warstwa

Nadawanie znaczenia może przebiegać dwojako:

- wiązać pojęcie z przedmiotem lub ogółem przedmiotów, które mamy na myśli posługując się jakąś nazwą. Te przedmioty będą stanowiły zakres przedmiotowy nazwy, (denotacja) - są jednak nazwy o zakresach pustych tj, bez desygnatów,

- wiązać go z treścią, właściwościami zjawiska (konotacja)

nieostrość pojęcia: wiemy, że istnieje pewna klasa przedmiotów, które są jego desygnatami, znamy takie, które nie są desygnatami i takie, o których niewiele możemy powiedzieć. Np. kto jest kapitalistą, kto jest członkiem klasy średniej,

Kwestia ogólności pojęć

Pojęcie jest tym ogólniejsze im więcej desygnatów obejmuje, tj. im większy ma zakres przedmiotowy, np. grupa jest pojęciem bardziej ogólnym niż społeczeństwo, bo nie każda grupa jest społeczeństwem (np. gang, klika, rodzina), a każde społeczeństwo jest grupą.

- . nazwy jednostkowe - oznaczają jedno wydarzenie, jeden fakt,

- . nazwy ogólne - oznaczają zwykle otwartą klasę zjawisk (przedmiotów).

- . nazwy historyczne - gdy mają określniki czasowo-przestrzenne

-. nazwy uniwersalne, gdy w ich zakres takie ograniczniki nie wchodzą

stosunek pomiędzy zakresami nazw:

równoważność (nagroda)

podległość (ludzkość, społeczeństwo)

nadrzędność

nakładanie zakresów (religijny, konserwatysta)

wykluczanie (nieletni, emeryt)

Nazwy jednostkowe (mają jeden desygnat np. pierwszy cesarz Francuzów) -

ogólne

Uniwersalne (otwarte, bez zakresu czasoprzestrzennego) i historyczne

Przecianie się zakresów: mieszkańcy Afryki, fizycy jądrowi

Pojęcia jako konstrukty

Abraham Kaplan- wprowadził rozróżnienie trzech klas rzeczy, które mierzą uczeni

- pierwsza klasa to przedmioty bezpośrednio obserwowalne, np. kolor jabłka

- druga klasa to przedmioty obserwowalne pośrednio, wymagają one bardziej złożonych pośrednich obserwacji

- trzecią klasę przedmiotów obserwowalnych tworzą konstrukty- twory teoretyczne oparte na obserwacji, lecz nieobserwowalne ani bezpośrednio ani pośrednio, np. IQ

Dla Kaplana pojęcie jest „rodziną koncepcji”; pojęcie jest więc konstruktem, czymś, co tworzymy; pojęcia są konstruktami wywiedzionymi z procesu wzajemnego uzgadniania obrazów mentalnych (koncepcji).

Koncepcje są podsumowaniem nagromadzonych obserwacji i doświadczeń, które sprawiają wrażenie wzajemnie powiązanych.

Obserwacje i doświadczenia są realne, lecz koncepcje i wywiedzione z nich pojęcia są jedynie tworami mentalnymi.

Terminy powiązane z koncepcjami są narzędziami stworzonymi dla celów systematyzacji i komunikacji.

Reifikacja- postrzeganie pojęć jako przedmiotów rzeczywistych

Pojęcia nie posiadają własnych, subiektywnych znaczeń, lecz tylko takie, jakie im w danej sytuacji i kontekście nadajemy

Pojęcia to:

1. podstawa komunikowania się opartego na intersubiektywności i wzajemnym zrozumieniu. Pojęcia są wyabstrahowane ze spostrzeżeń i są wykorzystywane do przekazywania informacji. Nie istnieją w rzeczywistości jako zjawiska empiryczne - są symbolami tych zjawisk, a nie samymi zjawiskami.

Traktowanie pojęc jak zjawisk rzeczywistych prowadzi do fałszywej konkretyzacji czyli błędu polegającego na traktowaniu abstrakcji jako rzeczywistości zamiast jako wytworu myślenia.

2. pojęcia wprowadzają perspektywę - sposób patrzenia na zjawiska empiryczne: Denzin - dzięki naukowej konceptualizacji spostrzegany świat staje się uporządkowany i zwarty, co nie było dostrzegane przed konceptualizacją. Uczony odwołuje się do wybranego aspektu rzeczywistości. Pojęcie otwiera nowe pola obserwacji, zamykając stare.

3. pojęcia umozliwiaja klasyfikowanie i generalizowanie. Naukowcy strukturalizują, kategoryzuja, porządkuja swoje doświadczenia i obserwacje w terminach pojęć. Konceptualizować, to znaczy w pewnym stopniu uogólniać. Uogólniać to znaczy redukować pewną liczbę obiektów przez potraktowanie niektórych z nich jako identycznych.

4 funkcje pojęć:

1. dostarczają wspólnego języka naukowcom, pozwalając na komunikowanie się.

2. Daja naukowcom perspektywę - sposób patrzenia na zjawiska

3. Pozwalają naukowcom klasyfikować wlasne doświadczenia i je uogólniać

4. Są składnikami teorii - definiuja treść i własność teorii

Na język danej nauki składa się zbiór pojęć, jakimi posługują się przedstawiciele danej nauki oraz terminów lub symboli odpowiadających tym pojęciom.

Związki pojęć z terminami mają chatakter konwencji terminologicznych

Konieczne uporządkowanie aparatu pojęciowego

Definiowanie pojęć

Definicja to pewna wypowiedź określająca jakie jest znaczenie terminu. Termin definiowany - definiendum, zwrot określający - definiens; np. rola społeczna (definiendum) to zespół oczekiwań przypisanych pozycji (definiens)

Definicje pojęciowe - opisuja pojęcia przez odwołanie sie do innych pojęć. Definicje pojęciowe nie są ani prawdziwe, ani fałszywe

terminy pierwotne - pojęcia, których nie daje się zdefiniować kolor, dźwięk, zapach - zgodność co do ich znaczenia naukowców i laików.

Ajdukiewicz:

3 rodzaje treści odpowiadającego jej pojęcia:

1. zbiór wszystkich cech przysługujacych desygnatom danej nazwy przy pewnym jej znaczeniu - niezależnie od tego czy przysługuja one tylko jej desygnatom, czy też pojawiaja się poza jej zakresem. Treść pełna

2. definicja może uwzględniać zespól cech stanowiących treść charakterystyczną danej nazwy - każdy desygnat posiada każdą z tych cech i tylko desygnaty tej nazwy je posiadają każdą cechę zbioru. Treść charakterystyczna wyznacza jednoznacznie zakres danej nazwy.

3. Zbiór cech stanowiacych treść charakterystyczną moze okazać sie zbyt bogaty z punktu widzenia zadania wyznaczenia zakresu pojęcia - treść pleonastyczna. Wtedy wybieramy zbiór cech, który jest warunkiem koniecznym i wystarczającym zaliczenia do zakresu - minimum definicyjne czyli treść konstytutywna nazwy.

Rodzaje definicji:

1. definicje nominalne - określające znaczenie nazw używanych w nauce - realna charakterystyka przedmiotów składających się na zakres, np. co to jest naród? zdanie logiczne: wspólnota językowa - Szwajcarzy. Istotną cechą budowy tej definicji jest forma łącznika definicyjnego. Ma on postać wyrażenia - "znaczy tyle, co", lub "należy rozumieć jako" (itp.) - odsyłającego do znaczenia słowa na gruncie danego języka.

2. definicje sprawozdawcze (analityczne): jak bywa pojmowane znaczenie terminu np. ojczyzna dla Śl i Polaków, określa przez kogo jest tak termin rozumiany - prawdziwa lub fałszywa. Np. Termometr to przyrząd służący do pomiaru temperatury, używany jest głównie przez lekarzy.

3. definicje projektujące lub syntetyczne - (propozycja znaczenia a nie opis) - definicje syntetyczne nie są zdaniami w sensie logicznym; zmieniają uzupełniają język nauki. Stosuje się ją w dwóch przypadkach, po pierwsze do wyjaśnienia terminu który jest nieznany, po drugie do nadania nazwy przedmiotowi, który jest nie znany

4. Regulująca - zaostrza lub modyfikuje zakres wyrażenia już znanego. Jest używana gdy zachodzi potrzeba zaostrzenia jakiegoś terminu lub gdy zmienia się w jakiś sposób jego znaczenie np. Pełnoletni to osoby które ukończyły 18 rok życia. (jeżeli ustawowo zmieniony by został wiek, który jest traktowany jako pełnoletniość, wtedy, także, użyta by została definicja regulująca).

5. definicje ostentywne(deiktyczne) z łac. ostendo - wskazuję - określenie informujące o znaczeniu (sposobie rozumienia) danego terminu przez wskazanie (np. gestem wskazującym) konkretnego egzemplarza (konkretnych egzemplarzy) przedmiotu będącego desygnatem definiowanego terminu, np. techniczne opisanie pojęcia gniew przez opis zachowania lub wskazanie to jest A, a to nie jest A.

6. definicje operacyjne łączą poziom pojęciowo-teoretyczny z empiryczno-obserwacyjnym - zbiór procedur opisujacych działania, jakie badacz musi podjąć, aby ustalić istnienie lub stopień istnienia zjawiska opisywanego przez pojęcie.

Struktura definicji operacyjnych:

1. Definicje pojęciowe elementów składowych

2. Wskaźniki empiryczne

Np. alienacja: pojęcia składowe: definicje pojęciowe: bezsilnośc - brak wpływu, bezsensownośc - brak rozumienia decyzji innych, brak norm: korupcja niezbędna, by osiągnąć cel, izolacja, samoodrzucenie.

Wskaźniki, np. braku wpływu nikt nie liczy się z moim zdaniem, cokolwiek bym nie zrobił i tak nic się nie zmieni.

Definiowanie jako zabieg nadawania znaczenia . Definicja:

- musi wskazywać na unikatowe własności lub jakości tego, co definiowane

- nie może mieć kołowego charkteru

- być sformułowana w sposób twierdzący, a nie np. przeczący

- powinna zawierać terminy, co do znaczenia których sie wszyscy zgadzamy.

Definicja to zdanie w sensie logicznym (zdania prawdziwe lub fałszywe)

Typy definiowania :

1. przez odwołanie się do zakresu (denotację) np. definicje enumeracyjne, Wyliczenie cech tworzących treśc pojęcia

2. przez odwołanie się do zakresu treściowego (konotację) czyli wyliczanie cech definiendum,

3. przez odwołanie się do innego terminu (słownikowe),

4. przez odwołanie się do kontekstu, (definicje kontekstowe)

Np. podając cechę która z zakresu ogólnego terminu ją wyodrębnia znaczenie ustalane jest przez kontekst, w jakim występuje. Zamiast definiować wysoką pozycję społ. określamy w jakiej sytuacji musi być jednostka, aby można to było stwierdzić

Eksplikacja - procedura mająca za cel, uściślenie znaczenia niejasnego pojęcia.

Definicje cząstkowe i probabilistyczne

Definicje równoważnościowe: wskazanie co wchodzi w zakres pojęcia a co nie

Definicja równościowa (definicja normalna, definicja klasyczna) dostarcza kryteriów pozwalających na rozstrzygnięcie, w zasadzie w stosunku do każdego przedmiotu, czy podpada on pod wyraz (zwrot) definiowany (definiendum), czy nie podpada. Inaczej to wyrażając: jest to taka definicja, która przedstawia swoistą równość między wyrazem lub zwrotem, o znaczeniu którego informuje lub typowym dla tego wyrazu (zwrotu) kontekstem a wyrażeniem, za pomocą którego o tym znaczeniu informuje.

Istnieją również definicje, które nie dostarczają kryteriów pozwalających na rozstrzygnięcie, w stosunku do każdego przedmiotu, czy podpada on pod wyraz (zwrot) definiowany, czy nie podpada, nie określają one w pełni znaczenia i zakresu definiowanego wyrazu, dają o nim jedynie informację niepełną, cząstkową. Tego rodzaju definicje, mające szerokie zastosowanie w nauce, w nauczaniu i w życiu codziennym, nazywa się definicjami cząstkowymi. Wskazać można na dwa zasadnicze powody stosowania definicji cząstkowych:

aktualny stan wiedzy w danej dziedzinie nie daje dostatecznej podstawy do sformułowania adekwatnej (równościowej) definicji używanego w języku tej dziedziny terminu, co ma miejsce przeważnie w obrębie nauk humanistycznych, np. „umysł”, „świadomość”, „dzieło sztuki”

istnieją terminy, których nie da się definiować równościowo, „widzialny”, „odczuwalny”, „łamliwy”, „gra”.

definicje cząstkowe najczęściej podają jedynie warunek konieczny.W nich dopuszcza się możliwość sformułowania innych równoległych definicji-ale one nie są warunkiem koniecznym.

Zaleta: podanie def. cząstkowej może być łatwiejsze niż równościowej.

Zastosowanie:

1- Zakres pojęcia wyznaczany przez definicję cząstkową może ale nie musi zawierać się w zakresie terminu wyznaczanego przez treść charakterystyczną bądź konstruktywną pojęcia.

2- Dwie definicje cząstkowe mogą mieć część wspólną ale mają też i część odrębną. Relacja łączności i rozłączności.

3- Zakres jednej definicji cżstkowej zawiera się w drugiej definicji cząstkowej. Zasada korespondencji wyjaśniającej.

definicje probabilistyczne

pojęcia syndromatyczne

Definiowanie: najczęstsze błędy w definiowaniu

tautologia - "błędne koło"

Przykłady:

Logika jest to nauka o poprawnym rozumowaniu - Poprawne rozumowanie to takie, które przebiega wedle ściśle określonych reguł - Ściśle określone reguły wyznacza logika.

Definicja tautologiczna to taka definicja, w której definiensie powtórzone jest definiendum (w której zwrot definiujący powtarza zwrot definiowany).

Człowiek kulturalny to taki, który w swoich dzialaniach kieruje się kulturą. Powtórzenie w definiensie nie przyczynia się do lepszego zrozumienia definiendum, bowiem jest wyłącznie powtórzeniem definiendum. Występuje ona w dwóch odmianach:

Definicja zawierająca błąd idem per idem to samo przez to samo - błędne koło

Słowacki był genialnym poetą powołano się na to, że jego utwory są arcydziełami, a następnie by uzasadnić tezę, że utwory Słowackiego są arcydziełami, powołano się na tezę, że był genialnym poetą. Circulus vitiosus definicje tautologiczne

Definicja zawierająca błąd to samo przez to samo, nazywana jest również "definicją wyraźnie tautologiczną". Ma taki schemat: p jest to p.

Przykłady:

1. Okrąg jest to zbiór punktów oddalonych dokładnie o zadaną odległość od środka okręgu.

2. Dialektologia jest to nauka o dialektach.

Definiowanie "nieznane przez nieznane" ignotum per ignotum

Oznacza to, że nieznana nazwa (definiendum) wyjaśniania jest za pośrednictwem skomplikowanego słownictwa nieznanego odbiorcy. Błąd jest niezgodny z pragmatycznym postulatem poprawności definicji.

wewnętrzna sprzeczność definicji,

nieadekwatność definicji:

- za wąska. Definicja jest za wąska, gdy definiens jest zakresowo podrzędny względem definiendum.

Przykłady

1. Marynarz jest to osoba pływająca na statku handlowym.

Błąd: za wąski definiens - istnieją osoby pływające np. na statkach pasażerskich, wojennych.

2. Robotnik jest to pracownik fizyczny zatrudniony w przedsiębiorstwie państwowym.

Błąd: za wąski definiens - istnieją pracownicy fizyczni zatrudnieni np. w przedsiębiorstwach prywatnych.

za szeroka faszysta - to ten, kto ma konserwatywne poglądy

Każdy, kto uciekł z pola bitwy jest tchórzem, ale nie odwrotnie

krzyżowania się zakresów

Np. Powieść jest to utwór literacki napisany prozą.

Błąd: krzyżowanie się zakresów definiendum i definiensa - istnieją powieści nie napisane prozą np. Grażyna Mickiewicza oraz istnieją utwory literackie napisane prozą nie będące powieściami, np. opowiadania.

9. Typologie i klasyfikacje

Schemat klasyfikacji to zmienne i ich własności.

Dwie zasady których nie wolno naruszać przy klasyfikowaniu danych:

1- warunek zupełności- klasyfikacja musi być wyczerpująca tzn. wszystko musi być gdzieś uporządkowane.Jedna zmienna może należeć do kilku „szuflad”.

2- warunek rozłączności- klasyfikujemy wymóg tylko w jednej „szufladzie”.Nie mogą pozostać obiekty, które nigdzie nie są sklasyfikowane. Np. ludzie kulturalni to ci, którzy chodzą do teatru

Gdy liczba klas jest zbyt duża trzeba wprowadzić:

- klasyfikację wielostopniową- dzielimy klasy niższego rzędu i wyższego następnie te niższego klasyfikujemy do wyższego. Tylko pod względem różnicy pod jednym względem

- klasyfikację wielowymiarową - dzieli obiekty, które różnią się między sobą pod wieloma względami naraz.Wtedy każdy z tych wymiarów traktowany jest jako osobna zmienna.

Typologia- wyniki zredukowania klasyfikacji.Ona redukuje liczbę klas na mniejszą.

Typ - uznana za bardziej istotną od innych wartości danej zmiennej lub szczególny układ zmiennych. Typ jest pojęciem syndromatycznym, czyli strukturą łączącą dany zbór/konfigurację cech wyjściowych w jednostkę wyższego rzędu (konstelację) uwzględnia zależności między cechami, relacje o bezwyjątkowym charakterze lub statystycznym

Pojęcia typologiczne - na ile zbliżają się do określonego typu

typ idealny heterogeniczne właściwości o różnym stopniu nasilenia

poszukiwanie cech wsplnych dla danej klasy zjawisk mało przydatne

typ idealny to konstrukcja pojęciowa w wyniku analizy pogłębionej zjawiska dla odkrycia wyróżniających zasadniczych treści. Przeciwieństwem typu idelnego typ przeciętny - indukcja enumeracyjna

typ idealny zakłada indukcję analityczną, jest czysty bo nie skażony indywidualnymi motywami i uczuciami, słuzy klasyfikacji złożonych zjawisk, jest wzorem powiązanych ze sobą czynników a nie kategorią jak np.rola. Poszczególne przypadki jako szczególne reprezentacje wzoru, typ idealny nie może być w pelni urzeczywistniony

Pomocny w ustalaniu czynników, które powodują odchylenie od wzoru, przydatnośc do analizy teoretycznej.

Model

Modelem pewnego zjawiska (przedmiotu, klasy zjawisk lub przedmiotów) ze względu na pewna interesującą nas własność czy zbiór własności jest opis zjawiska (przedmiotu, klasy zjawisk lub przedmiotów) w terminach pewnych elementów składowych i związków między nimi, który spełnia wymóg adekwatności, redukcyjnego wyjaśniania badanej własności czy ich zespołu. Postulat adekwatnego wyjaśniania lub podania adekwatnej przyczyny określonej własności dostarcza kryteriów selekcji elementów modelu i łączących je związków.

terminy uniwersalne

modele strukturalne (opis struktury i nie nadają się do wyjaśniania) i funkcjonalne - eksplanacyjne opis systemu w terminach ogólnie zdefiniowanyych jego skladnikow i relacji między nimi, aby wyjaśnić włąściwości systemu

model prognostyczny

jednostki analizy - poziom analizy

czego dotyczy problem: spostrzeżeń, postaw czy zachowań? Jednostek czy grup, instytucji czy społeczeństwa

Abraham Kaplan: wybór jednostek analizy to problem umiejscowienia od tego zależy poziom i zakres uogólnien

Np. pojecie przetrwanie w zależnosci od poziomu nanalizy ma rózne znaczenia

bład ekologizmu - wyniki przenoszone na poziom jednostek, teza, ze industrializacja prowadzi do wzrostu przestępczości - bez sensu dla jednostek. Błąd indywidualizmu odwrotnie np. motywy działania narodu.

cechy absolutne (wiek, płeć, kolor skóry, inteligencja) i relatywne jednostek - większość

własności porównawczych, np. najstarszy w grupie, kierownik.

cechy kontekstowe charakterystyki otoczenia, jednostka podlega jego oddziaływaniu mieszkanie w bloku domku, na wsi miasteczku

cechy absolutne zbiorowości -bez odniesienia do kontekstu np. liczebność, struktura - socjogram - układ więzi; kultura jako ogół norm i wartości, zamożność

własności relatywne

porównawcze izolacja międzygrupowa,

relacyjne marksowska teoria klas

kontekstowe życie w społeczeństwie informatycznym

Wskaźnik- cecha przedmiotu lub zjawiska pozostająca w związkach z inną cechą tego przedmiotu lub zjawiska, tak że wystąpienie tej pierwszej sygnalizuje obecność tej drugiej. To cos po czym można poznać że zaszło coś innego.

Na wskaźniki w badaniach społecznych składają się zjawiska, stany, rzeczy i zachowania łatwe do zaobserwowania, oraz takie, w których właściwa reakcja rozumiejąca jest stosunkowo niezawodna

Korelacyjne - dzielą się na wskaźniki korelacji wewnętrznej (stanowią część definiensu teoretycznie zdefiniowanej cechy, a zatem są skorelowane z pozostałymi składowymi tej cechy) i zewnętrznej (nie wchodzą w skład definiensu, a mimo to są z nim empirycznie skorelowane). Wskaźniki wymiarów cząstkowych silnie skorelowane z pozostałymi częściami cechy, którą wskazują są wskaźnikami złożonymi i skorelowanymi (nie są wskaźnikami definicyjnymi). Wskaźniki wewnętrznie skorelowane można podzielić na takie, które są konsekwencją cechy wskazywanej (skutkiem), jej kierunkiem (przyczyną) lub pozostają z nią jedynie w teoretycznym, statystycznym związku. Jeżeli korelacji między wskaźnikiem, a cechą wskazywaną nie można uzasadnić teoretycznie to należy uznać trafność wskaźnika za wątpliwą. Wskaźników korelacji zewnętrznej używa się wówczas, gdy cecha wskazywana jest empiryczne trudniej niż wskaźnik oraz zwłaszcza gdy mowa jest o cechach częściowo niedostępnych obserwacji. Do wskaźników tych należą: postawy, określone cechy psychiczne, skłonności, którymi zgodnie z teorią można tłumaczyć określone zachowanie w pewnych sytuacjach. Trafność wnioskowania o istnieniu określonych dyspozycji na podstawie cechy wskaźnikowej można weryfikować przez wskazanie kowariancji (współzmienności) wskaźnika i możliwie wielu innych cech obserwowalnych. Np. jeżeli badanie dotyczy postaw robotników wobec przełożonego, możemy badać jak często mają oni z nim sytuacje konfliktowe;

Zasady doboru wskaźników:

Relacje pomiędzy wskaźnikiem a tym co badane:

1. Tożsamość- nakładanie zakresów, wskaźnik jest częścią zakresu tego, co badane, i odwrotnie, zakresy obu zachodzą na siebie

2. Moc zawierania: doskonała moc zawierania równa 1 kiedy wszystkie przedmioty typu I znalazły się w zakresie W, nawet jeśli znalazły się też nie-I Wszystkie I są W choć nie odwrotnie.

Wskaźnik za szeroki: wskazuje z całą pewnością, co badane, ale także inne zjawiska, które w skład tego, co badane nie wchodzą (stosowanie szerokiego wskaźnika jest uzasadnione na etapie badań eksploracyjnych)

3. moc odrzucania Wskaźnik W mu doskonałą moc odrzucania ze względu na indicatum I, gdy wszystkie przedmioty mające własność W mają zarazem własność I. Wszystkie W są zarazem I, choć niekoniecznie odwrotnie (wskaźnik zamożności-wycieczki zagraniczne, słaba moc zawierania)

Za wąski zakres wskaźnika. Tyko uwzględniamy zjawiska wchodzące w skład tego, co badamy, ale pomijamy też inne, które w ten zakres wchodzą (wąski zakres stosuje się w badaniach weryfikacyjnych.

określenie mocy odrzucania - prawdopodobieństwo zajścia indicatum I ze względu na zajśćie wskaźnika W - stosunek liczby wystąpienia wskaźnika i indicatum to ogólnej liczebności zakresu wskaźnika

4. Moc rozdzielcza- funkcja obydwu powyższych mocy- przekonanie, że wskaźnik został dobrany trafnie, (ważne jest gdy zakresy wskaźnika i tego, co badamy częściowo na siebie zachodzą)

5.dobór wskaźnika w zależności od problemu badawczego i celu badań - wskazują granice kontinuum, lub dobór większej ilości wskaźników

Wskaźniki w badaniach socjologicznych to:

- Zachowania jednostek - pochodzą z obserwacji, wskazują postawy, skłonności,

- Cechy jednostek i zbiorowości

- Wypowiedzi jednostek- np. na pytania kwestionariusza , wskaźniki postaw etc

Rodzaje wskaźników:

- definicyjne- to takie sytuacje gdzie między zjawiskiem a indykatem zachodzi relacja.Nazwy starych odpowiedników definiują nowe. Np. wskaźnik wykształcenia będziemy def. Pod względem ilości lat ukończonych w szkołach.

- rzeczowe- takie gdy związek między zjawiskiem a indicatum nie jest zagwarantowany przez związek miedzy nimi. Dzielą się na :

- empiryczne- wskaźnik i indicatum mają charakter zjawisk obserwowalnych.Wskaźnik jest inny niż indicatum, a oznaczone są przez różne terminy oraz połączone zależnością empiryczną. Np. jeżeli przyjmiemy liczbę spóźnień jako wskaźnik rzeczowy, empiryczny to indicatum może być niewydolność komunikacyjna.

- inferencyjne- ze stwierdzenia występowania wskaźnika wnoskujemy, że zaszło jakieś zdarzenie bezpośrednio nie obserwowane.Pozwala na wnioskowanie na podstawie symptomów-objawów. Np. na podstawie pewnych oznak w zachowaniu czy dana osoba kłamie (nie patrzy w oczy), lub czy odczuwa rozpacz.

Wskaźniki te pozwalają nam na tworzenie definicji cząstkowych... Zakres znaczeniowy wskaźników pokrywa się z zakresem znaczeniowym definiowanych pojęć;

Najczęściej mamy doczynienia ze wskaźnikami mieszanymi.

10. Problematyka zmiennej. Istota pojęcia zmiennej i jej rodzaje. Pomiar zmiennej.

pojecia wyjaśniane i wyjaśniające jako zmienne zależne i niezależne

pojęcia wewnętrzne (którymi posługują się same osoby, aby opisać i wyjaśnic swe zachowania i działania) i zewnętrzne wprowadzone przez socjologa - granica miedzy nimi nieostra. Zewnetrzne są związane logicznie z pojęciem wewnętrznym, są konstruktami logicznymi pojęć wewnętrznych;

Rodzaje zmiennych.

ze względu na charakter zmiennych

- jakościowe- tu pytanie o intensywność nie jest konieczne, różne cechy mogą być rozpatrywane w kategorii typowej tylko rodzajowej, np. Gdzie się mieszka? Miasto lub wieś.

- ilościowe- te, które pozwalają stwierdzić o ile dana cecha jest większa lub mniejsza, np. wiek ze względu na sposób uporządkowania zmiennych

- nominalne- pozwalają stwierdzić, które przedmioty są równe a które różne pod każdym względem (np. kobieta, mężczyzna)

- porządkowe- pozwalają powiedzieć czy 2 przedmioty posiadają daną własność w stopniu równym czy nie. Zarazem nie pozwalają wykazać różnicy w dystansie dzielącym oba przedmioty. Np. stopień aprobaty: całkowicie się zgadzam, raczej się zgadzam, raczej się nie zgadzam, całkowicie się nie zgadzam

- interwałowe- o ile porównywalnych jednostek pomiaru ktoś ma daną cechę w stopniu równym lub różnym od innej.Nie można stwierdzić o ile dany obiekt ma więcej lub mniej tych jednostek. Np. przedziały wieku. Schematy klasyfikacyjne - wyczerpujące i rozłączne

- ilorazowe- takie, które przy zachowaniu równych przedziałów wprowadzają dokładny a nie umowny punkt zerowy.Można stwierdzić różnice dokładne między jednostkami danego obiektu tzn. można policzyć o ile ktoś zarabia więcej od drugiej osoby.

Zmienne w badaniach socjologicznych

Zmienna jest cechą, właściwością lub stanem fragmentu rzeczywistości, zmienna może przyjmować różne wartości.

Zmienne jednostkowe to te, które charakteryzują konkretnych ludzi określone jednostki,

Zmienne zbiorowe- odnoszą się do charakterystyki zbiorowości jako pewnych całości

Zmienne jednostkowe:

-Abstrakcyjne - odnoszą się do charakterystyki samej jednostki (wiek, płeć, wykształcenie) - demograficzne, społeczne, ekonomiczne

-Relatywne- odnoszą się do względnych charakterystyk jednostek

Dzielą się na:

Porównawcze- wyższy/niższy , bogaty/biedny

Relacjonalne - związki w obrębie zbiorowści (ojciec-syn; kierownik-podwładny)

Kontekstowe- charakterystyka przez kontekst społeczno- geograf. Np. mieszkaniec wsi, mieszkaniec blokowiska

Zmienne zbiorowe:

-analityczne- np. średnia dochodów mieszkańców kraju

-globalne- są tylko i wyłącznie własnościami zbiorowości i nie są redukowalne do jedn. (np. sieć dróg, poziom nasycenia instytucjami)

-strukturalne- odnoszą się do właściwości wynikających ze struktury lub organizacji zbiorowości np. struktura klasowa, stopień integracji

Typologia funkcjonowania zmiennych:

Kryterium obserwalności - zmienne jawne i ukryte (motywacje, opinie, postawy)

Kryterium miejsca w badaniach - zmienne (wyajśniające) niezalezne (wyjaśniane) zależne

Wiele zmiennych ma charakter ukryty, nie możemy obserwować ich bezpośrednio. Stosujemy więc wskaźniki - zachowania i wypowiedzi ludzi. Zjawiska obserwowane w socjologii mają złożony charakter; ich opis jest możliwy poprzez elementy składowe, które pozwalają na opis i analizę w sposób pośredni.

Rodzaje twierdzeń

Pojęcie twierdzenia

Kategoria twierdzenia (prawa) pojawia się wtedy gdy staramy się nie tylko opisać (czyli odpowiedzieć na pytanie jak jest), ale także wyjaśnić funkcjonowanie jakiś stanów lub fragmentów rzeczywistości (zjawisk, procesów).

W procesie wyjaśniania odwołujemy się najczęściej do związków pomiędzy zjawiskami (zmiennymi). Te związki mogą przybierać postać zależności.

związki mogą przybierać postać zależności:

• przyczynowo-skutkowych (mocniejszej), gdy zajście jednego zjawiska wywołuje zajście innego lub zmianę stanu innego zjawiska,

• współwystępowania (słabszej) gdy zachodzeniu jednego zjawiska towarzyszy zachodzenie innego zjawiska,

• funkcjonalnej (słabszej) gdy zjawisko jedno jest uzależnione od drugiego.

Twierdzenie jest zdaniem orzekającym coś o rzeczywistości: o jej stanie (egzystencji) lub o związkach pomiędzy jej właściwościami. Jako zdaniu w sensie logicznym przysługuje mu walor prawdy lub fałszu.

Twierdzenie jest zbudowane z dwóch części: poprzednika i następnika.

Rodzaje pojęć występujących w poprzedniku i następniku decydują o typie twierdzenia.

Twierdzenia (prawa) można konstruować w dwojaki sposób

- wyprowadzając je z twierdzeń (praw) ogólniejszych (dedukcja). Wtedy ich prawdziwość i ważność jest zagwarantowana przestrzeganiem logicznych reguł wnioskowania (rachunku zdań),

- konstruując je w oparciu o dane empiryczne, gromadząc informacje o stanie i zależnościach (indukcja). Jednak ich prawdziwość jest trudniejsza do dowiedzenia, ze względu na ograniczenia metody indukcji (brak indukcji zupełnej)

Rodzaje twierdzeń

Podział ze względu na uniwersalność twierdzeń, tj. zakres ich obowiązywania:

twierdzenia ogólne (ogólne prawa nauki), których zakres obowiązywania nie jest warunkowany żadnymi ogranicznikami czasowo-przestrzennymi. Jednak istnieją wątpliwości czy istnieją takie prawa absolutne. Okazuje się, że zwykle ich zakres obowiązywania ograniczają jakiegoś typu warunki (np. prawa mechaniki klasycznej i ich ograniczenia, a w naukach społecznych uniwersalność jest jeszcze bardziej problematyczna). Może się tak zdarzyć, że prawo ogólne (uniwersalne) będzie tylko ogólnikiem, który niczego nie wyjaśnia.

generalizacje, tj. takie gdy w poprzedniku występuje pojęcie (nazwa) ogólne, a w następniku jednostykowe. Generalizacje są twierdzeniami typowymi dla nauk humanistycznych i społecznych, ponieważ są zwykle odnoszone do konkretnych epok historycznych, o których specyfice decyduje szczególny układ warunków.

• Wśród generalizacji można wyróżnić

• generalizacje historyczne (np. twierdzenia o związku etosu rycerskiego ze strukturą społeczną są ograni­czone do epoki średniowiecza),

• twierdzenia lokalizacyjne

• Twierdzenia w naukach społecznych mają bardzo rzadko charakter twierdzeń
  o zależnościach (związkach) bezwyjątkowych.

• Najczęściej procesy społeczne mają stochastyczny charakter,
  tzn., że zachodzą z określonym prawdopodobieństwem.

Hipotezy

• Hipotezy są twierdzeniami jeszcze nie udowodnionymi, takimi, które rozpoczynają się od formułki “Czy jest prawdą, że...”. Hipoteza jest rodzajem przypuszczenia o związkach pomiędzy zjawiskami (procesami).

• Do hipotez odnoszą się wszystkie uwagi o charakterze twierdzeń i ich budowie. Warto dodać, że niektóre hipotezy pozostają zawsze na poziomie hipotez, bo nie dają się udowodnić (przynajmniej przy obecnym stanie rozwoju nauki).

• Hipotezy mogą mieć postać słabą (hipotezy egzystencjalne “Czy prawdą jest, że X istnieje”) średnią i mocną (o zależnościach przyczynowo-skutkowych).

• Hipotezy przyjmują postać hipotez teoretycznych gdy w poprzedniku i następniku występują pojęcia teoretyczne oraz roboczych, gdy w poprzedniku i następniku występują definicje operacyjne czyli wskaźniki.

• Dobra hipoteza to:

• Adekwatna odpowiedź na problem

• Najprostsza odpowiedź

• Sformułowana tak, aby łatwo ją można było przyjąć bądź odrzucić - weryfikowalna

• Nie może być zbyt ogólna

• Zawsze w postaci twierdzącej

• Jasna i jednoznaczna

Pytania rozstrzygalne empirycznie - bezposrednio obserwacja lub posrednio

Ilu ludzi kradnie w Polsce nierozstrzygalne

Hipoteza musi być weryfikowalna - falsyfikowalna

Konceptualizacja

• Konceptualizacja- proces, w toku którego określamy co mamy na myśli, używając danego terminu badaniach

• Pierwsze ustalenia, nazywamy :roboczymi”, gdyż pozwalają pracować nad zagadnieniem

• W toku konceptualizacji powstaje szczególne, uzgodnione dla celów badawczych pojęcie; proces ten wymaga opisu wskaźników, których używamy do pomiaru pojęcia oraz rozmaitych jego aspektów- wymiarów

Wzajemna wymienialność wskaźników

• Wzajemna wymienialność wskaźników oznacza, ze jeśli kilka różnych wskaźników reprezentuje w określonym stopniu to samo pojęcie, będą one wszystkie zachowywać się tak, jak zachowywałoby się owo pojęcie, gdyby było rzeczywiste i mogło być obserwowalne

• Istnieje kilka sposobów zapewnienia zacznie pojęć takich cech, jak standardowość, spójność i powszechność

Wyjaśnianie pojęć jest procesem nieskończonym

W niektórych typach badań jakościowych wyjaśnianie pojęć jest kluczowym elementem w procesie zbierania danych

Krąg hermeneutyczny- cykliczny proces pogłębiania rozumienia

W badaniach sondażowych wynikiem operacjonalizacji jest ustalenie konkretnego zestawu pytań kwestionariusza, które będą odpowiadać badanym pojęciom

Mimo że określenie definicji nominalnych ukierunkowuje strategie obserwacyjne, nie pozwala na obserwację musimy określić co zamierzamy obserwować, jak będziemy to robić oraz jakie interpretacje zamierzamy nadać różnym obserwacjom to wszystko składa się na definicję operacyjną pojęcia

Konceptualizacja

|

Definicja nominalna

|

Definicja operacyjna

|

pomiary w świecie rzeczywistym

Jednym ze źródeł ładu jest fakt, że badacze przejmują na ogół jakąś konceptualizację i operacjonalizację danego pojęcia, co prowadzi do standaryzacji definicji pojęć

Definicje w badaniach opisowych wyjaśniających

Opis i wyjaśnianie to dwa zasadnicze cele badań

Wyniki badań opisowych zależą od tego, jak rozwiązujemy każdy z problemów definicyjnych

W życiu społecznym istnieją spójne wzorce zależności, które owocują spójnością wyników badań, spójność ta nie zawsze wychodzi jednak w kontekście opisu

Skutkiem zmieniających się definicji są niemal zawsze odmienne wnioski opisowe

Wybory dokonywane w procesie operacjonalizacji

Podsumowując konceptualizacja polega na uściśleniu i udoskonaleniu abstrakcyjnych pojęć, operacjonalizacja zaś na stworzeniu konkretnych procedur badawczych, które zezwolą na doskonalenie empirycznych obserwacji odpowiadających tym pojęciom w świecie rzeczywistym

Zakres zmienności- do jakiego stopnia skłonni jesteśmy łączyć wartości w ogólniejsze kategorie

W badaniach postaw i poglądów kwestia zakresu zmienności istotna jest również, gdyż można skończyć mierząc zaledwie połowę możliwych postaw

Zmienność między skrajnościami- problem badawczy- stopień precyzji; z jakim stopniem dokładności określić możemy różnice między wieloma możliwymi wartościami, składającymi się na daną zmienną

Definiowanie zmiennych i wartości

• Wartość zmiennej jest cechą „czegoś”

• Zmienne to logiczne zbiory wartości

• Procesy konceptualizacji i operacjonalizacji można określi jak określenie zmiennych i tworzących je wartości

• Każda zmienna musi mieć 2 cechy; 1.składające się na nią wartości musza być wyczerpujące, 2.wartości zmiennej muszą być wzajemnie rozłączne, każda obserwacja musi dać się zaklasyfikować w kategoriach jednej i tyko jednej wartości

Poziomy (skale) pomiaru

• Poziom nominalny- zmienne, których wartości są jedynie wzajemnie rozłączne i wyczerpujące

• Mierniki nominalne są zbiorem nazw lub określeń cech

• Pomiar porządkowy- zmienne o wartościach, które możemy logicznie uporządkować

• Różne wartości zmienne porządkowej odpowiadają niższemu lub wyższemu poziomowi zmiennejnp. klasa społeczna, poziom intelektualny

• Można nie tylko określić czy dwie osoby są takie same, ale tez czy jedna z nich jest „bardziej” niż druga

• Pomiar interwałowy; faktyczne odległości między wartościami niektórych zmiennych

• Niemal jedynymi miernikami interwałowymi są te konstruowane sztucznie, mniej lub bardziej standaryzowane testy na inteligencję

• Porównując dwie osoby w kategoriach zmiennej interwałowej, możemy stwierdzić że są od siebie różne możemy określić że jest w czymś „bardziej” i o ile

• Pomiar ilorazów; wartości składające się na zmienną mają wszystkie własności strukturalne, jak minimum kryteriów pomiaru interwałowego i pomiaru ilorazowego

• Wartości są tu oparte na prawdziwym punkcie zerowymskala temperatury Kelvina

• Przykładem miernika ilorazowego może być też dochód

• Porównanie dwóch osób w kategoriach zmiennej ilorazowej pozywa na stwierdzenie

1.rożnią się lub są takie same

2.jednak jest bardziej

3.Na ile się różnią

4.jaki jest stosunek ilościowy jednej do drugiej

• Implikacja poziomów pomiaru; przejawia się w analizie danych, trzeba ją jednak przewidywać już na etapie tworzenia struktury projektu badawczego

• Mierniki ilorazowe to poziom najwyższy, z którego schodzimy poprzez mierniki interwałowe i porządkowe, aż mi aż do najniższego poziomu pomiaru, czyli mierników nominalnych

• Poszukiwany poziom pomiaru należy od planowanych sposobów analitycznego wykorzystania danej zmiennej,, z uwzględnieniem faktu, że pewne zmienne są nierozerwalnie związane z pewnymi poziomami pomiaru

• Można zredukować pomiar ilorazowy do poziomu porządkowego, ale nie można przekształcić pomiaru porządkowego na ilorazowy

Wskaźniki proste i złożone

• Wiele zmiennych w naukach społecznych ma w miarę proste, oczywiste wskaźniki, np. bycie kobieta jasno wskazuje płeć

Kryteria jakości pomiaru

• Socjologia może mierzyć wszystko co istnieje, mierzone przedmioty w większości nie istnieją, można je jednak mierzyć

• Pomiarów można dokonywać z różnym stopniem precyzjidotyczy ona subtelności rozróżnień odrębnych wartości zmienne

• Przy operacjonalizacji pojęć należy kierować się wiedzą o wymaganym poziomie precyzji

• Precyzja i poprawność są istotnymi cechami pomiaru badawczego

• Badacze społeczni tworząc i oceniając pomiary zwracają szczególną uwagę a 2 aspekty techniczne- rzetelność i trafność

I krok - pytania, które mają źródło w teorii

spectrum tak szerokie jak zachowania ludzkie -to nie czyni łatwiejszy dla badacza, alemamy wielki universe do eksploracji.

Żaden badacz nie może ignorować swojego życia i zawodowych doświadczeń. Wiel pytań powstaje nie na seminariach, ale na spacerze

Wybór problemu - zaangażowanie czasu, pieniędzy i energii i nie ma w tym nic dziwnego jeśli badacz poświęca 6 mies do roku, żeby znaleźć specyficzny problem i sfromułować pytania

• znaczenie problemu precyzja sformułowania pytania - wkład do rozwoju wiedzy

• jakość badań

literatura przedmiotu

1. temat

2. pytania i odpowiedzi potencjalne

3. znaczenie tematu dla przyszłego rozwoju i kariery możliwości i umiejętności tych, z którymi się współpracuje

4. sprawdzenie jak inni badacze podczhodzą do problemu

5. pilotażowe małe badania

dobry badacz - dużo czasu i praktyki

powtórzenie dotychczasowych badań

literatura - wybitna

hipotezy jasne i otwarcie sformułowane

związki między zmiennymi

czy są ugruntowane w teorii

czy jest jasne jak będą prowadzone badania

zmienne zalezne i niezależne

zmiana wartości

zmienna to własność empiryczna mająca dwie lub więcej wartości klasa społ. niższa, nizsza śr

zmienna dychotomiczna tak nie

zmienna wyjaśniana - zależna, za pomocą której się wyjaśnia - niezależna wyjaśniająca

zmienna kontrolna sprawdzanie czy nie ma związku pozornego tzn. czy może być wyjaśniony przy pomocy inne zmiennej

zmienna ciągłą długość bez minimlanej jednostki

dyskretna minimalna jednostka liczba dzieci w rodzinie

związki współzmienność - kowariancja

wy`zsze wyksz-wyższe dochody

wyksztal operacj jako lata nauki

związek dodatni, ujemny - im wyzsza sopa kredytu tym mniejsze zainter

siła związku zakres w jakim się współzmienaiją

związek doskonały zakres zmian jednej zmiennej dokładnie wysznacza wartość zmiennej zależnej

związek zerowy nie ma współzmienności

nauka: związki od zerowej do idealnych - tendencje

Merton

słowo teorie- hipotezy robocze, nieuporządkowane spekulacje myslowe

systemy aksjomatyczne

teorie socjologiczna - logicznie wzajemnie powiązane zbiory twierdzeń, z kt można wyprowadzić prawidłowości empiryczne

t. średniego zasięgu, które znajduja się pomiędzy niezbyt doniosłymi lecz koniecznymi hipotezami roboczymi powstającymi w nadmiarze pracy badawczej i najogólniejszymi konsekwentnymi próbam rozwinięcia jednolitej teorii, dzieki której można byłoby wyjaśnić prawidłowości widoczne w zachowaniach, organizacji czy zmianie społecznej.

Nadaje kierunek badaniom empirycznym

łącznik miedzy ogólnymi teoriami systemów społ. - zbyt odległych od obserwowanych zach. etc a by mogły wyjaśniać to, co obserwowane, a tymi uporządkowanymi opisami szczegółów, które w ogóle nie są uogólniane.

posługuja się pojeciami abstrakcyjnymi, które włącza się do twierdzeń empirycznych

zajmuja się ograniczonymi aspektami zycia społ (t. grup odniesienia, ruchliwości społ, konfliktu ról tak jak wirusowa teoria choroby czy gazu kinetycznego

założenia

Pomysł wyjściowy ocenia się wg doniosłości problemów teoret, np.teoria odniesienia (James, Baldwin, Mead, Hyman, Stouffer)

standardy znaczących innych

zdrowy rozsądek nakazuje im większa suma strat tym bardziej rodzina odczuwa katastrofę

linearny związek z subiektywną oceną uwarunkowaną doswiadczeniem.

teoria względnego uposledzenia porównanie do sytuacji innych, których uważa się za porównywalnych widzi się tych, którzy zostali jeszcze bardziej poszkodowani

śrdoki mas przekazu skupiają się na tych, co poniesli największe straty, wobec których ci co ponieśli mniejsze straty mogą się czuć uprzywilejwani

badanie emp pokazuja jak ta prawidłowość wpływa na chęć niesienia pomocy

Kiedy niewielka licza ludzi jest poszkodowana w ten sam sposób ból i poczucie straty wydają się być ogromne.

Gdy zróżnicowane - nawet bardzo duże straty wydają się małe

teorie śr zasięgu nie są pochodną jakiejś jednej ogólnej teorii systemy społ, chociaż mogą być z nią zgodne

jest odrębną propozycją podsumowujacą prawidłowości zaobserwowane w relacjach dwóch zmiennych

teoret funkcje badań empir

intuicja - wnioski - spraw i weryf hipotez (model o char logicznym nie opis doświadczenia badawczego również wymiar psychol

zapoczątkowują przeformułowują, nadaja inny kierunek i precyzuja teorię

dają początek nowym hipotezom jako produkt uboczny

niezgodnść obserwacji z teorią - dlaczego - ciekawość

Przedmiot zainteresowania

Problematyka badawcza - zbiór pytan

Jakie relacje między własnosciami przedmiotów

Pytania rozstrzygnięcia - zaczynają się od: czy

Pytania dopełnienia - kto, kiedy, ile

Pytania otwarte -zamkniete

Przed postawieniem pytań - załozenia

Przedmiot zainteresowania

Problematyka badawcza - zbiór pytan

Jakie relacje między własnosciami przedmiotów

Pytania rozstrzygnięcia - od czy

Pytania dopełnienia - kto, kiedy, ile

Pytania otwarte -zamkniete

Przed postawieniem pytań - załozenia

Kidy była bitwa pod Lipskiem 1813 właściwa 1820 wł lecz nieprawdziwa niewłaściwa w Niemczech

Kazda odpowiedź fałszywa - jak się czuje mniejszość portugalska w Polsce

Fałszywe założenie - istnienia

Jakie sa świadome motywy działań? - załozenie nieistnienia

Pytania rozstrzygnięcia tylko jedna odp prawdziwa

Prawidlowe stawianie pytań: literatura przedmiotu

Przedmiot - zbiorowosci np. załoga fabryki, klasa szkolna cykl dobowy

Partie polityczne - przedmioty różnych poziomów zawieraja się w sobie

Zdarzenie - zmiana stanu rzeczy, ciąg zachowań - proces

Zburzenie Kartaginy - dzisiaj zdarzenie dla uczestników proces

Aspekt przekrojowy - dynamiczny

Wybór metod podporzadkowany problematyce

Zwiad badawczy, aby sformułować pytania

Procesy wyjaśniania

Percepcja przyczynowości

• Naturalne wpisywanie przyczynowości w rzeczywistość (Michotte, Heider)

• Interpretacja implikacji logicznej jako związku przyczynowego

• Wnioskowania prospektywne zamiast retrospektywnych

• Interpretacja prawdopodobieństwa na sposób przyczynowy

• Prawdopodobieństwa warunkowe zamiast bezwarunkowych

Interpretacja implikacji prospektywna

• AB czytane jako

• A przyczyną B, zamiast

• B przyczyną A

• Przykład

• A - włamanie

• B - założenie zamka w drzwiach

Czytanie prawdopodobieństwa

• Prawdopodobieństwa aleatoryczne (losowe) vs. epistemiczne (dyspozycyjne, przyczynowe)

• Zjawisko nieaddytywności prawdopodobieństw

Addytywność prawdopodobieństw

Stajesz przed ważną decyzją - np. wybór pracy lub studiów

Oceniasz jakie masz szanse - no powiedzmy, niezłe

Dowiadujesz się, że obok ciebie staje jeszcze dwóch kandydatów

Czy Twoje szanse wyraźnie zmaleją?

A gdy tych kandydatów będzie sześciu? Dziewięciu?

Suma prawdopodobieństw

Im większa liczba alternatyw tym większa suma prawdopodobieństw

Suma przekracza 100%

Suma większa dla wyników pozytywnych niż negatywnych

Nieaddytywność prawdopodobieństw

Moje szanse nie zależą od liczby kandydatów

Prawdopodobieństwo, że Y jest mordercą nie zależy od liczby podejrzanych

Szanse, że moja hipoteza jest prawdziwa nie zależy od hipotez konkurencyjnych

Dwa rozumienia prawdopodobieństwa

Dwa sposoby rozumienia prawdopodobieństwa

- Aleatoryczne (alea - kostka do gry)

Szanse elementu zbioru takie same jak szanse każdego innego elementu tego zbioru

Szanse wszystkich elementów zbioru sumują się do 100%

- Dyspozycyjne (przyczynowe, epistemiczne)

Prawdopodobieństwo warunkowe (prawdopodobieństwo wyniku gdy dany jest splot hipotetycznych czynników przyczynowych)

Szanse nie sumują się do 100%

Kowariancja jako punkt wyjścia dla oceny przyczynowości

Decyzje kategoryzacyjne

Strategia oceny stopnia wystarczającości A dla B

Strategia oceny stopnia konieczności A dla B

Strategia testów pozytywnych

Decyzje kategoryzacyjne

Przyczyny wystarczające vs. konieczne

• Przyczyny wystarczające

• Wnioskowanie prospektywne

• HZ

• P(Z/H)

• Minimalizacja błędów fałszywego alarmu

• Strategia konfirmacyjna - testowanie przypadków objętych hipotezą

Przyczyny wystarczające vs. konieczne

- Przyczyny konieczne

ZH

P(H/Z)

Minimalizacja błędu chybienia

Strategia falsyfikacyjna - testowanie przypadków wykraczających poza hipotezę

Błąd konfirmacji - przyczyny

Powód (1): obiektywny brak dostępu do przypadków wykraczających poza obręb hipotezy:

Błąd konfirmacji - przyczyny (2)

Powód (2). Psychologiczna niechęć do testowania przypadków, których hipoteza nie przewiduje (lenistwo, konserwatyzm poznawczy, asekuracja itd.)

Typy rozumowań

- Strategia H+ - wnioskowanie prospektywne (“co się stanie gdy H?”)

- Strategia T+ - wnioskowanie retrospektywne (“dlaczego T?”) 

- Strategia H- - myślenie kontrfaktyczne (“co by było gdyby nie H?”)

Rodzaje wyjaśnień w nauce

-Wyjaśnienie teleologiczne

-Wyjaśnienie intencjonalne

-Wyjaśnienie przyczynowe

- Wyjaśnienie funkcjonalne

- Wyjaśnienie genetyczne

- Wyjaśnienie nomotetyczne

- Wyjaśnianie konkurencyjne a wyjaśnianie komplementarne.

Wyjaśnianie teleologiczne

Podstawowe pojęcia: cel - środek

Podstawowe pytanie „po co?”

Gdzie używane:

Myślenie potoczne

Wyjaśnianie intencjonalne

Podstawowe pojęcia: znak - znaczenie

Podstawowe pytanie: co on chciał przez to powiedzieć?”

Gdzie używane

Hermeneutyka, humanistyczne interpretacje tekstu

Niegdyś dominujący rodzaj przyczynowości (odczytywanie znaków, przekazów, intencji)

Wyjaśnianie przyczynowe

Podstawowe pojęcia: przyczyna - skutek

Podstawowe pytanie: „dlaczego?”

Gdzie używane:

Nauki przyrodnicze (fizyka, chemia)

W psychologii - większość wyjasnień

Wyjaśnianie funkcjonalne

Podstawowe pojęcia: struktura - funkcja

Podstawowe pytanie: „jaką rolę pełni?”, „co mu to załatwia?”

Gdzie używane

Biologia i nauki przyrodnicze, teoria ewolucji, teoria systemów

Funkcjonalizm w socjologii

Ewolucyjne orientacje w psychologii

Wyjaśnienia genetyczne

Podstawowe pojęcia: sytuacja - geneza

Podstawowe pytanie: „jak do tego doszło?”, „jak to się stało?”

Gdzie używane

- Historia

- socjologii

Wyjaśnianie nomotetyczne

Podstawowe pojęcia: zdarzenie - prawidłowość

Podstawowe pytanie: jakie prawo to wyjaśnia?

Gdzie używane

- Głównie nauki nomotetyczne

Rodzaje pytań

Gdybyś chciał(a) wyjaśnić to zachowanie/zdarzenie to na jakie pytanie byś odpowiedział(a)? 

co chciano przez to wyrazić?

po co? Co chciano przez to osiągnąć?

z jakiego powodu to nastąpiło? Czym to było spowodowane?

Czemu to służy? Co to daje?

Jak do tego doszło? Jak to się stało?

Jakiemu prawu to podlega? 

ORIENTACJE W PROJEKTOWANIU BADAŃ

Określenie cha-rakterystyki	podstawowe	stosowane	ewaluacja
istota problemu	podstawowe badania naukowe poszukują nowej wiedzy o zjawiskach społecznych z nadzieją ustalenia za ich pomocą ogólnych zasad , żeby wyjaśnic te zjawiska	badania stosowane dążą do zrozumienia jak podstawowe badania mogą pomóc złagodzić pilne problemy społeczne i dostarczają decydentom politycznym wskazówek do działań.	badania ewaluacyjne oceniaja rezultaty zastosowanych programów naprawczych do problemów społecznych i wyników przeważających praktyk
cel badań	tworzenie nowej wiedzy, odkrywanie natury stosunków miedzy zmiennymi	badanie wartości wiedzy podstawowej przez zasstosowanie ustaleń, które mogą być użyteczne dla politycznych decydentów poszukujących jak wyeliminoać lub złagodzic problemy społeczne	zapewnienie własciwych kalkulacji programów naprawczych stosowanych do problemów społecznych
przyjeta teoria	wybór teorii prowadzącej do formułowania hipotez	wybór teorii wskazań albo intuicyjnych konstatacji, aby badać dynamike problemów społecznych	wybór teorii aby wpasowywała problem w ramy oceny
właściwe techniki	Sformułowanie teorii, hipotezy testowane z zastosowaniem experymentalnych i quasi experymentalnych metod, dobór próby, zbieranie danych, analizy statystyczne i sprawdzanie hipotez - przyjecie lub odrzucenie	bardzo podobne do badań podstawowych, wskazanie w jakich dziedzinach implikacje z badan są oczywiste	użycie konwencjonalnych technik stosownie do problemu.

54

problem

uogólnie-

nie

hipotezy

teoria

plan badawczy badbadwczy

analiza

danych

zbieranie

danych

pomiar

---