Jan Górski

Gr. II

Waloryzacja przyrodniczo-siedliskowa terenu Nadleśnictwa Łochów.

1. Położenie nadleśnictwa.

Nadleśnictwo Łochów leży w województwie małopolskim a tereny pod nie podległe należą do powiatów: łochowskiego, wegrowskiego, wyżkowskeigo i wołomińskiego. Z punktu widzenia administracji leśnej nadleśnictwo to podlega pod RDLP w Warszawie. Biorąc pod uwagę regionalizacje fizyczno-geograficzną nadleśnictwo leży w obrębie Nizin Środkowo-europejskich, w regionie Nizin Środkowo-polskich a konkretnie na nizinach: południowo mazowieckiej i łochowsko-głońskiej, jak i na Równinie Wołomińskiej, ponadto częściowo leży też na Nizinie południowo podlaskiej a konkretnie na Wysoczyznach: kałuszuńskiej i siedleckiej .

Z punktu widzeniea regionalizacji przyrodniczo-leśnej nadleśnictwo Łochów leży w krainie mazowiecko podlaskiej w dzielnicy niziny podlaskiej i wysoczyzny siedleckiej i należy do mezoregionów: Doliny Dolnego Bugu i Równiny Wołomińsko-Garwolińskiej.

Natomiast biorąc pod uwagę regionalizacje ekoklimatyczną opisywane przeze mnie nadleśnictwo leży w strefie środkowo polskiej i w makroregionie Niziny Mazowieckiej.

2. Klimat nadleśnictwa i jego okolic

Okazuje się że najbliższą łochowowi stacja meteorologiczną zbierającą pełnie interesujących mnie czynników klimatycznych jest stacja w Siedlcach. Na podstawie wieloletnich obserwacji prowadzonych na tej stacji stwierdzono że średnia suma rocznych opadów wynosi 539 mm a co za tym idzie jest nieco niższa od średniej krajowej. Przebieg średnich sum opadów zaobserwowanych na tej stacji wygląda w następujący sposób:

I	II	III	IV	V	VI	VII	VIII	IX	X	XI	XII	Rok
27	30	27	36	55	74	73	62	42	33	43	37	539

Jak widać jest on całkiem typowy dla naszego klimatu i odpowiadający wymaganiom wilgotnościowym roślin w tym leśnych. To jednak obrazuje dobrze dopiero korelacja tej statystyki z średnim przebiegiem temperatur jaką przeprowadzę poniżej. Najpierw jednak należy zająć się przedstawianiem warunków termicznych jakie panują w rozpatrywanym przeze mnie regionie. Otóż okazuje się że średnia roczna temperatura zanotowana w Siedlcach jest równa 7°C co jest przeciętne dla środkowej polski. Przebieg roczny średnich temperatur miesiąca jest następujący:

I	II	III	IV	V	VI	VII	VIII	IX	X	XI	XII	Rok
-3,9	-4,4	-0,7	7,1	12,4	16,9	18	16,9	12,7	7,7	2,7	-1,2	7

Z przebiegu temperatur wywnioskować można, iż na terenie rozpatrywanego nadleśnictwa zauważalny jest wpływ klimatu kontynentalnego o mroźnych i dosyć długich zimach i upalnych latach. Na podstawie średnio rocznego przebiegu temperatur można określić też długość i daty rozpoczęcie i zakończenia okresu wegetacyjnego. Ten w moim przypadku wynosi średnio 207 dni i trwa od 7 kwietnia do 1 listopada. Jest okres wegetacyjny stosunkowo długi i niemal idealnie średni dla kraju. Z punktu widzenia gospodarki leśnej nie mniej istotnym czynnikiem temperaturowym jaki należy zbadać jest ilość dni przymrozkowych w konkretnych miesiącach jak i w całym roku. Średnio dla Siedlec statystyka ta wygląda następująco:

I	II	III	IV	V	VI	VII	VIII	IX	X	XI	XII	Rok
27,7	25,3	24,5	9,2	1	0,1			0,3	6,2	13,7	23,4	131,6

Widać tu, że mimo iż okres wegetacyjny trwa do końca października to w tym ostatnim miesiącu często zdarzają się już przymrozki co faktycznie skraca okres dogodnej wegetacji roślin. Kolejnym ważnym parametrem są średnie i skrajne daty ostatnich i pierwszych przymrozków. Stacja meteorologiczna na której obserwacjach się opieram notowała średnio ostatni przymrozek zdarzał się 9 maja a pierwszy 4 października. Natomiast skrajne daty przymrozków to 7 czerwiec i 16 wrzesień.

Ostatnią analiza wyników meteorologicznych jaką się zajmę jest stworzenie diagramów Waltera i Lietha dla danych wieloletnich dla mojej stacji. Wglądają one następująco:

Wynika z nich, że chociaż w dłuższym okresie czasu nie obserwujemy ani suszy ani posuchy jednakże realne jest obawa o posuchę w końcu okresu wegetacji w latach cieplejszych lub suchszych od przeciętnej.

Ogólnie region znajdujący się w centralnej części Polski odznacza się średnimi dla kraju warunkami klimatycznymi. Stąd też spodziewać się można bujnego wzrostu i dobrej wegetacji wszystkich gatunków lasotwórczych występujących na tym obszarze.

3. Geologia nadleśnictwa

Nadleśnictwo Łochów leży w strefie działania pieszego i drugiego zlodowacenia bałtyckiego stąd tez formacja geologiczna pochodząca z tych zlodowaceń. Przeważają jednak utwory wytworzone przez lodowiec w czasie. Krajobraz nadleśnictwo zawdzięcza wobec tego działalności akumulacyjnej ludowca jak również wodom wypływającym z pod tego lodowca. To też jest to w głównej mierze krajobraz moreny czołowej a w mniejszym stopniu również dennej . Powstały one na skutek akumulacyjnej działalności samego lodowca. Drugim typem krajobrazu jaki w dużym stopniu występuje na tereni nadleśnictwa jest krajobraz równiny sandrowej powstałej na skutek wypływu z pod lodowca wielkich ilości wody niosącej wiele rozmaitego materiału skalnego. Część tego materiału zostało osadzone szybko (zaraz za czołem lodowca - głównie żwiry) a lżejsze były wynoszone dalej.

Z mapy topograficznej wynika, że na obszarze Nadleśnictwa znajduje się wiele form makrorzeźby: pagórkowatych i wzgórzowych jak również równinny.

Według klasyfikacji typologicznej krajobrazów naturalnych Polski Kondrackiego Nadleśnictwo leży w strefie następujących krajobrazów:

Klasa: Krajobrazy nizinne

Rodzaj : Krajobraz młodoglacjalny

Gatunek: Krajobraz równin i wzniesień morenowych

Gatunek: Krajobraz sandrowy

Rodzaj: Krajobraz Dolin i równin akumulacyjnych

Gatunek: Krajobraz tarasów z wydmami

Z analizy map geologicznych wynika, iż na terenie analizowanego nadleśnictwa dominują:

• piaski w strefie moreny czołowej,

• piaski akumulacji lodowcowej z głazami na glinie zwałowej,

• piaski rzeczne starych tarasów aluwialnych,

• mady i piaski rzeczne.

Na tych utworach dominują następujące formy:

1. Formy akumulacji lodowcowej :

• Morena czołowa - powstała podczas stagnowania lodowca, w wyniku długotrwałego wytapiania i ściekania różnoziarnistego materiału. Są to ciągi pagórków i wałów wysokości do kilkudziesięciu metrów. Morena ta ułożona jest równolegle do czoła lodowca.

• Morena denna - powierzchnia jej była odsłaniana i kształtowana w czasie zanikania lodowca. Na pokład moreny dennej ściekał z topniejącego lodowca materiał zlegający na jego powierzchni. Wzbogacony materiałem znajdującym się w jego wnętrzu..

2. Formy akumulacji wodnolodowcowej :

• Równiny sandrowe - powstały z połączenia wielu stożków napływowych w czasie postoju czoła lodowca. Równina była pochylona zgodnie z biegiem wód i w tym samym kierunku. Są one zbudowane z piasków różnoziarnistych z domieszką żwirów.

3. Formy akumulacji wodnej

• Trasy aluwialne - powstały na skutek nanoszenia materiału zwietrzelinowego przez wody rzeczne.

Ponadto na tym terenie występują również takie utwory jak:

• torfy,

• gliny zwałowe,

• piaski wydmowe,

• piaski i żwiry ozów lub moren czołowych.

Charakterystyka czterech najczęstszych z utworów geologicznych wygląda następująco:

1. PIASKI AKUMULACJI LODOWCOWEJ Z GŁAZAMI NA GLINIE ZWAŁOWEJ

Mogły powstać z wypłukania glin zwałowych; powstały w wyniku przesuwania się lodowca raz na południe, raz na północ. Są to utwory różnoziarniste, które oprócz części ziemistych zawierać mogą części szkieletowe. Do części szkieletowych zaliczyć można następujące frakcje: piasku, cz. pyłowych i cz. spławialnych (do 20 % ). Małą zawartość cz. spławialnych spowodowana jest wypłukaniem ich z glin przez wody lodowca.

Piaski zwałowe są stosunkowo żyzne, ponieważ nie uległy znacząco erozji. Zawierają ona większą ilość glinokrzemianów, z których w trakcie wietrzenia uwalniają się składniki pokarmowe dla roślin.

Dzięki kilkunastoprocentowemu udziałowi części spławialnych woda gruntowa nie zalega głębiej niż na 5 m.

Gleby piaskowe z piasków zwałowych przy tych samym składzie mechanicznym i stosunkach wilgotnościowych są żyźniejsze od gleb na piaskach pochodzenia wodnego i wodno - lodowcowego.

2. PIASKI W STREFIE MORENY CZOŁOWEJ

Jest to utwór moren czołowych powstały podczas akumulacji lodowcowej w czasie postoju lądolodu. Piaski te zawierają znaczną domieszkę części szkieletowych i są stosunkowo zasobne w glinokrzemiany. Ich głównym składnikiem jest kwarc. Nie duży odsetek stanowią skalenie. Pod względem uziarnienia zalicza się je do piasków słabo gliniastych i gliniastych, czasem do piasków luźnych.

Jest to już gorsza skała macierzysta niż poprzednia. Powstają z niej gleby bielicowe, z bardzo znikomym poziomem próchnicznym. Zawartość części spławialnych jest też niska, co powoduje słabe właściwości sorpcyjne. Gleby wytworzone z piasków mają bardzo mało porów kapilarnych. Woda przestworami niekapilarnymi przechodzi w głąb profilu glebowego stając się niedotepną dla korzeni roślin. Piaski zawierające więcej glinokrzemianów tworzą gleby rdzawe.

3. PIASKI RZECZNE STARYCH TARASÓW ALUWIALNYCH

Są to piaski osadzona w plejstocenie przez wody w pradolinach rzek. Sięgają one nawet do 50 m miąższości. Odznaczają się one charakterystycznym warstwowaniem Pod względem uziarnienia są to głownie piaski luźnie lub słabo gliniaste. W piaskach starych tarasów aluwialnych dominują kwarce z niewielką domieszką twardszych skaleni to też są one ubogie w składniki pokarmowe.

4. MADY I PIASKI RZECZNE

Są to głównie osady współczesnych tarasów rzecznych. Tworzy je materiał akumulowany przez wody rzeczne we współczesnych dolinach. Uziarnienie tych osadów zależy od szybkości prądu wody. W górnym biegu rzeki osadza się zwykle materiał najgrubszy a w dolnym biegu najdrobniejszy. Widoczne są również zmiany uziarnienia osadów w dłuż poprzecznego przekroju doliny. Specyficzna cechą osadów rzecznych jest ich warstwowanie, często przy tom spotyka się przewarstwienia organiczne. Osady rzeczne są skałą macierzystą gleb aluwialnych zwanych madami. Są to gleby bardzo i średnio żyzne o rozwiniętym kompleksie sorpcyjnym i raczej zbliżonym do obojętnego pH.

4. Gleby nadleśnictwa

Dominującym typem gleb na terenie Nadleśnictwa Łochów są gleby rdzawe (40,4%). Drugim co do wielkości zajmowanej powierzchni typem glebowym są gleby glejobielicowe (18,6%). Trzecim natomiast gleby bielicowe (12,4%).

Na wybranych przeze mnie 4 utworach geologicznych mogły się wytworzyć się następujące typy i podtypy gleb:

1. Piaski akumulacji lodowcowej na glinie zwałowej:

Typ: Gleby rdzawe

Podtyp: Gleby rdzawe właściwe

Podtyp: Gleby brunatno-rdzawe

Podtyp: Gleby bielicowo-rdzawe

Typ: Gleby glejobielicowe

Podtyp: Gleby glejobielicowe właściwe

2. Piaski w strefie moreny czołowej i

3. Piaski rzeczne starych tarasów aluwialnych:

Typ: Gleby bielicowe

Typ: Bielice

Typ: Gleby glejobielicowe

Podtyp: Gleby glejobielicowe właściwe

4. Mady i piaski rzeczne:

Typ: Mady rzeczne

Podtyp: Mady rzeczne właściwe

Podtyp: Mady rzeczne próchnicze

5. Prawdopodobne zbiorowiska leśne nadleśnictwa

W analizowanym nadleśnictwie najbardziej prawdopodobne są następujące zbiorowiska roślinne:

1. Na glebach rdzawych:

• Tilio - Carpinetum

• Querco robori - Pinetum

• Potentillo albae - Quercetum

2. Na glebach bielicowych

• Serratulo - Pinetum

• Leukobrio - Pinetum

Na madach

• Fraxino - Alnetum

• Circaeo - Alnetum

6. Siedliskowe typy lasu odpowiadające opisanym utworom geologicznym

• piaski w strefie moreny czołowej - Bór mieszany świeży (BMśw),

• piaski akumulacji lodowcowej z głazami na glinie zwałowej - Las mieszany świeży (LMśw),

• piaski rzeczne starych tarasów aluwialnych - Bór śwież (Bśw),

• mady i piaski rzeczne - Las łęgowy (Lł)

7. Przynależność do podziału geobotanicznego Polski

1. wg Szafera i Pawłoswskiego:

Państwo: Holarktyka

Obszar: Euro-Syberyjski

Dział: Bałtycki

Poddział: Pas Wielkich Dolin

Kraina: Mazowiecka

Okręg: Północnomazowiecki

Kraina: Podlaska

Okręg: Łukowsko-Siedlacki

2. wg Matuszkiewicza:

Obszar europejskich borów liściastych i mieszanych

Prowincja: Środkowo-europejska

Podprowincja: Środkowo-europejska właściwa

Dział: Mazowiecko-poleski

Kraina: Południowomazowiecko-podlaska

Podkraina: Południowomazowiecka

Podkraina: Podłudniowopodlaska

8. Charakterystyka występujących naturalnie na terenie nadleśnictwa zbiorowisk leśnych

1. Suboceaniczny bór świeży - Leucobryo Pinetum

Drzewostan tworzy sosna pospolita (Pinus sylvestris) III i IV klasy bonitacji z częstą domieszką brzozy brodawkowatej (Betula pendula). Nierzadko zdarza się też świerk pospolity (Picea abies), a w Krainie Śląskiej także jodła pospolita (Abies alba). Podszyt stanowią : jarząb pospolity (Sorbus aucuparia), dąb szypułkowy (Quercus robur), dąb bezszypułkowy (Quercus petraea), jałowiec pospolity (Juniperus communis), a wilgotnych wariantach można także spotkać kruszynę pospolitą (Frangula alnus). Poza tym podszyt stanowią gatunki tworzące drzewostan.

Oprócz krainy Wielkpolsko-Pomorskiej i Śląskiej zespół ten występuje też w krainie Bałtyckiej, Mazowiecko-Podlaskiej. Zespół ten występuje w zasięgu oddziaływania klimatu oceanicznego.

2. Subkontynentalny bór świeży - Peucedano Pinetum

Podobnie jak w zespole poprzednim drzewostan tworzy sosna pospolita z domieszką brzozy brodawkowatej i świerka pospolitego. Podszyt stanowią te same gatunki co w Leucobryo Pinetum.

Zespół ten występuje raczej we wschodniej części kraju, na wschód od zasięgu Leucobryo Pinetum. Jest więc w zasięgu klimatu kontynentalnego. Oba zespoły wikaryzują ze sobą na granicach swojego występowania. Występują na glebach bielicowych utworzonych z piasków, z niskim poziomem wód gruntowych.

3. Subborealny bór mieszany - Serratulo-Pinetum

Drzewostan składa się z sosny pospolitej i świerka pospolitego, często z przewagą tego drugiego. Domieszkę stanowią brzoza brodawkowata, czasami osika (Populus tremula) i dąb szypułkowy.

Dobrze rozwinięta warstwa podszytu składa się ze świerka, leszczyny (Corylus avellana), jarząba pospolitego. Czasami występuje także kruszyna i wiciokrzew suchodrzew (Lonicera xylosteum).

Zespól ten pojawia się na glebach rdzawych i bielicowych wytworzonych z piasków słabogliniastych, sandrowych lub starych tarasów rzecznych. Poziom wody gruntowej głęboki. Występuje we wschodniej części Krainy Wielkopolsko-Pomorskiej, w Mazursko-Podlaskiej i Małopolskiej.

4. Świetlista dąbrowa - Potentillo albae - Quercetum

Drzewostan tworzą dąb bezszypułkowy (Quercus petraea) wraz z dębem szypułkowym i sosną pospolitą. Jako domieszka występuje brzoza brodawkowata, rzadziej osika, świerk w strefie swego zasięgu borealnego. Warstwę krzewów tworzą jarząb pospolity, leszczyna zwyczajna, jałowiec pospolity, kruszyna, trzmielina brodawkowata (Euonymus verrucosus), a także gatunki tworzące drzewostan.

Zespól ten występuje na glebach płowych, brunatnych zbielicowanych wytworzonych z piasków gliniastych. Można go spotkać w krainach : Mazursko-Podlaskiej, Wielkopolsko-Pomorskiej, Małopolskiej i Mazowiecko-Podlaskiej.

5. Kontynentalny bór mieszany - Querco roboris - Pinetum

W drzewostanie panują sosna pospolita i dąb szypułkowy często także dąb bezszypułkowy Jako domieszka występują : brzoza brodawkowata osika rzadziej modrzew (Larix europea).

Warstwa krzewów obficie rozwinięta złożona głównie z leszczyny pospolitej, kruszyny, jarząba pospolitego, jałowca pospolitego i z podrostów gatunków drzewiastych.

Zespół ten występuje na glebach płowych, bielicowych wytworzonych z piasków gliniastych o mniejszej zawartości cząstek spławialnych. Zbiorowisko powszechne na terenie całego kraju.

6. Grąd subkontynentalny - Tilio Carpinetum

Drzewostan złożony z grabu, lipy drobnolistnej (Tilia cordata), dębu szypułkowego rzadziej bezszypułkowego. W domieszce mogą poza tym wystąpić klon jawor, wiąz górski (Ulmus glabra), brzoza brodawkowata i omszona (Betula pubescens), grusza dzika (Pyrus communis), jabłoń dzika (Malus sylvestris). W południowej Polsce też buk, jodła i świerk. Warstwę krzewów tworzą leszczyna zwyczajna, jarząb pospolity, trzmielina brodawkowata, a także podszyt gatunków tworzących drzewostan.

Zespół występujący na glebach brunatnych, płowych wytworzonych z piasków gliniastych i glin. Dość powszechny na terenie całego kraju.

7. Łęg Jesionowo-Olszowy - Fraxino - Alnetum

Drzewostan złożony w głównej mierze z olszy czarnej (Alnus glutinosa) z różną ilością jesiona wyniosłego (Fraximus exelcjor). W domieszkowych ilościach występują ponadto klon zwyczajny i jesinolistny, wszystkie wiązy jak i grab pospolity. W północnej Polsce również świerk pospolity. Drzewostan ma postać dwupiętrową. W warstwie krzewów występują leszczyna pospolita, jarząb pospolity, kruszyna zwyczajna jak też porzeczka czarna a czasem też czerwona.

Zbiorowisko występuje na glebach aluwialnych, głównie na lekko zabagnionych madach małych cieków wodnych. Występuje w całym kraju i w jego przeważającej czyści jest najpopularniejszym ze wszystkich łęgów.

9. Podać listę naturalnie występujących gatunków drzew i krzewów.

Gatunek	Typ siedliskowy lasu
		Bśw	BMśw	LMśw	Lł	BMgr
Brzoza brodwk.	3	3
Brzoza omszona
Buk zwyczajny					3
Czeremcha zw.				4
Czereśnia ptasia
Dąb szypółkowy			2	2
Dąb bezszypułkowy		3	2
Dąb czerwony
Grab pospolity		3	3	3
Grusza pospolita
Jabłoń dzika
Jałowiec pospolity	4	4			4
Jarząb pospolity	4	4
Jedlica
Jesion wyniosły				2
Jodła zwyczajna		3	3		3
Kalina zwyczajna				4
Klon jawor				3	3
Klon pospolity				3
Klon polny
Kruszyna pospolita	4	4		4
Leszczyna zwyczajna		4		4
Lipa drobnolistna		3	3	3
Lipa szerokolistna
Modrzew europejski		3	3		3
Olsza czarna				2
Olsza szara
Sosna zwyczajna	1	1	2
Świerk pospolity	3			3	1
Topola biała
Topola czarna
Topola osika			3
Wiąz górski
Wiąz szczupły
Wiąz polna (w.posp.)				3
Wierzba iwa				4	4

Rola hodowlana gatunku

1. gatunek główny panujący - od 60% udziału w drzewostanie

2. gatunek główny współpanujący - 30-50% udziału w drzewostanie

3. gatunek domieszkowy - do 20% udziału w drzewostanie

4. gatunek podszytowy

Literatura :

• Bednarek R., Prusinkiewicz Z. : „Geografia gleb” Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa 1997

• Starkel L. - „Geografia Polski - Środowisko przyrodnicze” - Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa 1991

• Trampler T. I inni - „Regionalizacja przyrodniczo - leśna na podstawach ekologiczno - fizjograficznych” - Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne. Warszawa 1990

• Konecka-Betley K., Czępińska-Kamińska D., Janowska E. - „Systematyka i kartografia gleb” - Wydawnictwo SGGW. Warszawa 1996

• Zręba R. - „Puszcze bory i lasy Polski” - Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne. Warszawa 1978

• Tomanek J. - „Meteorologia i klimatologia dla leśników” - Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne. Warszawa 1996

• Jaworski A. - „Charakterystyka hodowlana drzew leśnych” - Wydawnictwo Gutenberga Kraków

• J.M. Matuszkiewicz - „Zespoły leśne Polski” - Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001

• Oficjalna strona internetowa nadleśnictwa - http://lasy.warszawa.pl/lochow

9







---