1. Przychody, koszty, zyski. Wyjaśnij pojęcia, podaj rodzaje.

Przychód (utarg) przedsiębiorstwa jest to ilość pieniędzy uzyskana ze sprzedaży dóbr i usług w danym okresie.

1. Przychód krańcowy (utarg krańcowy) - wzrost utargu całkowitego wywołany zwiększeniem produkcji o jedna jednostkę.

2. Przychody całkowite z czynnika - całkowite przychody ze sprzedaży produktu wytworzonego dzięki zatrudnieniu danej ilości czynnika wytwórczego

3. Przychód krańcowy z czynnika - przyrost przychodów całkowitych z czynnika uzyskany dzięki zatrudnieniu dodatkowej jednostki zmiennego czynnika wytwórczego (Analitycznie oblicza się go za pomocą pierwszej pochodnej przychodów całkowitych z czynnika)

Koszty przedsiębiorstwa to wydatki poniesione na wytworzenie dóbr i usług w danym okresie.

1. Koszty stałe (ogólne) - koszty, które nie zmieniają się wraz ze zmianami wolumenu produkcji

2. Koszty zmienne - koszty, które nie zmieniają się wraz ze zmianami wolumenu produkcji

3. Koszt całkowity - suma wydatków pieniężnych związanych z zatrudnieniem czynników produkcji

4. Koszt krańcowy - wzrost kosztów całkowitych wywołany zwiększeniem produkcji o jedna jednostkę. (Analitycznie oblicza się go za pomocą pierwszej pochodnej funkcji kosztu całkowitego)

5. Koszt przeciętny - średni koszt wytworzenia jednostki produktu (koszty całkowite podzielone przez wielkość produkcji)

6. Koszt alternatywny ( koszt utraconych możliwości) - suma dochodów utraconych w wyniku niewykorzystania posiadanych zasobów w najlepszym z istniejących alternatywnych zastosowań.

7. Koszty bezpośrednie - pozycje kosztów, które można przypisać do produktu za pośrednictwem dokumentów księgowych, a więc dające się dokładnie obliczyć dla danej jednostki kalkulacyjnej.

8. Koszty pośrednie - pozycje kosztów, które na podstawie dokumentów pierwotnych nie mogą być wprost odniesione na określone jednostki kalkulacyjne. Są one rejestrowane łącznie dla wszystkich wyrobów, a następnie rozliczane na poszczególne wyroby za pomocą narzutu przeciętnego, proporcjonalnego do przyjętego klucza podziałowego tych kosztów

Zyski przedsiębiorstwa stanowią nadwyżkę przychodów nad kosztami.

1. Zysk operacyjny - zysk osiągany przez przedsiębiorstwa ze sprzedaży wyrobów, towarów i usług (z działalności operacyjnej)

2. Zysk bilansowy - osiągany z całokształtu działalności przedsiębiorstwa

3. Zysk nie podzielony - część zysku po opodatkowaniu, która zostaje zainwestowana w przedsiębiorstwie, a nie jest przeznaczona na wypłatę dywidend dla akcjonariuszy.

4. Zyski zatrzymane - całkowita suma zysków spółki, którą akcjonariusze zainwestowali ponownie w jej działalność zamiast wycofać w postaci dywidend.

5. Zysk nadzwyczajny (ekonomiczny) - zysk przekraczający dochód, który właściciel przedsiębiorstwa mógłby otrzymać w postaci odsetek, wypożyczając swój kapitał wg rynkowej stopy procentowej, określany również jako zysk po odjęciu wszystkich kosztów łącznie z kosztami alternatywnymi czasu i pieniędzy właściciela.

2. Inflacja. Wyjaśnij pojecie. Pomiar. Przyczyny i skutki.

Inflacja jest to ogólny i trwały wzrost cen towarów i usług powodujący spadek realnej wartości (siły nabywczej) pieniądza. Czysta inflacja jest przypadkiem szczególnym, kiedy wszystkie ceny dóbr i czynników produkcji wzrastają w tym samym tempie.

W literaturze ekonomicznej wymienia się różne rodzaje inflacji, wśród nich dwa jej typy: inflację pchaną przez koszty, zwaną też inflacją dostawców i inflację ciągnioną przez popyt, zwaną również inflacją nabywców. Jeżeli inflacji towarzyszy bezrobocie to taki stan w gospodarce nazywa się stagflacją, a jeśli łącznie z bezrobociem i inflacją występuje recesja to taki stan nazywa się slumpflacją. Inflacja w granicach 2% jest zjawiskiem normalnym.

W zależności od tempa wzrostu przeciętnego poziomu cen inflację klasyfikuje się jako:

• inflację pełzającą: stopa wzrostu cen wynosi od 1 do 9% w ciągu roku;

• inflację galopującą: stopa wzrostu cen mieści się w przedziale od 1 do 15% miesięcznie;

• megainflację: ceny rosną powyżej 15%, ale mniej niż 50% miesięcznie;

• hiperinflację: wzrost cen przekracza 50%, a może nawet wynosić kilkaset procent miesięcznie.

Pomiar inflacji

Wskaźniki cen: Inflacja mierzona jest na podstawie zmian ogólnego poziomu cen. Natomiast ogólny poziom cen mierzony jest za pomocą wskaźników cen, stanowiących pewne średnie cen dla konsumentów lub cen dla producentów.

1. CPI - wskaźnik cen konsumpcyjnych (ew.: indeks kosztów utrzymania) - mierzy koszt pewnego rynkowego koszyka dóbr i usług konsumpcyjnych. Podstawowe grupy w owym koszyku to: żywność, dzież, mieszkanie, opał, transport i opieka lekarska. Wskaźnik cen konstruowany jest ważąc każde dobro zgodnie z jego znaczeniem ekonomicznym (czyli udziałem wydatków na to dobro w całej sumie wydatków konsumpcyjnych):

CPI = p_1t/p₁₀ x 100 x (udział p₁) + p_2t/p₂₀ x 100 x (udział p₂) + …

gdzie: pt - cena w roku t, p0 - cena w roku bazowym

PPI - wskaźnik cen zbytu - jest wskaźnikiem cen hurtowych. Służy do mierzenia cen w miejscu pierwszej sprzedaży i charakteryzuje się dużą szczegółowością.

2. Deflator (GNB) - korektor PNB - wskaźnik cen dla całości produktu narodowego brutto. Definiowany jest jako stosunek PNB nominalnego do PNB realnego. Użyteczność deflatora wynika z faktu, że obejmuje on ceny wszystkich dóbr wchodzących do PNB, a nie tylko dóbr konsumpcyjnych jak CPI.

Wady wskaźników:

• trudności z przyjęciem okresu bazowego

• ograniczenie środków budżetowych na badania - CPI nie uwzględnia faktu, że wraz z postępem technicznym zachodzą w produktach zmiany jakościowe. Gdyby były one uwzględniane to prawdopodobnie CPI rósłby wolniej.

Przyczyny. Inflacja może być spowodowana przez:

• zwiększenie ilości pieniądza w obiegu poprzez wzrost emisji, któremu nie towarzyszy proporcjonalny wzrost produkcji towarów i usług;

• zmniejszenie ilości towarów i usług na rynku w wyniku zmniejszenia produkcji, importu, wzrostu popytu itp.;

• wzrost kosztów produkcji, wynikającego np. ze wzrostu cen surowców, niskiej wydajności pracy, wzrostu płac itp.

• zwiększenie szybkości obiegu pieniądza, czyli zmniejszenie rezerw pieniężnych ludności.

Skutki.

Skutki makroekonomiczne inflacji:

• zagrożenie stabilności gospodarki: niepewność, spadek eksportu (ponieważ eksporterzy otrzymują wpływy w walucie krajowej, która stopniowo traci na wartości), zamieszanie na giełdzie papierów wartościowych.

• zniekształcenia relatywnych cen oraz wielkości produkcji różnych dóbr, a niekiedy produkcji i zatrudnienia w gospodarce jako całości.

Skutki mikroekonomiczne inflacji:

• redystrybucja dochodu i bogactwa między różne klasy - od tych, którzy zawarli umowy zapewniające im otrzymywanie płatności w ujęciu nominalnym (pracownicy i pożyczkodawcy) do tych, którzy ich opłacają (przedsiębiorstwa i pożyczkobiorcy).

• koszt zdartych zelówek - przy rosnącej inflacji ludzie poświęcają zasoby realne na zredukowanie swoich rezerw pieniężnych - znacznie częściej chodzą do banku

• pełzanie podatkowe - wraz ze wzrostem dochodów podatnik wkracza w wyższy próg podatkowy, mimo że koszty utrzymania podnoszą się w równym tempie co dochody (czyli jego sytuacja się nie polepsza).

• zniekształcenie informacji odnośnie cen - przy szybkiej inflacji ceny zmieniają się bardzo często, w wyniku czego konsumenci tracą orientację, w których sklepach ceny są niższe.

Najwięcej szkód wyrządzić może hiperinflacja, gdy ceny rosną o kilkaset procent w skali roku. Inflacja w takiej skali najczęściej jest związana z brakiem stabilizacji politycznej. Jeśli spadek wartości pieniądza przybiera na sile, wówczas może nastąpić ucieczka pieniądza w wartości rzeczowe (np. w nieruchomości, dobra trwałego użytku), może również spadać skłonność do inwestowania.

W długim okresie w zasadzie nie istnieje odwrotna zależność pomiędzy inflacja i bezrobociem. W krótkim okresie występuje przejściowo relacja pomiędzy inflacją i bezrobociem.

3. Pieniądz. Czym jest. Cechy i atrybuty pieniądza.

Pieniądz jest to pewien powszechnie akceptowany materialny lub niematerialny środek, który pełni następujące funkcje:

1. środek wymiany, lub inaczej środek płatniczy, za pomocą którego dokonujemy płatności za dostarczone dobra, usługi lub wywiązujemy się ze zobowiązań.

2. środek przechowywania wartości (tezauryzacjj), ponieważ można go wykorzystać do dokonania zakupów w przyszłości

3. jednostka rozrachunkowa, w której wyrażone są ceny i prowadzone są rozliczenia

4. środek odroczonych płatności, co można określić jako funkcja jednostki rozrachunkowej w dłuższym okresie

W nowoczesnej gospodarce występują różne formy pieniądza: pieniądz zdawkowy (zwany bilonem), papierowy (banknoty), bankowy (zwany bezgotówkowym), wreszcie pieniądz elektroniczny. Wszystkie wymienione rodzaje są formami pieniądza fiducjarnego, czyli opartego na zaufaniu.

Cechy pieniądza:

1. uznana wartość

2. podzielność

3. trwałość

4. łatwość przenoszenia i przechowywania

5. powszechna akceptowalność i łatwa zbywalność

4. Bezrobocie. Pomiar. Przyczyny i rodzaje bezrobocia.

Bezrobocie - zjawisko polegające na tym, że część osób w wieku produkcyjnym zdolnych do pracy i chcących pracować pozostaje bez pracy.

Bezrobocie dobrowolne - pozostawanie bez pracy osób, które nie podejmują pracy, bo obowiązujące na rynku pracy stawki płacy są ich zdaniem zbyt niskie.

Bezrobocie przymusowe - pozostawanie bez pracy osób, które podjęłyby prace za obowiązującą na rynku stawkę, ale nie ma dla nich wolnych miejsc pracy.

Naturalna stopa bezrobocia - odsetek siły roboczej (ogółu osób zdolnych do pracy, pracujących bądź poszukujących pracy) obejmujący bezrobotnych w warunkach równowagi na rynku pracy.

Pomiar wielkości bezrobocia:

Wyniki wyliczane dla stopy bezrobocia wychodzą w formie ułamkowej, np. siła robocza=101, bezrobotnych=31, a więc stopa bezrobocia = 31/101 = 0,3069. Jeśli chcemy podać stopę bezrobocia w formie procentowej, to wynik mnożymy razy 100. Wtedy stopa bezrobocia wyniosłaby 30,69%

Rodzaje bezrobocia:

• bezrobocie strukturalne - występuje wtedy, kiedy istnieje niedopasowanie podaży pracowników i popytu na nich np.: gdy popyt na pracę jednego typu rośnie, spada na pracę innego typu, a podaż nie dostosowuje się dość szybko. Taki efekt jest obserwowany podczas zmian struktury gospodarki (np. z gospodarki o charakterze rolniczym na gospodarkę napędzaną przemysłem).

• bezrobocie frykcyjne (przejściowe) - wynika z niedostosowania posiadanych kwalifikacji pracy i miejsca zamieszkania do wymaganych miejsc pracy w danym regionie. Wiąże się z nieustannym ruchem ludności, przechodzącej z jednego regionu do drugiego (przeprowadzki), z jednej pracy do innej (zmiana pracy na lepszą), z jednej fazy cyklu życia do innej (studenci poszukujący pracy po ukończeniu studiów). Istnieje wystarczająca ilość miejsc pracy dla bezrobotnych frykcyjnych, tyle że te dwie sfery się jeszcze nie spotkały. Bezrobocie frykcyjne zawsze będzie występować w gospodarce i nie jest zjawiskiem negatywnym.

• bezrobocie koniunkturalne (cykliczne) - występuje wtedy, kiedy łączny popyt na pracę jest niski. Wynika to ze spadku koniunktury w gospodarce. Gdy obniżają się globalne wydatki i spada produkt to bezrobocie rośnie praktycznie wszędzie.

• bezrobocie klasyczne - występuje wtedy, gdy płaca minimalna rozmyślnie utrzymywana jest powyżej poziomu, przy którym krzywe podaży i popytu na nią się przecinają

Przyczyny bezrobocia:

• Między zakończeniem pracy w poprzednim miejscu pracy, a jej podjęciem w nowym ma miejsce zwykle pewien okres czasu. Jest to tzw. bezrobocie frykcyjne i jest ono generalnie niskie i nie ma większego wpływu na gospodarkę.

• Osoby poprzednio pracujące mogły stracić pracę ze względu na przekształcenia gospodarcze, zmiany technologiczne czy upadek całych gałęzi przemysłu (bezrobocie strukturalne). W Polsce jest to bardzo duża grupa, co jest spowodowane między innymi praktyką zatrudniania ponad potrzeby za okresu gospodarki planowanej. Należą tu m.in. górnicy, hutnicy, stoczniowcy, pracownicy PGR-ów. Ponieważ bardzo duże ilości bezrobotnych bez odpowiednich kwalifikacji pojawiają się nagle na niewielkim obszarze gospodarka regionu (często osłabiona upadkiem firm w których bezrobotni poprzednio pracowali) nie może stworzyć wystarczająco szybko miejsc pracy i wchłonąć bezrobotnych. Bezrobocie takie utrzymuje się przez wiele lat na wysokim poziomie.

• Osoby które zakończyły edukację, ale nie mają jeszcze doświadczenia zawodowego nie są zbyt dobrym materiałem na pracowników (z wyjątkiem niewielu bardzo dobrych szkół). Wymagają długich okresów szkolenia i nabywania doświadczenia, w których są bardzo mało produktywne. Z tego powodu absolwenci często nie mogą znaleźć pracy nawet jeśli istnieje popyt na pracowników w danej branży.

• Miejsca pracy mogą być gdzie indziej niż potencjalni pracownicy. Często miejsca pracy znajdują się w większych miastach, a bezrobotni w małych miasteczkach i na wsi. Ze względu na niewielką mobilność ludności (niechęć do przeprowadzki do miasta i trudności takiej przeprowadzki) oraz wysokie koszty dojazdu osobom takim trudno znaleźć zatrudnienie.

• Osoby potrafiące wytworzyć wartość dodaną na poziomie X, a których koszt zatrudnienia (płaca minimalna, podatki, składki na ubezpieczenie społeczne, koszty przeszkoleń i inne) są większe od X nie znajdą zatrudnienia. Obniżenie podatków lub płacy minimalnej może spowodować zwiększenie zatrudnienia w tej grupie, jest jednak politycznie kontrowersyjne.

• Pracodawcy mogą obawiać się zatrudniania osób pomimo, że aktualnie potrzebują więcej pracowników, ze względu na trudność ich zwolnienia kiedy popyt będzie mniejszy.

5. Cena, popyt, podaż. Wzajemne zależności. Cenowa elastyczność popytu i podaży.

Cena (P) - określona wartość, wyrażona w pieniądzu, przy której dwie strony transakcji (sprzedający i kupujący) są gotowi do wymiany towaru. Cena powinna być skalkulowana w taki sposób, by zapewniać określony zysk, a jednocześnie być akceptowana przez kupującego. Ceny pełnią trzy wzajemnie powiązane funkcje:

1. są nośnikiem informacji,

2. skłaniają do stosowania najtańszych, najbardziej wydajnych metod produkcji, a przez to do zużywania zasobów do celów najbardziej opłacalnych,

3. pełnią funkcję podziału dochodu przesądzając kto, ile otrzyma produktów.

Czynniki wpływające na wysokość ceny:

Czynniki, związane ze strukturą rynku:

• Liczba dostawców: podział rynku pomiędzy nich (marża zysku jest odwrotnie proporcjonalna do liczby dostawców)

• Liczba kupujących (duża koncentracja siły nabywczej wywołuje obniżenie cen - może to być efekt skali lub wynik zastosowania np. procedury przetargowej)

• Kanały dystrybucji (im większa liczba kanałów dystrybucji, tym większe zróżnicowanie cen).

Czynniki odnoszące się do kupującego:

• Nabywca na rynku towarów konsumpcyjnych - wielu nabywców nie zna cen lub zna je wyłącznie w momencie zakupu; choć porównuje ceny na bieżąco

• Nabywca na rynku towarów przemysłowych - tutaj bardzo duże znaczenie ma obserwacja cen, decyzje o zakupie podejmują osoby zajmujące się zawodowo handlem (cena ma mniejsze znaczenie, jeśli o zakupie decyduje np. inżynier czy projektant).

Czynniki, wpływające na znaczenie ceny

• Częstotliwość zakupu (jeśli częstotliwość jest duża, rynek jest czuły na zmianę ceny - bo konsument ma dużą wiedzę o produkcie) - przykładem są dobra zaliczane do FMCG

• Stopień niezbędności zakupu - jeśli stopień niezbędności jest wysoki, popyt reaguje nieznacznie na zmianę ceny (np. w przypadku papierosów -jednak należy zwrócić uwagę na fakt, że popyt jest wprawdzie nieelastyczny cenowo, ale istnieje możliwość wyboru tańszej marki!)

• Liczba substytutów - im więcej substytutów, tym popyt bardziej wrażliwy na zmiany cen

• Porównywalność produktów - jeśli konsument ma możliwość porównywania cen i warunków zakupu różnych produktów, będzie znacznie bardziej wrażliwy na cenę

• Cena jednostkowa - jest czynnikiem limitującym popyt: im cena ta jest wyższa, tym dłuższy jest czas namysłu konsumenta

• Moda i status - wpływają na cenę w odwrotnym kierunku; oznacza to, że wzrost ceny powoduje wzrost popytu (efekt snoba).

Popyt (D) - ilość danego dobra jaką nabywcy są w stanie nabyć po określonej cenie i w określonym czasie.

Popyt efektywny - popyt, przy którym chęć nabycia towaru jest poparta możliwościami dochodowymi nabywcy

Popyt potencjalny - popyt, przy którym chęć nabycia towaru nie jest poparta możliwościami dochodowymi nabywcy

Czynniki wpływające na popyt:

1. cenowe

2. pozacenowe

• wysokość dochodu realnego

• poziom cen dóbr substytucyjnych i komplementarnych

• zmiany preferencji nabywców: moda, zwyczaje, gusta

• zmiany struktury wiekowej i ilościowej populacji

• oczekiwane zmiany sytuacji rynkowej - zmiany cen i dochodów

• stopa procentowa

Zależność między popytem a ceną - zależność odwrotna - wzrost ceny powoduje spadek popytu. Popyt jest funkcją ceny:

D1 - Monopol

D2 - Konkurencja Monopolistyczna

D3 - Konkurencja Doskonała

Podaż - ilość danego dobra zaoferowana przez producentów do sprzedaży po określonej cenie i w określonym czasie.

Czynniki wpływające na podaż:

• koszty wytwarzania - przedsiębiorstwa zwiększają produkcję aż do punktu, do którego począwszy produkcja staje się nieopłacalna. Zwiększenie kosztów wytwarzania spowoduje przesunięcie krzywej podaży w lewo i w górę.

• sytuacja na innych rynkach - wzrost cen innego dobra może spowodować zmianę produkcji na to dobro co spowoduje wzrost ceny i przesuniecie na lewo krzywej podaży na dobro pierwsze.

• dostępność środków pieniężnych - spadek cen nakładów i podatków spowoduje obniżenie i przesunięcie w prawo krzywej podaży.

• warunki klimatyczne - utrzymywanie się niekorzystnej pogody może spowodować zmniejszoną podaż (np.: w rolnictwie)

• nowe technologie - obniżą krzywą podaży i przesuną w prawo

• substytucja

Zależność między podażą a ceną - zależność prosta - wzrost ceny powoduje wzrost podaży. Podaż jest funkcją ceny

Cena równowagi - cena wyznaczana przez punkt przecięcia się krzywej popytu i podaży. Jest to cena, po której ilość dobra, którą chcą kupić nabywcy równa jest ilości tego dobra, którą chcą sprzedać sprzedawcy.

Pr - cena równowagi Qr - ilość równowagi E - punkt równowagi Jeśli cena zostanie ustalona na poziomie wyższym niż Pr - popyt spadnie, podaż wzrośnie

Nadwyżka konsumenta - pieniężna miara satysfakcji z konsumpcji. Wyraża się różnicą między wydatkami poniesionymi przez konsumenta na zakup określonej ilości dobra X po obowiązującej cenie rynkowej P a wydatkami, jakie byłby on w tym celu skłonny ponieść.

Nadwyżka producenta - różnica między przychodem uzyskanym ze sprzedaży określonej ilości dobra X po obowiązującej cenie rynkowej P a przychodem koniecznym do skłonienia producenta do dostarczenia tej ilości dobra X.

Elastyczność cenowa:

Elastyczność cenowa popytu (E_C) mierzy siłę reakcji popytu na zmianę ceny, czyli określa w przybliżeniu, o ile procent zmniejszy się popyt na dane dobro, gdy jego cena wzrośnie o 1%

Metoda punktowa:

Metoda łukowa:

Współczynniki elastyczności cenowej popytu przyjmują wartości od 0 do -∞, jednakże dla uproszczenia podaje się często wartości bezwzględne.

E=∞ E=0 E= -1

E= ∞ popyt wysoce elastyczny

E= 0 popyt nieelastyczny

E= 1 popyt neutralny

Popyt wysoce elastyczny = procentowa zmiana wielkości D > procentowa zmiana ceny

Popyt neutralny = procentowa zmiana wielkości D = procentowa zmiana ceny

Popyt nieelastyczny = procentowa zmiana wielkości D < procentowa zmiana ceny

Czynniki wpływające na poziom elastyczności:

1. ilość substytutów

2. czas na podjęcie decyzji

3. znaczenie dobra w koszyku zakupów

4. skuteczność działań marketingowych

Mieszana elastyczność cenowa popytu na dobro x względem zmian ceny dobra y mierzy reakcję popytu na dobro x wywołaną zmianą ceny dobra y.

Elastyczność cenowa podaży mierzy reakcję oferowanej ilości towaru na zmianę jego ceny. Ponieważ krzywe podaży wznoszą się, elastyczność podaży jest dodatnia. Krzywe podaży o wysokiej elastyczności są względnie płaskie, krzywe podaży o niskiej elastyczności - stosunkowo strome.

E_sp=1 E_sp=0 E_sp=∞ 1<E_sp<∞ 0<E_sp<1 E_spR<1

` E_spK>E_spL E_spM<E_spN E_spT>1

6. Bilans przedsiębiorstwa. Czemu służy. Rachunek przychodów i rozchodów. 

Bilans przedsiębiorstwa, jedno z podstawowych pojęć w rachunkowości i sprawozdawczości finansowej charakteryzuje stan i strukturę środków przedsiębiorstwa oraz źródeł finansowania tego majątku na dany dzień w roku. Bilans sporządzany jest na podstawie aktualnych (w dniu jego sporządzenia) księgowych zapisów operacji gospodarczych  w okresie, za jaki się go sporządza. Strona aktywów (strona lewa) pokazuje sposób użytkowania kapitału. Strona pasywów (strona prawa) daje odpowiedź na pytanie, skąd pochodzi kapitał. Aktywa - majątek przedsiębiorstwa, na który składają się budynki, maszyny, ziemia, gotówka, depozyty bankowe, papiery wartościowe (akcje, obligacje, weksle) oraz inne wartości (np. licencje). Zasada ułożenia aktywów w bilansie - stopień płynności składników majątkowych. Pasywa - środki własne przedsiębiorstwa, kredyty, zobowiązania, z których finansowany jest majątek przedsiębiorstwa, czyli jego aktywa. Zasada ułożenia pasywów w bilansie - stopień pilności zwrotu kapitałów.

Bilans przedsiębiorstwa zestawiony na początku jego działalności lub na początku nowego roku obrachunkowego nazywa się bilansem otwarcia, zaś zestawiony pod koniec roku - bilansem zamknięcia.

Do podstawowych cech bilansu zalicza się:

• kompletność i udokumentowanie zawartych w nim informacji, czyli pełne i zweryfikowane (np. w wyniku inwentaryzacji) dane na temat całkowitego majątku przedsiębiorstwa oraz źródeł jego pochodzenia;

• podział pozycji bilansu na grupy o zbliżonej treści ekonomicznej oraz z uwzględnieniem charakteru, w jakim występują w przedsiębiorstwie;

• moment bilansowy, czyli ściśle oznaczony czas, dla którego ustala się stan wszystkich pozycji bilansowych (z reguły przełom dwóch kolejnych okresów sprawozdawczych);

• pieniężną wyceną wszystkich składników bilansu przy zastosowaniu tej samej waluty (z reguły krajowej);

• równowagę bilansową, polegającą na tym, że sumy aktywów i pasywów są zawsze sobie równe.

Celem bilansu jest danie możliwie obiektywnej informacji o stanie i rozwoju majątku oraz o zadłużeniu przedsiębiorstwa. Bilans jest zasadniczym źródłem informacji dla inwestora. Bilans przedsiębiorstwa analizowany jest w dwóch przekrojach:

• pionowym - analiza struktury aktywów i pasywów oraz dynamika tej struktury;

• poziomym - analiza prawidłowości majątku przedsiębiorstwa (aktywów) za pomocą składników pasywów (analiza ta umożliwia dokonanie oceny sytuacji finansowej przedsiębiorstwa).

Rachunek wyników (przychodów i rozchodów)

Rachunek wyników zawiera informacje na temat zyskowności poszczególnych działań, podejmowanych przez spółkę. Znajduje się w nim ponadto zestawienie przychodów i kosztów, co pomaga w analizie przyczyn powstania takiego a nie innego wyniku finansowego.

Struktura klasycznego rachunku wyników jest przejrzysta: po jednej stronie mamy przychody, powiększające wynik finansowy, po drugiej natomiast koszty, wpływające ujemnie na generowane zyski. Rozpatrując rachunek wyników w powyższym ujęciu - które obowiązująca u nas ustawa o rachunkowości określa jako wariant kalkulacyjny - spostrzegamy, że zysk (lub strata) jest saldem - różnicą pomiędzy przychodami a kosztami. Jeśli te pierwsze przewyższają koszty, saldo określa się mianem zysku, w odwrotnej sytuacji mamy do czynienia ze stratą.

Rachunek wyników powinien być rozpatrywany łącznie z pozostałymi składnikami sprawozdania - bilansem i rachunkiem przepływów finansowych. Tylko całościowa analiza pomoże we właściwym zrozumieniu sytuacji firmy.

• Analiza pionowa rachunku wyników polega na zbadaniu struktury poszczególnych przychodów i kosztów oraz wynikających z nich sald. Tu stosuje się analizę wskaźnikową - przede wszystkim tzw. stóp zysku (relacji zysku do obrotu).

• Analizę poziomą przeprowadza się, porównując poszczególne pozycje przychodowe i kosztowe za dany okres obrachunkowy z analogicznymi danymi za poprzednie, porównywalne okresy (w zestawieniach miesiąc - miesiąc, kwartał - kwartał itp.). W podobny sposób zestawia się poszczególne poziomy zysku.

7. Polityka monetarna. Wyjaśnij pojecie. Narzędzia polityki monetarnej

Głównym zadaniem polityki pieniężnej jest zapewnienie gospodarce ilości pieniądza dostosowanej do jej potrzeb. Bank centralny może wpływać na wielkość podaży pieniądza zmieniając wielkość bazy monetarnej lub oddziałując na mnożnik kreacji pieniądza. Baza monetarna to ilość gotówki dostarczana przez bank centralny zarówno bankom komercyjnym, jak i sektorowi pozabankowemu. Mnożnik kreacji pieniądza to wielokrotność, jaką stanowi podaż pieniądza w stosunku do bazy monetarnej. Jest tym większy, im niższa jest stopa rezerw gotówkowych banków komercyjnych i im niższy zamierzony stosunek gotówki w sektorze pozabankowym do wkładów bankowych.

Narzędzia polityki monetarnej

1. Stopa procentowa od kredytu banku centralnego (stopa redyskontowa) - stopa procentowa stosowana przez bank centralny przy udzielaniu pożyczek bankom komercyjnym. Wysokość stopy redyskontowej ma wpływ na wielkość pożyczek zaciąganych przez banki komercyjne w banku centralnym. Jej podwyższenie powoduje wzrost stóp oprocentowania kredytów w bankach komercyjnych, ograniczenie wartości udzielanych przez nie kredytów i zmniejszenie podaży pieniądza. Obniżenie stopy kredytu refinansowego powoduje skutki odwrotne.

2. Stopa rezerw obowiązkowych - minimalna relacja rezerw gotówkowych do wkładów, jaką muszą utrzymać banki komercyjne na mocy decyzji banku centralnego. Utrzymanie rezerw w gotówce, oprócz oddziaływania na wielkość podaży pieniądza, ma na celu zapewnienie wypłacalności banków komercyjnych. Bank centralny nie może zmieniać stopy rezerw obowiązkowych zbyt często, bo powodowałoby to brak stabilności monetarnej i ekonomicznej w kraju. Podwyższenie rezerwy oznacza zmniejszenie zdolności kredytowej banków, zmniejszenie zwiększa ową zdolność. Wpływa to także na cenę kredytu. Zaletą tego instrumentu jest to, że jego stosowanie oddziałuje na płynność banków bez wpływu na poziom rynkowej stopy procentowej. Zmiana rezerw nie wywołuje zmian cen papierów wartościowych, a tym samym zmian stóp procentowych.

3. Operacje otwartego rynku - występują wtedy, gdy bank centralny zmienia wielkość bazy monetarnej, kupując lub sprzedając emitowane przez państwo papiery wartościowe. Skarb państwa emitując papiery wartościowe zaciąga kredyt u społeczeństwa. Kosztem kredytu jest stopa ich oprocentowania. Masowy skup rządowych papierów wartościowych od ludności i firm jest równoznaczny z dopływem pieniądza do obiegu, masowa ich sprzedaż oznacza jego wycofanie. Transakcjami kupna-sprzedaży walorów państwowych zajmuje się bank centralny.

Polityka pieniężna może mieć charakter ekspansywny (łagodny) - państwo, wykorzystując wymienione instrumenty, zwiększa podaż pieniądza w celu pobudzenia popytu globalnego, wzrostu dochodu narodowego i zatrudnienia, albo restrykcyjny (twardy) - państwo ogranicza podaż pieniądza, dążąc do zmniejszenia nadmiernego popytu i związanego z tym wzrostu cen. W Polsce polityka monetarna kształtowana jest przez Radę Polityki Pieniężnej, której decyzje realizowane są przez Narodowy Bank Polski.

8. Rynek Typologia rynku

Rynek jest to zespół warunków, które doprowadzają do kontaktu pomiędzy kupującymi i sprzedającymi w procesie wymiany dóbr i usług. Rynek jest w równowadze, gdy cena zrównuje popyt z podażą.

Rynki można podzielić ze względu na rodzaj towarów (rynek pracy, rynek ziemi itp.), ze względu na zakres przestrzenny transakcji (rynki lokalne i światowe), ze względu na stopień legalności (rynki białe, szare i czarne).

Model rynku	Konkurencja dokonała	Konkurencja monopolistyczna	Monopol pełny	Oligopol
Liczba kupujących i ich siła	Nieograniczona liczba kupujących z których żaden nie ma siły kształtowania rynku	Nieograniczona liczba kupujących z których żaden nie ma siły kształtowania rynku	Nieograniczona liczba kupujących z których żaden nie ma siły kształtowania rynku	Nieograniczona liczba kupujących z których żaden nie ma siły kształtowania rynku
Liczba sprzedających i ich siła	Nieograniczona liczba sprzedających, z których żaden nie może wpływać na funkcjonowanie całego rynku	Wielu sprzedających, z których żaden nie może wpływać na funkcjonowanie całego rynku	Jeden sprzedający	Kilku sprzedających, z których każdy ma siłę oddziaływania na rynek
Kształtowanie ceny	Cenobiorcy	Cenodawcy	Cenodawca	Cenodawcy
Swoboda wejścia	Pełna - nie istnieją żadne bariery: ani prawne, ani technologiczne	Łatwa, nieograniczona - nie istnieją żadne bariery: ani prawne, ani technologiczne	Zablokowana - bariery prawne lub technologiczne uniemożliwiają wejście na rynek	Mogą, ale nie muszą istnieć bariery technicne lub prawne
Samodzielność, konkurencja	Pełna (ograniczona prawami rynku)	Zależy od formy porozumienia monopoli	Pełna (ograniczona ekonomicznie i prawnie)	Wynika z charakteru porozumienia
Produkt	Homogeniczny	Zróżnicowany	Nie ma bliskich substytutów	Produkty mogą, ale nie muszą być różnorodne

9. Wyjaśnij pojęcia:

• konkurencja doskonała - konkurencja czysta; sytuacja, w której nabywcy i sprzedawcy są biorcami cen i nie wierzą, że ich działania mają jakikolwiek wpływ na poziom ceny rynkowej. Aby zaistniał taki typ konkurencji musi być spełnione jednocześnie kilka warunków:

• wszystkie przedsiębiorstwa w danej gałęzi muszą wytwarzać identyczny produkt.

• liczba przedsiębiorstw w danej gałęzi musi być tak wielka by produkcja pojedynczego przedsiębiorstwa nie mogła odegrać większej roli w produkcji całej gałęzi.

• istnieje swoboda wejścia i wyjścia z danej gałęzi.

• musi występować idealna podzielność czynników produkcji.

• rynek musi być przejrzysty, a producenci i konsumenci muszą się zachowywać racjonalnie.

• konkurencja niedoskonała - sytuacja na rynku, w której przynajmniej jeden sprzedawca jest na tyle duży, że może wywierać wpływ na cenę rynkową, tak że nie istnieje konkurencja doskonała. Konkurencja niedoskonała obejmuje wszystkie rodzaje struktur rynku: oligopol i konkurencję monopolistyczną, oligopson i konkurencję monopsonistyczną, z wyjątkiem rynku konkurencji doskonałej i czystego monopolu.

• oligopol - rynek, na którym działa niewielu producentów, a każdy z ich zdaje sobie sprawę, że osiągana przez niego cena nie zależy od wielkości produkcji przez niego realizowanej, ale od zachowań konkurentów. W zależności od rodzaju stosunków między firmami oligopolistycznymi wyróżnia się m.in.:

• modele, w których firmy działają niezależnie;

• modele, w których firmy reagują na zmiany wielkości produkcji u konkurentów

• modele, w których w których firmy reagują na zmiany ceny u konkurentów

• modele, w których firmy współpracują ze sobą w celu wspólnego maksymalizowania zysku

• kartele

• modele przywództwa cenowego

• monopol - rynek, na którym występuje jedyny producent (sprzedawca) dobra lub usługi. Brak konkurencji pozwala monopoliście na ograniczenie podaży, podniesienie ceny i osiągniecie zysku nadzwyczajnego. Państwo może również występować i działać jako monopolista, ustalając wyższe ceny i pobierając wyższe opłaty. Monopole regulowane przez rząd czy monopole prywatne stanowią poważną barierę w rozwijaniu zdrowej konkurencji. Monopol występuje zazwyczaj w dziedzinach, w których warunki produkcji nie pozwalają na poważne jej rozszerzenie ze względu na rzadkość występowania danego czynnika produkcji (specjalne warunki glebowo-klimatyczne, rzadkie bogactwa naturalne) a zapotrzebowanie na dany produkt jest duże. Taka sytuacja pozwala producentowi na ustalenie wysokiej ceny (zawierającej tzw. rentę monopolową), która nawet kilkakrotnie może przewyższać rzeczywiste koszty produkcji. Taki monopol nazywa się często monopolem naturalnym.

• monopson - struktura rynku, w której istnieje tylko jeden nabywca dobra wytwarzanego przez daną gałąź produkcji. Monopsem jest monopolista, który dyktuje producentowi warunki sprzedaży korzystne dla siebie. Monopson jest odpowiednikiem monopolu w dziedzinie zakupu. Monopol może być jednocześnie monopsonem. Monopsonistami są na przykład monopole tytoniowe (zakup liści tytoniu) cukrownicze (zakup buraków cukrowych), petrochemiczne (zakup ropy naftowej) itp. Również przedsiębiorstwo nie będące monopolistą, jeśli opanuje jakiś lokalny rynek zakupu, staje się na nim monopsonistą.

• oligopson - sytuacja na rynku, na którym panuje niedoskonała konkurencja po stronie popytu z powodu występowania na nim jedynie kilku kupujących.

• Produkt i towar

Produkt - wyrób, usługa lub informacja składająca się z wiązki materialnych i niematerialnych atrybutów, które zaspokajają potrzeby konsumenta i są wymieniane na pieniądze lub inne jednostki wartości. Atrybuty te, to właściwości fizyko-chemiczne, estetyczne, ergonomiczne, prestiżowe, opakowanie, usługi posprzedażne, gwarancje, finansowe warunki sprzedaży itp. Są one jako całość przedmiotem oceny materialnej i źródłem decyzji o zakupie. Produkt jest głównym elementem marketing-mix. Wszystkie inne elementy kompozycji marketingowej są pochodnymi strategii produktu firmy.

W zależności od wpływu wywieranego na konsumenta produkty można podzielić na (wg Ph. Kotlera):

• produkty pożądane (desirable products) - wpływają one na wysoki stopień satysfakcji konsumenta zarówno w krótkim, jak i długim okresie (np. dobre książki, sprawny samochód, wygodne i estetyczne meble itp.);

• produkty wadliwe (defective products) - ich spożycie daje konsumentowi niską satysfakcję zarówno bieżącą jak i długookresową (np. niesolidnie wykonany ubiór);

• produkty konsumowane dla przyjemności (pleasure products) - dają one wysoki poziom satysfakcji, ale nie zawsze wpływają korzystnie na ,,dobrobyt” konsumenta (np. papierosy, używki, lody itp.);

• produkty zdrowotne (salutary products) - przynoszą one relatywnie niskie zadowolenie z ich bieżącej konsumpcji, ale pozytywnie wpływają na rozwój człowieka w dłuższym okresie (np. benzyna o niskiej zawartości ołowiu, której użycie zmniejsza sprawność silnika, ale zmniejsza zatrucie środowiska).

Towar - produkt pracy ludzkiej przeznaczony do wymiany posiadający wartość materialną i wartość użytkową dla jego nabywcy. Towar jest przedmiotem obrotu towarowego hurtowego i detalicznego. Nazwa zastępowana obecnie przez określenia „produkt” i „dobro”.

11. Spółki handlowe i cywilne

Spółka - zrzeszenie osób lub kapitału powołane do prowadzenia działalności gospodarczej; organizacja wspólników:

1. zmierzająca do wspólnego celu gospodarczego określonego przez nich w umowne, a następnie podlegającego ewentualnym zmianom w trybie organizacyjnym,

b) kierująca się określonymi zasadami współdziałania dla osiągnięcia założonego celu,

c) posiadająca wyodrębniony majątek (ten element nie występuje we wszystkich przypadkach).

Najczęściej wyróżnia się dwa kryteria podziału spółek: podstawę ekonomiczną utworzenia i związany z nią zakres odpowiedzialności wspólników za zobowiązania oraz źródło prawa regulujące powołanie i działalność spółki. Kryteria te prowadzą do podziału ogółu spółek (przedsiębiorstw) odpowiednio na: osobowe (spółka cywilna, jawna i komandytowa) i kapitałowe (spółka z ograniczoną odpowiedzialnością i spółka akcyjna) oraz cywilne (regulowane przez przepisy Kodeksu Cywilnego) i handlowe (regulowane przez przepisy Kodeksu Handlowego). Wśród spółek handlowych wyróżnia się spółkę jawną, spółkę komandytową, spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością, spółkę akcyjną oraz ich kombinacje.

Spółka jawna - spółka handlowa, określona przez Kodeks handlowy jako spółka prowadząca we wspólnym imieniu przedsiębiorstwo zarobkowe, a nie jest inną spółką handlową. Spółka jawna powstaje w wyniku zawarcia umowy pisemnej odpowiadającej umowie spółki cywilnej i podlega rejestracji w rejestrze handlowym. Tak jak spółka cywilna nie ma osobowości prawnej, ale posiada pewne cechy zbliżające ją do osób prawnych; może ona nabywać prawa i zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozywaną, co oznacza, że posiada zdolność do czynności prawnych (zdolność procesową), tj. możność podejmowania w postępowaniu cywilnym czynności procesowych osobiście, bądź przez ustanowionego przez siebie pełnomocnika.

W przeciwieństwie do spółki cywilnej - w spółce jawnej istnieje wyodrębniony majątek spółki, na który składają się zarówno wkłady wspólników, jak i majątek nabyty na rzecz spółki w czasie jej trwania. Każdy wspólnik odpowiada za zobowiązania spółki wobec wierzycieli całym swoim majątkiem solidarnie z pozostałymi wspólnikami. Prowadzenie spraw spółki jest prawem i obowiązkiem każdego wspólnika, umowa spółki lub uchwała wspólników może jednak powierzyć zarząd tylko niektórym z nich. Każdy ze wspólników ma obowiązek lojalności, tzn. jest zobowiązany powstrzymać się od wszelkiej działalności sprzecznej z interesami spółki.

Spółka komandytowa - spółka z własną osobowością prawną, w której jeden lub wielu wspólników odpowiada osobiście całym swoim majątkiem bez ograniczeń (komplementariusze), a pozostali są udziałowcami w podzielonym na akcje kapitale zakładowym, nie odpowiadając osobiście za zobowiązania spółki (komandytariusze). Komplementariusze zastępują zarząd, który w spółce akcyjnej jest organem obligatoryjnym. Przysługuje im, na podstawie ich osobistej odpowiedzialności, prawo do prowadzenia poszczególnych transakcji i indywidualnego przedstawicielstwa spółki (są oni samostanowiącym się zarządem). Komandytariusze mogą reprezentować spółkę jedynie na zasadzie pełnomocnictwa. Spółka komandytowa zalicza się do spółek osobowych i stanowi właściwie formę pośrednią między spółkami osobowymi a kapitałowymi.

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością - forma spółki cywilnej, w której wspólnicy odpowiadają za zobowiązania organizacji tylko do wysokości zainwestowanego kapitału a nie swoim majątkiem osobistym. Kapitał spółki z o.o. (kapitał zakładowy) może być pokryty gotówką lub wkładami niepieniężnymi (aportami) i dzieli się na tzw. udziały.

Utworzenie spółki wymaga zawarcia umowy w formie aktu notarialnego określającego m.in. formę, siedzibę, przedmiot działania, wysokość kapitału zakładowego oraz liczbę i wysokość udziału poszczególnych wspólników. Udziałowcami spółki z o.o. mogą być: skarb państwa oraz osoby prawne i fizyczne. Skarb państwa z reguły wnosi do spółki aport, czyli wkład niepieniężny, np. w postaci majątku likwidowanego przedsiębiorstwa państwowego. Inne osoby prawne lub fizyczne wnoszą wkłady kapitałowe a niekiedy też aporty np. w postaci nowoczesnego wyposażenia produkcyjnego.

Władze spółki z o.o. stanowią: zgromadzenie wspólników, zarząd oraz rada nadzorca i (lub) komisja rewizyjna.

Spółka akcyjna - firma będąca własnością nieograniczonej liczby udziałowców, emitująca własne papiery wartościowe (akcje na okaziciela), sprzedająca je osobom fizycznym lub prawnym (np. innym przedsiębiorstwom) i wypłacająca z tego tytułu roczne dywidendy z zysku.

Nabywcy akcji (akcjonariusze) są właścicielami akcji i mają prawo decydowania o rozwoju firmy, ale nie są właścicielami jej składników majątkowych. Wartość akcji jest notowana na giełdzie. Niezbędne dla swego rozwoju kapitały spółka może uzyskać przez emisję dodatkowych akcji. Natomiast posiadacze akcji mają możność uzyskania dywidendy. Akcjonariusz odpowiada za zobowiązania spółki do wysokości nominalnej wartości akcji.

Spółkę akcyjną charakteryzuje:

• osobowość prawna - jest osobą prawną z chwilą wpisania do rejestru handlowego,

• cel działalności - każdy dozwolony prawem cel,

• akt założycielski spółki - statut spółki, akt zawiązania spółki, akt o objęciu akcji, inne dokumenty wymagane przez Kodeks Handlowy, sporządzone na piśmie w formie notarialnej i zgłoszone do rejestru handlowego,

• nazwa firmy - występuje pod firmą wpisaną do rejestru handlowego;

• władze spółki - walne zgromadzenie akcjonariuszy, rada nadzorcza lub komisja rewizyjna oraz zarząd,

• wysokość wkładu zakładowego - 10 tys. PLN;

• reprezentowanie spółki - zarząd (w okresie likwidacji - likwidatorzy);

• rachunkowość spółki - księgi handlowe, rachunek zysków i strat pisemne sprawozdanie z działalności;

• odpowiedzialność wspólników za zobowiązania spółki - ograniczona do wysokości posiadanych udziałów lub akcji (odpowiedzialność cywilna oraz karna członków zarządu za czyny sprzeczne z prawem);

• wystąpienie ze spółki - zbycie akcji (akcje mogą być imienne lub na okaziciela);

• rozwiązanie spółki - przyczyny przewidziane w statucie, uchwała walnego zgromadzenia, ogłoszenie upadłości spółki, inne przyczyny przewidziane prawem;

• prawo kontroli działalności spółki - akcjonariusze nie posiadają prawa indywidualnej kontroli działalności spółki.

Spółka cywilna - spółka osobowa będąca własnością kilku lub większej liczby osób fizycznych (wspólników), które zainwestowały (wniosły wkłady) w jej utworzenie i zobowiązują się na podstawie pisemnej umowy do osiągnięcia celu gospodarczego w sposób oznaczony. Osoby te odpowiadają solidarnie za zobowiązania majątkowe osób trzecich całym swoim majątkiem; każdy ze wspólników odpowiada za zobowiązania spółki do pełnej ich wysokości. Spółka ta działa więc w imieniu, na rzecz i na ryzyko wspólników, którzy dzielą się zyskiem proporcjonalnie do wniesionego wkładu. Każdy wspólnik jest uprawniony i zobowiązany do prowadzenia spraw spółki; każdy może bez uprzedniej uchwały wspólników prowadzić sprawy nie przekraczające zakresu tzw. zwykłego zarządu.

12. Rentowność

Rentowność jest to miara dochodowości przedsiębiorstwa (efektywności biznesu) rozumiana jako wzajemna relacja wyniku finansowego do określonych wielkości ekonomicznych. Ocena rentowności dokonywana jest zazwyczaj w wielkościach bezwzględnych w postaci analizy porównawczej lub przyczynowej albo też wielkościach względnych (relatywnych) w postaci odnoszenia zysku do obrotu lub zaangażowanych zasobów. Problemy rentowności związane są również (po uwzględnieniu analizy w wielkościach bezwzględnych i względnych) z wyznaczeniem progu rentowności, tj. punktu zrównania się dochodów ze sprzedaży z kosztami.

Próg rentowności - breakeven point (BEP) - punkt wyrównania; punkt w którym przychody ze sprzedanej produkcji są równe kosztom całkowitym (pełnym). Poniżej tego punktu przedsiębiorstwo ponosi stratę, zaś powyżej tego punktu produkcja zaczyna się opłacać, gdyż przedsiębiorstwo osiąga zysk.

Rentowność wyznaczana jest przez przychody i koszty: zysk / strata = przychody - koszty

Wynik operacyjny (EBIT) - zysk przed spłata odsetek i opodatkowaniem

Rachunek zysków i strat:

(+) Przychody operacyjne

(-) Koszty operacyjne

EBIT

(+) Przychody finansowe

(-) Koszty finansowe

Wynik brutto

(-) Podatek dochodowy

Wynik netto

Mierniki rentowności:

• bezwzględne (w jednostkach pieniężnych) - EBIT, zysk netto;

• względne (wynik w procentach) - stopy zysku (zysk/kapitał), marże zysku (zysk/przychody)

11

---