Szanowni Państwo,
Przesyłam zagadnienia na II kolokwium.
Układ mięśniowy. Budowa mięśnia. Klasyfikacja mięśni ze względu na kształt i funkcje. Podział topograficzny mięśni. Cechy wpływające na nazwy mięśni. Skurcze mięśni. Układ ustaleniowy. Połączenie między mięśniem a układem nerwowym.
Układ nerwowy zwierząt. Ośrodkowy układ nerwowy. Obwodowy układ nerwowy. Nerwy czaszkowe. Podział neuronów. Synapsa. Narządy zmysłów.
Układ pokarmowy. Odcinki układu pokarmowego: jama ustna, gardło, przełyk, żołądek, jelito cienkie i grubego oraz odbyt. Żołądek jednokomorowy prosty (mięsożerne) i złożony (koń, świnia), żołądek wielokomorowy (przeżuwacze). Gruczoły trawienne: trzustka i wątroba, oraz gruczoły ślinowe. Ślinianki: podjęzykowe, podszczękowe, przyuszne. Język, budowa zębów. Trawienie. Metabolizm. Bilans energetyczny. Wchłanianie.
Układ oddechowy. Budowa dróg oddechowych (jama nosowa, krtań, tchawica, oskrzela, oskrzeliki. Płuca (opłucna, jama opłucnej, płaty, segmenty oskrzelowo płucne i gronka płucne).
Podział włókien mięśniowych
Ciemne (czerwone) - dużo sarkoplazmy, dużo mioglobiny, mało miofibryl.
Przystosowane do pracy w warunkach tlenowych. Energia pochodzi z przemian
komórkowych. Pracują wolniej i wolniej się męczą.
Jasne (białe) - mało sarkoplazmy, dużo miofibryl. Pracują szybko i szybko się męczą
Barwa mięśni zależy od części ciała, wieku, gatunku i rasy zwierząt
Mięśnie konia są ciemniejsze niż krowy. U cieląt i prosiąt są jaśniejsze niż u dorosłego bydła i świń.
Mięśnie kończyn są ciemniejsze niż mięśnie tułowia.
U kury mięśnie tułowia są blade a mięśnie kończyn miednicznych ciemne. U dzikich ptaków wszystkie mięśnie są ciemne.
Te różnice strukturalne wiążą się z odmienną funkcją mięsni.
Włókna mięśniowe czerwone występują w mięśniach które nie mogą sobie pozwolić na dłuższe przerwy w działaniu - np. przepona, mięśnie gałki ocznej, języka.
Włókna jasne szybciej się kurczą ale też szybciej się męczą niż włókna czerwone, które z kolei kurczą się wolniej.
Na ogół w poszczególnych mięśniach włókna czerwone i białe występują obok siebie w różnych proporcjach, zależnie od charakteru mięśnia. Są też mięśnie zbudowane tylko z włókien jasnych takie jak np. mięśnie piersiowe kury, perliczki, indyka. Mięśnie piersiowe ptaków dobrze latających są czerwone.
Charakterystyka mięśni trzewnych i poprz. prążkowanych
Mięśnie trzewne
Niezależne od woli zwierzęcia, są żółtoróżowe, zbudowane z tk. mięśniowej gładkiej,
Budują narządy wewnętrzne, kurczą się powoli i są pod kontrolą autonomicznego układu nerwowego.
Mięśnie poprz. prążkowane
Zależne od woli zwierzęcia, krwistoczerwone, zbudowane z tk. mięśniowej poprz. prążkowanej, szybko się kurczą, wchodzą w skład mięśni szkieletowych
Niezależny od woli ale poprzecznie prążkowany jest mięsień serca.
Mięśnie tworzy również:
tkanka łączna formująca ich zrąb, ścięgna i rozcięgna oraz tzw. narządy pomocnicze mięśni (kaletki i pochewki maziowe ścięgien).
Są też mięśnie poprzecznie prążkowane, które nie mają połączeń ze
szkieletem, np. mięśnie obsługujące trzewia i narządy zmysłów takie jak: mięśnie języka, gardła, krtani, odbytu, zatoki moczowo płciowej, oka i
ucha.
Unerwienie i unaczynienie mięśni
Każdy mięsień jest unerwiony (nerwy z ektodermy, mięśnie z mezodermy).
Mięśnie somatyczne (związane ze szkieletem) są unerwione przez nerwy czaszkowe i nerwy rdzeniowe i tworzą jednostkę nerwowo-mięśniową.
Każdy mięsień jest unaczyniony i zaopatrywany przez tętnice, żyły, naczynia włosowate, które tworzą sieci między włóknami mięśni.
Światło naczyń tworzących te sieci powiększa się znacznie podczas intensywnej pracy mięśnia, a zmniejsza się podczas odpoczynku.
Budowa mięśnia
1. Brzusiec (część czynna, kurczliwa) składa się z :miąższu, naczyń i
nerwów oraz zrębu łącznotkankowego.
Miąższ jest zbudowany z włókien poprzecznie prążkowanych, w których mają zakończenia nerwy ruchowe i czuciowe.
Zrąb oddziela od siebie poszczególne włókna i łączy je w pęczki; w nim odkłada się również tkanka tłuszczowa.
W zrębie łącznotkankowym wyróżnia się:
namięsną, (zewnętrzna osłonka mięśnia , włókna sprężyste ułożone są podłużnie i w. kolagenowe (ukośnie i krzyżujące się)
omięsną (tworzy przegródki wewnątrz mięśniowe; zbudowana z włókien kolagenowych i sprężystych (ułożonych podłużnie).
śródmięsną tworzy osłonkę wokół każdego włókna; zbudowana z włókien kolagenowych biegnących w poprzek włókna.
2. Ścięgna (część bierna)
Ścięgno (tendo) składa się z pęczków włókien kolagenowych otoczonych zrębem łącznotkankowym). Są to swoiste sznurki przyczepiające mięśnie do kości co najmniej dwoma punktami przyczepu: początkowym i końcowym.
Przyczep początkowy dotyczy kości mniej ruchomej, a przyczep końcowy - znajduje się na kości o większej ruchomości i dalej od osi ciała.
Wytrzymałość ścięgna zależy od ilości tkanki łącznej w zrębie .
Przyczep ścięgna do kości następuje przez splątanie włókien mięśniowych z włóknami okostnej. Część włókien kolagenowych wnika do kości (są to
tzw. włókna Sharpeya - to właśnie im mięsień zawdzięcza niezwykle silne przytwierdzenie do kości).
Narządy pomocnicze mięśni
Są to struktury które usprawniają ich pracę:
1. Powięź (błona łącznotkankowa, połyskująca, o barwie srebrnobiałej -
zapobiegają one nadmiernemu odkształcaniu się mięśni w czasie skurczu).
Wśród powięzi wyróżniamy:
powięź powierzchowną (leży pod tkanką podskórną.
powięź głęboką ( leży pod powięzią powierzchowną, jest od niej znacznie silniejsza i grubsza.
2. Kaletki maziowe (łącznotkankowy woreczek w kształcie poduszki,
zawiera ciecz podobną do mazi stawowej. Stanowią podkład w miejscach,
gdzie mięsień, a zwłaszcza jego ścięgno w czasie ruchu ociera się o kość.
Zależnie od umiejscowienia kaletki maziowe dzielimy na:
maziowe podścięgnowe,
podpowięziowe,
podwięzadłowe
i podskórne.
Ściana kaletki jest zbudowana z dwóch warstw (podobnie jak w przypadku torebki stawowej).
Pochewka maziowa ścięgna (jest to przekształcona kaletka stawowa, która obejmuje ścięgno ze wszystkich stron; stawy o wzmożonej ruchliwości, np. nadgarstka, stępu).
Ponadto do narządów pomocniczych wspierających pracę mięśni należą trzeszczki (drobne kosteczki zlokalizowane w obrębie ścięgien, blisko ich przyczepu).
Efekty ruchowe mięśni to wynik ich pracy dynamicznej. Inną jej odmianą jest praca statyczna, gdy mięsień jest napięty lecz nie ma ruchu, np., praca mięśni które utrzymują pozycję stojącą - jest to proces czynny, wymagający aktywnego udziału określonych mięśni kończyn i tułowia, utrzymuje też położenie głowy.
Napięcie mięśniowe to stan lekkiego skurczu mięśnia szkieletowego, który trwa w fazie spoczynkowej. Jest to zjawisko odruchowe a więc mimowolne.
Gdy znika to odpowiedni mięsień ulega zwiotczeniu. Napięcie mięśniowe znika np., wtedy gdy zostanie przecięty lub też gdy ulegnie porażeniu zaopatrujący go nerw. Z przejściowym zniesieniem napięcia mięśniowego mamy do czynienia w czasie głębokiej narkozy, w stanie omdlenia czy agonii. Napięcie mięśniowe zależy też o wieku zwierzęcia
Kurczenie mięśni i tężenie zwłok. Stężenie pośmiertne rigor mortis
W zależności od warunków w jakich nastąpiła śmierć, zwykle po 3-4 godzinach mięśnie stopniowo się kurczą i zwłoki sztywnieją. Nie występuje ono jednocześnie we wszystkich mięśniach - najwcześniej stężeniu ulegają mięśnie karku i mięśnie żucia. Po 10-12 godzinach stężenie to zanika.
Duży wysiłek mięśniowy zwierzęcia przed śmiercią sprawia, że ciało zachowuje takie położenie, jakie miało w chwili śmierci. Mięśnie zwierząt łownych, zmęczonych ucieczką podczas polowania, od razu tężeją.
Klasyfikacja mięśni ze względu na kształt brzuśca
Wrzecionowate
Płaskie. Płaski jest zarówno brzusiec jak i ścięgna (mięśnie brzucha, ale też na kończynach np. mięsień krawiecki
Czworboczne
Trójkątne
Klasyfikacja (liczba głów tworzących brzusiec)
1. Dwugłowe np. biceps - ramię, udo
2. Trójgłowe np. triceps łydki
3. Czworogłowe (np. mięsień czworogłowy uda - leży na
przedniej pow. kości udowej, dzieli się na cztery głowy:
m. prosty uda,
m. obszerny boczny,
m. obszerny przyśrodkowy,
m. obszerny pośredni.
Wszystkie cztery kończą się na rzepce za pośrednictwem jej więzadeł.
Rzepka jest trzeszczką wmontowaną w ścięgno końcowe mięśnia czworogłowego uda. Mięsień ten jako całość prostuje staw kolanowy).
Klasyfikacja mięśni ze względu na funkcje
1. Prostownik 9. Obniżający
2. Zginacz 10. Rozszerzający
3. Przywodziciel 11. Dźwigacz
4. Odwodziciel 12. Cofacz
5. Skręcający 13. Wysuwacz
6. Nawracacz 14. Zwieracz
7. Odwracacz 15. Okrężny
8. Napinacz
Za pojedynczy ruch odpowiada cała grupa mięśni. Ich rozkurcz jest aktem biernym - wymaga skurczu innego mięśnia. Wyróżniamy dwie grupy czynnościowe mięśni: zginacze (przywodziciele) i prostowniki (odwodziciele).
Mięśnie wykonujące przeciwstawną czynność nazywamy antagonistycznymi.
Podział topograficzny mięśni
1. Mięśnie skórne
Zawiadują ruchami skóry i umożliwiają:
1. ruchliwość skóry w sąsiedztwie naturalnych otworów skóry: szpary ustnej,
szpary powiekowej, nozdrzy, ucha.
2. błyskawiczne lokalne ruchy skóry tułowia gdy np. zwierzę opędza się przed
owadami (koń, krowa), koń po wytarzaniu energicznie potrząsa skórą.
3. umożliwiają zwijanie się w kulę, np. u jeża, kota
m. skórny twarzy - w okolicy policzkowej - może się dzielić na kilka pasm.
2. Mięśnie głowy dzielimy w zależności od pochodzenia
1. Większość to mięśnie trzewne - skrzelopochodne (pochodzące z łuków skrzelowych):
M. twarzy (wyrazowe twarzy, mimiczne) - za ich pośrednictwem na twarzy człowieka rysują się różne stany psychiczne (radość, smutek, spokój, ból)
M. żuciowe - powodują ruchy żuchwy w stawie skroniowo-żuchwowym - czyli są czynne w czasie żucia. Mięśnie te wywodzą się z umięśnienia I łuku
żuchwowego (gardłowego): m. gardła, m. krtani
2. pozostałe to mięśnie somatyczne.
3. Mięśnie klatki piersiowej uczestniczą w tzw. piersiowym typie oddychania
Wdechowe - pęczki włókien mięśniowych biegną w kierunku przednio-górnym - pociągają żebra w przód i na boki powiększając jamę klatki piersiowej - następuje nieznaczne opuszczenie mostka.
Wydechowe - pęczki włókien biegną w kierunku do tyłu i do góry, a więc ciągną żebra do tyłu i do środka jama klatki zmniejsza się, a mostek lekko się unosi.
Przepona - główny mięsień oddechowy występujący u ssaków - mięsień poprzecznie prążkowany płaski. Oddziela jamę brzuszną od jamy klatki piersiowej i stanowi jej ścianę dolną. Ruchy przepony są niezależne od woli człowieka, mogą być jednak modyfikowane pośrednio przez inne grupy mięśni.
4. Mięśnie brzucha uczestniczą w tzw. brzusznym typie oddychania
1. zwane są mięśniami tłoczni brzusznej,
2. podtrzymują trzewia jamy brzusznej,
3. uciskając na nie powodują ich opróżnianie - np. wydalanie kału, moczu,
wymioty, poród.
5. Mięśnie ogona - mięśnie te stanowią rodzaj okładziny dla kręgów
ogonowych.
m. ogonowy
m. krzyżowo-ogonowy dobrzuszny
przyśrodkowy - opuszcza ogon
m. krzyżowo-ogonowy dobrzuszny boczny - opuszcza ogon
m. krzyżowo-ogonowy dogrzbietowy przyśrodkowy - unosi ogon
m. międzypoprzeczne dobrzuszne ogona - ruchy boczne ogona - dobrze rozwinięte u mięsożernych
m. międzypoprzeczne dogrzbietowe ogona - ruchy boczne ogona - dobrze rozwinięte u mięsożernych
6. Mięśnie kończyny piersiowej
1. m. stawu ramiennego (zginają staw ramienny): naramienny, nadgrzebieniowy, podgrzebieniowy, obły mniejszy
2. m. stawu łokciowego
dwugłowy ramienia (u człowieka, a u zw. domowych tylko z nazwy - jest on u nich jednogłowy) - zgina staw łokciowy i prostuje staw ramienny
ramienny - wpływa na ruch zginania stawu łokciowego
trójgłowy ramienia - najsilniejszy mięsień kończyny piersiowej, wypełnia trójkąt między łopatką i k. ramienną
łokciowy - prostuje staw łokciowy
3. m. stawów promieniowo-łokciowych - występują wtedy gdy istnieje wzajemna ruchomość między k. promieniową i łokciową, a więc u człowieka i mięsożernych; u innych w formie szczątkowej.
4. m. stawu nadgarstka
5. m. stawów palców ręki
Mięśnie kończyny miednicznej
biodrowo-lędźwiowy
lędźwiowy mniejszy
czworoboczny lędźwi
Układ ustaleniowy
Jest to zachowanie w stałym położeniu naturalnych załamań kątowych w stawach kończyn, bez udziału mięśni.
Efektem istnienia układu ustaleniowego jest np. to że:
1. zwierzę wypoczywa czy śpi w pozycji stojącej.
2. gdy zwierzę odpoczywa, tułów nieco się obniża.
3. system ustaleniowy kończyny miednicznej konia jest słabszy niż piersiowej,
UKŁAD NERWOWY
Reguluje funkcje życiowe, Współpraca i koordynacja narządów, Oddziaływanie organizmu i środowiska zewnętrznego
Droga bodźca od receptora do efektora
1. Bodźce ze środowiska są odbierane za pomocą receptorów, w których
powstaje pobudzenie.
2. To pobudzenie, neurony czyli komórki nerwowe przekazują do efektorów
(czyli różnych narządów somatycznych lub trzewnych).
Efektory somatyczne to miocyty poprzecznie prążkowane
Efektory trzewne to miocyty gładkie, sercowe i komórki gruczołowe.
Najprostszy łuk odruchowy to trzy neurony:
przyjmujący (dośrodkowy, afarentny lub czuciowy)
wykonawczy (odśrodkowy, eferentny, ruchowy lub wydzielniczy)
spoidłowy (wstawny).
Zwykle jednak w utworzeniu łuku odruchowego uczestniczy wiele neuronów i połączeń komórek spoidłowych i wykonawczych.
U ssaków występuje bardzo wysoka specjalizacja struktur przyjmujących i wykonawczych. Najwyższym piętrem integracji czynnościowej u ssaków jest kora mózgu i jej obszary kojarzeniowe.
SYNAPSY
Przekazywanie impulsów nerwowych
1. z receptora do neuronu,
2. z neuronu do neuronu,
3. z neuronu do efektora, odbywa się poprzez synapsy (styki pomiędzy wypustkami neuronu).
Ukł. nerwowy jest zbud. z tkanki nerwowej, ponadto towarzyszą jej:
struktury łącznotkankowe,
naczynia krwionośne,
chłonne itp.
W skład tkanki nerwowej wchodzą:
1. neurony (z ektodermy= zewn. listek zar.)
2. komórki glejowe =glej (z ekto- lub mezodermy).
Neurony to bardzo wyspecjalizowane komórki służące do przewodzenia impulsów. Po zniszczeniu nie regenerują się, uszkodzone wypustki mogą odrastać.
Ciało neuronu (perykarion) ma dwa rodzaje wypustek (włókien nerwowych):
dendryty (krótkie rozgałęziające się wypustki protoplazmatyczne, przyjmujące podniety do ciała neuronu) i
akson (dawniej neuryt - wypustka osiowa, zwykle długa, zawsze pojedyncza, przewodzi podniety od ciała neurytu na obwód). Aksony są otoczone osłonkami lub są nagie. Osłonki mogą być utworzone z mieliny (subst. białkowo-lipidowa).
Glej - drugi składnik tkanki nerwowej.
1. jest elementem podporowym w tkance nerwowej;
2. pośredniczy w odżywianiu neuronów
3. wytwarzaniu osłonek i ich wypustek.
Cytoplazma neuronów i ich wypustek oraz komórek glejowych jest szara. Jeśli wśród struktur nerwowych przeważa mielina, to kolor jest biały.
W ośr. UN istota szara tworzy korę - zewnętrzne pokrycie półkul mózgu i móżdżku.
W rdzeniu kręgowym istota szara leży centralnie, ale z zewnątrz otoczona jest istotą białą.
Jądra nerwowe to neurony o podobnej budowie i funkcji zlokalizowane głównie w obrębie istoty szarej.
Skupiska neuronów otoczone tkanką włóknistą, lecz leżące poza ośr. UN to zwoje.
2. pośredniczy w odżywianiu neuronów
Ośrodkowy układ nerwowy
Mózgowie
kresomózgowie
międzymózgowie
śródmózgowie
tyłomózgowie
rdzeń przedłużony
Rdzeń kręgowy
Mózgowie znajduje się w jamie czaszkowej, która wraz z oponami chroni mózg.
opona twarda mózgowia zespala się na stałe z okostną;
pajęczynówka mózgowia i opona miękka mózgowia (przylega bezpośrednio do mózgowia i wnika do odpowiednich jego bruzd).
Płyn mózgowo-rdzeniowy wypełnia:
komory mózgowia, kanał ośrodkowy rdzenia kręg, jamy i zbiorniki w oponach.
Płyn mózgowo-rdzeniowy jest wodnistą, przejrzystą, zasadową cieczą zawierającą: białka i różne elementy komórkowe, głównie limfocyty.
1. pełni rolę ochronną dla układu nerwowego, poprzez amortyzowanie
wstrząsów.
2. Chroni też naczynia krwionośne i nerwy przed uciskiem ze strony
mózgowia.
1. Kresomózgowie (mózg)
Półkule
Płaszcz nowy
Węchomózgowie
Ciało prążkowane
Komora boczna
Kresomózgowie - pierwsza, najlepiej wykształcona część mózgowia; obecnie nazywane jest również po prostu mózgiem.
Najlepiej rozwiniętą częścią kresomózgowia są półkule - dzieli je szczelina podłużna mózgu, a na jej dnie leży ciało modzelowate (pień, kolano, dziób i płat ciała modzelowatego).
Każda półkula jest zbudowana z istoty szarej i białej, które pokrywają ją płaszczem.
Płaszcz nowy (wtórny): w szczątkowej postaci pojawia się już u gadów, a
pełnię rozwoju osiąga u ssaków. Istota szara leży na powierzchni istoty białej.
Płaszcz nowy pokrywa również: międzymózgowie i śródmózgowie od strony górnej i bocznej.
Istota szara kory nowej to kora mózgu, w związku z czym można mówić o korze nowej.
Kora nowa u człowieka zajmuje aż 95% powierzchni półkuli, zbudowana jest z sześciu warstw komórek. Odpowiada za wyższe czynności ośrodkowego UN,
włącznie z funkcjami psychicznymi.
W korze nowej zlokalizowane są ośrodki: zapamiętywania, uczenia się , myślenia abstrakcyjnego, wyciągania wniosków itp.
Węchomózgowie jest najstarszym elementem mózgowia i leży w podstawie mózgu dookoła ciała modzelowatego.
Ciało prążkowane to skupiska istoty szarej znajdujące się wewnątrz półkuli.
Komora boczna jest jamą, w której wyróżnia się część ośrodkową i trzy rogi (donosowy, skroniowy i potyliczny).
-----------------------------------------------------------------------------------------------
2. Międzymózgowie
Warunkuje wypełnianie wszystkich czynności zależnych od autonomicznego układu nerwowego
Wewnątrz znajduje się komora trzecia, która jest bardzo złożoną strukturą w postaci wąskiej, szczeliny, umieszczonej między wzgórzami.
W międzymózgowiu wyróżnia się: podwzgórze, niskowzgórze i wzgórzomózgowie.
Podwzgórze zawiera:
1) ciało suteczkowate - mała, okrągława wyniosłość, u mięsożernych i ludzi parzysta;
2) guz popielaty,
3) przysadkę,
4) skrzyżowanie wzrokowe,
5) pasmo wzrokowe,
6) blaszkę końcową szarą.
Podwzgórze ma wpływ na wszystkie procesy związane z równowagą wewnętrzną ustroju tzw. homeostazą.
Odgrywa też ważną rolę w regulacji przemiany materii (białek, tłuszczów i węglowodanów).
-------------------------------------------------------------------------------------------------
3. Śródmózgowie to niewielka, trzecia część mózgowia łącząca międzymózgowie z mostem i móżdżkiem.
We wnętrzu śródmózgowia przebiega wąski kanał zwany wodociągiem mózgu, łączący III komorę z komorą IV, położoną w międzymózgowiu.
Znajdują się w nim ośrodki: wzroku i słuchu.
-----------------------------------------------------------------------------------------------
4. Tyłomózgowie - czwarta, dość duża część mózgowia zawiera: most i móżdżek.
Most (dawniej most Varola) szczególnie dobrze jest rozwinięty u człowieka.
Móżdżek to twór nieparzysty, o kształcie prawie kulistym.
W móżdżku zlokalizowane są m.in. ośrodki regulujące napięcie mięśniowe, koordynację ruchów, zachowanie postawy ciała oraz ośrodki współpracy mięśni działających antagonistycznie i synergistycznie.
Robak to wyraźnie oddzielona środkowa część móżdżku. Po jego obu stronach leżą półkule móżdżku (dobrze wykształcone tylko u ludzi).
----------------------------------------------------------------------------------------------
5. Rdzeń przedłużony - ma kształt ściętego stożka z rozszerzeniem skierowanym ku przodowi. Łączy rdzeń kręgowy z móżdżkiem.
a. Tu zaczyna się lub kończy większość nerwów czaszkowych (V-XII).
b. W nim też leżą ośrodki nerwowe odpowiedzialne za funkcje odruchowe: m.in. ośrodek pracy serca, oddechowy ssania, żucia, połykania, ośrodki odpowiedzialne za wymioty, kichanie, kaszel, ziewanie, wydzielanie potu.
c. Uszkodzenie rdzenia przedłużonego niesie ze sobą poważne zagrożenie życia. Powoduje też paraliż ciała od oczu w dół.
-------------------------------------------------------------------------------------------------
Rdzeń kręgowy - funkcje
Przesyła bodźce do mięśni
Przewodzi impulsy z i do mózgu
Unerwia skórę, mięśnie, gruczoły, układ naczyniowy
Ośrodki odruchów bezwarunkowych
rdzeń kręgowy - mieści się w kanale kręgowym - wzdłuż kręgosłupa. Ma kształt słupa, spłaszczonego grzbieto-brzusznie. Jest kontynuacją rdzenia przedłużonego [granica na pocz. I kręgu szyjnego - atlasu]. Posiada on zgrubienie szyjne i zgrubienie lędźwiowe, a w części ogonowej ulega zwężeniu jako nić końcowa, która zanika na wysokości początkowych kręgów ogonowych.
Otoczony jest bezpośrednio trzema oponami:
1. opona twarda rdzenia kręgowego
2. pajęczynówka
3. opona miękka - bezpośrednio przylega do rdzenia.
--------------------------------------------------------------------------------------
Układ nerwowy obwodowy
Nerwy czaszkowe
Nerwy rdzeniowe
Zwoje
Sploty
Zakończenia nerwowe
W nerwach czaszkowych występują dwa rodzaje włókien:
1. Aferentne - dośrodkowe, czuciowe - przekazują impulsy od receptorów do
ośrodkowego układu nerwowego
2. Eferentne - odśrodkowe, wykonawcze - przekazują impulsy od o.u.n. do
efektorów (mięśni, gruczołów)
Układ nerwowy autonomiczny (wegetatywny) - działa poza kontrolą i świadomością
Działa na układ: trawienny, oddechowy, moczowo-płciowy, naczyniowy, dokrewny
Ze względu na funkcję wyróżnia się część:
współczulną (sympatyczną, naczyniową)
przywspółczulną (parasympatyczną, trzewną).
Obie części wpływają na akcję narządów przeciwnie - gdy jedna przyspiesza akcję, druga część ją hamuje.
Część współczulna podwyższa aktywność organizmu przez zwężenie naczyń krwionośnych, powoduje wzrost ciśnienia krwi, przyspieszenie akcji serca, oddechów, jednocześnie spowalniając czynności przewodu pokarmowego i jego
gruczołów, wyostrza słuch, wzrok, węch.
Układ współczulny przeważa nad przywspółczulnym w ciągu dnia.
Część przywspółczulna (parasympatyczna, trzewna) przeważa nocą i podczas odpoczynku nad układem przywspółczulnym
Czyli:
część współczulna stymuluje metabolizm i wydatkowanie energii narządów,
a część przywspółczulna przyczynia się do gromadzenia i oszczędzania tej energii.
Narząd wzroku
Oko:
gałka oczna
nerw wzrokowy
Narządy dodatkowe oka:
mięśnie
powięzie gałki ocznej
powieki
spojówka
gruczoł łzowy
Błony gałki ocznej:
1. Włóknista (rogówka, twardówka)
2. naczyniowa
3. wewnętrzna
Błona włóknista (rogówka, twardówka)
1. położona zewnętrznie,
2. mocna i naprężona na skutek ciśnienia wewn. gałk.
3. jej część przednia to rogówka (bezbarwna, przezroczysta, zbita, załamuje
promienie świetle),
4. jej część tylna to twardówka (twarda, zwarta, nieprzezroczysta, słabo
ukrwiona, stanowi ochronę dla elementów położonych głębiej, stanowi
miejsce przyczepu mięśni gałki ocznej.)
2. Błona naczyniowa - bogato unaczyniona i zaopatrzona
w komórki barwnikowe. Wyróżnia się w niej :
Naczyniówkę - u wielu ssaków pod błoną naczyniową
występuje błona odblaskowa:
żółtozielona u mięsożernych,
niebieskozielona u koni i bydła
ciemnoniebieska u owiec
nie występuje u świni i królika
Ciało rzęskowe to zgrubienie ukrwionej błony naczyniowej, w kształcie obręczy
Tęczówkę - to najbardziej do przodu wysunięta część błony naczyniowej.
3. Błona wewnętrzna - siatkówka (część wzrokowa i ślepa). Jest to najgłębsza warstwa ściany gałki ocznej. Reprezentowana przez: siatkówkę i i jej naczynia
krwionośne. Siatkówka to delikatna przezroczysta błona koloru żółtego.
Są w niej dwie części: wzrokowa i ślepa.
Część wzrokowa odbiera bodźce świetlne.
Część ślepa nie obiera bodźców świetlnych.
Wnętrze gałki ocznej oprócz cieczy wodnistej wypełnia: soczewka i ciało szkliste.
Soczewka jest najważniejszym elementem układu optycznego oka.
Ma ona za zadanie rzucanie obrazu na siatkówkę (odwróconego, zmniejszonego).
Przy udziale mięśnia rzęskowego soczewka zmienia kształt w zależności od odległości oglądanego przedmiotu.
Ciało szkliste ma kształt kuli spłaszczonej i jest zbudowane z galaretowatej substancji, wypełnia całkowicie komorę gałki ocznej, między soczewką a siatkówką.
Narząd słuchu
Narząd przedsionkowo-ślimakowy:
Dwa receptory:
telereceptor jest wrażliwy na drgania dźwiękowe (zwykle
powietrza), które są następnie przetwarzane w układzie nerwowym, skutkiem czego zwierzę słyszy.
Statoreceptor odbiera bodźce informujące o sytuacji przestrzennej organizmu (np. położenie głowy, ustawienie gałek ocznych itp.).
Ucho składa się z trzech części:
Ucho zewnętrzne składające się z:
przewodu słuchowego zewnętrznego,
małżowiny usznej i mięśni małżowinowych,
przewodu słuchowego zewnętrznego prowadzącego od
małżowiny usznej do ucha środkowego, środkowa część tego przewodu jest kostna,
Małżowina uszna (zwana uchem) występuje tylko u ssaków - jest to fałd skórny, zbliżony kształtem do trąbki. Jej podbudowa jest z tkanki chrzęstnej sprężystej. Zadaniem małżowiny jest wychwytywanie i skupianie fal
dźwiękowych, a także określanie kierunku skąd pochodzą.
Ucho środkowe: jama bębenkowa, błona bębenkowa, kosteczki słuchowe, błona śluzowa jamy bębenkowej i trąbka słuchowa.
Ucho wewnętrzne stanowi element narządu przedsionkowo-ślimakowego
Składa się: z błędnika kostnego (w nim perylimfa) i znajdującego się w nim błędnika błoniastego (w środku endolimfa).
Błędnik kostny to osłona błędnika błoniastego; składa się z przedsionka, kanałów półkolistych i kostnych, ślimaka i przewodu słuchowego wewnętrznego.
ucho zewnętrzne przyjmuje fale dźwiękowe i przekazuje do ucha środkowego - tu następuje przetwarzanie fal na bodźce mechaniczne.
Bodźce te są przekazywane do płynu w uchu wewnętrznym:
- drgania płynu są przekazywane do komórek czuciowych, które zamieniają je na sygnały nerwowe,
- odczytywanie następuje w ośrodkowym układzie nerwowym jako doznania dźwiękowe.
Układ trawienny
1. jama ustna, oddzielona od jamy nosowej podniebieniem kostnym
Funkcja; Pobieranie pokarmu, smakowanie, rozdrabnianie, formowanie kęsów.
Wnętrze jamy ustnej wyściela błona śluzowa.
Narządy dodatkowe jamy ustnej
Wargi to umięśnione (a więc ruchome) fałdy skóry ograniczające szparę ustną.
Jej kształt i zasięg jest gatunkowo zmienny:
niewielka i wąska u koni i bydła,
bardzo szeroka u psa i świni.
Także stopień ruchomości warg jest różny:
1. u konia duży,
2. u bydła i świni mały.
U koni wargi mają też znaczenie dotykowe i chwytne.
Policzki ograniczają z zewnątrz jamę ustną. W ich ścianie znajdują się gruczoły policzkowe.
Dziąsła przylegają ściśle do zębów na granicy korony i korzenia zęba.
U przeżuwaczy nie posiadających siekaczy i kłów, w górnej szczęce występuje opuszka zębowa (zgrubiała śluzówka jamy ustnej na kości siekaczowej).
Podniebienie to przegroda kostno-błoniasta dzieląca jamę ustną od nosowej.
P. twarde czyli kostne przedłuża się w p. miękkie. Na p. twardym znajdują się zmarszczki podniebienne (poprzeczne wyniosłości śluzówki), których kształt i liczba są gatunkowo zmienne: (np. pies 6-10, kot 7, świnia 20-23, koń 16-18,
bydło 15-20).
Marszczki podniebienne współpracują z językiem przy formowaniu kęsów pokarmowych i przesuwaniu ich do gardła.
Gruczoły jamy ustnej to ślinianki.
Ślinianki małe rozproszone w różnych częściach jamy ustnej: wargowe, językowe, podniebienne, policzkowe.
Ślinianki duże: żuchwowa, podjęzykowa jedno przewodowa (brak u konia), podjęzykowa wieloprzewodowa i przyuszna
Szczególnie obfitą ślinę produkują ssaki roślinożerne, bydło i konie w ciągu doby produkują 40 - 60 litrów śliny.
Ułatwia ona przesuwanie treści pok. do żołądka, ale rozpoczyna też procesy trawienne - zawiera enzym ptialinę rozkładający skrobię - tak jest u świni i człowieka.
Mięsień poprzecznie prążkowany, pokryty śluzówką
Ssanie, rozdrabnianie pokarmu, formowanie kęsów
Narząd dotykowy (kubki smakowe)
Części języka:
korzeń
trzon
Wierzchołek
Korzeń jest związany z k. gnykową i dnem jamy ustnej. Trzon to część środkowa, największa,
Wierzchołek - najbardziej ruchliwa.
Na grzbiecie języka (czyli powierzchni kontaktującej się z podniebieniem) u psa i człowieka jest bruzda pośrodkowa. U przeżuwaczy na trzonie jest dół i wał języka. Z zewnątrz język jest pokryty śluzówką, ale nierównomiernie.
Śluzówka języka
Brodawki mechaniczne
nitkowate
Stożkowate
Dzięki brodawkom powierzchnia języka jest szorstka, co usprawnia przesuwanie treści pokarmowej.
Brodawki smakowe
grzybowate
okolone
Liściaste
Brodawki smakowe obsługują zmysł smaku,
UZĘBIENIE
Zęby są twardsze i wytrzymalsze niż kości.
U ssaków są bardzo zróżnicowane i na podstawie ich budowy można wnioskować: rodzaj pokarmu, wiek zwierzęcia, stan zdrowia.
Uzębienie wraz z kośćmi na których jest ono osadzone oraz z mięśniami żuciowymi służy do mechanicznego rozdrabniania pokarmu poprzez: nacinanie, kruszenie, miażdżenie, rozcieranie.
Służą jako narzędzie obrony lub ataku.
Liczba zębów jest charakterystyczna dla poszczególnych gatunków.
Cechy uzębienia zwierząt
Tekodontyzm (zęby w zębodołach) osadzone na łukach zębowych górnym i dolnym.
Heterodontyzm - siekacze, kły, przedtrzonowce i trzonowce.
Dwupokoleniowość - zęby mleczne i stałe - mlecznych jest mniej, są mniejsze.
Wymianie podlegają: siekacze, kły i przedtrzonowce.
U owcy i kozy siekaczy nie ma wcale. Proces wymiany zębów mlecznych zachodzi pod wpływem ucisku zawiązków zębów stałych na korz. zęb. mlecznych. Jest to wymiana pionowa. U słoni jest wymiana pozioma - zużywające się zęby policzkowe są zastępowane zębami leżącymi z tyłu.
Budowa zęba
Ząb dzieli się na: korzeń, szyjkę i koronę.
Korzeń jest pokryty cementem i tkwi w zębodole,
Cement przypomina tk. kostną i ma kolor żółtawy.
U mięsożernych i wszystkożernych cement jest tylko na korzeniu i na szyjce zęba. U roślinożernych cement obejmuje cały ząb i wypełnia zagłębienia fałdów zęba.
korona jest pokryta szkliwem i wystaje ponad dziąsło.
Szkliwo ma kolor biały i jest najtwardszym składnikiem
Ząb zbudowany jest z zębiny (dentyny), która jest kremowobiała i przypomina tk. kostną. Zbud. jest w 30% ze zw. organicznych i w 70% ze zw. nieorg. Wewnątrz znajduje się miazga - zbud. z tk. łącznej luźnej.
Rodzaje zębów
Siekacze incisivi - I
Kły canini - C
Przedtrzonowce premolares - P
Trzonowce molares - M
Rozmieszczenie zębów na obu łukach zębowych można wyrazić za pomocą formuły. Wystarczy podać zapis zębowy dla połowy każdego łuku zębowego.
Formuła zębowa (wzór zębowy)
Siekacze incisivi - I
Kły canini - C
Przedtrzonowce premolares - P
Trzonowce molares - M
I C P M
I C P M
Wzór zębowy człowieka
I2 C1 P2 M3
-----------------------
I2 C1 P2 M3
Wzory zębowe: mleczne stałe
Świnia 313/313; 3143/3143
Pies 313/313; 3142/3143
Kot 313/312; 3131/3121
Bydło 003/403; 0033/4033
Klacz 303/303; 3033/3033
Ogier 313/313; 3133/3133
U bydła brak w ogóle kłów, ale też brak górnych siekaczy, w tym miejscu jest gruba, zrogowaciała opuszka zębowa wsparta na kości siekaczowej.
---------------------------------------------------------------------------------------------
Brak jakiegoś rodzaju zębów określa się diastemą .
U koni określa się wiek na podst. stopnia zużycia siekaczy, w koronie jest tzw. lejek szkliwny, którego kształt pozwala określić wiek (nazywa się go rejestrem).
Ok. 8 roku życia na dolnych siekaczach pojawia się brunatna plama zwana gwiazdą zębową.
U koni na ogół stosuje się potoczne nazwy siekaczy:
cęgi,
średniaki
okrajki.
Wzajemne położenie siekaczy dolnych i górnych zmienia się z wiekiem.
Typy zgryzów u koni:
zgryz obcęgowy - do lat 8,
zgryz półobcęgowy - do lat 15,
zgryz kątowy u starszych koni.
Ząb wilczy - to pierwszy górny przedtrzonowiec, wyst. niekiedy u koni, w postaci zmarniałego, klinowatego zęba i wcześnie wypada.
Łamacze - najsilniejsze zęby psa: górny przedtrzonowiec
4 i dolny trzonowiec 1
Typy zębów:
Brachydontyczne (niskokoronowe) - zęby wysokie, o długim procesie wzrostu:
wszystkie zęby mięsożernych, prawie wszystkie zęby świni (prócz kłów) i siekacze przeżuwaczy
Hipsodontyczne (wysokokoronowe) - zęby wysokie, o długim procesie wzrostu: przedtrzonowce i trzonowce przeżuwaczy, kły świni i wszystkie zęby konia
Typy uzębienia ze względu na ukształtowanie powierzchni trącej zębów policzkowych:
1. Zęby szkliwoguzkowe
a. Sekodontyczne (ostroguzkowe) - mięsożerne
b. Bunodontyczne (tępoguzkowe) - świnia
2. Zęby szkliwofałdowe
a. Selenodontyczne (półksiężycowate) - przeżuwacze
b. Lofodontyczne (listewkowate) - koń
c. Plicidontyczne (wielokrotnie pofałdowane listewki szkliwa na powierzchni zębów) - słoń, gryzonie
Gardziel - niewielka przestrzeń między podniebieniem miękkim a
korzeniem języka - drożna w trakcie połykania.
Gardło - znajduje się na przejściu głowy w szyję. Narządy chłonne jamy ustnej i gardła to: grudki chłonne, mieszki językowe, mieszkimigdałkowe i migdałki
Przelyk
część szyjna
- część piersiowa
- część brzuszna
Przełyk jest stosunkowo długi u konia i krótki u świni.
Początkowy odcinek właściwego przewodu pokarmowego
Jest to rura błoniasto mięśniowa, której ściany w stanie spoczynku są zwiotczałe. Światło przełyku jest wypełnione fałdami błony śluzowej i udrażnia się tylko w czasie wędrówki treści pokarmowej.
Żołądek
Workowate rozszerzenie przewodu pokarmowego między przełykiem
a dwunastnicą
Typy żołądków
Jednokomorowy prosty
Jednokomorowy złożony
Wielokomorowy
Żołądek jednokomorowy prosty (mięsożerne)
1. wpust, dno, trzon, odźwiernik, gruczoły na całym obszarze
2. duża pojemność w stos. do wielkości ciała
3. Pojemność żołądka psa wynosi 1-9 litrów, masa pustego żołądka waha się od 65 do 270 g.
4. Pojemność żołądka mięsożernych jest znacznie większa niż pojemność jelit.
Żołądek jednokomorowy złożony (koń, świnia) - mała pojemność
1. wpust, dno, trzon, odźwiernik
2. cz. gruczołowa i cz. bezgruczołowa
Część bezgruczołowa żołądka, pokryta nabłonkiem płaskim ma zabarwienie perłowe
Część gruczołowa pokryta nabłonkiem jelitowym ma zabarwienie ciemne
Koń - mała pojemność 8-15 l; Silne mięśnie zwieracze wpustu i odźwiernika;
Żołądek wielokomorowy
Przedżołądki:
żwacz największy przedżołądek; w nim trawienie błonnika przy udziale bakterii i pierwotniaków. Błona śluzowa żwacza tworzy brodawki czyli kosmki.
czepiec- najmniejszy przedżołądek, łączy się ze żwaczem i z księgami. Odbywa się w nim mieszanie i rozdzielanie treści pokarmowej; pokarm nie rozmiękczony przy skurczu czepca wraca do żwacza, pozostała część cięższa przechodzi do ksiąg. Błona śluzowa ma grzebienie czyli listewki.
księgi - łączą się z czepcem i z trawieńcem;
1. ustają w nich procesy fermentacyjne;
2. odbywa się w nich odwodnienie i rozcieranie pokarmu
3. błona śluzowa tworzy blaszki, zachyłki i kanał.
trawieniec - żołądek właściwy; w błonie śluzowej posiada gruczoły. U przeżuwaczy - ze względu na sposób trawienia. Pokarm roślinny nie jest dokładnie zmiażdżony zębami i przesłany do żołądka (do żwacza).
W żwaczu - przejściowo magazynowany i zmiękczany. Treść pokarmowa ze żwacza wraca małymi porcjami do jamy ustnej (na zasadzie wymiotów). Te porcje są dokładnie rozcierane zębami i naśliniane; Dzieje się to często w pozycji leżącej, po przeżuciu porcje wracają do żołądka.
U bydła pojemność żołądka w granicach 95-235 l. Przeciętnie wynosi 200 l u dużych i 100-130 l u małych. Dominuje czepiec i żwacz, trawieniec i księgi są małe . U starszych zwierząt żołądek jest większy.
U owcy i kozy żołądek jest znacznie mniejszy dominuje czepiec, księgi są najmniejsze.
Budowa ściany żolądka
Błona śluzowa
Błona mięśniowa
Błona surowicza
dodatkowo - błona podśluzowa
Błona śluzowa ma trzy warstwy: nabłonkową, właściwą i mięśniową.
Warstwa właściwa śluzówki jest warstwą gruczołonośną (n. krwionośne i limfatyczne)
Wśród gruczołów żołądka wyróżnia się:
gruczoły wpustowe - niezbyt liczne, są to gruczoły typu surowiczego.
gruczoły właściwe - najliczniejsze. Produkują: kwas solny i enzymy trawienne. Największa śluzówka jest u mięsożernych, stosunkowo niewielka u świni.
gruczoły odźwiernikowe - to gruczoły śluzowe;
śluzówka odźwiernika tworzy wysokie fałdy i ma barwę szarożółtą lub szarobiałą.
Błona mięśniowa; warstwy:
1. zewnętrzna podłużna - warstwa okrężna tworzy mięsień zwieracz odźwiernika
2. wewnętrzna okrężna
3. wewnętrzna skośna
Warstwy okrężna i skośna tworzą mięsień zwieracz wpustu.
Błona surowicza - powstaje z otrzewnej trzewnej i przechodzi w krezki żołądka - dogrzbietową i odbrzuszną.
Jelito
1. Trawienie
2. Wchłanianie
Jelito dzieli się na dwie podstawowe części: j. cienkiei j. grube.
W cienkim odbywają się intensywne procesy trawienne oraz wchłanianie.
W grubym - wchłanianie wody, czyli zagęszcza się treść i formuje kał.
Jelito cienkie - to najdłuższa część przewodu pokarmowego - sięga od żołądka do j. grubego. Do niego dostaje się treść pokarmowa z żołądka i odbywa się tu dalsze trawienie treści pokarmowej oraz jej wchłanianie.
Ścianę jelita tworzą:
● błona śluzowa (z kosmkami, fałdami, gruczołami),
● błona mięśniowa
● błona surowicza, czyli otrzewna trzewna.
Budowa zbliżona do budowy ściany żołądka.
Dwunastnica- podwieszona na krezce dwunastnicy. Jest dość krótka i zawieszona na krezce dwunastniczej (człowiek jej nie ma).
Do światła dwunastnicy uchodzą:
1. przewód wątrobowy wspólny u konia
2. lub przewód żółciowy u pozostałych gatunków;
3. przewód trzustkowy (brak go u bydła);
4. przewód trzustkowy dodatkowy (brak go u kota i małych przeżuwaczy)
Jelito czcze (próżne) jejunum - najdłuższy odcinek jelita cienkiego i dlatego tworzy pętle podwieszone na krezce jelitowej. Treść pok., jeśli jest, to ma formę
płynną.
Jelito kręte (biodrowe) ileum - najkrótszy odcinek jelita
cienkiego. Jelito biodrowe uchodzi do jelita ślepego. U konia jelito biodrowe ma silnie wykształconą warstwę mięśniową, co wyglądem przypomina przełyk.
Jelito grube - nie ma tu trawienia a odbywa się: wchłanianie wody, zagęszczanie treści pokarmowej i formowanie kału.
Krypty jelitowe produkują dużo śluzu
U roślinożerców w jelicie grubym - trawienne przy udziale znajdujących się tam pierwotniaków i bakterii
W j. grubym wyróżnia się:
Jelito ślepe (ślepo zakończony odcinek j. grubego). Budowa podobna jak reszta jelita grubego, ale krypty jelitowe są słabo zaznaczone. Występują grudki chłonne. U zwierząt domowych brak wyrostka robaczkowego (jest u człowieka i królika). U konia to bardzo duży worek o dł. ok. 1 m i poj. 30l
Okrężnica colon - najdłuższy i najbardziej rozbudowany odcinek j. grubego. Szczególnie skomplikowany układ tworzy okrężnica konia (3-4 m, śr. 80 litrów).
Odbytnica - końcowy odcinek j. grubego, zwana też jelitem prostym - przedłuża się w kanał odbytowy. Przed ujściem w odcinek odbytowy odbytnica rozszerza się w tzw. bańkę odbytniczą. Na końcu odbytu znajduje się zmodyfikowana, pigmentowana, delikatna skóra, która tworzy wyściółkę otworu zewnętrznego odbytu.
Na końcu jest:
● mięsień zwieracz odbytu wewnętrznego (m. gładki)
● m. zwieracz odbytu zewnętrznego -m. poprz. prążk.
Funkcje trawienne jelita: pełni sok jelitowy (wydzielina gruczołów trawiennych, wśród których wyróżniamy:
gruczoły śródścienne (czyli te które są rozproszone w ścianie jelita):
gruczoły jelitowe (najliczniejsze, leżą w warstwie właściwej śluzówki)
gruczoły dwunastnicze (mniej liczne, leżą w warstwie podśluzówkowej)
gruczoły zaścienne to wątroba i trzustka - te odprowadzają swoje wydzieliny do dwunastnicy
.
Kosmki są typowe dla ssaków, powiększają powierzchnię chłonną jelita,
● ich długość jest zmienna w zależności od warunków fizjologicznych (mogą
się skracać lub wydłużać dzięki włóknom mięśniowym i sprężystym). Dł. 0,5
1 mm, a grubość 0,2 mm.
● ponadto śluzówka jelita posiada fałdy okrężne, które również zwiększają
jego powierzchnię.
Zależność między rodzajem pokarmu naturalnego, a długością jelit:
● krótsze u mięsożernych
● a długie u roślinożernych.
● wszystkożerne plasują się po środku.
Wątroba
Największy gruczoł występujący u ssaków, wydziela żółć. Występuje u wszystkich kręgowców. Pochodzi z nabłonka dwunastnicy (podobnie jak trzustka; z endodermy).
Żółć odprowadzana jest do dwunastnicy, gdzie działa razem z wydzielinami jelita i trzustki.
Pęcherzyk żółciowy - stanowi przejściowy magazyn żółci, ma kształt gruszkowaty i leży w zagłębieniu płata prawego wątroby.
U konia, jeleniowatych, słoni, gołębi i perliczek brak pęcherzyka żółciowego.
Wątroba jest gruczołem wieloczynnościowym:
1. Produkcja żółci
2. Przemiana węglowodanów, białek i tłuszczy
3. Zobojętnianie i przekształcanie substancji trujących, które mogą się dostać
żyłą wrotną z przewodu pokarmowego (komórki o właśc. fagocytarnych)
4. Działalność krwiotwórcza w życiu płodowym (u noworodków masa wątroby
w stosunku do masy ciała jest 2x większa niż u dorosłego człowieka)
5. Magazyn glikogenu i tłuszczu
Wielkość wątroby zależy od wieku (maleje z wiekiem), stanu odżywienia (bo magazynuje glikogen i tłuszcze;
Masa wątroby jest różna, np.
Bydło 3 - 10 kg,
cielęta 0,5 - 2 kg,
koń 2,5 - 7 kg,
świnia 1 - 2,5 kg,
owca 0,5 - 1,25 kg.
Podstawową jednostką strukturalną wątroby jest zrazik. Środek zajmuje żyła ośrodkowa, do której dochodzi krew z żyły wrotnej i tętnicy wątrobowej.
Wątroba składa się z kilku płatów (4 podstawowe).
Trzustka - leży między częścią wstępującą i zstępującą dwunastnicy.
Gruczoł o podwójnym wydzielaniu:
Część zewnątrz wydzielnicza produkuje sok trzustkowy (zawierający enzymy np. amylaza i lipaza trawiące węglowodany, białka i tłuszcze). Sok trzustkowy działa w dwunastnicy.
Część wewnątrzwydzielnicza (dokrewna, wysepkowa) wydziela insulinę i glukagon - hormony odpowiedzialne za gospodarkę węglowodanową.
JAMA BRZUSZNA - największa jama ciała ssaka ograniczona przeponą z przodu, w niej:
1. narządy aparatu trawiennego,
2. moczowo-płciowego
3. oraz narządy chłonne z naczyniami, nerwami, zwojami i splotami
nerwowymi.
4. Z przodu ogranicza ją przepona, z tyłu przechodzi w jamę miednicy
5. Od wewnątrz jama brzuszna wysłana jest otrzewną ścienną
OTRZEWNA - błona surowicza pokrywająca od wewnątrz ścianę brzucha i częściowo ścianę miednicy oraz z zewnątrz inne narządy. Otrzewna tworzy worek większy od obszaru jamy brzusznej i jamy miednicy. Nadmiar tworzy fałdy uwypuklające się do wnętrza.
Otrzewna trzewna - ta część otrzewnej, który wyścieła jamę brzuszną zawierającą trzewia.
Fałdy otrzewnej, na których podwieszone są różne narządy (jajniki, jajowody, jelita) to tzw. krezki
Krezka stanowi jednocześnie: drogę naczyń krwionośnych i nerwów danego narządu.
Warunki wymiany gazowej
Wilgotna błona przepuszczalna dla gazów
Odpowiednie ciśnienie tlenu w otoczeniu
Odpowiednie ciśnienie dwutlenku węgla w płynach ustrojowych
Narzady układu oddechowego
Nos i jama nosowa
Zatoki przynosowe
Gardło
Krtań
Tchawica
Oskrzela
Płuca
Swoisty pomost między narządami wymiany gazowej a komórkami organizmu tworzy układ krwionośny.
Krwinki czerwone (erytrocyty), łatwo wiążą tlen i dwutlenek węgla ale też łatwo je oddają.
Tlen wędruje z pęcherzyków płucnych do komórek, CO2 odwrotnie.
Zasadniczą jednostką strukturalną i funkcjonalną układu oddechowego jest pęcherzyk płucny. W pęcherzykach odbywa się wymiana gazowa. Łączna powierzchnia wszystkich pęcherzyków jest ogromna (np. u człowieka 8 130 m2).
Pęcherzyk ma kształt lekko wklęsłej miseczki. Jest wyścielony nabłonkiem oddechowym, złożonym z komórek jądrzastych (zdolne do fagocytozy)
Nos i jama nosowa - nos zewnętrzny w postaci typowej występuje u człowieka i małp człekokształtnych. U innych ssaków nos jest wbudowany w część twarzową profilu głowy.
Wyróżnia się w nim: grzbiet, nasadę i wierzchołek nosa. Po obu stronach wierzchołka leżą: otwory nozdrzy przednich prowadzące do jamy nosowej i na końcu otwory nozdrzy tylnych otwierające się do jamy gardła. Między nozdrzami znajduje się przegroda nozdrzy.
Jama nosowa łączy się z zatokami przynosowymi. Są to jamy powietrzne występujące w niektórych kościach czaszki, pokryte błoną śluzową (ta błona jest kontynuacją błony śluzowej jamy nosowej).
Wyróżnia się zatoki przynosowe:
zatoka szczękowa
zatoka czołowa zatoka łzowa (tylko u świni i przeżuwaczy)
zatoka podniebienna (brak u mięsożernych i u świni)
zatoka klinowa (brak u psa i małych przeżuwaczy).
Z okolicą węchową jamy nosowej związany jest narząd lemieszowo-nosowy.
U ludzi - w formie szczątkowej, u innych ssaków - węch ustny lub narządu tropienia. Leży na dnie j. nosowej - kształt podłużnej, ślepo zakończonej rurki wyścielonej nabłonkiem zmysłowym.
Małżowiny nosowe - blaszki kostne pokryte śluzówką.
Gardło leży na szlaku dróg pokarmowych i oddechowych - działa naprzemiennie:
1. jako droga oddechowa zapewnia połączenie między jamą nosową i
krtanią
2. jako droga pokarmowa - łączy jamę ustną i przełyk.
Krtań - krótki, chrząstkowo-błoniasty narząd leżący w miejscu przejścia głowy w szyję.
Pośredniczy w wymianie powietrza między gardłem a tchawicą, jest też narządem głosotwórczym. Wywodzi się z aparatu skrzelowego.
Rusztowanie stanowią chrząstki:
chrząstka tarczowata
chrząstka pierścieniowata
chrząstka nalewkowata
W krtani znajdują się więzadła i fałdy głosowe oraz mięśnie.
Tchawica - to dość długi, rurowaty, chrząstkowo błoniasty narząd prowadzący powietrze z krtani do oskrzeli. W ścianie tchawicy wyróżniamy 3warstwy:
1. błona śluzowa (oczyszcza wdychane powietrze)
2. warstwa włóknisto-chrzęstna
3. przydanka tchawicy (osłania tchawicę z zewnątrz).
Oskrzela - drogi przewodzące powietrze w płucach. Dzielą się na:
1. oskrzela główne (prawe i lewe)
2. a te z kolei na oskrzela płatowe,
3. te na oskrzela segmentowe
W oskrzelach odpowiednikiem chrząstek tchawicznych są chrząstki oskrzelowe.
W śluzówce oskrzeli występują skupiska tkanki limfatycznej w postaci grudek chłonnych.
Płuca parzysty narząd w j. klatki piersiowej
Płuco prawe jest większe niż lewe.
Z zewnątrz płuca są pokryte opłucną płucną
Podstawa płuca opiera się o przeponę.
Barwa płuca zależy od stanu przekrwienia.
U zwierząt skrwawionych jest ona bladoróżowa, u nie skrwawionych ciemnoczerwona.
Np. płuca człowieka i kotów, psów trzymanych w mieszkaniach mają
barwę od szaro-niebieskiej do czarnej, ponieważ ich płuca są
impregnowane cząsteczkami węgla.
Płuco dzieli się na płaty (ich liczba w płucu jest gatunkowo zmienna)
u wszystkich gatunków występuje w obu płucach płat: doczaszkowy i doogonowy.
1. w prawym płucu wyst. p. dodatkowy (prócz człowieka) i płat środkowy (prócz konia)
2. w lewym płucu wyst. płat doczaszkowy lewy (prócz człowieka i konia)
U przeżuwaczy płat doczaszkowy prawy jest podzielony na 2 części.