Przedmiot ekonomii
Ekonomia jest nauką o gospodarowaniu. Gospodarowanie jest procesem podejmowania decyzji w jaki sposób ograniczone zasoby będą wykorzystywane dla realizacji różnych konkurencyjnych, względem siebie, celów. Gospodarowanie jest tam gdzie jest problem wyboru (sytuacja wyboru, przymus wyboru, dokonanie wyboru).
Pojęcie rachunku ekonomicznego
Rachunek ekonomiczny to wybieranie alternatywy racjonalnej, tzn. możliwie optymalnej. Należy pamiętać, że wybierając alternatywę Ai nie możemy już wybrać Aj, jeśli i≠j.
Racjonalność
Człowiek dokonujący wyboru rozpatruje różne aspekty potrzeb i nakładów, stosuje kryteria wyboru. Warunek racjonalności wyboru Ai: max(Ei/Ni). Dokonując wyboru: 1) dany efekt E realizujemy przy minimum nakładów N; 2) maksymalizujemy efekt E przy danym nakładzie N.
Cechy gospodarki towarowo-pieniężnej
- produkcja dóbr i usług jest przeznaczona do wymiany
- istnieje własność prywatna
- istnieje pieniądz
Prawa ekonomiczne działające w gospodarce towarowo-pieniężnej
Prawo ekonomiczne - istotne, względnie stałe i powtarzalne związki pomiędzy elementami procesu gospodarowania, które mają charakter obiektywny, czyli nie zależą od woli ludzi
Prawo wartości - cena oscyluje wokół wartości, wymiana jest wymianą ekwiwalentną, wymieniane są równe wartości, obie strony powinny osiągać korzyść
Prawo popytu i podaży - zależność, która występuje w systemie gospodarki rynkowej między ceną, popytem i podażą, trwały i powtarzalny związek pomiędzy ceną, popytem i podażą. Mówi ono, że wraz ze wzrostem ceny spada popyt i rośnie podaż, a wraz ze spadkiem ceny rośnie popyt i spada podaż.
Popyt, podaż, cena, elastyczność popytu i podaży punktowa oraz łukowa
Popyt - wielkość zapotrzebowania na dane dobro lub usługę w danym czasie i przestrzeni
Czynniki determinujące popyt - poziom ceny, poziom dochodów, moda, tradycje, czynniki klimatyczne, liczba dóbr komplementarnych
Podaż - wielkość produkcji dóbr i usług przeznaczonych do wymiany w danym miejscu i czasie. Podaż potencjalna, ilość możliwych do wyprodukowania dóbr i usług przy danej wielkości zasobów oraz przy istniejącej technice. Podaż efektywna, wielkość produkcji dóbr i usług przy danym poziomie ich cen i poziomie kosztów czynników produkcji
Cena - relacja wymienna wyrażana w pieniądzu
Elastyczność popytu informuje o ile zwiększy się (spadnie) sprzedaż, jeżeli ceny spadną (wzrosną) o 1%.
Ecp>1 elastyczny popyt (dochód rośnie szybciej niż ceny), Ecp<1 nieelastyczna podaż (dochód spada szybciej niż ceny).
Elastyczność cenowa popytu, to stosunek zmiany wielkości zapotrzebowania na dane dobro do względnej zmiany jego ceny.
Elastyczność podaży informuje o ile zwiększy się (spadnie) podaż, jeżeli ceny wzrosną (spadną) o 1%.
Elastyczność podaży Ecs>1 elastyczna podaż, Ecs<1 nieelastyczna podaż
Cenowa elastyczność
- punktowa
- łukowa
Funkcja użyteczności i krzywa obojętności
Użyteczność to stopień zadowolenia konsumenta z dóbr, które konsumuje.
Warunki racjonalnego wyboru:
- A Ξ A
- Ai => ~Ai
- Ai > Aj ^ Aj > Ak => Ai > Ak
Funkcja użyteczności U(cel) = U(x1, …, xn(środki zaspokojenia celu)). Jest to zależność funkcyjna pomiędzy ilością konsumowanych dóbr, a poziomem użyteczności.
Funkcja użyteczności jest ciągła i dwukrotnie różniczkowalna. Konsument dąży do maksymalizowania funkcji użyteczności. Krzywa obojętności to zbiór punktów charakteryzujących korzyść dóbr i usług nabywanych przez konsumenta u dających mu ten sam poziom użyteczności.
Rodzaje, klasyfikacja dóbr
Substytucyjne - gdy rośnie cena dobra pierwszego, to rośnie popyt na dobro drugie
Komplementarne - gdy rośnie cena dobra pierwszego, to maleje popyt na oba dobra
Normalne - gdy rośnie dochód, popyt rośnie
Podrzędne - gdy rośnie dochód, popyt maleje
Veblena - gdy cena rośnie, popyt rośnie (dobra snobistyczne)
Griffena - gdy spada dochód, popyt rośnie
Warunki równowagi konsumenta, formalne z Lagrange'a i na rysunkach
Funkcja Lagrange'a V = U + λ(M - p1x1 - … - pnxn)
Warunki równowagi konsumenta (optimum konsumenta)
Efekt dochodowy i substytucyjny
Efekt dochodowy - zmiana punktu równowagi konsumenta na skutek zmiany dochodu
Efekt substytucyjny - zmiana punktu równowagi konsumenta na skutek zmiany relacji cenowej
Cena dobra 1 spada, cena dobra 2 pozostaje bez zmian. W związku z tym dochód realny rośnie (nominalny bez zmian). Ruch ten można rozłożyć na efekt substytucyjny (Ilustracją efektu substytucyjnego jest przesuniecie punktu równowagi wzdłuż tej samej krzywej obojętności) będący reakcją na zmianę relacji cen przy zachowaniu poprzedniej stopy życiowej oraz efekt dochodowy (Ilustracją efektu dochodowego jest przejście na inną krzywą obojętności na skutek przemieszczenia się linii budżetowej) będący reakcją na spadek realnego dochodu przy założeniu niezmienionej relacji cen.
Ścieżka ekspansji cenowej i dochodowej
Ścieżka ekspansji cenowej - krzywa łącząca punkty równowagi (optimum) konsumenta wynikające ze zmian ceny jednego z dóbr które konsumuje.
Ścieżka ekspansji dochodowej - krzywa łącząca punkty równowagi (optimum) konsumenta wynikające ze zmian jego dochodu.
Równanie Słuckiego
Całkowita zmiana popytu
ΔX = ΔXs + ΔXm
ΔXs - efekt substytucyjny
ΔXm - efekt dochodowy
Równanie Słuckiego - dostarcza informacji:
efekt substytucyjny - o ile musiałby się zmienić dochód, aby przy zmienionej cenie była możliwa początkowa konsumpcja?
Efekt dochodowy - informuje o zmianie popytu na dobro wywołanej zmianą siły nabywczej dochodu, zachowując stałą cenę dobra na poziomie zmienionym.
Nadwyżka konsumenta
Różnica pomiędzy kwotą, jaką nabywca jest skłonny zapłacić za określoną ilość dobra, a kwotą jaką musi rzeczywiście zapłacić; jest miarą korzyści czerpanej z konsumpcji danej ilości dobra. Zgodnie z prawem malejącej użyteczności krańcowej wraz ze zwiększaniem się wielkości konsumpcji danego dobra, kolejne jego jednostki powodują coraz mniejszy przyrost użyteczności dla konsumenta. Z tego powodu jest on skłonny płacić coraz mniej za kolejne jednostki dobra i będzie kupował dopóty, dopóki jego skłonność do zapłaty zrówna się z rynkową ceną towaru. Różnica jego skłonności do zapłaty i ceny rynkowej stanowi nadwyżkę konsumenta. Przykład: konsument chce zapłacić 10 zł za pomarańczę, która kosztuje 3 zł. 10 zł - 3 zł = 7zł to jest nadwyżka konsumenta.
Miary dochodu realnego
Struktury rynku i ich charakterystyka
Struktura rynku jest opisywana za pomocą konfiguracji rynkowej - zbiór 3 typów informacji. Dotyczą one: wielkości produkcji, cen i ilości podmiotów.
|
POPYT |
|||
PODAŻ |
|
jedna |
kilka |
wiele |
|
jedna |
monopol bilateralny |
monopol ograniczony |
monopol |
|
kilka |
monopson ograniczony |
oligopol bilateralny |
oligopol |
|
wiele |
monopson |
oligopson |
polipol |
Cechy |
Struktury rynku |
|||
|
konkurencja doskonała |
konkurencja monopolistyczna |
oligopol |
monopol |
Liczba firm |
wiele |
wiele |
kilka |
jedna |
Produkt |
standaryzowany (często identyczny) |
zróżnicowany |
częściowo zindywidu-alizowany |
zindywidu-alizowany |
Wpływ na cenę |
brak |
ograniczony |
duży |
bardzo duży |
Bariery wejścia |
brak |
brak |
duże |
pełne |
Warunki maksymalnego zysku przy konkurencji doskonałej i niedoskonałej
Konkurencja doskonała: max Z PK (przychód krańcowy)=KK (koszt krańcowy)=P (cena)
W konkurencji niedoskonałej: KP=PK≠P, PK≤P.
Uniwersalny warunek maksymalnego zysku to warunek Amoroso-Robinson
Funkcje i krzywe produkcji
Funkcja produkcji to zależność między nakładami a efektami. Może być wieloczynnikowa, najczęściej jednak dwuczynnikowa - Y(efekty/produkcja) = F(K,L)
Liniowa funkcja produkcji - Y = aK+bL
Funkcja produkcji Cobba-Douglasa Y=KαLβ
Krzywa produkcji to zbiór technik produkcji, które mają być zastosowane do danej wielkości produkcji. Proporcjonalna zmiana poszczególnych czynników produkcji może powodować proporcjonalną, bardziej niż proporcjonalną lub mniej niż proporcjonalną zmianę wielkości produkcji.
Technika produkcji
Technikami produkcji nazywamy określone kombinacje czynników produkcji, tj. kapitału i pracy, dające określone poziomy produkcji.
Optimum producenta (formalnie i graficznie)
Optimum ekonomiczne: max Z = KK = PK
Optimum techniczno-produkcyjne: min KPC, KK = KPC
Jeśli Z > 0 => YOT < YOE
Jeśli Z < 0 => YOT > YOE
Jeśli Z =0 to wtedy oba optima mogą się pokrywać.
Koszty produkcji i ich rodzaje
Koszty produkcji są rozumiane jako wydatki pieniężne na zakup pewnych czynników produkcji.
Kryterium czasu:
- w krótkim okresie zmienia się tylko jeden czynnik, pozostałe są stałe
- w długim okresie zmieniają się wszystkie czynniki
Koszty w krótkim okresie:
- koszty stałe całkowite (KSC) - ponoszone przez przedsiębiorstwo niezależnie od wielkości produkcji, nawet przy produkcji = 0;
- koszty zmienne całkowite (KZC) - związane z wykorzystaniem w procesie produkcji czynników zmiennych, których ilość zmienia się w zależności od wielkości produkcji;
- koszty całkowite (KC) KC=KSC+KZC;
- koszty przeciętne (stałe, zmienne, całkowite);
-koszty marginalne (KM) - jest to zmiana kosztu całkowitego wynikająca ze zmiany wielkości produkcji o jednostkę.
W długim okresie czasu wszystkie rodzaje kosztów ulegają zmianie. Producent dokonuje wyboru najkorzystniejszych rozmiarów produkcji - planuje powiększenie produkcji i wielkości zakładu z oparciu o minimalizację kosztów.
Koszty transakcji i ich rodzaje
Koszty transakcji to koszty dóbr i usług związane z przygotowaniem, nadzorowaniem, egzekwowaniem, korygowaniem, realizowaniem kontraktów.
Twierdzenie Eulera i jego konsekwencje
Wielkość produkcji może być zapisana jako suma iloczynów ilości danego czynnika i jego krańcowej produkcyjności.
Rozpatrując zależność tylko od pracy i kapitału:
Informuje nas o ile zwiększy się (zmniejszy się) produkcja, jeżeli nakład kapitału zwiększy się (zmniejszy się) o jednostkę.
Informuje nas o ile zwiększy się (zmniejszy się) produkcja, jeżeli nakład pracy zwiększy się (zmniejszy się) o jednostkę.
Prawo malejących przychodów
Wraz ze wzrostem nakładów czynnika zmiennego (w krótkim okresie zwykle nakładów pracy) rosną rozmiary produkcji, ale przyrosty tej produkcji, wprawdzie dodatnie, maleją. W krótkim okresie nie zmienia się kapitał, łatwiej zmienić liczbę zatrudnionych. Zmienia się tylko jeden czynnik, pozostałe są stałe.
Stałe, malejące, rosnące przychody skali
F(αK, αL) = αu F(K, L)
Jeśli u>1, to mamy do czynienia z rosnącymi korzyściami skali. Oznacza to, że produkcja rośnie szybciej niż nakłady. Powinniśmy wtedy produkować tyle, ile się da. Jeśli u<1 to mamy malejące korzyści skali. W takim przypadku koszty są mniejsze im mniej produkujemy, najlepszym rozwiązaniem jest brak produkcji. Jeśli u=1, to koszty skali są stałe - produkcja rośnie proporcjonalnie do nakładów.
Krzywa Engla i prawo Engla
Krzywa Engla opisuje zależności między dobrem, a dochodem.
Prawo Engla - Wraz ze wzrostem dochodu realnego konsumenta maleje w jego wydatkach udział dóbr podstawowych, a zwiększa się udział dóbr wyższego rzędu. I odwrotnie.
I i II prawo Gossena
I prawo Gossena - Wraz ze wzrostem ilości konsumowanego dobra rośnie użyteczność całkowita, ale przyrosty tej użyteczności są malejące (ale dodatnie).
II prawo Gossena - Alokacja jest optymalna, gdy krańcowe efekty dodatkowej jednostki zasobu są równe we wszystkich jego zastosowaniach.
Próg rentowności firmy
Próg rentowności firmy, to wielkość produkcji, dla której przychód całkowity zrównuje się z kosztem całkowitym.
Przy liniowej funkcji kosztów mamy:
PC=Y*P(cena)
KC=a +By
Wtedy próg rentowności wynosi: YR=a/(P-b)
Jeśli produkcja < YR to przedsiębiorstwo ponosi straty, w przeciwnym wypadku osiąga zyski.
Warunek zamknięcia firmy
Jeśli przedsiębiorstwo produkuje mniej niż wynosi próg rentowności firmy, tj. gdy Y<YR. wdlokresie.
Indeks siły monopolowej Lernera
Oznacza możliwości, jakie firma posiada w związku ze swoją pozycją na rynku, ustalania przez firmę ceny.
Wielkość różnicy P-KK>0 świadczy o sile monopolowej - pokazuje jak bardzo cena różni się od kosztu krańcowego.
Indeks Lernera jest odwrotnością elastyczności cenowej popytu.
Jeśli IL=0 oznacza to, że jesteśmy w konkurencji doskonałej, bo wtedy KK=P.
Na rynku konkurencji niedoskonałej 0 ≤ IL ≤ 1.
Warunek Amoroso-Robinson
εcp - elastyczność cenowa popytu
Konkurencja doskonała
Konkurencja niedoskonała PK ≠ P
Jeżeli
, to warto być monopolistą dążącym do posiadania znacznej pozycji na rynku.
Jeżeli
, to nie warto być monopolistą.
Neoklasyczna teoria firmy
Zakłada własność prywatną indywidualną. Firma realizuje cele właściciela kapitału, celem jest maksymalny zysk.
Menadżerskie modele teorii firmy
Zakładają własność prywatną kolektywną (tj. spółka jest własnością wielu akcjonariuszy). Jeśli jestem jedynym akcjonariuszem to mój udział wynosi 1, jeżeli nie mam akcji, to udział wynosi 0, a jeżeli jestem jednym z wielu, to udział wynosi 0 < ai < 1. Firma jest duża i jest w pewnych relacjach z rynkiem, może w pewien sposób na niego wpływać. Firma dysponuje ogromnym kapitałem, większym niż wkłady akcjonariuszy.
Modele menadżerskie różnią się postaciami funkcji celu.
Model W. Baumola
- Funkcją celu jest maksymalny zysk.
- Jeżeli firma sprzedaje, to zarabia.
- Funkcja celu jest pogodzeniem interesów menadżera i akcjonariuszy.
Model O Wiliamsona
- Firma stoi w obliczu ujemnie nachylonej funkcji popytu.
- Działa na rynku niedoskonale konkurencyjnym.
- Funkcja celu menadżerów jest związana z ich interesami, uwzględniają jednak oni interes akcjonariuszy.
Model A. Wooda
- Firma dąży do maksymalizacji marży zysku. Marża to Z=f(V,k), V-sprzedaż korporacji, k-współczynnik kapitałowości.
- Sprzedaż musi być taka sama jak popyt.
- Firma chce w pełni wykorzystać swoje zdolności produkcyjne.
Behawioralna teoria firmy
Z połowy lat 60. XX wieku. Pośrednia teoria pomiędzy teorią klasyczną i menadżerską a instytucjonalną teorią firmy.
Cel firmy - w modelu neoklasycznym jest to zawsze maksymalny zysk, natomiast w modelu menadżerskim np. Wooda jest to maksymalny przychód całkowity
Ograniczenia popytowe - wielkość i struktura popytu determinuje sposób działania firmy
Warunki równowagi - patrzymy na firmę jako grupę ludzi, z których każdy ma swoją racjonalność. Firma jest powoływana do realizacji jakiś zadań, ale co z tego wyjdzie, to wynika z tego jak układają się własne interesy pracowników.
Behawioralna teoria traktuje firmę jako koalicję sprzecznych interesów, oznacza to, że nie ma sensu mówienie o z góry założonej funkcji celu. Nie ma funkcji celu. Firma realizuje bowiem interesy różnych interesariuszy.
Ta teoria nie jest ogólnym modelem wyjaśniającym. Dopiero pokazanie relacji interesów poszczególnych ludzi. Twórcami tej teorii są: Simon, Radner, Cyert, March. Wskazano, że niekoniecznie celem firmy musi być maksymalny zysk, że cele firmy mogą być różne.
Prawo Gibrata
Rozkład liczebności firm małych, średnich i dużych daje się opisać według krzywej rozkładu normalnego (wg krzywej globalnej populacji firm) - prawidłowość ta jest sprawdzana i potwierdzana przez badania empiryczne.
Teoria X-efektywności i X-nieefektywności
Teoria X-efektywności wiąże się z zasadą optymalnego wykorzystania zasobów. Są dwa niezbędne warunki:
Optymalna alokacja
Maksymalnie oszczędne wykorzystanie zasobów
Przedsiębiorstwo funkcjonuje na rynku i w związku z tym głównym elementem jest kontrakt. Podmioty charakteryzują się racjonalną optymalnością.
S 108-109?!
Transakcja i jej charakterystyki
Transakcja to pewna kategoria ekonomiczna, którą charakteryzuje się poprzez zidentyfikowanie trzech podstawowych wymiarów:
- scharakteryzowanie specyficznych zasobów, których transakcja dotyczy (czego oczekujemy, jakie muszą być jego cechy),
- ryzyko lub niepewność transakcji (ryzykowne są bardziej kosztowne),
- powtarzalność, częstotliwość.
Firma w teorii kosztów transakcji
Teoria kosztów transakcji opiera się na następujących założeniach:
- podmioty gospodarcze jakimi są firmy charakteryzują się ograniczoną racjonalnością (tak jak w behawioralnej), rozwiązania optymalne mogą, ale nie muszą występować;
- firmy jak i wszystkie podmioty gospodarcze zachowują się egoistycznie, tzn. cechują je zachowania oportunistyczne, mogą działać legalnie lub nie, przestrzegać kontraktu lub nie;
- podstawowym obiektem analizy jest transakcja.
Odzwierciedla istnienie stosunków pomiędzy firmą a otoczeniem rynkowym. Celem firmy jest minimalizacja kosztów transakcji, która ma możliwość minimalizację łącznych kosztów (min(KC+KT))
Wielkość firmy w teorii neoklasycznej, menadżerskiej, kosztów transakcji (integracja pozioma i pionowa)
W menadżerskiej teorii firmy, firma jest duża i jest w pewnej relacji z rynkiem.
W teorii kosztów transakcji firma może mieć różną wielkość, ale należy pamiętać, że im większa firma tym większe koszty transakcji.
Funkcja podaży firmy w konkurencji doskonałej i przy monopolu
Dylemat więźnia
Pokazuje istotę zagadnienia czy lepiej współpracować czy lepiej konkurować.
Jest dwóch więźniów. Nie ma jednak dowodów, że oni popełnili przestępstwo. Zostali osadzeni w dwóch różnych celach, bez możliwości porozumiewania się. Prokurator przychodzi do każdego z nich osobno i mówi, że są dwie możliwości: przyznać się lub się nie przyznać. I tak:
- jeżeli się przyznasz i drugi też się przyzna, to dostaniecie łagodną karę;
- jeżeli się przyznasz, a ten drugi nie, to on będzie odbywał surową karę, a ty będziesz wolny;
- jeżeli się nie przyznasz, a ten drugi przyzna, to zostanie uwolniony, a ty poniesiesz surową karę;
- jeżeli obaj się nie przyznacie, będziecie wolni.
Gdy nie mają ze sobą kontaktu, obaj będą grali strategię przyznać się. Gdyby mogli się porozumieć obaj by się nie przyznali.
Sposoby rozumienia konkurencji w ekonomii
Dylemat więźnia.
Budowanie zaufania, kierowanie się etyką w biznesie opłaca się. Wywiązywać się z kontraktów. Z tego wynikają zawsze korzyści. Nie zawsze konkurencja jest korzystna.
Historia jastrzębia i gołębia.
Należy unikać konfrontacji z silniejszą konkurencją. Czasami warto ponieść porażkę, jeżeli konkurent też poniesie. Wszyscy blefują, więc czasami warto blefować.
Strategia konkurowania dotyczy jedynie rynków oligopolistycznych niedoskonale konkurencyjnych.
Postulat Axelroda
Tak długo mamy do kogoś zaufanie, dopóki on nas nie zawiedzie.
Partnerzy będą wobec siebie lojalni, gdy istnieje groźba odwetu.
Warunki równowagi w modelu Cournota, Stackelberga i Bestranda
Model Cournota (dotyczy duopolu)
Równowaga występi wówczas, gdy udziały w rynku będą takie same dla obu firm i wyniosą ½, bo Y=Y1+Y2
Czyli Y1/Y = Y2/Y = ½
Model Stackelberga (model lidera ilościowego)
Trwała równowaga będzie niemożliwa, jeśli obie (wszystkie) firmy będą chciały być liderem. Równowaga w takim modelu może być zachowana tylko wtedy, gdy każda z firm pogodzi się ze swoją pozycją i nie będzie starała zmienić swojego położenia.
Model Berstranda (dotyczy duopolu)
Równowaga ustala się, gdy cena firmy 1 będzie równa cenie firmy 2. Wtedy dochodzi do stanu równowagi i ustalenia się ceny rynkowej.
Asymetria informacji (model rynku używanych samochodów)
Firmy podejmują decyzje jednocześnie i niezależnie. Jest cechą typową dla firm działających na innym niż doskonale konkurencyjnym rynku.
Udział firmy w rynku i sposób jego pomiaru (stopień koncentracji rynku)
Krótki i długi okres w analizie ekonomicznej
W krótkim okresie zmienia się tylko jeden czynnik, pozostałe są stałe, bez zmian. W długim okresie wszystkie czynniki mogą się zmieniać.
Zasada optymalnego wykorzystania zasobów
Optymalna alokacja zasobów - wybór celów wykorzystania ograniczonych zasobów.
Maksymalnie oszczędne gospodarowanie rozdzielonymi zasobami - z tego wynika, że minimalizujemy nakład.
Pojęcie ryzyka i niepewności
Charakterystyka konkurencji doskonałej, monopolistycznej, oligopolu i monopolu
Pojęcie zasobów i strumieni
Zasoby - pewną wielkość ekonomiczną nazwiemy zasobami, jeżeli są one mierzone w wielkościach niezależnych od czasu.
Strumienie - wielkości ekonomiczne mierzone na jednostkę czasu.
Optimum Pareta
Sytuacja optymalna w sensie Pareta występuje wtedy, jeżeli żaden z podmiotów wchodzący w interakcje z pozostałymi nie może poprawić swojej sytuacji, bez pogarszania sytuacji co najmniej jednego z pozostałych podmiotów.
Miary dochodu realnego
Funkcja podaży firmy w konkurencji doskonałej i przy monopolu
Udział firmy w rynku i sposób jego pomiaru (stopień koncentracji rynku)
Pojęcie ryzyka i niepewności
Charakterystyka konkurencji doskonałej, monopolistycznej, oligopolu i monopolu