Demografia
Zagadnienia na kolokwium
1. Definicja terminu demografia zajmuje się badaniem zjawisk ludnościowych, dąży do ustalenia prawidłowości zjawisk ludzkich w określonych warunkach historycznych i gospodarczych.
2. Subdyscypliny demograficzne
a) demografia opisowa - zajmuje się opisywaniem struktur demograficznych.
b) demografia historyczna - zajmuje się badaniem zjawisk zachodzących w procesach historycznych.
c) demografia ogólna - rozwiązuje problemy teoretyczne pomiarów.
d) demografia potencjalna - zaczyna nadawać dla ludzi cech indywidualnych.
e) demografia ekonomiczna - zajmuje się badaniem zjawisk gospodarczych i ekonomicznych.
3. Cel i zakres badań demograficznych jest to wykrycie bądź potwierdzenie określonych praw i prawidłowości zachodzących w rozwoju ludności w konkretnych warunkach gospodarczych na określonym terytorium.
4. Źródła badań demograficznych
Powszechne spisy ludności
Badania ankietowe
Rejestracja zgonów i urodzeń
5. Populacja i jej cechy
I. Populacja jest to ogólna liczba ludności zamieszkująca określone terytorium.
II. Cechy populacji:
a) płeć - warunkuje do zdolności do rozrodu (prokreacji).
b) wiek - liczony od momentu poczęcia (w odróżnieniu do płci, zmienia się cały czas).
c) stan cywilny - Zawracie małżeństwa, rozróżniany wśród osób dojrzałych.
d) przynależność do kohorty - to osoby urodzone w określonym przedziale czasu kalendarzowego.
e) przynależność terytorialna - zależy od kryterium geograficznego i etnicznego.
6. Dynamika ludności i czynniki ją kształtujące
I. Dynamika ludności jest to zmienność w czasie liczby ludności.
II. Czynniki:
Rodność
Umieralność
Ruch wędrówkowy
7. Współczynnik przyrostu naturalnego i zmiennego
Wpn = Lu-Lz/Ms*1000(promil)
Lu - liczba urodzeń
Lz - liczba zgonów
Ms - średnia liczba ludności
8. Podstawowe kategorie demograficzne
I. Cechy populacji: (patrz 5)
II. Zdarzenia i zjawiska ludnościowe:
Zawarcie małżeństwa
Rozwiązanie małżeństwa
Ciąża
Poród
Urodzenie i zgon
Przyjęcie i wyjazd migranta
III. Procesy demograficzne:
Starzenie się
Urbanizacja
Rodność
Umieralność
Mobilność
Reprodukcja ludności
9. Powszechne spisy ludności i ich historia
I. Spis ludności: zapewniają informacji o stanie cywilnym, liczbie ludności, strukturze zawodowej, odbywa się na wszystkich szczeblach.
II. Historia: pierwsze spisy prowadzono już w średniowieczu i w bullach papieskich. W Polsce pierwszy spis miał miejsce w 1921r.
10. Kategorie ludności spisowej
Ludność stała (stale zamieszkała)
Ludność faktycznie zamieszkała
Rezydenci (ludność rezydująca)
11. Cechy demograficzne w spisach ludności
Płeć
Wiek
Stan cywilny
Kraj/miejsce urodzenia
Obywatelstwo
12. Cechy społeczno-zawodowe w spisach ludności
Praca
Źródło utrzymania
Charakter zatrudnienia
Praca główna
Rodzaje nie zarobkowego źródła utrzymania
13. Gospodarstwa domowe
a) gospodarstwa pracownicze
b) gospodarstwa pracujących na rachunek własny
c) gospodarstwa utrzymujące się głównie z emerytury
d) gospodarstwa utrzymujące się z renty inwalidzkiej
e) gospodarstwa utrzymujące się z innych źródeł niż renta i emerytura
f) gospodarstwa pozostające na utrzymaniu innych gospodarstw
14. Podstawowe współczynniki demograficzne
Człowiek
Rodzina
Gospodarstwo domowe
15. Ogólny wzór współczynników demograficznych
W = F/L*C
W - współczynnik demograficzny
F - ogólna liczba badanych zdarzeń
L - średnia liczba zbiorowości
C - constans (stała)
16. Średni stan ludności
L= Lp+Lk/2
L - średnia liczba ludności
Lp - liczba ludności na początku okresu badanego
Lk - liczba ludności na końcu okresu badanego
17. Współczynnik feminizacji i maskulinizacji
I. współczynnik feminizacji:
K/M*C*100
K - kobiety
M - mężczyźni
C - constans (stała)
II. współczynnik maskulinizacji:
M/K*C*100
18. Współczynnik zawierania małżeństw
Wm = M(t)/L(t)*C
M(t) - ogólna liczba małżeństw
L(t) - liczba ludności
C - constans (stała)
19. Współczynnik rozwodów
Wr = R(t)/L(t)*C
R(t) - ogólna liczba rozwodów
L(t) - liczba ludności
C - constans (stała)
20. Wiek zawierania małżeństw 18 lat lub 16 (za zgodą sądu, w przypadku Np. ciąży).
21. Noworodki żywo lub martwo urodzone
a) żywe to takie które ukazuje oznaki życia, oddycha, płacze itd. Niezależnie czy sznur pępowiny został przecięty.
b) martwe to takie które po wydobyciu nie wykazuje żadnego znaku życia, takie jak oddychanie, płacz itd.
22. Urodzenia małżeńskie i pozamałżeńskie
Urodzenie, które nastąpiło oraz zostało zarejestrowane poza okresem trwania małżeństwa z wyłączeniem urodzeń, które nastąpiły przed upływem 300 dni od daty ustania lub unieważnienia małżeństwa. Nie pozostająca w ważnym (formalnym związku małżeńskim).
23. Współczynnik urodzeń
Wur = U(t)/L(t)*C(1000)
U(t) - urodzenia żywe
L(t) - liczba ludności
C - constans (stała) w promilach
24. Ogólny współczynnik płodności
Wp = U(t)/L(t)*C(100)
25. Płodność naturalna
Poziom dzietność przy braku ograniczenia rozrodczości.
26. Urodzenia żywe wg kolejności (interwały proto i intergenetyczne)
I. Interwał intergenetyczny to okres pomiędzy ciążami wynoszący zależnie od obszaru - 22-23 miesiące do 35-37 miesięcy.
II. Interwał protogenetyczny czyli interwał pomiędzy zawarciem małżeństwa a urodzeniem pierwszego dziecka.
27. Urodzenia wg płci.
Stosunek liczby urodzeń do płci (więcej rodzi się dziewczynek niż chłopców)
28. Sezonowość urodzeń jest to inaczej struktura ludności według miesięcy. Różni się ona miesiącami w innych częściach świata. W Polsce przypada na lipiec.
29. Umieralność czyli inaczej wszystkie zgony.
30. Śmiertelność czyli zgony z jakiejś przyczyny.
31. Współczynniki zgonów
Wz = Z(t)/L(t)*C(1000)
Z(t) - współczynnik zgonów w roku t
L(t) - liczba ludności w roku t
C - constans (stała)
32. Nadumieralność mężczyzn znacznie większa liczba umieralności mężczyzn w stosunku do umieralności kobiet w danej populacji.
33. Roczny współczynnik zgonu niemowląt 6,6% chłopcy i 5,4% dziewczynki
34. Umieralność neonatalna, postneonatalna, endogeniczna i egzogeniczna
neonatalna - wszystkie zgony, które zaszły w okresie noworodkowym (0-27 dni). Jest to stosunek zgonów noworodków do urodzeń żywych.
postneonatalna - zgony niemowląt starszych niż 28 dni do urodzeń żywych
endogeniczna -przyczyny wewnętrzne, umieralność z powodu wad wrodzonych i różnych przyczyn okołoporodowych
egzogeniczne - przyczyny zewnętrzne - choroby zakaźne, wypadki, zatrucia.
35. Zgony według przyczyn czyli umieralność według przyczyn. Czyli choroby, wady i ułomności.
36. Współczynnik dynamiki demograficznej
Wd=U(t)/Z(t)*C
37. Struktura ludności według płci wieku i stanu cywilnego
a) struktura ludności według płci ma bezpośredni wpływ na reprodukcję ludności. Jej głównym miernikiem jest współczynnik feminizacji.
b) struktura ludności według wieku stanowi podstawę do wszelkich badań demograficznych jest tłem dla zachodzących procesów demograficznych.
c) struktura ludności według stanu cywilnego dzieli osoby badane na stany(małżeński, rozwiedziony, wolny, wdowi, w separacji). Spisy powszechne dostarczają dla nich szczególnych danych.
38. Struktura społeczno-zawodowa bada się ją poprzez zmiany zatrudnienia w trzech podstawowych dziedzinach gospodarki (rolnictwo, przemysł i usługi). Bada się też udział kobiet aktywnych zawodowo w ogólnej liczbie ludności, oraz całkowity udział ludności aktywnych zawodowo. Bada też wykształcenie społeczeństwa, oraz źródła utrzymania.
39. Analfabetyzm stosunek ogólnej liczby ludności nie umiejącej ani pisać ani czytać do ogólnej liczby ludności(wieku 6,7,10,15 i więcej lat). Półanalfabeci umieją tylko czytać.
40. Piramidy wieku to wykres sporządzony na osi współrzędnych prostokątnych, wyróżniamy:
Progresywna (trójkątna)
Zastojowy (górka)
Regresywny (wypukła)
41. Współczynnik aktywności zawodowej jest ilorazem aktywnych zawodowo do ludności w wieku 15 lat i więcej.
Waz=Laz/Lx*C(100)
Laz - liczba osób aktywnych zawodowo
Lx - ludność w wieku 15 lat lub 18 lat i więcej.
42. Wskaźnik bezrobocia
Wb=Lh/Laz*C
Lh - liczba osób bezrobotnych