Rachunek produktu i dochodu narodowego

Ruch okrężny

• Gospodarka jako całość zawiera wiele różnych podmiotów począwszy od gospodarstw domowych, poprzez przedsiębiorstwa, na jednostkach organizacyjnych aparatu państwowego szczebla lokalnego i centralnego skończywszy.

• Wszystkie te elementy współdziałają ze sobą i są połączone różnego rodzaju zależnościami - ich indywidualne decyzje wyznaczają łączne wydatki całkowite w gospodarce, dochód całkowity i ogólną wielkość produkcji dóbr i usług.

• Ruch okrężny jest to odbywający się na rynkach przepływ strumieni produktów i czynników wytwórczych między podmiotami gospodarującymi w zamian za płatności dokonywane za nie.

Ruch okrężny

• Zasób jest to dana ilość pieniądza lub dobra mierzona w danym momencie

• Strumień jest to ilość mierzona w jednostce czasu.

• Np. bogactwo konsumenta stanowi zasób, strumieniami natomiast są jego dochody i wydatki;

• Np. liczba bezrobotnych stanowi zasób, a liczba tracących pracę w danym czasie jest strumieniem odpływających z zasobu zatrudnionych;

• Np. wielkość kapitału zaangażowanego w gospodarce jest zasobem, a nakłady inwestycyjne przeznaczone na zwiększenie zasobu kapitału stanowią strumień.

Teoria wzrostu gospodarczego

• dostarcza wyjaśnień dotyczących oddziaływania najważniejszych czynników decydujących o zmianach podstawowych wielkości makroekonomicznych: produkcja, zatrudnienie, inwestycje, konsumpcja

• Przez pojecie rozwoju gospodarczego rozumiemy zmiany jakościowe zachodzące w gospodarce i społeczeństwie, które dotyczą np.: zmiany organizacji społeczeństw. Ten termin jest szerszy niż wzrost gospodarczy.

• Wzrost gospodarczy oznacza analizę zmian ilościowych przy założeniu, że podstawowe wielkości makroekonomiczne charakteryzują się występowaniem długofalowego trendu.
  

Wzrost gospodarczy

• Wzrost gospodarczy oznacza określony poziom produkcji, która podlega pomiarowi.

• Mierzenie całkowitej wielkości dóbr i usług pozwala:
  - ocenić wzrost gospodarczy
  - ocenić politykę gospodarczą rządu
  - opracować zasady polityki makroekonomicznej
  - ocenić poziom życia różnych krajów
  - planować wielkość produkcji w poszczególnych przedsiębiorstwach

Rachunki makroekonomiczne - przegląd

System rachunków narodowych (SNA)

• Dobry system rachunków dochodu i produktu narodowego pozwala lepiej zrozumieć funkcjonowanie gospodarki

• Rachunek dochodu narodowego stanowi podstawę modeli makroekonomicznych

• Takie systemy dostarczają także danych służących do testowania teorii makroekonomicznych

Produkt krajowy brutto (PKB):

• rynkowa wartość dóbr i usług finalnych wytworzonych w danym okresie przez czynniki produkcji zlokalizowane na terenie danego kraju, bez względu na to, do kogo one należą

Produkt gospodarki może być liczony trojako:

• jako strumień wytworzonych produktów

• od strony wydatków na krajową produkcję

• od strony dochodów czynników produkcji

PKB jako strumień wydatków

• wszystkie dobra i usługi finalne, wytworzone w danym roku

PKB w cenach rynkowych

• PKB = C + I + G + Ex

PKB w cenach czynników produkcji

• PKB = C + I + G - T

• C - konsumpcja

• I - inwestycje

• G - wydatki rządowe na dobra i usługi

• Ex - eksport netto

• T - podatki pośrednie zwane inaczej podatkami od wydatków

Kategorie wydatków

• Konsumpcja (C)

• wszystkie wydatki gospodarstw domowych

• Inwestycje (I)

• zakupy nowych dóbr kapitałowych (nie służące bieżącej konsumpcji)

• Zakupy rządowe (G)

• wydatki państwa (zakupy dóbr i usług, ale też budowa infrastruktury)

• Eksport netto (X - Z)

• eksport netto = eksport (X) - import (Z)

PKB jako strumień produktów

• suma wydatków na wszystkie dobra i usługi finalne, wytworzone w danym roku

• PKB możemy także obliczać dodając wartość produkcji dóbr i usług w różnych gałęziach gospodarki. Aby zapobiec kilkakrotnemu liczeniu tych samych pozycji oraz aby każdej gałęzi gospodarki można było przyporządkować część PKB używa się wartości dodanej.

• Wartość dodana jest różnicą pomiędzy wartością produktu a kosztami dóbr pośrednich służących do wyprodukowania tego produktu, na każdym etapie procesu produkcji (koszty rzeczowych czynników wytwórczych)

• pojęcie wartości dodanej jest ściśle związane z koncepcją dóbr pośrednich - to właśnie do dóbr pośrednich wartość dodana jest „dodawana” w procesie produkcji

PKB od strony dochodów

• suma wynagrodzenia właścicieli wszystkich czynników produkcji

Produkt narodowy brutto (PNB)

Produkt narodowy brutto (PNB) to rynkowa wartość wszystkich finalnych dóbr i usług wytworzonych w danym okresie przez czynniki produkcji należące do obywateli danego kraju, bez względu na to, gdzie są one zlokalizowane

• PNB - jest miernikiem całkowitych dochodów osiąganych przez obywateli danego kraju powiększonych o dochody netto z tytułu własności za granicą.

• Dochody netto są różnicą między dochodami otrzymanymi z tytułu własności za granicą a dochodami wypłaconymi z tytułu własności cudzoziemcom.

• Jeśli odpływ dochodów otrzymywanych z tytułu usług czynników produkcji będących własnością kapitału zagranicznego jest większy niż przypływ otrzymywany z tego samego tytułu z zagranicy wówczas PKB > PNB i odwrotnie.

• W przypadku, gdy przypływ dochodów równa się odpływowi lub dany kraju w ogóle nie wypłaca i nie otrzymuje dochodów z własności, wówczas PKB = PNB.

• PNB = PKB + Dz

• Dz - dochody z zagranicy

Produkt Narodowy Netto

• Produkt Narodowy Netto - PNN - jest mniejszy od PNB o wielkość amortyzacji.

• Amortyzacja jest miarą szybkości zmniejszania się wartości istniejącego w kraju zasobu kapitału trwałego w danym okresie, będącego wynikiem jego fizycznego lub ekonomicznego zużycia.

• Amortyzacja jest kosztem ekonomicznym, ponieważ dotyczy zasobów zużywanych w procesie produkcji.

• PNN = PNB - Am

• Am - wielkość amortyzacji

Dochód narodowy

• Dochód narodowy jest podstawową kategorią makroekonomiczną. Służy ona do określenia zdrowia ekonomicznego danej gospodarki.

• Kategorię dochodu narodowego używa się do badania wzrostu rozwoju gospodarczego, poziomu życia ludności oraz do porównywania gospodarek różnych krajów (budowania rankingów).

• Dynamika dochodu narodowego może świadczyć o postępie bądź regresie. Dochód narodowy wyraża makroekonomiczny punkt widzenia na problemy produkcji, podziału i wymiany (proces gospodarowania).

Dochód narodowy

• Dochód narodowy równy jest produktowi narodowemu netto powiększonemu o subsydia rządowe (przedmiotowe) i pomniejszonemu o podatki pośrednie. Jest to produkt netto wytworzony w gospodarce.

• Dochód Narodowy - DN - wg cen czynników wytwórczych możemy otrzymać przez pomniejszenie PNN o podatki pośrednie. Dochód Narodowy jest dla nas sumą wynagrodzeń kapitału, ziemi i pracy w postaci zysków, procentów i rent, dywidend i płac. Regulatorem tego, aby wszystkie czynniki były wynagrodzone jest rynek i państwo.

DN(cw) = PNN - Tp

Tp - podatki pośrednie

• Dochody osobiste ludności są częścią dochodu narodowego wg cen czynników wytwórczych, która powstaje po odjęciu nierozdzielonych zysków przedsiębiorstw oraz składek na ubezpieczenia społeczne. W jego skład wchodzą również wszelkie dochody transferowe pochodzące zarówno z przedsiębiorstw prywatnych, jak i z budżetu państwowego i budżetów lokalnych.

Dochód osobisty ludności

• DOL = DN (cw) - Nz - Us + Lrz + Brz + Bp

• Nz = nierozdzielone zyski przedsiębiorstw

• Us - składki na ubezpieczenia społeczne

• Lrz - procenty wypłacane przez rząd od sprzedanych obligacji

• Brz - transfery rządowe

• Bp - transfery prywatne

Rozporządzalne dochody osobiste

• Rozporządzalne dochody osobiste to dochody gospodarstw domowych po uwzględnieniu podatków bezpośrednich i płatności transferowych (transferem nazywamy przekazanie określonej sumy dochodów na rzecz ludności bez bieżącego świadczenia usług - emerytury, renty itp.). Wielkość ta informuje nas o tym, ile gospodarstwa domowe mogą przeznaczyć na wydatki i oszczędności.

Dochód rozporządzalny ludności

• Dochód rozporządzalny (do dyspozycji) równy jest dochodowi osobistemu pomniejszonemu o podatki osobiste.

• Dochód rozporządzalny to kwota, jaką gospodarstwa domowe mogą przeznaczyć na konsumpcję.

• Rdl = Dol - Tb - G

• Tb - podatki bezpośrednie

• G - inne obciążenia, zobowiązania

Wartość bieżąca i wartość nominalna

• Bieżąca wartość to wartość w złotych równa kwocie, za jaką dobro lub usługa były kupione w chwili transakcji

• Jeżeli PKB liczony jest w oparciu o wartości bieżące, wówczas nazywamy go nominalnym PKB

Realny PKB

• Realny PKB jest wartością PKB mierzonego przy użyciu stałych cen (w cenach z tzw. roku bazowego)

• Rok bazowy jest rokiem wzorcowym, w odniesieniu do którego mierzymy PKB w innych latach

Deflator PKB, nominalny PKB i realny PKB

• Deflator PKB to wskaźnik ogólnego poziomu cen dóbr i usług uwzględnionych w PKB

PNB jako miernik wzrostu gospodarczego

• Mierzenie PNB lub też całkowitej produkcji dóbr i usług pozwala ekonomistom ocenić wzrost gospodarczy kraju w kolejnych latach oraz umożliwia śledzenie skutków oddziaływania polityki rządu na produkcję i dochody.

• Umożliwia on sprawdzenie teorii dotyczących sposobu funkcjonowania gospodarki w skali makro w stosunku do rzeczywistych danych, a także umożliwia urzędnikom administracji państwowej opracowanie zasad polityki gospodarczej, sprzyjającej wzrostowi produkcji.

• W praktyce występują dwa problemy utrudniające włączenie całej produkcji do PNB.

• Po pierwsze niektóre wytwory działalności gospodarczej człowieka takie jak hałas, zanieczyszczenie środowiska i korki drogowe wpływają na wzrost uciążliwości życia. Powinniśmy zatem wprowadzić zmiany o te czynniki odejmując od tradycyjne mierzonego PNB szacunkową wartość wszystkich dóbr uciążliwych dla życia, powstałych w trakcie procesów produkcji. Jest to jednak niemożliwe do wykonania ponieważ omawiane czynniki nie są przedmiotami obrotu rynkowego, w związku z czym niezwykle trudno jest wycenić ilościowo rozmiary ich produkcji czy też koszty, jakie nakładają one na społeczeństwo.

• Po drugie istnieje również wiele cennych dóbr i usług, które nie są wliczane do PNB (porządki domowe, majsterkowanie) z powodu nie objęcia ich transakcjami rynkowymi a w konsekwencji braku adekwatnych mierników ich wartości. W konsekwencji w wyniku szacunku rozmiary nieoficjalnej gospodarki mieszczą się w bardzo szerokim przedziale od 3% do 25% PNB.

Dobrobyt ekonomiczny netto

• W 1972 roku W. Nordhaus i J. Tobin opracowali koncepcję miernika, który nazwali wskaźnikiem dobrobytu ekonomicznego netto - DEN. Wskaźnik ten koryguje PNB przez odjęcie odeń plag (np. zanieczyszczenia środowiska), dodanie wartości dóbr i usług o charakterze nierynkowym oraz dołączenie wartości czasu wolnego.

• Wartość DEN jest większa od PNB, ale za to tempo jego wzrostu jest niższe niż dynamika PNB. Szacunki wielkości DEN są oczywiście bardzo przybliżone i nieprecyzyjne, niemniej jednak wskaźnik ten nawet w tej niedojrzałej postaci uświadamia nam, iż PNB jest bardzo niedoskonałą miarą dobrobytu w społeczeństwie.

Dochód narodowy podzielony a wytworzony

• Te dwie kategorie różnią się ponieważ mamy do czynienia z gospodarką otwartą. Problem ten nie istnieje w gospodarce zamkniętej.

• W zależności od relacji importu i eksportu (bilansu handlu zagranicznego) zmieniają się nam kategorie do podziału.

• Jeżeli od dochodu wytworzonego w danym kraju odejmiemy różnicę między eksportem i importem otrzymamy dochód podzielony - (DW - (EX - IM) = DP).

• Jeśli w tym kraju ilość eksportowanego towaru jest równa importowi towarów wtedy dochód wytworzony jest równy dochodowi podzielonemu (gdy EX = IM, to DW = DP).

• Jeśli eksport jest wyższy od importu wtedy dochód wytworzony jest wyższy od podzielonego (gdy EX > IM, to DW > DP).

Podział dochodu narodowego

• Rola podziału w gospodarce narodowej polega na tym, że strumień dóbr materialnych opuszczających sferę produkcji dociera dzięki podziałowi do sfery konsumpcji, natomiast pewna część tej produkcji jest zawracana w sferze podziału do sfery wytwarzania.

• Możemy więc wyróżnić dwa zadania podziału: zadania ekonomiczne i zadania społeczne.

• Zadania ekonomiczne możemy sprowadzić do tego, że za pośrednictwem podziału odpowiednie proporcje pomiędzy konsumpcją bieżącą społeczeństwa a konsumpcją przyszłą można utrzymać.

• Zadania społeczne sprowadza się do tego, aby ten strumień dóbr i usług materialnych był dzielony między różne grupy, klasy i warstwy społeczne w sposób, który odpowiada zasadom działania społeczeństwa, czyli w taki sposób, aby minimalizował konflikty społeczne.

Formy podziału dochodu narodowego

• podział pierwotny - dokonuje się wraz z wytworzeniem dóbr i usług u producenta.

• Dzieli się na płace pracowników i nadwyżkę

• Dw = V + M, gdzie V - płace, M - nadwyżka

• Część nadwyżki przejmowana jest przez właściciela, czyli producenta. Jest ona przejmowana przez właścicieli czynników wytwórczych (Mp), natomiast część idzie do państwa (Mb).

• M = Mp + Mb

• podział wtórny - ujmuje wszystkie procesy i mechanizmy, które oddziałują na podział dochodu od momentu jego wytworzenia aż do ostatecznego wykorzystania. Wszystkie procesy odbywają się pomiędzy rynkiem a budżetem państwa, dlatego część osiąganych przez społeczeństwo w różny sposób dochodów musi być odprowadzana w różnych formach do budżetu państwa.

• B = Bs + Bo + Brz

Budżet wydaje swoje środki na (redystrybucja):

• finansowanie rozwoju (Bs), np. budowanie szkół

• finansowanie wszelkich osobowych wydatków w sferze poza produkcją materialną oraz wszystkie transfery w postaci rent, emerytur itp. (Bo)

• finansowanie rzeczowych wydatków wszystkich instytucji, organizacji sfery poza produkcją materialną (Brz), np. wyposażenie szkoły

Podział dochodu narodowego

Za słowem podział kryją się dwa różne zabiegi:

• Podział między poszczególnych ludzi lub grupy społeczne i zawodowe

• podział między różne cele,

• najogólniejszym podziałem jest podział dochodu narodowego na konsumpcję i inwestycje, a następnie podział tych dwóch wielkich agregatów na mniejsze części (konsumpcji na konsumpcję artykułów odzieżowych, żywnościowych itp. inwestycji na produkcyjne, socjalne).

Problem sprawiedliwości w podziale dochodu narodowego

• „tym bogatsze społeczeństwo im wyższy dochód narodowy lub produkt społeczny na mieszkańca”.

• Stosunek podziału dochodu narodowego i produktu społecznego jest jednym z kryteriów odróżnienia nurtu prawicowego od lewicowego.

• Lewica jest zwolennikiem zasad egalitaryzmu, prawica - przeciwnikiem narzucania jakichkolwiek zasad uznając, że żywioł rynkowy jest najbardziej sprawiedliwym dystrybutorem, gdyż przyznaje każdemu to, na co zasługuje. Prawica ma niewątpliwie racje dowodząc, że egalitaryzm oducza ludzi przedsiębiorczości, wywołuje postawy roszczeniowe i jest pożywką dla różnego rodzaju pasożytnictwa. Ma tez rację lewica twierdząc, że społeczeństwo ludzkie musi troszczyć się o jednostki z różnych powodów pozbawione umiejętności wykuwania własnego pomyślnego losu.

---