MAKROEKONOMIA Z

• ĆW2 • 03.10.2010

Strona

|

1

ĆW

2

R AC H U N E K D O C H O D U NA RO D OW E G O ,

C Z Y L I JA K M I E R Z Y M Y P RO D U K T NA RO D OW Y

Z A G A D N I E N I A

1 . P O D S T A W O W E D E F I N I C J E

2 . R U C H O K R Ę Ż N Y W G O S P O D A R C E

3 . P R O D U K T K R A J O W Y B R U T T O – P K B

4 . S K Ł A D N I K I P K B

5 . T R Z Y M E T O D Y L I C Z E N I A P K B

6 . P K B W R U C H U O K R Ę Ż N Y M

7 . K A T E G O R I E P K B – M E T O D O L O G I A S N A

8 . N O M I N A L N Y I R E A L N Y P K B

9 . W A D Y P K B – H D I

1 0 . P K B W P O L S C E – D A N E L I C Z B O W E

1. PODSTAWOWE DEFINICJE

1. ISTOTA PROBLEMU

Jest mały problem!
Podręczniki do makroekonomii z reguły rozpoczynają się zagadnieniami związanymi z dochodem
narodowym szeroko rozumianym. Poruszają również zagadnienia wzrostu gospodarczego, który
jest odpowiedzialny za wielkość dochodu narodowego. Z reguły używa się do ilustracji tej
problematyki kategorii produktu krajowego (PKB).
Otóż, omawiając zagadnienia związane z PKB, posługujemy się pojęciami, które dokładnie
będziemy omawiać na kolejnych zajęciach. Problematyka produktu narodowego i wzrostu
gospodarczego rozpoczyna nasze spotkanie z makroekonomią i skończy ją w upalnym (?) czerwcu.
Trudno rozdzielić pewne wątki, które przewijają się na pierwszych i ostatnich zajęciach. Dlatego
też zdecydowałem się zamieścić wybrane zagadnienia z zajęć, które będziemy omawiać na
ostatnich ĆW w Materiałach dodatkowych do ĆW 2.
Zagadnienia przedstawione w Materiałach dodatkowych …, posłużą nam tylko do lepszego
zrozumienia niektórych kwestii związanych z produktem narodowym i wzrostem gospodarczym.
Nie będą przedmiotem KOL #1.
Ponadto na początku naszych rozważań podaję krótkie definicje pojęć, które będą przewijały się
w materiałach do ĆW 2, a będą przedmiotem dokładnej analizy w okresie późniejszym.

2. WYBRANE DEFINICJE



Produkt krajowy brutto (PKB)

jest miarą wielkości produkcji wytworzonej przez czynniki produkcji znajdujące się na
terytorium danego kraju, niezależnie od tego, kto jest ich właścicielem.



PKB per capita

produkt krajowy brutto na 1 mieszkańca.



Wzrost gospodarczy mierzony realnym PKB

Wzrostem gospodarczym nazywamy powiększenie się realnej wartości produktu krajowego
per capita (PKB per capita) mierzonej stopą wzrostu realnego PKB per capita.

MAKROEKONOMIA Z

• ĆW2 • 03.10.2010

Strona

|

2



Wartość dodana

jest to przyrost wartości dóbr nowo wytworzonych w wyniku określonego
procesu produkcji.



Dobra finalne (końcowe)

to dobra nabyte przez ostatecznego użytkownika. Mogą to być dobra konsumpcyjne
zakupione przez gospodarstwa domowe (GD), dobra inwestycyjne (kapitałowe) nabywane
przez przedsiębiorstwa (np. maszyny i urządzenia).



Dobra pośrednie

to dobra, które częściowo przetworzone, stanowią nakład w procesie produkcji w innych
pstwach, gdzie są zużywane.



Inflacja

jest to wzrost przeciętnej ceny dóbr w pewnym okresie

.



Wskaźnik CPI

(Consumer Price Index) – wskaźnik cen detalicznych

.



Wskaźnik PPI

(Producer Price Index) – wskaźnik cen dóbr produkcyjnych



Deflator PKB

obejmuje zmiany cen wszystkich dóbr wliczanych do PKB



Amortyzacja

zużycie kapitału trwałego, jest miarą zmniejszenia się wartości istniejącego zasobu kapitału
w danym okresie, będącego wynikiem jego fizycznego lub ekonomicznego zużycia.

2. RUCH OKRĘŻNY W GOSPODARCE

1. ISTOTA PROBLEMU

Za pomocą produktu krajowego brutto (dalej PKB) makroekonomia opisuje ogólny stan
gospodarki.
PKB to bardzo istotny wskaźnik. Będzie się przewijał w naszych rozważaniach od początku do
samego końca. Jest kwintesencją makroekonomii. Im więcej produkujemy dóbr
i usług, tym PKB jest większy. Właściwie możemy powiedzieć, że jest to najlepszy miernik
dobrobytu społecznego. Nie jest doskonały, ale lepszego nie ma.
PKB mierzy 2. zmienne jednocześnie:

 dochód całkowity mieszkańców danego kraju,
 sumę wydatków na dobra i usługi.

Z tego wynika, że w skali gospodarki suma dochodów = sumie wydatków.

MAKROEKONOMIA Z

• ĆW2 • 03.10.2010

Strona

|

3

Rys. 1. pokazuje bardzo uproszczony model ruchu okrężnego.

Rys. 1. Prosty model ruchu okrężnego.

Ruch okrężny pomiędzy pstwami i gospodarstwami domowymi w gospodarce bez państwa
i zagranicy przedstawia się następująco:

1. Gospodarstwa domowe (GD): dostarczają czynniki produkcji (pracę,

siłę roboczą).

2. Przedsiębiorstwa (PSTWA) wykorzystują czynniki produkcji i płacą za ich

wykorzystanie GD.

3. GD otrzymują wynagrodzenia za pracę i wydają dochody

na zakup dóbr i usług.

4. Pstwa sprzedają dobra i usługi, na które zgłaszają popyt GD.
5. Krąg wewnętrzny – zasoby rzeczowe (dobra i usługi, czynniki produkcji).
6. Krąg zewnętrzny – przepływy pieniężne (strumienie pieniężne: dochody

i wydatki).

7. W prostym modelu (uproszczonym):

 wszystkie dochody wydatkowane są na zakup dóbr i usług (Y=C):

dochód czynników produkcji (Y) = wydatkom gospodarstw domowych (C),

 wszystkie dobra i usługi są sprzedane (Y=C):

wartość produkcji (P) = całkowite wydatki (C),

 zyski rezydualne (bezpośrednie dochody czynników produkcji plus

pośrednie, czyli zyski): produkcja (P) = się strumieniowi dochodów GD (Y),
czyli (P=Y).

RYNEK

DÓBR i USŁUG

GOSPODARSTWA

DOMOWE

RYNKI

CZYNNIKÓW

PRODUKCJI

PRZEDSIĘBIORSTWA

KUPIONE
DOBRA
i USŁUGI

WYDATKI = PKB

DOCHÓD GD

CZYNNIKI

PRODUKCJI

PŁACE
i ZYSKI

PRACA

SPRZEDANE

DOBRA i USŁUGI

DOCHÓD = PKB

PRACA-KAPITAŁ-ZIEMIA

przepływ nakładów i produkcji

przepływ pieniadza

MAKROEKONOMIA Z

• ĆW2 • 03.10.2010

Strona

|

4

2. RUCH OKRĘŻNY Z UDZIAŁEM PAŃSTWA

Jest to rozszerzony model gospodarki zamkniętej z udziałem państwa.
Rys. 2. pokazuje model pełny ruchu okrężnego GD-PSTWA-PAŃSTWO.

Rys. 2. Model pełny: gospodarka zamknięta.

3. PRODUKT KRAJOWY BRUTTO – PKB

Produkt krajowy brutto to wartość rynkowa wszystkich finalnych dóbr i usług wytworzonych
w kraju w danym okresie (kwartał, rok).

4. SKŁADNIKI PKB

Na wstępie wymieńmy składniki PKB od strony wydatkowej. Przedstawmy je w postaci poniższej
tożsamości:

Y ≡ C + I + G + NX,

gdzie:

C (consumption) – konsumpcja, wydatki gospodarstw domowych na dobra i usługi. Do

wydatków tych zaliczamy zakup dóbr trwałego użytku (np. samochód,
laptop), jak również dobra nietrwałe (np. żywność). Konsumpcja obejmuje
również wydatki na edukację. Nie obejmuje natomiast wydatków na zakup
nowych domów i mieszkań.

I (investment) –

inwestycje, to zakupy dóbr, które w przyszłości zostaną użyte do
wytwarzania innych dóbr i usług. Inwestycje stanowią wydatki na zakup
maszyn i urządzeń, budynków i budowli plus zapasy. Do inwestycji
zaliczamy również wydatki na zakup nowych mieszkań i domów przez
gospodarstwa domowe.

G (government) – wydatki państwa, wydatki państwa na zakup dóbr i usług, ponoszone przez

rząd centralny i władze lokalne.

NX (net exports) – eksport netto, suma wydatków na dobra wytworzone w kraju i sprzedane

za granicę (eksport=X), pomniejszone o sumę wydatków krajowych na
zakup dóbr wyprodukowanych za granicą (import=Z).
Czyli NX = X minus Z.

1

1

Por. tab. 5., s. 15 niniejszego opracowania.

RYNEK

DÓBR i USŁUG

GOSPODARSTWA

DOMOWE

C

RYNKI

CZYNNIKÓW

PRODUKCJI

PRZEDSIĘBIORSTWA

I

KUPIONE
DOBRA
i USŁUGI

WYDATKI = PKB

DOCHÓD GD

CZYNNIKI

PRODUKCJI

PŁACE
i ZYSKI

PRACA

SPRZEDANE

DOBRA i USŁUGI

DOCHÓD = PKB

PAŃSTWO

G

PKB

ceny rynkowe

PKB

ceny cz. produkcji

= PKB - A - T

I

= NI

DOCHODY G

= T

I

DOCHODY G

= T

D

WYDATKI G

DOBRA i USŁUGI

TRANSFERY

MAKROEKONOMIA Z

• ĆW2 • 03.10.2010

Strona

|

5

5. TRZY METODY LICZENIA PKB

1. METODA WYDATKOWA – Expenditure approach

PKB = suma wartości nowo wytworzonych finalnych dóbr i usług.

2. METODA WARTOŚCI DODANEJ – Output approach

PKB = sumie wartości dodanej (value added).

Wartość dodana jest to różnica wartości (ceny) produktu i wartości (ceny) zużytych do jego
produkcji dóbr pośrednich. Inaczej = przychody minus koszty zużytych materiałów minus import.
Rys. 3. Ilustruje istotę wartości dodanej.

40

Plantacja

cytryn

20

Wartość cytryn

Firma

Wartość

soku

cytrynowego

Wartość

dodana

plantacji

cytryn

Wartość dodana

firmy

1

2

Razem wartość

dodana 20+40=

60

Rys. 3. Istota wartości dodanej.

METODA DOCHODOWA – Income approach

PKB = sumie dochodów czynników produkcji.

6. PKB W RUCHU OKRĘŻNYM

Spójrzmy teraz na produkt narodowy i jego składniki wykorzystując poznane wcześniej modele
ruch okrężnego w gospodarce. Przedstawimy to w sposób graficzny i algebraiczny zapoznając się
z innymi równaniami tożsamości.

1. RUCH OKRĘŻNY: PROSTY MODEL GD – PSTWA

Powróćmy do prostego modelu ruch okrężnego w gospodarce, akcentując tym razem tożsamości
wynikające z przyjętych założeń.
Jak pamiętamy, w modelu tym zakładamy, że występują 2 podmioty: GD i pstwa. Ponadto
przyjmujemy, że cała produkcja jest sprzedana (czyli skonsumowana, C=Y), jak również to, że GD
wydatkowują całe swoje dochody na zakup dóbr i usług. Innymi słowy oszczędności (S) = 0.
Rys. 3. pokazuje te zależności.

MAKROEKONOMIA Z

• ĆW2 • 03.10.2010

Strona

|

6

GD

Pstwa

C

I

S

Y≡C+I

Wydatki GD

Dobra i usługi dla GD

usługi cz. prod.

dochody cz. prod.

S≡I

Y≡C+S

krąg zewnętrzny

strumień pieniężny

krąg wewnętrzny

osobowo-rzeczowy

Rys. 3. Ruch okrężny i składniki produktu narodowego (GD - Pstwa: gospodarka zamknięta).

2. TOŻSAMOŚCI WYNIKAJACE Z DEFINICJI DOCHODU (Y),

KONSUMPCJI (C), OSZCZĘDNOŚCI (S) i INWESTYCJI (I)

Z rys. 3. wynikają następujące tożsamości

2

:

 S ≡ Y – C
 Y ≡ C + S
 Y ≡ C + I
 Y ≡ C + S ≡ C + I, tak więc:
 S ≡ I

Inwestycje (I) są to zakupy nowych dóbr kapitałowych przez pstwa.
Oszczędności (S) to ta część dochodu, która nie została wydana na zakup dóbr i usług.

2

Tożsamość (symbol ≡) oznacza, że równania są z mocy definicji równe, tzn. tożsame. Zasadniczo w późniejszych

rozważaniach będziemy używali znaku równości (=).

MAKROEKONOMIA Z

• ĆW2 • 03.10.2010

Strona

|

7

3. RUCH OKRĘŻNY: MODEL GD – PAŃSTWO – PSTWA

Teraz powracamy do modelu rozwiniętego z państwem. Prezentuje to rys. 4.

GD

Państwo

Pstwa

C

I

C+I+G=Y

G

T

I

C+I+G-T

I

Yfc

B-T

D

Y+B-T

D

=DPI

S

Rys. 4. Ruch okrężny i składniki produktu narodowego

(GD – Państwo – Pstwa: gospodarka zamknięta).

Na rysunku pojawia nam się dodatkowy podmiot – państwo (rząd = G). Państwo generuje
przychody i wydatki. Przedstawmy to w sposób następujący:

 podatki pośrednie (Tax indirect = Ti),
 podatki bezpośrednie (Tax direct = Td),
 G = wydatki państwa na dobra i usługi,
 B (social benefits) =

wydatki, płatności transferowe, czyli świadczenia społeczne (emerytury, zasiłki dla
bezrobotnych, subwencje dla firm prywatnych i państwowych),

 B są to wypłaty, które nie wiążą się z dostarczeniem w zamian jakichkolwiek dóbr

i usług. Nie powiększają PKB – służą do redystrybucji dochodu.

Na rysunku 4. pokazano również odpływ i dopływ strumieni pieniężnych w ruchu okrężnym.
Odpływ z ruchu okrężnego oznacza strumień pieniądza, który nie przemieszcza się z GD do pstw.
Dopływ do ruchu okrężnego to strumień pieniądza, który otrzymują pstwa, ale który nie pochodzi
bezpośrednio od GD.
Podatki pośrednie sprawiają, że cena płacona przez nabywców różni się od cen, jakie otrzymują
sprzedawcy. Dlatego też musimy w kategoriach produktu narodowego wyodrębnić:

 PKB w cenach rynkowych (ceny z podatkami pośrednimi).

Otrzymamy wówczas kategorię PKB w cenach rynkowych.

3

 PKB w cenach czynników produkcji, czyli cenach uzyskiwanych przez

producentów po zapłaceniu przez nich podatków pośrednich (VAT).

3

PKB w cenach rynkowych będziemy z reguły oznaczać PKB

mp

/Y albo po prostu PKB/Y (ang. GDP at market price).

Kategoria ta występuje w górnej części (łuku) modelu ruchu okrężnego = C+I+G.

MAKROEKONOMIA Z

• ĆW2 • 03.10.2010

Strona

|

8

Otrzymamy wówczas kategorię PKB w cenach czynników produkcji.

4

Właściwie powinniśmy posługiwać się kategorią Dochodu Narodowego (NI).
Mamy więc: PKB

fc

:

NI = PKB

mp

– A – T

i

, czyli dochód w cenach czynników wytwórczych.

Zamiennie będziemy w analizach modelowych używali wyrażenia Y

fc

.

4. TOŻSAMOŚCI WYNIKAJACE Z MODELU GD – PAŃSTWO – PSTWA

 PKB

mp

= C + I +G,

 PKB f

c

= C + I + G – T

i

(podatki pośrednie),

 Y = PKB

fc

, czyli Y = C + I + G – T

i

,

 DPI = Disposable Personal Income

(Dochód Rozporządzalny GD dzielony na C i S),

 DPI = Y + B – T

d

(podatki bezpośrednie) z tego wynika, że:

 C + S = Y + B – T

d,

tak więc:

 S ≡ DPI, czyli S ≡ (Y + B – T

d

) – C,

albo Y ≡ S + C + T

d

- B.

Zajmiemy się teraz 2 równaniami:

Y ≡ C + I + G – T

i

(1)

Y ≡ S + C + T

d

– B (2)

Porównując równanie (1) i (2), otrzymamy:

S + T

d

+ T

i

– B ≡ I + G (3)

Lewa strona równania (3) pokazuje łączny odpływ z ruchu okrężnego strumieni pieniądza. Środki
pieniężne zostaną wycofane z ruchu okrężnego w postaci oszczędności GD i podatków (minus
wpływy transferowe, B) płaconych państwu.
Prawa strona równania (3) pokazuje dopływ środków pieniężnych do obiegu. Wydatki inwestycyjne
pstw (I) i wydatki państwa (G) ponownie wprowadzają pieniądze do ruchu okrężnego.
Równanie (3) jest tożsamością, co oznacza, że odpływy muszą równać się dopływom. Jeżeli mamy
sytuację, kiedy:

T

d

≡ T

i

≡ G ≡ B ≡ 0, to wówczas otrzymujemy poznaną wcześniej tożsamość S ≡ I.

5. RUCH OKRĘŻNY: MODEL GD – PAŃSTWO – PSTWA – ZAGRANICA

Jak już wspomniałem, zajmować będziemy się makroekonomią gospodarki zamkniętej. Ale
czasami, chociaż na chwilę będziemy ją otwierali. Trudno bowiem w gospodarce globalnej nie
wspomnieć pobieżnie o pojęciach z makroekonomii gospodarki otwartej.

5

4

PKB w cenach czynników produkcji będziemy z reguły oznaczać PKB

fc

/Y

fc

(GDP at factor cost). Kategoria ta

występuje w dolnej części modelu ruchu okrężnego = PKN

mp

– T

i

= NI = Y

fc

. Dokładniej omówimy te kwestie przy

rozwiązywaniu zadań na pomiar produktu narodowego.

5

Więcej na temat gospodarki otwartej w Materiałach dodatkowych …, s. 6 i n.

MAKROEKONOMIA Z

• ĆW2 • 03.10.2010

Strona

|

9

ZAGRANICA

GD

Państwo

Pstwa

C

I

C+I+G=Y

G

T

I

C+I+G-T

I

Yfc

B-T

D

Y+B-T

D

=DPI

C+I+G+NX

Z

X

S

Rys. 5. Ruch okrężny i składniki produktu narodowego

(GD – Państwo – Pstwa – Zagranica, czyli gospodarka otwarta).

6. TOŻSAMOŚCI WYNIKAJACE Z MODELU

GD – PAŃSTWO – PSTWA – ZAGRANICA

Podstawowe pojęcia:

 Eksport (X) – eksport jest dopływem środków pieniężnych do obiegu ruchu

okrężnego (źródłem są środki z zagranicy, a nie z GD),

 Import (Z) – jest odpływem, gdyż środki pieniężne odpływają z kraju za granicę,

GD płacą nie krajowym pstwom, a zagranicznym,

 Wartość eksportu netto (NX) = X – Z
 Y = C + I + G + NX
 Y

fc

= C + I + G + NX – T

i

Innymi słowy Y ≡ C + I + G + NX – T

i

 S ≡ (Y + B – T

d

) – C, czyli

 S ≡ C + I + G + NX – T

i

+ B – T

d

– C

 S ≡ I + G + NX – T

i

+ B – T

d

 S + (T

i

+ T

d

– B) ≡ I + G + NX

 S – I ≡ (G + B – T

d

– T

i

) + NX

MAKROEKONOMIA Z

• ĆW2 • 03.10.2010

Strona

|

10

7. KATEGORIE PKB (SNA)

6

1. PRODUKT NARODOWY BRUTTO (PNB)

- Gross National Product = GNP

PNB = PKB + DOCHÓD NETTO Z WŁASNOŚCI ZA GRANICĄ

7

2. PRODUKT KRAJOWY BRUTTO (PKB) -

Gross Domestic Product = GDP

PKB = C + I + G + NX

3. PRODUKT KRAJOWY NETTO (PKN) -

Net Domestic Product = NNP

PKN = PKB – AMORTYZACJA (A)

4. DOCHÓD NARODOWY (DN) -

National Income = NI

DN = PKN – PODATKI POŚREDNIE (Ti)

5. DOCHÓD OSOBISTY (DO) -

Personal Income = PI

DO = DN – (ZYSKI NIEPODZIELNE SPÓŁEK+ PODATKI DOCHODOWE

SPÓŁEK + SKŁADKI NA ŚWIADCZENIA SPOŁECZNE) + PŁATNOŚCI
TRANSFEROWE (B)

6. DOCHÓD DO DYSPOZYCJ (ROZPORZĄDZALNY)

-

Disposable Personal Income = DPI

DOD = DO – PODATKI BEZPOŚREDNIE (Td)

8. NOMINALNY I REALNY PKB

1. ZMIENNE NOMINALNE I REALNE

Zmienne ekonomiczne dzielimy na dwie grupy.
Pierwszą grupę stanowią zmienne nominalne (nominal variables).
Drugą, zmienne realne (real variables).
Zmienne nominalne to zmienne wyrażone w jednostkach pieniężnych.
Zmienne realne to zmienne mierzone w jednostkach fizycznych.
I tak, kiedy podajemy dochód plantatorów cytryn, to jest to zmienna nominalna wyrażona w czł, np.
7,5 mln czł. Jeżeli natomiast podamy, że plantatorzy zebrali 3 mln t cytryn, to będzie to zmienna
realna.

8

Ten podział zmiennych nazywamy klasyczną dychotomią.

9

Klasyczna dychotomia przejawia się w teoretycznym podziale zmiennych ekonomicznych na
nominalne i realne.
Ale powróćmy do naszych zmiennych nominalnych i realnych.
Ceny w gospodarce są zwykle wyrażone w jednostkach pieniężnych, czyli są zmiennymi
nominalnymi. Kiedy mówimy, że cena 1 kg cytryn wynosi 3 czł, a cena 1 kg melonów wynosi
6 czł, to obie ceny są cenami nominalnymi.

6

System Rachunków Narodowych (opracowany w ONZ w 1953 r. ze zmianami w 1968, 1993)
(ang. SNA -System of National Accounts), pełna nazwa The United Nations System of National Accounts.
W UE - European System of Accounts (ESA 1995, zmiany w 2005).

7

PNB (ang. Gross National Product = GNP) jest miarą dochodu wytworzonego w danym kraju (Polsce) przez

wszystkich stałych mieszkańców, tzw. rezydentów (national). Różni się on od PKB tym, że obejmuje dochody
otrzymywane przez Polaków, np. w W. Brytanii, a pomija dochody uzyskiwane przez obcokrajowców w Polsce.
Z reguły PNB i PKB są sobie równe.

8

Por. zadanie 1 [w:] Zadania do ĆW2, s. 1 i następne. Czł = cytrynowe złotówki, oficjalna waluta Cytrynolandii.

9

Dychotomia oznacza podział na 2 grupy. Określenie klasyczna odnosi się do ekonomii klasycznej.

MAKROEKONOMIA Z

• ĆW2 • 03.10.2010

Strona

|

11

Ale teraz zobaczmy, jaka jest cena względna, czyli cena jednego dobra w porównaniu z ceną
drugiego dobra. W naszym przykładzie możemy powiedzieć, że cena 1 kg cytryn wynosi 2 kg
melonów. Jak widzimy, względne ceny nie są już wyrażone w jednostkach pieniężnych, lecz w
jednostkach fizycznych (kg).
Dlatego też mówimy, że ceny wyrażone w jednostkach pieniężnych (PLN, CZŁ, USD i EUR)
są zmiennymi nominalnymi, natomiast ceny względne – zmiennymi realnymi.

2. NOMINALNY, REALNY PKB,

STOPY WZROSTU PKB, INFLACJI I DEFLATOR

Przyjmujemy, że nominalny PKB to zmienna nominalna, ponieważ pokazuje ona wyrażoną w czł
wartość dóbr i usług wyprodukowanych w gospodarce.
Z kolei realny PKB jest zmienną realną, gdyż jest on miarą całkowitej ilości wytworzonych dóbr
i usług i nie jest zależna od bieżących cen dóbr i usług.
Tabela 1 pokazuje rozwiązanie zadania 2, które otrzymali Państwo w materiałach do ĆW 2.
(Zadania do ĆW2, s. 8 i n.) Zawiera ona problematykę, która będzie tematem ĆW 2. (03.10.2010)
i będzie też jego punktem odniesienia.

10

Rok

Ilość

Cena

dobra

Nominalny

PKB

Realny PKB

w cenach

1999

Realny PKB

w cenach

2005

Nominalna

stopa

wzrostu

Realna stopa

wzrostu PKB

w cenach

1999

Realna stopa

wzrostu PKB

w cenach

2005

Deflator

PKB 1999

Stopa
inlacji

(Deflator

PKB)

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

1999

1

10,00

10,00

10,00

14,00

100,00

2000

4

11,00

44,00

40,00

56,00

340,0%

300,00%

300,0%

110,00

10,00%

2005

7

14,00

98,00

70,00

98,00 122,73%

75,00%

75,00%

140,00

27,27%

2007

9

15,00

135,00

90,00

126,00

37,76%

28,57%

28,57%

150,00

7,14%

2008

10

16,00

160,00

100,00

140,00

18,52%

11,11%

11,11%

160,00

6,67%

Źródło: Wielki Rocznik Grepfutolandii 2009, Statystyka Rachunków Narodowych, s. 221-225.

Tab. 1. Nominalny i Realny PKB, stopa wzrostu PKB, deflator PKB, stopa inflacji w Grejpfrutolandii w latach 1999-2008.

Zanim przejdziemy do meritum, kilka znanych (?) pojęć (definicji) ad memorandum.

3. SZEREGI CZASOWE.

Szereg czasowy jest to zbiór wartości zmiennej ekonomicznej w kolejnych okresach (momentach
czasowych). Szereg czasowy pokazuje, jak dana wielkość zmienia się w czasie. Przyjmijmy, że
takimi szeregami czasowymi są kolumny 4, 5 i 6 zawarte w tab. 1.

4. WARTOŚCI ABSOLUTNE i WARTOŚCI WZGLĘDNE.

Wartości absolutne zmiennej są wyrażone w konkretnych jednostkach miary i bezpośrednio
informują o poziomie tej zmiennej. W naszym przykładzie takimi wartościami będzie np. wielkość
nominalnego i realnego PKB w kolejnych latach (kolumny 4, 5 i 6 w tab. 1.).
Wartość względna zmiennej informuje o stosunku zmiany wartości absolutnej tej zmiennej do
poziomu wartości absolutnej z ustalonego dowolnie okresu bazowego (kolumny 7, 8 i 9 w tab. 1.).
Przejdźmy teraz do tab. 2., a więc dane dla szeregu czasowego roku 1999.
W pierwszej kolumnie mamy ilość dóbr wytworzonych w Grejpfrutolandii. W drugiej cenę
(przeciętną) dobra. Mnożąc ilość (wolumen produkcji) przez bieżącą cenę z badanego roku (1999),
otrzymujemy wartość nominalnego PKB w 1999 roku. W kolejnym, 2000 roku, załóżmy, że też
wytworzymy taką samą ilość dóbr, tj. 1. Ceny jednak wskutek inflacji wzrosły do 11 gzł

11

.

10

Kończąc myśl, pragnę nadmienić, że będzie również tematem KOL #1 w dniu 31.10.2010.

11

W Grejpfrutolandii oficjalną walutą jest grejpfrutolandzka złotówka = gzł.

MAKROEKONOMIA Z

• ĆW2 • 03.10.2010

Strona

|

12

Mamy więc sytuację, którą przedstawia tab. 2.

Rok

Ilość

Cena

dobra

Nominalny

PKB

Realny PKB

w cenach

1999

Realny PKB

w cenach

2000

Nominalna

stopa

wzrostu

Realna stopa

wzrostu PKB

w cenach

1999

Realna stopa

wzrostu PKB

w cenach

2000

Deflator

PKB 1999

Stopa
inlacji

(Deflator

PKB)

1

2

3

4=2x3

5=2x3(1999) 6=2x3(2000)

7

8

9

10

11

1999

1

10,00

10,00

10,00

11,00

100,00

2000

1

11,00

11,00

10,00

11,00

10,0%

0,00%

0,00%

110,00

10,00%

Źródło: oprac. na podstawie tab. 1.

Tab. 2. Nominalny i Realny PKB, stopa wzrostu PKB, deflator PKB, stopa inflacji w Grejpfrutolandii w latach 1999-2000.

Z tab. 2. wynika, że ilość dóbr wytworzonych w Grejpfrutolandii nie zmieniła się i w roku 1999
i 2000 wynosiła 1 (kolumna 2). Jednak wzrost cen z 10 do 11 gzł (kolumna 3) spowodował, że
nominalny, a więc wyrażony w cenach bieżących PKB zwiększył się z 10 do 11 gzł (kolumna 4).
Kolumna 7 pokazuje nominalną stopę zmiany (wzrostu) PKB. Wynika z niej, że nominalny PKB
w roku 2000 był o 10% wyższy niż w 1999. Ale był to wzrost spowodowany tylko wzrostem cen.
Gdyby w 2000 roku ceny wzrosły do 15 gzł, to nominalny PKB wzrósłby o 50%.
Nas jednak nie interesuje nominalny PKB z punktu widzenia analizy dynamiki jego pomiaru. PKB
nie jest kategorią, która mierzy poziom cen. Jest to kategoria, która mierzy poziom dóbr finalnych
i usług, wytworzonych w kraju w danym okresie.
Dla porównania wielkości wytworzonego PKB potrzebny nam jest taki PKB, który pokazywałby
tylko prawdziwy (realny) wzrost wytworzonych dóbr.
Musimy więc ceny sprowadzić do wspólnego mianownika. Robimy to, stosując ceny
porównywalne (stałe dla danego okresu).
Powracając do tab. 2 (kolumny 5 i 6), widzimy, że realny PKB, a więc wyrażony w cenach
porównywalnych (dla okresu 1999 są to ceny z 1999 roku, czyli 10 gzł i wówczas PKB realny
wynosi 10 gzł dla 1999 i 2000.
Dla 2000 roku są to ceny bieżące z tego rok, czyli 11 gzł i wtedy realny PKB (wyrażony w cenach
2000 r. wynosi dla 1999 i 2000 r. 11 gzł) nie zmienia się!
W kolumnie 8 i 9 (tab. 2) widzimy, że stopa zmiany realnego PKB jest zerowa (0,00%). Bo realnie
wartość wyprodukowana(ych) dóbr(a) jest taka sama i wynosi 1.
Pamiętajmy, dla porównania PKB istotnym jest, aby był on wyrażony w cenach porównywalnych
(stałych) wybranych z dowolnego okresu szeregu czasowego (w naszym przykładzie 1999 i 2000).
Reasumując i powracając do tab. 2. wielkości absolutne to kolumny 2-6, a wielkości względne
to kolumny 7-11.
W tab. 3. mamy sytuację, w której w roku 2000 następuje wzrost ilości wytworzonych dóbr
z 1 do 1,20. Wynika z tego, że realny PKB wzrósł w 2000 roku w porównaniu z rokiem 1999
o 20% (kolumna 8, ceny z 1999 i kolumna 9 - ceny z 2000 r.).

Rok

Ilość

Cena

dobra

Nominalny

PKB

Realny PKB

w cenach

1999

Realny PKB

w cenach

2000

Nominalna

stopa

wzrostu

Realna stopa

wzrostu PKB

w cenach

1999

Realna stopa

wzrostu PKB

w cenach

2000

Deflator

PKB 1999

Stopa
inlacji

(Deflator

PKB)

1

2

3

4=2x3

5=2x3(1999) 6=2x3(2000)

7

8

9

10

11

1999

1,00

10,00 10,00

10,00

11,00

100,00

2000

1,20

11,00 13,20

12,00

13,20

32,0%

20,00%

20,00%

110,00

10,00%

Tab. 3. Nominalny i Realny PKB, stopa wzrostu PKB, deflator PKB, stopa inflacji w Grejpfrutolandii w latach 1999-2000.

MAKROEKONOMIA Z

• ĆW2 • 03.10.2010

Strona

|

13

Spróbujmy teraz nadać naszym rozważaniom ogólny wzór.
Posłużmy się danymi zawartymi w tab. 4.

Rok

Realny PKB

w cenach 1999

Przyrost absolutny=

PKB 2000 minus

PKB 1999 = ΔPKB

Stopa zmiany/przyrost

względny =

ΔPKB/PKB 1999

(x100%)

Wskaźnik

1999 =100

1

2

3

4

5

1999

10,00

100,00

2000

12,00

2,00

20,00%

120,00

Tab. 4. Stopy wzrostu (zmian) i wskaźniki (indeksy) w latach 1999-2000.

Źródło: oprac. na podstawie tab. 1.

Wartości nominalne wyrażamy w cenach bieżących.
Wartości realne uzyskujemy, korygując wartości nominalne o zmiany poziomu cen.
A teraz przyjrzyjmy się rys. 6., na którym wykreślone są krzywe przedstawiające dynamikę wzrostu
nominalnego i realnego PKB w latach 1990-2000. Ceny stałe (porównywalne, bazowe) zostały
ustalone na poziomie cen bieżących z roku 1995. Na rys. 6. Widać, że do roku 1995 poziom
nominalnego PKB jest wyższy od poziomu realnego PKB. Dlaczego?
Otóż w latach 1990-1994 ceny bieżące były niższe do cen z roku 1995 (inflacja). W roku 1995 (rok
bazowy) nominalny PKB = realnemu PKB. Natomiast w latach 1996-2000 nominalny PKB jest
większy niż realny. Dzieje się tak, ponieważ (założenie) ceny bieżące rosną wskutek inflacji,
a ceny, w których wyrażony jest realny PKB, nie zmieniają się i cały czas są na poziomie
roku 1995.

t

1995

Nominalny

PKB

Y

1990

Realny PKB

Rok bazowy

2000

Rys. 6. Wzrost PKB nominalnego i realnego (rok bazowy, czyli ceny stałe z 1995 r.).

5. WSKAŹNIKI (INDEKSY)

Wskaźniki, podobnie jak stopy zmiany, opisują wartości względne zmiennych ekonomicznych.
Obliczanie wysokości wskaźnika w danym okresie wymaga potraktowania innego okresu jako
bazowego (zakładamy, że poziom zmiennej w tym okresie wynosił 100).
Wskaźniki są liczbami pozostającymi w takim samym stosunku do stu jak zmienna z okresu,
którego wskaźnik dotyczy, do zmiennej z ustalonego okresu bazowego.

MAKROEKONOMIA Z

• ĆW2 • 03.10.2010

Strona

|

14

6. WSKAŹNIKI CEN DETALCZINYCH (CPI)

i PRODUKCYJNYCH (PPI)

W zdecydowanej większości krajów obserwuje się dokładnie zmiany poziomu cen dóbr
konsumpcyjnych. Jest to wskaźnik cen konsumpcyjnych (detalicznych) –
ang. Consumer Price Index = CPI.
CPI jest liczony na podstawie cen koszyka dóbr i usług nabywanych przez typowe gospodarstwa
domowe.
CPI służy do pomiaru zmian kosztów utrzymania, czyli wydatków ponoszonych przez typowe
gospodarstwa domowe na zakup typowego koszyka dóbr i usług.
Stopa inflacji to roczna stopa zmiany poziomu CPI.
Dokładnie zajmiemy się tym problemem w semestrze letnim.
PPI – ang. Producer Price Index = wskaźnik cen dóbr produkcyjnych (inwestycyjnych).

7. DEFLATOR PKB

Jak wiemy, nominalny PKB odzwierciedla zmiany zarówno w cenach, jak i ilości dóbr i usług
w danej gospodarce.
Realny PKB pokazuje tylko zmiany w wielkości produkcji. Znając nominalny i realny PKB,
możemy obliczyć trzeci wskaźnik – Deflator.
Deflator PKB obliczamy:

Deflator PKB = (nominalny PKB/realny PKB) x 100

Ponieważ w roku bazowym (podstawowym) wielkość nominalnego PKB jest taka sama, deflator
dla roku bazowego ma zawsze wartość 100 (por. kolumna 10 w tab. 1). Za pomocą deflatora dla
następnych lat mierzy się zmiany nominalnego PKB, których przyczyną nie są zmiany realnego
PKB.
Możemy przyjąć, że:

Deflator PKB > 100 → inflacja
Deflator PKB = 100 → ceny nie zmieniają się
Deflator PKB < 100 → deflacja

Mając dwa z trzech mierników (NPKB, RPKB i Deflator), możemy zawsze obliczyć trzeci,
korzystając z wzorów:

9. WADY PKB – HDI

 liczy tylko transakcje rynkowe,
 nie wlicza pracy domowej,
 nie najlepszy miernik bogactwa (jakość dróg, środowisko naturalne, podział

dochodu),

 HDI (Human Development Index) – wskaźnik rozwoju ludzkiego.

HDI obejmuje:

1. poziom zdrowia (przeciętna długość życia)
2. poziom edukacji (% analfabetyzmu, % dzieci uczęszczających do szkoły –

wskaźnik skolaryzacji)

3. poziom dochodu - PKB na 1 osobę w USD, przy zachowaniu parytetu siły

nabywczej (GDP per capita , ang. II – income index).

N = DxR

gdzie:

N = nominalny PKB

R = N/D

R = realny PKB

D = N/R

D = deflator

MAKROEKONOMIA Z

• ĆW2 • 03.10.2010

Strona

|

15

10. PKB W POLSCE

W tab. 5 - 7. przedstawiono dane liczbowe dotyczące PKB w Polsce dla roku 2008.
Tab. 5. pokazuje dane PKB liczonego według metody wydatkowej. Tab. 6. PKB liczonego metodą
wartości dodanej i tab. 7. metodą dochodowa.
Metoda wydatkowa

Tablica 5. Wydatkowa struktura PKB w Polsce w 2008 r. (ceny bieżące, metoda wydatkowa -

expenditure approach).

Lp

Nazwa polska ogólna

Nazwa polska GUS/NBP

Nazwa angielska OECD

4

Symbol

Wartość mln zł

w %

1 PKB

Produkt Krajowy Brutto - PKB

Gross Domestic Product - GDP

Y

1 272 837,80

100,00

2 Konsumpcja

1

Spożycie indywidualne

1

Final consumption expenditure of households

C

785 204,10

61,69

3 Inwestycje

2

Akumulacja

2

Gross capital formation

I

302 005,20

23,73

4 Państwo

3

Spożycie i akumalcja publiczna

3

Final consumption expenditure of general government

G

236 262,80

18,56

5 Eksport

Eksport

Exports of goods and services

X

508 887,50

39,98

6 Import

Import

Imports of goods and services

Z

559 521,40

43,96

7 Eksport Netto=X-Z

Eksport Netto=X-Z

Net exports (externals balance of goods and services)

NX

-50 633,90

-3,98

8 Popyt Krajowy

Popyt Krajowy

Domestic demand

1 323 471,70

103,98

1

Wydatki gospodarstw domowych i instytucji niekomercyjnych (ang. Non-profit institutions serving houseolds ) takich, jak np. kościół, fundacje.

2

Akumulacja=Inwestycje brutto+zmiany w zapasach=280 935,20+21 070,00= 302 005,20 mln zł.

3

Wydatki instytucji rządowych i samorządowych.

4

OECD = Organization of Economic Development Countries - Organizacja

Źródło: GUS, Departament Rachunków Narodowych GUS, 2009.

Metoda wartości dodanej

Tablica 6. Metoda wartości dodanej i struktura tworzenia PKB w Polsce w 2008 r. (ceny bieżące, metoda produkcyjna -

output approach).

Lp

Nazwa polska ogólna

Nazwa polska GUS/NBP

Nazwa angielska OECD

Symbol

Wartość mln zł

w %

1 PKB

Produkt Krajowy Brutto - PKB

Gross Domestic Product - GDP

Y

MP

1 272 837,80 100,00

2 Podatki pośrednie

Podatki pośrednie

Taxes less subsidies on products

T

I

157 916,80

12,41

3 Wartość dodana brutto

Wartość dodana brutto

Gross value added

Y

FC

1 114 921,00

87,59

w tym

4 Rolnictwo

Rolnictwo, łowiectwo, leśnictwo i
rybołóstwo

Agriculture, hunting and forestry, fishing

50 078,00

4,49

5 Przemysł

Przemysł

Industry

256 922,00

23,04

6 Budownictwo

Budownictwo

Construction

86 594,00

7,77

7 Handel i usługi rynkowe

1

Handel i usługi rynkowe

Wholesale and retail trade, repairs, hotels, etc.

554 958,00

49,78

8 Usługi nierynkowe

2

Usługi nierynkowe

Other service acivities

166 369,00

14,92

9 PKB w cenach cz. produkcji PKB - wartość dodana brutto

GDP - Gross Value added; GDP at fc

Y

FC

1 114 921,00 100,00

10 PKB na 1 mieszkańca

3

PKB na 1 mieszkańca

GDP per capita

Y per capita

33 376,28

1

Handel i usługi rynkowe=Handel hurtowy i detaliczny, naprawy, hotele i restauracje, transport, usługi finansowe i inne.

2

Usługi nierynkowe=edukacja, ochrona zdrowia i opieka socjalna i inne.

3

PKB w bieżących cenach rynkowych w zł.

Źródło: GUS, Departament Rachunków Narodowych GUS, 2009.

Metoda dochodowa

Tablica 4. Dochodowa struktura PKB w Polsce w 2008 r. (ceny bieżące, metoda dochodowa - income approach).

Lp

Nazwa polska ogólna

Nazwa polska GUS/NBP

Nazwa angielska OECD

Symbol

Wartość mln zł

w %

1 PKB

Produkt Krajowy Brutto - PKB

Gross Domestic Product - GDP

Y

1 272 837,80 100,00

2 Podatki pośrednie

Podatki pośrednie

Taxes less subsidies on products

T

I

157 916,80

12,41

3 PKB w cenach cz. produkcji PKB-dochody właścicieli cz. prod.

GDP at factor costs

Y

FC

1 114 921,00

87,59

w tym

4 Dochody gospod. dom. (PI)

1

Płace - koszty pracy

Compensation of employees

472 570,00

42,39

5 Dochody pstw (NI-PI)

2

Nadwyżka operacyjna brutto

Gross operating surplus and gross mixed economy

632 325,00

56,71

6 Inne

3

Inne

Others

10 026,00

0,90

7

PKB w cenach cz. produkcji PKB-dochody właścicieli cz. prod.

GDP at factor costs - income approach

Y

FC

1 114 921,00 100,00

1

PI=Personal Income=dochód osobisty.

2

J

eżeli od PKN

FC

=NI (National Income=dochód narodowy ) odejmiemy PI, to otrzymamy dochody pstw.

3

Np. dotacje zwiazane z produkcją i importem

Źródło: GUS, Departament Rachunków Narodowych GUS, 2009.

MAKROEKONOMIA Z

• ĆW2 • 03.10.2010

Strona

|

16

Literatura:

1. N. Gregory Mankiw, Mark P. Taylor, Mikroekonomia, PWE, Warszawa 2009.
2. N. Gregory Mankiw, Mark P. Taylor, Makroekonomia, PWE, Warszawa 2009.
3. David Begg, Stanley Fisher, Rudiger Dornbusch, Makroekonomia, wyd. 4,

PWE, Warszawa 2007.

4. Bogusław Czarny, Ryszard Rapacki, Podstawy ekonomii, wyd. 2,

PWE, Warszawa 2002.

5. Bogusław Czarny, Wstęp do Ekonomii, PWE, Warszawa 2006. .

Źródła internetowe:

1. Eurostat: http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/eurostat/home

2. GUS (Główny Urząd Statystyczny): http://www.stat.gov.pl

3. IMF (International Monetary Fund): http://www.imf.org/external/index.htm

4. Narodowy Bank Polski: http://www.nbp.pl/

5. OECD (Organisation for Economic Co-operation and Development):

http://www.oecd.org/home

6. World Bank: http://www.worldbank.org/

KONIEC