Wykład 5. Rachunek
produktu i dochodu
narodowego
• Mierzenie poziomu aktywności
gospodarczej
• Produkt krajowy brutto
• Produkt narodowy brutto
• Alternatywne sposoby liczenia produktu
• Dochód narodowy
• Dochód nominalny a realny
• Ruch okrężny dochodów
Rachunki
makroekonomiczne -
przegląd
•
Szczegółowe rachunki
makroekonomiczne
zostały po raz pierwszy
przeprowadzone przez
Simona Kuznetsa w czasie
Wielkiego Kryzysu
•
Zbierane są ogromne
ilości danych z różnych
źródeł
•
Dane te są następnie
przetwarzane i po
opracowaniu
przekazywane rządowi
Rachunki
makroekonomiczne i
makroekonomia
• Dobry system rachunków dochodu i
produktu narodowego pozwala lepiej
zrozumieć funkcjonowanie gospodarki
• Rachunek dochodu narodowego stanowi
podstawę modeli makroekonomicznych
• Takie systemy dostarczają także danych
służących do testowania teorii
makroekonomicznych
Produkt krajowy brutto
(PKB)
Produkt krajowy brutto (PKB):
– rynkowa wartość
– dóbr i usług finalnych
– wytworzonych w danym okresie
– przez czynniki produkcji
zlokalizowane na terenie danego
kraju, bez względu na to, do kogo
one należą
Produkt narodowy brutto
(PNB)
Produkt narodowy brutto (PNB) to
– rynkowa wartość
– wszystkich finalnych dóbr i usług
– wytworzonych w danym okresie
– przez czynniki produkcji należące do
obywateli danego kraju, bez względu
na to, gdzie są one zlokalizowane
Dobra pośrednie i finalne
• Pośrednie: są wykorzystywane w
procesie produkcji jako nakłady do
wytwarzania innych dóbr
• Finalne: nabywane przez
ostatecznych użytkowników
Wartość dodana
etap
produkcji
wartość
sprzedaż
y
wartość
dóbr
pośredni
ch
wartość dodana
drwal
20
20
właściciel
tartaku
50
20
30
producent
mebli
120
50
70
sprzedawca
mebli
200
120
80
Przyrost wartości dóbr w procesie produkcji
200
Alternatywne podejścia do
liczenia produktu
Produkt gospodarki może być liczony trojako:
– jako strumień wytworzonych produktów
– od strony wydatków na krajową produkcję
– od strony dochodów czynników produkcji
PKB jako strumień produktów
– wszystkie dobra i usługi finalne, wytworzone w
danym roku
PKB od strony wydatków
– suma wydatków na wszystkie dobra i usługi
finalne, wytworzone w danym roku
PKB od strony dochodów
– suma wynagrodzenia właścicieli wszystkich
czynników produkcji
Zagregowany dochód i
wartość dodana
• Zagregowany dochód jest sumą wszystkich
dochodów osiągniętych przez właścicieli
czynników produkcji w gospodarce w danym
okresie
• Wartość dodana jest różnicą pomiędzy
wartością produktu a kosztami dóbr
pośrednich służących do wyprodukowania
tego produktu, na każdym etapie procesu
produkcji (koszty rzeczowych czynników
wytwórczych)
– pojęcie wartości dodanej jest ściśle
związane z koncepcją dóbr pośrednich – to
właśnie do dóbr pośrednich wartość dodana
jest „dodawana” w procesie produkcji
PKB jako strumień
produktów
C
I
G
X-Z
Wszystkie
wytworzone
w kraju dobra i usługi
finalne są
przeznaczone na:
• konsumpcję -
C
• inwestycje -
I
• wydatki rządowe -
G
• wymianę z
zagranicą
-
NX
(X- Z)
Ich suma stanowi
sumę wartości
dodanej (produkt
gospodarki).
PKB
Kategorie wydatków
• Konsumpcja (C)
– wszystkie wydatki gospodarstw domowych
• Inwestycje (I)
– zakupy nowych dóbr kapitałowych (nie
służące bieżącej konsumpcji)
• Zakupy rządowe (G)
– wydatki państwa (zakupy dóbr i usług, ale
też budowa infrastruktury)
• Eksport netto (X - Z)
– eksport netto = eksport (X) – import (Z)
Inwestycje mają dwa
składniki
• Kapitał fizyczny
– nowe budynki, nowe maszyny
• Wzrost zapasów netto
– zapasy niesprzedanych dóbr i usług
– tzw. ”zapasy buforowe” (planowane
zapasy) lub po prostu niesprzedane
dobra
– zmiana netto zapasów traktowana jest
jako inwestycje
PKB jako strumień
wydatków
C
I
G
X-Z
Wszystkie wydatki
przeznaczone na
zakup:
• dóbr
konsumpcyjnych -
C
• dóbr inwestycyjnych
-
I
• zakupy rządowe -
G
• wymianę z zagranicą
-
NX
(X- Z)
Ich suma stanowi
produkt gospodarki.
PKB
PKB jako strumień
dochodów
PKB
Dochody właścicieli
czynników
wytwórczych, czyli suma
dochodów z tytułu
pracy, własności innych
czynników wytwórczych,
zyski spółek oraz odsetki
netto łącznie stanowią
produkt gospodarki
(PKB).
wynagr
o-
dzenia
za
pracę
zyski
odset
ki
netto
renty
Dochód narodowy, dochód
osobisty i dochód do
dyspozycji
• Dochód narodowy równy jest produktowi
narodowemu netto powiększonemu o
subsydia rządowe (przedmiotowe) i
pomniejszonemu o podatki pośrednie. Jest to
produkt netto
wytworzony w gospodarce.
• Dochód rozporządzalny (do dyspozycji)
równy jest dochodowi osobistemu
pomniejszonemu o podatki osobiste.
• Dochód rozporządzalny to kwota, jaką
gospodarstwa domowe mogą przeznaczyć na
konsumpcję.
Mierniki
makroekonomiczne
Strumień
wydatków
Strumień
dochodów
1. C
2. I
3. G
4.NX
(X- M)
1. p
łace
2. odsetki
netto
3.renta ek.
4.zyski
przeds.
5. dochody
od
własności
za granicą
PNB
PNN
Dochód
narodowy
do
dyspozycji
- dochody netto z własności za
granicą
- amortyzacja
- podatki
pośrednie-
podatki
Produkt krajowy brutto w 2004 roku -
szacunek wstępny
• Według wstępnych szacunków produkt krajowy
brutto (
PKB
) w 2004 r. (w cenach bieżących)
ukształtował się na poziomie ok.
884,2 mld zł
.
Wzrost realny produktu krajowego brutto, w
porównaniu z 2003 r., wyniósł
5,4 %
(w cenach
stałych roku poprzedniego). W 2003 r., w porównaniu
z 2002 r., notowano wzrost PKB o
3,8 %
• Wartość
dodana
brutto
w
gospodarce
narodowej w 2004 r., była realnie wyższa w
porównaniu z 2003 r. o
5,0
%. W 2003 r. jej wzrost
wyniósł
3,7 %,
w stosunku do 2002 r.
Przemysł i budownictwo
•Wartość dodana w przemyśle w 2004 r., w porównaniu z
rokiem poprzednim, wzrosła o
9,7
%. W 2003 r., w porównaniu z
2002 r., wartość dodana brutto w przemyśle wzrosła o
6,3
%.
•Wartość dodana w budownictwie w 2004 r., w porównaniu
z rokiem poprzednim, obniżyła się o
1,4 %,
wobec spadku o
2,9 %
w 2003 r.
•W 2004 r., w porównaniu z rokiem poprzednim, nakłady
brutto na środki trwałe wzrosły o
5,1 %,
wobec spadku o
0,5 %
w 2003 r. Pomimo wyraźnej poprawy dynamiki
nakładów brutto na środki trwałe, stopa inwestycji w gospodarce
narodowej pozostała na poziomie zbliżonym do uzyskanego w
2003 r., kiedy wyniosła
18,4 %.
Usługi i spożycie
•W sektorze usług rynkowych wartość dodana brutto w 2004
r., w porównaniu z rokiem poprzednim, wzrosła o
5,0 %.
W 2003
r., w porównaniu z 2002 r., wartość dodana brutto w sektorze usług
rynkowych wzrosła o
3,6 %.
•Popyt krajowy w 2004 r., w porównaniu z rokiem poprzednim,
wzrósł o
4,9 %,
przy wzroście PKB o
5,4 %.
W 2003 r., w
porównaniu z 2002 r., zanotowano wzrost popytu krajowego o
2,5
%
przy wzroście PKB o
3,8 %.
•Spożycie ogółem w 2004 r., w porównaniu z rokiem poprzednim,
zwiększyło się o
2,8 %
w tym spożycie indywidualne wzrosło o
3,2 %. W 2003 r., w porównaniu z 2002 r., spożycie ogółem wzrosło
o
2,4 %,
w tym spożycie indywidualne – o
3,1 %.
Dynamika PKB 2003 -
2004
99,0
100,0
101,0
102,0
103,0
104,0
105,0
106,0
107,0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
Produkt krajowy brutto
Wartość dodana brutto
Ograniczenia w
rachunkach
makroekonomicznych
• Produkcja gospodarstw domowych jest omijana w
rachunkach makroekonomicznych
– opieka nad dziećmi, pranie robione w domu,
sprzątanie w ogródku itp.
• Nieuwzględniane są także transakcje, w przypadku
których nie ma śladów ich przeprowadzenia
– „podziemie gospodarcze”
• PKB nie uwzględnia także czasu wolnego, pojęcia
jakości oraz różnorodności
• Pomijane są także efekty zewnętrzne (np. zatrucie
środowiska)
Wartość bieżąca i wartość
nominalna
• Bieżąca wartość to wartość w złotych
równa kwocie, za jaką dobro lub
usługa były kupione w chwili
transakcji
• Jeżeli PKB liczony jest w oparciu o
wartości bieżące, wówczas nazywamy
go nominalnym PKB
Realny PKB
• Realny PKB jest wartością PKB
mierzonego przy użyciu stałych
cen (w cenach z tzw. roku
bazowego)
• Rok bazowy jest rokiem
wzorcowym, w odniesieniu do
którego mierzymy PKB w innych
latach
Najprostszy przypadek
indeksu cenowego (dla
jednego dobra)
ROK
Cena chleba
w roku
bieżącym (1)
Cena chleba
w roku
bazowym (2)
Indeks cen
(3)=(1)/(2)
1994
1,25
1,25
100
1995
1,30
1,25
104
1996
1,40
1,25
112
Deflator PKB, nominalny
PKB i realny PKB
• Deflator PKB to wskaźnik
ogólnego poziomu cen dóbr i usług
uwzględnionych w PKB
nominalny PKB = realny PKB
×
deflator
PKB
PKB w cenach
bieżących
PKB w cenach
stałych
deflator PKB
=
PKB i zagregowane
wydatki
Możemy wykorzystać użyte wcześniej
symbole konsumpcji (C), inwestycji (I),
wydatków rządowych (G) i eksportu
netto
(NX), aby policzyć PKB od strony
wydatków.
Jest on wówczas sumą tych składników
PKB = C + I + G + NX
Dochody w ruchu
okrężnym
• PKB jest sumą dochodów właścicieli
czynników wytwórczych:
– PKB = zagregowane dochody
• Dochód do dyspozycji (DI) to zagregowany
dochód minus podatki bezpośrednie netto
(T), który jest dzielony między konsumpcję
i oszczędności, a więc PKB musi spełniać
równanie:
PKB = zagregowane dochody = DI + T= C+S+T
gospodarstwa
domowe
państwo
przedsię-
biorstwa
C
C+I+G
C+I+G+X
I
G
T
Y
B-T
Y+B-T+Z
S
X
Z