RACHUNEK DOCHODU NARODOWEGO I WIELKOŚCI POKREWNYCH
System rachunków narodowych (ang. System of National Accounts, SNA)
To opublikowany przez ONZ w 1952 r. opis sposobu pomiaru wyników pracy społeczeństwa, którego twórcami są nobliści z ekonomii: Simon Kuznetz i Richard Stone.
Ruch okrężny w gospodarce
Rachunek dochodu narodowego najlepiej przedstawić za pomocą ruchu okrężnego, opisującego transakcje w gospodarce narodowej.
Ruch okrężny w gospodarce
Gospodarstwa domowe są właścicielami czynników produkcji (pracy, kapitału, ziemi).
Przedsiębiorstwa zgłaszają zapotrzebowanie na czynniki produkcji, a gospodarstwa domowe udostępniają je, świadcząc określone usługi.
Za usługi czynników produkcji przedsiębiorstwa wypłacają gospodarstwom domowym wynagrodzenia (płace, zyski, renty, czynsze dzierżawne).
Dzięki tym dochodom gospodarstwa domowe mogą kupować produkty i usługi wytwarzane przez przedsiębiorstwa.
Strumień produktów i usług przepływa wiec od przedsiębiorstw do gospodarstw domowych (górna wewnętrzna pętla), a strumień wydatków na produkty i usługi przepływa od gospodarstw domowych do przedsiębiorstw (górna wewnętrzna pętla).
Wydatki te tworzą dochody przedsiębiorstw, dzięki którym mogą one płacić gospodarstwom domowym za usługi czynników produkcji.
Sposoby mierzenia produktu krajowego brutto (PKB)
Produkt krajowy brutto (PKB) jest miarą wielkości produkcji wytworzonej przez czynniki wytwórcze zlokalizowane na terytorium danego kraju, niezależnie od tego, kto jest ich właścicielem.
Roczny przyrost PKB określa się mianem wzrostu gospodarczego.
Gospodarka zamknięta bez państwa
Wartość dodana jest to różnica wartości (ceny) produktu i wartości (ceny) zużytych do jego produkcji dóbr pośrednich, które przedsiębiorstwo kupiło od innych przedsiębiorstw.
Dobra finalne to dobra nabyte przez ostatecznego użytkownika.
Dobra pośrednie to dobra częściowo przetworzone, które stanowią nakład w procesie produkcji w innych przedsiębiorstwach, gdzie są używane.
Inwestycje to zakupy nowych dóbr kapitałowych przez przedsiębiorstwa.
Oszczędności to ta część dochodu, która nie została wydana na zakup dóbr i usług.
Oszczędności stanowią odpływ z ruchu okrężnego – suma ta nie wraca ponownie bezpośrednio do przedsiębiorstw w postaci wydatków gospodarstw domowych na dobra wytwarzane przez przedsiębiorstwa.
Wydatki inwestycyjne przedsiębiorstw np. na nowe maszyny to dopływ do ruchu okrężnego.
Gospodarka zamknięta bez państwa
Y ≡ C + S, czyli S ≡ Y – C oraz (wzór 1)
Y ≡ C + I (wzór 2)
Y ≡ C + S ≡ C + I (wzór 3)
S ≡ I (wzór 4)
Zapasy to dobra trzymane obecnie w przedsiębiorstwie na potrzeby przyszłej produkcji.
Zapasy nazywa się kapitałem obrotowym, gdyż nie zużywają się one w całkowicie w produkcji ani nie zostają sprzedane w bieżącym okresie.
Źródłem dochodów państwa są zarówno podatki bezpośrednie Td, nakładane na dochody (płace, czynsze, odsetki i zyski), jak i podatki pośrednie Te, czyli podatki od wydatków (VAT, akcyza).
Podatki nakłada się po to, aby móc sfinansować:
Wydatki na dobra i usługi, które obejmują zakupy przez państwo dóbr i usług.
Wydatki związane z finansowaniem płatności transferowych, czyli świadczeń społecznych (np. emerytury, renty).
PKB w cenach rynkowych jest miarą produkcji krajowej łącznie z podatkami pośrednimi na dobra i usługi.
PKB w cenach rynkowych ≡ C + I + G
(wzór 5)
PKB w cenach czynników wytwórczych jest miarą produkcji krajowej z pominięciem podatków pośrednich.
PKB w cenach czynników produkcji ≡ C + I + G – Te (wzór 6)
Rozporządzalne dochody osobiste to dochody gospodarstw domowych po uwzględnieniu podatków bezpośrednich i płatności transferowych. Wielkość ta informuje nas o tym, ile gospodarstwa domowe mogą przeznaczyć na wydatki i oszczędności.
Y + B – Td (wzór 7)
Zgodnie ze zmodyfikowaną definicją, oszczędności są sumą rozporządzalnych dochodów, których nie wydano na konsumpcję. Zatem:
S ≡ (Y + B – Td) – C (wzór 8)
Na koniec wprowadźmy literę G na oznaczenie wydatków państwa. Zatem:
PKB w cenach rynkowych ≡ C + I + G (wzór 9)
PKB w cenach czynników produkcji ≡ C + I + G - Te (wzór 10)
PKB w cenach czynników produkcji można tez przedstawić jako:
Y ≡ (C + S – B + Td) (wzór 11)
Porównując powyższe równania otrzymujemy tożsamość:
C + S – B + Td ≡ C + I + G – Te
(wzór 12)
Ponieważ wyrażenia te są tożsame, możemy powiedzieć, że:
S + Td + Te ≡ I + G + B (wzór 13) oraz
S – I ≡ G + B – Td – Te (wzór 14)
Gospodarka otwarta
Gospodarka otwarta to taka gospodarka, która dokonuje transakcji z innymi krajami.
Eksportem (X) nazywamy dobra, które zostały wytworzone w kraju, a następnie sprzedane za granicę.
Import (Z) to dobra, które są produkowane za granicą i tam nabywane na potrzeby gospodarki krajowej.
Z uwagi na fakt, że w gospodarce otwartej istnieje handel zagraniczny możemy wprowadzić finalny wzór na PKB w cenach czynników produkcji:
Y ≡ C + I + G + X – Z – Te ≡ C + I + G + NX – Te (wzór 15)
Zatem teraz import jest odpływem, natomiast eksport jest dopływem do obiegu. Łącząc w sobie wzór 15 i wzór 8 mamy:
S + (Td + Te – B) + Z ≡ I + G + X (wzór 16)
S – I ≡ (G + B – Te – Td) + NX (wzór 17)
Inne miary PKB
Produkt Narodowy Brutto (PNB) jest miernikiem całkowitych dochodów osiąganych przez obywateli danego kraju, niezależnie od miejsca (kraju) świadczenia usług przez czynniki produkcji.
PNB jest więc równy PKB powiększonemu o dochody netto z tytułu własności za granicą.
Amortyzacja, czyli inaczej zużycie kapitału trwałego, jest miarą szybkości zmniejszania się wartości istniejącego zasobu kapitału w danym okresie, będącego wynikiem jego fizycznego lub ekonomicznego zużycia.
Produkt Narodowy Netto (PNN), czyli dochód narodowy, oblicza się przez odjęcie amortyzacji od PNB w cenach czynników produkcji.
Metody liczenie PKB
PKB jako suma wydatków na dobra finalne (metoda wydatkowa): PKB oblicza się jako suma rocznych wydatków konsumentów na dobra finalne - konsumpcyjne (C), wydatki przedsiębiorstw na dobra kapitałowe i zapasy (I) oraz wydatki państwa na zakup dóbr i usług (G). Sumę tych wydatków nazywamy produktem krajowym brutto (PKB) i oznaczamy Y.
Metody liczenie PKB
PKB jako suma dochodów czynników produkcji (metoda dochodowa): PKB, czyli suma wartości dóbr finalnych powstałych w gospodarce, równa się sumie dochodów właścicieli czynników produkcji (płac, zysków kapitału itp.).
PKB jako suma wartości dodanej (metoda produkcyjna) – wartość PKB można ustalić również poprzez sumowanie wartości dodanej wszystkich przedsiębiorstw. Wartość dodana to różnica wartości (ceny) produktu i wartości (ceny) zużytych do jego produkcji dóbr pośrednich, które przedsiębiorstwo kupiło od innych przedsiębiorstw.
Co na prawdę mierzy PNB?
PNB w ujęciu nominalnym mierzy się w cenach bieżących, czyli w cenach, które istniały gdy osiągano składające się na PKB dochody.
PNB realny to PNB po uwzględnieniu inflacji, czyli PNB w cenach stałych, tj. cenach, które istniały w pewnym okresie, najczęściej określanym jako rak bazowy lub podstawowy.
Aby móc przejść od nominalnego do realnego PNB stosuje się wskaźnik odzwierciedlający zmiany cen wszystkich dóbr, czyli deflator PNB, który oznacza stosunek nominalnego PNB do PNB w cenach realnych.
Jeśli np. wartość deflatora PNB wynosi 1,5 tzn., że w danym okresie ceny wzrosły o 50%, co informuje nas o rzeczywistych wahaniach cen w gospodarce w danym okresie i tym samym daje realistyczny obraz gospodarki.
PNB per capita otrzymuje się przez podzielnie realnego PNB przez liczbę mieszkańców danego kraju.
Przy danym poziomie realnego PNB im większa liczba mieszkańców, tym mniejsza będzie ilość dóbr i usług przypadających na 1 mieszkańca.
Wskaźnik dobrobytu ekonomicznego netto (DEN) - powstaje poprzez odjęcie od tradycyjnego PNB ujemnych efektów zewnętrznych (np. zanieczyszczenie środowiska) i dodanie do niego wszystkich pozytywnych efektów zewnętrznych (np. praca gospodyń domowych).
Jest to jednak tylko koncepcja teoretyczna, gdyż w większość krajów nadal dominuje tradycyjnie rozumiany PKB czy PNB.