9. RACHUNEK PRODUKTU NARODOWEGO

MODEL PRZEPŁYWU I DOCHODÓW W GOSPODARCE:

Jest to model gospodarki zamkniętej, w której nie występuje państwo i nie ma transakcji z zagranicą. Służy on do mierzenia skali działalności gospodarczej.

• Gospodarstwa domowe dysponują czynnikami produkcji, które są niezbędne w procesie wytwarzania dóbr i usług. Te zasoby poprzez rynek czynników produkcji trafiają do przedsiębiorstw, które wytwarzają z nich dobra i usługi, a te przez rynek dóbr i usług trafiają do gospodarstw domowych. Jest to zamknięty obieg dóbr w gospodarce.

• Przedsiębiorstwa kupując zasoby ponoszą koszty, które stają się dochodem gospodarstw domowych; te z kolei wydają je na dobra i usługi, i stają się przychodem przedsiębiorstwa. Jest to zamknięty obieg dochodów w gospodarce

Zakładamy, że wszystkie wypłaty gospodarstw domowych muszą być wydatkowane na zakup dóbr i usług, co oznacza, że otrzymujemy zawsze ten sam wynik szacunku rozmiarów działalności gospodarczej, niezależnie od tego, co jest przyjęte za podstawę obliczeń.

Wartość produkcji musi być równa całkowitym wydatkom na dobra i usługi, bowiem przyjmujemy założenie, że wszystkie towary zostają sprzedane.

PRODUKT KRAJOWY BRUTTO

PKB - jest miara wielkości produkcji wytworzonej przez czynniki wytwórcze, zlokalizowane na terytorium danego kraju, niezależnie od tego, kto jest właścicielem.

PKB - to wartość pieniężna wszystkich dóbr i usług jakie wytwarza się na terenie danego kraju przy użyciu swoich zasobów w określonym czasie.

PNB - (Produkt Narodowy Brutto) jest miernikiem całkowitych dochodów osiąganych przez obywateli danego kraju niezależnie od miejsca (kraju) świadczenia usług przez czynniki produkcji.

PNB jest równy PKB powiększonemu o dochody netto z tytułu własności za granicą.

Unikanie podwójnego liczenia: do PKB zalicza się tylko dobra finalne.

WARTOŚĆ DODANA - jest to przyrost wartości dóbr w wyniku określonego (danego) procesu produkcji.

PKB to suma wartości dodanej wszystkich dóbr.

DOBRA FINALNE - to dobra nabyte przez ostatecznego użytkownika. Są to dobra konsumpcyjne zakupione przez gospodarstwo domowe, lub dobra kapitałowe (np. maszyny) nabywane przez przedsiębiorstwa.

DOBRA POŚREDNIE - (nie wliczmy ich do PKB) to dobra częściowo przetworzone, które stanowią nakład w procesie produkcji w innych przedsiębiorstwach, gdzie są zużywane do wytworzenia dobra finalnego.

MODEL RÓWNOWAGI W WARUNKACH GOSPODARKI ZAMKNIĘTEJ BEZ UDZIAŁU PAŃSTWA:

Z definicji rachunku narodowego wynika, że

Y = C + I (dotyczy przedsiębiorstw)

gdzie: C - wydatki na konsumpcje

I - wydatki na dobra inwestycyjne

PKB równy jest wartości dochodów gospodarstw domowych, czyli:

PKB = Y

Y - wartość PKB

C - wydatki konsumpcyjne gospodarstw domowych

S - oszczędności gospodarstw domowych

Y = C + S (dotyczy gospodarstw domowych)

S = Y - C

zatem:

Y = C + S = C + I

Wówczas prawdziwe jest:

S = I

INWESTYCJE - są to zakupy nowych dóbr kapitałowych przez przedsiębiorstwa.

Inwestycje BRUTTO - zakupy dóbr kapitałowych bez uwzględniania amortyzacji istniejących dóbr kapitałowych.

Inwestycje NETTO - zmiana zasobu kapitału; inwestycje brutto minus amortyzacja.

Gdy przedsiębiorstwo sprzeda jedynie część swojej produkcji, wówczas tworzy się zapas.

ZAPASY - dobra trzymane obecnie w przedsiębiorstwach na potrzeby przyszłej produkcji lub sprzedaży.

MODEL GOSPODARKI ZAMKMNIĘTEJ Z UDZIALEM PAŃSTWA:

Dopływy do rządu:

- podatki bezpośrednie (T_d) - podatki od płac

- podatki pośrednie (T_e) - podatki od wartości dodanej

Wydatki rządowe:

- dobra i usługi (G) - uzbrojenie armii, budowa szkół, dróg, szpitali, itp.

- płatności transferowe (B) - wszelkie świadczenia społeczne (zasiłki, emerytury, itp.)

UWAGA: tylko G wpływa na PKB; T_d i T_e służą redystrybucji

PKB w cenach rynkowych = C + I + G - jest miarą produkcji krajowej łącznie z podatkami pośrednimi na dobra i usługi

PKB w cenach czynników produkcji = C + I + G - T_e - jest to PKB w cenach uzyskiwanych przez producentów, czyli już po zapłaceniu przez nich podatków pośrednich

PKB w cenach rynkowych jest większe od PKB w cenach czynników produkcji !!!

MODEL RÓWNOWAGI W WARUNKACH GOSPODARKI ZAMKNIĘTEJ Z UDZIAŁEM PAŃSTWA:

ROZPORZĄDZALNE DOCHODY OSOBISTE (oszczędności) = Y + B - T_e

Uzupełniamy definicję oszczędności i uwzględniamy państwo, czyli:

Y = C + S

S = Y - C

S = (Y + B - T_d) - C

Zatem Y = PKB w cenach czynników produkcji = S + C - B + T_d, czyli:

S + C - B + T_d = Y = C + I + G - T_d

S + T_d + T_e = I + G + B

S - I = G + B - T_d - T_e

S + T_d + T_e - odpływ środków pieniężnych z obiegu

I + G + B - dopływ środków pieniężnych do obiegu

Jeżeli nie będzie istniało państwo, wówczas T_d, T_e, G i B będą równe 0, czyli:

S = I

Gospodarstwa i przedsiębiorstwa traktowane są jako jedna zbiorowość. Wówczas nadwyżka finansowa sektora prywatnego (S - I) musi być dokładnie kompensowana przez dopływ netto

(G + B - T_d - T_e) - deficyt finansowy państwa.

MODEL RÓWNOWAGI GOSPODARKI OTWARTEJ:

EKSPORT (Ex) - dobra, które zostały wytworzone w kraju, a następnie sprzedane za granicą. Eksport jest dopływem środków pieniężnych do obiegu.

IMPORT (Im) - dobra, które są produkowane za granicą i tam nabywane na potrzeby gospodarki krajowej. Zarówno gospodarstwa domowe jak i przedsiębiorstwa mogą importować. Ta część nie stanowi jednak krajowej produkcji i nie kreuje dochodów czynników wytwórczych, czyli dobra importowane nie są ujęte w PKB od strony produkcji. Import jest odpływem środków pieniężnych z obiegu.

Y = PKB w cenach czynników produkcji = C + I + G - T_e; uwzględniamy Ex i Im, wówczas:

Y = C + I + G +Ex - Im - T_e

Ex - Im = Nx - eksport netto

Y = C + I + G + Ex - Im - T_e Y = S + C - B + T_d

Y = Y

C + I + G + Ex - Im - T_e = S + C - B + T_d

S - B + T_d = I + G + Ex - Im - T_e

S + T_d + T_e - B + Im = I + G + Ex

S - I = G + B - T_d - T_e + Ex - Im

S - I = G + B - T_d - T_e + Nx

Nadwyżka sektora prywatnego (S - I) to odpływ środków finansowych z ruchu okrężnego i musi mu odpowiadać dopływ środków finansowych o tej samej wielkości. Źródłem dopływu może być albo deficyt budżetu państwa albo eksport netto (Nx).

DOCHÓD NARODOWY (DN) (Produkt Narodowy Netto PNN) jest to PNB w cenach czynników produkcji minus amortyzacja.

DN = PNN = PNB - amortyzacja

Nominalny i realny Produkt Narodowy Brutto:

PNB w ujęciu nominalnym mierzy się w cenach bieżących, tj. takich, które istniały w okresie, gdy osiągano składające się na PNB dochody.

PNB w ujęciu realnym to PNB w cenach stałych, czyli koryguje się nominalny PNB o skutki inflacji i wyraża się go w cenach istniejących w pewnym okresie, najczęściej określanym jako rok bazowy lub podstawowy.

DEFLATOR PNB - jest to stosunek nominalnego PNB (w cenach bieżących) do PNB w ujęciu realnym (w cenach stałych), wyrażony w postaci wskaźnika. Jest to tzw. wskaźnik cen.

Wady PKB:

• nie uwzględnia dóbr i usług, które nie trafiają na rynek

• nie uwzględnia degradacji środowiska

• nie uwzględnia szarej strefy

• nie uwzględnia czasu wolnego

Zadanie: W gospodarce zamkniętej działa 5 przedsiębiorstw wytwarzających: stal, gumę, obrabiarki, opony i rowery. Producent rowerów sprzedaje je finalnym nabywcom za 8000 jednostek pieniężnych. W procesie wytwarzania rowerów wykorzystuje opony, które kupuje za 1000j.p., stal za 2500j.p. i obrabiarki za 1800j.p. Producent opon nabywa gumę za 600j.p., a producent obrabiarek zużywa stal za 100j.p.

1. Jaki jest wkład przemysłu rowerowego w tworzenie PKB?

2. Jaka jest całkowita wielkość wydatków finalnych?

Dobro	Sprzedawca	Nabywca	Wartość transakcji (j.p.)	Wartość dodana (j.p.)
Stal	Producent stali	Producent rowerów	2500	2500
Stal	Producent stali	Producent obrabiarek	1000	1000
Guma	Producent gumy	Producent opon	600	600
Obrabiarki	Producent obrabiarek	Producent rowerów	1800	1800-1000=800
Opony	Producent opon	Producent rowerów	1000	1000-600=400
Rowery	Producent rowerów	Konsument	8000	8000-2500-1000=4500
ODPOWIEDŹ:				1) Σ = +9800
								2) 8000+1800 = +9800

RYNEK CZYNNIKÓW

RYNEK DÓBR

PRZEDSIĘBIORSTWA

GOSPODARSTWA DOMOWE

Dochód pieniężny

(płace, czynsz, renta, zysk)

Praca, ziemia, kapitał

Dobra i usługi

Dobra i usługi

Wydatki konsumpcyjne

Usługi czynników produkcji

Dochody czynników produkcji

3

Produkty i usługi

3

1

Wydatki na produkty i usługi

PRZEDSIĘBIORSTWA

GOSPODARSTWA DOMOWE

Zasoby

Koszty

Przychód

1. Mierzenie strumienia wydatków

2. Mierzenie strumienia dochodów

3. Mierzenie strumienia produktów

---