ROZDZIAŁ VIII
1. Wyjaśnij różnice między podstawowymi kategoriami produktu i dochodu narodowego
Produkt krajowy brutto PKB - jest to miara produkcji wytworzonej przez czynniki wytwórcze zlokalizowane na terytorium danego kraju, niezależnie od tego, kto jest ich właścicielem.
Produkt narodowy brutto PNB - jest to miernik całkowitych dochodów osiąganych przez obywateli danego kraju powiększonych o dochody netto z tytułu własności za granicą. Dochody netto są różnicą między dochodami otrzymanymi z tytułu własności za granicą a dochodami wypłaconymi z tytułu należności cudzoziemcom. Jeśli odpływ dochodów otrzymywanych z tytułu usług czynników produkcji będących własnością kapitału zagranicznego jest większy niż przypływ dochodów z tytułu posiadanych czynników produkcji za granicą wówczas PKB > PNB i odwrotnie. Gdy przypływ dochodów równa się odpływowi lub gdy dany kraj w ogóle nie wypłaca i nie otrzymuje dochodów z własności, wówczas PKB = PNB.
Produkt narodowy netto wg cen rynkowych PNN - jest mniejszy od PNB o wielkość amortyzacji Am. Amortyzacja to miara szybkości zmniejszania się wartości istniejącego w kraju zasobu kapitału trwałego w danym okresie, będącego wynikiem jego fizycznego lub ekonomicznego zużycia.
Wszystkie te wielkości produktu narodowego brutto i netto są wyrażone w cenach rynkowych. W cenach tych zawarty jest podatek pośredni który jest wpłacany przez producentów we wszystkich fazach przetwórstwa do budżetu państwa. Podatki pośrednie płacone od wartości dodanej mają charakter cenotwórczy tzn. wpływają na poziom cen sprzedawanych towarów i usług.
Dochód narodowy wg cen czynników wytwórczych DNCW - jest mniejszy od PNN o wielkość podatków pośrednich Tp. Suma podatków pośrednich stanowi korektę w stosunku do produktu narodowego netto, wyrażonego w cenach rynkowych. Podatki pośrednie nie są bowiem częścią składową dochodu narodowego według cen czynników wytwórczych. Do dochodów czynników wytwórczych zalicza się:
Wp - wynagrodzenie pracowników
R - renty z tytułu dzierżawy, czynsze z tytułu najmu
Z - zyski z kapitału
Dw - dochody z pracy na własny rachunek
Osobisty dochód ludności ODL - jest tą częścią DNCW, która pozostaje po potrąceniu nie rozdzielonych zysków przeznaczonych na rozwój przedsiębiorstw Nz oraz po spłaceniu podatku od odchodów przedsiębiorstw do budżetu państwa Tbz. Jednocześnie osobisty dochód ludności jest powiększony o różnego rodzaju transfery(przekazanie określonej sumy dochodów na rzecz ludności bez bieżącego świadczenia usług) z budżetu państwa na rzecz ludności Bt (emerytury, renty, zasiłki dla bezrobotnych , wydatki na opiekę socjalną ubogich, stypendia itp.) Osobiste dochody ludności podlegają opodatkowaniu bezpośredniemu Tb. Po uregulowaniu podatków pozostaje dyspozycyjny dochód ludności DDL.
Dyspozycyjny dochód ludności DDL - są to dochody gosp.domowych po potrąceniu podatków bezpośrednich Tb. Suma tych dochodów po potrąceniu podatków reprezentuje potencjalną siłę nabywczą społeczeństwa czyli DDL = ODL - Tb.
2. Zanalizuj schemat okrężnego obiegu strumieni dochodów i wydatków.
Schemat ów zawiera pewne uproszczenia, które nie mają istotnego wpływu na ogólny obraz obiegu strumieni wchodzących w skład PNB.Jest to wystarczający obraz tworzenia i podziału PNB podporządkowany zasadzie mówiącej iż wydatki decydują o rozmiarach wytworzonego dochodu narodowego a nie odwrotnie.
Interpretację schematu zaczynamy od PNB i patrzymy jak kolejne potrącenia Am(amortyzacja), Tp(podatki pośrednie), Tbz(podatki od dochodu przedsiębiorstw do budżetu państwa), Nz(nierozdzielone zyski) oraz Tb(podatki bezpośrednie) pomniejszają uporządkowane kategorie produktu i dochodu narodowego, zaś transfery z budżetu Bt powiększają osobisty dochód ludności(ODL).
Uczestniczące w tym podziale 3 podstawowe podmioty gosp.:gosp.domowe,rząd i przedsiębiorstwa kierując się różnymi celami podejmują decyzje o sposobie wykorzystania zarobionych lub otrzymanych dochodów. W wyniku tych decyzji kształtuje się łączna suma globalnego ppytu Pg=K+I+G, która z kolei decyduje o rozmiarach wytwarzanego PNB. Produkcja w gospodarce rynkowej tylko dlatego jest wytwarzana, że owe 3 podmioty nabywają wytwarzane dobra konsumpcyjne i inwestycyjne oraz korzystają ze świadczonych usług.
Podany schemat nie bierze pod uwagę efektów z tytułu kontaktów z zagranicą.Każdy kraj importuje dobra i usługi z zagranicy Im oraz eksportuje swoje dobra do innych państw Ex. Różnica między wielkością eksportu i wielkością importu stanowi saldo bilansu handlu zagranicznego:
Gdy Ex>Im wtedy więcej towarów i usług sprzedaje się niż kupuje za granicą. Powoduje to ogólne zwiększenie ogólnego popytu co wpływa korzystnie na wzrost PNB
Gdy Ex<Im wtedy mniej się sprzedaje niż kupuje za granicą.Zmniejsza to popyt globalny i wpływa negatywnie na wzrost PNB
Gdy weźmiemy pod uwagę handel zagraniczny wtedy ogólne równowaga w gospodarce kraju będzie wyrażana przez równanie: K+I+G+(Ex+Im)=DDL+Am+Tp+Tbz+Nz-Bt+Tb. Lewa strona równania ukazuje składniki globalnego popytu, a prawa wyraża składniki dochodów ludności, przedsiębiorstw i budżetu państwa. Źródłem tych dochodów jest PNB.
Dochodową stronę równania można uprościć przez oznaczenie wszystkich podatków płaconych do budżetu państwa symbolem T. Stąd T=Tp+Tbz+Tb. Pamiętając że część wpłaconych podatków przechodzi na transfery budżetowe Bt, które powiększają ODL otrzymujemy równanie T-Bt=Tn, gdzie Tn są podatkami netto stanowiącymi nadwyżkę ogólnej sumy podatków T nad transferami Bt.
Ze schematu wynika że dochód ludności DDL dzieli się na konsumpcję K oraz oszczędności ludności Ol. Oszczędności są gromadzone nie tylko przez gosp.domowe ale też przez przeds. w formie Am+Nz. Amortyzacja stanowi źródło środków na finansowanie inwestycji odtworzeniowych które przywracają pierwotną zdolność produkcyjną zużywających się składnikom majątku trwałego, zaś nie rozdzielone zyski przedsiębiorstw Nz to źródło finansowania inwestycji netto łącznie z przyrostem zapasów. Stąd ogólna suma oszczędności brutto Os w gosp.narodowej wynosi: Os=Ol + Am + Nz.
Po zgromadzeniu wszystkich podatków i potrąceniu transferów oraz zsumowaniu wszystkich oszczędności ogólne równanie równowagi wyrażamy: K+I+G+(Ex-Im)=K+Os+Tn. Po obu stronach równania występuje wielkość K obejmująca wydatki i dochody przeznaczone na konsumpcję indywidualną i zbiorową. Konsumpcja zbiorowa jest finansowana z budżetu państwa. Po wyłączeniu K równanie równowagi ogólnej sprowadza się do postaci: I+G+(Ex-Im)=Os+Tn.Stąd można ustalić zależności (Ex -Im)= (Os - I)+(Tn -G)
W każdym sektorze gospodarki narodowej(prywatny,rządowy,zagranica) salda wielkości w nawiasach mogą być dodatnie lub ujemne
Gdy Ex>Im kraj jako całość oszczędza,gromadząc dewizy. Gdy Ex<Im kraj staje się pożyczkopbiorcą
Gdy Os>I pojawia się nadwyżka oszczędności netto nie wykorzystana na bieżące finansowanie wydatków inwestycyjnych.Gdy Os<I sektor prywatny staje się pożyczkobiorcą czyli korzysta ze środków sektora rządowego lub zagranicy
Gdy Tn>G rząd dysponuje nadwyżką oszczędności nad bieżacymi wydatkami G na zakup dóbr i usług konsumpcyjnych i inwestycyjnych.Gdy G>Tn co jest spotykane dziś dość często rząd musi zaciągaćpożyczki u różnych podmiotów gosp. w kraju lub za granicą(zadłużenie publiczne)
3. W jaki sposób rozporządzalny dochód ludności zamienia się na konsumpcję i oszczędności a oszczędności na inwestycje?
Nagromadzone dochody w gosp.domowych, po potrąceniu podatków bezpośrednich Tb, są kierowane na bieżące wydatki konsumpcyjne K, a pewna ich część jest oszczędzana OL z myślą o przyszłych wydatkach.Oszczędności w swej większości są kierowane do banków komercyjnych i kas kredytowo-oszczędnościowych, które z kolei kierują te środki w formie kredytów na inwestycje. Budżet państwa poza transferami na rzecz ludności Bt, kieruje znaczną część zgromadzonych środków pieniężnych na finansowanie inwestycji publicznych oraz na zakup różnych dóbr konsumpcyjnych. W ten sposób nagromadzone dochody przedsiębiorstw, budżetu państwa oraz gosp.domowych przekształcają się w ciągu roku w wydatki konsumpcyjne K, inwestycyjne I oraz rządowe G. Suma tych wydatków tworzy globalny popyt, który decyduje o wielkości wytwarzanego PNB. W ten sposób zamyka się ruch okrężny podstawowych strumieni dochodów i wydatków w gosp. narodowej.
4. Dlaczego wydatki budżetu państwa nie wchodzą w całości do składników globalnego popytu (K+I+G)?
Istnieją takie wydatki budżetu państwa, które nie wchodzą w skład popytu globalnego. Są to transfery budżetowe na rzecz ludności zawodowo biernej Bt(emerytury,renty,zasiłki dla bezrobotnych,stypendia,itp.).Nie wchodzą one do składników globalnego popytu,natomiast powiększają osobisty dochód ludności(ODL).
5. Dlaczego dochód narodowy jest wyrażany zarówno w cenach bieżących, jak i cenach stałych?
Dochód narodowy jest największym agregatem obejmującym wszystkie dobra finalne i usługi wytwarzane w każdej gospodarce narodowej w ciągu roku. Tego agregatu nie można wyrazić w żadnych jednostkach naturalnych, tzn. tonach, metrach itp. ponieważ różnorodne naturalne właściwości wchodzących do niego dóbr i usług nie dają się w ten sposób sumować. Sumowanie możliwe jest dzięki temu, że każde dobro i sługa ma swoją cenę rynkową. Dlatego dochód narodowy może być wyrażony jedynie w jednostkach wartościowych.
W zależności od celu, jakiemu służą różne kategorie dochodu narodowego są one ewidencjonowane w bieżących cenach rynkowych jakie ukształtowały się na rynku w danym kraju i w danym roku, bądź też w cenach stałych wziętych za podstawę z jakiegoś jednego roku. Wówczas niezależnie od tego jak zmieniały się ceny rynkowe w ciągu analizowanego okresu, wszystkie dobra i usługi są wyrażone w tych samych cenach niezmiennych.
Ceny bieżące są używane zawsze wtedy gdy analizuje się podział dochodu narodowego lub globalną równowagę rynkową. Przy badaniu wzrostu dochodu narodowego w czasie ceny bieżące są bezużyteczne. Wzrost cen rynkowych stwarzałby wówczas złudzenie wzrostu dochodu narodowego, choć fizyczne jego rozmiary nie uległyby żadnej zmianie. W tym przypadku należy posługiwać się cenami niezmiennymi.
6. Co to jest i do jakich celów służy deflator?
DEFLATOR to wskaźnik ukazujący stosunek dochodu narodowego w ujęciu nominalnym (ceny bieżące) do dochodu narodowego w ujęciu realnym (ceny stałe) pomnożony przez 100.
Np.
Dochód w cenach bieżących wzrósł z 1800 do 3250 jednostek w ciągu 5 lat, czyli 3250:1800=1,80. Ten sam dochód w cenach stałych wzrósł z 1800 do 2240. Wskaźnik wzrostu dochodu realnego wynosił zatem 1,24. Dzieląc dochód narodowy w cenach bieżących 3250 przez dochód w cenach stałych 2240 uzyskujemy wskaźnik, zwany deflatorem który tu wynosi 1,45.
Jest to miara przeciętnego wzrostu cen w kraju wszystkich dóbr i usług wchodzących w skład dochodu narodowego. Nie pokrywa się to z pojęciem inflacji, która wyraża wzrost cen jedynie na dobra i usługi konsumpcyjne nabywane przez ludność.
Za pomocą deflatora łatwo można przeliczyć dochód nominalny na realny i odwrotnie.
7. Do jakich celów służy informacja o poziomie i dynamice dochodu narodowego?
Informacja ta służy do prowadzenia w każdym kraju polityki pieniężnej, polityki fiskalnej i polityki dochodowej.
Na podstawie tych informacji zarówno bank centralny jak i państwo mogą uruchamiać różne instrumenty ekonomiczne i za ich pośrednictwem oddziaływać na wszystkie sfery działalności gospodarczej. Informacje te muszą być jednak wiarygodne. Brak wiarygodnych, terminowych i łatwo dostępnych informacji o tworzeniu i podziale dochodu narodowego dezorientuje politykę gospodarczą państwa i może skłaniać do błędnych decyzji opartych na życzeniach a nie realnych faktach. Stąd tak wielkie znaczenie praktyczne ma dokładna ewidencja wszelkiego rodzaju dochodów i wydatków ludności, przedsiębiorstw i instytucji publicznych.