MIKROEKONOMIA

Mikroekonomia to część składowa ekonomii, która skupia swa uwagę badaniu decyzji i wyborów jednostkowych podmiotów gospodarczych np. konsumenta, producenta, gospodarstwa domowego czy przedsiębiorstwa.

Zajmuje się także problemami równowagi cząstkowej, czyli na rynku konkretnego dobra. Mikroekonomia posługuje się metodą zależności funkcjonalnych. Wykorzystuje także wielkości marginalne, in. mówiąc krańcowe (użyteczność krańcowa, koszt krańcowy, czy przychód krańcowy).

Ekonomia - nauka, która pokazuje, w jaki sposób społeczeństwa gospodarujące decydują o tym co, jak i dla kogo wytwarzamy. Ekonomia decyduje o prawach gospodarczych.

Prawa ekonomiczne - stale powtarzające się działania i relacje ludzkie układające się w spójną i logiczną całość. Łącząc prawa ekonomiczne przechodzimy do tak zwanych teorii ekonomicznych.

Teorie ekonomiczne - zbiór uporządkowanych w logiczną całość twierdzeń ekonomicznych, definicji oraz hipotez naukowych.

Etapy budowy teorii ekonomicznych:

1. obserwacja życia gospodarczego;

2. zbudowanie modelu, wprowadzenie teorii;

3. weryfikacja naukowa poprawności teorii;

4. dokonanie syntezy teorii ekonomicznych.

Model ekonomiczny - zbiór założeń tworzący uporządkowany, uproszczony obraz pewnego fragmentu lub całości gospodarki w którym można badać istotne zależności gospodarcze.

Ceteris paribus - założenie niezmienności innych czynników.

Ekonomię możemy zbadać za pomocą metody składającej się z:

• abstrakcji

• konkretyzacji

• weryfikacji

Środkiem do zaspokojenia potrzeb jest dobro (postać materialna i niematerialna).

Rodzaje dóbr:

1. wolne - występujące w przyrodzie praktycznie w ilościach nieograniczonych ; woda, powietrze, promieniowanie słoneczne;

2. gospodarcze (ekonomiczne) - są efektem działalności ludzkiej. Dobra aby można było nazwać dobrami ekonomicznymi muszą spełnić dwie istotne cechy:

- do ich wytworzenia potrzeba pracy ludzkiej oraz zużycia dóbr pierwotnych dostarczanych bezpośrednio przez przyrodę,

- są dobrami rzadkimi,

3. konsumpcyjne - zaspakajają człowieka w sposób bezpośredni,

4. produkcyjne - zaspakajają potrzeby w sposób pośredni poprzez wykorzystanie ich w produkcji,

5. prywatne - są wykorzystywane przez pojedyncze osoby,

6. publiczne - w jednym czasie są wykorzystywane przez szerszą zbiorowość ludzką.

Zjawisko rzadkości - występuje wtedy, gdy zapotrzebowanie jest większe od zdolności wytwórczej.

zapotrzebowanie > zdolności wytwórcze

W związku z występowaniem zjawiska rzadkości pojawia się problem wyboru. To z czego człowiek musi zrezygnować nazywamy kosztem utraconych możliwości (kosztem alternatywnym).

Oprócz powyższego zjawiska, występuje zjawisko alokacji zasobów - jest to rozdysponowanie środków pomiędzy różne konkurencyjne cele.

W związku z występowaniem zjawiska alokacji przechodzimy do krzywej możliwości produkcyjnej lub tak zwanej krzywej transformacji.

Krzywa transformacji - alternatywne kombinacje grup produktów, które społeczeństwo jest w stanie wytworzyć w ciągu danego okresu czasu, wykorzystując do tego w całości oraz w jak najlepszy sposób zasoby oraz technologię produkcji.

Krzywa transformacji

(produkcja

dobra b )

Punkty leżące na krzywej transformacji noszą miano wariantów ekonomicznie efektywnych.

Punkt B - gospodarka nie jest efektywna (nie wykorzystano technologię oraz środki)

Punkt C - nie dysponujemy taką technologią lub kapitałem dla osiągnięcia takiego pułapu produkcji.

Usługi dzielimy na :

- materialne - działanie to jest kierowane na rzecz (malarz, szewc),

- niematerialne - działanie jest kierowane na osobę (lekarz)

Dwie zasady racjonalnego gospodarowania.

1. Największy efekt przy danym nakładzie.

2. Najniższy nakład dla uzyskania danego efektu.

W ekonomii możemy wyróżnić ekonomię:

1. pozytywną - opisuje nam suchą rzeczywistość,

2. normatywną - przedstawia stanowisko wartościujące.

Gospodarka naturalna - typ gospodarki, gdzie producent wytwarza produkty w celu bezpośredniego zaspokojenia swoich potrzeb. W tej gospodarce nie występuje wymiana czy rynek. Producent i jego rodzina jest konsumentem wytwarzanych przez siebie produktów. Występowała prawie wyłącznie w okresie wspólnoty pierwotnej i dominowała w niewolnictwie i feudalizmie.

Gospodarka towarowa - typ gospodarki, której producenci wytwarzają produkty z przeznaczeniem ich wymiany, czyli na sprzedaż. Przedmiot wymiany, czyli produkt pracy ludzkiej staje się towarem. Pojawiła się u schyłku wspólnoty pierwotnej. W niewolnictwie i feudalizmie występowała na marginesie działalności ludzkiej, a zwyciężyła w systemie gospodarki kapitalistycznej.

Dwie przesłanki powstania gospodarki towarowej, które wystąpiły jednocześnie:

1) społeczny podział pracy (różne zawody). Trzy wielkie podziały pracy:

1. I miał miejsce pod koniec wspólnoty pierwotnej i nastąpiło wyodrębnienie się rolnictwa z pasterstwa,

2. II dokonał się w okresie niewolnictwa i polegał na wyodrębnieniu się rzemiosła z rolnictwa,

3. III miał miejsce pod koniec niewolnictwa, wyodrębnienie się klasy kupców, pośredniczących w wymianie między różnymi producentami oraz wyodrębnienie się miast od wsi.

Czynniki, które miały wpływ na specjalizację i podział pracy:

- rewolucja agrarna,

- osadnictwo,

- rozwój handlu,

- rozwój gosp. - społeczny,

- postęp techniczny,

2) ekonomiczne wyodrębnienie się producentów na bazie prywatnej własności środków produkcji,

T T

T P T

P

T P'

Towar - produkt pracy ludzkiej przeznaczony do wymiany na rynku. Każdy towar musi posiadać dwie cechy jednocześnie:

1. wartość użytkową - całokształt fizycznych i chemicznych właściwości dzięki którym może on zaspokoić określoną potrzebę. Wartość użytkową towaru realizuje człowiek w procesie konsumpcji,

wartość użytkowa
użyteczność

2. wartość wymienną - stosunek ilościowy w jakim jeden towar jest wymieniany na inne.

Rodzaje pieniądza:

1. banknot - bilet bankowy - jest zaświadczeniem depozytowym zawierającym zobowiązania banku emitującego do wypłaty na żądanie określonej ilości złota lub złotych monet, złożonych przedtem w depozyt. Jest formą przejściową między pieniądzem towarowym (pełnowartościowym) a pieniądzem symbolicznym,

2. pieniądz papierowy - jest to znak wartości niewymienialny na złoto, niemający wartości substytucjonalnej. Jest on symbolem wartości, któremu państwo nadało kurs przymusowy, właściwość środka cyrkulacji i środka płatniczego oraz przywilej płacenia nim podatków i świadczeń na rzecz skarbu państwa przez obywateli.

Pieniądz papierowy, niewymienialna na złoto postać pieniądza, którego wartość nominalna nie zależy od wartości materiału (papieru - stąd jego nazwa), z którego został zrobiony. W procesie ewolucji jest kolejną - po pieniądzu towarowym - postacią pieniądza.

Wywodzi się od banknotu, będącego w przeszłości zobowiązaniem złotnika (później bankiera) do wypłaty jego oddawcy określonej kwoty w złocie lub srebrze. Banknot był początkowo potwierdzeniem depozytu złotych lub srebrnych monet, złożonego u złotnika (bankiera) w celu zabezpieczenia ich przed rabunkiem, zniszczeniem itp., miał pełne pokrycie w kruszcu.
Kiedy powszechnie zaczęto posługiwać się banknotami zamiast monetami, bankierzy zaczęli udzielać kredytów, emitując banknoty nie mające już pokrycia w kruszcu. Nadmierna ich emisja doprowadziła do bankructwa wielu banków, co pociągnęło za sobą działania rządów ograniczające liczbę banków upoważnionych do emisji banknotów, ustalające limity ich emisji, a w końcu zawieszające ich wymienialność na złoto.

W ten sposób pieniądz kruszcowy został zastąpiony niepełnowartościowym pieniądzem papierowym, którego wartość oparta jest na umowie społecznej przybierającej postać odpowiedniego aktu prawnego (ustawy). Pieniądz papierowy jest więc pieniądzem symbolicznym.
Początkowo wartość pieniądza papierowego była ustalana w oparciu o parytet złota, obecnie w większości krajów nie ma ona już żadnego powiązania z kruszcem. Wymiana banknotów na złoto została całkowicie zlikwidowana w obrotach wewnętrznych wszystkich krajów świata na początku lat 30., a w obrotach międzynarodowych w 1971,

3. pieniądz bezgotówkowy - (zwany też bankowym, wkładowym lub żyrowym) - występuje w formie zapisów na rachunkach depozytowych w bankach wypłacanych na żądanie. Depozyty te uruchamia się przeważnie za pomocą czeków, które są technicznym narzędziem przenoszenia pieniędzy jednej osoby korzyść drugiej. Płatności o charakterze bezgotówkowym to weksle, czeki, rozliczenia bezgotówkowe.

Pieniądz jest to pewien powszechnie akceptowany towar (ogólny ekwiwalent) za pomocą którego dokonujemy płatności za dostarczone dobra lub wywiązujemy się zobowiązań (np. spłata długu) inaczej mówiąc jest to środek wymiany.

Wymiana bezpieniężna - barterowa.

Wady:

• podwójna zbieżność potrzeb uczestników wymiany,

• wymiana powolna,

• kosztowna,

• czasochłonna.

Pierwszy etap ewolucji pieniądza, określany jako faza pieniądza towarowego, którego rolę spełniały, np. bydło, skóry, muszelki, bursztyn, sól itp.

Wady takiej wymiany to:

• nietrwałość,

• problemy z przechowywaniem towaru,

• niejednorodność,

• niepodzielność.

Drugi etap ewolucji pieniądza - faza pieniądza metalowego

• np. miedziane blaszki.

Trzeci etap ewolucji pieniądza - etap pieniądza kruszcowego. Trwał przez wiele wieków (do XIX).

Dzielił się na trzy etapy:

1. monometalizm srebrny (do XVIw),

2. bimetalizm (do XIX w ),

3. monometalizm złoty (od XIX w).

Systemy walutowe:

1. system waluty złotej (gold standard) - był pierwszym międzynarodowym systemem walutowym, a więc zbiorem reguł, zasad, instrumentów instytucji umożliwiających dokonywanie płatności w skali międzynarodowej. Wykształcił się on pod koniec XIX w. i funkcjonował do wybuchu I wojny światowej (1914 r.). Cechy: Jednostka waluty narodowej każdego uczestnika systemu miała określony parytet (siłę nabywczą) wyznaczony w złocie, co było równoznaczne z kursem stałym;

W obiegu były waluty narodowe uczestniczących krajów w pełni wymienialne na złoto (według określonego parytetu), na waluty innych krajów z walutą wymienialną (według określonego kursu parytetowego), także istniała pełna swoboda transferu złota w skali międzynarodowej;

Władze finansowe poszczególnych krajów (najczęściej banki centralne) były zobowiązane do utrzymywania zabezpieczenia obiegu pieniężnego w formie rezerw złota i poprzez kontrolę podaży pieniądza, odpowiednio proporcjonalnej do zasobów złota,

2. system waluty sztabowo - złotej (gold bullion standard) - był zbliżony do zasad systemu waluty złotej, z jednym wyjątkiem: w systemie tym określano minimalną sumę wymiany waluty krajowej na złoto. Była to ówczesna równowartość sztaby złota. W efekcie zwiększyły się wahania punktów złota, co sprzyjało zarówno spekulacjom, jak i destabilizacji kursów walut narodowych oraz pogłębianiu się kryzysu gospodarczego (Anglia),

3. system waluty dewizowo - złotej (gold exchange standard) - drugi - obok systemu waluty sztabowo-złotej - system stosowany w okresie międzywojennym. Założono w nim, że waluta danego kraju (np. dolar kanadyjski) jest wymienialna na złoto, ale wcześniej jest potrzebna jej wymiana na inną walutę wymienialną na złoto (głównie na USD) (m.in. Polska).

Konsekwencje funkcjonowania tych dwóch systemów to:

- spadek znaczenia złota jako pieniądza międzynarodowego (demonetaryzacja złota);

- zwiększenie wahań bieżącego kursu rynkowego walut oraz dewiz;

- zwiększenie swobody władz państwowych w kształtowaniu polityki fiskalnej i pieniężnej;

- zwiększenie wpływu efektów polityki makroekonomicznej na kształtowanie sytuacji gospodarczej i politycznej w poszczególnych krajach i na świecie;

- zwiększanie się różnic pomiędzy siłą nabywczą różnych walut.

Pieniądz pełnowartościowy - na przykładzie

Moneta to kawałek kruszcu opatrzony znakiem władcy, gwarantującym jakość i wagę tego kruszcu. Odpadła więc teraz konieczność odrąbywania kawałków drogiego metalu i dokładnego ich ważenia, a także obawa przed sfałszowaniem stopu. Jednakże ustalana przez władców jednostka pieniężna była często za duża do regulowania drobnych płatności. Bicie ze złota lub srebra drobnych monet powodowało, że rozmiarami były one zbyt małe i dlatego na monety zdawkowe używano metali mniej wartościowych, jak np. miedzi. Początkowo wartość rynkowa monety jako kruszcu pokrywała się z jej nominałem - były to monety pełnowartościowe. Z czasem jednak coraz częściej zaczęto wybijać monety, w których wartość kruszcu była dużo mniejsza od wartości nominalnej - były to monety podwartościowe, symboliczne.

Pieniądz niepełnowartościowy

Pieniądz fiducjarny, pieniądz niepełnowartościowy, niewymienialny na złoto, funkcjonujący i spełniający swe funkcje w oparciu o umowę społeczną (odpowiedni akt prawny).
W okresie powszechnego istnienia kruszcowego systemu pieniężnego pieniądz fiducjarny występował w ograniczonym zakresie - stanowiła go ta część banknotów, która była emitowana przez bankierów w związku z udzielaniem kredytów, oraz pieniądz zdawkowy (bilon).

Zawieszenie wymienialności banknotów na złoto, a następnie całkowite oderwanie walut poszczególnych krajów od parytetu złota spowodowały, że pieniądz papierowy początkowo w części, a obecnie w całości jest pieniądzem fiducjarny.

Pieniądz symboliczny, pieniądz niepełnowartościowy, którego wartość nie jest związana z wartością materiału, z jakiego został zrobiony. Podstawą jego funkcjonowania jest umowa społeczna, znajdująca wyraz w określonym akcie prawnym, nadającym także wartość znakom pieniężnym.

Jest przeciwieństwem pieniądza towarowego. Współczesny pieniądz papierowy jest pieniądzem symbolicznym.

Parytet równia; stosunek między jednostkami monetarnymi różnych krajów wg ich wagowej zawartości kruszcu.

Innymi słowy jest to sposób określenia wartości jednostki walutowej danego kraju przy pomocy tzw. parytetu złota. Wyraża on ilość czystego złota zawartą w jednostce monetarnej danego kraju. Obowiązywał on w przeszłości, w warunkach pełnej wymienialności waluty na złoto oraz w systemie stałego kursu walutowego.

Prawo Kopernika-Greshama to zasada mówiąca, że jeśli jednocześnie istnieją dwa rodzaje pieniądza, pod względem prawnym równowartościowe, ale jeden z nich jest postrzegany jako lepszy, ten "lepszy" pieniądz będzie gromadzony, a w obiegu pozostanie głównie ten "gorszy". Krótko mówiąc, gorszy pieniądz wypiera lepszy.

Funkcje pieniądza:

1. miernik wartości (jednostka rozrachunkowa) - pełni funkcję miernika wartości, jest wspólnym mianownikiem przy pomocy, którego wyrażana jest wartość innych dób i usług,

2. środek cyrkulacji (środek wymiany) - ułatwia realizację wszelkiego rodzaju transakcji, pieniądz wykorzystuje się do regulowania niezależnie od tego co kupujemy lub sprzedajemy,

3. środek tezauryzacji (środek przechowywania wartości) - pieniądz umożliwia przenoszenie środków w przyszłość w celu późniejszej konsumpcji,

4. środek płatniczy (odroczenia płatności) - pieniądz może być wykorzystywany jako miernik za pomocą, którego ustala się wartość pożyczek, kredytów itp.,

5. pieniądz światowy (SDR - specjalne prawa ciągnienia, $, euro).

Rodzaje systemów:

1. rynkowy - o wszystkim decyduje rynek,

2. nakazowo - rozdzielczy - o wszystkim decyduje państwo,

3. mieszany (państwo: ławki, obrona narodowa, oświetlenie ulic).

Rynek:

1. miejsce spotkania się popytu i podaży a inaczej mówiąc nabywcy i sprzedawcy,

2. miejsce, gdzie przy pełnej dobrowolności stron, co do relacji wymiennych określa się przedmiot transakcji kupna i sprzedaży,

3. proces, w trakcie którego uczestnicy określają przedmiot i warunki wymiany.

Rodzaje rynków wg przedmiotu wymiany:

1. czynności produkcji i pracy ziemi,

2. finansowy (kapitałowy, pieniężny, walutowy),

3. dóbr i usług w ramach którego wyróżnia się :

- dóbr i usług konsumpcyjnych,

- dóbr inwestycyjnych.

Podział rynku ze względu na zasięg terytorialny:

1. lokalny,

2. regionalny,

3. krajowy,

4. międzynarodowy,

5. światowy.

Podział rynku ze względu na sytuację rynkową:

1. sprzedawcy - popyt > podaż,

2. nabywcy - podaż > popyt.

Podział rynku ze względu na stopień jednorodności:

1. heterogeniczny (wielorodny), np. samochody, kosmetyczny,

2. homogeniczny (jednorodny), np. energetyka, zboża.

Podział rynku ze względu na legalność:

1. biały - legalny,

2. czarny - nielegalny.

Podział rynku ze względu na liczbę podmiotów na rynku:

1. wolnokonkurencyjne,

2. zmonopolizowane.

Podział rynku ze względu na stopień ingerencji państwa:

1. rynek wolny (wolnorynkowy),

2. rynek sterowany (gospodarka centralnie planowana).

Podział rynku ze względu na stopień wyrównywania się ceny:

1. doskonały (popyt, podaż),

2. monopolistyczny (monopol - rynek pracy, w małej miejscowości jedna fabryka).

Podział rynku ze względu na formę rynku:

1. tradycyjny,

2. nowoczesny (Internet, stragany).

Podział rynku ze względu na branżę:

1. spożywczy,

2. rozrywkowy,

3. energetyczny, itp.

Podział rynku ze względu na formalność:

1. formalny,

2. nieformalny.

Popyt - zapotrzebowanie społeczeństwa na dany produkt przy danej cenie.

Rodzaje popytu:

1. potencjalny - oznacza pragnienie nabycia określonego dobra (usługi), niepoparte możliwościami dochodowymi. W przypadku poprawy sytuacji materialnej nabywcy popyt potencjalny może przekształcić się w popyt efektywny,

2. efektywny - oznacza pragnienie nabycia określonego dobra (usługi), poparty możliwościami dochodowymi.

Za popytem zawsze kryje się potrzeba, ale nie za każdą potrzebą kryje się popyt.

Prawo popytu

Wraz ze wzrostem ceny dobra (usługi) - ceteris paribus - zmniejsza się (zwiększa się) popyt na dobra (usługi) i odwrotnie.

Cena Cena

Popyt Popyt

Determinanty (czynniki) popytu:

1. cena,

2. gusty i preferencje nabywców,

3. wielkość dochodu konsumenta,

4. istnienie na rynku dóbr substytucyjnych i komplementarnych ( samochód - paliwo),

5. demografia - liczba ludności i jej struktura wg płaci oraz wieku.

Krzywa popytu

cena

1. Cena powoduje ruch wzdłuż krzywej.

2. Pozostałe czynniki powodują ruch krzywej.

Paradoks - powstaje wtedy, kiedy wzrost ceny powoduje wzrost popytu, a spadek ceny powoduje spadek popytu.

Paradoks Giffena - sytuacja ekonomiczna, w której popyt na dane dobro wzrasta pomimo wzrostu ceny. Sytuacja taka ma miejsce przy bardzo niskich dochodach konsumentów i przy wzroście cen dóbr niższego rzędu, zwanymi dobrami Giffena. Cena dobra Giffena jest relatywnie niższa od innych substytutów lub dane dobro nie posiada bliskich substytutów (np. chleb), dlatego popyt rośnie.

Paradoks Giffena jest jednym z dwóch (obok paradoksu (efektu) Veblena) przypadków w mikroekonomii, zaprzeczających działaniu krzywej popytu, kiedy to wzrost ceny danego dobra powoduje spadek popytu na to dobro.

Krzywa popytu na dobra Giffena

Efekt Veblena (paradoks Veblena, efekt demonstracji, efekt prestiżowy, ang. Snob effect), zwany także paradoksem Veblena, dotyczy dóbr luksusowych i najbogatszych grup społecznych, jest to wzrost wielkości popytu na dobra luksusowe mimo wzrostu cen tych dóbr.

Posiadanie takich dóbr jest środkiem dowartościowania się, dlatego popyt na nie jest tym większy, im mniej ludzi je posiada, i - paradoksalnie - rośnie wraz z ceną. Przyczyna tego zjawiska tkwi w chęci ukazania przez najzamożniejsze grupy społeczne swojego statusu materialnego za sprawą posiadanych dóbr luksusowych. Przykładami tego rodzaju dóbr są rzadkie dzieła sztuki i markowe ubiory znanych projektantów mody.

Paradoks spekulacyjny - wiąże się z oczekiwaniem co do kształtowania się cen w przyszłości. Jeśli panuje przekonanie, że cena przyszłości nadal będzie wzrastać to popyt rośnie mimo wzrostu cen. Dotyczy to również spadku cen. Przekonanie, że cena w przyszłości będzie spadać wpływa to na spadek bieżącego popytu.

Efekt Veblena i efekt spekulacyjny.
D - popyt
P - cena
Q - ilość jednostek towaru

Efekt owczego pędu (naśladownictwa) - zjawisko ma miejsce, gdy konsumenci pragną nabywać pewne dobra, nawet po wyższych cenach tylko dlatego, że kupują je inni. Wynika to chęci naśladowania osób, z którymi chcą się utożsamiać. Zjawisko to pozwala wyjaśnić m.in. wpływ mody na kształtowanie popytu. Krzywa popytu dla tej grupy konsumentów położona jest wyżej od krzywej popytu dla typowych konsumentów, a jej opadająca tendencja jest słabsza.

Przedstawia on sytuacje dokonywania wyborów rynkowych pod wpływem oddziaływania innych osób. Zjawiska te bazują na fakcie, że wielu konsumentów to osoby o tzw. zewnętrznym umiejscowieniu kontroli (zewnątrzsterowne).

Efekt owczego pędu

Efekt snoba (snobizmu) - zjawisko ekonomiczne polegające na ograniczaniu zakupu pewnych dóbr lub całkowite zaniechanie ich spożycia, ponieważ są one chętnie nabywane przez inne gospodarstwa domowe. W tym zjawisku krzywa popytu położona jest poniżej krzywej popytu dla typowego konsumenta, a jej opadająca tendencja jest znacznie silniejsza.

Efekt snobizmu

Podaż - zaoferowane dobra (usługi) przez producenta lub sprzedawcę na rynku.

Prawo podaży

Wraz ze wzrostem ceny rynkowej - ceteris paribus - rośnie ilość tego produktu. Przy wyższej cenie produkcja staje się bardziej korzystna, co skłania producentów do zwiększenia ilości swoich produktów oferowanych na rynku.

Spadek ceny - ceteris paribus - zmniejszenie ilości produktów.

Graficzną interpretacją prawa podaży jest krzywa podaży, która ma nachylenie dodatnie, jest krzywą dodatnią.

Krzywa podaży

Cena Cena

Podaż Podaż

Zmiany ceny powodują ruch wzdłuż krzywej podaży.

Determinanty (czynniki) podaży:

1. cena,

2. zmiany kosztów produkcji (ceny czynników produkcji),

3. postęp techniczny (technologia),

4. podatki i subsydia (dopłaty do przedsiębiorstw państwowych) - przepisy prawne w krajach,

5. przewidywanie cen,

6. liczba przedsiębiorstw w gałęzi,

7. przewidywany popyt,

8. istnienie dóbr substytucyjnych i komplementarnych.

Gdy zmienia się podaż pod wpływem zmiany czynników poza cenowych krzywa podaży przesuwa się w prawo i w dół - gdy podaż rośnie. W lewo i w górę - gdy podaż maleje.

Cena spadek

-

+

wzrost

Podaż

Cena - wartość towaru wyrażona w pieniądzu.

Rodzaje ceny:

1. urzędowa (regulowana) - narzucone przez organy Państwa:

- minimalna - cena, poniżej której nie można sprzedać danego towaru. Kształtuje się na poziomie wyższym od ceny równowagi rynkowej. Na rynku występuje nadwyżka - podaż większa od popytu. Przejaw ceny minimalnej - chęć zapewnienia określonego poziomu,

- maksymalna - cena, powyżej której nie można sprzedać danego towaru. Bierze się pod uwagę funkcję socjalną ceny - cena nabycia dobra kształtuje się poniżej ceny równowagi rynkowej (popyt przewyższa podaż, np. mieszkania komunalne),

- sztywna,

- wynikowa,

2. wolnorynkowa - kształtuje się swobodnie, w związku z prawem popytu i podaży:

- równowagi - cena, do której dąży zawsze rynek, ponieważ godzi ona oczekiwania nabywców i sprzedawców na kompromisowym poziomie. Przy cenie równowagi rynek ulega „oczyszczeniu”- wielkość popytu zgłaszanego przez konsumentów (nabywców) odpowiada dokładnie wielkości podaży oferowanej przez producentów (sprzedawców). Ta wielkość stanowi ilość równowagi, czyli taki rozmiar sprzedaży, który chcą jednocześnie kupić nabywcy. Cena równowagi jest jedyną ceną, która ma cechę trwałości, zadowala bowiem obie strony transakcji. Jeśli w otoczeniu rynku nic się nie zmieni, cena ta będzie trwale regulowała warunki sprzedaży,

3. relatywna - cena porównywalna; stosuje się (przy obliczeniach, stanowi odzwierciedlenie relacji cen wiedzy o produktach),

4. absolutna - ilość jednostki pieniądza, którą trzeba wydać na zakup danego dobra; funkcjonuje na użytek teoretyczny,

5. światowa - cena danego towaru utrzymująca się na rynku światowym; ceny światowe dotyczą tylko wartości masowych i kształtują się zazwyczaj na podstawie cen na rynku, na którym się dokonuje największych obrotów danym towarem,

6. dumpingowa - cena niska, nie pokrywająca często kosztów produkcji, stosowana w eksporcie w celu zdystansowania konkurentów i opanowania rynku zagranicznego (dumping),

7. fabryczna - pokrywa koszt produkcji, ale nie zapewnia zysku,

8. producenta - pokrywa koszt produkcji i gwarantuje zyski,

9. hurtowa - składa się z ceny producenta i marży hurtownika,

10. detaliczna - składa się z ceny hurtowej i marzy detalicznej,

11. zbytu - cena sprzedaży produktów odbiorcom zewnętrznym lub do własnych placówek, np. handlowych,

12. skupu - cena jaką płaci jednostka za skupione art. i surowce wtórne,

13. nominalna akcji - stanowi jednostkę podstawową kapitału akcyjnego. Jest ona wynikiem podzielenia kapitału akcyjnego przez liczbę wyemitowanych akcji.

14. administracyjna (urzędowa).

Funkcje ceny:

1. informacyjna - polega na informacji o rzadkości występowania danego dobra. Jednocześnie zachęca do korzystania z tańszych substytutów. Informacje o cenie skierowane są do nabywców i sprzedawców. Nabywców informuje o możliwości zakupu dobra a sprzedawcę o opłacalności jego sprzedaży, produkcji,

2. redystrybucyjna - cena może wpływać na redystrybucję dochodów. Wysoka cena uniemożliwia biedniejszym zakup dóbr i usług,

3. bodźcowa - jest ona skierowana tylko i wyłącznie do sprzedawcy - producenta i zachęca do obniżenia kosztów,

4. agregacyjna - cena umożliwia sprowadzenie do wspólnej postaci różnych wielkości ekonomicznych, np. kosztów do efektów,

5. alokacyjna - cena umożliwia rozdysponowanie rzadkich zasobów pomiędzy alternatywne zastosowanie (uwzględnia się ku temu kryterium efektywności ekonomicznej - decyzji producenta),

6. socjalna - umożliwia pozyskanie pewnych dóbr pewnym grupom odbiorców,

7. dochodowa - poprzez ceny określa się strumień dochodów, np. gospodarstwa domowego lub przedsiębiorstwa,

8. stabilizacyjna - kształtowanie się cen na określonym poziomie może zachęcać lub zniechęcać do danych czynności,

9. kosztowa - producent ponosi koszty,

10. przychodowa - dostarcza środki finansowe na prowadzenie dalszej działalności,

11. motywacyjna - wysokość cen produktu kształtuje u producenta strukturę produkcji, a u konsumenta strukturę konsumpcji,

12. bilansowa - wykorzystuje ceny dla równoważenia rynku.

Elastyczność popytu - relacja między wyrażoną w procentach zmianą popytu, a wyrażoną w procentach zmianą czynnika, który tę zmianę wywołał. Elastyczność popytu można określić tylko w odniesieniu do tych czynników kształtujących popyt, które da się zmierzyć. Informuje o wrażliwości popytu na zmiany czynników go kształtujących.

Dana jest wzorem:

gdzie:

ε_xD - elastyczność popytu względem czynnika x ,

ΔD - przyrost popytu,

D - wielkość popytu,

Δx - przyrost czynnika x ,

x - wartość czynnika x .

Popyt jest elastyczny, gdy
- niewielka zmiana czynników kształtujących popyt skutkuje znaczną zmianą wielkości popytu.

Popyt jest nieelastyczny (sztywny), gdy
- nawet znacząca zmiana determinantów powoduje jedynie niewielkie zmiany wielkości popytu.

Popyt jest elastycznością jednostkową (neutralną, wzorcową, proporcjonalną), gdy
- względne zmiany determinantu odpowiadają względnym zmianom popytu.

Popyt jest doskonale nieelastyczny (doskonale sztywny), gdy
- zmiany determinantu nie mają wpływu na wysokość popytu.

Popyt jest doskonale elastyczny, gdy
- oznacza to, że i że przy danej wielkości determinantu może przyjmować dowolne wartości.

Oprócz różnych poziomów natężenia elastyczność popytu charakteryzuje się także zwrotem. Zależność popytu od determinantów może być wprost, lub odwrotna. Oznacza to, że dla każdego z wymienionych powyżej stopni elastyczności
może przyjmować także wartości ujemne.

Rodzaje elastyczności popytu:

1. elastyczność cenową popytu,

2. elastyczność mieszaną popytu,

3. elastyczność dochodową popytu,

4. elastyczność łukową popytu,

5. elastyczność punktową popytu .

Cenowa elastyczność popytu - stosunek względnej zmiany ilości pożądanego dobra, do względnej zmiany jego ceny, wyrażony współczynnikiem cenowej elastyczności popytu:

gdzie:

E_d(p) - cenowa elastyczność popytu,

- wyrażona w procentach zmiana zgłaszanego zapotrzebowania na dobro w sztukach,

- wyrażona w procentach zmiana ceny.

Innymi słowy cenowa elastyczność popytu mówi o tym, o ile procent zmieni się chęć zakupu wyrażona w sztukach towaru, jeżeli cena danego towaru zmieni się o 1%.

Współczynnik cenowej elastyczności popytu:

- E_d(p) przyjmuje wartości z przedziału
,

- dla E_d(p) = 0, jakakolwiek zmiana ceny nie wywołuje zmiany popytu (popyt sztywny),

- dla E_d(p) z przedziału (0,1), procentowa zmiana popytu jest mniejsza od procentowej zmiany ceny (popyt nieelastyczny), zwiększenie ceny jest wprost proporcjonalne do wzrostu przychodu (ponieważ przychód jest równy iloczynowi poziomu sprzedaży oraz ceny),

- dla E_d(p) = 1, popyt zmienia się odwrotne proporcjonalnie do zmiany ceny (popyt proporcjonalny),

- dla E_d(p) > 1, procentowa zmiana popytu jest wyższa niż procentowa zmiana ceny (popyt elastyczny), zwiększenie ceny jest wprost proporcjonalne do spadku przychodu,

- dla
minimalna zmiana ceny wywołuje maksymalną zmianę popytu (popyt doskonale elastyczny).

Popyt sztywny	Popyt nieelastyczny	Popyt proporcjonalny	Popyt elastyczny
Popyt doskonale elastyczny

1. ↑ (Jeśli rynek znajduje się w równowadze, popyt zostaje w pełni zaspokojony)

Mieszana elastyczność popytu - reakcja popytu na procentową zmianę popytu na dobro (usługę) x a procentową zmianą ceny dobra (usługi) y. Mieszana elastyczność popytu istnieje ponieważ dane dobro (usługa) uzależnione jest również od ceny innych dóbr (usług). Miernikiem tej reakcji jest współczynnik mieszanej (krzyżowej) elastyczności popytu, który ma postać:

gdzie:

E_dx(py) - mieszana elastyczność popytu,

- procentowa zmiana popytu na dobro (usługę) x,

- procentowa zmiana ceny dobra (usługi) y.

Mieszana (krzyżowa) elastyczność popytu jest relacją między procentową zmianą popytu na dobro (usługę) x a procentową zmianą ceny dobra (usługi) y. Mówi nam ona, o ile procent zmieni się popyt dobra (usługi) x, jeżeli ceny dobra (usługi) y zmienią się o 1%.

Współczynnik mieszanej elastyczności popytu

- mieszana elastyczność popytu odnosi się głównie do dóbr (usług), które są względem siebie substytucyjne lub komplementarne,

- jeżeli rozważamy dobra substytucyjne, to przed współczynnikiem elastyczności stawiamy znak "+" (wzrost ceny dobra y towarzyszy wzrost popytu na dobro x, pod warunkiem, że jego cena zostanie niezmieniona, będzie spadać lub rosnąć wolniej niż cena dobra y), zmiany popytu na dobro (usługę) x i ceny dobra (usługi) y są jednokierunkowe,

- jeżeli rozważamy dobra komplementarne, to przed współczynnikiem elastyczności stawiamy znak "-" (wzrost ceny dobra y spowoduje spadek popytu na dobro x, zarówno przy założeniu niezmienności ceny jak i bez niego), zmiany popytu na dobro (usługę) x i ceny dobra (usługi) y są różnokierunkowe.

Dochodowa elastyczność popytu - reakcja popytu na zmianę dochodu, miernikiem tej reakcji jest współczynnik dochodowej elastyczności popytu, który ma postać:

gdzie:

E_d(i) - dochodowa elastyczność popytu

Δd - przyrost popytu

d - wielkość popytu,

Δi - przyrost dochodu,

i - wielkość dochodu

Dochodowa elastyczność popytu jest relacją między procentową zmianą popytu a procentową zmianą dochodów nabywców. Mówi nam ona, o ile procent zmieni się popyt, jeżeli dochody nabywców zmienią się o 1%.

Współczynnik dochodowej elastyczności popytu:

- wartość ujemna dla dóbr podrzędnych,

- wartość dodatnia dla dóbr normalnych,

• przedział [0,1] dla dóbr podstawowych,

• większy od 1 dla dóbr luksusowych.

Elastyczność podaży jest miarą względnej zmiany podaży wywołanej względną zmianą określonego czynnika wpływającego na podaż. Informuje o wrażliwości podaży na zmiany czynników ją kształtujących.

Podaż dobra lub usługi jest elastyczna, gdy ilość oferowanych do sprzedaży dóbr lub usług może być łatwo i szybko zmieniona. Jest to prawdą w odniesieniu do wielu dóbr przemysłowych.

Podaż jakiegoś dobra lub usługi jest nieelastyczna, gdy nie może być ona łatwo i szybko zmieniona. Jest to prawdą w przypadku podaży pracy na stanowisku wymagającym długiego czasu kształcenia.

Rodzaje elastyczności podaży:

- cenowa elastyczność podaży,

- łukowa elastyczność podaży,

- punktowa elastyczność podaży.

Konsument - osoba nabywająca od przedsiębiorcy towar lub usługę w celu bezpośrednio nie związanym z prowadzoną przez siebie działalnością gospodarczą lub zawodową. Konsument nabywa towar lub usługę dla zaspokojenia swoich bieżących potrzeb życiowych.

Konsument jest suwerennym podmiotem gospodarczym, zdolnym do podejmowania decyzji dotyczących konsumpcji na podstawie własnych preferencji i obiektywnych warunków rynkowych. Domeną konsumenta czy, innymi słowy gospodarstwa domowego, które grupuje określona liczbę konsumentów jest organizowanie konsumpcji i jej realizacja. Poziom konsumpcji osiągany przez konsumenta jest determinowany przede wszystkim wysokością jego dochodów i cen nabywanych dóbr. Oprócz tego na poziom konsumpcji wpływają rozmiary posiadanego przez konsumenta majątku rzeczowego i finansowego, możliwości wykorzystania jego zasobu pracy, a także czynniki kulturowe.

Potrzeby konsumenta są właściwie nieograniczone, natomiast ograniczone są środki niezbędne do ich zaspokojenia. Przecież sami doskonale wiemy ile mamy finansów, jaką kwotę przeznaczamy na żywność, opłaty i rachunki, koszty eksploatacji, odzież, usługi zdrowotne a jaką pule na wypoczynek, rozrywkę czy dobra trwałe, np. nowe meble, sprzęt rtv, samochód itp. Każdy z nas konsumentów dokonując zakupu określonego produktu lub usługi posiada swoje preferencje, co jest dla niego ważniejsze.

Współczesna teoria zachowania się konsumenta oparta jest na trzech podstawowych twierdzeniach:

1. konsument wybierając między alternatywami konsumpcji czyni to w sposób świadomy zgodnie z własnym interesem, mówiąc potocznie własnymi korzyściami. Jest to założenie o ekonomicznej racjonalności konsumenta,

2. posiadając pełną i prawdziwą informacje o produktach, konsument sam potrafi najlepiej ocenić, na czym polegają jego korzyści. Błędy w podejmowanych przez konsumenta decyzjach wynikają z braku odpowiedniej informacji,

3. konsument decyduje o wyborze struktury własnej konsumpcji zgodnie ze swoimi preferencjami, dochodami oraz cenami dóbr obowiązującymi na rynku. Podstawą teorii wyboru racjonalnej struktury zakupów przez konsumenta stała się początkowo teoria użyteczności.
   

Gospodarstwo domowe - jeden z podmiotów gospodarczych, jedna osoba lub ich zespół, razem zamieszkujących i wspólnie się utrzymujących (w ogromnej większości połączonych więzami biologicznymi i stanowiących rodziny). Osoby samotne, utrzymujące się samodzielnie, to jednoosobowe gospodarstwa domowe.

W ramach gospodarstw domowych realizowane są następujące funkcje:

1. ekonomiczne:

- produkcyjna (wytwarzanie dóbr i usług),

- konsumpcyjna (wydatkowanie dochodów oraz spożycie dóbr i usług, zaspokajające potrzeby członków gosp. domowego),

2. społeczne:

- oświatowa,

- ochrony zdrowia,

- wychowawcza,

- reprodukcyjna .

Cechami charakterystycznymi gospodarstw domowych są:

- zdolność do podejmowania określonych decyzji (w tym decyzji ekonomicznych),

- dążenie do uzyskania maksymalnej satysfakcji oraz zapewnienie członkom gospodarstwa domowego maksymalnej korzyści z nabywanych dóbr.

W teorii zasada ta nosi nazwę racjonalności postępowania. Opiera się na trzech założeniach:

- gospodarstwa domowe mają swoje preferencje i w pewnych granicach potrafią określić swoje dążenia,

- są zdolne do uporządkowania tych dążeń nadając im hierarchiczny układ,

- dokonują koniecznych wyborów kierując się zasadą maksymalizacji swojej użyteczności (zadowolenia).

Użyteczność - pojęcie subiektywne (wyprowadzone z wartości użytkowej towaru), wyrażające zadowolenie, przyjemność lub korzyść, jakie daje konsumentowi konsumpcja określonego dobra lub usługi.

Użyteczność całkowita - jest to łączna suma zadowolenia, jakie osiąga konsument z konsumpcji określonej ilości dobra lub usługi czy też z jej konsumpcji w określonym czasie.

Użyteczność krańcowa (marginalna) - dodatkowa korzyść, jaką czerpie konsument ze zwiększenia konsumpcji danego dobra lub usługi o kolejna jednostkę.

Przy użyteczności krańcowej działa prawo malejącej użyteczności - I Prawo Gossena.

Prawo to mówi: w miarę wzrostu konsumowanej ilości danego dobra i usługi użyteczność krańcowa osiągana z każdej kolejnej jednostki danego dobra i usługi jest coraz mniejsza. Prawo to tłumaczy wybór konsumenta w odniesieniu do jednego dobra lub usługi.

Problem wybory koszyka dóbr i usług tłumaczy II Prawo Gossena - Prawo wyrównania użyteczności krańcowych.

Maksymalne zadowolenie z konsumpcji dóbr i usług konsument osiąga wówczas, kiedy stosunki użyteczności krańcowych do cen dla wszystkich nabywanych przez niego dóbr i usług są sobie równe.

Użyteczność !punkt nasycenia

całkowita !

!

!

!

!

!

!

!

! Ilość dobra

!

!

Użyteczność !

krańcowa !

(marginalna) !

!

!

!

!

!

! Ilość dobra

Preferencje konsumenta - są odzwierciedleniem gustów konsumenta. Preferuje on jedne kombinacje (koszyki) dóbr nad innymi - w szczególności preferuje takie koszyki dóbr, które maksymalizują jego użyteczność (czyli satysfakcję czerpaną z ich konsumpcji), czyli woli koszyki bardziej użyteczne od mniej użytecznych.

Założenia dotyczące preferencji konsumenta:

1. pełna informacja - konsument dysponuje pełną informacją dotyczącą dostępnych na rynku dóbr, a także dokładnie wie, które są dla niego bardziej, a które mniej użyteczne (innymi słowy konsument nie myli się w ocenie swoich preferencji),

2. jednoznaczność preferencji - dla każdej pary koszyków dóbr: A i B, konsument jest w stanie ustalić jednoznaczną relację preferencji między nimi:

- konsument preferuje koszyk A nad koszykiem B,

- konsument preferuje koszyk B nad koszykiem A,

- oba koszyki posiadają taką samą użyteczność dla konsumenta, są więc dla niego wzajemnie obojętne,

3. przechodniość - jeżeli konsument preferuje koszyk A nad koszykiem B i jednocześnie preferuje koszyk B nad koszykiem C, wówczas zawsze preferuje koszyk A nad koszykiem C.

Instrumentem, który umożliwi preferencje konsumentów w zakresie popytu na dane dobro są krzywe objętości (krzywe jednakowej użyteczności).

Krzywa obojętności - krzywa jednakowej użyteczności. Przedstawia ona różne kombinacje ilościowe dwóch dóbr i usług (koszyków konsumpcji), spośród których wybór dla konsumenta jest obojętny, gdyż dają one taki sam poziom łącznego zadowolenia, czyli charakteryzują się jednakowym stopniem użyteczność całkowitej.

Poszczególne krzywe obojętności przedstawiają uporządkowany system preferencji względem dóbr i usług konsumenta.

Cechy krzywych obojętności:

- może ich być nieskończenie wiele,

- krzywe obojętności nie mogą się przecinać,

- są wypukłe względem początku układu (dobra substytucyjne),

- mają nachylenie malejące, działa tu zasada substytucyjności.

Krzywa obojętności konsumenta

Tradycyjna teoria użyteczności zakłada, że konsument potrafi dokładnie mierzyć, wartościować użyteczność całkowitą oraz użyteczność krańcową nabywanych i konsumowanych dóbr i porównywać ją z użytecznością pieniądza wydawanego oraz z cenami nabywanych dóbr. Udowodniono, że maksymalne zadowolenie z konsumpcji określonych dóbr konsument osiąga wówczas, gdy stosunek użyteczności krańcowych konsumowanych dóbr zrównuje się z relacjami cen tych dóbr. Ta sytuacja wyraża stan równowagi konsumenta.

Krzywa obojętności przedstawia wszystkie kombinacje dwóch dóbr, które dla konsumenta są obojętne. Oznacza to, że każda z tych kombinacji daje konsumentowi takie samo zadowolenie, czyli ten sam poziom całkowitej użyteczności.

Krańcowa stopa substytucji (miara nachylenia krzywej obojętności) - informuje z ilu jednostek dobra x2 musi zrezygnować konsument w zamian za dodatkową jednostkę dobra x1, tak by jego poziom użyteczności całkowitej nie uległ zmianom (żeby pozostał na tej samej krzywej obojętności).

Ograniczenia budżetowe (linia ograniczenia budżetowego, linia ceny) - to zbiór wszystkich kombinacji dóbr i usług, które konsument może kupić przy określonym dochodzie i danych cenach.

Ograniczenie budżetowe zależy od dwóch czynników:

1. dochodu konsumenta,

2. ceny.

Przy danej cenie p_A dobra A oraz dochodzie I, ograniczeniem budżetowym konsumenta będzie

jednostek dobra A. Analogicznie dla dobra B, o cenie p_B i przy stałym dochodzie I, ograniczenie budżetowe będzie wynosić:

Konsument może jednak wybierać także koszyki dóbr, a więc różne ich kombinacje.

Przy danych cenach dobra A i B - p_a i p_b, oraz danym dochodzie I konsument może zakupić
dobra A oraz
dobra B. Jednocześnie zakładamy, że wydaje cały dostępny dochód na kombinację tych dóbr. Jego wydatki obrazuje równanie:

Przekształcamy równanie, tak by uzależnić ilość dobra B od ilości dobra A. Przy danej ilości q_a nabytego dobra A konsument może zakupić ilość q_b dobra B, zgodnie z równaniem:

Otrzymaliśmy funkcję liniową zmiennej
o współczynniku kierunkowym
oraz pionowym przesunięciu

Mapa krzywych obojętności - uporządkowany przez konsumenta zbiór wszystkich potencjalnie możliwych alternatyw konsumpcyjnych.

Mapa preferencji konsumenta. Linia budżetu.

Mapa preferencji konsumenta odzwierciedla dwie prawidłowości:

1. I zależność:

- krzywych obojętności może być nieskończenie wiele. Tworzą one system preferencji czyli mapę krzywych obojętności

- im wyżej jest położona krzywa obojętności tym wyższe jest spożycie obu dóbr,

- krzywe te tworzą mapę gustów lub preferencji konsumenta i wyrażają jego indywidualne upodobania w obojętnej proporcji konsumowanych dóbr.

b) II zależność to ograniczenia wyboru konsumenta. Te ograniczenia to:

- dochód konsumenta (Dk),

- cena dobra X (cX),

- cena dobra Y (cY).

Punkt równowagi konsumenta (optimum konsumenta) wyrażony przez powyższy warunek znajduje się w punkcie styczności krzywej obojętności z linią budżetową. Konsument maksymalizuje użyteczność całkowitą konsumpcji dóbr X i Y, gdy przy założonych poziomach cen oraz dochodów, jego marginalna stopa substytucji zrównuje się z relacją ceny dobra X do ceny dobra Y oraz relacją marginalnej użyteczności dobra X z marginalną użytecznością dobra Y.

Optimum konsumenta (punkt równowagi konsumenta) - maksymalizacja użyteczności całkowitej przy ograniczeniu budżetowym.

Występują dwa efekty cenowe:

Efekt dochodowy - przy danym dochodzie zmiana ceny powoduje zmiany w popycie.

1. Jeżeli przy danym dochodzie cena rośnie to popyt maleje.

2. Jeżeli przy danym dochodzie cena maleje to popyt rośnie.

Efekt substytucyjny - działa, gdy są dobra substytucyjne. Jeżeli cena danego dobra zmienia się to zmienia się popyt na to dobro i dobro substytucyjne.

1. Jeżeli cena dobra rośnie to popyt na to dobro maleje i rośnie na dobro substytucyjne.

2. Jeżeli cena dobra maleje, popyt rośnie na dobro i maleje na dobro substytucyjne.

14

punkt efektywny

punkt powyżej zdolności produkcyjnych

• A

• C

punkt nieefektywny

• B

( wielkość produkcji dobra a )

0

---