IFT

NOWY TESTAMENT

Dzieje Apostolskie i Listy św. Pawła

TEZY EGZAMINACYJNE z NOWEGO TESTAMENTU

Dzieje Apostolskie, Listy św. Pawła, Listy Katolickie

1. Tytuł, treść (podział), autor Dziejów Apostolskich (Dz)

2. Czas i miejsce napisania Dz; wartość historyczna Dz

3. Tematy teologiczne: pneumatologia (opisy działania Ducha Świętego), tytuły chrystologiczne, eklezjologia - hierarchia kościelna, sakramentologia

4. Kościół pierwotny

5. Listy św. Pawła; historyczna wartość Listów, ich układ, forma,. Listy na tle środowiska grecko-judajskiego

6. Tematyka Listów

7. Życie św. Pawła

8. Pierwszy i Drugi List do Tesaloniczan; okoliczności powstania

9. Tematy w 1 i 2 Tes

10. Nauka dogmatyczna w Listach

11. Nauka moralna w Listach

12. List do Rzymian; okoliczności powstania

13. Struktura literacka Listu. Treść Listu

14. Tematy teologiczne Listu: poznanie Boga, Grzech pierworodny

15. Zagadnienie usprawiedliwienia w Rz

16. Listy do Koryntian; okoliczności powstania

17. Staurologia, eucharystia, nauka o Kościele i charyzmatach w Kor.

18. List do Galatów, zagadnienia wstępne, obrona apostolatu św. Pawła, teologia usprawiedliwienia

19. List do Filipian; zagadnienia wstępne oraz teologia Listu

20. List do Kolosan; zagadnienia wstępne, część dogmatyczna i parenetyczna

21. List do Filemona; zagadnienia wstępne, znaczenie Listu

22. List do Efezjan; zagadnienia wstępne, nauka o Kościele

23. Listy pasterskie; zagadnienia wstępne, eklezjologia, tradycja i sukcesja apostolska

24. List do Hebrajczyków, zagadnienia wstępne, struktura literacka, tematy chrystologiczne, eschatologia

25. Listy katolickie; informacje wstępne

26. List św. Jakuba; zagadnienia wstępne, doktryna

27. I List św. Piotra; zagadnienia wstępne, postać św. Piotra, tematy - chrześcijanin w świecie, Chrystus wzorem do naśladowania, uniwersalizm zbawczy

28. List św. Judy; II List św. Piotra; zagadnienia wstępne, fałszywi nauczyciele, chrystologia

NOWY TESTAMENT

Zmartwychwstanie Jezusa, Jego ukazywanie się wybranym uczniom, a przede wszystkim Apostołom jest momentem zwrotnym w samoświadomości najbliższych Jego przyjaciół. Dzień Pięćdziesiątnicy - Zesłania Ducha Świętego inicjuje nową erę Ludu Bożego - jego członkami są jeszcze Żydzi, Naród Wybrany, ale już z owym prawem i przymierzem. Rozpoczyna się czas Kościoła. W tym momencie dziejów nie ma jeszcze Ewangelii, Listów, spisanej historii pierwszych gmin chrześcijańskich. Na razie jest entuzjazm i głoszenie prostego kerygmatu: „Ten Jezus, którego zabiliście rękami pogan żyje, został wskrzeszony, powstał z martwych”. I taki stan trwa przez jakiś czas. Możemy sobie wyobrazić, że z biegiem czasu te krótkie wyznania wiary... przerodziły się w opowiadania faktów, jakie miały miejsce podczas działalności Jezusa, tworzyła się pierwsza teologia, powstają proste formuły liturgiczne na potrzebę obchodów wspomnienia zmartwychwstania Jezusa, a później innych wydarzeń, kształtuje się przepowiadanie katetechumenalne, jako przygotowanie do przyjęcia chrztu, ale ciągle dominuje przepowiadanie ustne. Do grona głosicieli dołącza św. Paweł, który od ok. 36 roku rozpoczyna działalność misyjną w Małe Azji, Grecji, i w końcu w Rzymie. W latach 51-63 zaczyna prowadzić korespondencję z gminami, które zakładał i wizytował. Dopiero za kilka lat, bo ok. 70 roku św. Marek napisze pierwszą Ewangelię. Nieco później św. Łukasz napisze drugą ewangelię w Antiochii Pizydyjskiej), a po niej Dzieje Apostolskie. Mniej więcej w równoległym czasie powstała Ewangelia św. Mateusza, w innym środowisku - Syryjsko palestyńskim i na końcu, bo dopiero ok. 95-100 Ewangelia św. Jana, jego listy i Apokalipsa. W tych też ostatnich dziesiątkach lat pierwszego wieku powstają pozostałe listy katolickie.

TRAKTAT: Dzieje Apostolskie

Bibliografia

E. Dąbrowski - Dzieje Apostolskie. Wstęp, przekład z oryginału, komen­tarz. Poznań 1961

F. Gryglewicz - Wstęp do Nowego Testamentu, Poznań 1969.

H. Langkammer - Wprowadzenie do ksiąg Nowego Testamentu. Wrocław 1990

E. Szymanek - Wykład Pisma świętego Nowego Testamentu. Poznań 1990.

1. Tytuł, treść, autor.

Dzieje Apostolskie - nie stanowią ścisłej historii działalności Apostołów, jest to natomiast opis kerygmatycznej działalności K-ła i jego rozwoju, a nieco ogólniej ­chrześcijaństwa. Uzasadnienie tytułu Dziejów Apostolskich tkwi przede wszystkim w zamieszczonym tam wykazie Apostołów, którzy występowali jako kolegium (1,13). „Będziecie moimi świadkami w Jerozolimie, w całej Judei, w Samarii i aż po krańce Ziemi” (1,8)

Najogólniej podzielić ją można na dwie części:

a/ działalność św. Piotra 1-12

b/ działalność Św. Pawła 13-28

Podział bardziej szczegółowy:

Prolog 1,1-11

Część I

a/ powstanie, wzrost i życie pierwotnej gminy

b pierwsze prześladowanie, rozproszenie Apostołów

c/ nawrócenie św. Pawła

d/ pierwsze kroki wśród pogan 8-9

Część II - działalność św. Pawła

A/ trzy podróże misyjne,

B/ pobyt w Rzymie i spotkanie z Żydami

Autor.

Kryteria zewnętrzne:

List do Koryntian św. Klemensa Rzymskiego, List do Magnezjan - św. Ignacego, List do Smyrneńczyków - św. Polikarpa. Dalej - świadectwa zewnętrzne dają ojcowie Kościoła: św. Ireneusz, Tertulian, Klemens Aleksandryjski, czy św. Hieronim.

Kryteria wewnętrzne: analiza Dz wykazuje, że autor omawianej księgi był:

• człowiekiem wykształconym na kulturze greckiej

• obeznanym z medycyną

• tą samą osobą spod pióra której wyszła trzecia Ewangelia

• towarzyszem św. Pawła.

Wszystko to może wskazywać na tego samego św. Łukasza, Antiocheńczyka, na którego wskazuje tradycja; kryteria wew. zgadzają się z zewnętrznymi.

Czas i miejsce napisania

Od czasu sprzed roku 70-go do lat 90-tych. Kryteria wg jakich szacuje się czas powstania:

• we fragmencie Muratoriego, u św. Ireneusza - Dz powstały w Achai po śmierci Pawła (r.67)

• u Euzebiusza - powstały w Rzymie po przybyciu tam św. Pawła; podobnie wypowiada się Hieronim idąc za Euzebiuszem

• nie ma wzmianki w Dz o zburzeniu Jerozolimy (r.70), ani o prześladowaniach za czasów Nerona (r.64);

Większość egzegetów opowiada się za hipoteza, że Dz powstały na pocz. lat 60­-tych przed wybuchem prześladowań Nerona.

M i e j s c e - na które wskazują badacze: Antiochia, Jerozolima, Efez, Rzym, czy prowincje - Achaja, Macedonia.

T e k s t: istnieją dwie formy tekstu - (a) wschodnia aleksandryjska krótsza bardziej zwiozła; -występuje w kodeksie Watykańskim - , Aleksandryjskim - A, Synaickim - a i in.) oraz (b) zachodnia. rzymska (dłuższa - kodeks Bezy - D).

Która z tych dwóch form podaje autentyczny tekst św. Łukasza? Większość, egzegetów opowiada się za formą wschodnią, nie negując jednak wartości wersji zachodniej.

ŻRÓDŁA Ogólnie należy powiedzieć, że o ile w Ewangelii św. Łukasz opierał się na źródłach i informacjach z tzw. drugiej ręki, o tyle w Dz oparł się na własnych spostrzeżeniach i wspomnieniach, a ustne informacje i pisane źródła były mu tylko pomocą. Do źródeł zaliczamy:

1 / wspomnienia osobiste; Antiochia Syryjska

2/ informacje naocznych świadków; W pierwszej części Dz. są nimi ci którzy przybyli do Antiochii - Barnaba, Agabos - prorok, Marek, Św. Piotr i in.

3/ źródła pisane; Da się wyróżnić w Dz fragmenty, których nie stworzył sam Łukasz, ale musiał je przepisać z jakiś istniejących źródeł (np 2,41-5,40; 5,41 - 8,1). Do niepodważalnych tekstów przejętych (przeredagowanych) zaliczyć należy list z dekretem Soboru Jerozolimskiego (15,23-30), oraz list Klaudiusza Lizjasza do prokuratora Feliksa.

4/ mowy; W Dz są 24 mowy, które prawdopodobnie są odzwierciedleniem katechez, opowiadań głoszonych w pierwszych 30-tu latach K-ła.

W mowach zauważa się z łatwością powtarzające się zdanie, które można sprowa­dzić do uproszczonej formuły: „wyście Go ukrzyżowali - Bóg Go wskrzesił z martwych i wywyższył”. W tekstach tych występują dwa podmioty, a jeden przed­miot = Jezusa Chrystusa. Podmiotem jest raz grupa ludzi - ci, którzy ...ukrzyżowali Jezusa, drugim razem Bóg, który Go wskrzesił i wywyższył. Pierwsza formuła - to najstarsza wersja teologicznej interpretacji śmierci Jezusa - tzw. Soterjologia wydania. Łukasz w zdaniu: „wyście Go ukrzyżowali” ogranicza się do historycznego stwierdzenia. Natomiast druga część konstrukcji - „Bóg Go wskrzesi o inna formuła wyznania wiary. Stała ona u podstaw kerygmatu o zmartwychwskrzeszonym Jezusie. Zatem pierwotna chrystologia to kerygmatyczna wieść o Jezusie ukrzyżowanym, którego Bóg uczynił i Panem i Mesjaszem.

W a r t o ś ć h i s t o r y c z n a Dziejów Apostolskich

1. Rodzaj literacki - jest to dzieło o charakterze historyczno - pamiętnikarskim; historyczne z tej racji, że opiera się na wiarygodnych źródłach zarówno ustnych, jak i pisanych. Dalej jest to dzieło „pamiętnikarskie”, pisane w oparciu o własne przeżycia i relacje bliskich mu osób.

2. Listy św. Pawła a Dz. - Porównanie Dziejów z listami św. Pawła pokazuje, że św. Łukasz nie korzystał z listów jako źródła. Zauważa się jednak dużą zgod­ność w opisach zarówno w Dziejach, jak i w listach co do faktów, jak i tematów teologicznych:

• Jerozolima jest uważana za „matki” kościołów

• wierni są określani jako „święci”, a prześladują ich Żydzi

• wśród chrześcijan największe znaczenie ma św. Piotr, a w Jerozolimie - Jakub

• Szaweł był prześladowcą chrześcijaństwa, ale pod Damaszkiem się nawrócił

• usprawiedliwienie następuje dzięki wierze, a nie dzięki zasługom z zachowywania Prawa Mojżeszowego

• odkupienie rozciągnięte jest na wszystkich ludzi, a nie tylko na członków NW

• wspólna nauka o Duchu Świętym

Wynika z tego, że Dz jak i Listy powstały w podobnym czasie i podobnym środowisku, odznaczają się wzajemną spójnością, a nie rozłącznością.

3. Archeologia. Pomniki kultury pisanej - w szczególności pisma Józefa Flawiusza; zgodne są z Dz co do postaci. Inne - znaleziska: wzmianka o prokonsulu na Cyprze, badania w Efezie.

Tematy teologiczne.

Dzieje Apostolskie mają swoją specyficzną teologię. Dzieje opowiadają o spotkaniu chrześcijaństwa, które wyszło z kultury izraelskiej, a skierowało się ku kulturze helleńskiej. Wśród teologicznych tematów zaprezentowanych przez Łukasza należy zwrócić uwagę na: rolę Ducha Świętego w powstającym K-le, na osobę Jezusa (rodząca się chrystologia) oraz na organizujący się Kościół.

1. Duch Święty.

Przez swoje zstąpienie na Apostołów i wiernych w wieczerniku (2,4) Duch dał żucie K-łowi, Duch przemawia do Apostołów i przez Apostołów (8,29; 10,19; 5,32). On dalą wzrost K-łowi, działa w K-le przez dar języków, przez uzdrowie­nia, On ustanawia hierarchię - biskupów do rządzenia K-łem (20,28).

- Duch przenosi Diakona Filipa do Azotu (8.40), iść na „misje (13,2)”, a szczególności widać jego obecność w działalności św. Pawła - 16,6n; 20,23; 21,4.11.

Dalej - Duch jest ukazany w Dziejach jako dar Boży dla K-ła i jego wiernych (2,38; 8,15; 10,45), oraz jako przyczyna charyzmatów (2.4: 4,8413,9). Ze­wnętrzna obecność Ducha uzupełniona była obecnością wewnętrzną w du­szach chrześcijan, co sprawiało, że każdy z nich żył nauką Jezusa.

2. Jezus Chrystus nauka Łk o Chrystusie, a więc chrystologia nie jest pełna i systematyczna, ale widać w niej śmiałe próby budowania w oparciu o Stary Test. i własne doświadczenia, przeżycia nowej teologii wokół postaci Jezusa.

a) Sługa Boży Dla Żydów wierzących to jeden z największych problemów do przemyślenia - jak Mesjasz mógł zginąć tak okrutną śmiercią. Dopiero dowodzenie z Pism pomogło im to zrozumieć a także im samym pomogło w argumentacji jaką się posługiwali przed swoimi słuchaczami. Wg CJ. Culmanna jest to charakterystyczna cecha nauczania Piotra, który podkreśla gotowość Jezusa do spełnienia woli Bożej. Tytuł ten zanikł dość szybko.

b) Baranek i Syn Człowieczy Baranek jest analogicznym tytułem do poprzedniego i występuje w nauczaniu Filipa- cytat z proroka Iz - IV pieśń o cierpiącym słudze. Syn człowieczy - też tylko raz występuje w Dz - w mowie św. Szczepana - 7,56.

c) Chrystus dla nas jest to imię własne Jezusa, wyrażające Jego misję.

D) Pan - ρς. Tym tytułem pierwotna gmina kościelna określała Boga. Równocześnie jednak ten sam tytuł odnosiła do Jezusa (Dz 1,21; 2,36; 4,33).

3. Kościół - Dz 1, 1-2

W pierwszym zdaniu Dz Łukasz dał wyraz podziałowi czasu: na ten przed wniebowstąpieniem, który określamy mianem czasu Jezusa, i ten po wniebowstąpieniu - czas K-ła. Dla Łukasza czas K-ła jest trzecim okresem historii zbawienia. Czas Jezusa przechodzi w czas K-ła, a łączy je osoba Ducha Świętego, który obecny jest w Jezusie i który wylany jest na K-ół. Jest jeszcze inny łącznik, a mianowicie zwiastowanie - głoszenie Ewangelii. Chrystus głosił zbliżanie się KB lub królestwa niebieskiego. Dzieje wspominają również to określenie (Filip 8,12 i Paweł - 19,8; 20,25; 28,23.31). Szybko jednak wyszło ono z użycia i zastąpione przez inne: „lud” i „Kościół”. To drugie określenie przyjęło się prawdopodobnie pod wpływem nauki św. Pawła. Gr. `σ oznacza zgromadzenie, ale o charakterze religijnym. Dla określenia zgromadzenia świeckiego używano słowa σγγ.

Hierarchia wg Dz.

Apostołowie stoją na czele kościelnej społeczności (4,35; 8,14.17.20) pouczają, przewodniczą, modlitwie, sprawują Eucharystię, do nich tylko należy władza wkładania rąk dla udzielenia Ducha Świętego (8,14-25), oni decydują o sprawach wiary i dyscypliny na soborze Jerozolimskim (15,6-29).

Pierwszym z pośród grona apostolskiego jest Piotr. Z grona apostołów wyłączeni są diakonii.

Diakonii pełnią nie tylko obowiązki administracyjne, ale również głoszą Słowo Boże.

Prezbiterzy

Wierni i ich życie religijne

Nawrócenie od dotychczasowego stylu życia jako warunek wstąpienia do wspólnoty K-ła. Wyrazem nawrócenia był chrzest (2,38; 10,43), który w połączeniu z wiara i pokutą dawał odpuszczenie grzechów (3,19). Skutkiem chrztu było nie tylko odpuszczenie grzechów, ale nadto udzielenie Ducha Świętego (2,38).Choć nie jest to pewne, czy każda wzmianka o łamaniu chleba w Dz mówi o Eucharystii, to jednak jesteśmy przekonani, że w Jerozolimie (2,42-46) i w Troadzie (20,7.11) jest mowa o Eucharystii. Podstawa do połączenia zwrotu „łamanie chleba” -` σς  `ρ - z Eucharystia jest wypowiedź 1 Kor 10,16, gdzie św. Paweł odróżnia ryty kultowe pogańskie i żydowskie od chrześcijańskich i mówi o łamaniu chleba, dzięki któremu jednoczymy się z Chrystusem Panem.

ρ - włożenie rak; religijny ryt przekazania władzy pasterskiej. Istotnym momentem tego rytu jest wybór ze strony Apostołów a nie desygnacja przez gminę

Pierwotny Kościół i jego organizacja

Kościół nie rodzi się jako nowy twór jest kontynuacją idei gromadzenia wiernych w ST (instytucja świątyni, hierarchia, religijne ruchy pustynne szukające odnowienia). Paralele pism qumrańskich i Dz w tym temacie:

Księga Reguły	Dzieje Apostolskie
(1) I wszyscy chętni do osiągnięcia prawdy Jego wniosą ... mienie swoje do społeczności (1,11-12)	Albowiem ci, którzy posiadali rolę, albo domy, sprzedawali je i przynosili zapłatę za to, co sprzedali i składali u stóp Apostołów (4,34-35)
(2) Gdziekolwiek mieszka jeden z drugim, niech będzie posłuszny mniejszy większemu co do pracy i pieniędzy (6,2)	...ale wszystko mieli wspólne (4,32)
(3) Społem także niech jedzą i społem niech się modlą i społem obradują (6,3)	I trwali w nauce Apostołów i wspólnocie, w łamaniu chleba i w modlitwach (2,42)

Czy K-ół jest nowym tworem, czy bazuje się na wzorach z przeszłości lub teraźniejszości?

(I) Obydwie wspólnoty miały świadomość organizacyjną - i jedni i drudzy uważali się za zrzeszenie wybrane w określonym celu i wspólnymi siłami dążące do realizacji swego programu

(II) na czele qumrańczyków stała Rada Dwunastu świeckich i trzech kapłanów, co przypomina Dwunastu Apostołów, liczbę do której przykładano wielką wagę-uzupełniając wybór Macieja

(III) Qumrańczycy w stosunku do świątyni mieli postawę zdecydowanie negatywną Przeciwstawiając jej własne kapłaństwo i liturgię. Chrześcijaństwo poszło nieco inną drogą `σ stopniowo wyodrębniała się ze świątyni nie zrywając z nią

(IV) liturgia Kościoła opierała się zasadniczo na liturgii Starego Przymierza, ale oczywiście dodano nowe obrzędy wypływające z doktrynalnych założeń i wniosków;

• chrzest

• obrzęd „łamania chleba”

(V) oczekiwania mesjańskie qumrańczyków a Mesjasz chrześcijan

Jak na tym tle wygląda charakterystyki K-ła pierwotnego przedstawiona przez Łk w Dz? Sugestywne są słowa: „Trwali w nauce apostolskiej, wspólnocie, łamaniu chleba i w modlitwach” (2,42) i dalej: przebywali razem i wszystko mieli wspólne (2,44-45). Czym należy tłumaczyć to ubóstwo życia? Jedni mówią, że to oznaka gotowości na czasy eschatyczne, inni, że to mowa o Galilejczykach, którzy przyszli za Jezusem bez niczego. Większość jednak mówi o faktycznym naśladownictwie Jezusa i stosowaniu się do Jego słów o potrzebie życia w ubóstwie.. Wspólnota dóbr okazała się koniecznością być może z dwóch powodów. (1) za Jezusem przybyli do Jerozolimy liczni wędrowcy z Galilei i innych miejsc i pozostali w niej bez środków do życia i (2) w Jerozolimie przebywało wielu Żydów z diaspory, którym utrzymanie zapewniała świątynia bądź liczne synagogi. Zrywając z judaizmem K-ł od początku musiał przejąć troskę o tych właśnie biednych.

Zagadnienie narodowości wyznawców pierwotnego Kościoła.

Pierwotna gmina Jerozolimska składała się wyłącznie z nawróconych Żydów. W 6,1 pojawia się pojęcie hellenistów, którzy też maja swój udział w spotkaniach K-ła, a dalej 8,b-25; 8,26-39 i 10,1-48 spotykamy pogan: kolejno Samarytan, Etiopczyka i Rzymianina.

Pojęcie - Helleniści - to Żydzi mieszkający poza Palestyną (diaspora) i mówiący po grecku. Od nich należy odróżnić Greków, którzy, choć mówili tym samy językiem i korzystali z tej samej kultury helleńskiej co helleniści, nie należeli do kręgu kulturowo - religijnego Żydów. Przy rozproszeniu, po śmierci Szczepana, Helleniści opuścili Palestynę i „przybywszy do Antiochii, przemawiali także do Greków, głosząc dobrą nowinę o Panu Jezusie” (Dz 11,20).

STOPNIE HIERARCHICZNE W DZ

1Kapłan - słowo to w Nowym Testamencie nie jest używane na określenie piastowania urzędu w Kościele ale na określenie kapłana żydowskiego i pogańskiego np. Dz. Ap. 14,13.

Dopiero od IV w. rozpowszechniło się wśród chrześcijan.

Wstęp:Rozwój Kościoła: trzy fazy u początku:

1. Jerozolima

2. Palestyna

3. Poza granicami (głównie podróże św. Pawła)

We wszystkich tych etapach Kościół nie jest rządzony przypadkowo, ale zorganizowany hierarchicznie tak, że władzę w nim sprawują w imieniu Chrystusa:

A. Apostołowie z Piotrem naczele

B. Wybrani przez nich diakoni

C. Ci, którzy stali na czele gmin

- episkopoi

- presbutepoi

Każdy ma swoją sferę działania z obowiązkami, prawami i przywilejami

2.Diakoni

gr. diakon od czasownika diakonein (posługa przy stole)

Ustanowieni przez Apostołów jako pomocnicy o określonych zadaniach.

Nie mieli jedynie zadania administracyjnego chociaz z Dz 6,2 - mówią o posłudze stołów, to jednak należy zauważyć, że stoły te stawały się przy łamaniu chleba ołtarzami. Nie mają władzy by stać na czele poszczególnych Kościołów lokalnych, gmin; nie mieli też władzy nakładania rąk.

3. Prezbiteży

gr. presbuteroi - starsi

Już w judaiźmie stosowana na oznaczenie części Wysokiej Rady (Wj 3,16-18; 1 Mach 1). Nie można wskazać okoliczności jak doszło do powstania tego stopnia hierarchicznego w pierwotnej gminie. Pierwsza wzmianka to Dz 11,30 - około 44 roku Barnaba i Szaweł przekazali dary z Kościoła Antiocheńskiego prezbiterom Judei i Jerozolimy. Jednak konkretny czas powstania to różne koncepcje wśród egzegetów. Do ustanowienia prezbiterów przyczyniły się pewne okoliczności:

a) prześladowania Heroda Agryppy I

b) uwiezienie Piotra i śmierć Jakuba Apostoła

c) rozproszenie Apostołów

Te okoliczności wskazują na to, że byli oni ustanawiani w zastępstwie Apostołów, dla sprawowania władzy podczas ich nieobecności. W obradach Soboru Jerozolimskiego biorą czynny udzał (Dz 15,6) a dekret będzie wydany również w ich imieniu (Dz 16,4). Stopień ten pozostał na zawsze i rozprzestrzenił się, tak, że Paweł i Barnaba ustanawiali w nowonawróconych terenach właśnie prezbiterów (14, 3)

3. Biskupi

gr. episkopoj - dozorca, nadzorca. strażnik

W Nowym Testamecie pierwszy raz występuje w Flp 1,1. Wg. Dz urząd ten (około 50 lat po śmierci Jezusa) polegał na sprawowaniu troskliwej opieki nad określoną gminą: udzielanie rad, upominanie, pouczanie, wskazywanie drogi (D: 20,17-30). Trzeba powiedzieć; że oba terminy: prezbiter i biskup są używane w Dz zamiennie; mają ten sam zakres władzy. Rozróżnienie znaczenia słów nastąpi wraz z rozróżnieniem formy rządów zwanej episkopatem monarchicznym, koniec I w.

5. Zagadnienie nakładania rąk (ustanawianie biskupów i prezbiterów) Dokonywało się to wśród postów i modlitwy.

gr. ceipotonia - włożenie rąk

Duch Święty w Dziejach Apostolskich - działanie Ducha Świętego a "nasze" sakramenty

l. Analiza konkordancji do BT

- ochrzcić Duchem 1,5; 11,16 - wylać Ducha 2,17.18; 10,45

- zesłać Ducha 2,33

- namaścić Duchem 10,38

- dać Ducha 15,8

- zstąpi Duch 1,8; 10,44; 11,15; 19,6

- Duch ożywia serce 4,32

- Duch ustanawia (biskupami) 20,28

- otrzymać Ducha 8,15.17.19; 10,47; 19,2

- wziąć w darze Ducha 2,38

- udzielać Ducha przez włożenie rąk 8,18

- napełnić Duchem 2,4; 4,31; 9,31; 13,52

strona bierna:

- napełniony Duchem 4,8; 13,9

- pełny Ducha 6,3.5; 7,55; 11,24

- przynaglany przez Ducha 20,22

uwagi wstępne

(1) tekst 4,32 "jeden duch i jedno serce ożywiały wszystkich wierzących"

(2) "otrzymać Ducha" a "wziąć w darze Ducha" - utworzone są od jednego greckiego czasownika lambanw (biorę)

(3) można połączyć activum i passivum "napehniać", gdyż pochodzą od jednego rdzenia greckiego plhpow (wypełniać), oprócz tekstu 9,31 gdzie greckie słowo brzmi w tłumaczeniu: pomnażać i kontekst odbiegnie nieco od naszej kwestii

(4) dać Ducha - św. Piotr mówiąc o tym w 15,8 ma na myśli nawrócenie pogan (Korneliusza), a więc = wylać zestawienie można uprościć do następującego:

AKCJA OJCA / JEZUSA

- ochrzcić Duchem

- namaścić Duchem

- wylać Ducha

AKCJA DUCHA

- Duch zstępuje / przychodzi

STAN UCZNIÓW, ODBIORCÓW

- otrzymać (w darze) Ducha

- napełnieni Duchem

- przynaglany przez Ducha

AKCJA UCZNIÓW

- przez św. Pawła Duch ustanawia biskupów

- udzielać Ducha przez włożenie rąk

Zbadamy teraz kontekst powyższych miejsc:

* ochrzcić Duchem Swiętym - w 1, 5 przeciwstawne do chrztu z wody Jana; podobnie w 11,16; użyty czasownik baptizw zanurzam w wodzie, u.nas -"zanurzam w Duchu". W drugim przypadku Łukasz cytuje Mt 3,11, a św. Piotr kojarzy to ze sceną nawrócenia Domu Korneliusza tylko jeden raz w stos. do Jezusa - 10,38

* wylać Ducha; 2,17 i 18 to spełnienie obietnicy z Joela, element towarzyszący - prorokowanie, glosolalia. 2 34 podobnie św. Piotr wiąże z wylaniem Docha Świętego skutek glosolalii. Także 10,45nn poganie po wylaniu Ducha Świętego mówią obcymi językami

* zamiennie używa się dwóch sformułowań: Duch przychodzi, Duch spada (z nieba).

* otrzymać / wziąć w darze Ducha - Duch jako dar po nawróceniu i chrzcie, a w przypadku domu Korneliusza jeszcze przed chrztem (Ducha otrzymali poganie), jako moc do świadczenia o Chrystusie, jako dar po wkładaniu rąk; może oznaczać skutek chrztu, albo specjalny dar (np. bierzmowanie)

* napełnieni Duchem - wewnętrzny stan po udzieleniu Ducha, mogą prorokować mówić językami, bez specjalnego nakładania rąk ale np. po modlitwie - i jako skutek odważnie głosili słowo Boże, radowali się

* Paweł czuje się przez Ducha, kierowanym, jest opanowany przez Ducha; jest to skutek Jego w nim obecności, ale bez speclnej modlitwy wcześniejszej czy wkładania rąk

* Duch ustanawia biskupami. W tym ustanawianiu Duch Świety posługuje się ludźmi - w naszym przypadku św. Pawłem.

Również Apostołowie są pośrednikami w udzielaniu Ducha Świętego przez włożenie rąk. Jest o tym mowa tylko jeden raz: 8,17-18. Cała akcja wymaga omówienia: Piotr i Jan przyszli do Samarii z polecenia apostolskiego, aby modlić się nad ochrzczonymi dla otrzymania Ducha. Całkiem podobna akcja jest w 19,6: Paweł chrzci w imię Jezusa dwunastu mężczyzn w Efezie (ochrzczonych chrztem Jana Chrzciciela), następnie wkłada na nich ręce (bez modlitwy) i Duch Święty zstępuje na nich i mówią językami oraz prorokują.

WNIOSKI

Należy rozróżnić stan ducha człowieka ogarniętego obecnością Ducha Świętego (wylanie Ducha z "efektami") od akcji specjalnego udzielenia daru Ducha przez Apostołów. Towarzyszyć mu mogą chrzest, modlitwa, włożenie rąk, a jako skutek glosolalia, czy dar proroctwa.

Sakrsmentologia biblijna wyraźnie odróżnia czynność wyboru diakonów, mężów pełnych Ducha, od innych czynności liturgicznych; towarzyszą jej modlitwa i włożenie rąk, ale nie ma specjalnie mowy o udzieleniu Ducha - 6,6.

Z większą ostrożnością mówi się o chrzcie w Duchu Świętym (nie jest to sakrament,); rozwinie tę naukę Św. Paweł w 1 Kor 12,13 jako odpowiedź na słowa Jan Chrzciciela, że po nim idzie Ten, który będzie "chrzcił Duchem Świętym i ogniem (Mt 3,11). Nasze teksty 1,5 i 11,6 to tylko cytaty z Ewangelii

Bi rzmowanie - Egzegeci proponują trzy teksty z Dziejów jako uzasadnienie tego sakramentu: (I)

10,44-48;(2) 8,14-17; (3) I9,1-6.

(1) Piotr w domu Korneliusza - poganina; elementy - pouczenie św. Piotra, zesłanie Ducha, glosolalia, chrzest w imię Jezusa

(2) Piotr i Jan w Samarii; elementy: wcześniej ochrzczeni, przyjęcie słowa Bożego, modlitwa o Ducha Świętego, wkładanie rąk. zesłanie Ducha

(3) Paweł w Efezie: elementy: pouczenie, chrzest w imię Jezusa, włożenie rąk, wylanie Ducha, glosolalia i proroctwa.

Dwa teksty w Dziejach wątpliwe (4) 2,38 i (5) 9,17

(4) pierwsza mowa św. Piotra; elementy: pouczenie, chrzest i obietnica daru Ducha Świętego jako skutek chrztu, ale nie ma mowy o wylaniu Ducha

(5) Ananiasz wkłada ręce na św. Pawła w Damaszku; elementy - włożenie rąk, obietnica napełnienia Duchem i przejrzenia oraz chrzest. Nie ma mowy o wylaniu Ducha a jedynie o tym, że zostanie napełniony (jako stan ducha i wg egzegetów skutek chrztu . Są egzegeci, którzy powątpiewają w fakt chrztu Pawła w tym momencie; udzielił mu któryś z Apostołów.

LISTY ŚW. PAWŁA Plan pracy:

1. Przedmiot studium (Listy św. Pawła)

2. Życie św. Pawła

3. Treść Listów św. Pawła + list do Hebrajczyków

4. Teologia Listów

1. Przedmiot studium

(1) wartość historyczna Listów; na ile są wiarygodne (2) kanon Listów św. Pawła oraz gatunek literacki list; (3) myśl Apostoła na tle środowiska kulturalno-religijnego z początków chrześcijaństwa.

Czy poszczególne listy zwane pawłowymi wyszły spod pióra tego apostoła

(1) Historyczna wartość Listów św. Pawła

Do XIX w nie podejmowano specjalnie dyskusji nad autorstwem Listów Poprzestawano na założeniu, że skoro w tytule zapowiedzi listu jest imię Pawła - to on jest ich autorem (tak jest w: Rz 1,2 Kor, Ga, Ef, Flp Kol 1 2 Tes 1 2 Tm, Tt, Flm), chociaż już w II w. Marcjon (gnostyk) odrzucił listy pasterskie (1,2 Tm, Tt) i Hbr. W XIX w tybingeńska szkoła protestancka uznała autorstwo tylko 4 tzw. wielkich Listów: Rz, 1 2 Kor i Gal, a nieco później grupa protestanckich krytyków znana szkoła holenderska zakwestionowała autorstwo Pawła w stosunku do wszystkich Listów. Natomiast egzegeci katoliccy zawsze bronili autentyczności tych pism Św. Pawła. Dzisiejszy stan badań oraz przyjmowanie wyników takich badań przez protestantów każe wypowiedzieć się o autorstwie w sposób następujący: bez zastrzeżeń przyjmuje się autorstwo 7 listów - 4 Wielkie (Rz, 1,2 Kor Gal oraz 3 mniejsze ( 1 Tes, Flp i Flm), dyskutowane jest autorstwo - 2 Tes i Kol, rzadko przypisuje się autorstwo Ef i listom pasterskim (1 2 Tm Tt). Hbr nie jest listem Pawła, chociaż zawiera niektóre myśli z jego pism.

Zestawienie

Pewne	Prawdopodobne	Mało prawdopodobne	niepawłowe
Wielkie - Rz; 1,2 Kor Gal	2 Tes Kol	Ef 1,2 Tm Tt	Hbr - pismo deuterokanoniczne
Mniejsze 1 Tes Flp, Flm

(2) Porządek listów, z jakim dzisiaj mamy do czynienia w Bibliach wzięty z kanonu ustalonego przez Sobór Trydencki Układ ten stanowi kompromis między

• kolejnością wynikającą z chronologii powstawania a

• pierwszeństwem według godności gminy i obszerności samego listu.

Listy do Gmin			Listy osobowe
„wielkie” Rz - 58r 1 Kor - 55-57r 2 Kor - 58r Gal - 57r	„więzienne” Ef - 61-63 (Rzym) Flp - j.w. Kol - j.w.	Inne 1 Tes - 51r 2 Tes - 51-52r	do przełożonych tzw. Pasterskie 1 Tym - 65r 2 Tym - 66r Tt - 65r	inne Flm - 54-55r

„ List” jako forma pisania i gatunek literacki

1/ sposób pisania - zwyczaj

a/ materiał - karta papirus. Jednostronnie pisana (24-25)- 150-250 słów, większe sklejano w zwoje

b/ autor - posług. się zawodowym pisarzem, autor zazwyczaj podpisuje się na końcu listu

2/ formuły epistolarne:

a/ tytuł i pozdrowienie wstępne; pozdrowienie - świeckie caire - „pozdrowienia” zastąpił św. Paweł chrześcijańskim Caris kai veiohnh - „łaska i pokój”

b/ właściwy wstęp - grzecznościowa formuła

c/ treść listu - zależnie od adresatów

d/ zakończenie i końcowe pozdrowienie. Końcowe zawołanie: errwso = łac. vale, „bądź zdrów”, pisane własnoręcznie

e/ błogosławieństwo i doksologia - „Łaska naszego Pana Jezusa Chrystusa (niech będzie) z wami (wszystkimi)”

3/ zagadnienia poboczne

a/ język listów św. Pawła

b/ korzysta dość obficie ze ST (cytuje go 93 razy = 1/3 cytatów w całym NT); posługuje się przeważnie LXX, choć zna tekst hebrajski

4/ Listy na tle środowiska grecko-judaistycznego

Literatura:

Red. F. Gryglewicz - Wstęp do Nowego testamentu

H. Langkammer - Wprowadzenie do ksiąg Nowego Testamentu

H. Langkammer - Teologia NT. T II, Teologia św. Pawła

Komentarze wraz tekstem w serii komentarzy KUL-owskich

ŻYCIE I DZIAŁALNOŚĆ ŚW. PAWŁA

Ramowy kalendarz:

1. pochodzi z Tarsu w Cylicji, ur. ok 8/10 r. po Chrystusie

2. Żyd z obywatelstwem rzymskim, obrzezany, wychowany jako faryzeusz, uczeń Gamaliela

3. Obecny przy samosądzie nad diakonem Szczepanem; prześladowca K-ła

4. Cudownie nawrócony pod Damaszkiem

5. Udaje się do Jerozolimy na spotkanie z Dwunastoma,

6. Wraca do rodzinnego Tarsu (ok. 39 roku) i po 3l4 latach rozpoczął misje od Antiochii Syryjskiej

7. Pierwsza podróż misyjna 8. Pobyt w Jerozolimie

9. Druga podróż

10.Trzecia podróż

11.Uwięzienie w Jerozolimie, następnie w Cezarei i odesłanie do Rzymu

12.Umiera ok. 67 r. w Rzymie

Tematy teologiczne Listów:

• chrystologia (Kol;Hbr;)

• nauka o grzechu pierworodnym (Rz;)

• nauka o usprawiedliwieniu (Rz; Ga;)

• chrzest (Ga;)

• Eucharystia (1 Kor;)

• mądrość krzyża (1 Kor; Flp;)

• nauka o zmartwychwstaniu (1 Kor)

• eklezjologia (1 Kor; Flp; Ef; LP2)

• tradycja i sukcesja apostolska (1 Kor; LP;)

• małżeństwo i dziewictwo (1 Kor)

• nauka o charyzmatach (1 Kor)

• eschatologia (1 Tes)

Apostolska godność św. Pawła - wynika z faktu powołania go przez Jezusa pod Damaszkiem (Dz 9,7-9). Staje się głosicielem Ewangelii Jezusa, którą określa także mianem swojej (Rz 2,16). Kto daje mu prawo do głoszenia Ewangelii? Dwie odpowiedzi: Ga 1,11 n i 1 Kor 15,1 n:

• głoszona przez niego Ewangelia nie jest wymysłem ludzkim.

• Św. Paweł przekazał to, co sam przelał.

Nie są to zdania wykluczające się wzajemnie: Ewangelia jest pochodzenia Boskiego. Za jej przekaz odpowiedzialny jest pierwotny K-ł, tj. tradycja. I właśnie dzięki tradycji Paweł otrzymał kerygmat o Jezusie umarłym i zmartwychwstałym. Chrystofania pod Damaszkiem i tradycja kerygmatu paschalnego Stoją u, podstaw teologii Pawła.- kluczy omawiania Listów. Informacje o liście - okoliczności i cel powstania, treść listu, egzegeza wybranych fragmentów oraz wnioski teologiczne. Kolejność studium: 1 i 2 Tes, Wielkie, Więzienne, Pasterskie, Flm i Hbr.

Pierwszy List do Tesaloniczan

1. K-Ł w Tesalonice. Wśród mieszkańców Tesaloniki jak świadczy o tym Dz było wielu Żydów; mieli tu , do której uczęszczali nie tylko oni sami, ale też pobożni Grecy wielbiący Jedynego Boga.

2. Ewangelizacja Tesalonik nastąpiła w czasie drugiej podróży misyjnej św. Pawła, którą rozpoczął w 49 r w towarzystwie Sylasa i Tymoteusza. Metoda nauczania według swego zwyczaju Paweł głosił Ewangelię najpierw żydom, a po nieudanych próbach dotarcia do nich - poganom. Przedmiot nauczania - teksty mesjańskie dla wykazania Żydom, że Pan Jezus jest obiecanym, choć cierpiącym Sługą Pańskim.

3. Okoliczności historyczne - czas pobytu Pawła w Tesalonice - wg przekazu Dz wynosił 3 szabaty (4-5 tygodni). Wg Listu należy wnioskować, że był on dłuższy. Badacze chcą aby ten pobyt trwał 2-3 mc do wiosny 51r. Paweł opuścił Tesaloniki i udał się do Berei. W obawie jednak o osłabnięcie wiary młodej gminy wysłał do niej Tymoteusza, który przyniósł z niej pomyślne wieści: znalazł tam wiarę żywą miłość gorącą i wytrwała nadzieję. Nie wszystko jednak rozumieli z prawd wiary np. spraw eschatologicznych, więc Paweł napisał list.

4. Miejsce i czas napisania - został napisany wkrótce po przybyciu św. Pawła do Koryntu z Macedonii, po powrocie Tymoteusza - w Koryncie. Podaje się przedział czasowy 51-52

5. Cel - głównym celem listu nie była ani obrona apostolskiego autorytetu Apostoła, ani nauka o eschatologii, ani też pouczenia moralne. Nie jest to traktat teologicz­ny, lecz w pełnym znaczeniu list - wyraz serdecznej więzi między piszącym, a adresatami.

Tematy w liście:

a/ Apostoł pragnie wyrazić swoją radość - 3,9. Obawiał się, że szatan może udaremnić cały jego trud apostolski - 3,5. Teraz raduje się, że Tesaloniczanie mimo ucisku trwają w Panu, a jego - Apostoła traktują z szacunkiem

b/ przestrogi i zachęty - pomimo dobrej dotychczasowej postawy, ciągle będą narażeni na działanie złego i ciągle należy ich napominać, aby nie ulegli pokusie. Szczególne napomnienie skierowuje Apostoł do tych, którzy zamiast czuwać i przygotowywać się na dzień pański i radować nadzieją zbawienia (5,1-11) oddają się bezczynności. Tych wzywa do rzetelnego spełniania swoich obowiązków

c/ pouczenia - zasadnicze pouczenie tego listu dot. losu zmarłych i oczekiwania na przyjście powtórne Pana - Paruzja. Tesaloniczanie martwią się że niedawno zmarli ich krewni nie przeżyją tej samej radości co żywi, w momencie przyjścia Pana - 4,13-18

Drugi List do Tesaloniczan

Drugi List do Tesaloniczan

1. Okoliczności powstania:

a) kryzys teologiczny w nowej wspólnocie (2,1-2) b) „gnuśność” (3,6-15)

2. Miejsce i czas - adres listu, w którym podane są imiona dwóch współpracowników Pawła - Sylwana i Tymoteusza, wskazuje na Korynt jako miejsce napisania listu, w latach 51-52

3. Tematy ':

a) upomnienia, aby nie przyjmowali obcej nauki co do paruzji. Wg niektórych ona już nadeszła, a przecież nie pojawiły się jeszcze znaki poprzedzające dzień Pański: odstępstwo i objawienie się człowieka nieprawości - 2,3n.

b) Drugie ważkie pouczenie dotyka problemu pozostawienia na boku spraw codziennych w oczekiwaniu dnia Pańskiego; tu padają słowa: „Kto nie chce pracować, ten niech nie je” - 3,10

c) pochwała i pokrzepienie - pochwała, choć wytonowana w porównaniu do 1 Tes, płynie z faktu iż dalej są wierni i potęguje się ich miłość. Pokrzepienie dotyczy tematu cierpienia.

Egzegeza - 2 Tes 2,3-12: o okolicznościach poprzedzających przyjście powtórne Jezusa.

Kontekst - nie poddawać się zwodzeniu o rzekomym nadejściu dnia Pańskiego 2,1-2

Po tym negatywnym stwierdzeniu („nie nadszedł”) następuje pozytywne rozjaśnienie problemu: zapowiedź znaków, które poprzedzą paruzję:

(1) Odstępstwo - vapostasia - ma znaczenie jak w LXX tzn. jest to odstępstwo religijne (por. Dn 11,30-32 - nakłoni do przewrotności). Analiza prac egzegetycz­nych prowadzi do konkluzji że będzie to apostazja w łonie chrześcijaństwa, zgodnie z myślą Jezusa, wyrażoną wielokrotnie w Ewangeliach: Łk 18,8 - czy Syn Człowieczy znajdzie wiarę gdy przyjdzie; Mt, 24.4-12.- strzeże się, żeby was ktoś nie zwiódł...

(2) pojawienie się człowieka nieprawości - `o vanqpwpoj thj vanomaiaj zwany inaczej synem zatracenia `o `uioj thj vapwleiaj (2,3), nazywany przez innych teologów Antychrystem. Apostazja jest wstępem do wystąpienia Antychrysta. Antychryst nie jest samym szatanem,. nie jest to także tylko czysta idea czy abstrakcyjny pierwiastek zła. Z tekstu da się wywnioskować, że będzie pochodził ze społeczności wiernych oraz że będzie wcielona nieprawością wichrzycielem buntującym się przeciw Bogu i Królestwu Chrystusa; będzie pełen pychy, uzurpującym sobie miejsce w świątyni i ogłaszający się bogiem. Jego dzieło będzie parodią zbawczego dzieła Chrystusa, a jego paruzja - parodią przyjścia Pańskiego. Gdy człowiek nieprawości w pełni ukaże, Pan Jezus zgładzi go tchnieniem ust swoich i zatraci samym objawieniem swej paruzji - 2, 8.

W. 7 - ktoś, kto powstrzymuje przyjście tych czasów. Trudno ustalić czy chodzi tu o czas paruzji Antychrysta, czy Chrystusa. I o jaką moc powstrzymującą tu chodzi? Jest to dla egzegetów tzw. crux interpretum. Próba wyjaśnienia jest taka, że chodzić by tu modło o owe znak jako moc powstrzymująca paruzję Chrystusa: ąpostazja i człowiek niegodziwości - Antychryst. Wiersze 6-8 byłyby w tej interpretacji powtórzeniem i rozwinięciem treści w.3 - i pozostały by w zgodzie z koncepcję eschatologiczną św. Pawła.

NAUKA DOGMATYCZNA I MORALNA W LISTACH.

A. NAUKA DOGMATYCZNA - o osobach Boskich

1. Bóg - ten termin występie 54 razy, najczęściej z rodzajnikiem określonym. W sposób szczególnie ulubiony św. Paweł łączy Boga z określeniem Ojciec (Bóg i Ojciec nasz - 1 Tes,; Bóg Ojciec nasz - 2 Tes 1,1; Bóg Ojciec - 1 Tes 1,1)

2. Syn Boży; tytulatura Drugiej Osoby Trójcy jest dość bogata; najczęstsze tytuły - Chrystus - jako Mesjasz, w kontekście wiary i uświęcenia oraz życia w Chrystu­sie; Jezus - w nawiązaniu do faktów historycznych; Chrystus Jezus; Pan - najczę­ściej - 22 razy, tam gdzie mowa jest zmartwychwstaniu, o chwalebnym królu i najwyższym władcy.

Z tytułami Jezusa wiążą się dwa zagadnienia: chrystologia i soteriologia.

Soteriologia teraźniejsza:

• wiara w Chrystusa zapewnia już obecnie uczestnictwo w dziele zbawienia (1 Tes 1,6-8; 2,13; 3,12n; 5,10}. Znakiem tego jest

• udzielenie darów Ducha Świętego: mocy i wesela (1 Tes 1,5n). przejawia się ' dalej (obok żywej wiary) w:

• miłości uczynnej (1 Tes 1,3), dobrym czynie i dobrym słowie (2 Tes 2,17).

Na skutek tego chrześcijanie staja się święci .1 Tes 3,13; 5,23; 2 Tes 2,13; par. Rz 6,22; 12,13; 1 Kor 1,2; 6,1n; 14,33; Flp 4,22.

Taką, tradycję przejął w pierwotnej katechezie św. Paweł.

Obok przekazu Tradycji o zbawieniu idzie druga nie mniej istotna: śmierć i zmar­twychwstanie Chrystusa. W 1 Tes 4,14 znajdujemy czysta postać tradycji przejętej od Apostołów: „Jeśli bowiem wierzymy, że Jezus umarł i zmartwychwstał, to tak samo trzeba wierzyć...”.

3. Duch Święty. Wspominany sześciokrotnie w Listach. Jemu przypisane są zjawiska nadzwyczajne, towarzyszące powstawaniu K-ła: cuda, entuzjazm, radość {1 Tes 1,5n), charyzmaty (1 Tes 5,19), a także przebywanie w wiernych i uświęcanie ich wnętrza (I 4,8; II 2,13).

4. Eschatologia (terminy eschatologiczne)

PARUZJA w 1 i 2 Tes

Św. Paweł używa czterech terminów na opisanie chwalebnego przyjścia Pana:

papousia, vepifania, vapokaluyij, `h `hmera tou kiriou.

PARUZJA - oznacza w grece klasycznej (1) obecność, (2) przybycie.

Znaczenie świeckie - przybycie albo wizyta monarchy. Często przeradzała się w święto ludowe. W grece helleńskiej zaczął funkcjonować jako termin techniczny - tryumfalny ingres władcy obejmującego w posiadanie swoją stolicę.

Znaczenie w religiach pogańskich - obecność bóstwa w obrzędach, misteriach, ale obecność skuteczna pomagająca - asystencja. W LXX występuje tylko w księgach greckich Jdt, 2 Mch; w NT - 24 razy, u Pawła 14: 6 razy w znaczeniu ogólnym (obecność, przybycie), 8 - w sensie eschatologicznym. W NT paruzja jest terminem technicznym na opisanie powtórnego przyjścia Jezusa.

EPIFANIA nagłe zjawienie się bóstwa, monarchy, nieprzyjaciela

APOKALIPSA - objawiać coś, co jest zakryte; 18 x w NT, u Pawła ma znaczenie:

1. objawienie nadprzyrodzonych tajemnic Bożych,

2. objawienie jako charyzmat i proroctwo,

3. objawienie eschatologiczne któremu towarzyszy radość, chwała i sąd Boży.

DZIEŃ PAŃSK - posiada znaczenie eschatologiczne. U Pawła jest to dzień Chrystusa, dzień sadu nad niewiernymi, ale też i wierzącymi, dzień przyjścia Chrystusa pod koniec świata.

Oczekiwanie Paruzji w Listach św. Pawła

To oczekiwanie było dość żywe w gminach pierwotnych; wyraża to formuła liturgiczna „Maranatha!” (1 Kor 16,22).

W 1 Tes 4,13-5,11 św. Paweł podaje naukę o Paruzji w związku z niepewnością, chrześcijan o losy zmarłych, czy i oni będą mieli udział w Dniu Pańskim?, a w 2 Tes 2,1 odpowiada na błędna naukę, jaka pojawiła się w K-le w Tesalonikach, że jakoby Dzień Pański już przyszedł.

Tym dwom problemom teologicznym Paweł daje odpowiedź, ucząc, że wszyscy wezmą, udział w Dniu Pańskim: i zmarli i żywi, ale kiedy ten dzień nastanie - tego nie wiadomo. Na pewno nie jest to już teraz.

Czy Paweł spodziewał się rychłej Paruzji? Egzegeci próbują odpowiadać na to pytanie:

• Paweł wierzył, że Paruzja nastąpi w czasie jego życia, ale się pomylił

• nauka o Paruzji należy do kategorii wypowiedzi prywatnych Apostoła, a nie do oficjalnego nauczania

• Chrystus chciał, aby każde pokolenie było przygotowane na rychłą Paruzję i Paweł nauczał tego właśnie swoje pokolenie.

• nawet jeśli Paweł uczył o Paruzji, nie miał pewności co do tego, ani tego nie afirmował

B. NAUKA MORALNA

Na kończenie listów św. Paweł udzielał upomnień, pouczeń dot. moralności. Jest to tzw. pareneza (od grec. parainew - pouczam udzielam rad). Wyróżnić można trzy zagadnienia: (1) norma i cel moralności, (2) cnoty kształtujące „nowego człowieka” i (3) wskazania szczegółowe.

1. Norma i cel moralności tkwią w Bogu i w Chrystusie:

• należy pełnić wolę Boga - i 4,3.7; por Rz 12,2; Ef 5,17

• postępować tak, aby podobać się Bogu - I 4,1; por. 1 Kor 7,32; 2 Kor 5,9; Ef 5,10; Kol 3,20

• bo wezwał On nas do świętości - I 4,3.4.7; II 2,13; por I 3,13; Rz 6,19.22; 15,23; 1 Kor 1,2.30; 6,11

• wezwał nas do zbawienia - I 5,9; I I 2,13; por Rz 1,16; 10,1; 2 Kor 6,2; 7,10; Ef 1,13

• wezwał nas do swego królestwa i chwały- I 2,12; li 1,5; 2,4; por. Rz 2,7.10; 8,18.30; 9,21; 14,9; 1 Kor 2,7; 15,24; 2 Kor 3,18; 4,17

Jezus Chrystus nie tylko nas zbawił, ale stał się żywym przykładem, jak należy wypełniać wolę Boża. Chrześcijanie więc winni być wiernymi naśladowcami Chrystusa - I 1,6; por Rz 14,15; 1 Kor 5, 8; 8,11; 11,1; Flp 2, 5; Kol 3,13

2. Cnoty kształtujące nowego człowieka „ - to wiara. nadzieja i miłość (I 1,3; 5,8).

a) wiara

• Najczęściej oznacza ona przyjęcie nauki o zbawieniu głoszonej przez Apostołów - I 1,8; por. Rz 1,8; 10,17; 1 Kor 2,5. Wierzymy w Jezusa, który umarł za nas i zmartwychwstał i w to, że przyjdzie kiedyś w chwale i my razem z nim żyć będziemy - I 4,14; 5,10; por. Rz 6,8. Wiara winna się ostać mimo przeciwności - I 1,6; 3,3.

• Wiara nie jest tylko aktem rozumu, przyjmującego naukę o zbawieniu jako Słowo Boże - I 2,13; por. 2 Kor 5, 7,

• ale przede wszystkim jest aktem woli: jest posłuszeństwem wobec nakazów Ewangelii - II 1,8; por. Rz 1,5; 10,16; 16,26; 1 Kor 7,19; 2 Kor 10,5,

• jest ufnym oddaniem się Bogu w Chrystusie Jezusie - I 2,2; II 3,4; por. Rz 8,35-9; 1 Kor 16,22; Ef 4,15n; 6,24

2. miłość

Wiary w ujęciu św. Pawła nie można wyobrazić sobie bez miłości; te dwie cnoty są nierozłączne - I 3,6; 5,8; por. Ga 5,6; Ef 4,15; 6,23; Kol 1,4; 1 Tm 1,14; 2 Tm 1,13; 2,22; 3,10; Tt 2,2; Flm 5.

Św. Paweł wyraźnie mówi o miłości Boga i bliźniego:

• miłość bliźniego wypływa z miłości do Boga - I 4,9; II 2,16n; por. Rz 8,28

• rozciąga się ona na wszystkich ludzi bez wyjątku - I 3,12; 5,15; por. Dz 7,60; Rz 12, 14­20;

1 Kor 4,12; 13, 5.7

• miłość nie jest uczuciem czysto ludzkim; autentyczna miłość pochodzi od Boga; chrześcijanie żyjący wiara i miłością - I 3,6; 5,8; por. Gal 5,6; Ef 4,15; 6,23; Kol 1,4 - to przede wszystkim ci, których Bóg miłuje - I 1,4; II 2,13; por. Rz 8,37; Kol 3,12

3. nadzieja

Nadzieja wg nauki Pawła, to oczekiwanie dóbr przyszłych oraz ufność i cierpliwość przejawiająca się w tym oczekiwaniu - II 2,16n; por I 1,10; 4,13-5,17; 5,9n; por. Rz 5,2.10; 8,17n; Flp 3,20n.

3. wskazania szczegółowe:

• wezwanie do czujności w oczekiwaniu na Dzień Pański - I 5,2n.6.8; If 2,15

• nakaz zachowania spokoju i przykładanie się do pracy - I 4,11 n; II 3,10-14

• przestroga przed nieczystością i chciwością- I 4,3.6.7; por I 2,5

LIST DO RZYMIAN

1. Zagadnienia wstępne.

a/ Egzegeci licząc daty faktów opisanych w listach i Dz podają przedział czasowy 56-58 jako czas napisania Listu do Rzymian.

b/ początki K-ła w Rzymie (rodzą się dwa pytania: 1. skąd rekrutowali się chrześcijanie rzymscy: czy z pogaństwa czy z judaizmu, 2. czy Piotr działał w Rzymie przed napisaniem listu Pawła?).

Analiza pośrednia pism, a także dokumentów pozabiblijnych, każe stwierdzić, że na terenie Rzymu przebywała dość znaczna emigracja żydowska. Z niej najprawdopodobniej rekrutowali się pierwsi chrześcijanie.

Za założyciela gminy rzymskie uchodzi w oczach większości badaczy św. Piotr Jednak z danych biblijnych niewiele da się powiedzieć dokładnie o jego pobycie w Wiecznym Mieście, jak tylko to, iż przebywał w nim ostatnie lata przed swoją śmiercią (rok64).

Adresatami list są, jak to wynika z jego treści, Judeochrześcijanie, którzy stanowią zaczyn K-ła rzymskiego i nawróceni z pogaństwa. Paweł wielokrotnie zwraca się do jednych, jak i drugich.

Cel napisania Listu; przez różnych egzegetów różnie podawany. Opinie:

1/ należy go uważać za ostatnią wolę Apostoła

2/ Paweł prosi o pomoc modlitewną gdyż udaje się do Jerozolimy i nie jest pewny swego losu

3/ chce założyć w Rzymie nową gminę chrześcijańska (sam tam jeszcze nie był)

4/ chce skonsolidować wewnętrznie gminę

Wnioski:

Apostołowi chodziło na pewna o pozytywny wykład zasadniczych prawd wiary, zarówno w stosunku do judeo- jak i poganochrześcijan. Drugorzędny cel listu: przygotowanie Rzymian na jego przyjęcie, bo zamierza ich też odwiedzić.

Struktura literacka Listu:

Istnieje analogia między sposobem powstawania Ewangelii. a Listami św. Pawła. Długie łata ustnego przekazu utrwaliły pewne struktury pojedynczych perykop, ale ostateczna redakcja była wynikiem przemyślanej pracy ostatniego redaktora. Podobnie rzecz się ma z Listami św. Pawła, tymi najbardziej autentycznymi; są wynikiem teologicznych przemyśleń Apostoła narodów i można w nich odkryć struktury literackie. Badania egzegetów idą w tym kierunku, aby ustalić ów zamysł Autora Listów i odnaleźć strukturę, na której oparł swoje dzieło

List do Rzymian uchodzi od dawna za tekst szczególnie trudny nie tylko od strony treściowej, ale także strukturalnej. Stąd jest wiele propozycji schematu tego Listu, w niektórych szczegółach różniących się między sobą.

WSTĘP

CZĘŚĆ DOGMATYCZNA (1 - 11)

CZĘŚĆ ETYCZNA (12 - 15)

ZAKOŃCZENIE (15 - 16)

Podział szczegółowy:

Wstęp, zaprezentowanie się Apostoła, wyrażenie chęci przybycia do Rzymu, zapowiedź głównego tematu w 1, 16-17: „Ewangelia jest mocą Bożą ku zbawieniu każdego wierzącego,

najpierw dla Żyda, potem dla Greka. W niej bowiem objawia się sprawiedliwość Boża, która od wiary wychodzi i ku wierze prowadzi.”

Część dogmatyczna

(1) usprawiedliwienie z aspektu negatywnego - bo człowiek jest grzeszny i dlatego objawia się gniew Boży jako reakcja na grzechy pogan, a także sąd Boży nad Żydami jako za ich wykroczenia przeciw wierności.

(2) usprawiedliwienie z aspektu pozytywnego dokonuje się ono przez wiarę (której wzór można dostrzec w-postawie Abrahama). Usprawiedliwienie dokonane przez Chrystusa sprawia następujące skutki:

• uwolnienie z więzów śmierci, która nastał jako skutek odejścia od Boga

• uwolnienie z więzów grzechu, co widzialnie dokonuje się przez chrzest, jako obmycie oczyszczające z grzechu pierworodnego i dalej wzywające do konsekwentnego umierania grzechowi. Zanurzenie w chrzcie Jezusa ma być podjęte konsekwentnie w zanurzeniu w Jego śmierci dla obumarcia grzechowi.

• uwolnienie z więzów Prawa. Chrystus wyswobodził nas od poddania Prawu, które swoim negatywnym orzekaniem pobudzało do grzechu - na przykładzie przykazania: - „Nie pożądał” pokazuje św. Paweł że taki nakaz prawa wzbudzał w nim wszelakie pożądanie; „przez Prawo zdobyłem znajomość grzechu” (7,7). Nowy człowiek przez Chrystusa otrzymuje dar wolności ducha. Ma teraz żyć wg nowego prawa, które daje Duch (prawo Ducha 8,2). Takie pozytywne nastawienie do życia i do Boga ma prowadzić do pewności ostatecznego zbawienia.

(3) Izrael jako przykład do zobrazowania czym jest usprawiedliwienie

Część paranetyczna.

Część ta rozprawi o konieczności uświęcenia chrześcijan. W tym uświęceniu wielką rolę odgrywa Duch Święty.

Zasada ogólna jest taka: życie chrześcijanina ma być ciągłym składaniem siebie w ofierze - 12,1-2. Wyraża się to miedzy innymi w miłości nieprzyjaciół, a także we właściwym ustosunkowaniu się do władzy świeckiej

Dalej następują wskazania szczegółowe:

• wyrozumiałości dla odmiennych poglądów religijnych i dla słabych we wierze

• o unikaniu zgorszenie / dawania zgorszenia

• wzorem postępowania wobec drugiego ma być Chrystus („abyście wzorem Chrystusa te same uczucia żywili do siebie...” 15,5).

Zakończenie - Paweł jest głosicielem Ewangelii z mandatu Jezusa, prosi o modlitwę (15,30) i udziela błogosławieństwa końcowego

Postscriptum - epilog - dodatkowe pozdrowienia i błogosławieństwo.

Naczelny temat Listu do Rz - to usprawiedliwienie.

Tylko zbawcze działanie Boga daje człowiekowi uwolnienie od zła grzechu - daje zbawienie czyli usprawiedliwienie(3,21-26). Ze strony człowieka potrzebna jest wiara w Jezusa Chrystusa, który przez swoja śmierć odkupił cały rodzaj ludzki. A więc zachowywanie Prawa ST, głoszone przez Rabinów w czasach Pawła w tym sensie, że człowiek sam jest w stanie zasłużyć na zbawienie przez wypełnianie przepisanych czynów, jest sprzeczne z Torą (przykład Abrahama), a zwłaszcza sprzeczne z dziełem zbawczym Chrystusa, który zastąpił Prawo. Paweł nie tyle więc walczy z Prawem, ile z jego interpretacją faryzejską. W sumie jednak musiał św. Paweł odnieść się do sprawy niepodważalności Prawa ST. List do Rzymian z jego przesłaniem o uwolnieniu się spod Prawa można wtedy dopiero zrozumieć, gdy weźmie się pod uwagę interpretację Prawa, którą uprawiano za czasów Pawła. Już Jezus sprzeciwiał się szczególnie faryzejskiej interpretacji Tory. Prawo i dla Pawła pozostaje święte, gdyż jest to prawo Boże. Ale w obliczu wydarzeń zbawczych związanych z Jezusem Chrystusem, posiada tylko względną wartość. Dekalog i inne przepisy Tory trzeba odtąd rozważać i mierzyć nową normą,, prawem miłości ukrzyżowanego Jezusa. Wiara, która odtąd usprawiedliwia, pozostaje jednak wtórnym elementem w stosunku do zbawczej śmierci Jezusa. Odkupienie wszystkich dokonało się poza wiarą i przed wiarą.. Jednak do wewnętrznego poznania tej prawdy potrzebna jest wiara. Ona angażuje człowieka, prowokuje. Wiara weryfikuje się w miłości, a więc nie jest ta nauka sprzeczna z Jakubowym zdaniem „Człowiek będzie usprawiedliwiony na podstawie swoich uczynków, a nie tylko przez wiarę” (2,24)

`h dikaiosunh: biblijne pojęcie usprawiedliwienia wywodzi się z teologii św. Pawła i wyrasta na gruncie polemiki Pawła z drogą zbawienia wskazywaną przez faryzeizm późnożydowski. Samo pojęcie ma jakieś cechy wspólne z klasycznym znaczeniem w literaturze greckiej {sprawiedliwość, legalność, uczciwość, właściwe warunki, równość), ale w większości biblijnych przypadków znaczenie `h dikaiosunh zdeterminowane jest przez Starotestamentalne i żydowskie rozumienie jako „dar zbawienia”. Niemniej ów dar jest rozumiany jako „wynagrodzenie”. Koncepcja starotestamentalna

usprawiedliwienie sprowadza do moralnego wysiłku każdej jednostki .Uważano, że wierność wobec Prawa ma wartość zasługującą i że to będzie kiedyś podlegało osądowi Bożemu. Inna jest nauka Jezusa o usprawiedliwieniu. Dokonuje go co prawda Bóg, ale nie na podstawie uczynków: „Nie przyszedłem powołać sprawiedliwych, ale grzeszników” (Mk 2,17). Nowością Jezusowej nauki jest to, że owo usprawiedliwienie dokonuje się już teraz, w teraźniejszości. Te główne myśli ewangelijne szeroko omawia św. Paweł w Rz i Gal. W jaskrawym przeciwieństwie do judaistycznej formuły „orzekać sprawiedliwym” posługuje się Paweł formułą „czynić sprawiedliwym”, co znaczy, że Bóg usprawiedliwia nie sprawiedliwych, lecz grzeszników, którzy nie chełpią się żadnym osiągnięciem i żadną zasługą. Chociaż słowo „usprawiedliwienie” zostało zapożyczone z języka sądowego, w języku Pawła uległo ono zasadniczej zmianie znaczeniowej; „czynić sprawiedliwym” oznacza bowiem u niego, oprócz uwolnienia od grzechów, także wew. wyzwolenie człowieka od grzechu i jego mocy, a więc wew. przeobrażenie (por 1 Kor 6,11). Ten kto w wierze przyjął Boże rozumienie świata, siebie i Boga, zasadniczo przezwyciężył całą niesprawiedliwość swego dotychczasowego sposobu życia i żyje w nowej wolności życiem w Duchu Bożym. Ta nowa postawa jest jednak wciąż zagrożona przez niebezpieczeństwo powrotu do chęci samozbawienia.

GRZECH PIERWORODNY (GP) - RZ 5,12-21

Sobór Trydencki podając obszerną wykładnię nauki o GP posłużył się naszym tekstem. Naukę tę można streścić w dwóch punktach:

(1) Grzech Adama nie jest tylko jego osobistym grzechem. Grzech tan pozbawił świętości i sprawiedliwości nie tylko pierwszego czł., ale i nas wszystkich,

(2) owocem grzechu jest śmierć ciała materialnego i również duszy i to nie jednego czł. ale wszystkich ludzi.

Sobór nie wyjaśnia w jaki sposób GP pierwszego czł. przechodzi na późniejsze pokolenia, nie odpowiada na pyt.: dlaczego czł. przychodzący na świat już obciążony jest ciężkim grzechem?, i dlaczego kara spada na ludzi, którzy osobiście nie dopuścili się żadnego przewinienia?

Czy tekst Rz 5,12-21 zawiera naukę o GP?

Od IV w. rozpoczęła się na dobre dyskusja nad rozumieniem tego tekstu Pelagiusz postawił kilka tez:

* Rz 5,12 mówi tylko o grzechach osobistych poszczególnych ludzi

* śmierć - to jedynie metaforyczne określenie stanu grzechu = śmierć duchowa (ale nie duszy!)

* przyczyną śmierci duchowej jest osobisty grzech poszczególnego czł., dla którego Adam jest tylko złym przykładem

Większość Ojców K-ła, a później teologów tłumaczy ten tekst jako potwierdzający naukę o grzechu pierworodnym. Istnieją jednak pewne rozbieżności szczegółów, przy określeniu jaki związek przyczynowy zachodzi między grzechem Adama a stanem grzechowym wszystkich ludzi. Ojcowie łacińscy posługują się formułą: „którym zgrzeszyli” {w Adamie) - jakaś partycypacja w grzechu. Ojcowie greccy mówią o stanie pewnej śmiertelności, która stała się udziałem całej ludzkości, a grzechy ludzi to jakieś naśladownictwo Adama przypominające dziedziczenie u dzieci cech ich rodziców (naśladownictwo, ale w jakimś sensie przyczynowym). Augustyn stroni nieco od nazywania GP peccatum originale, a jedynie określa ten stan jako mortalitas, albo conditio mortalis.

Czy tekst Rz 5,12-21zawiera naukę o przekazywaniu GP?

* nie ma tu mowy o biologicznym przekazywaniu, dziedziczeniu

niektórzy widzą tu ideę dziedziczenia duchowego, na podobieństwo dziedziczenia np. przywilejów płynących z przymierza, lecz nie jest to przekonywujące

* inni próbują tłumaczyć czasownik: amartanein nie jako zgrzeszyć, ale stać się winnym. Nie jest to jednak wystarczająco usprawiedliwione przez inne teksty biblijne i rozumienie Ojców. Wydaje się, że św, Paweł nie chciał przekazać w Rz 5,12-21 nauki o przekazywaniu GP.

W powyższym tekście przedstawia on naukę o zbawczym dziele Jezusa - jako teza, a antytezą do niej ma być wspomnienie o GP.

Dalej, podaje naturę GP - nieposłuszeństwo czł. względem Boga ze skutkami dla wszystkich ludzi.

Związek formalny między grzechami poszczególnych łudzi, a grzechem Adama tkwi w skłonności czł. do złego, lecz żaden tekst biblijny (K. Romaniuk, Komentarz do Listu do Rzymian, P-ń 1978) nie wyjaśnia, w jaki sposób skłonność owa staje się cząstką ludzkiej natury.

O NATURALNYM POZNANIU BOGA -wg Rz 1,18-23

Tekst Rz 1,18-23 należy do tych, które w sposób wyjątkowo wyraźny zostały omówione przez Magisterium K-ła. Vat I wydał dekret odnośnie do problemu możliwości naturalnego poznania Boga

Historia zagadnienia.

Księgi ST i Literatura Rabinistyczna wyraża pogląd, że poznanie Boga na drodze jest niemożli­wa bądź utrudniona.

Ojcowie K-ła; Jan Chryzostom mówi wyraźnie o możliwości poznania Boga, także przez pogan, z oglądania świata stworzonego. Są Ojcowie, którzy wypowiadają, się także w innym tonie mówiąc, że do poznania Boga konieczna jest wiara. Św. Augustyn rozróżnia pomiędzy poznaniem Boga przez pogan, które jest możliwe za pomocą rozumu i poznaniem Boga u Żydów na podstawie Prawa. Podobnie św. Tomasz mówi o dwojakim poznawaniu: wiarą i rozumem. Na tak rozwiniętej w ciągu całych wieków nauce teologów wyrasta dyskusja przygotowawcza Vat I. Ojcowie soborowi sami mieli wątpliwości, czy w Rz 1,18n Paweł ma na myśli poznanie rozumowe, czy też, opierając się na innych tekstach, np. Gal 4,8n i 1 Kor 1,21, Boga poznać możemy tyto przez wiarę.

Jednak wg niektórych egzegetów teksty te się nie wykluczają,, albo przeczą przeciw naturalnemu poznaniu Boga, ale jedynie mówią o dwóch różnych koncepcjach poznania: intelektualne z aprobatą woli i serca (Gal, Kor) i uznanie, zrozumienie tego, co człowiek odbiera zmysłami (Rz). Nauka Vat I jest najogólniej taka: umysł ludzki dysponuje możliwościami w naturalnym dochodzeniu do stwierdzenia prawdy o istnieniu Boga. Sobór stwierdza także, że nauka św. Pawła nie może uchodzić za podstawę dla tzw. teologii naturalnej, głoszącej min. to, że czł. w ogóle bez żadnej pomocy z góry może dojść do poznania Boga. Poznanie Boga może się odbyć bez formalnego objawienia, ale nigdy nie dokona się u czł. obciążonego grzechem pierworodnym bez pomocy Bożej. Także to poznanie nadprzyr. daje czł. tu na ziemi jedynie widzenie Boga jakby w zwierciadle, nie pełne.

Obok obowiązku poznawania, poszukiwania Boga św. Paweł eksponuje konieczność oddania czci poznanemu Bogu. a za jej brak grozi kara (Rz 1,21)

LISTY DO KORYNTIAN

WSTĘP HISTORYCZNO - KRYTYCZNY

1. Miasto Korynt w czasach NT

Było to miasto o bardzo dobrym położeniu handlowo-strategicznym. Ale z drugiej strony to korzystne położenie miało swoje ujemne skutki: kto tylko szedł na Peloponez, plądrował i rabował co tylko się dało. W II w. zostało zrównane z ziemią, a potem odbudowane jako rzymska stolica Grecji. Korynt w czasach NT liczył ok.. 600 tys. mieszkańców, z czego 400 tys. stanowili niewolnicy. Zauważa się tu wielką różnorodność religijną, szczególnie rozwinięty jest kult Afrodyty, bogini miłości, z praktykami prostytucji sakralnej. Miasto to miało w całym ówczesnym świecie złą reputację. Przyciągało igrzyskami oraz wyścigami konnymi i festiwalami muzycznymi.

2. Chrześcijaństwo w Koryncie.

Św. Paweł przybył do Koryntu w roku 51, w czasie II podróży misyjnej. Nic nie wskazuje na to, że wcześniej głoszono tu Ewangelię. Rozpoczął nauczanie w Synagodze w szabaty mówił do Żydów, ale także do prozelitów (Dz 18,4). Nawrócił się sam zwierzchnik Synagogi, inni Żydzi i poganie. Po zaprzestaniu misji wśród Żydów, zwrócił się Paweł do pogan i nauczał ich w domu nawróconego Tytusa, usytuowanym obok synagogi. Właśnie tutaj prawie przez półtora roku (tj. do połowy 52 r.) św. Paweł nauczał i utworzył koryncki K-ł. Należeli do niego nawróceni grecy i przybysze z innych krajów. Wszystko to działo się na oczach Żydów i po niedługim czasie przełożeni Synagogi postanowili położyć kres temu. Przed nowym prokonsulem Achai Żydzi oskarżyli Pawła o wprowadzanie nowej religii bez autoryzacji władz państwowych. Galio rozpędził Żydów, a Paweł miał pozostać tam jeszcze przez kilka m-cy (w sumie razem 2 lata). Pozostawił za sobą Kościół dobrze zorganizowany, z prezbiterami na czele. Był to K-ł ludzi raczej ubogich, wyzwoleńców, rzemieślników i niewolników- „Przypatrzcie się bracia powołaniu waszemu ...” I 1,26:.

Na pocz. 53 r. Paweł odpłynął do Azji Mniejszej i pozostawił po sobie Sylasa, a od 54 r. nawiązał łączność listowną. W tym też roku rozpoczął III podróż misyjną i z Efezu (gdzie był 3 lata) pisał listy. Była to reakcja na walkę stronnictw, o której dowiadywał się Paweł od zaufanych ludzi podróżujących między Koryntem, a Efezem. Jak pokazuje analiza problemów w Listach kanonicznych (1 i 2), a także sama ich treść, korespondencja musiała być obfita; nie ograniczała się do dwóch, jakie dotrwały do nas.

Dość szybko pojawiły się problemy natury moralnej. Św. Paweł napisał swój pierwszy List ­„A” - „Napisałem wam w liście - nie przestawajcie z rozpustnikami” I 5,9. Wysłany do ,,Koryntu List A jeśli nawet osiągnął cel, nie zdołał jednak wpłynąć decydująco na skłócony K-ł koryncki. Podzielił się on na kilka stronnictw: zwolenników Pawła, Apollosa {lojalny wobec Pawła; niepokoje w gminie korynckiej powstały bez jego winy), Piotra, Chrystusa. Koryntianie sami dali Pawłowi znać o trudnościach w nowej wierze, jaką przyjęli od niego ­w liście, którego ślady odczytujemy w 1 Kor 7,1. Co się tyczy` rzeczy...”. Paweł sam zamierzał udać się do Koryntu, ale ,wpierw wysłał do nich list - B - I kanoniczny. I jeszcze przed sobą posłał Tymoteusza (I 16,10-11). Tymoteusz wrócił i przywiózł wiadomości na tyle niepokojące, że Paweł postanowił udać się co prędzej do Koryntu. Na ten temat milczą Dz, mamy jednak tego ślady pośrednie w II 12,14 - „Po raz trzeci jestem gotów was nawiedzić” - a więc był tam po raz drugi, najprawdopodobniej w czasie jaki jest zarezerwowany na pobyt w Efezie (54-58). Przybył do Kor., aby przeciwstawić się rozłamom, ale tutaj spotkały go nieprzyjemności - zniewagi (11,5-10). Wrócił więc pośpiesznie do Efezu i napisał trzeci list C - zaginął; ślady o nim w II 2,4 - pokazujące stan ducha Pawła po tych przykrych dla niego doświadczeniach. Jest to tzw. „Iist łez”- „epistula lacrimarum”. Po tych wydarzeniach Paweł wysłał do Koryntu Tytusa i spotkał się z nim w Troadzie, gdzie usłyszał o poprawie sytuacji. Koryntianie zastosowali się do ,poleceń Pawła i ukarali wichrzyciela. Jednak wciąż znajdowali się buntownicy, którzy podważali autorytet apostolski Pawła. To stanowiło główny powód napisania kolejnego Listu - D - drugiego kanonicznego, poświęconego w głównej mierze obronie godności apostolskiej Pawła. Drugim powodem był powzięty zamiar odwiedzenia Koryntu. List został napisany prawdop. na przełomie 57/58 roku. św. Paweł faktycznie po tym liście odwiedził Koryntian i spędził w nim 3 m-ce.

Uwagi te każą na spojrzeć na Listy do Kor z większą ostrożnością wtedy, gdy poszukujemy struktury literackiej, jak to czyniliśmy w przypadku Listu do Rzymian. W przypadku 1 Kor można pokusić się o ułożenie takiego plan,:

wstęp rozdz. 1

I cz. o właściwym sposobie ewangelizacji

i o zadaniach głosicieli Ewangelii 1 - 4

II cz. sprawy dyscyplinarne w gminie 5 - 6

III cz. odpowiedź Pawła na pytania gminy 7 - 14

IV cz. nauka dogmatyczna o zmartwychwstaniu 15

zakończenie z zachętą kolekty dla K-ła w Jerozolimie 16

Tematy pierwszego Listu ogólnie:

• organizacja i porządek w Kościele

• formy nabożeństw

• posługi charyzmatyczne

• małżeństwo i rozwody

• dziewictwo

• głoszenie Ewangelii

• Eucharystia

• zmartwychwstanie Jezusa i wiernych

Natomiast 2 Kor przedstawia zbiór różnych pomniejszych tematów, z których na większą uwagę mogą zasługiwać:

• cierpienia i nadzieje Apostoła 1,3-11

• solidarność z cierpiącym Chrystusem 4,7-18

• wytrwałość w służbie apostolskiej 5,11-6,10

• zasługi Apostoła 11,1-12,13

Zasadnicze większe tematy Listów do Kor.:

1. nauka Krzyża

2. małżeństwo i dziewictwo

3. Eucharystia

4. nauka o Kościele i charyzmatach

5. nauka o zmartwychwstaniu

6. obrona godności Apostoła

Nauka Krzyża - staurologia

Rzeczownik krzyż ` σρσ- statystyka.

Funkcja

Szacunek do krzyża

Pierwotna teologia rozwijała myśl o krzyżu Jezusa. Śmierć na krzyżu i zmartwychwstanie stanowią treść najstarszego wyznania wiary.

Paweł przemyślał dogłębnie wewnętrzny związek pomiędzy wydarzeniem krzyża a zmartwychwstaniem. Rozwinął teologię krzyża i uczynił ją centralnym tematem swego przepowiadania. Ale jeszcze ściślej połączył wydarzenie krzyża z wcieleniem Jezusa. Wg Pawła wcielenie osiąga swe spełnienie i cel w śmierci na krzyżu. Wcielenie Jezusa, pro­wadzące do krzyża jest objawieniem się działania Boga. Okazją do wypowiedzi o krzyżu w Kor były spory w gminie na temat tego, kto, do jakiego stronnictwa należy. To krzyż ma decydować o podziale, ale na tych, którzy uważają go za głupstwo i tych, którzy mają go za mądrość, wiodącą do zbawienia (I 1,18n). Mimo, że mądrość Boża objawia się na świecie, ludzie nie poznali Boga. Dlatego Bóg postanowił zbawić wiernych poprzez głu­potę krzyża. Właśnie Chrystus stał się „mocą i mądrością Bożą” dla tych, których Bóg powołał do wiary, czy to z Żydów, czy to z pogan.

Forma czasownikowa -σρω- krzyżuję (46) rzadko u Pawła, raczej w sensie metafo­rycznym: być ukrzyżowanym razem Chrystusem (Rz 6,6); być ukrzyżowanym dla świata (Gal 6,14).

Skutki ukrzyżowania wyrażają się w ideach: idea „przebłagania” - Chrystus jest baran­kiem paschalnym, ofiarą, która czyni zadość za grzechy (I 5,7b), ofiarą przymierza (I 11,24); idea wykupienia (I 6,20); pojednania (I I 5,18-20).

Małżeństwo i dziewictwo

W Kor Paweł jedynie chce podkreślić godziwość małżeństwa i współżycia. Mówi, że mał­żonków obowiązują wzajemne zobowiązania, które można zawiesić z ważnych powodów za obopólną zgodą (I 7,5). To czasowe zawieszenie praw małżeńskich znane było w ST, a dotyczyło urzędu kapłańskiego w przygotowaniu do sprawowania kultu (Wj 19,15; 1 Sam 21,4). Jest to raczej ustępstwo, a nie nakaz Pawła, Paweł traktował dziewictwo ja­ko specjalny dar od Boga i uważał je za wyższe od małżeństwa. Ale jednocześnie wie­dział, że nie wszyscy są, obdarowani tymi samymi darami. Odwołując się do dziewictwa jako daru Apostoł wyraża przekonanie, że można wytrwać w czystości, jeśli się ma do tego powołanie. Kto jednak go nie ma, lepiej będzie jak się ożeni - aby nie płonął.

Św. Hieronim: „Jeśli powiem: lepiej jest zachować dziewictwo, niż zawierać związek mał­żeński, postawiłem lepsze nad dobrym; jeśli pójdę nieco dalej i powiem: lepiej jest za­wrzeć małżeństwo, niż oddać się rozpuście, wtedy nie lepsze nad dobre przeniosłem, lecz dobre nad złe”.

Zestawienie: lepsze dziewictwo - nad - dobre małżeństwo - nad - złą rozpustę. Przywilej pawłowy.

Rozróżniamy dwie możliwości:

(1) jeśli strona pogańska jest gotowa kontynuować małżeństwo z partnerem chrześcijań­skim, wtedy jest on zobowiązany trwać w małżeństwie; uzasadnienie - 7,14

(2) gdy strona pogańska postanawia opuścić chrześcijańską, ta druga może skorzystać z przywileju pawłowego i opuścić stronę pogańską, oraz zawrzeć nowy związek. Uza­sadnienie - 7,15-16.

Eucharystia

„Uczta Pańska” {11,20) składała się z dwóch części: z braterskiego posiłku wspólnego i sakramentalnej uczty eucharystycznej. W Koryncie doszło do nadużyć w tej pierwszej części - pijaństwa i obżarstwa bogatych.

W Piśmie św. jest pięć wzmianek o ustanowieniu ofiary Mszy św. - Mt 26, Mk 14, Łk 22, J 6,51c oraz 1 Kor 11,23-25. Chronologicznie najstarszy jest tekst Kor. Pomiędzy po­szczególnymi relacjami zachodzą podobieństwa, które dadzą się sprowadzić do dwóch krup: Marek-Mateusz (schemat palestyński) oraz Paweł - Łukasz - Jan (schemat helleński). Szczegółowo opisane czynności Jezusa - podobne ujęcie czynności i słów odnoszących się do chleba i kielicha z winem, to ślady liturgicznej stylizacji. Różnice między tekstami biblijnymi są znakiem rozprzestrzenienia się pierwotnych zwyczajów liturgicznych, ale dotyczą one jedynie sformułowań, a nie istoty: istotne słowa i czyny Jezusa są we wszystkich relacjach takie same. Liturgiczne teksty eucharystyczne mają swoją wcze­śniejszą tradycję (żywą, liturgię), ta natomiast nie jest zależna bezpośrednio od środowi­ska palestyńskiego czy helleńskiego, ale od Jezusa.

Elementy podkreślane przez św. Pawła:

• „to jest ciało moje za was” - 11,24 oryginał grecki:

  'εσ  σ  `ρ `ω. Zwrot „za was” podkreśla charakter zadośćuczynny ofiary Chrystusa na krzyżu

• „ten kielich jest nowym przymierzem w moje krwi” (11,22). Spełniają się tu słowa pro­rocze o nowym przymierzu (Jr 31,31.34).

• Przekazany przez tradycję tekst eucharystyczny, sięgający samego Jezusa, doznał w 1 Kor 11,26 teologicznego obramowania: „Albowiem ilekroć spożywacie z tego chleba i pijecie z kielicha, oznajmiacie śmierć Pana dopóki nie przyjdzie”. Eucharystia więc zwiastuje wciąż na nowo śmierć Jezusa nie tylko słowami, lecz przez uroczyste jej ob­chodzenie. Nie jest to tylko pamiątka śmierci Jezusa, ale zdarzenie zbawcze dokona­ne ongiś na Golgocie, które każdorazowo w sakramencie Eucharystii w całej swej istocie staje się żywą i konkretną rzeczywistością. Golgota powtarza się przez to, że powtarza się uobecnienie świętych postaci ciała i krwi pańskiej. Ta istotowa transsub­stantacja potwierdzona jest u Pawła w 11,27.

Nadużycia w sprawowaniu Eucharystii sprawiły, że odłączono od sakramentalnej uczty część wspólnego posiłku, co w końcu doprowadziło w Kościele do postu euchary­stycznego przed przyjęciem Komunii św.

Nauka o Kościele i charyzmatach

Paweł stara się uzmysłowić czym jest K-ł: „Czyż nie wiecie, że ciała wasze są członkami Chrystusa” (I 6,15). K-ł to Ciało Chrystusa: ukrzyżowanego i zmartwychw­skrzeszonego zarazem. Jedność K-ła najpełniej urzeczywistnia się w czasie sprawowa­nia Eucharystii (I 10,16-17a). Jezus włączył nas do swojego eklezjalnego ciała przez swoją zastępczą śmierć - ponieważ umarł za nas (I 11,24; 15,3; II 5,15). My wszyscy w tej śmierci partycypujemy sakramentalnie „umierając” lub współumierając z Nim, najpierw w sakramencie chrztu, a później w czasie uczty eucharystycznej. Przez chrzest człowiek wchodzi w społeczność Kościoła, w Kościele staje się chrześcijaninem, w Eucharystii zaś społeczność chrześcijańska realizuje sakramentalnie swoją jedność eklezjalną - w Ciele Jezusa - współumierając i współzmartwychwstając (por. Rz 6,3n). Spójnią K-ła jest Duch Święty, który dokonuje integracji i uświęcenia Jego członków, chroni od rozłamów (I 12,26). On też rozdziela charyzmaty. Greckie  χρσ, ς dar łaski, w NT za­chodzi 17 razy. Charyzmaty nie są darami jednostkowymi, jakkolwiek właśnie jednostka je otrzymuje, lecz są to dary dane dla umocnienia wzajemnych więzi poszczególnych członków Ciała Chrystusowego i Jego wzrostu. W różnorodności charyzmatów (Dz: dar przepowiadania, proroctwa, oświecenia, czynienia cudów, Paweł uzupełnia: dar prze­mawiania językami, tłumaczenia ich, rozróżniania duchów - I 12, 8nn) objawia się pełnia bogactwa i mocy wywyższonego Pana, który poprzez swojego Ducha spaja K-ł w jedno Ciało, gdzie największym darem jest miłość jako absolutna i stała wartość. Należy unikać niebezpieczeństwa rozumienia tych darów w sensie przedmiotowym, jak gdyby wiedzę, mądrość, moc, itd. otrzymywało się w darze w jakiś tajemniczy sposób. Taki „materializm zbawczy” wypacza zarówno człowieka, jak i Ducha Bożego. Zawsze tu chodzi o analo­giczny sposób mówienia, ponieważ doświadczenie Ducha jest zindywidualizowane.

Nauka o zmartwychwstaniu

Wiara św. Pawła w zmartwychwstanie bazuje na chrystofanii pod Damaszkiem. Ona stała się też podwaliną do głębokich refleksji nad powszechnym zmartwychwsta­niem. Paweł najbardziej rozwinął je w 1 Kor 15.

W Koryncie zaprzeczenie zmartwychwstania mogło wypłynąć z dualistycznych poglądów na człowieka, wg których ciało stanowi więzienie dla duszy czł. Św. Paweł musiał te błędy prostować.

(1) przypomina apostolski kerygmat o zmartwychwstaniu Chrystusa, który stał się dla pierwotnego K-ła katechetyczną formułą wiary Przepowiadanie jest zdominowane przez temat zmartwychwstania (I 15,12-14 ...gdyby Chrystus nie zmartwychwstał...). Brak zmartwychwstania czyniłby z przepowiadania wiary i nadziei wielkie kłamstwo.

(2) próba uzasadnienia możliwości cielesnego zmartwychwstania - w nauce Pawła czło­wiek jako całość pochodzi od Boga, jest jego stworzeniem, umiera, ale dzięki zmar­twychwskrzeszeniu uzyskuje jako nowe stworzenie Boże wieczne szczęście (podobieństwo do ziarna, które musi obumrzeć - I 15,37).

(3) Św. Paweł przeciwstawia w tym celu Chrystusa Adamowi. Ciała naturalne, ziemskie, zależne od zmysłów, są obrazem pierwszego człowieka, który pochodzi z ziemi. Ciała zaś zmartwychwstałe, ożywione Duchem Chrystusa, są obrazem uwielbionego ciała drugiego Adama, który pochodzi z nieba. Z tego wynika, że życie po zmartwychwsta­niu nie jest skutkiem dziedzictwa naturalnego, lecz skutkiem nowego stworzenia.

(4) Ostatni krok - powszechne zmartwychwstanie i sposób przedstawienia życia po zmartwychwstaniu. Grecy głosili życie po śmierci duszy bez ciała. Judaizm; zabarwio­ny materialistycznie pojmował je jako kontynuację życia ziemskiego, gdzie rozkosze ziemskie osiągną swój szczyt. Wg św. Pawła ciało i krew nie są w stanie osiągnąć KB (I 15.50). Człowiek poprzez śmierć przechodzi tajemnicę przemiany do nowego życia, które jest dziełem Bożym. Sam sposób przemiany ciała św. Paweł przedstawia za pomocą różnych porównań: ciało niebieskie, chwalebne, niezniszczalne, mocne, du­chowe.

Schemat:

{1} Adam był człowiekiem, który wniósł grzech w ludzką egzystencję, a Chrystus stał się człowiekiem, upodabniając się do nas we wszystkim oprócz grzechu

{2} Adam był kuszony i zgrzeszył; w ten sposób wyprowadził ludzkość z raju na pustynię

{3} Chrystus przyszedł na pustynię, był kuszony i oparł się szatanowi, w ten sposób otworzył drogę powrotną do raju

{4} Adam jest symboliczną figurą, reprezentującą całą ludzkość; grzech Adama stał się grzechem ludzkości

{5} Podobnie Chrystus jest symboliczną figurą, reprezentującą całą nową ludzkość, stąd Jego sprawiedliwość jest sprawiedliwością całej ludzkości

{6} Ludzkość dziedziczy winę Adama na mocy naturalnej jedności z nim, co wyrażamy pojęciem „grzech pierworodny”. Podobnie, na mocy jedności z Chrystusem we wierze, ludzkość może być policzona/uznana za sprawiedliwą, jak Chrystus sprawiedliwy jest, i może tę sprawiedliwość wyrazić życiem upodobnionym do Niego.

LIST DO GALATÓW

Zagadnienia wstępne

1. Adresaci listu - prowincja - Galacja. Św. Paweł przebywał w Galacji dwukrotnie (wg przekazu Dz); podczas drugiej (16,6) i trzeciej (18,23) wyprawy misyjnej. Najprawdo­podobniej około roku 50/51 mogło dojść do założenia gmin chrześcijańskich w tej czę­ści świata. Z pobytem św. Pawła w Galacji związana jest również choroba, o której pośrednio wzmiankuje, a mianowicie choroba oczu (4.13.15).

2. Cel. Powodem napisania listu mogło być wystąpienia przeciw Pawłowi - osobiście przeciw jego osobie i przeciw jego nauczaniu, że zbawienie człowieka nie zależy od wypełniania Prawa i od obrzezania. Jedyną rzeczywistości zbawczą jest postać Jezu­sa Chrystusa i wiara w Niego. Podczas swego pobytu w Efezie (52-55) Apostoł otrzymał z Galacji złowieszcze nowiny: obcy misjonarze siali popłoch wśród nawróco­nych pogan zmuszając ich do uznania i przestrzegania Prawa Mojżeszowego. Po­nadto owi wędrowni misjonarze występowali przeciw autorytetowi apostolskiemu św. Pawła, tłumacząc wiernym, że nie został on powołany do misji apostolskiej przez ziemskiego Jezusa, jak Piotr, czy Jakub. Dał temu wyraz w osobnym Liście do Galatów i Galacjan, prawdopodobnie wysłanym pod koniec działalności misyjnej w Efezie, w roku 57.

Tematy Obrona apostolatu św. Pawła.

List do Galatów jest jednym z najostrzejszych listów polemicznych Apostoła w tej kwestii. Św. Paweł jest głosicielem tej samej dobrej nowiny co inni Apostołowie, nie ma innej Ewangelii, jest jedna tylko Ewangelia; jej autorem jest Chrystus. Tę prawdę głoszą Apo­stołowie, to również głosi Paweł. Kerygmat apostolski zrównuje się z Dobrą Nowiną, a ta z wezwaniem, które wystosowuje Bóg do człowieka. Św. Paweł jest tak pewny auten­tyczności Ewangelii, którą głosi, którą otrzymał bezpośrednio od Chrystusa, że w sposób bezwzględny wyklucza możliwość istnienia jakiejkolwiek innej Ewangelii. „Inności” nie należy rozumieć w sensie literalnym, bo różnice w formie mogą istnieć, podobnie jak róż­ni mogą być głosiciele. Niezmienna jest istota Ewangelii, tj. sprawa zbawienia człowieka przez Boga. Uzasadnienie prawdziwości misji św. Pawła: otrzymał Ewangelię bezpo­średnio od Boga i jest ona niezależna od łudzi: ani od pogan, ani od Tradycji, którą stwo­rzyli Apostołowie przez kerygmat; nauczanie św. Pawła nie jest komentarzem, interpreta­cją dodaną do Ewangelii, którą głosili Apostołowie, lecz jest treścią tejże Ewangelii. Ob­jawienie Jezusa Chrystusa jest głównym źródłem wiedzy Apostoła w jej głoszeniu. Ta bezpośrednio od Chrystusa otrzymana misja upoważniła go do głoszenia Dobrej Nowiny. Nie można jednak wykluczyć jakiegokolwiek pouczenia Pawła przez uczniów Pańskich (por. 1 Kor 15,1-11).

Temat obrony godności apostolskiej wystąpił również w 2 Kor, rozdz. 10-13. Po­lega ona na wykazaniu jego przewagi nad wrogami, którzy pojawili się w gminie korync­kiej, chcąc wyeliminować wpływy Pawła i osłabić jego pozycję, wcześniej wyrobioną.

Paweł podkreśla, że spełnia swoją misję apostolską darmo, nawet w nędzy nie prosił Koryntian o wsparcie. Za wiarygodnością jego apostołowania przemawiają także przeciwności, które zniósł: więzienie, niebezpieczeństwo śmierci, chłosty, trzykrotne roz­bicie okrętu, chłód, głód i inne (12,9). Nadto Bóg nie poskąpił mu nadzwyczajnego chary­zmatu mistycznego i ekstatycznego przeżycia Boga. Wszystkie te argumenty mają na celu pokazać, jak Paweł był przez Boga prowadzony, tj., że nie jest to jego własna misja, ale zlecona mu przez Boga.

Usprawiedliwienie

Rz i Gal wykazują wzajemne duże podobieństwo i dlatego ograniczymy się do omówienia niektórych ciekawszych kwestii.

Usprawiedliwienie a zbawienie.

Usprawiedliwienie jest to dzieło zbawcze Jezusa Chrystusa. Dokonało się ono jeden raz na zawsze i objęci nim zostali wszyscy ludzie, żyjący zarówno przed Chrystusem, jak i po Nim. W nauczani św. Pawła zbawienie polega na wierze w dzieło zbawcze Jezusa, wie­rze, która jest zarazem niewzruszoną nadzieją zmartwychwstania i zawiera przepełnioną bojaźnią Bożą pewność usprawiedliwienia. Paweł podtrzymuje starotestamentalne na­pięcie między spełnieniem a oczekiwaniem (w ST spełnieniem był dar wyboru Izraela ­oczekiwaniem - wypełnienie obietnicy. Całe nauczanie Pawła naznaczone jest zapowie­dziami „nadejścia” zbawienia jeszcze nieobecnego, na które chrześcijanin, wraz z całym stworzeniem, z utęsknieniem oczekuje.

Kroki uzasadnienia tezy o usprawiedliwieniu przez Jezusa:

• Galacjanie otrzymali Ducha przez chrzest - wiarę w Jezusa, a nie przez pełnienie uczynków Prawa (3,1-5); dziedzicem obietnicy jest każdy, który poprzez chrzest nale­ży do Chrystusa (3,15-29)

• w Abrahamie błogosławione są wszystkie narody, także pogańskie, a Abraham został usprawiedliwiony przez swoją wiarę, więc i Poganie dostąpią usprawiedliwienia przez wiarę, jak Abraham

• wg nauki ST, na wszystkich ludziach ciąży przekleństwo, gdyż podlegają jemu wszy­scy niewypełniający bez zarzutu Prawa. Z tego przekleństwa wybawił nas Jezus, sta­jąc się dla nas przekleństwem, gdyż zawisł na drzewie (por. 3,13 i Pwt 21,23) dla własnego usprawiedliwienia nie należy wiązać się z Prawem, lecz postępować w Du­chu Bożym, który daje wolność, wolność natomiast winna rodzić owoce: miłość, radość, pokój, cierpliwość, uprzejmość, łaskawość, wierność, łagodność, oraz opanowanie sa­mego siebie (5,16-23).

LISTY WIĘZIENNE

W skład tego katalogu wchodzą: Ef, Flp, Kol. Zostały zebrane w taki właśnie katalog ze wzgl. na aluzje zawarte w nich co do tego, że autor ich podczas pisania przebywał we więzieniu. Nie jest jednak ten katalog precyzyjny, gdyż 2 Tym był również z pewnością pisany we więzieniu. Większość egzegetów odnosi Listy więzienne do pierwszego uwię­zienia rzymskiego w latach 61-63. Oprócz wspólnego miejsca napisania listów, wspólne są również tematy, dwa z nich naczelne: chrystologia i eklezjologia.

LIST DO FILIPIAN

Jest to najbardziej osobisty list Apostoła Narodów, chyba dlatego, że gminę w Filippi ukochał najmocniej. Gminę tę założył Paweł jako pierwszą na kontynencie euro­pejskim, po roku 49 podczas II wyprawy misyjnej. Azję opuścił Paweł z Troady, w towa­rzystwie Łukasza, który najprawdop. właśnie tu do niego dołączył. Kierunek wyprawy został odczytany ze snu (Dz 16,9n). Kolejne wiersze opisują jak doszło do założenia K-ła: najpierw Paweł zawiera znajomość z małą wspólnotą żydowską - w szabat, w miejscu modlitwy - Dz 16,13. Przychylną duszę znalazł Paweł w osobie Lidii - pierwszej ochrzczonej Europejce, która użyczyła swojego domu na miejsce spotkań. Wnet doszło do konfliktu z pewną grupą pogańskich obywateli miasta i po krótkim uwięzieniu Paweł i towarzysze opuszczają miasto. Związał się bardzo z mieszkańcami, a oni dawali tego świadectwo udzielając mu materialnej pomocy (4,15n). Ich też pewnie uważał Paweł za swoich najukochańszych (1,7-9).

Sprawą wielce sporną jest miejsce i czas napisania listu. Przyjęliśmy założenie, iż jest listem więziennym, pisanym z Rzymu w latach 61-63. Obok tej hipotezy stoją trzy in­ne: więzienie efeskie (54-56), w Cezarei (58-60) oraz rzymskie pod koniec życia - r. 67. Już w 1925 poważny egzegeta M. Dibelius orzekł, że wysunięto tyle argumentów za każdą z hipotez, iż spór ten należy uznać za nierozstrzygnięty. O. A. Jankowski pociesza nas: „Na szczęście sprawa miejsca i daty napisania Listu do Filipian nie ma zasadnic­zego znaczenia dla egzegezy jego treści teologicznej”. Egzegeci nakreślają kilka celów, jakie przyświecały Pawłowi w pisaniu tego listu. Są to:

a/ chęć wyrażenia wdzięczności za troskę o niego podczas pobytu w więzieniu (4,10.18)

b/ wyrażona „mimochodem” głęboka nauka chrystologiczna - tzw. hymn o kenozie i uniżeniu - ω - czynić pustym, ogołocić

c/ danie świadectwa swojego życia: „Apostoł i Świadek Chrystusa” (3,1 - 4,9).

Teologia listu.

Napisanie tego listu było podyktowane troską Pawła o najdroższą gminę; nie znajdujemy w nim jakiejś specjalnej linii myślowej, z dominującym tematem. Zauważa się jedynie kil­ka wątków osadzonych na wspólnym tle, a tym tłem jest sytuacja gminy doznającej prze­śladowania, a nawet grożące jej niebezpieczeństwa innego rodzaju, ze strony nauczy­cieli uważających przestrzeganie Prawa za zasadniczą i jedyną drogę do zbawienia. W takiej sytuacji potrzebne jest prawe i autentyczne myślenie chrześcijańskie, a wzorem ma tu być Chrystus. Wynika to u Pawła z wprowadzenia parenetycznego do hymnu o Jezu­sie uniżonym (2,1-4 - wprowadzenie, a szczególnie w. 5). Myśleć po chrześcijańsku, to żyć tak, jak żył Jezus. W pieśni 2,6-11; którą Paweł przejął z Tradycji, kładzie się akcent na drogę, jaką przebył Chrystus od uniżenia do chwały. W parenezie akcent został poło­żony na konieczności „wyniszczenia samego siebie”, na dobrowolne przyjęcie cierpień, na pokornej służbie dla wszystkich. Takie dążenie winno cechować chrześcijan; aby mo­gła istnieć wspólnota K-ła. „Wyniszczanie samego siebie”, a co za tym idzie w dalszej konsekwencji, harmonia w K-le, nie jest możliwe bez pomocy Chrystusa. Tę natomiast osiąga się przez złączenie z Nim; dalej, bycie razem z Nim (σ ') przeradza się w bycie w Nim (' '), a to jest znakiem naszej kenozy 3,8n. Najważniejszą sprawą w życiu Pawła i w życiu wiernych powinien więc być Chrystus i jedynie On (1,21; 3,8). Sprawa Chrystusa winna zaćmić wszelkie inne dążenia i pragnienia (obraz negatywny ­2,21). To „dążenie w Chrystusie” nie obędzie się bez przeszkód - bez cierpień i prześla­dowań. Ale nadejdzie czas całkowitego zjednoczenia z Chrystusem, wyzwolenia od cier­pień - czas Paruzji (3,20). I ta świadomość ma nam pomagać w radosnym przepędzaniu dni naszego żywota; temat radości mimo utrapień jest bardzo widoczny w tym liście (4,4­6).

Inny temat - teologia kontaktów w Kościele: łączność między wiernymi oraz z ich pasterzem. Wspólnota to udział w jednej wierze w Jezusa Chrystusa i postępowanie wg modelu Chrystusa. To postępowanie zakotwiczone w zjednoczeniu się z Chrystusem, w byciu z Nim, ujawnia się szczególnie we wzajemnej miłości. Ta zaś uwidacznia się w sposób różnorodny: we wzajemnej trosce i opiece (2,20.25;4,3), w podtrzymywaniu na duchu, w umacnianiu we wierze, w dodawaniu otuchy i nadziei (1,14.25n; 2,19).

LIST DO KOLOSAN

Miasto Kolosy i Kościół.

Leży w Azji Mniejszej, w prowincji zwanej Frygia. Położone w terenie powulkanicznym (por. reakcja Pawła 2,8). Na terenach tych żyło wielu Żydów, deportowanych tu jeszczew III w. przed Chrystusem. Św. Paweł najprawdopodobniej sam bezpośrednio nie był w Kolosach (2,1), jednak łączyła go z Kolosanami więź przyjaźni zadzierzgnięta przez Epafrasa (1,6n). Pośród kilku prób rozwiązania problemu czasu i miejsca napisania ostaje się teza o rzymskim pochodzeniu listu z czasów uwięzienia 61-63.

Powód i cel napisania listu ujawnił się przy prezentacji Epafrasa. Temat ten jed­nak stał się dla wielu badaczy interesujący na tyle, aby zastanawiać się nad istotą here­tyckich wpływów na naukę Pawła. Prądy te wywodziły się z trzech źródeł: pogaństwa ­nauka o żywiołach świata, o kosmosie, o bytach pośredniczących między bóstwem, a człowiekiem, judaizmu - owe byty nazwał aniołami, przestrzeganie kalendarza jako czyn­nika kształtującego życie religijne społeczności, a także z chrześcijaństwa - niezdrowa asceza, prowadząca do pychy.

Nauka św. Pawła zawarta w Liście do Kolosan zawiera odpowiedź na rodzące się trudności we wierze i stanowi chrześcijańską teologię jako antytezę synkretyzmu reli­gijnego. Kolosanom, których urzekają poglądy nie oparte na Objawieniu należy więc ukazać istotę Boskiego misterium - Chrystusa w Jego transcendentnym i niepodzielnym prymacie. Dążeniu zaś do fałszywej gnozy należy przeciwstawić naukę Ewangelii. Stąd chrystologia jest w tym liście punktem zasadniczym, a rozwinięcie jej uzależnione jest od problematyki, jaką żyli jego adresaci.

List do Kolosan ma tradycyjną budowę: wstęp z adresem i modlitwą. Po nim część dogmatyczna, parenetyczna i epilog z pozdrowieniem, własnoręcznym podpisem i błogosławieństwem Apostoła.

Cześć dogmatyczna (1,15 - 2,23) - traktuje o bezwzględnym pierwszeństwie Chrystusa. Paweł wykłada naukę o prymacie Chrystusa w formie hymnu (1,15-18): wyra­ża się ona w uznaniu Go za „Pierworodnego” w dziele stworzenia, oraz za „Głowę Ciała ­Kościoła” w porządku łaski. Dar łaski jest skutkiem odkupienia, w którym mają także udział Kolosanie: pojednani przez Chrystusa mają przed sobą perspektywę świętości za cenę wiernego trwania przy Ewangelii (1,21-23). W jej głoszeniu ma swój udział także Apostoł: cierpi za K-ł, głosi Chrystusa wśród pogan i prowadzi wszystkich ku doskonało­ści (1,24-29). Troska o Kolosan wynika przede wszystkim z potrzeby obrony w nich wiary (2,1-5).

Cześć parenetyczna (3,1 - 4,6) - rozwija pozytywnie obraz nowego życia w Chry­stusie. Zaczyna Apostoł od postawienia zasady - jest nią ścisła łączność - solidarność wiernych ze śmiercią i zmartwychwstaniem Chrystusa, które prowadzą do chwały wiecz­nej. Zgodnie z tym łączność ze śmiercią Chrystusa nakazuje umieranie sobie, a więc zwalczanie wad (3,5-9), oraz przyobleczenie się w nowego człowieka, co głównie wyraża się w miłości bliźniego (3,12-15). Po tych zestawieniach przychodzą zasady życia domo­wego dotyczące żon, mężów, dzieci, niewolników i panów (3,18-4,1). Konkluzją jest za­chęta do gorliwości w modlitwie i roztropności wobec pogan (4,2-6).

LIST DO FILEMONA

Jest to list polecający o charakterze prywatnym. Filemon to zamożny chrześcijanin, który dla potrzeb kościoła lokalnego oddawał swój dom na spotkania, nazywany przez św. Pawła „współpracownikiem”. Powodem napisania była ucieczka jego niewolnika Onezy­ma. Przybył on do Rzymu, gdzie znajdowali schronienie wszyscy wyjęci spod prawa. Trafił on do Pawła, a ten go nawrócił i ochrzcił. Wykazał gotowość, aby pozostać u Pawła i mu usługiwać, ale Paweł postanowił inaczej - odesłać go do Filemona {na co zgadzał się także Onezym). Zbiegowi groziły surowe sankcje i powrót mógł okazać się bardzo dla niego niekorzystny. List został napisany najprawdop. podczas pierwszego uwięzienia rzymskiego w latach 61-63,

Na podst. tego listu niektórzy uczeni zarzucają Pawłowi, że nie walczy przeciwko niewolnictwu, lecz wręcz, powołując się na 1 Kor 7,20-24, w ich mniemaniu, teologicznie je uzasadnia. Na ówczesne warunki Paweł i tak wiele zrobił w pozytywnym rozwiązaniu kwestii niewolnictwa. Flm wyraża postulat zniesienia niewolnictwa, nie przemocą, lecz poprzez miłość chrześcijańską. W Ga 3,28 natomiast widnieje wyraźny teologiczny aksjomat wolności chrześcijańskiej, skoro zdaniem Pawła w Chrystusie zniesiona została różnica pomiędzy wolnymi a niewolnikami.

Znaczenie listu. W Flm napotykamy na ciekawe zjawisko oddziaływania pasterskiego przez odpowiednią motywację (tzw. duszpasterstwo motywacyjne).

Paweł nie chce wykorzystywać swojego autorytetu do wpłynięcia na Filemona, ale chce, aby on sam zrozumiał i przyjął zbiegłego Onezyma. Kolejne kroki tego oddziaływania:

1. Paweł zwraca się do Filemona jako do członka i głowy „Kościoła tego domu” (w.2). Wyrażenie „Kościół tego domu” jest równoznaczne z określeniem „K-ł domowy”, tj. grupa chrześcijan gromadząca się w domu na modlitwie, Eucharystii. Decydującym ele­mentem nie jest tu dom (budynek), ale więź powstała w grupie: wspólna wiara, Euchary­stia, łączność z innymi Kościołami.

2. Istotą chrześcijańskiej egzystencji grupy było świadome praktykowanie idei braterstwa i wspólnoty. Taka motywacja nowego życia ma prowadzić do przemiany pro­stej socjologicznej struktury nadrzędności (pan - niewolnik) w eklezjalną strukturę równo­rzędności, albo innymi sławy: na prawa socjalne patrzeć przez pryzmat chrześcijańskich obowiązków i prawa miłości.

3. W Kościele powinna istnieć współpraca, współodpowiedzialność, wspólna tro­ska o sprawy zbawcze każdego (wolnego i niewolnika).

List do Flm ma jeszcze inne zasługi pomimo swojej krótkości; porusza ważne zagadnienie troski w Kościele o pojedynczego człowieka. Św. Paweł pomimo tak rozlicz­nych zajęć w K-le powszechnym potrafił zająć się losem jednego niewolnika.

LIST DO EFEZJAN

Jest to jedyny list, w którym nie ma wyraźnego adresata w nagłówku listu - tekst typiczny oznacza  σ - w Efezie w skali prawdopodobieństwa literą {C}. Prowa­dzone badania nad tekstem, jak i krytyka tekstu potwierdzają przypuszczenie, że list ten został skierowany nie do samych Efezjan, ale do większej liczby odbiorców. Wciąż jesz­cze funkcjonują w naukowej egzegezie dwa warianty dot. adresatów:

1. Ef jest listem św. Pawła do Laodycejczyków, który został wspomniany w Kol 4,16

2. Ef jest tzw. listem okrężnym (encykliką) do wielu Kościołów Azji Mniejszej

Wykazano, że te dwa stanowiska można ze sobą pogodzić sformułowaniem, iż Ef jest wspomnianym w Kol 4,16 Listem do Laodycejczyków, z zastrzeżeniem, że Apostoł nie adresował go wyłącznie do tego K-ła. Nie ma on jednak charakteru encykliki w sensie technicznym, gdyż Paweł adresował go do określonej grupy odbiorców - Kościołów, najprawdop. z doliny Likos, rekrutujących się z pogan.

Miejsce i czas napisania - najprawdop. więzienie rzymskie 61-63. Są jednak eg­zegeci, którzy kwestionują pawłowe autorstwo tego listu na rzecz jakiegoś innego wybit­nego teologa, który opiera się mocno na teologii św. Pawła, a w nagłówku listu posłużył się jego imieniem stosując zasadę pseudoepigrafii. Stąd wniosek co do czasu jest taki, iż może on pochodzić z czasu 80-110 r.

Jedną z kwestii zasadniczych jakie zachodzą w związku z Ef to jego stosunek do Kol (jedna trzecia słów z Kol jest w Ef, także teologia w Ef jest zależna od teol. Kol).

Nowe aspekty teologiczne.

Teologia Ef jest inna niż teologia zawarta w Pismach Pawła.

Kilka przykładów na to:

• 1 Kor 3,11 mówi o fundamencie budowli jaką jest życie każdego chrześcijanina, a jest nim Chrystus; Kol 2,7 powie, że są oni - chrześcijanie w Chrystusie zakotwiczeni i zbudowani. Natomiast Ef przesuwa ten akcent na apostołów i proroków: „zbudowani na fundamencie apostołów i proroków, w którym kamieniem węgielnym jest Chrystus Jezus” (2,20)

• Kol 1,26 mówi o objawieniu przeznaczonym dla „swoich świętych”; w Ef 3,5 natomiast, jest ono przeznaczone dla „jego świętych apostołów i proroków”. W żadnych innych pismach Pawła apostołowie nie są określeni święci.

• brak w tym liście nauki o Paruzji

• koncepcja małżeństwa oparta na zjednoczeniu Chrystusa z Kościołem nie wid­nieje w pawłowym traktacie o małżeństwie w 1 Kor 7

• ησ w Ef użyte jest wyłącznie w stosunku do Kościoła powszechnego, natomiast w innych listach (także w Kol} - w stosunku do wspólnot lokalnych i K-ła powszechnego.

• w końcu w Ef głosi Paweł ideę zjednoczenia Żydów i Pogan (2,11nn)

Można jeszcze odnaleźć inne różnice teologiczne jakie spotykamy w Ef. Rodzi się jednak pytanie, czy ktoś inny mógł napisać tak bogaty w myśli List?

Dotychczasowe dociekania wskazują na to, że List ten nie wyszedł spod pióra Pawła ja­ko ostatniego redaktora, ale piszący go musiał znać doskonale doktrynę Pawła i jest od niej zależny.

Najważniejszym tematem poruszanym w Ef jest pawłowa nauka o Kościele. ησ- „Kościół”; etymologia  ω- z (czegoś) wołać = wywołany, wezwany, zaproszony; LXX wykorzystała ten rzeczownik na przetłumaczenie hebrajskiego qahat = zgromadzenie ludu (Bożego). Izrael staje się zgromadzeniem - qahal pod Synajem, gdy wchodzi w relację partnerską z Bogiem na mocy zawartego przymierza. Dalej, Izrael oczekuje, że na końcu czasów zostanie zgromadzony ze wszystkich narodów, pośród których żyje w rozproszeniu. Także w grece klasycznej oznaczał on zgromadzenie wol­nych ludzi (uprawnionych do głosowania), ale tylko w momencie zejścia się; między „posiedzeniami” nie ma ησ. W NT ησ staje się samookreśleniem chrześci­jan . Słowo to nie jest rozłożone równomiernie w NT - 3 razy w Ew., 23 w Dz i 46 w pi­smach Pawła. Sam zaś temat jest obecny wszędzie, przede wszystkim w licznych me­taforach czy porównaniach {Lud Boży, Boży Izrael, nasienie Abrahama, wierzący, uczniowie, bracia, oblubienica trzoda, Ciało Chrystusowe i in.).

Naukę o K-le z Ef można ująć w trzech punktach:

(1) K-ł porównany jest do ciała

(2) tym ciałem jest Chrystus, zespalający w sobie wszystkich ludzi, których odku­pił śmiercią na krzyżu

(3) Chrystus jest głową tego Ciała.

Obraz K-ła jako Ciała zachodzi już w 1 Kor i w Rz. (w Listach ściśle pawłowych). Paweł na podstawie porównania Kościoła z ciałem pragnął uwydatnić wspólny związek pomiędzy wierzącymi a Chrystusem (w Listach tych Paweł ma raczej na myśli Kościoły lokalne; do­piero Ef rozwinie wyraźnie owo porównanie Kościół - Ciało Chrystusa w kontekście wspólnoty powszechnej).

W hymnie pochwalnym na cześć Boga Paweł podkreśla, że Bóg ujawnił nam ta­jemnicę swej woli, aby wszystko zjednoczyć w Chrystusie jako głowie (Ef 1,9n); 2,14-16: tajemniczy plan zbawczy polega na powołaniu pogan do ciała Chrystusowego - do K-ła (w jednym ciele pojednał jednych jak i drugich). Chrystus jest dla Ciała głową (5,23); pry­mat obejmuje nie tytka Kościół, ale i wszechświat. W ten sposób autor uwypuklił uniwer­salność Kościoła, który podlega Chrystusowi jako głowie w stos. do wszechświata {Ef 1,20-22; Koi 1,15-18). Chrystus - Głowa rządzi Kościołem, ale też daje mu życie, napeł­nia tak, aby stanowił „pełnię Chrystusa” {Ef 1,23; 4,13). W tym sensie Kościół spełnia rolę pośredniczą między Chrystusem a światem, napełniając go Bożym pokojem i zbawczymi owocami. Chrystus powołuje niektórych aby w Jego Ciele - Kościele pełnili funkcje ­ewangelistów, pasterzy, nauczycieli, jednocześnie celem wewnętrznego zbudowania te­go Ciała, jak i poprowadzenia wszystkich ludzi do „człowieka doskonałego, do miary wielkości według Pełni Chrystusa” {Ef 4,13).

Obok tego obrazu Kościoła jako Ciała, Ef kryje inne wizje wspólnoty chrześcijan: nabiera on charakteru powszechnego, przez to, że staje się domem, świątynią, do której dostęp ma każdy, w której nie jesteśmy przychodniami, ale domownikami, stajemy się jej współtwórcami we wspólnym budowaniu, „by stanowić mieszkanie Boga przez Ducha”. Trzeci obraz to porównanie Kościoła do oblubienicy, w jego relacji do Chrystusa Oblu­bieńca. Z tego porównania autor wyprowadza teologiczną interpretację małżeństwa - nie dowodzi, że między Kościołem a Chrystusem ma istnieć miłość i wierność jak pomiędzy małżonkami, ale na odwrót. W ST na przykładzie małżeństwa kreślono obraz relacji Ja­hwe - Izrael. Zależność odwrotna była niemożliwa (tzn. z obrazu Jahwe - Izrael kreować relacje małżeńskie), gdyż wielokrotnie Izrael był niewierny Bogu i takie odzwierciedlenie stosunków na małżeństwo byłoby ze szkodą dla niego. Inaczej jest w NT więź wierności między Chrystusem a Kościołem jest tak wielka, że staje się ona wzorem dla relacji mał­żeńskiej: harmonii, organicznej więzi, miłości.

LISTY PASTERSKIE

Ostatnią grupę listów św. Pawła stanowią trzy, nazwane trafnie pasterskimi (LP); są to: 1 i 2 Tym, oraz Tt. Wszystkie trzy podają instrukcje dotyczące wypełniania urzędu pasterskiego w Kościele. Adresowane są do osób prywatnych - Tymoteusza i Tytusa; bliskich współpracowników Pawła, ustanowionych później przełożonymi Kościołów: w Efezie - Tymoteusz i na Krecie - Tytus. Nie są to jednak listy prywatne jeśli chodzi o treść (jak to np. było w przypadku Flm); pouczenia w nich zawarte odnoszą się do nie tylko do adresatów, ale także do wspólnot przez nich kierowanych. Co do treści są, to listy do sie­bie podobne, ale jednocześnie są różne w porównaniu z innymi listami Pawła; szczegól­nie gdy weźmie się pod uwagę Listy Wielkie. Stąd rodzi się pytanie, czy pisała je ta sama osoba, czy św. Paweł jest autorem tych listów? Od XIX w. w naukowej egzegezie utwier­dza się przekonanie, że autorem LP nie jest Paweł, a adresatami nie są Tymoteusz i Tytus. Dalej, teoria ta stawia tezę, że LP zostały zredagowane jedynie w oparciu o auto­rytet Pawła, a częściowo także o jego doktrynę (nauka o usprawiedliwieniu), ale dopiero pod koniec I w. Na jakich argumentach budowana jest powyższa teoria:

1. nie ma wyraźnych świadectw z I w i I poł. II w. na temat pawłowego autorstwa tychże listów; dopiero II poł. II w. przynosi takie świadectwa i ta pewność trwa do XVIII w.

2. wszyscy współcześni egzegeci zgodnie podkreślają, że strona literacka LP stanowi najpoważniejszą trudność w przyznaniu im autorstwa pawłowego: 1/3 słów w nich użyta nie występuje w pozostałych listach; jest wiele ważnych pawłowych zwrotów (wyrazów), które nie zostały z kolei wykorzystane w LP; także typowy pawłowy język ko­ine został w LP zastąpiony stojącą na wyższym poziomie greką hellenistyczną.

3. tematyka LP odbiega nieco od pozostałych; można określić to w taki sposób, że chrystianizm LP sprowadza się do zdrowej nauki i dobrych uczynków. Wg M. Dibeliu­sa są to „znamiona moralności mieszczańskiej w łanie Kościoła ustabilizowanego, gdzie zanikła już dynamiczna prężność Ewangelii eschatologicznej Pawła”. Nie ma w LP nauki o krzyżu, o dychotomii w człowieku, konflikcie między ciałem i duszą.

4. organizacja kościelna, jaką ukazują nam LP zdradza cechy właściwe chrze­ścijaństwu z przełomu I i II w., odmienne od tych, jakie znamy z innych listów Pawła (chociażby sprawa urzędów kościelnych - w LP pojawiają się razem urząd biskupa, pre­zbitera i diakona - jest to ślad być może kilku tradycji, które się zlały w jeden przekaz pod koniec I w.)

Na takie argumenty próbuje się zaproponować inne zadowalające rozwiązanie, tłumaczące sprawę autorstwa. Utrzymuje się na ogół, że Paweł dyktował listy i że wobec tego rola sekretarza była bierna (tylko słuchał i pisał). Ale wobec takiej opinii rodzą się zastrzeżenia natury technicznej: przy ówczesnych środkach piśmienniczych w ciągu mi­nuty można było napisać nie więcej niż 3 sylaby, więc dyktowanie całego listu trwałoby bardzo długo, a dla autora takiego jak Paweł wydawałoby się to bardzo uciążliwe. O wiele prościej było powierzyć zredagowanie listu sekretarzowi, pozostawiając jakąś swo­bodę w sformułowaniu myśli, wyrażonej uprzednio przez autora zasadniczego - św. Pawła. I taką też hipotezę przyjmuje duże grono egzegetów: LP są dziełem nie tylko Pawła - jako autora głównego i oficjalnego - ale i jego pomocnika - sekretarza.

Czas i miejsce napisania listów: bliższe określenie tych dwóch parametrów jest niemożliwe. Egzegeci podejmują próby oparte na przypuszczeniach i na tej podstawie podajemy jedną z częściej powtarzanych hipotez, że 1 Tm i Tt powstały niemal równo­cześnie ok. 65 r. w Filippi. W 66 r. znajduje się w Efezie, gdzie prawdop. zostaje aresz­towany, odprowadzony do Rzymu, skąd jesienią pisze 2 Tm.

Główne kierunki doktrynalne

1. Zasady regulujące życie K-ła. K-ł przechodzi z okresu „dynamiki” do „stabilności”. LP skierowane są głównie do pasterzy gmin kościelnych, więc ich treść jest zdetermino­wana takim przeznaczeniem: zawarta jest w nich specyficzna pareneza do przewo­dzenia Kościołowi z elementami prawniczymi: „zalecam, by prośby, modlitwy odpra­wiane były za wszystkich ludzi”: 1 Tym 2,1; „nauczać kobiecie nie pozwalam”: 1 Tym 2,12 (5,3 - 6,2; Tt 2,1 - 3,7), a także normy osobistego postępowania ujęte w katalogi cnót i wad (1 Tym 1,9n; 3,2n; 2 Tym 2,22n i in.).

W parze z normatywnymi wskazówkami idzie ujęcie już głoszonej kiedyś Ewan­gelii w formę tez dogmatycznych. Przepowiadanie słowa - głoszenie kerygmatu jest „godne zaufania”, pasterz ma się posługiwać gotowymi sformułowaniami wiary, opar­tymi na starszych formułach. Pasterz, dalej, ma pilnować „zdrowej nauki”, to on jest w głównej mierze odpowiedzialny za jakość i gorliwość członków K-ła, powierzonych mu do kierowania, oraz za skutek głoszonej Ewangelii (1 Tym 4,13-16; 2 Tym 4,1-2). Pa­sterze osobiście otrzymują upomnienie i wskazówki, aby godnie sprawowali swój urząd; są przecież narażeni na różne niebezpieczeństwa: ludzką słabość, ospałość we Wierze; brak należytej karności i porządku, a szczególnie na grożące K-łowi błędne nauki.

2. Autorytet Pawła Apostoła - zostaje w LP nakreślonych przez kogoś z zewnątrz; raczej się w nich mówi o Pawle, niż Paweł mówi o sobie. LP kreślą Pawła jako bardzo ważny autorytet w przepowiadaniu i ustalaniu dyscypliny kościelnej, a równocześnie jako przykład w służbie K-ła i głoszenia ortodoksyjnej nauki. Jest to bardzo ważny problem w zaczynającej się erze poapostolskiej w K-le; LP nie są nową interpretacją myśli św. Pawła ile raczej kontynuacją wielkiej spuścizny teologicznej Apostoła Narodów w zmieniających się warunkach i okolicznościach rozrastającego się K-ła. K-ł poapostol-ski kontynuuje tradycję apostolską w ramach legalnej sukcesji, za którą odpowie­dzialni są uczniowie i następcy Apostołów. Kończy się czas bardziej charyzma­tycznego działania K-ła, a zaczyna okres stabilizacji i porządkowania najważniejszych spraw doktrynalnych (eklezjologia, tradycja i sukcesja, zasady życia chrześcijańskie­go), dyscyplinarnych, oraz urzędów.

3. Tradycja i sukcesja apostolska. 2 Tm 2,2 - podkreśla, iż przekaz całej Ewangelii (bez braków i skażeń) jest wiarygodny, gdyż u jej podstaw stoi autorytet Apostoła, a na­stępnie jego uczniowie, którzy z kolei przekazują ją „zaufanym mężom”. W ten sposób Ewangelia dociera w sposób nieskażony do kompetentnych nauczycieli w K-le i przez nich staje się w nim żywa i obecna. Każdorazowy przełożony gminy ponosi od­powiedzialność nie tylko za głoszoną naukę, ale także za odpowiednie przekazanie jej dalej zaufanym mężom (por. 1 Tm 5,22). W ten oto sposób ustalona została zasada kontynuacji tradycji apostolskiej. Odnosi się ona do wszystkich następców apostołów, którym przysługuje prawo i obowiązek autorytatywnego przekazywania Ewangelii ko­lejnym następcom. Z zasady tradycji apostolskiej wynika druga ważna zasada: sukce­sji apostolskiej. Jej przedmiotem sukcesji apostolskiej jest nauka, zwana w LP  ρθ - „dobro powierzone” (BT), depozyt (1 Tm 6;20; 2 Tm 1,12.14). Apostoł dwu­krotnie upomina Tymoteusza o własne i osobiste czuwanie i zachowywanie depozytu wiary  ρ ξ. Ten drugi czasownik, stojący tu w imperatiwie, oznacza strzeżenie czegoś, trzymanie warty nad czymś - a więc mocne osobiste zaangażo­wanie. Ów depozyt, dobry, powierzony przez Boga jest wiarą, którą głosi K-ł, wywo­dzącą się od Apostołów jako przekazany skarb i ostoja jedynej i prawdziwej nauki. Potocznie przez sukcesję apostolską rozumie się również obrzęd przekazywania wła­dzy w K-le przez włożenie rąk. Należy tu rozumieć pod pojęciem sukcesji również de­pozyt wiary, przedmiot wiary przekazany w tradycji, że właśnie tak ma się dokonywać kontynuacja w sprawowaniu urzędów kościelnych.

4. Eklezjologia. Autor LP nie pisze specjalnego traktatu o K-le. Pragnie pokazać jedynie jego istotę. Dopatruje się jej w pełnieniu urzędów, które są konieczne do utrzymania ładu i porządku w Domu Bożym. Należy jednak ten ład i porządek rozumieć w sensie troski o prawdę, prawo i normy. K-ł jest instytucją prawną gwarantująca wiernym ochronę i bezpieczeństwo duchowe, jest „filarem i fundamentem prawd”. Taka, a nie inna nauka Pawia spowodowana była coraz częstszymi wystąpieniami błędnowierców i odstępców. Owi błędnowiercy najogólniej to ludzie, których nauczanie rożni się od nauki K-ła, którzy głoszą mity i genealogie (1 Tm 1,4). Czym są te mity? Najprawdo­podobniej są, to żydowskie spekulacje haggadyckie, którym obca jest prawda przyj­mowana wiarą. Genealogie natomiast to pisane na nowo historie żydowskie, broniące judaizmu przed helleńskimi wpływami. Nie jest to jeszcze gnoza.

Obok tej negatywnej wykładni kreśli Autor także pozytywną stronę żywa chrze­ścijanina w K-le; jest on zawsze zależny od łaski Bożej (Tt 2,11-15) i w świecie ma prowadzić życie sprawiedliwe i pobożne. Za idealne warunki w świecie autor uważa takie, w których wierni mogą, prowadzić ciche i spokojne życie we wszelkiej pobożno­ści i prawości” (1 Tm 2,2). K-ł wychodzi z zakamarków i wchodzi w normalne żywe w spoi. Chrześcijanin ma być wzorowym obywatelem, którego się będzie ceniło i sza­nowało. Nie ustrzeże się on sytuacji prześladowań, kiedy zawsze musi pamiętać, że ma być naśladowcą, Chrystusa ukrzyżowanego. Krzyż jednak nie stoi na przeszkodzie w kreśleniu formy żywa o charakterze obywatelsko-chrześajańskim.

Główne tematy teologiczne

1. eschatologia; stabilizująca się sytuacja wpływa na przeorientowanie tej głównej myśli teologicznej. Zanika napięcie, że nadejście Pana jest bliskie, na rzecz przeko­nania, że Dzień Pana nastąpi we właściwym czasie” (1 Tm 6,15)

2. Ewangelia jest statyczna a nie dynamiczna; została już ustalona, zawarta jest w niej prawda, którą trzeba poznawać, której trzeba bronić

3. chrystologia - Jezus określony mianem „jedynego pośrednika między Bogiem a ludźmi” (1 Tm 2,5), który oddał się na okup za wszystkich”. Jest On w pełni człowie­kiem, pochodzi z rodu Dawida i jest eschatologicznym sędzią (2 Tm 4,1.8)

4. K-ł jest zawsze misyjny mimo statycznej jego charakterystyki przedstawionej w LP.

LIST DO HEBRAJCZYKÓW

List ten nie ma w nagłówku nadawcy.

1.1. Problemy zewnętrzne

1.1.1. Autorstwo.

Wątpliwości, jakie rodziły się w związku z autorstwem od samych początków chrześcijań­stwa, nie zostały rozwiązane do dziś. Wymieniano wiele imion rzekomych autorów: Kle­mens Rzymski, św. Łukasz, Sylas, Barnaba, a nawet Pryscylla. Aktualne pozostaje więc zdanie Euzebiusza, że tylko Bóg wie, kto napisał ten List. Autor to Judeo-chrześajanin z drugiego już pokolenia (uczeń apostolski), hellenista, odpowiedzialny za jakąś wspólnotę chrześcijańską. Musiał być kimś, kto doktrynalnie zależał od Pawła, ale potrafił zachować swoją osobowość.

1.1.2. Adresaci Listu

Prawdopodobnie dopiero w II w. dołączono do Listu tytuł - Do Hebrajczyków, ale nie wia­domo do jakiej wspólnoty Autor adresował go jedyne informacje imienne znajdujemy na zakończenie Listu: 13,23n.

W sprawie adresatów Listu wysunięto kilka hipotez, które można sprowadzić do trzech zasadniczych:

1. Kościoły lokalne (w Rzymie, Jerozolimie, Efezie, bądź w Antiochii)

2. Pewne ugrupowania w Kościołach lokalnych

3. Grupy bez możliwości uściślenia ich lokalizacji: Qumrańczycy, byli kapłani, lewici.

1.1.3. Okoliczności powstania Listu

Określenie czasu napisania Listu zależy w dużej mierze od przyjętego autorstwa; skrajną hipotezę lansują a, którzy uważają Pawła za autora - został napisany w roku jego śmier­ci, tj. w 67. Inni umieszczają tę datę później, ale przed 96, bo zna go i cytuje Klemens Rzymski.

1.1.4. Przyczyny napisania Listu.

Gminę ogarnęła ospałość we wierze (6,12) - symbolizuje to zwrot o „opadłych rękach” i „osłabłych kolanach” (12,12). Potwierdza to dalsze spostrzeżenie o biernym przeciwsta­wieniu się złu i grzechowi, brakuje im postawy męstwa (12,4n). Przypomnienie historii o Ezawie (12,16), który sprzedał swoje pierworództwo za miskę soczewicy (Rdz 25,33n), świadczy o grożącym niebezpieczeństwie odrzucenia otrzymanej, w Chrystusie ukrzyżo­wanym, łaski Bożej (6,6). Gminie, do której List był adresowany zagrażała cała gama niebezpieczeństw, w tym przesadny kult aniołów (w oparciu o judaistyczną teologię). Autor próbuje różnymi sposobami pokazać wyższość Jezusa nad aniołami, przez pod­kreślenie jego synostwa Bożego (1,1-4).

1.1.5. Rodzaj literacki Listu.

Utwór ten jest bardziej podobny do rozprawy teologicznej niż do listu; pod tym względem przewyższa także Rz; autor nazwie go „słowem napomnienia” (13,22), my możemy okre­ślić mianem „kazania”.

1.1.6. Struktura literacka Listu

Hbr jest głęboko przemyślany jeśli chodzi o rozkład materiału; można w nim wykryć cie­kawy schemat: w rozdziałach 1-10 czterokrotnie powtarza się wykład dyskursywno­teologiczne, po którym następuje pouczenie parenetyczne:

1,1-14 Chrystus- Pośrednikiem 2,1-4 konieczność słuchania z pilnością

2,5-3,6 Chrystus - Synem 3,7-4,13 nie zatwardzajcie serc”

„zachęcajcie się wzajemnie”

4,14-5,10 Chrystus - Kapłanem 5,11-6,20 „okażcie gorliwość”

7,1-10,18 Chrystus - Ofiarnikiem 10,19-39 wezwanie do wierności

i Ofiarą i wytrwałości

Od rozdz. 11 pouczenie we wierze przeplata się z parenezą.

Układ zaproponowany przez A. Vanhoye. W centrum stawia naukę o palnej doskonało­ści Jezusa - Arcykapłana (8,1-9,28). Wszystkie poprzednie rozważania autora zdążają, do tej jednej myśli centralnej, a wszystkie następujące po niej nawiązują, do niej. Propozycja struktury literackiej Hbr u A. Vanhove'a:

część pozycja temat kwalifikacja

1. eschato- 1,1-4 Wstęp teologia

logiczna 1,5-2,18 Imię wyższe od aniołów teologia

3,1-4,14 Wiemy Jezus pareneza

2. eklezjo- 4,15-5,10 Jezus - Miłosierny Arcykapłan teologia

logiczna 5,11-6,20 Upomnienie pierwsze pareneza

7,1-28 Arcykapłan na wzór Melchizedeka teologia

3. kultyczna 8,1-9,28 Pełnia doskonałości w Jezusie teologia

10,1-18 Jezus przyczyną zbawienia teologia

10,19-39 Upomnienie drugie pareneza

4. eklezjo- 11,1-40 Wiara Ojców teologia

logiczna 12,1-13 Konieczność wytrwania pareneza

5. eschato- 12,14-13,19 Owoce sprawiedliwości pareneza

logiczna 13,20-21 Doksologia teologia

Z powyższego schematu wynika, że ogólny charakter Listu jest chrystocentryczny, ogni­skujący się wokół zdania: „Jezus Arcykapłan osiągnął doskonałe dopełnienie”. W zdaniu tym ukryte są, także trzy zasadnicze tematy całego Listu:

{1} w haśle „Arcykapłan” - temat - „eklezjologia”

{2} w haśle „osiągnął” - temat - „kult, „ofiara”

{3} w haśle „dopełnienie” - temat - „eschatologia”

Generalnie egzegeci zgadzają, się z taką koncepcją, układu w Liście, czasami dopowia­dając coś ponad na temat zależności części teologicznych od parenetycznych; mówi się o równorzędności tych dwóch dziedzin, albo o służebności teologii w stosunku do pare­nezy - wykład teologiczny ma przygotować naukę parenetyczną. To drugie ujęcie zależ­ności ma być usprawiedliwione celem napisania Listu - wskazanie gminie drogi jaką, ma kroczyć do Boga za wzorem swojego pośrednika w zbawieniu.

2. Tematy w Hbr

2.1. Chrystologia. Poruszone zostaną następujące tematy:

Jezus - Syn Boży

Jezus - Brat ludzi

Jezus - wiemy i miłosierny

Jezus - Najwyższy Kapłan

Jezus - przykład dla wierzących

2.1.1. Syn Boży.

Hbr 1,1-2 (podmiotem jest Bóg) przygotowuje wywód o Jezusie Synu Bożym w 1,3-4. Bóg Ojciec, mający inicjatywę w dziele stwórczo - zbawczym, angażuje w nie swojego Syna: stwarza przez Niego, czyni Go dziedzicem całego stworzenia i mówi przez Niego ( ven u`iw). Po tym wstępie przechodzi autor do omówienia tajemnicy Syno­stwa Bożego: jest On „odblaskiem chwały” i „odbiciem istoty” Boga. „odblask” vapaugasma jest hapax w NT. Jezus odbija chwałę Bożą,, a chwała oznaczała w ST samego Jahwe. Źródłem promieniowania jest Bóg - Syn dokładnie kopiuje samą, istotę Boga, „odbija istotę” Bóstwa; Syn posiada więc tę samą naturę Bożą co Bóg. Następuje powtórzenie stwierdzenia, że Syn ma udział w stwórczym dziele Boga - Syn „podtrzymuje wszystko” - feron ta panta - niesie, kieruje, zachowuje wszystko (1,3). Mamy tu wyrażoną faktyczną kontynuację stwarzania we wszechświecie i dzieje się to na podobieństwo Boga, który stwarzał arb - „w początku” mocą swego słowa. Szczyt działalności Syna wyraża się w soteriologicznej misji „oczyszczenia z grzechów. „Oczyszczenie” to ma znaczenie rytualne - `o kaqarismoj występuje w Ewangeliach w łączności z rytami żydowskimi (Łk 2,22), w związku z uzdrowieniem trędowatego (Mt 8,2), ale nigdzie w NT nie oznacza ono dzieła zbawczego Jezusa tak, jak przedstawia to Hbr 1,3 (jest to dzieło kultyczne). Po dokonanym oczyszczeniu Syn zasiada po prawicy Ojca (sam); Syn jest podmiotem tej czynności, w przeciwieństwie do formuł najstarszych kate­chez, gdzie Ojciec działa - „wskrzesza”. W ten sposób dokonuje się wywyższenie Syna; nie jest ono jednak prostym przejściem na wyżyny niebieskie, ale dokonało się przez krzyż (9,12). Wraz ze śmiercią, dokonała się transformacja samego Zbawiciela, na którą, formalnie wskazuje użyty w aoryście imiesłów: „stawszy się”, uwzględniający przemianę historyczną: ze stanu natury ludzkiej - 2,14 - przez śmierć - stał się wyższym od aniołów - 1,4, zasiadając po prawicy Bożej i dziedzicząc imię Boże. Zwrot „dziedziczyć imię” jest hapax w NT; można go powiązać z 1,2, gdzie mowa jest o dziedziczeniu dóbr eschatolo­gicznych. 1,4 używa perfectum w odniesieniu do „odziedziczyć”, co z punktu widzenia gramatyki greckiej należy rozumieć w takim sensie, że Chrystus nie tylko został ustanowiony dziedzicem (aoristus), ale że faktycznie to dziedzictwo objął i w pełni je na zawsze posiada.

W tym wstępie Listu w hasłach zawarta jest zasadnicza nauka całego Listu:

* rytualne oczyszczenie: Chrystus - Arcykapłan

* „w Synu”: chrystologia

* Bóg przemówił do nas: eklezjologia

* ustanowienie dziedzicem - eschatologia

2.1.2. Jezus - Brat ludzi (1,5 - 2,18)

W pierwszej części 1,5 - 2,4 przedstawione zostają prerogatywy Syna: Syn Boży, Pier­worodny, Bóg, Pan, Człowiek, Syn Człowieczy. W drugiej 2,5 - 2,18 trzykrotnie mówi się o „Bracie” (11.12.17). Pierwsza część pokazuje wyższość Syna nad aniołami, w drugiej autor teologicznie uzasadnia uniżenie Syna, a także podkreśla ludzką naturę Jezusa. Solidarność Jezusa z ludźmi wyraża się tym, że poddał się On jak wszyscy ludzie prawu historycznemu śmierci jednostkowej (2,14), a korzystając ze swoich prerogatyw dał im wszystkim wolność od skutków grzechu - od śmierci (2,15). Jezusa łączą, z ludzkością głębokie więzy braterskie, gdyż w Nim jedynie mogło się dokonać prawdziwe zbawienie. Brat - Jezus jest przewodnikiem na drodze do chwały, przewodnikiem zbawienia. On uświęca tych, którzy mają być uświęceni, gdyż wszyscy są, z jednego (2,11).

2.1.3. Jezus - wierny i miłosierny.

W 2,17 autor zapowiedział przymioty Jezusa - Arcykapłana: wierność i miłosier­dzie. O wierności jest mowa w 3,1 - 4,14 (3,2), o miłosierdziu - 4,15 - 5,10 (4,16). Wpro­wadzając te pojęcia autor chciał nawiązać do starotestamentalnej idei wierności i dobroci Boga (emet wehesed), która ujawniła się w zawartym z NW przymierzu, które jest darem darmo danym przez Boga (Wj 34,6.10). Tym samym chciał przygotować następny za­sadniczy temat o nowym przymierzu, którego dokonał Jezus - Arcykapłan (5,11 - 10,39). Arcykapłan Starego Przymierza spełniał potrójny obowiązek: był stróżem świątyni, po­średnikiem wyroczni Bożych oraz składał ofiary. Jezusowi przypisana jest tu jedynie ta trzecia funkcja składania ofiary za grzechy. Powołanie Jezusa na Arcykapłana pochodzi od Boga (5,4n), a synostwo Boże Jezusa daje tej godności wyjątkową rangę. Przymiot miłosierdzia obecny w Jezusie sprawił, że podjął się On wypełnienia zadania odkupienia ludzkości, a Jego wierność doprowadziła Go aż do ofiary z samego siebie i dlatego za­służył na to, aby Bóg go nazwał „kapłanem” na wzór Melchizedeka (5,10).

2.1.4. Najwyższy Kapłan

W Jezusie realizuje się najwyższe kapłaństwo, którego typem był Melchizedek. Określe­nie „według obrządku Melchizedeka” ma sugerować wyjątkowość tej posługi kapłańskiej i jej uprzywilejowaną rotę w całej hierarchii kapłaństwa ST. Autor przedstawia to na pod­stawie dwóch tekstów starotestamentalnych: Rdz 14,18-20 w Hbr 7,1-10, oraz Ps 110,4 w Hbr4,11-28.

W Rdz Melchizedek przedstawiony jest bez jakiegokolwiek rodowodu - co ma sugerować odwieczność Syna Bożego (7,3), a dalej Jego wieczne istnienie ku przyszłości (7,8). Dziesięcina, którą Abraham składa Melchizedekowi świadczy o niższości kapłanów - Le­witów w Starym Przymierzu. Chrystus nie pochodzi wcale z rodu kapłańskiego (7,13n); o Jego kapłaństwie decyduje moc „niezniszczalnego życia” (7,16) - moc Jego odwieczno­ści, wynikającej z synostwa Bożego i dlatego kapłaństwo Chrystusa posiada cechy przewyższające obrządek Melchizedeka. Umacnia je przysięga Boża i uroczysta prokla­macja (7,20-22). Dlatego Chrystus jest doskonałym Arcykapłanem (8,1 - 9,28).

Naturalnie, że ofiarą jest sam Chrystus - On siebie ofiarował jeden raz doskonale - 9,24­28. Oznacza to, że w niebieskiej liturgii nie ma ciągle powtarzanej ofiary Jezusa na ziemi. Wystarczyła ta na Golgocie, gdyż złożona była przez najlepszego ofiarnika, z najlepszej żertwy i w najlepszej świątyni. Najlepsze - nie w sensie najznamienitsze, co człowiek mógł ofiarować, ale adekwatne, proporcjonalne do godności Boga. A wymogi te doty­czyły naprawienia przewinień, odkupienia przestępstw, aby ci, którzy są wezwani do wiecznego dziedzictwa, dostąpili spełnienia obietnicy (9,15). Nową świątynią jest chwa­lebne zmartwychwstałe ciało Chrystusa, a wszedł do niej Jezus przez przybytek (z przy­bytku), jakim jest ziemskie ciało Jezusa przez wylaną krew, tj. przez swoją śmierć (9,11­12). Tak więc Chrystus - nowy Arcykapłan, jest doskonałym pośrednikiem pomiędzy Bo­giem, a ludźmi, pośrednikiem nowego przymierza (9,15). `o mesithj. Rzeczownik ten zachodzi w NT 6 razy (Ga 3,19.20; 1 Tm 2, 5; Hbr 8,6; 9,15; 12,24). We wszystkich tych przypadkach pojawia się on w łączności z prawem i przymierzem, ma zabarwienie litur­giczne w sensie zawarcia z Bogiem Nowego przymierza, którego pośrednikiem (jedynym ­1 Tm 2,5) jest Jezus. Nikt inny nie mógł zawrzeć w sposób pełny i doskonały Nowego i Wiecznego Przymierza z Bogiem. I w tym sensie należy rozumieć jedyność pośrednictwa Jezusa przed Bogiem.

W 10 rozdziale zaczyna się nowa sekcja, której głównym tematem jest Chrystus jako przyczyna naszego zbawienia {10,10). Autor zestawia ze sobą na zasadzie prze­ciwstawień (antytez) Stare i Nowe Przymierze:

• Stare Prawo (10,1-3)

• ponawianie ofiar w ST (1-11)

• Stary Zakon nie prowadził do doskonałości (1)

• krew kozłów nie usuwa grzechów (4)

• Nowe Przymierze, wypisane w sercach ludzi (15-18)

• jedna ofiara Jezusa (10.12.14.18)

• w Nowym Przymierzu dokonało się rzeczywiste przebaczenie (18)

• przez „ofiarę ciała” Jezusa jesteśmy uświęceni na zawsze (10)

Rozważania o Chrystusie - Arcykapłanie zostają, zamknięte przez upomnienia końcowe (10,19-39). Cały wykład teologiczny, prezentowany dotąd przez autora, ma przynieść pożądane owoce - Chrystus otworzył nam wejście do Miejsca Świętego, poka­zał nową i żywą drogę (10,19n). Należy z niej skorzystać, aby nie pójść na zatracenie, ale zbawić swoją, duszę (10,39).

Bogato przeprowadzone dowodzenie ma przekonać słuchaczy o słuszności takiej alter­natywy, ale ostatecznie i tak wybranie tej drogi jest sprawą wiary; na niej trzeba budować nadzieję osiągnięcia celu, wzorem przodków.

2.1.5. Jezus - przykład dla wierzących

Ostatnie trzy rozdziały Hbr stanowią parenetyczny wykład na temat wiary, w oparciu o jej przykłady ze ST. Wspomnianych zostało wielu bohaterów z historii Narodu Wybranego, którzy odznaczali się niezwyczajną, wiarą. Za każdym razem powtarza się formuła: „przez wiarę”; taki przekład proponuje BT, natomiast grecki tekst ma pistei, co należy przetłu­maczyć: „wierze”, bądź „dzięki wierze” (11,3.4.5.7.8 i in.). Lud Boży Starego Przymierza pomimo wiary swoich najznamienitszych postaci nie osiągnął tego, „co mu przyrzeczno”; izraelici „patrzyli na to z daleka... uznawszy siebie za gości i pielgrzymów na tej zie­mi” (11,13). Inaczej jest w przypadku Nowego Ludu; wędrówka chrześcijan - Ludu No­wego Przymierza trwa co prawda dalej, ale już w innej perspektywie. Przewodzi jej Je­zus, On też ją wydoskonala. Sam ukończył ziemską wędrówkę i wszystkim w Niego wie­rzącym wskazuje drogę do osiągnięcia celu. I w tym wyprzedzamy Lud Starego Przymie­rza (11,39-40). Jednak bieg ziemskiego życia jest uciążliwy i trzeba wiele się natrudzić, aby go ukończyć (12,1). W życiu spotyka nas wiele doświadczeń. Zresztą tak też było w przypadku Jezusa, który „zamiast radości...przecierpiał krzyż nie patrząc na jego hańbę” (12,2). Na tle cierpień Jezusa autor kreśli obraz życia chrześcijanina, który poddawany jest próbom ze strony Boga Ojca - ,jakiż to bowiem syn, którego by ojciec nie karcił”. Ro­dzi się pytanie, czy Bóg karze człowieka, czy grzech jest powodem ukarania? Tekst grecki używa tu słowa paideia - co w pierwszym znaczeniu należy tłumaczyć jako wy­chowanie, ćwiczenie. Bóg więc nie tyle karze, co raczej wychowuje, ćwiczy „dla naszego dobra, aby nas uczynić uczestnikami swojej świętości” (12,10-11). Następuje tu przejście do eschatologii (2,5; 6,5; 9,11).

2.2 Eschatologia

Od 12,11 autor List kreśli wizję eschatologiczną. Obok różnych sformułowań naj­ważniejszy jest zwrot: „do Boga, który sądzi wszystkich” (12,23) i zdanie: „do pośrednika nowego przymierza - Jezusa” (12,24). O Nim to wreszcie autor powiada: „Jezus Chrystus wczoraj i dziś, ten sam także i na wieki” (13,8). Mamy tu prawdopodobnie do czynienia z formułą wiary znaną w pierwotnej gminie. Formuła ta ważna jest ze względów chrystolo­gicznych, gdyż utożsamia ziemskiego Jezusa ze zmartwychwstałym Chrystusem (7,25; 10,10).

W Liście występuje słownictwo: „przyszły (świat)” (2,5; 10,1), „koniec dni” (1,2), „koniec wieków” (9,26). „Przyszły” to nowy powstający porządek w przeciwstawieniu do starego, który jeszcze nazywa się „obecnym”. Autor i czytelnicy żyją jeszcze na przełomie dwóch okresów, gdy środowisko starotestamentowe jeszcze przeważa, ale oni sami są już wszczepieni w rzeczywistość Nowego Przymierza. To co się zaczyna jest określane mia­nem „przyszłości”. Mamy tutaj do czynienia z rozróżnieniem na eschatologię teraźniejszą i przyszłą, dokonaną i niedokonaną, która w palni ujawni się u św. Jana w Ewangelii, ale która też obecna była w listach pawłowych w postaci napięcia między usprawiedliwie­niem a zbawieniem. Eschatologia wkracza także w teraźniejsze życie wierzącego. Przez wiarę w Chrystusa został on włączony w sferę ostatecznego zbawienia. Dlatego w swoim postępowaniu nie może już kierować się tylko bezpośrednią, teraźniejszością, ale w swo­ich teraźniejszych decyzjach musi się także włączyć w proces, w którym świat zmierza do ostatecznego dopełnienia, jakie przygotował dla niego Bóg.

2.3. Eklezjologia

W Hbr spotykamy eklezjologiczne metafory domu (3,6; 10,12), miasta, (12,22) i króle­stwa Bożego (12,28), ale bez szczegółowego ich uwypuklenia i rozwinięcia. Także nauka pawłowa o zjednoczeniu z Chrystusem została skąpo wspomniana (2,9; 3,14; 12,23). List wzbogaca naukę o sakramentach, zwłaszcza o chrzcie (6,2; 10,22), o nakładaniu rąk (6,2) i o Eucharystii (6,4; 13,10).

Lud Boży w swym marszu pozostaje pod opieką, przewodników (13,7.17.24), któ­rzy mają także zadanie głoszenia słowa Bożego. Wzmianka o „Wielkim Pasterzu owiec” (13,20) nasuwa myśl, że w K-le są pasterze, którzy Go zastępują w kierowaniu wiernymi.

LISTY KATOLICKIE (LK)

Tym mianem określane jest 7 listów, które weszły do kanonu NT, a nie są przypisywane Pawłowi. Są to: List (L) św. Jakuba, dwa L św. Piotra, trzy L św. Jana i L św. Judy. Nic szczególnego ich nie łączy; raczej dzieli - przestrzeń czasowa i odrębność poruszanych tematów. Powstały też w różnych miejscach: Jk i Jud w Palestynie, 1-2 P w Rzymie, Jana - w Efezie. Jednym z ważnych elementów, jaki je łączy, jest fakt korzystania przez ich autorów z tych samych tekstów pierwotnego K-ła (liturgii chrzcielnej). Nazwa „Listy Kato­lickie”, która je określa, początkowo była stosowana do pism adresowanych do wielu gmin kościelnych, lub do wszystkich wiernych. Z biegiem czasu Ojcowie K-ła ograniczyli tę nazwę do owych siedmiu (w czasach Hieronima powszechnie używana).

Nie obyło się bez trudności przyjęcie LK do kanonu. Właściwie tylko dwa z nich: 1 J i 1 P przyjmowane były bez zastrzeżeń; pozostałe budziły zastrzeżenia gdzieś w mniej­szych wspólnotach i dlatego przyjęło się określenie deuterokanonicznych w stos. do: Jk, 2 P, 2-3 J, Jud.

Lk są pismami najpóźniejszymi NT - obok Ap; ich teologia to nie tylko doktryna o Bogu, o Jezusie Chrystusie, lecz teologia praktyczna. Apokalipsa niewiele odbiega od zagadnień LK, jedynie ujmuje to innym językiem. Lk pochodzą już z czasów drugiej ge­neracji chrześcijan - odzwierciedlają polemikę Kościołów z herezjami, a Ap stan Kościo­łów, które już są prześladowane. Głównym celem doktrynalnym LK jest pokazanie i udo­kumentowanie, że K-ł apostolski wywodzący się od Jezusa nie jest Kościołem przejścio­wym, jak jego założyciel. LK nie tyle chodzi o eschatologię - o to, że z Chrystusem wszystko się zaczęło, lecz o to, że w Chrystusie wszystko trwa na zawsze. Ap determi­nuje to trwanie w Chrystusie narzucając ramy rozpoczęcia i zakończenia: rozpoczynając od wywyższenia Jezusa i wyznaczając cel tego trwania w ostatecznym triumfie Baranka.

LIST JAKUBA

List ten sprawia wiele kłopotów egzegetom ze wzgl. na trzy sprawy: kwestia autora, dok­tryna (rzekomo sprzeczna z pawłową tezą o usprawiedliwieniu) i forma parenetyczna.

1. Zagadnienia wstępne; autorstwo.

NT wspomina pięciu Jakubów. Imię Jakub wymienione w nagłówku Listu ma się odnosić prawdopod. do brata Judy, „brata” Jezusa (tzn. kuzyna), który uwierzył w Niego po Jego zmartwychwstaniu (por. 1 Kor 15,7). Jakub miał odegrać ważną rolę w K-le jero­zolimskim - brał udział w I Soborze, nazwany „filarem” K-ła (Ga 1,19), stanął na jego czele. Wg Józefa Flawiusza arcykapłan Ananiasz kazał go ukamienować w 62 r. Ta data jako ogranicznik czasowy powstania Listu jest, ze względu na treść, nieco za wczesna ­wiele bowiem cech (ukrytych w Liście} wskazuje na późniejsze jego pochodzenie, na ko­niec I w.. Inną sprawą jest utożsamienie autora z osobą Jakuba, bohatera NT, a inną przypisanie autorstwa tego Listu Jakubowi na zasadzie pseudoepigrafii i wyznaczenie daty jego powstania. Zdania egzegetów są podzielone, ale nie utrzymuje się sztywno daty 62 r. jako granicy powstania Listu.

Jaka jest forma Listu i cel jego napisania? Jest to utwór parenetyczny, poruszający istotne problemy codziennego życia chrześcijańskiego, jak konieczność miłości i wzajemnej pomocy braterskiej, która zapo­mina o krzywdzie i potrafi łatwo przebaczać. Chrześcijanin musi umieć znosić obelgi i cierpienia oraz uzbroić się w cierpliwość - nadać swemu życiu ukierunkowanie eschato­logiczne. Etyka proponowana w Jk jest bardzo rygorystyczne i wskazuje się na podo­bieństwo z makaryzmami z Góry błogosławieństw (Jk 1,9 5,3; Jk 2,13 = Mt 5,7; Jk 3,18 = Mt 5,9; Jk 5,16 = Mt 5,6)

2. Doktryna

Autor Jk wielokrotnie przywołuje na pamięć Torę (Prawo), a na jej tle kreśli naukę o prawie wolności. Po raz pierwszy jest o nim mowa w 1,25. Kontekst uprzedni mówi o potrzebie słuchania słowa Bożego i wprowadzania go w życie (1,22); kto tak nie postę­puje nie jest dobrym chrześcijaninem - nie żyje wg prawa wolności. Prawo wolności jest owym lustrem, w którym oglądamy własne odbicie. Przeglądać się w lustrze i zachować w pamięci własne odbicie znaczy rozważać to prawo i przestrzegać je. A prawem tym są normy etycznego postępowania, miłość braterska (1,26n), nazwana w innym miejscu „królewskim prawem”: będziesz miłował bliźniego swego jak siebie samego (2,8). Stąd to wydaje się, że Jk przez „prawo wolności” rozumie pełnienie woli Bożej, która zarówno zawarta jest w ST, jak i w NT. Dalej, dla pełniejszego zrozumienia owego określenia ­„prawo wolności” należy je rozbić i analizować oddzielnie. „Prawo” jest utożsamione u Jk ze słowem (wynika to z interpretacji wierszy 21-25). Autor Jk przypisuje mu różne funk­cje: wg 1,18 słowo prawdy pochodzi od Ojca świateł i powoduje nowe stworzenie; dalej, wg 1,21 słowo zostało w chrześcijan zaszczepione, dla zbawienia dusz. Natomiast wg 1,25 słowo zostaje zastąpione przez prawo (rozważanie prawa = słuchanie). U Jk więc prawo jest po prostu Ewangelią,. Tak więc owo prawo jest inne od Prawa pawłowego, od którego człowiek ma się wyzwolić. U Pawła Prawo jest literą, wychowawcą, czymś nie­pełnym, domagającym się dopełnienia, uzupełnienia. U Jk prawo jest dobrą nowiną, wolą Bożą, Jezusem - miłością. I stąd nie wolno przykładać w Jk pojęć teologicznych wziętych od Pawła i na odwrót. Dlatego nie ma sprzeczności między pawłowym określeniem: „zbawia nas sama wiara bez zachowywania przepisów Prawa” (Rz 3,28; Ga 2,16), a jakubowym: „wiara bez uczynków martwa jest' (2,18.24). Różnica sformułowań tego za­sadniczego problemu, a w dalszej kolejności konsekwencje płynące z tego dla życia, bie­rze się z odmiennych założeń teologicznych dwóch autorów. Paweł głównie broni nowej egzystencji chrześcijańskiej darmo danej przez krzyż Jezusa. Chrześcijanina obowiązuje teraz Ewangelia krzyża, w którą trzeba uwierzyć. Nie może po prostu usprawiedliwiać Prawo i uczynki, które nie mają już znaczenia dla zbawienia w nowej ekonomii zbawczej, jak np. obrzezanie, czy wstrzymywanie się od pewnych potraw mięsnych. Dla Jakuba czyn miłości jest zasadą, nowego prawa wolności, natomiast to prawo to nic innego jak Ewangelia, więc Jakub głosi wiarę z uwzględnieniem Ewangelii, przyjęciem zbawczego dzieła Jezusa - nowej ekonomii zbawczej. I tutaj spotykają się ze sobą, tezy Pawła i Ja­kuba, na pierwszy rzut oka sprzeczne ze sobą.

Luter odrzucił naukę Jakuba jako sprzeczną z nauczaniem Pawła (dzieło odku­pienia grzesznika nie może dokonać się za sprawą samego człowieka i jego dobrych uczynków, decydująca jest bowiem wiara i dzieło odkupienia dokonane przez Jezusa). Dzisiaj niemal powszechnie uważa się, że Luter nie zrozumiał zbyt dobrze Jk; teksty te są bowiem trudne w interpretacji.

3. Cel Listu

Pierwszorzędnym celem Jk nie jest głoszenie Ewangelii, nie jest nim również po­głębienie istniejących już prawd wiary ani jakieś dalsze pouczenie dogmatyczne. Autor pragnie wskazać na drogę poprawnego postępowania chrześcijańskiego, które się wery­fikuje w urzeczywistnianiu prawa wolności. Odnosi się wrażenie, że autor pisze sytuacyj­nie i chyba tak właśnie formułuje swoje wypowiedzi - ze wzgl. na konkretne potrzeby, bo tylko gdzieniegdzie pojawia się pouczenie czysto teologiczne. Tak jest np. w przypadku krótkiego traktatu o mądrości Bożej (3,13-18}; nie mówi o niej Jakub dla niej samej, ale w powiązaniu z realizacją woli Bożej ujawniającej się w Prawie wolności, które jest dla Jk jakby Ewangelią,. Autor, tematu wiary nie traktuje teoretycznie, lecz widzi ją skoncentro­waną w wypełnianiu Prawa wolności.

O słabej stronie teoretyczno-teologicznej Jk świadczy chociażby fakt, że tylko dwa razy użyte jest w nim imię Jezus (najrzadziej w całym NT), a więc brakuje chrystolo­gii jak i soteriologii. Jako gatunek literacki mieści się on w konwencji literatury mądrościo­wej - zbiór zachęt i przestróg religijnych oraz pouczeń moralnych. Wg kolejności nastę­powania ich po sobie można je ułożyć w nast. zestaw problemów:

• jak zachować się wobec doświadczeń i pokus?

• jak zamienić słowo Prawdy w czyn?

• troska o biednych

• wiara bez uczynków martwa jest

• potęga i niebezpieczeństwo ludzkiego języka 3, 1-12

• umiłowanie świata i miłość Boga to sprzeczności nie do pogodzenia

• oskarżenie bogaczy

• o cnocie cierpliwości.

LISTY ŚW. PIOTRA

1. Wstęp historyczno-krytyczny

Współczesna egzegeza raczej jednoznacznie opowiada się przeciw autorstwu Piotra w stos. do II Listu i mówi o pracy Sylwiana (ucznia św. Pawła) w spisaniu I listu.

2. Notka biograficzna o św. Piotrze:

• Szymon, syn Jana (=Jony), rybak z Betsaidy nad j. galilejskim, brat Andrzeja, powoła­ny jako pierwszy (choć J 1,40n), w katalogu apostołów zawsze na początku

• Jezus, powołując go, zmienia mu imię na Kefas - aram. = Petros - gr.; zmiana ta wy­raża przyszłą rolę w K-le

• wybrany przez Jezus na świadka znaków ukrytych przed innymi (wskrzeszenie córki Jaira, przemienia pańskiego, modlitwy w Ogrójcu)

• Jezus powierza mu najwyższą władzę pasterską, otrzymuje władzę związywania i rozwiązywania na ziemi, zadaniem jego jest także „umacnianie braci we wierze”

• pierwszy świadek pustego grobu, po zmartwychwstaniu Jezusa otrzymał władzę pa­sterską w K-le

• jego czł. ma wiele Wad: porywczość, tchórzostwo, brak zrozumienia Bożych planów, zaparcie się Chrystusa

• po wniebowstąpieniu objął naczelne miejsce w K-le: przewodzi modlitwie, wyborom następcy po Judaszu, głosi kazanie po zesłaniu Ducha Świętego, ma znaczące miejsce na Soborze Jerozolimskim. Św. Paweł widzi w nim przełożonego w K-le.

• otrzymał moc uzdrawiania i wskrzeszania

• wg tradycji miał przybyć do Rzymu w 42 r. Tutaj też miała powstać Ewangelia wg św. Marka; tenże bowiem spisywał katechezy piotrowe. Nie przebywał tam stale (nie ma go podczas obecności w stolicy cesarstwa św. Pawła).

• wg tradycji poniósł śmierć męczeńską w Rzymie po pożarze za czasów Nerona (64 r.), w roku 64 lub 67. Wg świadectwa Orygenesa na własną prośbę został ukrzyżowany głową w dół, gdyż nie był godzien umierać jak jego Mistrz.

• tradycja przypisuj Piotrowi dwa Listy: 1 P stanowi rodzaj okólnika, pełen pociechy dla chrześcijan Azji Mniejszej, żyjących w czasach prześladowań. Przeciw autorstwu Piotra: prześladowania, do których nawiązuje List mogły być za czasów Domicjana w 96 r., w swojej doktrynie jest zależny od Pawła (sekretarzem byt Sylwian - współpracownik Pawła), autor zna LXX; powstał prawdop. w Rzymie. 2 P wykorzystuje prawie w cało­ści list Judy {19 z 25 wierszy). Egzegeci mówią o pseudoepigrafii 2 P i przesuwają czas jego powstania na pocz. II w.; byłby więc najstarszym pismem NT.

3. 1P adresowany jest do chrześcijan małoazjatyckich gmin. Motywem zasadniczym Li­stu jest danie odpowiedzi na problem cierpienia chrześcijan jakie przeżywają pośród prześladowań. Czy są to prześladowania znane z historii K-ła? Przypuszcza się, że cho­dzi tu raczej o dyskryminację ze strony społeczności pogańskiej, dla której odmienne ży­cie było nie tylko wyzwaniem, ale również zagrożeniem ustabilizowanej kultury helleńskiej (por.4,3n). Poganie bowiem kierowali się maksymą, `aPp.ov~a Kap 'EipEVE (zgodność i pokój), a chrześcijanie swoim nowym stylem życia się z niej wyłamywali. Celzus krytykował chrześcijan i nazywał ich życie - σσσ - buntem wobec boskiej harmonii. 1 P można usytuować na linii historyczno-społecznej na samym końcu: we wczesnych Listach Pawła pokazany ,jest proces powstawania K-ła, LP rejestrują fakt jego istnienia i proces kształtowania życia obywatelskiego chrześcijan. Natomiast 1 P odpowiada na inne pyta­nia: jak określić i zachować swoją, tożsamość chrześcijańską, nie tak dawno dopiero zdo­bytą.

4. Chrześcijanin w świece.

W 1,1 Piotr nazywa chrześcijan „wybranymi przybyszami w diasporze”. Chce im pokazać jak winni żyć pośród pogańskiego świata. Ich życie w gminie ma być prężne, tak, aby mogli oddziaływać na tych, z którymi się spotykają na co dzień. Życie chrześcijańskie, które wierni przyjęli, to jedno wielkie powołanie do wiary - 2,9n. Przytaczane tu cytaty ze ST (Wj) mają upodobnić gminę z 1 P do ludu izraelskiego pogrążonego w niewoli egip­skiej i powołanego do wyjścia (por. 1,13). Chrześcijanin nie powinien uciekać od otaczającej go rzeczywistością, lecz w niej żyć. Powinien dokonać wewnętrznej przemiany. Exo­dus gminy 1 P polega na obraniu życia w Bogu. Nie będzie ono łatwe, ale sam Bóg bę­dzie dla wiernych pomocą - 5,10. W świadomie przyjętym życiu w Bogu mają, obowiązy­wać wskazania moralne: powstrzymywać się od cielesnych pożądań - 2,11 i dawać przykład poganom - 2,12. Kolejny wiersz jest wezwaniem do podporządkowania się władzy świeckiej - nie jest to poniżające poddaństwo, ale zadbanie o należyty lad i porządek w danej Instytucji. ”Podporządkować się” znaczy dostosować się do aktualnych form i uwarunkowań społecznych, z tym, że nie wolno ani na chwilę zatracać swojej godności chrze­ścijańskiej.­

5. Chrystus wzorem do naśladowania

1 P kreśli obraz Chrystusa wzoru i przykładu o tak wielkiej sile, że chrześcijanie naśladu­jąc Chrystusa upodabniają, się do Niego. Naśladowanie Chrystusa - kroczenie za Nim od­bywa się na zasadzie uwierzenia w Niego, oraz ma swój cel - dojście do zbawienia (chrześcijanin ma wzrastać do zbawienia 2,2). Prawdziwa wiara „okaże się o wiele cen­niejsza od zniszczalnego złota, które próbuje się w ogniu...” 1,7, a skutkiem tego i nagro­dą będzie zbawienie dusz 1,9. Wiara to równocześnie niezłomne przywiązanie do Chrystusa, któremu się całkowicie ufa. Myśl o powinności dokładnego kopiowania Chrystusa w życiu chrześcijańskim przedstawia 2,21 z rozwinięciem w wierszach 22-25. Zawierają one starszy hymn o cierpiącym Jezusie za nasze grzechy, ułożony z przepowiedni ST i recytowany podczas liturgii chrzcielnej. Stając się chrześcijaninem deklaruje się goto­wość wstępowania w ślady Jezusa, nawet gdyby były trudne. W tym naśladowaniu nie brak jednak słów pociechy i zachęty, które napawają optymizmem chrześcijańskim. Chrystus bowiem stał się dla adresatów pisma „Pasterzem i Stróżem dusze (2,25). Piotr wykorzystuje jeszcze symbol kamienia węgielnego, którym jest Jezus do podkreślenia, że jest ON jedyną ostoją dla wierzących (2,6n). Niewierzący natomiast nie znajdą w Chrystusie oparcia. Nikt jednak nie uniknie sądu, gdyż Chrystus będzie sądził żywych i umarłych (4,5).

List ten domaga się odpowiedzi ze strony słuchaczy - przyjęcia właściwej posta­wy naśladowania - wyrażenie zgody na cierpienie. Chrześcijanin musi zrozumieć, że cierpienie należy do istoty jego religii i nawet należy się cieszyć kiedy ono przychodzi (4,12), gdyż przez nie najbardziej upodabniamy się do Jezusa (3,17-18). Owocem cier­pienia będzie udział w chwale zmartwychwstania. Cierpienia nie rozumieć jako cierpięt­nictwa.

6. Uniwersalizm zbawczy w 1 P - problem „zstąpienia Chrystusa do otchłani.

W 1 P mamy dwa hymny pasyjne: 3,19-21 i 3,21-25, na których K-ł opiera naukę o wstąpieniu Chrystusa do „piekieł”. Tekst biblijny nie miał na uwadze piekła ani jakiegoś miejsca kary, Becz miejsce, w którym, wg wierzeń żydowskich, znajdują się umarli. Różnie sobie to miejsce wyobrażano. Nosiło też różne nazwy. Jedna myśl była wspólna wszyst­kim określeniom, że tam zmarli prowadzą wegetację daleko od ludzi, a także odsączeni od Boga. Z wolna w judaizmie zrodziła się myśl o życiu pozagrobowym w połączeniu z Bogiem.

Tłumaczenie apologetów wczesnego chrześcijaństwa:

• zstąpienie Jezusa do miejsca zmarłych, aby głosić Ewangelię tytko świętym ST - pa­triarchom, prorokom, męczennikom i wprowadził ich do nieba (Tertulian)

• Klemens Aleksandryjski nadał temu wydarzeniu znaczenie bardziej powszechne (mowa o prawych i wzorowych poganach)

• Dalszy krok - Chrystus wstępując do otchłani zadał raz na zawsze cios śmierci i uwolnił wszystkich sprawiedliwych z mocy ciemności

• Inne głosy - Rufie z V stulecia: tekst Piotra 3,18-20 pragnie głównie podkreślić fakt śmierci Jezusa i Jego okrutność. Nie jest więc wykluczone, że wtrącony przez autora 1 P tekst w hymn pasyjny skierowany był przeciw pewnym grupom chrześcijan, którzy podobnie jak Dokeci zaprzeczali prawdziwej śmierci ludzkiej Jezusa. Pierwotnym więc celem tekstu o wstąpieniu Chrystusa do podziemia było podkreślenie prawdy o fak­tycznej śmierci Jezusa, która przyniosła wszystkim zbawienie, nie tylko żyjącym i przy­szłym pokoleniom, ale także zmarłym

• Porównuje się także 3,19 z 4,6 po to, aby pokazać, że chodzi tu o umarłych na duchu, czyli grzeszników. Oni mają także jeszcze szansę na nawrócenie. Wydaje się jednak, że kontekst mówi o sądzie ostatecznym, który czeka także umarłych.

Trzeba jednak pamiętać, że są to miejsca trudne dla jednoznacznego rozwiązania. Można w 1 P dopatrzyć się następującej chrystologii:

a) do istoty Chrystus należy praistnienie (1,10.11.20)

b) przyszedł na świat, by cierpieć i umrzeć za nas na krzyżu (1,18-22; 2,24)

c) wstąpił do otchłani, jak każdy człowiek po śmierci, wg przekonań ST (3,19)

d) w ten sposób zaznał goryczy śmierci, ale także przyniósł zbawienie oraz zmartwych­wstanie

e) Chrystus powstał zmartwych (1,3.21; 3,21)

f) wstąpi do chwały Bożej (1,11; 3,22)

g) by ujawnić się ponownie w chwała przy swojej paruzji (1,2.13; 4,7; 5,1.4)

LIST JUDY - II LIST PIOTRA

1. Fakt wykorzystania Listu Judy przez autora 2 P a co za tym idzie podobieństwa w ujęciu ważnych problemów życia chrześcijańskiego - zbliża je bardzo do siebie. 2 P jest traktowany jako najstarsze pismo NT - autor zna Listy Pawła oraz „inne Pisma" - chodzi tu prawdop. o NT (który w czasie powstawania 2 P zdołano już zniekształcić - 2 P 3,15­-16). 2 P jak i Jud jest przykładem pseudoepigrafii. Powstają one w K-le chrześcijan II albo III generacji i ich autorzy chcą podkreślić, że Kościół ten nie jest innym niż gminy założo­ne bezpośrednio przez apostołów. Jest on apostolski i w nim żywa jest nauka apostołów jako obowiązująca i normatywna. Uważna lektura 2 P i Jud pokazuje jak bardzo ich auto­rom zależy na odwołaniu się do autorytetu Piotra i Pawła. Powód tego mógł być taki: Ko­ściołowi zagrażają poważne herezje, z którymi trzeba się rozprawić (jak to wyraźnie wyni­ka z obydwu listów). Następcy Apostołów powołani do dzieła ewangelizacji zwalczają, tę naukę i przypominają jak wygląda prawdziwa nauka apostolska Tak więc Jud i 2 P sta­nowią odpowiedź na błędne nauki i grzeszne postępowanie zwolenników gnozy i stąd w nich znajdziemy więcej polemiki niż traktatów teologicznych. Nic więc dziwnego, że jest to nieco inna teologia - obrony wiary i autorytetu apostolskiego. Wiara bowiem jest jedna i nie może się zmienić. 2P, który powtarza myśl Jud w sposób podobny wyraża się o kontynuacji jednej wiary w Kościele. Nazywa ją „obecną wśród wiernych prawdą" (2 P 1,12). Jest to wiara, która zawiera „drogocenne i największe obietnice" (1,4). Wiarę Ko­ścioła normuje tradycja apostolska, bazująca na kerygmacie apostołów i ich następców. Wszystko co nie leży na tej linii, należy uznać za błąd. W takim klimacie powagi tradycji apostolskiej powstały obydwa listy, zwalczające podobne, jeśli nie te same herezje. Jakie one były?

2. Fałszywi nauczyciele

Autorzy 2 P i Jud występują przeciw postępowaniu heretyków oraz ich nauczaniu. Ataki wrogów skierowane są w wewnętrzną stronę K-ła: „Łaskę Boga naszego zamieniają, na rozpustę, a nawet wypierają się Jedynego władcy i Pana naszego Jezusa Chrystusa" (Jud 4; par. 2 P 2,13). Godzą w obiektywną wykładnię Pisma św. (2 P 1,20n), wyprowadzając, przez swoje prywatne objaśnienia, subiektywne wnioski, mające usprawiedliwić ich niecne postępowanie. Pismo stało się w ich ręku narzędziem błędnej interpretacji. Także Jezusa uważali za wyzwoliciela od prawa, ale zgodnie z własnymi potrzebami. W imię źle rozumianej wolności głosili, że wyzwala On od wszelkich norm płynących z Pra­wa. Wg gnostyków, tylko duch może być dobry. Ciało nie może zaszkodzić duchowi. Wyzwolenie z cielesności, z materii świata może nastąpić wtedy, kiedy doświadczy się zła w całej sile i rozpiętości. Nie może ono szkodzić pneumatycznie ukierunkowanemu gnostykowi, jak i błoto nie jest w stanie zabrudzić szlachetnego metalu. Stąd ich postę­powanie, nazywane przez nich wolnym, napiętnuje autor 2 P 2,12-19. Ich wolność pole­ga na negacji przepisów, porządku i ładu w Kościele, oraz wszelkiej moralności, nakaza­nej przez Prawo.

3. Chrystologia

Ani Jud ani 2 P nie rozwijają wyraźnie chrystologii; można jedynie o niej mówić na podst. tytułów chrystologicznych spotykanych w Listach, a wywodzących się z wczesne­go chrześcijaństwa. Jezus stawiany jest na równi z Bogiem Ojcem w dziele zbawienia i nazywany jest Zbawcą (2 P 1,1.11; 2,20; 3,2.18).

Dalej, autor swoją chrystologię rozwija w oparciu o pierwsze i drugie przyjście Je­zusa Chrystusa. W pierwszym przyjściu realizuje się obietnice dane NW i ludzkości, dokonuje się usprawiedliwienie i wsączenie człowieka w wielki plan usynowienia - nadania godności dzieci Bożych. Przemienienie na górze Tabor było manifestacją chwały wobec wybranych świadków, a powtórzy się wobec wszystkich przy paruzji. Odszczepieńców i heretyków czeka dzień sądu, przeznaczony dla zguby bezbożnych (3,9). Wierni natomiast niech wytrwale oczekują w myśl obietnicy „nowego nieba i nowej ziemi, w których będzie mieszkała sprawiedliwość" (3,13). Podczas, gdy u heretyków wykreślenie paruzji z ich poglądów wpłynęło na życie niemoralne, w gminie, do której adresowany był 2 P, życie moralne miało wpłynąć na wynik sądu (3,3-4).

przykładowo, tekst a: Jam jest Jezus, którego ty prześladujesz (9,5); tekst b: Jam jest Jezus, którego ty prześladujesz; trudno ci przeciw ościeniowi wierzgać. A drżący i osłupiały rzekł: Panie, co chcesz, abym uczynił. Pan zaś do niego...

Podobną akcję modlitwy z włożeniem rąk mamy w 6;6, ale tam nie ma nic o Duchu Świętym, który jest dany, wylany (święcenia diakonatu).

o wkładaniu rąk w Dz: 6,6; 8,17-19; 19,6

przy bierzmowaniu jest to bardzo ważny element - udzielenie Ducha

tekst 1 Kor 12, I3 - być ochrzczonym "w Duchu Świętym" nie znaczy tylko znaleźć się jakby w nowej atmosferze i "oddycha.-", albo wręcz "żyć" Duchem Świętym. Relacja: Ojciec - syn wyraża znacznie więcej ­właśnie więź miłości Trynitarnej mocą Ducha, a w przypadku człowieka - "prowadzenie" przez Ducha Świętego

Mdr13,1-9; literatura grecka i późnojudauistyczna dzieli problem na zagadnienia: poznanie istoty Boga - niemożliwe i poznanie istnienia Boga - możliwe na drodze rozumowej

kilka kodeksów ma dopisek: pod Listem: ρς ρς (ς δ  np. Synaidci, Reskrypt Efrema, Waszyngtoński (V w.), z Atos (VI II w.).

jest to tzw. konstrukcja dativus causae - celownik przyczyny, i wyraża on przykładowo nart. myśl: „wiara była przyczyną, dla której Noe...zbudował arkę...”; por. 11,7

6 taką myśl i ów zwrot „Najwyższy Pasterz” znajdujemy w 1 P 5,2nn, gdzie metafora pasienia jest rozwinięta i kończy się wzmianką o wynagrodzeniu czekającym wiernych pasterzy

jedna z hipotez mówi o takim charakterze Ef - „list okrężny”. Także miano „powszechne” może oznaczać uznane przez K-ł, dołączone do kanonu. W tym jednak znaczeniu wszystkim pismom NT przysługuje określenie „katolickie”. Więc należy przyjąć :wersję, że są to Listy przeznaczone dla wszystkich i dlatego „katolickie”

wliczyć do nich należy cytaty ST wzięte z LXX, doskonała znajomość greki, przyjęcie do kanonu w IV w., co byłoby niemożliwe, gdyby autorem był „brat Pana”.

kto słucha słowa, kto rozważa Prawo wolności,

a nie wypełnia go, i wytrwa w nim,

podobny jest do człowieka... ten jest słuchaczem...

4

---