dr Joanna Bugajska

1. Wprowadzenie

Obciążenie organizmu człowieka podczas pracy fizycznej zależy w dużej mierze od rodzaju wysiłku fizycznego niezbędnego do realizacji poszczególnych czynności roboczych (wysiłek dynamiczny, statyczny czy monotypowy). Duże znaczenie ma również pozycja ciała podczas pracy (siedząca, stojąca, wymuszona) i organizacja pracy (długość zmiany roboczej, częstość powtarzania czynności), a także cechy indywidualne człowieka (wydolność fizyczna, wiek, stan zdrowia) oraz inne czynniki środowiska pracy, na przykład warunki mikroklimatu.

Określenie rodzaju wysiłku jest również konieczne do wyboru metod oceny obciążenia organizmu podczas pracy.

Powszechnie stosowaną metodę oceny ciężkości wysiłku fizycznego dynamicznego stanowi ocena wydatku energetycznego. Wydatek energetyczny, choć jest wygodnym wskaźnikiem intensywności wysiłku fizycznego, zwłaszcza z dużym udziałem wysiłków dynamicznych, nie charakteryzuje w sposób wystarczający rzeczywistego obciążenia pracownika na stanowisku pracy, ponieważ nie uwzględnia jego cech indywidualnych (wydolności) oraz innych wymienionych wyżej czynników, które wpływają na stopień uciążliwości pracy. Wielkość wydatku energetycznego jest natomiast uwzględniona w wielu przepisach prawnych.

Ocena ryzyka zawodowego i konieczność zapewnienia pracownikom bezpieczeństwa podczas wykonywania pracy fizycznej dynamicznej wymaga więc kompleksowej analizy pracy, zawierającej określenie:

• rodzaju czynności roboczych i czasu ich wykonywania (chronometraż pracy)

• pozycji ciała podczas pracy

• wydatku energetycznego organizmu podczas wykonywania konkretnych czynności roboczych

• warunków środowiska pracy (szczególnie mikroklimatu).

2. Metody oceny obciążenia pracą fizyczną dynamiczną

Analiza energetycznych zmian zachodzących podczas wysiłku jest często stosowaną metodą oceny obciążenia na stanowisku pracy, wynikającego z wykonywania pracy fizycznej z dużym komponentem dynamicznym wysiłku. Praca dynamiczna, związana przeważnie ze znaczną aktywnością ruchową, poza obciążeniem energetycznym organizmu powoduje również pobudzenie wielu układów, w tym głównie układu krążenia i oddechowego, co może być wykorzystywane przy określaniu wydatku energetycznego.

Podczas wykonywania pracy fizycznej energia produkowana przez organizm jest zamieniana w niewielkim stopniu na pracę mechaniczną (5 ÷ 25%), a w większości na ciepło. Wydatek energetyczny, definiowany jako ilość energii produkowanej przez organizm podczas wykonywania czynności roboczej, jest więc bezwzględną miarą ciężkości pracy, charakteryzującą fizyczne obciążenie pracownika na stanowisku pracy.

Na ilość energii zużywanej przez organizm w czasie wykonywania pracy składa się wydatek energetyczny spoczynkowej przemiany materii oraz energia zużytkowana na wykonanie danej czynności, czyli tzw. wydatek energetyczny pracy efektywnej.

Podstawowa przemiana materii jest to ilość energii, jaką organizm zużywa podczas całkowitego spokoju, zarówno fizycznego jak i psychicznego, w komforcie cieplnym, w pozycji leżącej, na czczo, rano, po co najmniej 8 godzinach snu. Terminu tego często używa się do określenia ilości energii niezbędnej do podtrzymywania procesów życiowych. Poziom przemiany podstawowej zależy od płci, wieku, wzrostu, masy i powierzchni ciała.

Wydatek energetyczny jest określany w jednostkach pracy, czyli w dżulach (J) na jednostkę czasu lub w watach (W), zgodnie z układem jednostek SI. Często również koszt energetyczny pracy jest przedstawiany w watach w przeliczeniu na powierzchnię ciała (W/m²). Stosowane przez wiele lat jednostki kalorymetryczne, tj. kalorie (cal) lub kilokalorie (kcal), są wciąż używane do określania ciężkości pracy w praktyce przemysłowej, przepisach i podręcznikach. W tabeli 1 przedstawiono relacje między wymienionymi jednostkami, pomocne do przeliczania wydatku energetycznego. Warto pamiętać, że w tabelach porównawczych stanowiących, wobec braku możliwości stosowania innych metod, pomoc przy określaniu wydatku energetycznego, często przedstawia się wartości wydatku energetycznego dla standardowej osoby. Jej parametry antropometryczne zaprezentowano w tabeli 2.

Tabela 1. Relacje pomiędzy jednostkami stosowanymi do określenia wydatku energetycznego

	W	kcal/min	kJ/min
1 W	1,0	0,014335	0,0599995
1 kcal / min	69,759	1,0	4,1855
1 kJ / min	16,667	0,23892	1,0

Tabela 2. Podstawowa charakterystyka standardowej osoby

Parametry	Mężczyzna	Kobieta
Wysokość ciała, m	1,7	1,6
Masa ciała, kg	70	60
Powierzchnia ciała, m^2	1,8	1,6
Wiek, lata	35	35
Podstawowa przemiana materii, W/m^2	44	41

2.1. Metody kalorymetrii pośredniej

Najbardziej godną polecenia metodą oceny kosztu energetycznego pracy jest obliczenie go na podstawie pomiarów wykonanych bezpośrednio na stanowisku pracy.

Klasyczną metodą stosowaną do pomiaru wydatku energetycznego na stanowisku pracy jest metoda kalorymetrii pośredniej, oparta na zależności między ilością tlenu zużytego przez organizm w jednostce czasu (oznaczanego na podstawie objętości tlenu w powietrzu wdychanym i wydychanym) a ilością energii uwolnionej w procesach metabolicznych.

Oznaczanie wydatku energetycznego na stanowiskach pracy metodą kalorymetrii pośredniej wymaga stosowania odpowiedniej (często kosztownej) aparatury, co w rzeczywistych warunkach, na stanowiskach pracy, nie zawsze jest możliwe.

W praktyce przemysłowej do pomiaru wydatku energetycznego często stosuje się metodę opartą na wynikach pomiaru objętości wydychanego (lub wdychanego) powietrza, czyli wentylacji płuc.

Pomiędzy wielkością zużycia tlenu podczas wysiłku i wielkością minutowej wentylacji istnieje wysoki współczynnik korelacji i prawie liniowa zależność. Na podstawie tej zależności można obliczyć przybliżoną wartość wydatku energetycznego, posługując się równaniem:

E = 0,21 ⋅ V_E(STPD

gdzie:

E − wydatek energii, kJ/min

V_E(STPD) − wentylacja płuc, l/min, w warunkach STPD (objętość gazu suchego w temperaturze 0^oC i pod ciśnieniem atmosferycznym 101,3 kPa).

Zależność ta została zastosowana w mierniku wydatku energetycznego WE, stanowiącym dogodne narzędzie do pomiaru wydatku bezpośrednio na stanowisku pracy.

2. 2. Metody chronometrażowo-tabelaryczne

Jeśli nie ma możliwości wykonania pomiaru wydatku energetycznego jedną z wymienionych wcześniej metod, do obliczeń można posłużyć się szacunkową metodą chronometrażowo-tabelaryczną, odczytując z tabel wartość wydatku energetycznego typowych czynności wykorzystywanych w życiu codziennym i pracy zawodowej [2,7]. Metoda szacowania wielkości wydatku energetycznego na podstawie gotowych tabel jest jednak obarczona dużym błędem i z tego powodu nie jest polecana.

Szczególnym sposobem szacowania wielkości wydatku energetycznego na stanowiskach pracy jest metoda Lehmanna [7]. W metodzie tej, również tabelarycznej, uwzględnia się jednak pozycję ciała i rodzaj grup mięśniowych zaangażowanych przy wykonywaniu pracy. Wydatek energetyczny jest oceniany dwuetapowo. W pierwszym etapie dokonuje się oceny pozycji ciała podczas pracy i, stosując tabelę 3a, szacuje wydatek energetyczny wynikający z utrzymania tej pozycji. W etapie drugim ocenia się, na podstawie analizy czynności roboczych, główne grupy mięśni wykonujących te czynności. Stosując tabelę 3b szacuje się wydatek energetyczny wynikający z wykonywania danej czynności. Koszt energetyczny pracy określa się przez zsumowanie wyników uzyskanych w obu omówionych etapach.

Tabela 3. Uproszczona metoda szacowania wydatku energetycznego podczas pracy (wg G. Lehmanna)

a)

Pozycja ciała	Wydatek energetyczny
		kcal/min	kJ/min
Siedząca	0,3	1,26
Na kolanach	0,5	2,10
Kuczna	0,5	2,10
Stojąca	0,6	2,51
Stojąca pochylona	0,8	2,35
Chodzenie	1,7 ÷ 3,5	7,12 ÷ 14,65

b)

Zakres obciążenia mięśni		Wydatek energetyczny
		kcal/min	kJ/min
Praca palców, ręki i przed- ramienia	lekka średnia ciężka	0,3 ÷ 0,6 0,6 ÷ 0,9 0,9 ÷ 1,2	1,3 ÷ 2,5 2,5 ÷ 3,8 3,8 ÷ 5,0
Praca jednego ramienia	lekka średnia ciężka	0,7 ÷1,2 1,2 ÷ 1,7 1,7 ÷2,2	2,9 ÷ 5,0 5,0 ÷ 7,1 7,1 ÷ 9,2
Praca obu ramion	lekka średnia ciężka	1,5 ÷ 2,0 2,0 ÷2,5 2,5 ÷ 3,0	6,3 ÷ 8,4 8,4 ÷ 10,5 10,5 ÷ 12,6
Praca całego ciała (mięśni kończyn i tułowia)	lekka średnia ciężka bardzo ciężka	2,5 ÷ 4,0 4,0 ÷ 6,0 6,0 ÷ 8,5 8,5 ÷ 11,5	10,5 ÷ 16,7 16,7 ÷ 25,1 25,1 ÷ 35,6 35,6 ÷ 48,1

2.3. Metody oparte na zmianach parametrów fizjologicznych

Każda praca fizyczna, w tym szczególnie dynamiczna, powoduje pobudzenie układu krążenia i oddechowego oraz mechanizmów termoregulacji. Jest to niezbędne do pokrycia zwiększonego zapotrzebowania pracujących mięśni na tlen i substraty energetyczne pochodzące ze źródeł pozamięśniowych oraz efektywnego usuwania z mięśni produktów przemiany materii i nadmiaru wyprodukowanej energii, co zapobiega wzrostowi temperatury ciała.

Stopień zmian parametrów określających czynność tych układów może więc być podstawą szacunkowej oceny intensywności pracy wykonanej przez organizm [1] .

Takie parametry jak wielkość zużytego tlenu i wentylacja są wykorzystane w metodach służących do pomiaru wydatku energetycznego (rozdział 2.1).

Parametrem często stosowanym do oceny kosztu energetycznego, i tym samym stopnia ciężkości pracy, jest częstość skurczów serca podczas pracy. Analiza częstości skurczów serca jest mniej złożona niż pomiar zużycia tlenu, ale dokładność tej metody jest stosunkowo mała. Częstość skurczów serca może być łatwo rejestrowana w sposób ciągły, na przykład metodami telemetrycznymi (Sport Tester). Nie poleca się ręcznego sposobu mierzenia tętna ze względu na małą dokładność i trudność przeprowadzenia bez ograniczania swobody ruchów pracownika.

Częstość skurczów serca jest zależna od wielu endo- i egzogennych czynników. Należy więc podkreślić, że metoda ta ma zastosowanie jedynie w przypadku pracy dynamicznej, wykonywanej z zaangażowaniem dużych grup mięśniowych, przy małym statycznym obciążeniu mięśni i braku wpływu stresu cieplnego i obciążenia psychicznego pracownika podczas pracy.

Zależność między częstością skurczów serca i wydatkiem energetycznym pracy może być opisana następującym wzorem:

M = 4,0 ⋅ HR − 255

gdzie:

M − koszt energetyczny pracy, W/m²

HR − częstość skurczów serca zmierzona podczas pracy.

2.4. Warunki poprawnej oceny wielkości wydatku energetycznego

Ocena kosztu energetycznego złożonych operacji roboczych, nawet wówczas gdy stosuje się bezpośredni pomiar zużycia tlenu czy wentylacji na stanowiskach pracy, jest obciążona pewnym błędem. W przypadku standardo­wych, prostych czynności wykonywanych przez tego samego człowieka wyniki powtarzanych pomiarów różnią się przeciętnie o ±5%, a przy złożonych operacjach o ±10%.

Wartości wydatku energetycznego zmieniają się również w zależności od techniki pracy, jej intensywności, doświadczenia zawodowego i rodzaju używanych narzędzi. To powoduje, że wartość wydatku energetycznego na takich samych stanowiskach i w tych samych warunkach pracy może się różnić dla poszczególnych osób nawet o ±20%.

Jeszcze więcej trudności nastręcza oszacowanie wydatku energetycznego podczas całej zmiany roboczej, ponieważ pomiary wiążą się z koniecznością stosowa­nia masek lub ustników do zbierania powietrza wydychanego. Przestrzeganie tych warunków może być uciążliwe dla badanych. Pomiary przeprowadza się więc na ogół w ciągu kilku minut, podczas wykonywania podstawowych czynności roboczych, a następnie sumuje koszt energetyczny według opracowanego chronometrażu.

Ustalenie prawidłowego chronometrażu dnia pracy, poza poprawnym przeprowadzeniem pomiaru, jest warunkiem prawidłowego obliczenia wielkości wydatku energetycznego. Chronometraż powinien być przeprowadzony w dniach, których rytm pracy jest przeciętny, i powinien obejmować typowe, powtarzające się czynności związane z obsługą stanowiska pracy. W dokumentacji wszystkie rodzaje czynności roboczych, jak również czynności pomocnicze i przerwy w pracy, powinny być pogrupowane w cykle podobne pod względem obciążenia wysiłkiem. Najlepiej, gdy chronometraż pracy jest opracowany wspólnie z pracownikiem, jego przełożonym i pracownikiem służb bhp. Pomiar czasu trwania poszczególnych czynności powinien być wykonany kilkakrotnie, dla różnych osób i przy różnej intensywności pracy, aby można było uzyskać charakterystyczną, uśrednioną „fotografię” dnia roboczego na określonym stanowisku.

Błędem, często popełnianym podczas ustalania chronometrażu, jest nadmierne rozdrobnienie procesu pracy na krótko trwające czynności zamiast zgrupowanie ich w wyodrębnione, łatwe do identyfikacji, powtarzające się cykle. Równie częstym błędem jest dążenie do uwzględniania w czasie zmiany roboczej czynności wprawdzie charakterystycznych dla danego zawodu, ale wykonywanych stosunkowo rzadko, np. podczas awarii.

Istotnym czynnikiem, który również należy uwzględniać przy ocenie kosztu energetycznego pracy, jest środowisko termiczne, w jakim ta praca jest wykonywana. Zarówno w środowisku termicznym gorącym jak i zimnym następuje wzrost wydatku energetycznego.

3. Ocena ryzyka zawodowego oparta na wartości wydatku energetycznego

Ocena ryzyka zawodowego wynikającego z wykonywania wysiłku fizycznego musi być przeprowadzona odrębnie dla kobiet i mężczyzn, a także dla kobiet ciężarnych i młodocianych.

Kryteria oceny ryzyka zawodowego wynikającego z pracy fizycznej dla kobiet i mężczyzn przedstawiono w tabeli 4.

Tabela 4. Kryteria oceny ryzyka zawodowego oparte na wartości wydatku energetycznego

Stopień ryzyka	Wydatek energetyczny kJ/zmianę roboczą
		mężczyźni	kobiety
Mały	do 6300	do 4200
Średni	6300 ÷ 8300	4200 ÷ 5000
Duży	ponad 8300	• ponad 5000 • 20 kJ/min

Dla kobiet praca fizyczna związana z wydatkiem energetycznym równym 5000 kJ w ciągu zmiany roboczej oraz prace dorywcze, jeśli podczas ich wykonywania wydatek energetyczny wynosi 20 kJ na minutę, stanowią duże ryzyko zawodowe i są wzbronione zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 10 września 1996 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych kobietom [13].

W rozporządzeniu tym określone są również wartości wydatku energetycznego (2500 kJ), powyżej którego wzbronione są prace dla kobiet ciężarnych, ze względu na dużego stopnia ryzyko zawodowe nadmiernego obciążenia organizmu i negatywnego wpływu na przebieg ciąży.

Dopuszczalne granice obciążenia energetycznego młodocianych podczas pracy fizycznej ustalono w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 1 grudnia 1990 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym oraz z dnia 21 grudnia 1991 r., zmieniającym to rozporządzenie [10, 11]. Wartości tych granic przedstawiono w tabeli 5. Praca fizyczna młodocianych powodująca wydatek energetyczny powyżej granic dopuszczalnych określonych w wymienionym wyżej rozporządzeniu jest związana z dużym stopniem ryzyka zawodowego.

Tabela 5. Energetyczne kryteria oceny ryzyka zawodowego dużego stopnia, dla młodocianych podczas pracy fizycznej.

Wiek	Dziewczęta		Chłopcy
		dorywczo kJ/min	kJ/6 h	dorywczo kJ/min	kJ/6 h
Do ukończenia 16 roku życia	9,2	1800	11,3	2600
Od 16 do ukończenia 18 roku życia	10,5	2300	12,6	3030

4. Przepisy prawne uwzględniające koszt energetyczny pracy fizycznej

W kraju obowiązuje wiele uregulowań prawnych uzależniających zatrudnianie kobiet i młodocianych (omówiono je w rozdziale 3), a także wydawanie posiłków i napojów profilaktycznych na niektórych stanowiskach pracy, od ciężkości pracy określonej przez jej koszt energetyczny. Ocena kosztu energetycznego pracy wymagana jest również przy ocenie wskaźnika WBGT, charakteryzującego środowisko termiczne gorące (rozpo-rządzenie MPiPS z dnia 17 czerwca 1998 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia) [14].

BIBLIOGRAFIA

1. Christensen E.H., Hansen O.: Scand. Arch. Physiol. 1939, 84, 172.

2. Durnin J.V.G., Passmore R.: Energetyka pracy i wypoczynku. Warszawa, PWN 1969.

3. Konarska M.: Energetyczne kryteria oceny stopnia ciężkości pracy fizycznej. [W:] Bezpieczeństwo pracy i ergonomia. Warszawa, CIOP 1997, s. 898-902.

4. Konarska M., Roman-Liu D.: Zasady ergonomii w optymalizacji czynności roboczych. [W:] Bezpieczeństwo pracy i ergonomia. Warszawa, CIOP 1997, s. 893-932.

5. Koradecka D., Łotach H.: Ocena wielkości obciążenia pracą fizyczną na stanowiskach roboczych. Materiały do Studiów i Badań nr 58, Warszawa, CIOP 1981.

6. Kozłowski S., Nazar K.: Wprowadzenie do fizjologii klinicznej. Warszawa, PZWL 1995.

7. Lehmann G.: Praktyczna fizjologia pracy. Warszawa, PZWL 1966.

8. Nazar K.: Fizjologia pracy. W: Bezpieczeństwo pracy i ergonomia. Warszawa, CIOP 1997, s. 87-118.

9. Norma ISO 8996:1990 E Ergonomics. Determination of metabolic heat production.

10. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 1 grudnia 1990 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym (Dz. U. nr 85, poz. 500).

11. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 21 grudnia 1991 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym (Dz. U. nr 1, poz. 1).

12. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie profilaktycznych posiłków i napojów (Dz. U. nr 60, poz. 279).

13. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 10 września 1996 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych kobietom (Dz. U. nr 114, poz. 545).

14. Rozporządzenie MPiPS z dn, 17 czerwca 1998 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia.

Przykład analizy zagrożeń i oceny ryzyka zawodowego na wybranym stanowisku pracy

Stanowisko: formierz dużych form ceramicznych

Stanowisko formierza dużych form ceramicznych znajduje się w formierni (wydział). Na tym stanowisku pracownik formuje duże naczynia zastawy stołowej − talerze, półmiski itp. Praca jest wykonywana w pozycji stojącej, oburęcznie. Tempo pracy pracownika jest wymuszone pracą automatu.

Ocena ryzyka

Po uruchomieniu programu STER wprowadzamy w części administracyjnej (klawisz Administracja) dane dotyczące nazwy zakładu pracy, wydziałów i stanowisk pracy oraz nazwiska osób zatrudnionych. Wtedy w polu dialogowym System rejestracji zagrożeń i oceny ryzyka zawodowego pojawiają się nazwy wydziału, stanowiska, co jest konieczne dla funkcjonowania systemu w aspekcie oceny ryzyka (rys. 1).

Rys. 1. Pole dialogowe System rejestracji zagrożeń i oceny ryzyka zawodowego

Następnie wybieramy wydział i stanowisko, na którym oceniamy ryzyko. Po wybraniu stanowiska pojawia się pole dialogowe Podstawowe dane o stanowisku (rys. 2).

Rys. 2. Pole dialogowe Podstawowe dane o stanowisku

W poszczególne pola tekstowe wprowadzamy dane dotyczące wybranego stanowiska, obejmujące nazwę stanowiska, wydziału, kod, lokalizację. W polu Charakterystyka stanowiska podajemy: krótki opis technologii, elementów wyposażenia, podstawowych czynności, materiały, strefy zagrożenia i inne istotne dane. W przypadku oceny stanowiska pod kątem obciążenia pracą fizyczną dynamiczną istotne jest opisanie wykonywanych czynności, stosowanych urządzeń (narzędzi), pozycji ciała przy pracy oraz podanie innych istotnych informacji.

Następnie, po wciśnięciu klawisza Czynniki na stanowisku pojawi się okno, w którym wybieramy badany czynnik (rys. 3). Należy pamiętać, że praca fizyczna dynamiczna należy do czynników uciążliwych.

Rys. 3. Pole dialogowe Czynniki badane na stanowisku

Wykonujemy kolejno następujące polecenia:

1. Otwórz okno Czynniki uciążliwe wciskając klawisz z napisem Czynniki uciążliwe.......

2. Wybierz Wysiłek fizyczny (rys. 4)

Rys. 4. Pole dialogowe Czynniki uciążliwe

3. Wybierz OK. Program powróci do okna System rejestracji zagrożeń i oceny ryzyka zawodowego.

Następnie zakładamy sesję pomiarową, naciskając klawisz Załóż sesję. Pojawi się okno Nowa sesja pomiarowa, w którym trzeba wprowadzić dane nowej sesji (rys. 5).

Rys. 5. Pole dialogowe Nowa sesja pomiarowa

Po naciśnięciu klawisza Utwórz ponownie pojawia się okno System rejestracji zagrożeń i oceny ryzyka zawodowego. W polu tekstowym dotyczącym sesji pomiarowych pojawiają się dane nowo założonej sesji (rys. 6).

Rys. 6. Pole dialogowe System rejestracji zagrożeń i oceny ryzyka zawodowego

Kontynuując, należy podświetlić nazwę nowo założonej sesji i nacisnąć klawisz Pomiary. Pojawi się okno Sesja pomiarowa, w tym przypadku wydatek energetyczny - stanowisko formierz

W odpowiednie pole tekstowe wpisujemy datę wykonania pomiaru, nazwisko osoby wykonującej pomiar, nazwę laboratorium, źródło czynnika, miejsce pomiaru oraz aparaturę, za pomocą której wykonuje się pomiar (w tym przypadku aparat do pomiaru wydatku energetycznego MWE). Jako źródło czynnika w przypadku pomiaru wydatku energetycznego należy rozumieć czynność roboczą, która jest związana z największym kosztem energetycznym pracownika. Po wpisaniu danych wciskamy klawisz Dane pomiarowe.

Program przechodzi do okna Wysiłek fizyczny (wydatek energetyczny), w którym wpisujemy szczegółowe dane dotyczące pomiaru wydatku energetycznego na danym stanowisku (rys. 7). W tym przypadku oznacza to dokładny chronometraż pracy, uwzględniający poszczególne czynności, czas ich wykonywania w minutach oraz wydatek energetyczny na minutę dla każdej z tych czynności.

Rys. 7. Pole dialogowe Wysiłek fizyczny - wydatek energetyczny

Program STER automatycznie oblicza wydatek energetyczny na zmianę roboczą oraz podaje najwyższy minutowy wydatek energetyczny w przeliczeniu (po zaznaczeniu odpowiedniej jednostki) na kJ, kcal. Potwierdzamy dane i wychodzimy z okna przez naciśnięcie klawisza OK. Ponownie pojawi się okno Sesja pomiarowa z graficznie zaznaczoną propozycją oceny ryzyka związanego z wykonywaniem pracy fizycznej dynamicznej na ocenianym stanowisku. Oprócz oceny proponowanej przez program Użytkownik może wprowadzić ocenę własną w polu Ocena końcowa (rys. 8).

Rys. 8. Pole dialogowe Sesja pomiarowa - ocena ryzyka

W prezentowanym przykładzie ryzyko zdrowotne wynikające z wykonywania pracy fizycznej dynamicznej na stanowisku formierza dla mężczyzny jest małe. Jednocześnie z podanej oceny wynika, że na tym stanowisku nie powinny pracować kobiety ze względu na duże ryzyko oraz młodociani, dla których praca na tym stanowisku jest zabroniona.

Po wprowadzeniu oceny końcowej możemy wydrukować raport z pomiarów w postaci kart pomiarowych, wybierając klawisz Wydruk Karty Pełny lub klawisz Wydruk Karty Skrócony.

System Rejestracji Zagrożeń i Oceny Ryzyka Zawodowego STER

Kurs dla użytkowników, marzec 1999 r.

Obciążenie fizyczne dynamiczne

10

Centralny Instytut Ochrony Pracy

CENTRALNY INSTYTUT OCHRONY PRACY

Obciążenie fizyczne dynamiczne

---