FARMAKOLOGIA

Farmakologia - jest to nauka o lekach i ich działaniu na organizm, Farmakon - lek, logos - nauka

Lek - substancja chemiczna reagująca z żywym organizmem i zmieniająca jego czynność

Rodzaje działania leków:

• przyczynowe - usunięcie przyczyny choroby (antybiotyki niszczące przyczynę choroby zakaźnej, drobnoustroje chorobotwórcze lub hamujące ich rozwój, witaminy w witaminozach, sole potasowe w hipokaliemi)

• zastępcze (substytucyjne) - gdy niedobór pewnych substancji jest wynikiem uszkodzenia pewnych narządów, np. uzupełniając niedobór sodu w niedoczynności kory nadnerczy leczymy następstwa choroby a nie usuwamy jej przyczyny

• objawowe - usuniecie objawów chorób lub niedopuszczenie do ich powstania (leki przeciwgorączkowe, zapierające, przeciwkaszlowe, obniżające ciśnienie krwi)

Dwie odmienne metody leczenia objawowego:

• leczenie allopatyczne - stosowanie leków wywołujących zmiany czynności organizmu przeciwnie do objawów danej choroby, np. leki hipotensyjne w nadciśnieniu

• leczenie homeopatyczne - polega na stosowaniu bardzo małych dawek leku, który w większych dawkach wywołuje objawy podobne do objawów chorobowych (np. w biegunce w bardzo małych dawkach podaje się leki wzmagające perystaltykę jelit, w zapaleniach leki drażniące), wpływają na układ immunologiczny, obecnie rzadko stosowane z powodu braku badań klinicznych

Podział leków w zależności od miejsca działania: ośrodkowe, obwodowe, miejscowe

Zależność leku od dawki:

• brak efektu - po podaniu zbyt małej dawki

• dawka minimalna

• dawka maksymalna lecznicza

• dawka toksyczna

• dawka śmiertelna

(uwaga na dzieci i osoby w wieku podeszłym)

Etapy leku w organizmie:

1. Wchłanianie

2. Dystrybucja

3. Biotransformacja (metabolizm)

4. Wydalanie

1. WCHŁANIANIE

Proces uwarunkowany właściwościami fizycznymi i chemicznymi leku (rozpuszczalność w lipidach, stopień jonizacji, budowa chemiczna) oraz zależy od rodzaju i właściwości barier miejsca wchłaniania (struktura morfologiczna, skład chemiczny)

Miejsce wchłaniania: skóra, błona śluzowa, jama ustna, płuca, żołądek, jelita, tkanka podskórna i mięśnie

Wchłanianie przez skórę:

• intensywne i szybkie wchłanianie zależy od stężenia leku

• stan skóry (wilgotność, stopień ukrwienia, stopień wydzielania łoju, uszkodzenia)

Wchłanianie przez płuca:

• olbrzymia wchłanialność oraz przyswajalność leku dzięki obecności naczyń włosowatych

• zależne od wielkości cząsteczek - im mniejsze tym lepsza penetracja

Wchłanianie przez błonę śluzową:

a) jama ustna

• dobra wchłanialność leków dzięki silnemu ukrwieniu

• zależność od podawanej postaci (stała, rozpuszczalna)

b) żołądek

• wchłanialność zależna od stopnia jonizacji leków w środowisku kwaśnym (słabe kwasy, zjonizowane w niewielkim stopniu np. kwas acetylosalicylowy

• stopień wypełnienia żołądka treścią pokarmową

• szybkość opróżniania żołądka

Wchłanianie w jelitach:

• podstawowe miejsce wchłaniania leków podawanych doustnie

• szybkość i intensywność wchłaniania zależna od postaci leku, miejsca podania (doustnie, doodbytniczo)

• skład treści jelitowej

Podstawowe prawa rządzące wchłanianiem jelitowym:

1. Błona śluzowa przewodu pokarmowego działa jako błona lipidowo-sitowa, pozwalająca na pasaż niezjonizowanej rozpuszczalnej w lipidach postaci kwasów i zasad

2. Większość leków wchłania się na drodze dyfuzji biernej, zależność wchłaniania uwarunkowana rozpuszczalnością w tłuszczach

3. Zależność wchłaniania w głównej mierze od pH powierzchni bł. śluzowej (kwasy pH3, zasady pH8)

2. DYSTRYBUCJA LEKU

• stopień związania z białkami osocza (albuminy - większy stopień, globuliny - mniejszy)

• obecność receptorów komórkowych

• ukrwienie tkanek (kości, tk. tłuszczowa)

• rozpuszczalność w lipidach

• przenikalność do płynu mózgowo-rdzeniowego

• tkanka OUN oddzielona od krwi barierą krew-mózg i krew-płyn mózgowo-rdzeniowy, zapewnia względną izolację i autonomię OUN

• przenikanie dzięki dyfuzji prostej (gradient stężeń)

• zależność przenikania uwarunkowana rozpuszczalnością w lipidach

3. BIOTRANSFORMACJA (metabolizm)

• przemiany chemiczne jakim ulega lek w żywym organizmie prowadzące do przekształcania związków rozpuszczalnych w lipidach i apolarnych na rozpuszczalne w wodzie i polarne, które mogą być usunięte z moczem

• głównym miejscem metabolizmu leków jest wątroba

Czynniki wpływające na biotransformację:

• płeć - proces szybszy u mężczyzn z uwagi na większą aktywność enzymów mikrosomalnych w komórkach wątroby indukowany wpływem męskich hormonów płciowych

• hormony CTH, adrenalina, kortykosteroidy - pobudzający wpływ na enzymy mikrosomalne, skracając czas działania leków

• wiek organizmu - im niższy tym gorzej wykształcony ukł. mikrosomalny wątroby

4. WYDALANIE

• droga wydalania zależy od właściwości fizykochemicznych i chemicznych leku

• możliwość wydalania leku kilkoma drogami:

1. przez nerki z moczem

2. przez wątrobę z żółcią

3. przez błonę śluzową jelit z kałem

4. przez gruczoły ślinowe ze śliną

5. przez skórę z potem

6. przez płuca z powietrzem wydychanym

7. przez gruczoły sutkowe z mlekiem

INTERAKCJE LEKÓW:

1. Farmaceutyczne:

Obejmują chemiczne i fizykochemiczne niezgodności recepturowe, czyli reagowanie leków przed ich wchłonięciem do organizmu (np. reakcja po zmieszaniu leków w strzykawce)

2. Farmakodynamiczne:

Zmiana siły i czasu działania jednego leku pod wpływem efektu farmakologicznego drugiego jednocześnie zastosowanego leku:

a) synergizm - zgodne jednokierunkowe działanie leków

• addycyjny - działanie leków podanych razem jest sumą działania poszczególnych składników

• hiperaddycyjny - działanie leków podanych razem jest większe niż suma działania poszczególnych składników

b) antagonizm - przeciwne, różnokierunkowe działanie leków, które mogą hamować lub znosić wzajemnie swoje działanie

• kompetycyjny - dwa leki (antagonista i agonista) mają ten sam punkt uchwytu działania i konkurują o to samo miejsce receptorowe i mogą się wzajemnie z wiązania z tym receptorem wypierać (np. atropina i acetylocholina)

• niekompetycyjny - punkty działania agonistów i antagonistów są różne

• czynnościowy - dwa leki mają przeciwne działanie na różne receptory tego samego narządu

• chemiczny - reagowanie leków ze sobą uniemożliwia reakcję z właściwym receptorem

Zespoły chorobowe będące następstwem interakcji leków:

• stany krwotoczne (aspiryna)

• wstrząs hipoglikemiczny, hipowolemiczny (preparaty obniżające ciśnienie)

• przełomy nadciśnieniowe (np. pacjent z ch. nerek z biegunką, któremu podaje się sól fizjologiczną)

• niemiarowość (zbyt duża dawka potasu)

• choroba wrzodowa ( pochodne NLPZ)

• hepatopatie

• mielopatie

LEKI DZIAŁAJĄCE NA UKŁ. ODDECHOWY

LEKI PRZECIWKASZLOWE

Kaszel - odruch obronny umożliwiający usunięcie zalegającej wydzieliny lub ciała obcego, powstający wskutek podrażnienia punktów kaszlowych znajdujących się głównie w górnych drogach oddechowych lub poprzez bezpośrednie pobudzenie ośrodka kaszlu

• wilgotny - patologiczna wydzielina

• suchy - ostra infekcja wirusowa

Zastosowanie leków przeciwkaszlowych: suchy męczący kaszel, zranienia opłucnej i płuc, nowotwór płuc, gruźlica

Podział:

I. Działające ośrodkowo - hamują ośrodek oddechowy w OUN

1. Leki opioidowe

Kodeina

• pochodna morfiny o słabszym działaniu przeciwbólowym

• działa depresyjnie na OUN

• wywołuje zależność lekową

• po podaniu doustnym wchłania się w 70%

• metabolizowana w wątrobie, wydalana z moczem

• działania niepożądane: senność, zaburzenia oddychania, zawroty i bóle głowy

• preparaty: Thiocodin, syrop Pini, Ascodan

Morfina

• działanie przeciwkaszlowe w dawkach mniejszych, w większych przeciwbólowe

2. Leki nieopioidowe

Butamirat

• działa przeciwkaszlowo 3-krotnie silniej niż kodeina

• nie wywołuje lekozależności

• rozszerza oskrzela i upłynnia wydzielinę oskrzelową

• działania niepożądane: wymioty, biegunka, wysypka skórna

• preparat: Sinecod

II. Działające obwodowo - hamują punkty kaszlowe poprzez działanie osłaniające na błonę śluzową i hamowanie w niej zakończeń czuciowych

a) Śluzy roślinne:

• działanie ochronne na błonę śluzową górnych odcinków dróg oddechowych

• działanie osłaniające na błonę śluzową żołądka

• hamowanie wydzielania śluzu w oskrzelach

• preparaty: Prawoślaz, Podbiał, Dziewanna

LEKI WYKRZTUŚNE

Nie wolno ich stosować przy suchym kaszlu i przed snem

Działanie:

• zwiększają i upłynniają wydzielinę oskrzeli

• wzmagają odruch kaszlowy

Podział:

1. Leki sekretolityczne

Zwiększają wydzielanie płynnej wydzieliny oskrzelowej

Jodek potasu:

• po podaniu doustnym jod gromadzi się w gruczole tarczowym, śliniankach, gruczołach śluzowych oskrzeli,

• wydalany przez gruczoły oskrzeli powoduje uwolnienie śluzu

• działania niepożądane: powiększenie gruczołu tarczowego, wodnisty wyciek z nosa, wypryski skórne, nadczynność tarczycy

• p/wskazania: nadczynność tarczycy, gruźlica

Wodorowęglan sodu:

• zwiększa wydzielanie śluzu, powoduje jego upłynnienie

• preparat: sól Emska

Związki kreozotu:

• podawane doustnie, wydalane przez drogi oddechowe

• działanie drażniące na błonę śluzową oskrzeli i zwiększające wydzielanie gruczołów oskrzelowych

• działanie odkażające

• działania niepożądane: nudności, bóle brzucha

• preparat: syrop Gujazyl

Olejki eteryczne:

• działanie jw.

• preparat: olejek eukaliptusowy, tymiankowy, terpentynowy, miętowy

2. Leki mukolityczne

Zmniejszają lepkość wydzieliny poprzez depolimeryzację kwaśnych łańcuchów polisacharydowych plwociny

Bromheksyna:

• działanie mukolityczne, wykrztuśne

• zwiększa wytwarzanie surfaktantu

• dobrze wchłania się z przewodu pokarmowego

• wydalana z moczem, kałem

• działania niepożądane: nudności, wymioty, napady kaszlu

• preparat: Flegamina

Ambroksol:

• aktywny metabolit bromheksyny o silniejszym działaniu

• metabolizowany w wątrobie

• preparat: Mucosolvan, Ambrosol

Acetylocysteina:

• silne działanie mukolityczne

• działania niepożądane: skurcz oskrzeli, krwioplucie, nudności, wymioty, zapalenie jamy ustnej

• p/wskazania: astma, niewydolność oddechowa, ciąża

• preparat: ACC, Fluimucil

LEKI STOSOWANE W ASTMIE OSKRZELOWEJ

Astma - ch. alergiczna objawiająca się spastycznym skurczem oskrzeli w wyniku zetknięcia z alergenem

Objawy kliniczne:

• napady duszności

• duszność wydechowa

• świszczący oddech

• męczący kaszel z odpluwaniem lepkiej plwociny

Leki:

1. Przerywające napad astmy:

• rozszerzające oskrzela (β2-adrenergiczne)

• glikokortykosteroidy

• leki cholinolityczne

2. Zapobiegające występowaniu napadów:

• metyloksantyny

• kromoglikan disodowy

Glikokortykosteroidy:

• silne działanie przeciwzapalne związane z nasileniem działania rozszerzającego oskrzeli

• w napadzie astmy podawane dożylnie, w okresach międzynapadowych doustnie lub wziewnie

• preparat: Hydrocortisonum, Encorton, Budesonid, Dexamethason (najsilniejszy)

Leki β-adrenergiczne:

• silnie rozkurczają mm. gładkie

• hamują uwalnianie mediatorów zapalnych

• zmniejszają przepuszczalność naczyń włosowatych

• pobudzają tworzenie surfaktantu

• wzmagają usuwanie wydzieliny z drzewa oskrzelowego

• działają p/obrzękowo

• działania niepożądane: tachykardia, drżenie mięśniowe, częstoskurcze nadkomorowe, spadek RR

• preparat: Salbutamol, Berotec.

• METYLOKSANTYNY

- WYWOŁUJĄ ROZKURCZ OSKRZELI MIĘŚNI GŁADKICH

- SKUTECZNIE NIWELUJE NOCNE NAPADY DUSZNOŚCI

- METABOLIZOWANA W WĄTROBIE, ŁATWO WCHODZI W REAKCJE Z RÓŻNYMI LEKAMI I ZWIĄZKAMI, WYDALANA Z MOCZEM

- DZIAŁANIA NIEPOŻĄDANE: NUDNOŚCI, WYMIOTY, DRŻENIA MIĘŚNIOWE, BÓLE WIEŃCOWE, SPADEK CIŚNIENIA TĘTNICZEGO, DRGAWKI, ZAPAŚĆ

PREPARATY: Theospirex, Aminophyllinum

Leki cholinolityczne:

• rozszerzają oskrzela

• zagęszczają wydzielinę śluzową

• działania niepożądane: suchość w jamie ustnej, zaczerwienienie skóry, częstoskurcz, napad astmy

• preparat: Atrovent, Berodual

Leki przeciwhistaminowe:

• hamują uwalnianie histaminy (mediatora zapalnego) z kom. zapalnych

• hamują skurcze oskrzeli

• stosowane głównie w leczeniu podtrzymującym, alergicznym zapaleniu błony śluzowej nosa i spojówek oczu

• działania niepożądane: senność, przyrost masy ciała, suchość w jamie ustnej

• preparat: Zyrtec, Zaditen, Ketotifen

LEKI STOSOWANE W CHOROBACH UKŁ. POKARMOWEGO

Czynności przewodu pokarmowego zależą od:

1. Regulacji nerwowej (acetylocholina)

2. Regulacji hormonalnej (gastryna, pentagastryna, histamina, cholecystokinina, somatoststyna)

Fazy czynności wydzielniczej żołądka:

1. Głowowa (acetylocholina→ nerw X→ kom. okładzinowe i kom. G

2. Żołądkowa

3. Jelitowa

LEKI POBUDZAJĄCE WYDZIELANIE SOKU ŻOŁĄDKOWEGO

Stosowane w leczeniu niedokwaśności, braku łaknienia, niestrawności

Kwas solny:

• składnik soku żołądkowego

• podawany doustnie pobudza wydzielanie endogennego kw. solnego

• zastosowanie: przy zaniku błony śluzowej żołądka, poprawa łaknienia

• preparat: Citropepsin

Kofeina:

• stosowana w celach diagnostycznych

• preparat: Coffecrorn

LEKI STOSOWANE W NADKWAŚNOŚCI ORAZ CHOROBIE WRZODOWEJ

1. Leki przeciwhistaminowe (blokery receptora H2)

Ranitydyna:

• hamuje wydzielanie kw. solnego

• nie wpływa na enzymy mikrosomalne wątroby

• słabo przenika do OUN

• preparat: Ranigast

2. Inhibitory pompy protonowej:

• hamują transport jonów wodorowych z kom. okładzinowych światła żołądka i wydzielanie kw. solnego

Omeprazol:

• dobrze wchłania się z przewodu pokarmowego

• silnie blokuje pompę protonową

• zastosowanie: ch. wrzodowa, przepuklina rozworu przełykowego

• preparat: Losec, Controloc

3. Leki zobojętniające:

• nie hamują wydzielania kw. solnego

• zobojętniając kw. solny zmniejszają jego uszkadzające działanie na błonę śluzową żołądka

• działania niepożądane: utrata łaknienia, osłabienie, zakażenia ukł. moczowego

Związki glinu:

• powodują powolne i umiarkowane zobojętnienie treści żołądka

• nie powodują wtórnej nadkwaśności

• działanie ściągające i zapierające

• preparat: Alusal, Alugastrin

Związki magnezu:

• działanie zobojętniające, przeczyszczające

• preparat: Maalox, Rennie

Węglan wapnia:

• działanie zobojętniające kwas solny, ściągające, zapierające

4. Leki osłaniające:

• pokrywając błonę śluzową żołądka izolują od drażniącego działania soku żołądkowego

Cytrynian potasowo-bizmutowy:

• tworzy z wydzieliną nadżerki kompleksy, które w postaci błony chronią nadżerki przed działaniem trawiącym i drażniącym kwasu ułatwiając jej wygojenie

• preparat: Ventrisol

LEKI PRZECIWWYMIOTNE

Metoklopramid:

• działa pobudzająco na perystaltykę żołądka, ułatwiając jego opróżnianie i przejście treści pokarmowej do dalszych odcinków przewodu pokarmowego

• metabolizowany w wątrobie

• nie wpływa na wydzielanie soku żołądkowego

• działa na OUN

• zmniejsza zgagę, pieczenie, bóle

• działania niepożądane: senność, uczucie zmęczenia, u mężczyzn ginekomastia

• preparat: Metoclopramid

Leki przeciwhistaminowe:

• silne działanie przeciwwymiotne

• preparat: Aviomarin

LEKI PRZECZYSZCZAJĄCE

Substancje powodujące wzmożenie czynności motorycznej jelit i ułatwiające wydalanie mas kałowych, stosowane w leczeniu zaparć

1. Osmotyczne środki przeczyszczające:

Sole nieorganiczne, które nie wchłaniają się ze światła pokarmowego, zatrzymują wodę w świetle jelita

Lactuloza:

• syntetyczny dwucukier nie poddający się trawieniu i nie wchłaniający się z przewodu pokarmowego

• zatrzymuje wodę i działa łagodnie przeczyszczająco

• działania uboczne: wzdęcia i bóle brzucha

• preparat: Lactuloza

2. Środki poślizgowe:

Ciekła parafina:

• lepka gęsta ciecz zawierająca mieszaninę wyższych węglowodanów

• rozmiękcza masy kałowe i „oliwi” błonę śluzową jelita cienkiego i grubego

3. Inne środki przeczyszczające:

Bisacodyl:

• stosowany w zaparciach na różnym tle

• nie wchłania się z przewodu pokarmowego

• działa na jelito grube, zwiększa wydzielanie śluzu, przyspiesza ruchy perystaltyczne i wywołuje wypróżnienie

• nie wywołuje przekrwienia narządów miednicy mniejszej

ŚRODKI ZAPIERAJĄCE

Leki przeciwbiegunkowe hamujące nadmierną, wzmożoną perystaltykę jelit i przedłużony czas przebywania treści pokarmowej w jelitach

Środki ściągające:

• powodują denaturację białek i śluzu na powierzchni błony śluzowej jelit co zmniejsza wysięk, przesięk i wydzielanie śluzu

• Tannina - silne działanie ściągające po denaturacji białka

• Smecta - właściwości powlekające w stosunku do błony śluzowej, nie wchłania się z przewodu pokarmowego, zastosowanie w ostrej i przewlekłej biegunce

LEKI MIOLITYCZNE I SPAZMOLITYCZNE

• powodują rozkurczanie mm. gładkich jelit

• znoszą skurcze spastyczne

• zastosowanie: leczenie kolek jelitowych, wątrobowych, nerkowych, w bolesnych skurczach macicy

Drotaweryna:

• działa szybko i silnie spazmolitycznie

• dobrze wchłania się z przewodu pokarmowego

• preparat: No-spa

Loperamid:

• bardzo silne działanie przeciwbiegunkowe

• nie działa na OUN

• powoduje suchość w jamie ustnej

• preparat: Loperamid

LEKI WPŁYWAJĄCE NA CZYNNOŚĆ WĄTROBY

• wątroba jest narządem odpowiedzialnym za syntezę żółci

• funkcje żółci:

1. Emulgacja lipidów, aktywacja lipazy, udział w trawieniu i wchłanianiu lipidów oraz substancji rozpuszczalnych w lipidach (wit. A,D,E,K)

2. Usuwanie zbędnych produktów przemiany materii: np. cholesterol, kwasy żółciowe

3. Regulacja czynności motorycznej jelit oraz hamowanie namnażania drobnoustrojów w jelitach

Podział leków wpływających na czynność wątroby:

1. Żółciotwórcze

2. Żółciopędne (odpowiedzialne za skurcz i opróżnianie pęcherzyka żółciowego)

Zastosowanie:

• stany zapalne dróg żółciowych

• kamica żółciowa (utrudnienie zagęszczanie i krystalizacji żółci)

• dyskinezy pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych

• hiperbilirubinemie

• w celach diagnostycznych

Leki żółciotwórcze:

Kwasy żółciowe

• pobudzają czynność komórek wątrobowych i wydzielanie żółci

• emulgują lipidy i ułatwiają ich trawienie przez lipazy

• ułatwiają wchłanianie składników pokarmowych z jelit, aktywują enzymy trawienne (lipazę)

• działając miejscowo drażniąco pobudzają perystaltykę jelit oraz pobudzają układ przywspółczulny (wzmożenie napięcia mm. jelit, hipotensja)

• działanie bakteriobójcze

• objawy niepożądane: osłabienie, zaburzenia funkcji przewodu pokarmowego, uszkodzenie nerek

• p/wskazania: stany zapalne przewodu pokarmowego, niewydolność mięśnia sercowego

• preparat: Raphacholin

Cholamid

• pochodna kwasu nikotynowego

• działa żółciotwórczo, żółciopędnie i spazmolitycznie

• wskazania: stany zapalne pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych

• preparaty: Cholamid, Bilamid

Oslamid

• pochodna kwasu salicylowego

• działanie żółciotwórcze silniejsze od kwasów żółciowych

• działanie żółciopędne, spazmolityczne, odkażające, obniżające stężenie cholesterolu

• zastosowanie jw.

• preparat: Bilocol

Leki roślinne

• działanie żółciotwórcze i żółciopędne (olejki eteryczne)

• działanie odkażające na drogi, którymi są wydalane: drogi żółciowe, moczowe, oddechowe

• najważniejsze rośliny, w których zawarte są substancje o powyższym działaniu: ziele dziurawca, liść mięty pieprzowej, liść melisy, korzeń mniszka, ziele krwawnika, liść rozmarynu, olejek jałowcowy

• preparaty: Sylimarol, Raphacholin, Rowachol

Leki żółciopędne:

Powodują wzrost napięcia, skurcz i opróżnianie pęcherzyka żółciowego

Hymekromon

• środek silnie spazmolityczny, ułatwiający odpływ żółci

• p/wskazania: niedrożność dróg żółciowych, ciężkie uszkodzenia wątroby

• preparat: Cholestil

Środki stosowane w uszkodzeniach wątroby:

• uszkodzenie wątroby - następstwo ostrych i przewlekłych stanów zapalnych wątroby lub działania czynników toksycznych

Metionina

• aminokwas zawierający siarkę, usprawniający przemianę lipidową

• działanie hepatotropowe podobne do choliny

• zastosowanie: poalkoholowa marskość wątroby, toksyczne uszkodzenie wątroby, np. przedawkowanie paracetamolu

• preparat: Methiovit

Kolestyramina

• aminożywica o dużym powinowactwie do soli żółciowych, z którymi tworzy kompleksy w jelicie

• zapobiega zwrotnemu wchłanianiu kwasów żółciowych i przyspiesza utlenianie cholesterolu w wątrobie, zmniejszając jego stężenie we krwi

• zastosowanie: leczenie świądu na tle marskości wątroby, żółtaczka

• preparat: Cholestyramina

Sylimaryna

• substancja otrzymywana z owoców ostu

• wywiera działanie ochronne na komórkę wątrobową

• stabilizuje ściany komórkowe i hamuje oksydazę lipidową zmniejszając utlenianie lipidów

• zastosowanie: toksyczno-metaboliczne uszkodzenia wątroby, stany po przebytym WZW

• preparat: Sylimarol

Leki rozpuszczające kamienie żółciowe:

Kwas chenodezoksycholowy

• zmniejsza zawartość cholesterolu w żółci

• hamuje wchłanianie cholesterolu

• hamuje syntezę cholesterolu przez hepatocyty

• p/wskazania: żółtaczka, biegunka, ciąża, ostre stany zapalne dróg żółciowych

• preparat: Chenofalk

LEKI MOCZOPĘDNE

Leki zwiększające ilość wydalanego moczu:

Zastosowanie:

• celem usunięcia obrzęków występujących w przewlekłej niewydolności krążenia

• w przewlekłych chorobach nerek

• w marskości wątroby

• w leczeniu zatruć (tzw. diureza wymuszona)

• leczenie choroby nadciśnieniowej

• leczenie ostrego obrzęku płuc i mózgu (mannitol)

Podział:

• silnie działające - diuretyki pętlowe (Furosemid)

• średnio silnie działające tiazydy (hydrochlorotiazyd) (p/wskazane w cukrzycy)

• słabo działające:

a) metyloksantyny (aminofilina)

b) czynne osmotycznie (mannitol)

c) oszczędzające potas (spironol)

Endogenna regulacja przemiany gospodarki wodno-elektrolitowej

1. Wazopresyna - wydzielana z tylnego płata przysadki (osmolalność osocza, zmniejszenie objętości płynu pozakomórkowego, ból, nudnosci, niedotlenienie)

2. Układ Renina-Angiotensyna-Aldosteron

- Angiotensyna

Pochodne Tiazydowe

• hamują wchłanianie zwrotne jonów sodowych w obrębie występującego odcinka pętli nefronu

• dobrze wchłaniają się z przewodu pokarmowego

• wydalają się z moczem w postaci nie zmienionej

• działanie niepożądane: osłabienie siły mięśniowej, nasilenie hiperglikemii, zmniejszenie wydalania kwasu moczowego, zaburzenia żołądkowo-jelitowe, parestezje

Zastosowanie:

• leczenie obrzęków na tle niewydolności krążenia

• obrzęki w zespole nerczycowym (z. nerczycowy - utrata dużych ilości białka - albumin, brak cholesterolu, pojawiają się obrzęki)

• obrzęki u kobiet w ciąży

• obrzęki w stanach napięcia przedmiesiączkowego

Leki moczopędne o bardzo silnym działaniu:

Furosemid

• działa na ramię wstępujące pętli nefronu

• zahamowanie wchłaniania zwrotnego jonów sodowych powoduje upośledzenie czynności przeciwprądowego zwielokrotniacza stężeń

• dobrze wchłania się z przewodu pokarmowego

• wydalany przez przewód pokarmowy oraz przez nerki

• działania niepożądane (hipokaliemia i hipochloremia, odwodnienie, zaburzenia równowagi wodno-elektrolitowej, działanie diabetogenne, zaburzenia żołądkowo-jelitowe, uczulenia

• zastosowanie: leczenie choroby nadciśnieniowej, obrzęki różnego pochodzenia, zatrucia lekami np. barbituranami

• preparat: Furosemid

Leki moczopędne oszczędzające potas (hamują wydzielanie potasu)

Spironolaktony

• związki działające antagonistycznie w stosunku do aldosteronu

• zwiększają wydalanie jonów sodowych i chlorkowych a zarazem wody oraz zatrzymanie w organizmie jonów potasowych i amnonowych

• leki mało toksyczne (wyj. w niewydolności nerek)

• dobrze wchłaniają się z przewodu pokarmowego

• działania niepożądane: hiperkaliemia i hiponatremia, objawy uczuleniowe, ginekomastia

• preparat: Spironol

Leki moczopędne działające na drodze osmotycznej:

• mechanizm działania: zwiększenie osmolarności moczu kanalikowego - przeciwdziałanie wchłanianiu zwrotnemu wody do naczyń krwionośnych

• zastosowanie: w zatruciach - wymuszenie diurezy, obniżenie ciśnienia śródczaszkowego, wstrząs hipowolemiczny

• preparat: Mannitol

LEKI STOSOWANE W OBRZĘKU MÓZGU

Obrzęk mózgu - wzrost ciśnienia śródczaszkowego prowadzący do trwałych uszkodzeń mózgu, śpiączki mózgowej lub zgonu

Pierwotny - efekt nagłego zatrzymania krążenia, urazów mózgu, krwotoku mózgowego, procesu rozrostowego CUN, zapalenia opon i mózgu, po zabiegach neurochirurgicznych, zatruciach

Wtórny - konsekwencja śpiączki wątrobowej, cukrzycowej, zaburzeń wodno-elektrolitowych (hiponatremia), chorób ogólnoustrojowych (niewydolność nerek, nadciśnienie tętnicze, zespół płucno-sercowy)

Ogólne zasady leczenia obrzęku mózgu:

1. Utrzymanie normotensji i normowolemii

2. Utrzymanie fizjologicznego pH (natlenowanie)

3. Monitorowanie ciśnienia śródczaszkowego

4. Zapobieganie drgawkom

5. Zapobieganie hipertermii

Utrzymanie normotensji i normowolemii:

1. Utrzymanie średniego ciśnienia tętniczego ok. 100 mm Hg

2. Stosowanie we wstrzyknięciach lub wlewach dożylnych (w zależności od potrzeb) leków kurczących lub rozkurczających naczynia

3. Przetaczanie osocza oraz roztworów soli (wyj. glukoza) w celu utrzymania prawidłowej obj.krwi

Utrzymanie pH: średnia wartość 7,35-7,45 dzięki należytej wentylacji i stosowaniu wodorowęglanu sodu

Farmakoterapia:

Mannitol:

• zwiększa osmolarność moczu kanalikowego przeciwdziałając zwrotnemu wchłanianiu wody do naczyń krwionośnych

• zwiększa ciśnienie osmotyczne krwi powodując przenikanie wody z mózgowia do naczyń krwionośnych, nie zaburzając przepływu krwi przez naczynia mózgowe

• wydalany wyłącznie przez nerki (uwaga niewydolność nerek!!!)

• preparat: 20% Mannitol

Furosemid

Deksametazon

• lek z wyboru w obniżaniu ciśnienia śródczaszkowego wywołanego różnymi przyczynami

• szczególnie skuteczny we wtórnym obrzęku mózgu i zapobieganiu obrzękowi

• preparat: Dexaven

LEKI STOSOWANE W STANACH DRGAWKOWYCH

Drgawki - umiejscowione lub uogólnione zaburzenia neuronów mózgowych

Przyczyny:

• wrodzone uszkodzenie CUN (urazy, niedotlenienie), zakażenia CUN

• zaburzenia metaboliczne, endokrynologiczne

• wysoka temperatura ciała

• reakcje anafilaktyczne, zatrucia

• objaw abstynencyjny u alkoholików

Stan padaczkowy - drgawki toniczno-kloniczne, pojawiające się bardzo często lub trwające bardzo długo (godziny), pomiędzy którymi chory nie odzyskuje przytomności

Najczęstsze przyczyny:

1. Nagłe odstawienie leków p/padaczkowych lub pochodnych Benzodiazepiny, leków nasennych

2. Hipoglikemia, hipokalcemia, hiponatremia

3. Powikłanie udaru lub urazu mózgu

4. Zapalenia mózgu lub opon mózgowia

Farmakoterapia:

Pochodne Benzodiazepiny

1. Działanie:

• silne przeciwlękowo, uspokajająco i nasennie

• przeciwdrgawkowe

• zmniejszają napięcie mm. szkieletowych

• dobrze wchłaniają się z przewodu pokarmowego

• łatwo przenikają przez barierę krew-mózg

• ulegają biotransformacji w wątrobie

2. Działania niepożądane:

• senność, zaburzenia uczenia się i pamięci, u niektórych paradoksalnie wywołują silne pobudzenie nerwowe, drażliwość, agresywność i bezsenność

3. Interakcje

• silnie potęgują działanie alkoholu etylowego

• nasilają działanie leków nasennych, p/bólowych, uspokajających, środków zwiotczających m.gładkie

4. Zastosowanie: stany drgawkowe, premedykacja do znieczulenia ogólnego, zaburzenia snu, lęki, napięcia, niepokoje

5. Drogi podawania: dożylna, doustna, doodbytnicza

Fenytoina

1. Pochodna Hydantoiny o silnym i długotrwałym działaniu

2. Drogi podawania:

- doustna (w postaci soli sodowej, wchłania się powoli w ok. 90%, max stężenie po 4 - 12 godz)

- dożylna (działa po 15 min, czas działania utrzymuje się do 12 godz)

3. Przenika do wszystkich tk, największe stężenie osiąga w mózgu, wątrobie, nerkach i tk. tłuszczowej

4. Metabolizowana w wątrobie (cytochrom P-450), sprzęgana z kw. glukuronowym, wydalana z moczem i żółcią

5. Objawy niepożądane: oczopląs, podwójne widzenie, niezborność ruchów, nudności, senność, niedokrwistość

6. P/wskazania: zaburzenia przewodnictwa w m. sercowym, ciężka niewydolność serca, hipotonia

7. Zastosowanie: stan padaczkowy, padaczka (w leczeniu przewlekłym)

8. Preparaty: Phenytoinum, Epanutin

Phenobarbital

1. Pochodna kwasu barbiturowego

2. Działanie w zależności od dawki: znieczulająco, nasennie, uspokajająco, przeciwdrgawkowo

3. Drogi podawania: dożylna, doustna (łatwo wchłania się z żołądka, jelit, łączą się z białkami osocza i rozprowadzane do wszystkich narządów), doodbytnicza

4. Łatwo przenikają przez łożysko i do mleka matki (ryzyko zatrucia!)

5. Metabolizowane w wątrobie, częściowo w nerkach i mózgu

6. Wydalany przez nerki z moczem

7. Interakcje

• przyspieszają metabolizm leków p/krzepliwych

• potęgują działanie leków psychotropowych

• wchodzą w reakcje z alkoholem

8. Zastosowanie:

• padaczka

• krótkotrwałe znieczulenie ogólne

• intensywne leczenie urazów CUN

• wykorzystywanie właściwości indukcji enzymatycznej przez Barbiturany, min. we wrodzonych żółtaczkach związanych, nadmierne wydzielanie estrogenów

9. P/wskazania:

• uczulenie

• uszkodzenie nerek, ciężkie uszkodzenie wątroby

• osoby w wieku podeszłym

10. Zatrucia:

a) ostre

• efekt przedawkowania nasennego, w celach suicydalnych

• objawy: utrata przytomności, zaburzenia oddychania, sinica, hipotermia, częstoskurcz, hipotensja, zwężenie źrenic, zgon (porażenie ośrodka oddechowego i naczynioruchowego)

• leczenie: płukanie żołądka, diureza wymuszona, dializa, respiratoterapia, leczenie objawów wstrząsu

b) przewlekłe

• efekt nadużywania Barbituranów (nerwice, psychopaci)

• objawy: zaburzenia czynności wątroby, nerek, szpiku

• nagłe odstawienie wywołuje objawy abstynencyjne: pobudzenie, stany lękowe, drżenia mięśniowe, nudności, wymioty, bóle brzucha, hipotensja, częstoskurcz, delirium, napady padaczkowe

• brak swoistego leczenia farmakologicznego zatruć przewlekłych

• preparaty: Luminal, Tiopental, Klonazepam, Depakine

LEKI STOSOWANE W NAGŁYMA ZATRZYMANIU KRĄŻENIA

Mechanizmy zatrzymania akcji serca:

1. Migotanie komór - chaotyczna czynność elektryczna komór, która nie zapewnia skutecznej hemodynamicznie czynności mechanicznej

2. Asystolia - brak czynności mechanicznej i elektrycznej serca

3. Czynność elektryczna serca bez tętna - brak skutecznej czynności mechanicznej pomimo zachowania czynności elektrycznej

Adrenalina

1. Wytwarzana przez kom. chromochłonne rdzenia nadnerczy i wydzielana do krwiobiegu pełniąc funkcje hormonu

2. Silnie pobudza receptory β1 i β2 - adrenergiczne:

• przyspiesza czynność serca i zwiększa jego pracę (β1)

• zwiększa ciśnienie skurczowe i obniża rozkurczowe (β1)

• zwiotczenie mięśni i rozszerzenie dróg oddechowych (β2)

• hamuje rozpad komórek tucznych (mastocyty) i uwalnianie przez nie substancji kurczących oskrzela

• w drogach oddechowych kurczy naczynia krwionośne, zmniejsza obrzęk błony śluzowej i wydzielanie śluzu (β2)

• nie przenika do CUN

• działa na nerki i zwiększa uwalnianie reniny (β1)

1. Zastosowanie:

• zatrzymanie czynności serca w mechanizmie asystolii i migotania komór

• wstrząs anafilaktyczny i kardiogenny

• celem tamowania krwawień

4. Drogi podawania: dożylna, dotchawicza, doszpikowa, podskórna

Atropina:

1. Alkaloid występujący w wilczej jagodzie

2. Antagonista receptorów muskarynowych (M1, M2, M3)

3. Łatwo wchłania się z przewodu pokarmowego i przenika przez barierę krew-mózg

4. Powoduje silne pobudzenie CUN

5. Zastosowanie:

• zatrzymanie akcji serca w mechanizmie asystolii, zaburzenia rytmu serca (bradykardie)

• moczenie nocne

• zatrucia, biegunki: hamowanie perystaltyki jelit

• choroba lokomocyjna: działanie p/wymiotne w wymiotach pochodzenia błędnikowego wskutek hamowania ośrodków w rdzeniu przedłużonym

• premedykacja przedoperacyjna: zmniejszenie napięcia n. X i wydzielania śluzu w drogach oddechowych

• diagnostyka okulistyczna: rozszerzenie źrenicy

6. Drogi podawania: podskórna, dożylna, dotchawicza

7. Działania niepożądane:

• zaburzenia akomodacji, suchość błon śluzowych

• wzdęcia, zaparcia, zaleganie gęstego śluzu w drogach oddechowych

• częstoskurcze

• podwyższenie temperatury ciała

• niepokój, pobudzenie psychoruchowe, halucynacje

8. Toksyczność:

• przedawkowanie może prowadzić do maksymalnego rozszerzenia źrenic

• zaburzenia widzenia, światłowstręt

• zaburzenia połykania, wymioty, nudności

• zaczerwienienie twarzy, zatrzymanie oddawania moczu, halucynacje, śpiączka

• preparat w przedawkowaniu: Fizostygmina

9. Preparat: Atropinum sulfuricum

Wodorowęglan sodu:

1. Zastosowanie:

• ciężka kwasica metaboliczna (kwasica utrzymująca się podczas reanimacji, długotrwałe zatrzymanie krążenia, długotrwała intubacja)

• przedawkowanie trójpierścieniowych leków przeciwdepresyjnych

• hiperkaliemia

• po podaniu doustnym bardzo silnie zobojętnia kwas solny z wtórnym wydzielaniem dwutlenku węgla eliminując ból

• ułatwia rozpuszczenie zalegających mas śluzowych, oczyszczanie ran

• działa miejscowo p/zapalnie i zmienia odczyn zapalny tkanek

2. Preparat: Wodorowęglan sodu, Wody mineralne (Zuber, Vichy, Ems, Stefan)

LEKI DEFIBRYLUJĄCE

Amiodaron:

• pobudza receptory α i β - adrenergiczne

• pobudza ukrwienie mięśnia sercowego

• zastosowanie: migotanie komór, częstoskurcze komorowe

• objawy uboczne: zaburzenia funkcji tarczycy (nadczynność lub niedoczynność)

• preparat: Opacorden, Cordarone

Lidokaina:

1. Działanie:

- hamujący wpływ na układ przewodzący serca (działanie p/arytmiczne)

- silne miejscowe działanie znieczulające

2. Dobrze rozpuszcza się w tłuszczach

3. Szybko penetruje z krwi do tkanek

4. Metabolizowana w wątrobie, wydalana przez nerki

5. Zastosowanie:

- migotanie komór lub częstoskurcz komorowy, oporny na wyładowania elektryczne

- znieczulenia powierzchniowe i głębokie

6. P/wskazania: bradykardia, nadwrażliwość na lek, nużliwość mięśni

7. Toksyczność i działania niepożądane:

- w wyniku przedawkowania nudności i wymioty

- obniżenie ciśnienia tętniczego

- drżenia mięśniowe, poty

- w ciężkich zatruciach drgawki, zaburzenia widzenia, zapaść, porażenia ośrodka oddechowego (leczenie zatruć: Diazepam)

Bretylium:

1. Działanie:

- przyspiesza aktywację pompy sodowej

- słabo wchłania się z przewodu pokarmowego

2. Zastosowanie:

- zaburzenia rytmu oporne na inne leki (migotanie komór)

- zaburzenia rytmu wywołane hipotermią lub zatruciem glikozydami naparstnicy

3. Działania niepożądane:

- hipotonia ortostatyczna

- nudności, wymioty, zawroty głowy

- osłabienie siły mięśniowej

4. P/wskazania: bradykardia, bloki przedsionkowo-komorowe

Siarczan magnezu:

Wskazania: migotanie komór lub częstoskurcz komorowy oporny na wyładowania elektryczne, przy podejrzeniu hipomagnezemii

Chlorek wapnia:

Wskazania (wyłącznie!): hiperkaliemia, hipokalcemia, przedawkowanie blokerów kanału wapniowego

LEKI STOSOWANE W CHOROBIE NADCIŚNIENIOWEJ

Podział nadciśnienia tętniczego:

I okres - nadciśnienie łagodne

II okres - nadciśnienie umiarkowane

III okres - nadciśnienie ciężkie

IV okres - przełom nadciśnieniowy

Podział farmakologiczny leków przeciwciśnieniowych:

1. Leki moczopędne i diuretyki (Furosemid, Tiazydy, Sporonolakton)

2. Leki hamujące aktywność ukł. współczulnego :

1. Leki β-adrenolityczne: Propranolol, Metoprolol, Acebutolol, Bisoprolol

2. Leki hamujące ośrodkowo aktywność ukł. współczulnego: Klonidyna, Metyldopa, Rezerpina, Urapidyl

3. Leki α-adrenolityczne: Prazosyna, Doksazosyna, Terazosyna

3. Inhibitory konwertazy angiotensyny: Kaptopryl, Perindopryl, Enaraplyl, Lizynopryl, Chinazapryl

4. Blokery kanałów wapniowych: Nitrendypina, Werapamil, Diltiazem, Almodypina

5. Leki o bezpośrednim działaniu na naczynia: Dihydralazyna, Diazoksyd

Alkaloidy Rauwolfii - Rezerpina:

• wywołują powolny i długotrwały spadek ciśnienia tętniczego krwi

• równolegle zwalniają akcję serca

• działają ośrodkowo na struktury współczulne podwzgórza oraz twór siatkowaty

• mechanizm działania - upośledza zdolność magazynowania amin katecholowych w tkankach (OUN, ściana naczyń, serce, nadnercza)

• p/wskazania: choroba wrzodowa, psychozy z komponentą depresyjną, niewydolność serca

• preparaty: Normatens, Bipressin

• działania niepożądane:

a) wzmożenie perystaltyki

b) zmęczenie i senność

c) stany depresyjna niekiedy z tendencjami samobójczymi

d) objawy parkinsonizmu

e) długotrwałe leczenie może wywołać raka sutka u kobiet

- wskazania: nadciśnienie tętnicze w II i III okresie

Metyldopa:

• inhibitor dekarboksylazy dopa - enzymu katalizującego przejście w dopaminę (prekursora noradrenaliny)

• zahamowanie syntezy noradrenaliny wywołuje spadek RR i obniżenie progu pobudliwości nerwowej

• działania niepożądane: zaburzenia snu, suchość w jamie ustnej, zaburzenia potencji, depresja

• preparat: Dopegyt

Klonidyna:

• lek o działaniu ośrodkowym, hamuje układ RAA

• nasila zatrzymanie jonów sodowych i wody, upośledzenie sprawności intelektualnej

• senność, zaburzenia potencji

• preparat: Iporel

Leki α - adrenolityczne:

• działa wybiórczo na receptory α1 - adrenolityczne

• działanie miolityczne na ścianę naczyń

• zmniejsza zużycie tlenu przez mięsień sercowy

• p/wskazania: uczulenia, ciąża i okres laktacji, wiek poniżej 12 lat

• preparaty: Polpressin, Minipress, Ebrantil

Leki β - adrenolityczne:

• blokery receptorów β1 w sercu

• zwalniają czynność serca

• zmniejszają kurczliwość serca - zmniejszenie zapotrzebowania mięśnia sercowego na tlen

• poprawiają tolerancję wysiłku

• zmniejszają natężenie i częstość bólu wieńcowego

• skutecznie obniżają ciśnienie tętnicze

• dobrze wchłaniają się z przewodu pokarmowego, metabolizowane w wątrobie

• p/wskazania:

a) objawowa bradykardia (ryzyko nasilenia),

b) objawowa hipotonia,

c) bloki przedsionkowo-komorowe,

d) ciężka nie wyrównana niewydolność serca,

e) astma

• działania niepożądane:

a) bradykardia, nasilenie bloków przedsionkowo-komorowych

b) skurcz tętnic obwodowych i upośledzenie obwodowej perfuzji tkankowej

c) zmęczenie, ból głowy, zaburzenia snu, bezsenność - działanie na OUN

d) nasilenie impotencji i utrata libido

• preparaty: Bisocard (bisoprolol), Metocard, Betalok ZOK (metoprolol), Propranolol, Atenolol, Sectral (Acebutolol)

Blokery kanału wapniowego:

• powodują rozszerzenie tętnic nasierdziowych i tętniczek oporowych przez co zwiększają przepływ wieńcowy

• zmniejszają zapotrzebowanie mięśnia sercowego na tlen poprzez obniżenie oporu w krążeniu dużym

• niektóre (Diltiazem, Werapamil) zwalniają czynność serca i zmniejszają kurczliwość

• obniżają ciśnienie tętnicze wskutek działania miorelaksacyjnego na mm. gładkie

• wskazania: nadciśnienie tętnicze, choroba wieńcowa (nietolerancja β - blokerów)

• p/wskazania:

a) niewydolność serca (nie dotyczy Amlodypiny), bradykardia

b) zaparcia i hipotonia

c) zaczerwienienie twarzy, ból głowy

d) obrzęk stóp i goleni

• preparaty: Cordafen, Nitrendypina, Diltiazem, Dilzem, Isoptin, Amlozek, Amlopin

Pochodne hydrazynoftalazyny:

• zmniejszają opory dla przepływu krwi w tętnicach obwodowych mózgu

• działanie depresyjne na mm. gładkie

• lekkie działanie moczopędne

• działania niepożądane: nudności, brak łaknienia, bóle i zawroty głowy, szumy w uszach

• preparaty: Dihydralazyna, Binazin, Bipressin

Antagoniści układu Renina-Angiotensyna-Aldosteron:

• hamują syntezę angiotensyny II - najsilniejszego fizjologicznego czynnika zwężającego naczynia

• rozszerzają naczynia i zmniejszają opór naczyniowy

• obniżają ciśnienie tętnicze krwi

• zmniejszają wytwarzanie cholesterolu

• zwiększają stężenie potasu w organizmie

• działanie nefroprotekcyjne - zwolnienie progresji dysfunkcji nerek u chorych na cukrzycę i kłębuszkowe choroby nerek

• p/wskazania: ciąża i okres laktacji, objawowa hipotonia, zwężenie tętnic nerkowych, uporczywy kaszel, reakcje uczuleniowe

• działania niepożądane:

a) hipotonia

b) ostra niewydolność nerek, najczęściej u chorych ze zwężeniem tętnic nerkowych

c) hiperkaliemia, najczęściej u chorych w starszym wieku

d) kaszel

e) neutropenia

f) utrata smaku

• preparaty: Kaptopryl, Enarenal (Enarapryl), Prestarium (Peryndopryl), Inhibace (Cilazapril), Lisinopril, Gopten (Trandolaptyl)

Leki moczopędne

ANTYBIOTYKI

Wiadomości wstępne:

1. Związki biogenne o właściwościach hamowania w małych stężeniach rozwoju drobnoustrojów

2. Działanie bakteriostatyczne - hamowanie zdolności podziału komórki bakteryjnej bez upośledzenia innych jej czynności

3. Spektrum antybiotyczne - zakres działania przeciwko określonym drobnoustrojom w stężeniu stosunkowo nieszkodliwym dla komórek organizmu gospodarza

Mechanizm działania

• hamują procesy przemiany materii i upośledzają przyswajanie niektórych substancji niezbędnych dla życia i rozmnażania się drobnoustrojów

Antybiotykooporność

• właściwość drobnoustrojów objawiająca się brakiem wrażliwości drobnoustrojów na cytobójcze lub cytotoksyczne działanie antybiotyków. Wyróżnia się oporność naturalną i oporność nabytą

Podział ze względu na typ działania:

1. Bakteriobójcze

- antybiotyki β- laktamowe (Penicylina, Hiconcil, Zinnat)

- aminoglikozydy (Gentamycyna)

2. Bakteriostatyczne:

- makrolidy (Klacid, Erytromycyna)

- tetracykliny (Doxycyclina)

Zakres działania przeciwbakteryjnego:

1. Wąskie spektrum działania

- działające wyłącznie na bakterie gram - dodatnie: Penicylina, Makrolidy,

- działające głównie na bakterie gram - ujemne: Aminoglikozydy

- działające na prątki, pierwotniaki, grzyby

2. Szerokie spektrum działania: działające na dużą liczbę różnych rodzajów drobnoustrojów:

- Tetracykliny

- złożone Penicyliny (Augmentin, Amoksiklav)

- Kotrimoksazol (Biseptol)

- Cefalosporyny II i III generacji (Zinnat, Fortum)

Losy w organizmie:

Działanie antybiotyków zależy od stężenia w ognisku zakażenia (MIC- minimalne stężenie hamujące) oraz od stężenia we krwi uwarunkowanego dawką antybiotyku, stopniem wchłaniania z miejsca podania, metabolizmu i wydalania leków

Wchłanianie antybiotyków:

1. Nie wchłaniające się z przewodu pokarmowego: Aminoglikozydy, Karbapenemy

2. Słabo wchłaniające się: Ampicylina, Linkomycyna

3. Średnio wchłaniające się: Amoksycylina

4. Dobrze wchłaniające się: Tertracyklina, Doksycyklina

Przenikanie do tkanek i płynów ustrojowych

- cecha o dużym znaczeniu praktycznym

- czynniki odgrywające rolę: lipofilność, stopień wiązania z białkami krwi, ph tkanek i krwi

Wydalanie:

1. Główna droga - nerki z moczem

2. Nieliczne w większym stopniu z żółcią

Działania niepożądane:

- leki o wybiórczej toksyczności - większe w stosunku do komórek drobnoustrojów niż komórek organizmu wyższego

- duży współczynnik terapeutyczny

- grupy działań niepożądanych: bezpośrednie działanie toksyczne, reakcje uczuleniowe, dysbakteriozy

Bezpośrednie działanie toksyczne:

- hepatotoksyczne (uszkadzające wątrobę) - Makrolidy, Tertacykliny

- ototoksyczne (uszkadzające słuch) - Aminoglikozydy

- nefrotoksyczne (uszkadzające nerki) - Cefalosporyny I gen.,

- uszkadzające zawiązki zębów - Tertracykliny (małe dzieci i płody)

Reakcje uczuleniowe: wysypki, zmiany we krwi (leukopenie - spadek poziomu białych ciałek we krwi), wstrząs penicylinowy, uszkodzenie szpiku

Dysbakteriozy:

• efekt działania antybiotyków o szerokim spektrum

• zmiany patologiczne błon śluzowych objawiające się m.in. zapaleniem gardła, języka, żołądka, jelit (biegunki, nudności, wymioty), nadkażeniem drobnoustrojami niewrażliwymi na stosowany antybiotyk (zbyt długi okres podawania leków)

Kojarzenie antybiotyków:

• równoczesne stosowanie 2 lub więcej antybiotyków

• należy uwzględnić działanie synergistyczne oraz zmniejszenie niebezpieczeństwa wytworzenia oporności

• dopuszczalne kojarzenie antybiotyków bakteriobójczych z bakteriobójczymi lub bakteriostatycznych z bakteriostatycznymi

Interakcje

• antybiotyki wykazują działanie neurotropowe - możliwość wzmagania działania leków wpływających na układ nerwowo - mięśniowy

• wpływ na układ krążenia (spadek RR, zapaść) przy równoczesnym stosowaniu leków narkotycznych oraz leków przeciwbólowych

• zaburzenia funkcji obwodowego układu nerwowego (parestezje, pobudzenie psychoruchowe) przy równoczesnym stosowaniu np. Streptomycyny i Zyrtecu

• nasilenie działania kardiotoksycznego leków przeciwpadaczkowych przy równoczesnym stosowaniu Chloramfenikolu

Wskazania do antybiotykoterapii:

1. Bakteriologiczna identyfikacja chorobotwórczego drobnoustroju

2. Kliniczne rozpoznanie (prawdopodobne) patogennego wrażliwego drobnoustroju

3. Ciężki stan kliniczny chorego zakażonego

4. Zagrożenie chorego zakażeniem (?)

Przeciwwskazania:

1. Zakażenie drobnoustrojami niewrażliwymi - bez zagrożenia życia

2. Brak rozpoznania bakteriologicznego

3. Wymagana dawka antybiotyku jest większa niż dawka toksyczna

4. Nietolerancja antybiotyku

Penicyliny

Mechanizm działania:

- działanie uszkadzające na ścianę komórki bakteryjnej

- działają na bakterie gram-dodatnie (wyj. gronkowce) oraz na niektóre gram-ujemne, nieliczne beztlenowce

Losy w organizmie:

- stopień wchłaniania z jelit zróżnicowany wahający się od 5-90%

- szybka wchłanialność po podaniu domięśniowym

- szybka wydalane przez nerki z moczem

- okres półtrwania 46-60min

- różny stopień wiązania z białkami krwi - od 20% (Ampicylina) do 90% (Oxacylina)

Wstrząs anafilaktyczny po penicylinie:

1. Adrenalina 0,5- 1mg podskórnie lub domięśniowo,

2. Hydrokortyzon 100-200mg dożylnie, następnie w powolnym wlewie kroplowym

3. Glukonian wapnia (bardzo ostrożnie!!!) 10ml 10% roztworu

Zastosowanie

• zakażenia paciorkowcowe (płonica,angina,zapalenie ucha środkowego, zapalenie wsierdzia, ropnie,ropowice)

• zakażenia gronkowcowe - stosować jedynie Penicyliny penicylinazooporne (z uwagi na wytwarzanie β- laktamaz przez gronkowce)

• zapalenie pneumokokowe płuc, meningokokowe opon mózgowo - rdzeniowych

• zapalenie dróg żółciowych

• kiła, tężec, błonica

Preparaty: Penicylina krystaliczna, Syntarpen, Ampicilina, Pipril, Hiconcil,

Preparaty złożone: Augmentin (Amoksycylina + Kwas Klawulanowy), Unasyn (Amoksycylina + Sulbaktam)

Cefalosporyny

Losy w organizmie

• większość nie wchłania się z przewodu pokarmowego lub wchłania się niedostatecznie (wyj. Cefalosporyny I i II generacji)

Mechanizm działania:

- hamowanie syntezy ściany komórki bakteryjnej

Zakres działania przeciwbakteryjnego

• cefalosporyny II i III gen. cechuje szeroki zakres działania - działają na drobnoustroje gram-dodatnie i ujemne, tlenowce i beztlenowce

• cefalosporyny I gen. działają głównie na drobnoustroje gram-dodatnie

Penetracja do tkanek (zależnie od generacji)

- dobrze przenikają do większości tkanek i płynów tkankowych (II i III gen)

Droga wydalania: głównie przez nerki z moczem. Krótki okres półtrwania (ok. 1 godz.) Wymagający ich częstego podawania

Działania niepożądane:

• reakcje uczuleniowe (wysypki skórne, gorączka), rzadko wstrząs (reakcja krzyżowa z penicylinami)

• miejscowe działanie drażniące - po podaniu dożylnym możliwość zakrzepowego zapalenia żył

• podawane doustnie mogą wywoływać zaburzenia czynności przewodu pokarmowego (nudności, wymioty, biegunki)

• zaburzenia czynności wątroby

• upośledzenie czynności krwiotwórczej szpiku (neutropenie, trombocytopenie)

Interakcje

- działają synergistycznie przeciwbakteryjnie w stosunku do Aminoglikozydów

Zastosowanie:

- profilaktyka zakażeń pooperacyjnych

- zakażenia wywołane przez escherichia coli

- posocznice

- zakażenia brzuszne, chirurgiczne

Preparaty: I generacja: Sefril, Keflex, Duracef,

II generacja: Ceclor, Zinnat, Zinnacef,

III generacja: Biotum, Fortum,

Aminoglikozydy

Wytwarzanie: większość wytwarzana przez promieniowce

Losy w organizmie:

• nie wchłaniają się z przewodu pokarmowego

• łatwo przenikają do mleka, słabo do płynu mózgowo - rdzeniowego (lepsza przenikalność w stanach zapalnych opon)

• nie ulegają biotransformacji

• wydalają się w postaci nie zmienionej głównie z moczem oraz z żółcią (ok. 30%)

Mechanizm działania

- działają bakteriobójczo w wyniku zaburzeń informacji genetycznej m- RNA

- działają głównie na drobnoustroje gram-ujemne

Działania niepożądane:

- ototoksycznie (zaburzenia równowagi i głuchota)

- nefrotoksycznie (zależnie od typu antybiotyku i od dawki)

- kuraropodobne ( nie należy kojarzyć z lekami znieczulania ogólnego

- działanie hepatotoksyczne

- działanie neurotoksyczne (bóle głowy, parestezje, drżenia)

Zastosowanie - leczenie zarezerwowane do ciężkich zakażeń

- gruźlica - Streptomycyna (w skojarzeniu z innymi tuberkulostatykami)

- ciężkie zapalenie opon mózgowo - rdzeniowych

- zapalenie wsierdzia

- zakażenie dróg moczowych

- bakteryjne zakażenie przewodu pokarmowego

Preparaty: Streptomycyna, Gentamycyna, Amikacyna

Tetracykliny

Wytwarzanie

- antybiotyki wytwarzane przez promieniowce, obecnie używane pochodne półsyntetyczne

- słabo rozpuszczają się w wodzie

Losy w organizmie

• wchłaniają się miernie z przewodu pokarmowego

• mleko i produkty mleczne upośledzają wchłanianie

• wiążą się z białkami krwi w 20-60%

• łatwo przenikają do większości tkanek

• odkładają się w kościach, zębach, skórze, wątrobie, tk. zmienionych zapalnie oraz tk. nowotworowych

• długi okres półtrwania 8-18godzin

Mechanizm działania:

- działają bakteriostatycznie, w większych stężeniach również bakteriobójczo

- zmieniają przepuszczalność błony cytoplazmatycznej

- uszkadzają rybosomy w komórce

Zakres działania

- działają na większość bakterii gram-dodatnich i ujemnych, tlenowce i beztlenowce, krętki, pierwotniaki

Działania niepożądane:

- działanie drażniące na błonę śluzową przewodu pokarmowego (nudności, wymioty, bóle brzucha)

- hepatotoksycznie

- nefrotoksycznie

- ototoksycznie

- zaburzenia krzepliwości krwi

- dysbakteriozy

- odkładają się w kościach, zębinie, szkliwie powodując brązowe zabarwienie (skłonność do próchnicy)

Zastosowanie: choroby weneryczne, krztusiec, zapalenia płuc, błonica, tężec, promienica, toksoplazmoza, czerwonka pierwotniakowa

Preparaty: Doxycyklina, Vibramycyna

Makrolidy

Budowa chemiczna

- silne zasady tworzące z kwasami źle rozpuszczalne w wodzie kwaso - i zasadoniestabilne sole

Mechanizm działania

- hamują biosyntezę białek

- działają bakteriostatycznie, w większych stężeniach bakteriobójczo

Zakres działania:

- działają na bakterie gram-dodatnie i tylko niektóre gram-ujemne,

- działanie przeciwpełzakowe i przeciwtasiemcowe

Losy w organizmie

- łatwo wchłaniają się z przewodu pokarmowego

- łączą się z białkami w 70-75%

- trudno przenikają do tkanek (CUN)

- metabolizowane głównie przez demetylację w wątrobie, wydalane z żółcią

Działania niepożądane

- mało toksyczne

- dolegliwości żołądkowo - jelitowe

- niekiedy uszkodzenie wątroby (żółtaczka cholestatyczna)

- reakcje uczuleniowe

Zastosowanie:

- zakażenia gronkowcami, paciorkowcami

- atypowe zapalenia płuc

- zakażenia drobnoustrojami gram-dodatnimi i ujemnymi górnych i dolnych dróg oddechowych

- zakażenia dróg żółciowych

- czerwonka pełzakowa

Preparaty: Erytromycyna, Klacid, Rulid, Sumamed, Davercin

Linkozamidy

Budowa chemiczna, wytwarzanie:

• leki o budowie aminokwasu

• mechanizm działania polega na hamowaniu syntezy białka bakteryjnego

• działają bakteriostatycznie, w większych stężeniach bakteriobójczo

• działają głównie na drobnoustroje gram-dodatnie i ujemne, szczególnie na paciorkowce, gronkowce, maczugowce błonicy, beztlenowce

Losy w organizmie:

- wchłanianie zależnie od leku: Klindamycyna wchłania się dobrze, Linkozamina słabo

- wiążą się z białkami w 90%

- ulegają biotransformacji w wątrobie, wydalane głównie z moczem

- biologiczny okres półtrwania wynosi ok. 3 godz.

Zastosowanie:

zakażenia beztlenowcami

1. Zakażenia brzuszne i ginekologiczne

2. Profilaktyka zakażeń pooperacyjnych

3. Zakażenia układu oddechowego i tkanek miękkich beztlenowcami

Działania niepożądane:

- dobra tolerancja, mała toksyczność

- reakcje uczuleniowe, głównie skórne

- miejscowe działanie drażniące- zakrzepowe zapalenie żył po podaniu dożylnym

- nieznaczne działanie kuraropodobne

Preparaty: Dalacin C, Lincocin

LEKI NACZYNIOWE STOSOWANE W CHOROBIE WIEŃCOWEJ

Niewydolność naczyń wieńcowych - dysproporcja pomiędzy zapotrzebowaniem serca a podażą, przy czym najistotniejszy i najwcześniej odczuwalny jest niedobór tlenu.

Istota leczenia to poprawa bilansu tlenowego serca poprzez zastosowanie leków:

1. Rozszerzających naczynia krwionośne

2. Zmniejszających zapotrzebowanie mięśnia serca na tlen poprzez zmniejszenie jego pracy

Leki stosowane w napadzie bólu:

Azotany, których właściwym czynnikiem rozszerzającym naczynia są jony azotynowe (no)

Nitrogliceryna

• po podaniu podjęzykowym działa po 1-5 min., wskutek szybkiego przenikania do sieci naczyń chłonnych błony śluzowej

• działania niepożądane: zaczerwienienie twarzy, zawroty głowy, spadki wartości ciśnienia tętniczego

• preparaty: Nitroglycerinum, Nitromint, Nitrocard

Izosorbit

• mechanizm działania polega na bezpośrednim porażeniu mięśni gładkich

• szybki okres działania po podaniu podjęzykowym

• zmniejszają powrót żylny do serca

• wskazania: bóle wieńcowe o charakterze napadowym i profilaktyce w napadach przewlekłych

• przeciwwskazania: jaskra, niedociśnienie, choroby nerek

• preparaty: Mononit, Sorbonit, Aerosonit,

Leki stosowane w zapobieganiu bólu:

1. Preparaty izosorbitu o przedłużonym działaniu

• zastosowanie mikrospansulek z izosorbitem o różnym czasie rozpuszczania znosi działania uboczne tj. Bóle i zawroty głowy, omdlenia ortostatyczne

• Preparaty: Sorbonit Prolongatum, Effox Long, Isoket, Iso - Mack Retard, Mononit Retard, Pentaerythritol Forte

2. Syndoiminy

Molsidomina

• rozszerza naczynia krwionośne zarówno żylne jak i tętnicze

• zmniejsza obciążenie wstępne i następcze, poprawia bilans tlenowy serca

• hamuje agregację płytek krwi

• wchłania się prawie całkowicie po podaniu podjęzykowym lub doustnym

• w około 30-40% ulega efektowi pierwszego przejścia

• wskazania: dusznica bolesna stabilna, zastoinowa niewydolność serca, nadciśnienie tętnicze

• działania niepożądane: bóle głowy, zaczerwienienie twarzy, hipotonia ortostatyczna, nudności, wymioty, biegunka

3. Trimetazydyna

• poprawia bilans energetyczny niedotlenionych komórek dzięki czemu zapobiega zmniejszeniu stężenia atp,

• zmniejsza kwasicę wewnątrzkomórkową

• wykazuje działanie antyoksydacyjne

• wskazania: stabilna dławica piersiowa

• działania niepożądane: nudności i wymioty

• preparat: Preductal

Leki „ekonomizujące” czynności mięśnia sercowego:

Leki β- adrenolityczne

Działają inotropowo ujemnie, chronotropowo oraz batmotropowo ujemnie, a więc:

• zmniejszają zapotrzebowanie na tlen, zmniejszają kurczliwość mięśnia sercowego,

• poprawiają tolerancję wysiłku

• zmniejszają natężenie i częstość bólu wieńcowego

Blokery kanału wapniowego

• powodują rozszerzenie tętnic nasierdziowych i tętniczek oporowych

• zmniejszają zapotrzebowanie m. sercowego na tlen wskutek zmniejszenia oporu w krążeniu dużym i obniżenia ciśnienia tętniczego

• zastosowanie: zamiast β - blokerów, lub w skojarzeniu

Podstawowe leki stosowane w chorobie niedokrwiennej serca (stabilnej dławicy piersiowej)

1. Inhibitory enzymu konwertującego (ACE-I)

2. Leki β- adrenolityczne (β - blokery)

3. Statyny - leki stabilizujące blaszkę miażdżycową

4. Kwas acetylosalicylowy (ASA), np. Acard, Polocard, Bestpirin, lub w przypadku nietolerancji pochodne Tienopirydyny (Aclotin, Ticlo, Areplex, Plavix)

LEKI PRZECIWWSTRZĄSOWE

Wstrząs - zespół objawów klinicznych występujących wówczas, gdy homeostatyczne mechanizmy organizmu nie są w stanie zapewnić prawidłowego przepływu krwi przez ważne dla życia narządy.

W zależności od czynnika wywołującego wyróżnia się następujące postacie wstrząsu:

1. Pokrwotoczny, hipowolemiczny, pourazowy wskutek zmniejszenia objętości krwi krążącej

2. Kardiogenny: wywołany zaburzeniami czynności wyrzutowej mięśnia sercowego (ciężkie arytmie, zaburzenia czynności mięśnia)

3. Wstrząs w przebiegu zatoru tętnicy płucnej (zaburzenia przepływu krwi)

4. Wstrząs w przebiegu tamponady serca

5. Septyczny spowodowany zaburzeniami krążenia indukowanymi toksynami lub innymi mediatorami uszkodzenia

6. Anafilaktyczny wywołany zmniejszeniem napięcia ścian naczyń

7. Neurogenny

Obraz kliniczny: blada, zimna, spocona skóra, zaburzenia świadomości, tachykardia, hipotensja, skąpomocz / bezmocz.

Ogólne zasady postępowania:

1. Możliwie szybkie usunięcie przyczyny wstrząsu

2. Usunięcie objawów wstrząsu

3. Diagnostyka różnicowa

4. Leczenie objawowe

5. Wczesna profilaktyka i leczenie zespołu MODS (zespół niewydolności wielonarządowej)

Leczenie zaburzeń wolemii:

1. Roztwory krystaloidów i koloidowe środki osoczozastępcze:

Roztwory krystaloidowe:

• 0,9% nacl

• płyn ringera

• 5% glukoza - pozostaje bardzo krótko w łożysku naczyniowym (nie powinna być używana do zwiększenia objętości płynu śródnaczyniowego!!)

Roztwory koloidalne:

• 6% dekstran

• 6% hes (roztwór średniocząsteczkowej hydroksyetyloskrobii

2. Masa erytrocytarnej (wstrząs pokrwotoczny) celem uzyskania wartości hematokrytu (30-35%) lub hemoglobiny (10-11,5g%)

Leki wazopresyjne i o działaniu inotropowo dodatnim (zwiększające siłę skurczu m. sercowego):

Zastosowanie w zależności od rodzaju wstrząsu:

• pochodne Katecholoamin: Dopamina, Dobutamina, Dopeksamina

• Katecholoaminy: Noradrenalina, Adrenalina

• Inhibitory Fosfodiesterazy : Milrynon, Amrynon

Preparaty:

Dobutamina (Dobuject, Dobutrex)

• pobudza receptory β1-adrenergiczne działając inotropowo dodatnio i zwiększając obj. minutową serca

• bardziej niż dopamina zwiększa ukrwienie mięśnia sercowego

Dopamina - efekt zależny od dawki

• w małej dawce oddziaływuje na receptory dopaminergiczne w nerce i krążeniu trzewnym, powodując zwiększenie ukrwienia i wzrost diurezy; w średniej dawce działa inotropowo( zwiększa siłę skurczu) i chronotropowo dodatnio (przyspiesza czynność serca) poprzez pobudzenie receptorów β1-adrenergicznych oraz obkurczająco na naczynia (stymulacja rec.α)

• w dużej dawce działa naczyniokurcząco na naczynia obwodowe co powoduje wzrost ciśnienia tętniczego oraz wzrost objętości minutowej serca

• działania niepożądane: tachykardia, arytmie (częstoskurcze)

Noradrenalina (Levonor) - najsilniejsza katecholoamina

• działa inotropowo dodatnio poprzez pobudzenie receptorów β1-adrenergicznych

• powoduje wzrost obwodowego oporu naczyniowego (stymulacja receptorów α-adrenergicznych)

• powoduje skurcz naczyń i zwiększenie obciążenia następczego serca

Adrenalina (0,1% roztwór)

• agonista receptora α, β1, β2

• u chorych reanimowanych wykorzystuje się działanie na receptory α powodujące obkurczenie naczyń krwionośnych

• zastosowanie we wstrząsie tylko w przypadku oporności na działanie Dobutaminy, Dopaminy, Noradrenaliny (wyj. wstrząs anafilaktyczny)

• działania niepożądane: arytmie, zaburzenia perfuzji krążenia trzewnego

Inhibitory fosfodiesterazy III (Milrynon,Aamrynon)

• we wstrząsie kardiogennym, szczególnie po zabiegach kardiochirurgicznych

• zwiększają siłę skurczu mięśnia sercowego niezależnie od receptorów β1-adrenergicznych

• rozszerzają naczynia krwionośne

• działanie niepożądane: małopłytkowość, krwotoki

5

---