Instytut Zarządzania i Marketingu

Politechnika Białostocka

Znaczenie factoringu w gospodarce rynkowej

Białystok 2000

Spis treści

WStęp ................................................................................................................. Rozdział I - Geneza i istota factoringu............................................... 1.1. Historia factoringu ......................................................................................... 1.1.1. Ekonomiczne przesłanki i funkcje factoringu ......................................... 1.2. Istota factoringu ............................................................................................ 1.2.1. Podmioty factoringu .............................................................................. 1.2.2. Przedmiot factoringu ............................................................................. 1.3. Koszty factoringu ........................................................................................... 1.4. Korzyści płynące z factoringu w warunkach gospodarki rynkowej ................ Rozdział II - Formy factoringu i umowa factoringowa ............... 2.1. Rodzaje factoringu ........................................................................................ 2.1.1. Factoring właściwy ................................................................................. 2.1.2. Factoring niewłaściwy ............................................................................ 2.1.3. Factoring mieszany ................................................................................ 2.1.4. Szczególne formy factoringu .................................................................. 2.2. Umowa factoringowa ..................................................................................... 2.2.1. Ogólne zasady dotyczące umowy factoringu ......................................... 2.2.2. Szczegółowe warunki umowy factoringowej .......................................... 2.2.3. Klauzule factoringowe ............................................................................ 2.2.4. Prawa i obowiązki stron umowy factoringu ............................................ 2.3. Schemat obsługi factoringu ........................................................................... 2.3.1. Warunki stawiane factorantowi i dłużnikowi przy zawieraniu umowy factoringu ............................................................................................... Rozdział III - Miejsce factoringu w systemie prawa polskiego i międzynarodowego .......................................................... 3.1. Charakter prawny umowy factoringu na tle innych umów ............................. 3.2. Regulacje factoringu w systemie prawa polskiego ........................................ 3.3. Factoring w prawie międzynarodowym ......................................................... 3.4. Rynek usług factoringowych w Polsce .......................................................... Zakończenie .................................................................................................... Załączniki: ....................................................................................................... Wzór wniosku o zawarcie umowy factoringu ............................................. Wzór umowy o factoring właściwy ............................................................. Wzór umowy o factoring niewłaściwy ........................................................ Wzór umowy o świadczenie dodatkowych usług factoringowych .............. Bibliografia ....................................................................................................

4 6 6 7 9 11 12 14 15 17 17 17 18 20 20 23 24 25 27 28 29 30 31 31 34 39 40 43 45 45 47 52 58 61

WSTĘP

Factoring jest w Polsce zjawiskiem nowym, mało znanym szerszemu ogółowi. Nieliczne artykuły w czasopismach i gazetach o tematyce gospodarczej przybliżają tę instytucję w sposób niewystarczający. Zazwyczaj ograniczają się one do przedstawienia podstawowych zasad działania factoringu, nie pogłębiając zagadnień szczegółowych, a przede wszystkim uregulowań prawnych tej umowy mających istotne znaczenie i często ogromny wpływ na praktykę.

Factoring jest formą finansowania krótkoterminowego. Na rynku polskich usług finansowych ta forma kredytowania działalności gospodarczej pojawiła się po wprowadzeniu gospodarki rynkowej. Z opinii zarówno przedsiębiorców, jak i instytucji finansowych wynika, że rzeczywiste zainteresowanie nim dopiero nastąpi. Dlatego też postanowiłam przybliżyć instytucję factoringu poruszając m.in. kwestie definicyjne, wskazując na relacje między uczestnikami factoringu; przedsiębiorcą, dłużnikiem i factorem, omawiając najważniejsze rodzaje factoringu oraz charakter prawny umowy factoringu.

Celem pracy jest nie tylko ukazanie znaczenia tej instytucji w gospodarce rynkowej lecz także przedstawienie factoringu jako narzędzia pozwalającego zachować płynność finansową przedsiębiorstw oraz pokazanie, na jakiej podstawie prawnej opiera się ta instytucja.

Niniejsza praca składa się z trzech rozdziałów i zakończenia. W pierwszym rozdziale poruszone zostały kwestie definicyjne oraz historia instytucji factoringu. Wyjaśnienie podstawowych pojęć związanych z factoringiem ma kluczowe znaczenie dla zrozumienia zasad, według których funkcjonuje ta instytucja. Przedstawione zostały również ekonomiczne przesłanki rozwoju instytucji factoringu oraz potencjalne koszty i korzyści wynikające dla przedsiębiorstw decydujących się na tę formę kredytowania swojej działalności.

Kolejny rozdział poświecony został szczegółowemu omówieniu istoty umowy factoringowej i regułom, zgodnie z którymi jest ona zawierana. Lepszemu zrozumieniu zasad wyróżniania poszczególnych form umowy factoringu służą zamieszczone schematy.

Rozdział trzeci to próba umiejscowienia factoringu w systemie prawa polskiego i międzynarodowego oraz przedstawienie rynku usług factoringowych funkcjonującego obecnie w Polsce. Omawiając charakter prawny umowy factoringu, starałam się w dokładny sposób przedstawić podstawy prawne na jakich zawierana jest ta umowa. W tym celu zostały przytoczone konkretne przepisy kodeksu cywilnego, zgodnie z którymi umowa factoringowa może być stosowana w obrocie gospodarczym. Przedstawiony również został rynek usług factoringowych obecnie istniejący w Polsce poprzez porównanie ofert banków oraz instytucji factoringowych.

W warunkach gospodarki rynkowej niezmiernie ważnym problemem dla przedsiębiorstw jest zachowanie płynności finansowej. Factoring zaczyna odgrywać na tym polu coraz ważniejszą rolę. Sądzę, że praca ta w dostateczny sposób przybliża tę instytucję, która jest wciąż w Polsce mało rozpowszechniona, lecz widoczne są ogromne perspektywy jej rozwoju. Bardzo ważnym wydaje się być to, by przedsiębiorcy zdawali sobie sprawę z istnienia tej formy kredytowania przedsiębiorstwa. Pozwoli ona im na sprawniejsze funkcjonowanie prowadzonej firmy jak też na osiąganie znacznych profitów z tej działalności.

Praca oparta została na analizie literatury przedmiotu; zarówno publikacjach książkowych jak też artykułach w czasopismach o tematyce gospodarczej dostępnych w czytelniach Instytutu Zarządzania i Marketingu Politechniki Białostockiej, Wydziału Prawa Uniwersytetu w Białymstoku oraz czytelni Biblioteki Wojewódzkiej w Białymstoku. Pomocne również okazały się wiadomości zaczerpnięte z internetu.

ROZDZIAŁ I

GENEZA I ISTOTA FACTORINGU

1. HISTORIA FACTORINGU

Instytucja factoringu jest szeroko rozpowszechniona na świecie i rozwija się bardzo dynamicznie. Działalność factoringowa w Polsce dopiero się kształtuje, jednakże w Stanach Zjednoczonych oraz krajach Europy Zachodniej instytucja ta ma już ogromne tradycje.

Geneza instytucji factoringu nie została w literaturze ostatecznie wyjaśniona. „Factor” jako pośrednik znany już był Fenicjanom, Grekom i Rzymianom. Także w średniowieczu (XIV w.), a zwłaszcza w XVIII w. Anglicy wykorzystywali factorów jako pośredników w sprzedaży towarów do Anglii i z Anglii do Indii. Factorzy jako pośrednicy w wymianie towarowej, udzielali też pożyczek na dostawy towarów z Anglii. W obecnie występującym kształcie factoring powstał i rozwinął się w Stanach Zjednoczonych w XIX wieku. Factorzy zajmowali się początkowo przyjmowaniem w komis towarów od innych sprzedawców. Dotyczyło to zwłaszcza wyrobów przemysłu tekstylnego. Początkowo zatem było pośredniczenie w zbywaniu cudzych towarów i dopiero w późniejszym czasie factorzy zajęli się udzielaniem kredytów dostawcom czy sprzedawcom towarów. W krajach Europy Zachodniej factoring pojawił się w latach 50. XX wieku i rozpowszechnił się niemal na wszystkie dziedziny produkcji, handlu i usług.W wielu państwach banki factoringowe i wyspecjalizowane spółki łączyły się w odpowiednie związki factoringowe, a te z kolei zaczęły zrzeszać się w międzynarodowych grupach factoringowych, np. International Factors Group, The Association of British Factors, Factor Chain International (3, s. 54). Międzynarodowe znaczenie powstałych organizacji factoringowych ciągle wzrasta, ponieważ mają duży wkład w kształtowanie podstawowych norm i zasad prawnych, dotyczących factoringu, w opracowywanie wzorów umów i zasad ich tworzenia oraz w szkolenia. W Polsce potrzeba stosowania instytucji factoringu pojawiła się po zmianie systemu gospodarczego i wprowadzeniu gospodarki rynkowej. Na gruncie polskiego prawa factoring jest instytucją nową, ukształtowaną w obrocie gospodarczym, ale nie uregulowaną przez ustawodawcę.

1. EKONOMICZNE PRZESŁANKI I FUNKCJE FACTORINGU

Factoring rozpowszechnił się niemal we wszystkich dziedzinach działalności gospodarczej, szczególnie w przemyśle tekstylnym, metalowym i konsumpcyjnym. Przyczyn ekonomicznych tej sytuacji jest wiele, niemniej za najważniejszą uznaje się możliwość szybkiego uzyskania środków pieniężnych przez wierzycieli (sprzedawców-dostawców lub usługodawców). Skorzystanie z usług factora sprawia, że sprzedawca czy usługodawca może otrzymać należną mu kwotę (pomniejszoną o prowizję dla factora), zanim stanie się ona wymagalna. Przedsiębiorca unika również w ten sposób różnego rodzaju możliwych komplikacji związanych ze ściągalnością należności, a szczególnie z możliwym zwlekaniem przez dłużnika z zapłatą. Uzyskane wcześniej od faktora należności sprzedawca bądź usługodawca może zaangażować w dalszy obrót gospodarczy, co znakomicie zwiększa jego aktywa i rekompensuje wielkość prowizji, którą uiścił factorowi. Factoring jest korzystną formą zarządzania środkami finansowymi w przedsiębiorstwie. W warunkach gospodarki rynkowej, korzystanie z factoringu jest wskazane dla firmy szczególnie w przypadku, gdy:

- ma ona stałych odbiorców towarów i usług,

- chce zdyscyplinować dłużników do terminowego wywiązywania się z płatności,

- nie dysponuje odpowiednim zabezpieczeniem niezbędnym przy ubieganiu się o kredyt,

- ma nierównomiernie rozłożone w czasie zapotrzebowanie na środki pieniężne (okresowe),

- zależy jej na dokładnym planowaniu wpływów i wydatków,

-ponosi znaczące koszty administracyjne z tytułu udzielanych kredytów kupieckich,

- chce mieć szybki dostęp do środków pieniężnych.

Przesłanki te wskazują, że factoring jako sposób finansowania - wraz z rozwojem gospodarki rynkowej - będzie coraz popularniejszą formą wspomagania płynności finansowej przedsiębiorstw.

W literaturze przedmiotu podkreśla się, że factoring nie stanowi panaceum na wszystkie gospodarcze, a zwłaszcza finansowe, kłopoty przedsiębiorstwa. Korzystanie z factoringu powinno być zatem poprzedzone stosownym rachunkiem ekonomicznym, który pokaże, czy w danej sytuacji finansowej i ekonomicznej przedsiębiorstwa korzystne jest zawarcie umowy factoringowej, czy też taka umowa nie przyniosłaby większych korzyści(10, s. 18).

Przedsiębiorca decydując się na skorzystanie z instytucji factoringu, rezygnuje z pewnych funkcji, które zazwyczaj wykonuje jako zorganizowany podmiot gospodarczy. Funkcje te są przejmowane i udoskonalane przez factora, czyli podmiot wyspecjalizowany w danej dziedzinie. Z ekonomicznego i prawnego punktu widzenia, factoring spełnia więc trzy podstawowe funkcje:

• funkcję finansowania - umożliwia sprawne finansowanie sprzedawcy (dostawcy) lub usługodawcy przez dyskonto wierzytelności przekazanych na factora;

• funkcję administracyjną - umożliwia fachowe i sprawne wykonanie wielu czynności usługowych, które związane są z usprawnieniem jego działalności gospodarczej i lepszą pozycją na rynku;

• funkcję zabezpieczającą - przejmując na siebie ryzyko wypłacalności dłużnika, factor zwalnia od niego przedsiębiorcę, przez co factoring zapewnia skuteczną zapłatę za dostarczone (sprzedane) towary lub usługi (11, s. 253).

Factoring przez cały czas swojego funkcjonowania bardzo intensywnie się rozwija, powstają coraz to nowe instytucje. Można z pewnością stwierdzić, iż w chwili obecnej factoring rozszerzył zakres swojego działania i obecnie objął:

• przejmowanie ryzyka wypłacalności nabywców towarów dostarczonych im przez przedsiębiorstwa wytwórcze i handlowe;

• finansowanie sprzedawców, dostawców towarów oraz usługodawców przez dyskonto;

• udzielanie kredytów sprzedawcom, dostawcom i usługodawcom;

• gromadzenie danych co do wypłacalności podmiotów ubiegających się o kredyt;

• ściąganie należności od dłużników;

• wypłacanie zaliczek na poczet przyszłych należności;

• udzielanie pożyczek na zakup surowców i towarów;

• zawieranie umów o przelew wierzytelności z umów sprzedaży, dostawy i umów o usługi.

Schemat 1

Funkcje factoringu i usługi z nimi związane

Źródło: Kreczmańska K., Faktoring w przedsiębiorstwie, 1997, Warszawa, s. 45

1.2. ISTOTA FACTORINGU

Factoring jest formą finansowania krótkoterminowego dla podmiotów udzielających tzw. kredytów kupieckich, czyli stosujących odroczone terminy płatności wobec swoich odbiorców. Dla zachowania płynności finansowej podmioty muszą uzyskać wydłużone terminy płatności od swoich dostawców, aby rotacja należności i zobowiązań utrzymywała się na stałym poziomie. Problem powstaje w sytuacji, gdy podmiot musi stosować kredyt kupiecki wobec swoich odbiorców, ale jednocześnie jego dostawca nie udziela mu takiego kredytu. Istota factoringu polega na sprzedaży wierzytelności za określoną cenę przez dostawców towarów lub usług na rzecz faktora (tj. banku lub innej wyspecjalizowanej jednostki finansowej). W zamian za wierzytelność podmiot gospodarczy uzyskuje kwotę pieniężną - odpowiadającą wierzytelności - pomniejszoną o prowizję. Podstawą prawną, na której opiera się przejście wierzytelności ze zbywcy na faktora jest cesja (art. 509-517 k.c.).

W następstwie zawarcia przez strony umowy factoringu powstaje między nimi stosunek prawny, który może być nazwany prawnym stosunkiem factoringu. W nauce przyjmuje się, iż do factoringu może być odnoszona koncepcja trójkątnego stosunku prawnego. Istotę factoringu można zatem przedstawić za pomocą następującego schematu;

Schemat 2

Factoring - postać ogólna

Źródło: Jańczyk M., Charakter prawny umowy factoringu, Prawo spółek, 1998 nr 2, s. 30

1.2.1. PODMIOTY FACTORINGU

Na tle factoringu występują trzy podmioty, a mianowicie: wierzyciel, którym w tym wypadku jest sprzedawca, usługodawca lub dostawca, factor czyli bank lub wyspecjalizowana firma factoringowa oraz dłużnik jako trzeci podmiot. Należałoby scharakteryzować pokrótce każdą ze stron występujących w stosunku factoringu.

Factorant

Factorantem jest podmiot zajmujący się zarobkowo sprzedażą, dostawą lub świadczeniem usług, a w stosunku factoringowym (czyli na skutek zawarcia umowy factoringu) staje się on klientem factora z tytułu świadczonych na jego rzecz przez factora usług. Na gruncie polskiego prawa factorantem może być podmiot gospodarczy (art. 2, ustawy z 23 grudnia 1988 r. - o działalności gospodarczej), czyli osoba prawna, osoba fizyczna oraz jednostka organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej, podejmująca i prowadząca działalność wytwórczą, budowlaną, handlową i usługową w celach zarobkowych i na rachunek własny.

Z punktu widzenia praktyki, przedsiębiorca powinien zwracać szczególną uwagę na rodzaj wierzytelności będących przedmiotem umowy factoringu. Wierzytelności te powinny być związane z obrotem gospodarczym, pieniężne, bezsporne, najczęściej krótkoterminowe (z terminem płatności do 210 dni (7, s. 33)), mogą już istnieć lub dopiero powstać w przyszłości, mogą być wymagalne jak też niewymagalne. Należy podkreślić, że na factorancie jako wierzycielu spoczywa odpowiedzialność za istnienie wierzytelności. Przedsiębiorca powinien uprawdopodobnić istnienie wierzytelności za pomocą odpowiednich dokumentów: umowy (dostawy, sprzedaży, zlecenia), oświadczenia dłużnika, w którym potwierdza on swoje zobowiązanie lub faktury z potwierdzeniem odbioru.

Factor

Factor to wyspecjalizowany podmiot finansowy nabywający wierzytelności przysługujące factorantom (przedsiębiorcom) wobec ich dłużników (odbiorców towarów lub usług) oraz świadczący usługi na rzecz factoranta.

Factorem jest w praktyce najczęściej spółka factoringowa, bank lub osoba fizyczna zajmująca się działalnością factoringową. Pierwsze spółki factoringowe powstały w Stanach Zjednoczonych. Ich działalność polegała na nabywaniu wierzytelności od innych podmiotów, a także świadczeniu usług z zakresu bankowości polegających na udzielaniu dużych zaliczek. W tym zakresie instytucje factoringowe stały się konkurencyjne dla tradycyjnie funkcjonujących banków. Dlatego od 1947 r. także banki amerykańskie, takie jak: First National Bank z Bostonu i Trust Company of Georgia, utworzyły własne departamenty factoringowe. W latach 60. amerykańskie spółki factoringowe zaczęły uruchamiać swoje filie w Europie (5, s.30). Później factorzy zaczęli powoływać międzynarodowe organizacje factoringowe. Organizacje te nie tylko zrzeszają factorów, ale także biorą czynny udział w tworzeniu norm prawnych regulujących umowę factoringu oraz opracowują wzorcowe kontrakty factoringowe. Z ich inicjatywy w 1988 r. w Ottawie uchwalono konwencję o factoringu międzynarodowym.

W Polsce jako pierwszy działalność factoringową rozpoczął w Warszawie Bank Gospodarstwa Krajowego. Obecnie działalnością taką zajmuję się także inne banki.

Dłużnik

Umowa factoringu jest zawierana bez udziału nabywcy towarów lub usług od podmiotów sprzedających te towary lub świadczących usługi, jednakże na skutek przelewu wierzytelności z factoranta na factora staje się on (tzn. nabywca towarów lub usług) dłużnikiem factora. Jednocześnie podmiot ten jest klientem sprzedawcy, najczęściej stałym, powiązanym z nim umową sprzedaży, dostawy lub inną umową o świadczenie usług.

1. PRZEDMIOT FACTORINGU

W ramach instytucji factoringu następuje przeniesienie wierzytelności z majątku podmiotu gospodarczego do majątku factora. Cesja wierzytelności to najbardziej charakterystyczna dla factoringu czynność będąca w swej istocie czynnością prawną (art. 509-517 k.c.). Przedmiotem przelewu mogą być jedynie wierzytelności przedsiębiorcy wynikające z zawartych przez niego umów sprzedaży, dostawy, oraz umowy o usługi - bez względu na charakter i przeznaczenie rzeczy (usług) objętych tymi stosunkami prawnymi. Przedmiotem factoringu czyni się wierzytelności krótkoterminowe o okresie płatności od 14 do 210 dni. W praktyce, co wynika z regulaminów bankowych, termin ten nie przekracza 120 dni (3, s. 54). Z punktu widzenia prawnego nie ma jednak żadnych przeciwwskazań do obejmowania factoringiem także wierzytelności o dłuższych terminach płatności.

Umowa factoringu poza cesją wierzytelności obejmuje wiele dodatkowych usług świadczonych przez factora na rzecz factoranta, np.:

• prowadzenie ksiąg handlowych i finansowych (rachunkowych);

• gromadzenie danych statystycznych niezbędnych dla prawidłowej działalności przedsiębiorstwa;

• zbieranie informacji oraz danych mających znaczenie gospodarcze dla przedsiębiorstwa;

• rozwijanie działalności reklamowej;

• składowanie towarów przedsiębiorcy i dokonywanie ich segregacji;

• ubezpieczanie towarów;

• oclenie towarów eksportowych sprowadzanych z zagranicy;

• świadczenie usług marketingowych;

• organizowanie agencji krajowych i zagranicznych przedsiębiorstwa;

• konsulting w sferze zaopatrzenia, produkcji, zbytu, inwestycji, reklamy, marketingu;

• doradztwo prawne i ekonomiczne;

• opracowywanie projektów rozwoju przedsiębiorstwa i jego ekspansji w zdobywaniu nowych rynków surowcowych oraz sprzedaży wyrobów gotowych;

• udzielanie zaliczek i kredytów.

Factor może również wykonywać usługi wobec nabywców towarów i usług (dłużników). Usługi te polegać mogą również na:

• ściąganiu należności objętych umową factoringu;

• kierowaniu upomnień i wezwań do zapłaty w razie zwłoki (opóźnienia w zapłacie);

• okresowym sprawdzaniu wypłacalności dłużnika;

• dochodzeniu roszczeń na drodze postępowania sadowego (egzekucyjnego) w razie, gdy wezwanie nie jest skuteczne (6, s. 31).

Na mocy Konwencji Ottawskiej, factor powinien zobowiązać się do świadczenia, oprócz wykupu wierzytelności, co najmniej dwóch z wyżej wymienionych usług dodatkowych na rzecz factoranta. Jest to istotne, ponieważ w przypadku braku świadczenia tych usług nie będzie można mówić o umowie factoringu, wówczas powinna być ona traktowana jako umowa cesji wierzytelności.

Nie wszystkie wierzytelności mogą być jednak przedmiotem factoringu. Musi ona charakteryzować się takimi cechami jak:

• bezpośredni związek z obrotem gospodarczym,

• pieniężny charakter,

• związek ze sprzedażą towarów i usług,

• krótki okres trwania okresu płatności,

• bezsporny charakter,

• istnienie w chwili zawarcia umowy lub też zaistnienie w przyszłości,

• już wymagalne lub dopiero wymagalne w przyszłości.

1.3. KOSZTY FACTORINGU

Podstawowym wynagrodzeniem, jakie ponosi przedsiębiorca na rzecz factora jest prowizja. Wynagrodzenie to może składać się z trzech elementów:

• prowizji przygotowawczej, pobieranej za przygotowanie umowy factoringu; często factorzy nie wymagają tej części wynagrodzenia,

• prowizji za przyjęcie odpowiedzialności del credere - występującej w umowach factoringu właściwego lub mieszanego; uwzględnia ona ewentualne koszty związane ze ściągnięciem należności,

• prowizji administracyjnej - stanowiącej podstawowe wynagrodzenie factora za czynności związane z administrowaniem wierzytelnością, a także z tytułu świadczenia tzw. usług dodatkowych; często zawiera ona również opłatę za przyjęcie odpowiedzialności del credere.

Obok opłaty prowizyjnej factor pobiera od przedsiębiorcy oprocentowanie związane z okresem finansowania. Oprocentowanie może być pobierane z góry, i wtedy ma postać dyskonta, albo z dołu. Wysokość oprocentowania zależy od długości okresu kredytowania, kwoty wierzytelności i wysokości stopy procentowej lub dyskontowej.

Istotną dla stron umowy factoringu jest informacja, że umowa ta jest zwolniona zarówno od podatku VAT, jak i od opłaty skarbowej. Co prawda, w świetle przepisów ustawy z 8 stycznia 1993 r. O podatku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym, obrót wierzytelnościami podlega opodatkowaniu podatkiem VAT, lecz na podstawie załącznika nr 2 do tej ustawy jest on zwolniony od tego podatku jako usługa z zakresu pośrednictwa finansowego. Natomiast, zgodnie z art. 3 ustawy z 31 stycznia 1989 roku o opłacie skarbowej, zwolnione są od tej opłaty umowy sprzedaży zawierane przez podatników podatku od towarów i usług oraz umowy sprzedaży zawierane przez podatników VAT w zakresie czynności zwolnionych od podatku.

1.4. KORZYŚCI PŁYNĄCE Z FACTORINGU W WARUNKACH

GOSPODARKI RYNKOWEJ

Podsumowując wyjaśnienie podstawowych pojęć związanych z factoringiem, należy wskazać na główne zalety tej instytucji, ze względu na które firmy wybierają właśnie tę formę finansowania. I tak factoring może przynieść firmie funkcjonującej w gospodarce wolnorynkowej wiele korzyści, np.:

• Następuje zamiana należności factoranta na środki pieniężne, co powinno dodatnio wpłynąć na jego bieżącą działalność. Dzięki temu, że otrzymuje on wcześniej gotówkę może ją natychmiast włączyć do obrotu gospodarczego, zwiększając tym samym obroty oraz zysk.

• Możliwe są oszczędności na wydatkach administracyjnych oraz telekomunikacyjnych, które zostają znacznie uproszczone.

• Factorant czerpie korzyści z kosztów kredytu. Często firmie trudno jest ustalić dokładnie na środki kredytowe. Zwracając się do banku o udzielenie kredytu, otrzymuje określoną kwotę, od której płaci odsetki, bez względu na to, czy w późniejszym okresie otrzymana suma rzeczywiście w całości może być przez nią wykorzystana. W przypadku factoringu klient korzysta z „kredytu”, o takiej wysokości jakiej w danym momencie potrzebuje. Oszczędność polega więc tu na odsetkach, które firma musiałaby płacić bankowi za tę część kredytu, z którego w określonym czasie mogłaby zrezygnować.

• Zmniejsza się rotacja odbiorców. Factorant w miejsce wpłat od poszczególnych odbiorców otrzymuje jedną ogólną spłatę należności. Umożliwia to pewniejsze, długofalowe planowanie produkcji i obrotów.

• Factoring pozytywnie wpływa na stosunek między bieżącymi aktywami i pasywami factoranta (podwyższona płynność finansowa).

• Factoring pozwala na przeniesienie na bank części lub całości ryzyka niewypłacalności dłużników (dotyczy to factoringu właściwego i mieszanego).

• Przyspiesza się obieg kapitału obrotowego.

• Możliwe staje się korzystanie z zakupów u dostawców na warunkach zapłaty gotówkowej (korzystniejszych od transakcji z odroczonym terminem zapłaty ze względu na skonto).

• Firma nie musi spłacać, jak przy umowie kredytowej, rat kapitałowych, obciążających wynik finansowy netto. Wszystkie opłaty (odsetki, marże, prowizje) wlicza się w koszty.

• Możliwe jest korzystanie z dodatkowych usług w celu poprawy funkcjonowania firmy.

• Omowa factoringu nie podlega opłacie skarbowej ani opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług (VAT).

• Można wykorzystać factoring przy finansowaniu działalności leasingowej, np. faktorowanie należności factoranta, przysługujących mu z tytułu umów leasingowych, może zwiększyć obroty i pozwoli uzyskać większą zyskowność.

Wymienione pozytywne efekty powinny wystąpić pod warunkiem, że firma (factorant):

• nastawiona jest na ekspansję (zwiększenie przychodów ze sprzedaży) i potrzebuje dodatkowych środków finansowych,

• produkuje towary powszechnego użytku (produkcja nie ma charakteru sezonowego),

• współpracuje z wieloma stałymi odbiorcami (factorzy na ogół nie są zainteresowani finansowaniem pojedynczych transakcji) (3, s. 59).

ROZDZIAŁ II

FORMY FACTORINGU I UMOWA FACTORINGOWA

2.1. RODZAJE FACTORINGU

Praktyka gospodarcza wykształciła różne formy factoringu. Podstawowe z nich są związane z podziałem ryzyka wypłacalności dłużnika pomiędzy stronami umowy factoringowej. W zależności od tego, który z podmiotów: factor czy factorant ponosi odpowiedzialność w razie niewypłacalności dłużnika, wyróżnia się factoring właściwy (pełny), factoring niewłaściwy (niepełny) oraz factoring mieszany.

2.1.1. FACTORING WŁAŚCIWY

Przy factoringu właściwym (pełnym) ryzyko niewypłacalności ciąży na factorze. W takiej postaci factoringu, obok funkcji finansowania i funkcji usługowych, factor pełni także funkcje gwarancyjne (del credere). Funkcja ta umożliwia zabezpieczenie przedsiębiorcy, który sprzedał lub dostarczył towar albo spełnił określoną usługę - przed niewypłacalnością dłużnika, którym jest odbiorca towarów lub usług. Istota odpowiedzialności del credere sprowadza się do definitywnego, połączonego z przejęciem ryzyka wypłacalności dłużnika, przeniesienia określonej wierzytelności ze sprzedawcy (dostawcy) lub usługodawcy na factora (10, s. 34). Sumując więc, można powiedzieć, że factoring pełny daje przedsiębiorcy większe zabezpieczenie, gdyż niewypłacalność i inne kłopoty finansowe dłużnika nie mają wpływu na sytuację przedsiębiorcy.

Factoring pełny ma też pewne znaczenie psychologiczne, zwłaszcza gdy faktorem pozostaje bank. W obrocie gospodarczym wykształciło się bardzo niekorzystne przekonanie o braku odpowiedzialności za dokonywania płatności po terminie. Kosztowne i długotrwałe procedury, a także często brak odpowiedniego zaplecza personalnego sanuje bezkarność nierzetelnych dłużników, którzy w rzeczywistości wykazują dobrą sytuację finansową, natomiast dostawca często ponosi straty związane z utratą płynności finansowej. W tej sytuacji zastosowanie factoringu pełnego jest korzystne dla faktora (dłużnik wykazuje dobrą sytuację finansową i spłaca zobowiązania terminowo) i factoranta (zachowuje płynność finansową). Biorąc pod uwagę, że koszty factoringu wobec faktora ponosi factorant, któremu kwota wynikająca ze sprzedaży wierzytelności jest wypłacona z potrąceniem dyskonta, można w taki sposób ukształtować postanowienia umowy, że terminy płatności będą zróżnicowane, a wartość transakcji uzależniona od terminu zapłaty. W takim przypadku następuje "wkalkulowanie" kosztów factoringu w koszty transakcji; dłużnik ma możliwość decydowania o terminie płatności w trakcie trwania umowy, a factorant nie traci płynności finansowej. Taki stan wyjaśnia sytuację prawno-finansową pomiędzy kontrahentem i pozwala na wykształcenie jasnych form współpracy.

Wzajemne powiązania podmiotów factoringu właściwego obrazuje poniższy schemat;

Schemat 3

Factoring właściwy

Źródło: Felis P., Faktoring - krótkoterminowe finansowanie przedsiębiorstw, Bank i Kredyt, 1997 nr 11, s. 56

2.1.2. FACTORING NIEWŁAŚCIWY

Factoring niewłaściwy (niepełny) polega na tym, że ryzyko wypłacalności dłużnika nie obciąża factora, lecz factoranta. Factor, w momencie stwierdzenia niewypłacalności dłużnika, przenosi wierzytelność z powrotem na factoranta, a także może żądać zwrotu długu od factoranta, gdyż na mocy umowy factoringu wierzytelność została scedowana na factora. Niebezpieczeństwo dla przedsiębiorcy w factoringu niepełnym polega na tym, że w razie niemożności uzyskania zapłaty od dłużnika, factor może żądać od niego zwrotu dłużnej kwoty (prawo regresu). Korzyścią dla przedsiębiorcy z zawarcia umowy factoringu niepełnego jest natomiast mniejsza niż przy factoringu pełnym, kwota prowizji factora. Ta forma factoringu powinna w pierwszej kolejności znaleźć zastosowanie przy finansowaniu kredytów kupieckich udzielanych przez dostawcę dla godnych zaufania odbiorców, kiedy wydłużone terminy płatności wynikają ze specyfiki prowadzonej działalności. Factorant ponosi odpowiedzialność wobec factora i musi o tym pamiętać, wnioskując o udzielenie factoringu niepełnego, bowiem obciążają go skutki niespłacenia kwoty wierzytelności w terminie.

Schemat 4

Factoring niewłaściwy

Źródło: Felis P., Faktoring - krótkoterminowe finansowanie przedsiębiorstw, Bank i Kredyt, 1997 nr 11, s. 56

Należy zwrócić uwagę na to, że regułą przy zawieraniu umów factoringu jest przejmowanie odpowiedzialności za wypłacalność dłużnika przez factora. Dlatego, jeśli w umowie faktoringu nie zostanie wyraźnie wskazane, która ze stron umowy jest odpowiedzialna za wypłacalność dłużnika, ryzyko takie obciąża factora.

2.1.3. FACTORING MIESZANY

Factoring mieszany łączy w sobie cechy factoringu właściwego i niewłaściwego. Polega on na tym, że factor przejmuje ryzyko wypłacalności dłużnika tylko do określonej wysokości, i w razie wyższego zadłużenia, ryzyko kwoty wskazanej w umowie zostanie z powrotem przelane na factoranta. W umowie factoringu mieszanego może być również dla określonych dłużników wskazany limit wierzytelności, do którego factor wykupuje wierzytelności w trybie factoringu właściwego. Powyżej tego limitu zaczynają działać zasady factoringu niewłaściwego i razie niewypłacalności dłużnika odpowiedzialność spoczywa na factorancie.

2.1.4. SZCZEGÓLNE FORMY FACTORINGU

Zarówno w teorii, jak i w praktyce wyróżnia się także inne, szczególne formy factoringu właściwego i niewłaściwego. Ze względu na kwestię powiadomienia dłużnika o zmianie wierzyciela - z factoranta na factora - praktyka obrotu gospodarczego wykształciła następujące postaci factoringu:

Factoring otwarty polega na tym, że dłużnik zostaje niezwłocznie powiadomiony o dojściu do skutku umowy factoringowej. Taka forma factoringu zapewnia spełnienie świadczenia, tj. dokonania zapłaty do rąk factora, czyli zmniejsza ryzyko factora, że dłużnik spełni nienależne świadczenie factorantowi.

Factoring półotwarty przewiduje również powiadomienie dłużnika o zawarciu umowy factoringu, lecz dopiero w momencie wezwania do zapłaty. Inaczej niż przy factoringu otwartym, gdzie obowiązek powiadomienia dłużnika może dotyczyć albo obu stron umowy factoringowej, albo tylko jednej z nich, tutaj obowiązek ten zawsze spoczywa na factorze. Factoring półotwarty jako forma pośrednia między factoringiem w pełni jawnym a factoringiem tajnym, jest korzystny dla przedsiębiorcy, gdyż często zawarcie umowy factoringu w pełni jawnego może zostać potraktowane przez banki i klientów przedsiębiorcy jako oznaka słabości gospodarczej.

Przy factoringu tajnym nie ma w ogóle obowiązku notyfikacji o dojściu do skutku umowy factoringu. Ta postać factoringu rodzi ryzyko, że dłużnik będzie świadczył do rąk swego kontrahenta, chyba że od razu przy umowie dostawy, sprzedaży lub świadczenia usług pomiędzy sprzedawcą a odbiorcą (lub w fakturze) wskazane zostanie konto bankowe factora, na które ma być dokonana zapłata należnej kwoty. Natomiast w przypadku, gdy dłużnik będzie świadczył do rąk sprzedawcy (usługodawcy, dostawcy), może powstać konieczność ściągnięcia należności nie od dłużnika, lecz od cedenta, który otrzymał nienależne świadczenie. Factoring tajny ma bardzo ograniczone zastosowanie, a przy factoringu właściwym - zupełnie wyjątkowe.

Szczególną postacią factoringu jest również meta-factoring, w którym występuje jeszcze jeden podmiot - bank factoranta. Dostawca (sprzedawca, usługodawca) dokonuje przelewu wierzytelności do swojego banku. Z kolei, dopiero bank zawiera właściwą umowę factoringu z factorem i w ten sposób ryzyko wypłacalności dłużnika zostaje rozłożone na dwa podmioty: bank factoranta i factora.

Występowanie banku jako podmiotu pośredniczącego jest również przewidziane w kolejnym typie tej instytucji: factoringu powierniczym. Polega on na tym, że bank, którego klientem jest dany zbywca towarów lub usług, upoważnia firmę factoringową do świadczenia pewnych usług na rzecz zbywcy towarów lub usług oraz do ściągnięcia od odbiorcy tych towarów lub usług (dłużnika) oznaczonych wierzytelności. Sytuacja przedsiębiorcy jest tutaj korzystna - nie ma powiązań prawnych z factorem, gdyż stroną umowy factoringu jest jego bank.

Najbardziej odbiega od formy podstawowej factoring zmodyfikowany. W tym przypadku factor sprawuje tylko nadzór nad wykonywaniem pewnych czynności przez factoranta, gdyż factorant dokonuje samodzielnie wielu dodatkowych czynności, które w standardowych postaciach factoringu są świadczone przez factora. Dzięki istnieniu metod elektronicznego opracowywania danych, działalność factora ogranicza się tutaj do przejęcia wierzytelności przedsiębiorcy. Ze względu na to, że główne funkcje factora, przewidziane w umowie factoringu, koncentrują się tutaj na przejęciu wierzytelności od przedsiębiorcy, taka forma factoringu powinna być wybierana przez przedsiębiorców, którzy mają zapewniony dostęp do odpowiedniej bazy danych oraz posiadają wystarczające zaplecze techniczne (7, s. 34).

Kolejnym kryterium podziału factoringu jest termin otrzymywania zapłaty za sprzedaną wierzytelność, wyróżnia się tutaj: factoring przyśpieszony (zwany dyskontowym), zaliczkowy (collection factoring), oraz wymagalnościowy (6, s. 34).

W factoringu przyśpieszonym - factor dokonuje płatności na rzecz factoranta natychmiast po przedstawieniu faktur do wykupu.

Pośrednią formą jest factoring zaliczkowy - factor dokonuje płatności na rzecz factoranta w systemie zaliczek na poczet przyszłej zapłaty, a pełna kwota zostanie uiszczona dopiero w momencie rzeczywistej spłaty przez dłużnika. Factoring zaliczkowy jest korzystny dla factoranta, gdy chce on otrzymać środki pieniężne przed terminem płatności i zamienia w ten sposób wierzytelność na gotówkę. Można powiedzieć, że system zaliczkowania wierzytelności może być alternatywną formą finansowania działalności przedsiębiorstwa, a ponadto sprzyja przedsiębiorcy, ze względu na szybszy obieg pieniądza.

W factoringu wymagalnościowy factor płaci factorantowi należność w pełnej kwocie dopiero w terminie płatności dłużnika. Wydawać się może, że ta forma factoringu jest niekorzystna dla factoranta, gdyż otrzymuje on należną kwotę w tym samym terminie, w jakim otrzymałby ją od dłużnika. Jednakże w tym przypadku przedsiębiorca nie płaci factorowi odsetek za czas kredytowania, lecz jedynie prowizję. Factorantowi zależy tu na pomocy factora w ściąganiu należności i nie ma potrzeby, aby otrzymał ją przed terminem płatności.

W krajach zachodnich zaczyna rozwijać się kolejna forma factoringu, tzw. honorarium factoring. Factorantami są tu architekci, lekarze, notariusze i adwokaci. Factor wypłaca factorantowi zaliczkę i ściąga należność od dłużnika. Jest to zatem odmiana factoringu zaliczkowego.

Factoring często występuje z udziałem podmiotów eksportujących lub importujących, działających na terenie dwóch różnych krajów, dlatego też w praktyce międzynarodowej wykształciły się różne formy factoringu. Pierwszą z nich jest system dwóch factorów, polegający na tym, że eksporter przelewa wierzytelności na factora prowadzącego działalność w tym samym kraju, czyli factora eksportowego. Następnie factor eksportowy zawiera umowę factoringu z factorem importowym, czyli factorem działającym w kraju dłużnika - importera, a ten z kolei zawiera umowę factoringu z factorem importowym (zwanym również factorem - korespondentem).

Mniej skomplikowaną formą factoringu w obrocie międzynarodowym jest system prostego factoringu importowego, polegający na tym, że eksporter przelewa wierzytelność na factora działającego w kraju odbiorcy (importera). Analogicznie system prostego factoringu eksportowego sprowadza się do tego, że factor działa w kraju eksportera, a dłużnik - importer w innym kraju niż factor i factorant.

Schemat 5

Factoring międzynarodowy z udziałem dwóch współdziałających factorów

Źródło: Socha K., Factoring - nowa instytucja prawno-gospodarcza, Glosa, 1997 nr 5, s. 6

2.2. UMOWA FACTORINGOWA

Factoring jest procesem gospodarczym, sposobem dostarczania przedsiębiorstwom środków finansowych. Umowa factoringu stwarza ramy prawne dla tego procesu i jest podporządkowana jego celowi. Dopuszczalność zawierania umów factoringowych wynika z zasady swobody umów (art. 353 k.c.) zgodnie z którą „strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść i cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego”. Dzięki wyrażonej tu zasadzie umowa factoringu może być w ogóle zawarta.

Umowę factoringu, w dużym uproszczeniu, można określić jako kontrakt między factorem a przedsiębiorcą, na mocy którego factor nabywa wierzytelności przysługujące przedsiębiorcy z tytułu dostarczenia towarów lub świadczenia usług. Takie uproszczenie mogłoby jednak często prowadzić do nieporozumień. Z pewnością nie można umowy factoringu klasyfikować jako pożyczki, komisu, pośrednictwa, zlecenia lub umowy o dzieło. W literaturze nie ma zgodności co do charakteru prawnego umowy factoringu. Problem ten zostanie jednak szerzej omówiony w następnym rozdziale.

Typowa umowa factoringowa obejmuje część podstawową, zawierającą warunki standardowe, oraz część zawierającą postanowienia szczegółowe. Zwłaszcza te ostatnie są przedmiotem pertraktacji stron, bowiem warunki standardowe są z reguły włączane do umowy na zasadzie przystąpienia do nich (lub nie) przez strony.

2.2.1. OGÓLNE ZASADY DOTYCZĄCE UMOWY FACTORINGU

• Forma umowy - w praktyce obrotu gospodarczego przestrzegana jest zasada, że umowy factoringowe we wszystkich postaciach zawierane są w formie pisemnej, niezależnie od wartości przelanej na factora wierzytelności i zleconych usług factoringowych. Umowa factoringowa jest z reguły tzw. umową formularzową, której treść jest w zasadzie z góry określona.

• Factor decyduje o treści umowy, ponieważ w praktyce on tworzy wzór umowy obowiązujący strony. Factorant nie ma na to większego wpływu. Może on poprzez negocjowanie warunków wpływać na szczegółowe zapisy, ale nie na ogólny wzór umowy.

• Zgoda dłużnika nie jest konieczna do ważności umowy factoringu, chyba że w umowie miedzy dostawcą i odbiorcą zostało zaznaczone, że wierzytelność z niej wynikająca nie może zostać zbyta bez zgody dłużnika (art. 514 k.c.). Problem ten praktycznie nie występuje w przypadku stałej współpracy między factorantem i dłużnikiem.

• Sytuacja dłużnika na skutek przelewu wierzytelności nie może się pogorszyć. Dłużnik ma prawo występować do factora o przesunięcie terminu zapłaty, rozłożenie spłaty zadłużenia na raty, itd. Dłużnik może potrącić sobie z wierzytelności będącej przedmiotem umowy factoringu jego wierzytelności w stosunku do factoranta. Może to być wierzytelność, której termin wymagalności jest późniejszy, niż termin zawarcia umowy factoringu, o której dłużnik został zawiadomiony (9, s. 82).

• Do ważności umowy nie jest konieczne zawiadomienie dłużnika o jej zawarciu. Praktycznie jednak, z punktu widzenia factora, bezpieczniej jest go zawiadomić, aby uniknąć spełnienia zapłaty do rąk factoranta. Jest to świadczenie nienależne, ponieważ factorant zbył należność (art. 410 k.c.).

• Umowa factoringu nie podlega opłacie skarbowej ani nie jest obciążona podatkiem VAT (załącznik nr 2 do ustawy o podatku VAT).

2.2.2. Szczegółowe warunki umowy factoringu

Szczegółowe warunki umowy factoringu powinny precyzować następujące kwestie:

• Okres obowiązywania umowy.

Umowa może być zawarta na czas określony lub czas nieokreślony. W przypadku zawarcia umowy na czas określony, w umowie musi być zaznaczone, o jak długi okres chodzi i jaka jest procedura jej przedłużania. Zwykle umowy factoringu są zawierane na czas nieokreślony lub na rok. Po roku, jeśli żadna ze stron nie zrezygnuje, umowa może być automatycznie przedłużona. Jest to forma wygodna zarówno dla factoranta, jak i dla factora. Umowa powinna też określać warunki jej wypowiedzenia przez którąś ze stron w trakcie jej obowiązywania.

• Zaliczkowanie wierzytelności.

W umowie należy zaznaczyć, czy factor będzie wykupywał 100% faktury i wypłacał jedynie zaliczki na poczet przyszłych spłat, czy też będzie wykupywał tylko część wierzytelności. W przypadku wykupu części wierzytelności, należy procentowo zaznaczyć jak duża będzie to część.

• Czy część kwoty wierzytelności będzie blokowana przez factora jako tzw. kaucja gwarancyjna.

Należy ustalić wysokość oraz warunki zwalniania zablokowanych kwot.

• Okres wykupu wierzytelności.

• Stopę procentową lub stopę dyskonta.

Trzeba określić, czy opłaty będą pobierane z góry czy z dołu. Jeśli z góry, to będzie stosowana stopa dyskonta. Jeśli z dołu, to należy podać stopę procentową.

• Wysokość marży i prowizji factora.

Factor ustala wysokość marży i prowizji, a także sposób ich naliczania oraz płatności. Wysokość prowizji przygotowawczej i marży może być podana kwotowo lub procentowo, licząc od wartości limitu przyznanego lub wartości wykupywanych wierzytelności. Powinna ona być ściśle związana z ryzykiem factora i ponoszonymi przez niego kosztami obsługi factoringu. Factor może ustalić minimalną roczną kwotę prowizji w przypadku pobierania jej procentowo od wartości poszczególnych wierzytelności i w ten sposób zabezpieczyć się na wypadek, gdyby prowizja pobrana nie pokryła kosztów poniesionych przez niego. Tak może być wówczas, gdy factorant przedstawia do wykupu wierzytelności o niewielkiej wartości.

• Limit factoringu.

Umowa factoringu powinna precyzować, jakie będzie maksymalne zaangażowanie factora w finansowanie factoranta. Ustalany limit może dotyczyć wszystkich dłużników lub tylko jednego. Istnieje również możliwość określania limitów zaangażowania dla poszczególnych dłużników w ramach limitu ogólnego.

• Zabezpieczenia dodatkowe.

W przypadku, gdy factor życzy sobie dodatkowych zabezpieczeń, to zapis o ich ustanowieniu również powinien znaleźć się w umowie. Należy podkreślić, że najlepszym zabezpieczeniem dla factora jest wypłacalność dłużnika i factoranta oraz sama wierzytelność. Z tym wiąże się wypłacalność dłużnika, na którym spoczywa obowiązek uregulowania należności. Jeśli factorem jest bank, w którym factorant lub dłużnik ma swój rachunek, to jest to forma zabezpieczenia factora. Dodatkowe zabezpieczenia mogą być przyjmowane, np. w postaci weksla dłużnika. Rzadko stosuje się inne zabezpieczenia, np. zabezpieczenia rzeczowe. Praktycznie tylko wówczas, gdy factor nie jest zainteresowany nawiązaniem współpracy z factorantem, któremu szczególnie na niej zależy. W takiej sytuacji, factorant może zaproponować dodatkowe zabezpieczenie i w ten sposób przekonać factora.

• Usługi, do których factor się zobowiązuje.

Factor powinien zobowiązać się do spełnienia przynajmniej dwóch z usług dodatkowych. Przede wszystkim powinno to być ściąganie i inkaso należności. Brak świadczenia przynajmniej dwóch usług dodatkowych może być przyczyną nieważności umowy factoringu.

• Zobowiązanie factoranta do dostarczania sprawozdawczości finansowej, itp.

• Informacje na temat zlokalizowania ryzyka wypłacalności dłużnika.

Jeśli ma to być factoring niewłaściwy, należy zaznaczyć to w umowie. Inaczej zostanie on potraktowany jako factoring właściwy.

• Warunki spłaty wierzytelności.

Należy określić, co będzie uznawało się za spłatę należności, kto będzie prowadzić w stosunku do dłużnika postępowanie upominawcze oraz kogo obciążą koszty ściągania wierzytelności, jeśli nie pokryje ich dłużnik w przypadku factoringu niepełnego (8, s. 72).

2.2.3. Klauzule factoringowe

W umowach factoringowych zawieranych w obrocie krajowym i międzynarodowym zamieszczone są niejednokrotnie pewne zastrzeżenia (klauzule), z których najważniejsze to klauzula wyłączności, eksportowa oraz del credere.

Istota odpowiedzialności del credere polega - w przypadku factora - na tym, że z momentem zawarcia umowy o factoring właściwy (pełny) odpowiada on także za to, że odbiorca towarów czy usług wykona ciążące na nim zobowiązania, tj. zapłaci za dostarczony towar lub wykonaną usługę. Do czasu zawarcia umowy factoringowej ryzyko to obciąża sprzedawcę i usługodawcę. W ten sposób factor zabezpiecza przedsiębiorcę, który sprzedał lub dostarczył określony towar odbiorcy lub spełnił określoną usługę, przed niewypłacalnością dłużnika (11, s. 258).

Klauzula wyłączności jest wyrazem założenia, że factorowi opłaca się (ma w tym interes prawny i ekonomiczny), aby przedsiębiorstwo zawierające z nim umowę uczyniło przedmiotem factoringu wszystkie wierzytelności i aby nie zawierało podobnych umów z innymi factorami. Zamieszczenie tego rodzaju klauzuli w umowie skutkuje także w stosunku do oddziałów, filii czy agencji prowadzonych przez przedsiębiorstwo, chyba że w umowie postanowiono inaczej. W razie, gdy kontrahent factora nie dotrzymuje pod tym względem postanowień umowy, może mu przysługiwać prawo do wypowiedzenia umowy ze skutkiem natychmiastowym lub nawet odstąpienia od niej. Sankcje mogą być łagodniejsze, jeśli strony tak postanowią.

Klauzula eksportowa z kolei oznacza, że przedsiębiorca, będący eksporterem towarów i usług, ograniczy eksport bądź do niektórych (uzgodnionych z factorem) krajów lub będzie zawierał stosowne umowy tylko na niektóre, wyszczególnione w umowie towary lub usługi. Wiąże się to z reguły z ułatwieniem dla factora egzekucji przelanych na niego wierzytelności.

2.2.4. Prawa i obowiązki stron umowy factoringowej

Wykształcone w praktyce obrotu gospodarczego umowy factoringu mogą zawierać:

• w zakresie uprawnień factora:

• prawo kontrolowania objętych umową factoringu umów sprzedaży, dostawy lub umów o określone usługi zawieranych przez sprzedawcę oraz wynikających z nich wierzytelności,

• prawo do uzgadniania treści tych umów,

• prawo do kontrolowania wykonywania tych umów, w tym także rozkładania świadczenia na raty lub udzielania moratorium oraz dopuszczalności wzajemnych (między zbywcą towarów lub usług a ich nabywcami) potrąceń,

• prawo do sprawdzania prawdziwości dokumentów dotyczących zawieranych umów,

• prawo do żądania wstrzymania dalszej sprzedaży lub dostawy towarów lub świadczenia usług, jeśli dłużnik nie wywiąże się z zapłaty za towary i usługi już mu dostarczone;

• w zakresie obowiązków sprzedawcy lub usługodawcy:

• zawiadamianie dłużników o zawartej umowie factoringu i wiążących się z tym dla nich skutkach prawnych,

• przedstawianie factorowi szczegółowych danych co do zawieranych umów i ich przedmiotu,

• przestrzeganie określonych przepisów dewizowych i celnych,

• informowanie factora o sposobie wykonywania umów przez dłużnika (np. co do opóźnień, niewypłacalności),

• regularne spełnianie nałożonych na niego obowiązków z tytułu zawartej umowy,

• dostarczanie factorowi dokumentacji umożliwiającej ściągalność wierzytelności na drodze sądowej itp. (11, s. 265).

2.3. Schemat obsługi factoringu

Obsługa factoringu koncentruje się na trzech podstawowych etapach (9, s. 65):

1. Etap wstępny przed podpisaniem umowy factoringu.

1. Rozmowa wstępna z potencjalnym klientem.

2. Poinformowanie klienta, jakie dokumenty powinien złożyć w instytucji factoringowej dotyczące jego i dłużnika, czyli dokumenty wymagane przez factora od factoranta i dłużnika.

3. Ustalenie warunków, jakie musi spełnić factorant i dłużnik, aby doszło do podpisania umowy factoringu.

4. Przygotowanie propozycji nawiązania współpracy.

2. Umowa factoringu i przekazanie środków pieniężnych factorantowi.

1. Omówienie ogólnych zasad dotyczących umowy factoringu.

2. Kształtowanie warunków umowy factoringu:

• okres wykupu wierzytelności,

• koszt factoringu (stopa dyskonta, prowizja, marża),

• warunki spłaty,

• rozłożenie ryzyka wypłacalności dłużnika.

• Przekazanie środków pieniężnych factorantowi.

3. Monitoring i spłata.

1. Okresowe analizy sytuacji ekonomiczno-finansowej factoranta i dłużnika.

2. Opóźnienia w spłacie, przesuwanie terminów spłaty.

3. Ściąganie należności w zależności od formy factoringu.

2.3.1. Warunki stawiane factorantowi i dłużnikowi

przy zawIERANIU umowy factoringu

Aby umowa factoringu mogła być zawarta, konieczne jest spełnienie przez factoranta i dłużnika następujących warunków:

• Powinni dostarczyć wymagane dokumenty niezbędne do oceny ich sytuacji ekonomiczno-finansowej.

• Ich sytuacja ekonomiczno-finansowa nie powinna budzić wątpliwości, czyli powinni posiadać zdolność kredytową.

• Są to firmy stale ze sobą współpracujące.

• Ich dotychczasowa współpraca przebiega prawidłowo, nie notowano roszczeń spornych ani sporów sądowych.

• Terminowość dotychczasowych płatności nie budzi zastrzeżeń.

• Między factorantem a dłużnikiem nie ma wierzytelności mogących podlegać kompensacie.

• Wierzytelności factoranta w stosunku do dłużnika są bezsporne.

• Branża, w której działają oba te podmioty, zostanie zaakceptowana przez factora do finansowania (8, s. 64).

Do tych uniwersalnych warunków sam factor może dołączyć jeszcze następujące obowiązki:

• Konieczność posiadania przez factoranta i/lub dłużnika rachunku bieżącego w banku factora przez określony czas (np. pół roku).

• Konieczność przeniesienia rachunku podstawowego do factora (w przypadku kiedy jest to bank zajmujący się factoringiem), czasami do factoranta, rzadziej dłużnika.

• Okres wykupu wierzytelności nie przekracza np. 90 dni (lub 30 albo 120 dni).

• Kwota poszczególnych wierzytelności mieści się w przedziale określonym przez factora.

• Wierzytelności do jednego dłużnika nie przekraczają np. 30% wartości firmy ogółem.

Warunki te mogą być dowolnie kształtowane przez factora. Ważne jest, aby stawianie warunku wiązało się z konkretnym celem factora, a nie służyło jedynie tworzeniu przepisów.

Rozdział III

Miejsce factoringu w systemie prawa polskiego i

międzynarodowego.

1. Charakter prawny umowy factoringu na tle innych umów.

Istoty umowy factoringu należy upatrywać w związkach zachodzących pomiędzy czterema umowami:

• cesją wierzytelności,

• umową świadczenia usług,

• zleceniem,

• pożyczką.

Schemat 6

Factoring a inne umowy




Źródło: Opracowanie własne

Umowę factoringu, w dużym uproszczeniu, można określić jako kontrakt między factorem a przedsiębiorcą, na mocy którego factor nabywa wierzytelności przysługujące przedsiębiorcy z tytułu dostarczenia towarów lub świadczenia usług. Takie uproszczenie mogłoby jednak często prowadzić do nieporozumień. Z pewnością nie można umowy factoringu klasyfikować jako pożyczki, komisu, pośrednictwa, zlecenia lub umowy o dzieło. W literaturze nie ma zgodności co do charakteru prawnego umowy factoringu. Najczęściej można spotkać się z poglądem, w świetle którego umowa factoringu posiada najwięcej cech umowy o przelew wierzytelności. Jednak umów tych nie należy utożsamiać.

Factoring a cesja

Umowa factoringu różni się od tradycyjnej umowy cesji wierzytelności odmiennymi funkcjami gospodarczymi i prawnymi. Celem cesji jest bowiem wyeliminowanie długu, jaki obciąża wierzyciela względem cesjonariusza, nierzadko też wierzyciel dokonuje cesji w celu zabezpieczenia wierzytelności cesjonariusza albo dokonuje aktu darowizny. W factoringu zbywcy chodzi o uzyskanie w miarę szybko kwoty pieniężnej, na jaką opiewa wierzytelność przelewana na factora, a także wykonanie przez factora na jego rzecz wielu czynności dodatkowych. W factoringu właściwym zbywcy zależy ponadto na przeniesieniu na factora ryzyka ewentualnej niewypłacalności dłużnika (5, s. 28). Zauważalne są także dalsze różnice pomiędzy factoringiem i cesją. O ile przelew wierzytelności przy umowie factoringu ma zawsze charakter odpłatny, o tyle przelew uregulowany w Kodeksie Cywilnym może być również dokonany nieodpłatnie. Jeśli w tradycyjnej cesji przedmiotem przelewu może być każda wierzytelność i jej zbywalność nie jest wyłączona przez ustawę, umowę bądź właściwość zobowiązania, to przedmiotem factoringu może być tylko wierzytelność wynikająca z tytułu umów: sprzedaży, dostawy oraz umowy o świadczenie usług. Podmiotami cesji mogą być wszystkie osoby fizyczne i prawne. W przypadku natomiast factoringu umowa zawierana jest w praktyce między podmiotem gospodarczym (sprzedawcą, dostawcą lub usługodawcą) a instytucją factoringową, która zajmuje się takimi czynnościami zawodowo. W tradycyjnej cesji nie występują stosunki zobowiązaniowe o charakterze ciągłym, natomiast w factoringu, mającym swe źródło w umowach długoterminowych, charakterystyczne są właśnie stosunki ciągłe.

Factoring a zlecenie

W umowie factoringu można również wskazać na elementy charakterystyczne dla umowy zlecenia. Występują one wówczas, gdy factor zobowiązuje się do spełnienia świadczenia na rzecz factoranta. Można powiedzieć, ze wykonując wspomniane świadczenia, factor działa podobnie jak zleceniobiorca. Stwierdzenie to nie daje jednak podstaw do utożsamiania factoringu z umową zlecenia, gdyż główne znaczenie factoringu związane jest z omówioną wcześniej funkcją finansową i gwarancyjną tej umowy.

Factoring a umowa sprzedaży

Często pojawiają się koncepcje traktowania factoringu jako umowy sprzedaży. Wynika to z faktu, że w następstwie zawarcia umowy factoringu właściwego dochodzi do definitywnego przeniesienia wierzytelności z dostawcy na factora. Polemizując ze zwolennikami takiej tezy należy zwrócić uwagę na to, że factorowi w istocie nie chodzi o nabycie tej wierzytelności, lecz o odniesienie pewnej wymiernej korzyści majątkowej, w postaci prowizji factoringowej, pobieranej za czynności związane z transferem wierzytelności oraz wykonaniem usług dodatkowych. Innym istotnym argumentem jest to, że przedmiotem sprzedaży są rzeczy ruchome i nieruchome. W sferze umowy factoringu chodzi zaś wyłącznie o wierzytelności pieniężne.

Factoring a pożyczka

Rozważając prawną istotę factoringu należy także wskazać koncepcję upatrującą w factoringu instytucję pożyczki (kredytu). Koncepcja ta odnosi się do factoringu niewłaściwego. Jej zwolennicy uznają, że ten model factoringu sprowadza się do zawarcia umowy, w której factor zobowiązuje się do udzielenia podmiotowi gospodarczemu określonej pożyczki, podmiot ten zaś zobowiązuje się do przelania swej wierzytelności na factora celem zabezpieczenia jego roszczenia z tytułu udzielonej pożyczki.

Factoring bywa łączony z umową pożyczki także na innej płaszczyźnie. Zwolennicy tej koncepcji podzielają pogląd, iż w wyniku zawarcia umowy factoringu dochodzi do udzielenia podmiotowi gospodarczemu pożyczki (19, s.12). Dokonując oceny działania tegoż podmiotu uznają jednak, iż w następstwie przelania przez niego wierzytelności na factora dochodzi do zaspokojenia należności factora z tytułu owej pożyczki, z tym, że następuje to za pomocą tzw. świadczenia w miejsce wykonania. Konstrukcja ta nie znajduje odzwierciedlenia w sytuacji prawnej i faktycznej, do którego dochodzi na tle factoringu. Ponadto jej analiza wskazuje, że łączy ona ściśle powstanie zobowiązania obejmującego pożyczkę z jego wykonaniem. Udzielenie „pożyczki” oraz świadczenie w miejsce wykonania zbiegają się na ogół w czasie, dlatego koncepcja ta nie znajduje także uzasadnienia ekonomicznego.

Dokonane powyżej ustalenia co do prawnej istoty umowy factoringu nasuwają wniosek, iż jest to umowa odrębna nie mieszcząca się w ramach występujących w polskim prawie umów. Umowa factoringu jest umową wzajemną, ponieważ świadczenie jednej ze stron jest odpowiednikiem świadczenia drugiej. Jest to również konsensualna i odpłatna. Umowa ta, wprawdzie wykazuje pewne podobieństwo do unormowanych w kodeksie umów przelewu wierzytelności, sprzedaży, pożyczki czy umowy zlecenia, ale na gruncie naszego prawa jest ona jednak samodzielną instytucją.

2. Regulacje factoringu w systemie prawa polskiego

Obowiązujące ustawodawstwo polskie nie zawiera żadnych uregulowań dotyczących bezpośrednio instytucji factoringu. Stąd też umowa factoringu jest umową nienazwaną. Jednakże na tle art. 353 kodeksu cywilnego, przewidującego swobodę zawierania umów, dopuszczalność zawarcia umowy factoringu wydaje się nie budzić wątpliwości;

Strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.

Przytoczony powyżej artykuł w sposób bardzo ogólny odnosi się do umowy factoringu. Jednak w polskim Kodeksie Cywilnym można odnaleźć kolejne przepisy, które w mniejszym lub w większym stopniu regulują instytucję, jaką jest factoring. Dlatego też, do oceny skutków prawnych takiej umowy stosuje się przede wszystkim przepisy o przelewie wierzytelności (art. 509 - 518 k.c.).

Również art. 410 § 2 k.c. ma ważne praktyczne znaczenie dla umowy factoringu. Przepis ten, w brzmieniu;

Świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.

przestrzega przed niebezpieczeństwem dokonania zapłaty długu przez dłużnika do rąk factoranta, po zbyciu przez niego należności w instytucji factoringowej. W związku z tym zalecane jest, by o zawarciu umowy factoringowej został powiadomiony dłużnik. Pozwala to na uniknięcie nieporozumień, które mogą powodować trudności w ściągnięciu należności instytucji, której rzeczywiście dana należność przysługuje.

Z kolei art. 509 k.c. mówiący, że;

§ 1. Wierzyciel może bez zgody dłużnika przenieść wierzytelność na osobę trzecią (przelew), chyba że sprzeciwiałoby się to ustawie, zastrzeżeniu umownemu albo właściwości zobowiązania.

§ 2. Wraz z wierzytelnością przechodzą na nabywcę wszelkie związane z nią prawa, w szczególności roszczenie o zaległe odsetki.

zezwala na przeniesienie wierzytelności na osobę trzecią bez zgody dłużnika. Mając na uwadze płaszczyznę ekonomiczną, na jakiej funkcjonuje factoring, można przyjąć, że przeniesienie wierzytelności przysługującym przedsiębiorstwom z tytułu umów sprzedaży, dostawy czy umów o świadczenie usług nie sprzeciwia się ani ustawie, ani właściwości zobowiązania, jakie na tym tle powstają. Wierzycielowi nie można jednak przenieść wierzytelności na osobę trzecią, jeżeli sprzeciwiłoby się to zastrzeżeniu umownemu dokonanemu między stronami stosunku, z którego ta wierzytelność wynika.

Jeżeli wierzytelność jest stwierdzona pismem, to zastrzeżenie umowne, że cesja nie może nastąpić bez zgody dłużnika, jest skuteczne w stosunku do nabywcy (factora) tylko wtedy, gdy pismo zawiera wzmiankę o tym zastrzeżeniu albo że nabywca wiedział o takim zastrzeżeniu w chwili przelewu (art. 514 k.c.).

Istotne znaczenie dla umowy factoringu ma też przepis art. 510 § 1 k.c.;

Umowa sprzedaży, zamiany, darowizny lub inna umowa zobowiązująca do przeniesienia wierzytelności przenosi wierzytelność na nabywcę, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej albo że strony inaczej postanowiły.

Przepis ten określa chwilę, w której następuje przelew wierzytelności. Umowa przelewu należy do umów zobowiązujących o podwójnym skutku zobowiązująco-rozporządzającym. Przejście wierzytelności z przedsiębiorcy na factora następuje zatem z chwilą zawarcia umowy factoringu. Należy jednak zaznaczyć, iż strony mogą określić w umowie inną datę przejścia wierzytelności.

Strony umowy factoringu mają pełną swobodę kształtowania okresu obowiązywania tej umowy. W praktyce umowy factoringu zawierane są na ogół bądź na czas określony (zwykle na jeden rok z możliwością automatycznego przedłużenia na rok następny), bądź też na czas nie oznaczony. Dotyczy to w szczególności umów długoterminowych. Oprócz takich umów mogą też być zawierane umowy na krótszy okres. Umowy takie z reguły obejmują tylko jedną wierzytelność, a także dodatkowe usługi świadczone przez factora (5, s. 32).

W praktyce obrotu gospodarczego wykształciło się założenie, że umowa factoringu powinna być zawarta w formie pisemnej. Zastrzeżenie formy pisemnej, zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego (art. 511 k.c.) wymagane jest pod rygorem utrudnień dowodowych.

Jeżeli wierzytelność jest stwierdzona pismem, przelew tej wierzytelności powinien być również pismem stwierdzony.

Jak już wcześniej wspomniano, Kodeks cywilny nie narzuca obowiązku zawiadomienia dłużnika o dokonanej cesji. Czynność ta odgrywa jednak istotną rolę prawną w aspekcie wykonania zobowiązania. Do czasu gdy zbywca nie zawiadomi dłużnika o dokonanym przelewie, spełnienie świadczenia do rąk poprzedniego wierzyciela (factoranta) zwalnia go z zobowiązania wobec nabywcy wierzytelności (factora), chyba, że w chwili spełnienia świadczenia dłużnik wiedział o przelewie (art. 512 k.c.).

Dopóki zbywca nie zawiadomił dłużnika o przelewie, spełnienie świadczenia do rąk poprzedniego wierzyciela ma skutek względem nabywcy, chyba że w chwili spełnienia świadczenia dłużnik wiedział o przelewie. Przepis ten stosuje się odpowiednio do innych czynności prawnych dokonanych miedzy dłużnikiem a poprzednim wierzycielem.

Spełnienie świadczenia do rąk poprzedniego wierzyciela byłoby niekorzystne dla factora, dlatego też w treści umów factoringowych nakłada się na przedsiębiorcę obowiązek zawiadomienia dłużnika o dokonanej cesji. Umowa pozostaje ważna także wtedy, gdy zawiadomienia dłużnika dokona factor. W odróżnieniu od klasycznej cesji, w której zawiadomienie takie może nastąpić w dowolnej formie, w factoringu przyjmuje się, iż powinno być dokonane w formie pisemnej.

Podstawowe znaczenie w factoringu ma wyłączenie art. 513 § 1 k.c., który brzmi:

Dłużnikowi przysługują przeciwko nabywcy wierzytelności wszelkie zarzuty, które miał przeciwko zbywcy w chwili powzięcia wiadomości o przelewie.

Zastosowanie tego przepisu do umowy factoringu byłoby sprzeczne z jej istotą. Factor jest instytucją finansową; przejmując czyjąś wierzytelność pieniężną nie może być narażony na to, że dłużnik zgłosi się do niego w celu wyegzekwowania przysługujących mu uprawnień, np. z tytułu gwarancji czy rękojmi. Przepis ten musi więc być wyłączony z umowy. Oznacza to, że w factoringu nie następuje przeniesienie wszystkich praw i obowiązków wynikających z cedowanej wierzytelności.

W przypadku umowy factoringu, podobnie jak w tradycyjnej cesji, przedsiębiorca może podnieść w stosunku do dłużnika zarzuty wynikające z podstawy prawnej factoringu, np. przedsiębiorca wskazuje, że nie był w ogóle uprawniony do zawarcia takiej umowy. Może to uczynić tylko wtedy, gdy były one znane dłużnikowi w chwili spełnienia świadczenia na rzecz factora i jeżeli do dokonania tego świadczenia doszło w następstwie pisemnego zawiadomienia o zawarciu umowy factoringu, pochodzącego od przedsiębiorcy (art. 515 k.c.):

Jeżeli dłużnik, który otrzymał o przelewie pisemne zawiadomienie pochodzące od zbywcy, spełnił świadczenie do rąk nabywcy wierzytelności, zbywca może powołać się wobec dłużnika na nieważność przelewu albo na zarzuty wynikające z jego podstawy prawnej tylko wtedy, gdy w chwili spełnienia świadczenia były one dłużnikowi wiadome. Przepis ten stosuje się odpowiednio do innych czynności prawnych dokonanych między dłużnikiem a nabywcą wierzytelności.

Przedsiębiorca podnosi na ogół takie zarzuty, gdy sam kwestionuje zawarcie umowy factoringu i w skutek tego zmierza do uzyskania przedmiotu świadczenia od dłużnika. Postanowienia powyższej przytoczonego artykułu mają na celu ochronę dłużnika.

Art. 516 k.c. w brzmieniu:

Zbywca wierzytelności ponosi względem nabywcy odpowiedzialność za to, że wierzytelność mu przysługuje. Za wypłacalność dłużnika w chwili przelewu ponosi odpowiedzialność tylko o tyle, o ile tę odpowiedzialność na siebie przyjął.

stwarza stronom umowy factoringu dość szerokie możliwości kształtowania zakresu odpowiedzialności przedsiębiorcy za wypłacalność dłużnika. Przedsiębiorca w każdym przypadku ponosi odpowiedzialność wobec factora za to, że dana wierzytelność mu przysługuje. Nie ponosi on jednak odpowiedzialności za wypłacalność dłużnika. Zawierając umowę factoringu przedsiębiorca może złożyć oświadczenie, że przyjmuje na siebie wypłacalność dłużnika w chwili dojścia do skutku tej umowy. O tym, czy factorant odpowiada także za później powstałą niewypłacalność dłużnika, decyduje dalsza treść umowy. Jeśli strony nie przewidują tu odpowiedzialności przedsiębiorcy, to pełne ryzyko niewypłacalności dłużnika ponosi instytucja factoringowa (sytuacja taka odpowiada factoringowi właściwemu). Z koncepcją factoringu nie kłóci się jednak również możliwość umownego przejęcia przez przedsiębiorcę odpowiedzialności za ewentualną niewypłacalność dłużnika (co odpowiada factoringowi niewłaściwemu).

Podmioty występujące na tle factoringu ponoszą także odpowiedzialność cywilną na zasadach ogólnych. I tak, zgodnie z art. 389 i 390 k.c., factor i przedsiębiorca ponoszą odpowiedzialność z tytułu winy w pertraktowaniu oraz z racji niedotrzymania postanowień umowy przedwstępnej. Nie ulega również wątpliwości, że ponoszą oni względem siebie odpowiedzialność za wykonanie lub nienależyte wykonanie samej umowy factoringu. Objęcie umową factoringu dodatkowych świadczeń wiąże się z dalszą odpowiedzialnością factora wobec przedsiębiorcy za ich niewykonanie lub nienależyte wykonanie. Ponadto w wypadku nieściągalności wierzytelności od dłużnika występującej na tle factoringu niewłaściwego factor odpowiada względem przedsiębiorcy za niewykonanie lub nienależyte wykonanie obowiązku powrotnego przeniesienia wierzytelności. Do czasu zawarcia umowy factoringu dłużnik ponosi odpowiedzialność za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania wyłącznie wobec przedsiębiorcy. Z chwilą powzięcia wiadomości o dojściu do skutku takiej umowy dłużnik odpowiada z tych tytułów tylko w stosunku do factora (art. 471 - 486 k.c.).

3.3. Factoring w prawie międzynarodowym

Wzrastające zainteresowanie transakcjami factoringowymi i brak regulacji prawnej w wewnętrznych systemach ustawodawczych państw oraz rosnące znaczenie tej instytucji w handlu międzynarodowym spowodowało, że organizacja międzynarodowa UNIDROIT prowadziła prace nad factoringiem i 28 maja 1988 r. na konferencji w Ottawie uchwaliła Konwencję o międzynarodowym factoringu. Konwencja jest owocem wieloletnich prac zapoczątkowanych przez UNIDROIT i prowadzonych początkowo przez grupę ekspertów powołanych przez ten Instytut. Przygotowany projekt w dużej mierze stanowił odbicie istniejącej praktyki obrotu w krajach wysokorozwiniętych (USA, Kanada, zachodnie kraje europejskie), niemniej jednak doprowadził do ujednolicenia pewnych zasad w tym zakresie w odniesieniu do transakcji factoringowych w stosunkach międzynarodowych.

W świetle postanowień art. 1 Konwencji świadczeniem charakterystycznym w umowie factoringu międzynarodowego jest:

1. po stronie cedenta wierzytelności (sprzedawcy, dostawcy towarów lub usługodawcy) - jej przelew na factora; przedmiotem przelewu w umowie factoringu międzynarodowego może być wyłącznie wierzytelność pochodząca z umów sprzedaży, dostawy oraz umów o usługi, przy czym Konwencja nie wprowadza w tym zakresie żadnych ograniczeń, z wyjątkiem umów sprzedaży rzeczy przeznaczonych do użytku osobistego lub rodzinnego i umów o świadczenie usług w ramach prowadzonego gospodarstwa domowego nabywcy (usługobiorcy);

2. po stronie factora - przejęcie wierzytelności przelanej oraz wykonanie dodatkowej usługi związanej z zawartą umową; Konwencja określa, jako charakterystyczne dla factora, następujące świadczenia: finansowanie cedenta, prowadzenie ksiąg dłużników, przejęcie wierzytelności od cedenta oraz zabezpieczenie dłużnika przed niewypłacalnością (11, s. 266).

Konwencja zaleca cedentowi, by zawiadamiał on dłużnika o zawartej umowie factoringu międzynarodowego, co ogranicza stosowanie factoringu tajnego. Tak więc Konwencja kładzie nacisk na pisemną formę factoringu. Z tych względów w postanowieniach Konwencji można spotkać wzorcowe postanowienia umowy factoringu międzynarodowego, co pozwala uznać tę umowę za umowę formularzową.

Polska nie uczestniczyła w pracach nad Konwencją o międzynarodowym factoringu i nie jest jej stroną. Znaczenie jednak tej Konwencji dla określenia miejsca i charakteru factoringu w prawie polskim może być istotne. Dlatego też, ze względu na brak bezpośredniej regulacji umowy factoringu w polskim ustawodawstwie, niektóre firmy krajowe świadczące usługi factoringowe przyjmują za podstawę działania właśnie Konwencję Ottawską.

3.4. Rynek usług factoringowych w Polsce

Factoring w Polsce rozwija się od 1990 r. Pierwszym bankiem oferującym usługi w tym zakresie był Bank Gospodarstwa Krajowego. Obecnie ta forma finansowania przedsiębiorstw staje się coraz bardziej popularna. W Polsce factoringiem zajmują się przede wszystkim banki, które traktują go jako jeden z oferowanych produktów. Czasami tworzą w swoich strukturach oddzielne wyspecjalizowane sekcje, czasami pracownicy pionów kredytowych, obok tradycyjnych form finansowania, oferują ten produkt. Na naszym rynku działa kilka wyspecjalizowanych spółek factoringowych, które powstały z udziałem kapitału z banków. Niejednokrotnie udziałowcami są factorzy zagraniczni. Podkreślić należy, że spośród banków komercyjnych działających w Polsce aż ponad połowa oferuje factoring.

Z przeprowadzonej analizy ofert w bankach można wyciągnąć następujące wnioski (8, s. 92):

• Większość banków oferuje factoring niepełny.

• Banki, które oferują factoring pełny, traktują go jako produkt przeznaczony dla znanych klientów lub dla dostawców, których dłużnikami są firmy znane na rynku, o ugruntowanej pozycji.

• Wszystkie banki pobierają odsetki z góry, jednocześnie z przelewem wierzytelności. W kilku bankach istnieje również możliwość pobierania odsetek z dołu.

• Oprocentowanie kształtuje się w granicach 21,5% - 33% w skali roku.

• Część banków nie pobiera prowizji przygotowawczej. W pozostałych jej wysokość waha się w granicach od 0,1% do 3% wysokości przyznanego limitu zadłużenia.

• Część banków nie pobiera prowizji administracyjnej. Są to głównie te banki, które skupiają się na finansowaniu i mają ubogą ofertę usług towarzyszących factoringowi. W pozostałych bankach prowizja administracyjna waha się od 0,01% do 10% wartości wierzytelności. Zwykle prowizję administracyjną liczy się procentowo od wartości poszczególnych wykupionych wierzytelności.

• Oferta usług związanych z factoringiem jest uboga. W niektórych bankach factorant nie może oczekiwać żadnych usług.

• W większości banków przedmiotem factoringu są wierzytelności z terminem płatności do 90 dni. Zdarzają się również banki, które wykupują wierzytelności z terminem płatności do 180 dni.

• Część banków dokonuje płatności za zakupione wierzytelności w całości w momencie wykupu. Część banków zaliczkuje wierzytelności, a całkowite rozliczenie następuje w dniu płatności przez dłużnika.

• Niektóre banki, bazując na doświadczeniu kredytowym, wymagają od factoranta dodatkowego zabezpieczenia factoringu.

Wnioski wynikające z analizy ofert w firmach factoringowych:

• Prowizja jest pobierana z góry, w momencie wykupu poszczególnych wierzytelności.

• Odsetki są pobierane z dołu: albo co miesiąc, albo w dniu płatności przez dłużnika.

• Firmy nie pobierają prowizji przygotowawczej.

• Prowizja administracyjna waha się od 0,5% do 3% wartości wierzytelności.

• Firmy pobierają prowizję za przejęcie del credere. Wysokość jej zależy od ryzyka i wynosi od 0,5% w górę.

• Firmy oferują pełen zakres usług.

• Factoring pełny jest równie często proponowany jak niepełny.

Oferty usług factoringowych różnią się znacznie od ofert banków. Ponadto inaczej wygląda system obsługi factoringu w bankach i w firmach. Banki opierają się w swej działalności na przepisach prawa bankowego i NBP. Jednocześnie factoring w bankach może być tańszy niż w firmach factoringowych. Banki skupiają się na funkcji finansowania. Firmy mogą oferować klientom szerszą gamę usług towarzyszących. Funkcja administracyjna oraz zabezpieczająca jest w nich traktowana na równi z funkcją finansowania.

Zakończenie

Wykształtowany w praktyce obrotu wielu krajów factoring jest rodzajem specjalistycznego pośrednictwa handlowego, w którym wyspecjalizowana instytucja finansowa nabywa w drodze cesji od przedsiębiorstw handlowych lub przemysłowych roszczenie o zapłatę należnych im kwot z różnego rodzaju źródeł zobowiązaniowych, a zwłaszcza sprzedaży, dostawy i świadczonych usług.

Factor (cesjonariusz wierzytelności) zobowiązuje się w zamian finansować sprzedawcę, usługodawcę, udzielając mu niezbędnej pożyczki, kredytu czy zaliczek, prowadzić jego rachunkowość (głównie księgi handlowe), inkasować należności od dłużnika sprzedawcy oraz zabezpieczyć go przed zwłoką dłużnika. Na podstawie dodatkowych klauzul umownych factor może świadczyć także inne usługi, wybiegające poza zwykłą treść umowy factoringowej, jak fakturowanie, wliczanie prowizji, produktu obrotowego, badanie popytu i ceny, akcje reklamowe, marketingowe itp.

O przelewie wierzytelności dłużnicy dostawców, usługodawców powinni być pisemnie powiadomieni, niemniej w praktyce nie zawsze tak jest. Jedynie tzw. factoring otwarty zasadę tę w pełni realizuje. Factoring półotwarty polega bowiem na tym, że dłużnik jest zawiadamiany jedynie o konieczności dokonania zapłaty na rachunek factora. W factoringu tajnym dłużnik nie jest w ogóle powiadamiany o cesji wierzytelności. Konwencja ottawska nakazuje jednak powiadamiać dłużnika o dokonaniu cesji wierzytelności.

Ocena factoringu i umowy factoringowej w prawie polskim nie jest łatwa, zważywszy, że jak dotąd, ma ona niewielkie zastosowanie w praktyce obrotu handlowego w naszym kraju. Przyjąć jednak można, że jest to umowa, w której dostawca dokonuje przelewu swych wierzytelności przysługujących mu w stosunku do nabywcy dóbr lub usług na wyspecjalizowany podmiot gospodarczy za odpowiednią prowizję. Factor albo sam uiszcza cenę towaru lub usługi, a następnie dochodzi jej zapłaty od odbiorcy towaru, albo gwarantuje jej zapłatę w odpowiednim terminie bezpośrednio od dłużnika. Nie bez znaczenia dla prawnej oceny factoringu mają też inne, poza przejęciem ryzyka zapłaty, należności za dostawę (usługę), tzw. świadczenia dodatkowe, spełniane na rzecz cedenta wierzytelności. W tej sytuacji transakcja factoringowa nie może być w naszym prawie sprowadzana ani do instytucji przelewu wierzytelności, ani też do żadnych innych. Przyjąć zatem należy, że w ujęciu naszego prawa umowa factoringowa jest umową nienazwaną, której treść ostatecznie kształtować mogą same strony (art. 353 k.c.).

Polska nie jest stroną konwencji o międzynarodowym factoringu, niemniej znaczenie tej konwencji dla określenia miejsca i charakteru prawnego factoringu w prawie polskim jest istotne.

Konwencja, będąca owocem wieloletnich badań i prac komitetu ekspertów rządowych UNIDROIT i innych, stanowiąc uogólnienie istniejącej już w wielu krajach praktyki obrotu, w sposób jasny i w miarę precyzyjny określa factoring zgodnie ze standardami światowymi. Zawierając zatem umowy factoringowe, nasze firmy mogą wzorować się na postanowieniach Konwencji.

Coraz szerszemu rozpowszechnianiu się factoringu na świecie sprzyja jego doniosłe znaczenie gospodarcze. Nie można jednak traktować factoringu jako ”koła ratunkowego” na wszelkie kłopoty gospodarcze i finansowe firmy. Factoring nie jest przeznaczony dla każdego podmiotu gospodarczego. Musi się także zmienić opinia, że firmy korzystają z factoringu jako środka na niewypłacalność dłużników. Dużą rolę mogą odegrać tutaj banki, które powinny odrzucać klientów, traktujących factoring jako szybki sposób na odzyskanie wierzytelności. Istotą factoringu jest przecież bieżące finansowanie, a nie oddłużanie firm. Factoring najbardziej przydaje się w sytuacjach, gdy rozwój był dotąd hamowany przez realny brak środków własnych. Pozwala wtedy na osiągnięcie satysfakcjonującej zyskowności.

W Polsce instytucja factoringu nie została jeszcze rozwinięta w pełnym zakresie. Jeżeli chcemy naprawdę jak najszybciej i najskuteczniej upowszechnić factoring, to należy pilnie doprowadzić do powstania jednostek factoringowych, które by działały w formie spółek factoringowych lub factoringowych podmiotów jednoosobowych. Także banki powinny dostosować swe struktury do wymagań organizacyjnych i prawnych, które przed nowoczesną wolnorynkową gospodarką stawia factoring. Należy zdać sobie sprawę z faktu, że korzystanie z factoringu ułatwia obrót prawno-gospodarczy tak na rynkach wewnętrznych, jak i w handlu międzynarodowym.

Załączniki

1. Wzór wniosku o zawarcie umowy factoringu

........................., dnia ..............


............................................

WNIOSEK

O ZAWARCIE UMOWY FACTORINGU

1. Nazwa i adres Wnioskodawcy.............................................................................

...................................................................................................................................

1. Dziedzina działalności..........................................................................................

2. Krótki opis działalności.........................................................................................

...................................................................................................................................

3. Liczba dostawców towarów i/lub usług................................................................

5. Główni dostawcy i obroty z nimi w roku ubiegłym i bieżącym (plan)....................

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

6. Liczba odbiorców towarów i/lub usług..................................................................

7. Główni odbiorcy i obroty z nimi w roku ubiegłym i bieżącym (plan)......................

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

8. Obrót w firmie za ostatni rok.................................................................................

9. Planowany obrót w roku bieżącym.......................................................................

10. Średni miesięczny obrót (jeśli działalność podlega sezonowości, średni obrót w układzie miesięcznym lub kwartalnym)......................................................................

11. Zysk brutto i netto za ubiegły rok i w roku bieżącym (planowany)........................

...................................................................................................................................

12. Należności:

ogółem.................................................................................................................

na koniec ubiegłego roku.....................................................................................

na dzień...............................................................................................................

z tytułu dostaw, robót i usług:

na koniec ubiegłego roku......................................................................................

na dzień.................................................................................................................

13. Zobowiązania:

ogółem..................................................................................................................

na koniec ubiegłego roku......................................................................................

na dzień.................................................................................................................

z tytułu dostaw, robót i usług:

na koniec ubiegłego roku......................................................................................

na dzień.................................................................................................................

14. Warunki płatności proponowane odbiorcom.........................................................

...................................................................................................................................

15. Średnia liczba faktur w miesiącu..........................................................................

16. Wartość faktury

minimalna..............................................................................................................

maksymalna..........................................................................................................

17. Powiązania kapitałowe między wnioskodawcą a dłużnikami................................

...................................................................................................................................

Zwracamy się z prośbą o zawarcie umowy factoringu na następujących warunkach:

• limit factoringu.......................................................................................................

• okres obowiązywania umowy...............................................................................

• dłużnicy.................................................................................................................

• forma factoringu....................................................................................................

• wartość faktur (minimalna, maksymalna).............................................................

• okres płatności z faktur.........................................................................................

• zabezpieczenie.....................................................................................................


.............................................

2. Wzór umowy o factoring właściwy

UMOWA

O FACTORING WŁAŚCIWY

Dnia .......................... w ................................ pomiędzy ...........................................

...................................................................................................................................

reprezentowanym przez:

1. ...................................................

2. ...................................................

zwanym dalej Sprzedawcą-cedentem a Bankiem (Spółką factoringową) w .............

.............................................. reprezentowanym przez:

1. ...................................................

2. ...................................................

zwanym dalej Bankiem (Spółką) została zawarta umowa następującej treści:

§ 1

1. Sprzedawca- cedent oświadcza, że przysługuje mu w stosunku do ..............

................................................, zwanego dalej Dłużnikiem, niesporna wierzytelność w kwocie ......................................................................................... zł

(słownie zł: ................................................................................................................

..................................................................................................................................)

z tytułu .......................................................................................................................

wynikająca z umowy z dnia...................................... i faktury nr................................

z dnia ......................................... z terminem zapłaty ..............................................,

stanowiącymi załącznik do niniejszej umowy.

2. Sprzedawca-cedent przelewa na rzecz Banku (Spółki) określoną w ust. 1 wierzytelność, a Bank wymienioną wierzytelność nabywa i przyjmuje jej przelew.

3. Przelew niniejszy będzie prawnie skuteczny po zawiadomieniu Dłużnika o dokonaniu cesji wierzytelności i potwierdzeniu przez niego przyjęcia dokonanego przelewu do wiadomości. Sprzedawca zobowiązuje się do zawiadomienia Dłużnika oraz przedstawienia Bankowi (Spółce) pisemnego potwierdzenia Dłużnika o przyjęciu do wiadomości faktu dokonania przelewu.

4. Przy podpisaniu niniejszej umowy Sprzedawca-cedent przekazuje Bankowi (Spółce) umowę, z której wynika wierzytelność wskazana w ust. 1, wszelkie związane z nią dokumenty oraz zaakceptowaną przez Dłużnika fakturę wskazującą należną kwotę, termin i sposób zapłaty oraz zawierającą adnotację: „Zgodnie z umową o factoring właściwy nr .................... z dnia ................................

oraz naszym zawiadomieniem z dnia ......................................................................

uprawnionym do otrzymania zapłaty jest Bank (Spółka) w .......................................

..........................................................”.

5. Wraz z wierzytelnością stanowiącą przedmiot niniejszej umowy przechodzą na Bank (Spółkę) wszelkie prawa z nią związane, w tym również roszczenie o odsetki za zwłokę.

6. W przypadku spełnienia przez Dłużnika całości lub części zobowiązania wynikającego z wierzytelności przelanych na Bank (Spółkę), na rzecz Sprzedawcy-cedenta, zamiast na Bank (Spółkę), Sprzedawca-cedent zobowiązuje się do niezwłocznego przelania otrzymanych kwot na rzecz Banku (Spółki) wraz z ustawowymi odsetkami za okres od dnia ich otrzymania do dnia wpływu na rachunek Banku (Spółki).

7. Sprzedawca-cedent oświadcza, że przeniesienie wymienionej w ust. 1 wierzytelności nie jest wyłączone zastrzeżeniami umownymi z Dłużnikiem ani przepisami prawa, a wierzytelność nie była przedmiotem innych cesji oraz że Dłużnik nie ma wobec Sprzedawcy-cedenta wymagalnych wierzytelności. Jednocześnie Sprzedawca-cedent zobowiązuje się niezwłocznie przekazać Bankowi (Spółce) informację o swoich zobowiązaniach wobec Dłużnika, która mogłaby być zaspokojona poprzez potrącenie wierzytelności zgodnie z treścią art. 513 k.c.

§ 2

1. Sprzedawca-cedent zobowiązuje się zapłacić Bankowi (Spółce) prowizję w wysokości ...............................%, liczoną od kwoty wierzytelności. Wysokość prowizji wynosi ........................zł (słownie zł: ............................................................

..................................................................).

2. Po potrąceniu kwoty, o której mowa w ust. 1, Bank (Spółka) wypłaca należność za przelaną wierzytelność w wysokości .............................zł (słownie zł:

...................................................................................................................................

przekazując środki z rachunku factoringowego nr ....................................................

w formie .....................................................................................................................

w terminie ..........................................

§ 3

1. Wszelkie koszty związane z niniejszą umową obciążają Sprzedawcę-cedenta.

2. Przedterminowa spłata wierzytelności nie powoduje zwrotu pobranych odsetek, prowizji i innych opłat.

§ 4

1. Sprzedawca-cedent zobowiązuje się ponieść wszelkie koszty, jakie wynikać będą ze stosunków handlowych łączących go z Dłużnikiem.

2. Sprzedawca-cedent jest odpowiedzialny względem dłużnika za roszczenia wynikające z tytułu gwarancji i rękojmi za realizowaną przez siebie sprzedaż (dostawę).

3. Sprzedawca-cedent zobowiązuje się do załatwienia wszelkich reklamacji zgłoszonych przez Dłużnika i pokrycia ich kosztów.

§ 5

Spłata zobowiązania wynikającego ze sprzedanej wierzytelności obciąża Dłużnika. Ryzyko wypłacalności Dłużnika ponosi Bank (Spółka), co oznacza, że w przypadku niespłacenia zobowiązania w terminie wynikającym z umowy (faktury) kwota określona w § 2 niniejszej umowy wypłacona Sprzedawcy-cedentowi nie podlega zwrotowi.

§ 6

Prawne zabezpieczenie spłaty wierzytelności objętej niniejszą umową stanowi:

......................................................................................................................................................................................................................................................................

§ 7

1. Bank zastrzega sobie prawo natychmiastowego wypowiedzenia umowy w przypadku pisemnego, umotywowanego zaprzeczenia przez Dłużnika zasadności czy też prawnej wymagalności przelanej wierzytelności.

2. W takim przypadku Strony zgodnie postanawiają, że Bank (Spółka) dokona zwrotnego przelewu wierzytelności, o której mowa w § 1 niniejszej umowy, w terminie 7 dni od dnia wypowiedzenia, a Sprzedawca-cedent zobowiązuje się przelew ten przyjąć i zwrócić otrzymane w ramach niniejszej umowy kwoty i wszelkie poniesione przez Bank (Spółkę) koszty.

3. Pobrana przez Bank (Spółkę) prowizja nie podlega zwrotowi.

§ 8

Inne postanowienia ustalone w umowie: ...................................................................

...................................................................................................................................

§ 9

Wszelkie zmiany w niniejszej umowie mogą być dokonywane za zgodą Stron w formie pisemnej pod rygorem nieważności.

§ 10

Wszelkie spory wynikające z niniejszej umowy Strony poddają rozstrzygnięciu przez sąd polubowny (sąd powszechny) w ...............................................................

§ 11

W sprawach nie uregulowanych niniejszą umową mają zastosowanie odpowiednie przepisy kodeksu cywilnego.

§ 12

Umowę sporządzono w dwóch jednobrzmiących egzemplarzach, po jednym dla każdej ze Stron.



................................................. ....................................................

3. Wzór umowy o factoring niewłaściwy

UMOWA

O FACTORING NIEWŁAŚCIWY

Dnia .......................... w ................................ pomiędzy ...........................................

...................................................................................................................................

reprezentowanym przez:

1. ...................................................

2. ...................................................

zwanym dalej Dostawcą-cedentem a Bankiem (Spółką) w .....................................

.............................................. reprezentowanym przez:

1. ...................................................

2. ...................................................

zwanym dalej Bankiem (Spółką) została zawarta umowa następującej treści:

§ 1

1. Dostawca- cedent oświadcza, że przysługuje mu w stosunku do ..............

................................................, zwanego dalej Dłużnikiem, niesporna wierzytelność w kwocie ......................................................................................... zł

(słownie zł: ................................................................................................................

..................................................................................................................................)

z tytułu .......................................................................................................................

wynikająca z umowy z dnia...................................... i faktury nr................................

z dnia ......................................... z terminem zapłaty ..............................................,

stanowiącymi załącznik do niniejszej umowy.

2. Dostawca-cedent przelewa na rzecz Banku (Spółki) określoną w ust. 1 wierzytelność, a Bank wymienioną wierzytelność nabywa i przyjmuje jej przelew.

3. Przelew niniejszy będzie prawnie skuteczny po zawiadomieniu Dłużnika o dokonaniu cesji wierzytelności i potwierdzeniu przez niego przyjęcia dokonanego przelewu do wiadomości. Dostawca-cedent zobowiązuje się do zawiadomienia Dłużnika oraz przedstawienia Bankowi (Spółce) pisemnego potwierdzenia Dłużnika o przyjęciu do wiadomości faktu dokonania przelewu.

4. Przy podpisaniu niniejszej umowy Dostawca-cedent przekazuje Bankowi (Spółce) umowę, z której wynika wierzytelność wskazana w ust. 1, wszelkie związane z nią dokumenty oraz zaakceptowaną przez Dłużnika fakturę wskazującą należną kwotę, termin i sposób zapłaty oraz zawierającą adnotację: „Zgodnie z umową o factoring właściwy nr .................... z dnia ................................

oraz naszym zawiadomieniem z dnia ......................................................................

uprawnionym do otrzymania zapłaty jest Bank (Spółka) w .......................................

..........................................................”.

5. Wraz z wierzytelnością stanowiącą przedmiot niniejszej umowy przechodzą na Bank (Spółkę) wszelkie prawa z nią związane, w tym również roszczenie o odsetki za zwłokę.

6. W przypadku spełnienia przez Dłużnika całości lub części zobowiązania wynikającego z wierzytelności przelanych na Bank (Spółkę), na rzecz Dostawcy-cedenta, zamiast na Bank (Spółkę), Dostawca-cedent zobowiązuje się do niezwłocznego przelania otrzymanych kwot na rzecz Banku (Spółki) wraz z ustawowymi odsetkami za okres od dnia ich otrzymania do dnia wpływu na rachunek Banku (Spółki).

7. Dostawca-cedent oświadcza, że przeniesienie wymienionej w ust. 1 wierzytelności nie jest wyłączone zastrzeżeniami umownymi z Dłużnikiem ani przepisami prawa, a wierzytelność nie była przedmiotem innych cesji oraz że Dłużnik nie ma wobec Dostawcy-cedenta wymagalnych wierzytelności. Jednocześnie Sprzedawca-cedent zobowiązuje się niezwłocznie przekazać Bankowi (Spółce) informację o swoich zobowiązaniach wobec Dłużnika, która mogłaby być zaspokojona poprzez potrącenie wierzytelności zgodnie z treścią art. 513 k.c.

8. Dostawca-cedent ponosi odpowiedzialność za wypłacalność Dłużnika w chwili dokonania przelewu.

§ 2

1. Dostawca-cedent zobowiązuje się zapłacić Bankowi (Spółce) prowizję w wysokości ...............................%, liczoną od kwoty wierzytelności. Wysokość prowizji wynosi ........................zł (słownie zł: ............................................................

..................................................................).

2. Po potrąceniu kwoty, o której mowa w ust. 1, Bank (Spółka) wypłaca należność za przelaną wierzytelność w wysokości .............................zł (słownie zł:

...................................................................................................................................

przekazując środki z rachunku factoringowego nr ....................................................

w formie .....................................................................................................................

w terminie ..........................................

3. Po potrąceniu kwoty, o której mowa w ust. 1, Bank (Spółka) wypłaca należność za przelaną wierzytelność w wysokości ............................zł (słownie zł:

...................................................................................................................................

przekazując środki z rachunku factoringowego nr ....................................................

w formie ....................................................................................................................

w terminie ..................................................

Pozostała kwota należności za przelaną wierzytelność będzie zablokowana na wyodrębnionym rachunku nr ............................... do czasu spłaty zobowiązania przez Dłużnika. Bank (Spółka)wypłaci zablokowaną kwotę Dostawcy-cedentowi niezwłocznie po spłacie zobowiązania przez Dłużnika, nie później niż w terminie pięciu dni.

§ 3

1. Wszelkie koszty związane z niniejszą umową obciążają Dostawcę-cedenta.

2. Przedterminowa spłata wierzytelności nie powoduje zwrotu pobranych odsetek, prowizji i innych opłat.

§ 4

1. Dostawca-cedent zobowiązuje się ponieść wszelkie koszty, jakie wynikać będą ze stosunków handlowych łączących go z Dłużnikiem.

2. Dostawca-cedent jest odpowiedzialny względem Dłużnika za roszczenia wynikające z tytułu gwarancji i rękojmi za realizowaną przez siebie dostawy.

3. Dostawca-cedent zobowiązuje się do załatwienia wszelkich reklamacji zgłoszonych przez Dłużnika i pokrycia ich kosztów.

§ 5

1. Spłata zobowiązania wynikającego ze sprzedanej wierzytelności obciąża Dłużnika.

2. W przypadku niespłacenia należności przez Dłużnika w terminie, przelew wierzytelności określonej w § 1 niniejszej umowy traci moc, a Dostawca-cedent staje się z powrotem wyłącznie uprawniony do wierzytelności, której dotyczy niniejsza umowa. W takim przypadku Bank (Spółka) zawiadamia Dostawcę-cedenta o braku spłaty informując go jednocześnie o powrotnym przejściu na niego scedowanej przez Bank (Spółkę) wierzytelności oraz wzywa do zapłaty całej należności Bankowi (Spółce) kwoty za tę wierzytelność w terminie ...................dni, stosownie do postanowień § 2.

3. Od następnego dnia po upływie okresu, o którym mowa w ustępie poprzedzającym, Bank (Spółka) nalicza odsetki w wysokości ......................%.

4. Dostawca upoważnia Bank (Spółkę) do dokonywania wszelkich rozliczeń z tytułu wypłaconej, a podlegającej zwrotowi zaliczki w drodze obciążenia swojego rachunku bieżącego nr ....................... prowadzonego w .........................................,

w dniu wymagalności zobowiązania.

5. Dostawca-cedent upoważnia Bank (Spółkę) do ściągnięcia zadłużenia przeterminowanego oraz innych należności z wpływów na jego rachunki przed wszystkimi innymi płatnościami, z wyjątkiem tytułów wykonawczych realizowanych w trybie egzekucji sądowej lub administracyjnej.

6. Zablokowana, stosownie do zasad opisanych w § 2 ust. 3, kwota znajdująca się na rachunku nr..................................... nie podlega wypłacie Dostawcy-cedentowi i nie jest przejmowana przez Bank (Spółkę).

§ 6

Prawne zabezpieczenie spłaty wierzytelności objętej niniejszą umową stanowi:

......................................................................................................................................................................................................................................................................

§ 7

1. Bank zastrzega sobie prawo natychmiastowego wypowiedzenia umowy w przypadku pisemnego, umotywowanego zaprzeczenia przez Dłużnika zasadności czy też prawnej wymagalności przelanej wierzytelności. W takim przypadku Strony zgodnie postanawiają, że Bank (Spółka) dokona zwrotnego przelewu wierzytelności, o której mowa w § 1 niniejszej umowy, w terminie 7 dni od dnia wypowiedzenia, a Dostawca-cedent zobowiązuje się przelew ten przyjąć i zwrócić otrzymane w ramach niniejszej umowy kwoty i wszelkie poniesione przez Bank (Spółkę) koszty.

2. Pobrana przez Bank (Spółkę) prowizja nie podlega zwrotowi.

§ 8

Inne postanowienia ustalone w umowie:...................................................................

...................................................................................................................................

§ 9

Wszelkie zmiany w niniejszej umowie mogą być dokonywane za zgodą Stron w formie pisemnej pod rygorem nieważności.

§ 10

Wszelkie spory wynikające z niniejszej umowy Strony poddają rozstrzygnięciu przez sąd powszechny (sąd polubowny) w...............................................................

§ 11

W sprawach nie uregulowanych niniejszą umową mają zastosowanie przepisy kodeksu cywilnego.

§ 12

Umowę sporządzono w dwóch jednobrzmiących egzemplarzach, po jednym dla każdej ze Stron.



................................................. ....................................................

3. Wzór umowy o świadczenie dodatkowych usług

factoringowych

UMOWA

O ŚWIADCZENIE DODATKOWYCH USŁUG

FACTORINGOWYCH

Dnia .......................... w ................................ pomiędzy ...........................................

...................................................................................................................................

reprezentowanym przez:

1. ...................................................

2. ...................................................

zwanym dalej Dostawcą-cedentem a Bankiem (Spółką) w .....................................

.............................................. reprezentowanym przez:

1. ...................................................

2. ...................................................

zwanym dalej Bankiem (Spółką) została zawarta umowa następującej treści:

§ 1

1. W związku z zawarciem przez Bank (Spółkę) i Usługobiorcę umowy o przelew wierzytelności ..............................................................................................

Bank (Spółka) zobowiązuje się wobec Usługobiorcy do świadczenia następujących usług dodatkowych:

1. ściągania wierzytelności,

2. kierowania upomnień do dłużników opieszałych,

3. sprawdzania stanu wypłacalności dłużników,

4. doradztwa prawnego i ekonomicznego,

5. zbierania i gromadzenia danych statystycznych niezbędnych do przeprowadzenia działalności przez sprzedawcę (dostawcę), usługodawcę.

§ 2

1. W zamian za...................................................................................................

Bank (Spółka) pobiera od Usługodawcy opłatę w wysokości................................. zł

(słownie zł:...............................................................................................................), płatną w dniu podpisania niniejszej umowy.

2. W zamian za...................................................................................................

Bank (Spółka) pobiera od Usługobiorcy miesięczną prowizję w wysokości.................................zł (słownie zł:........................................................

.........................................................................). Prowizja pobierana jest z góry przez cały czas trwania umowy, od 10 dnia każdego miesiąca. W razie nieopłacenia powyższej prowizji Bank (Spółka) zwolniony jest od świadczenia przewidzianych umową usług.

§ 3

1. Niniejsza umowa zawarta jest na czas trwania umowy, o której mowa w § 1, czyli do dnia ...................................................

2. Strony mogą wypowiedzieć niniejszą umowę w każdym czasie, przy czym termin wypowiedzenia ustala się na .................. dni.

3. W okresie wypowiedzenia Bank (Spółka) nie świadczy objętych umowa usług, a Usługobiorca nie opłaca opłaty okresowej, o której mowa w § 2 ust. 2.

§ 4

Inne postanowienia ustalone w umowie:...................................................................

...................................................................................................................................

§ 5

Wszelkie zmiany w niniejszej umowie mogą być dokonywane za zgodą Stron w formie pisemnej pod rygorem nieważności.

§ 6

W sprawach nie uregulowanych niniejszą umową mają zastosowanie odpowiednie przepisy kodeksu cywilnego.

§ 7

Wszelkie spory wynikające z niniejszej umowy Strony poddają rozstrzygnięciu przez sąd polubowny (sąd powszechny) w...............................................................

§ 8

Umowa została sporządzona w czterech jednobrzmiących egzemplarzach, po dwa dla każdej ze Stron.



................................................. ....................................................

Bibliografia

[1] Chaszczyńska M., Pojęcie, rodzaje i charakter prawny factoringu, Przegląd

Prawa Handlowego, 1998 nr 1, s. 20-29

2. Cichocka J., O księgowej ewidencji factoringu - raz jeszcze, Rachunkowość, 1997 nr 9, s. 469-473

3. Felis P., Faktoring - krótkoterminowe finansowanie przedsiębiorstw, Bank i Kredyt, 1997 nr 11, s. 53-62

4. Heropolitańska I., Skup i sprzedaż wierzytelności przez banki, Warszawa, 1998

5. Jańczyk M., Charakter prawny umowy factoringu, Prawo Spółek, 1998 nr 2, s. 26-34

6. Jasińska M., Faktoring, Gazeta Sądowa, 1998 nr 7/8, s. 30-31

7. Kaszubski R., Kurowska A., Factoring, Przegląd Podatkowy, 1997 nr 12, s. 32-35

8. Kreczmańska K., Factoring w przedsiębiorstwie, Warszawa, 1997

9. Kreczmańska K., Factoring w teorii i praktyce, Warszawa, 1996

10. Kruczalak K., Factoring i jego gospodarcze zastosowanie, Warszawa, 1997

11. Kruczalak K., Umowy w obrocie handlowym krajowym i międzynarodowym, Warszawa, 1998

12. Kruczalak K., Prawo handlowe, zarys wykładu, Warszawa, 1994

13. Łazarowicz M., W oczekiwaniu na boom: faktoring, Gazeta Bankowa, 1998 nr 12, s. 9-14

14. Mojak J., Obrót wierzytelnościami. Podstawowe zagadnienia prawne, Lublin, 1995

15. Piechota G., Faktoring, czyli jak zachować płynność finansową przedsiębiorstwa, Przegląd Podatkowy, 1999 nr 9, s. 33-34

16. Radwański Z., Zobowiązania - część ogólna, Warszawa, 1995

17. Rawa P., Prawne aspekty funkcjonowania instytucji factoringowych, Prawo Bankowe,1998 nr 1, s. 103-112, nr 2, s. 97-103

18. Socha K., Factoring - nowa instytucja prawno-gospodarcza, Glosa, 1997 nr 5, s. 3-7

19. Stecki L., Faktoring w praktyce bankowej, Toruń, 1996

20. Kodeks Cywilny, Wydawnictwo Prawnicze „LEX”, Sopot, 1999

2

FACTORANT

FACTORANT

DŁUŻNIK

DŁUŻNIK

FACTOR

FACTOR

towar + faktura

towar + faktura

faktura z potwierdzeniem odbioru

faktura z potwierdzeniem odbioru

ewentualna windykacja należności

ewentualna windykacja należności

zapłata za dostarczony towar

zapłata za dostarczony towar

zapłata należności pomniejszona o prowizję

zapłata za dostarczony towar

zapłata za dostarczony towar

windykacja należności za towar

windykacja należności za towar

FACTORANT

FACTORANT

DŁUŻNIK

DŁUŻNIK

FACTOR

FACTOR

towar + faktura

towar + faktura

faktura z potwierdzeniem odbioru

faktura z potwierdzeniem odbioru

zapłata należności pomniejszona o prowizję

Podpisy osób działających za Usługodawcę

Podpisy osób działających za Bank (Spółkę)

Podpisy osób działających za Dostawcę

Podpisy osób działających za Bank (Spółkę)

Podpisy osób działających za Bank (Spółkę)

Podpisy osób działających za Sprzedawcę

Pożyczka

Pożyczka

Umowa sprzedaży, wykonania usługi

UMOWA FACTORINGU

Zlecenie

Dyskonto

Cesja wierzytelności

(Wnioskodawca)

(Wnioskodawca)

Wnioskodawca

Wnioskodawca

UMOWA FACTORINGU

UMOWA FACTORINGU

PODZLECENIE FACTORINGU (UMOWA)

PODZLECENIE FACTORINGU (UMOWA)

PRZELEW ZAINKASOWANEJ WIERZYTELNOŚCI

PRZELEW ZAINKASOWANEJ WIERZYTELNOŚCI

ZAPŁATA WIERZYTELNOŚCI

ZAPŁATA WIERZYTELNOŚCI

TOWAR

NALEŻNOŚCI

NALEŻNOŚCI

GRANICA PAŃSTWA

GRANICA PAŃSTWA

CZĘŚĆ SUMY WIERZYTELNOŚCI NALEŻNA PRZEDSIĘBIORCY

CZĘŚĆ SUMY WIERZYTELNOŚCI NALEŻNA PRZEDSIĘBIORCY

PRZELEW WIERZYTELNOŚCI

PRZELEW WIERZYTELNOŚCI

DŁUŻNIK

DŁUŻNIK

PRZEDSIĘBIORCA

PRZEDSIĘBIORCA

FACTOR „IMPORTOWY”

FACTOR „IMPORTOWY”

FACTOR „EKSPORTOWY”

FACTOR „EKSPORTOWY”

FACTOR

FACTOR

FACTORANT

FACTORANT

PRZELEW WIERZYTELNOŚCI

PRZELEW WIERZYTELNOŚCI

CZĘŚĆ WARTOŚCI WIERZYTELNOŚCI NALEŻNA PRZEDSIĘBIORCY

DŁUŻNIK

DŁUŻNIK

ZAPŁATA DŁUGU

ZAPŁATA DŁUGU

TOWAR

TOWAR

WIERZYTELNOŚĆ

WIERZYTELNOŚĆ

UMOWA

(NP. DOSTAWY)

(NP. DOSTAWY)

UMOWA FACTORINGU

UMOWA FACTORINGU

Możliwość dodatkowego kredytowania dla factoranta i dla dłużnika

Wykup wierzytelności na okres dłuższy, niż to wynika z terminu płatności na fakturze

Okres tolerancji

Okres tolerancji

Zaliczkowanie wierzytelności

Zaliczkowanie wierzytelności

Funkcja finansowania

Funkcja finansowania

częściowe - do określonej kwoty

pełne

pełne

Przejęcie ryzyka wypłacalności dłużnika

Funkcja zabezpieczająca

Funkcja zabezpieczająca

Sporządzanie zestawień rozliczeń z dłużnikami dla factoranta

Prowadzenie rozliczeń z dłużnikami, inkaso należności, monitoring, ściąganie należności

Prowadzenie rozliczeń z dłużnikami, inkaso należności, monitoring, ściąganie należności

Badanie wiarygodności kredytowej dłużnika

Badanie wiarygodności kredytowej dłużnika

Funkcja administracyjna

Funkcja zabezpieczająca

Praca licencjacka napisana na seminarium

w Katedrze Prawa i Międzynarodowych Stosunków Gospodarczych pod kierunkiem

---