1. Podstawowe pojęcia

• Komputer - urządzenie elektroniczne przetwarzające dane według instrukcji zawartych w programach

• Informatyka - wiedza o komputerach obejmująca:

• zasady budowy (hardware)

• zasady działania

• sposoby wytwarzania

• oprogramowanie (software)

• obszary zastosowań

2. Rozwój techniki komputerowej

• 1830 r. Charles Babbege - projekt komputera (1 dod. - 27 tys. obr.)

• 1941 r. Konrad Zuse - pierwszy komputer!

• 1944 r. Uniwersytet Harvard - komputer Mark I (3 dod./sek)

• 1947 r. William B. Shockley - wynalazek tranzystora!!!

• 1955 r. Bell Laboratory - komputer Tradic (1300 dod/sek)

• 1958 r. Jack Kilby z Texas Instr. - pierwszy układ scalony!

• firmy IBM, DEC - pierwsze minikomputery (160 000 dod./sek)

• 1969 r. Ted Hoff z firmy Intel - pierwszy mikroprocesor!

• 1974 r. Les Solman - prototyp mikrokomputera - ALTAIR

• 1977 r. Stephen Wozniak i Steven Jobs - pierwszy mikrokomputer - Apple

• 1981 r. IBM/Microsoft - pierwszy Personal Computer

Rozwój układów scalonych

• SSI (Small Scale Integration) - lata 50-te ~100 tranzystorów

• MSI (Middle Scale Integration) - lata 60-te ~1000 tranzystorów

• LSI (Large Scale Integration) - lata 70-te ~10 000 tranzystorów

• VLSI (Very Large Scale Integration) - lata 80-te ~100 000 tranzystorów

• obecnie dziesiątki milionów tranzystorów

3. Zastosowanie komputerów

• obliczenia numeryczne

• przetwarzanie danych:

• wspomaganie funkcjonowania przedsiębiorstw

• bazy danych

• przesyłanie informacji

• sterowanie procesów

• wspomaganie pracy twórczej

• modele symulacyjne

4. Programowanie

Program to ciąg instrukcji (poleceń, rozkazów) do wykonania przez procesor dla rozwiązania określonego zadania przy ustalonych danych.

• program źródłowy - tekst napisany przez programistę według opracowanego algorytmu (schematu działań)
  w wybranym języku programowania, np. C++, C#, Java, Object Pascal, Ruby, Python

• program wykonywalny - przetłumaczony przez kompilator do postaci binarnej (dwójkowej)
  i zapisany w pliku *.exe /.com do wykonania przez procesor

5. Zapis komputerowy

jest oparty na binarnym systemie zapisu liczb ze względu na to, że:

• do zapisu dwóch cyfr - bitów (binary digit): 1 i 0 wystarczą dwa fizycznie rozróżnialne stany

• binarna arytmetyka jest niezwykle prosta

• łatwa realizacja układów elektronicznych - proste, miniaturowe, tanie, odporne na zakłócenia,
  łatwe w obsłudze

Systemy zapisu liczb

• System dziesiętny zapisu liczby, np. 107 = 1 · 10² + 0 · 10¹ + 7 · 10⁰

• System dwójkowy (binarny) zapisu liczby, np. 107 1101011

= 1·2⁶ + 1·2⁵ + 0·2⁴ + 1·2³ + 0·2² + 1·2¹ + 1·2⁰
= 1·64 + 1·32 + 0·16 + 1· 8 + 0· 4 + 1··2 + 1·1

Najmniejsza jednostka zapisu informacji: bit (b)

Podstawowa jednostka zapisu informacji: bajt (B) - ciąg 8 bitów

Podstawowa jednostka transmisji informacji: słowo (word) - krotność bajta

Jednostki określające wielkość pamięci komputerowych:

1 KB = 2¹⁰ B = 1024 B

1 MB = 2²⁰ B = 1024 KB

1 GB = 2³⁰ B = 1024 MB
1 TB = 2⁴⁰ B = 1024 GB

Kodowanie liczb - zamiana zapisu dziesiętnego liczb na binarny

• liczby całkowite nieujemne

• jedno-bajtowe: 0 . . 255 (00000000 ..11111111)

• dwu-bajtowe: 0 . . 65 535

• liczby całkowite ze znakiem

• jedno-bajtowe: -128 . . [phone] ..01111111)

• dwu-bajtowe: -32 768 . . +32 767

• cztero-bajtowe: -2 147 483 648 . . [phone]

• liczby rzeczywiste - notacja zmiennoprzecinkowa L= m·p^w (zapis mantysy i wykładnika potęgi)

np. 231,5=0,2315*10³ 0,00456=0,456*10^-2

• cztero- lub sześcio-bajtowe: 0 i ±1,4*10^-45 . . ±3,4*10⁺³⁸ (mantysa 7 lub 11 cyfr)

• ośmio-bajtowe: 0 i ±4,9*10^-324 . . ±1,8*10⁺³⁰⁸ (mantysa 15 cyfr)

Kodowanie znaków (podwójne)

1. ponumerowanie wszystkich znaków, czyli przypisanie każdemu znakowi liczby całkowitej

2. kodowanie binarne dziesiętnego numeru znaku

Najpopularniejsze standardy kodowania:

• ASCII - zbiór liczb jednobajtowych:

• z zakresu [0, 127] (podstawowy ASCII) - znaki angielskiej klawiatury i znaki sterujące
  - standard większości komputerów

• z zakresu [128, 255] (rozszerzenie ASCII) - litery różnych języków i symbole graficzne
  - wiele różnych zbiorów do wyboru, zwanych stronami kodowymi

• Unicode - zbiór liczb dwubajtowych z zakresu [0, 65 535]
  - wszystkie znaki i litery stosowane w większości pisanych języków świata

Kodowanie obrazu

Techniki zapisu:

• bitowa (rastrowa)

• obraz traktowany jako zbiór punktów o określonych ·współrzędnych i atrybutach (kolor i jaskrawość),
  wyrażonych liczbami całkowitymi

• zapis w formie tzw. mapy bitowej o rozmiarach tym większych im większa rozdzielczość obrazu i liczba barw (np. format BMP)

• może być zastosowana kompresja stratna (np. format JPEG, DjVu) lub kompresja bezstratna (np. GIF, PNG)

• wektorowa (obiektowa)

• obraz traktowany jako zbiór figur geometrycznych np. kombinacja linii, krzywych, wielokątów, elips, okręgów

• zapis równań matematycznych i ich liczbowych parametrów np. współrzędnych charakterystycznych punktów, grubość linii, promień krzywizny (np. format CDR, SVG, EPS)

Kodowanie dźwięku

Podstawowe parametry dźwięku:

• wysokość - zależy od częstotliwości drgań powietrza przenoszącego dźwięk
  - zakres słyszalny: 16 Hz ÷ 20 kHz

• natężenie (głośność) - zależy od amplitudy tych drgań

• czas trwania - ułamkowe części sekundy

Techniki zapisu dźwięku

1. zapis elementarnych dźwięków liczbami określającymi parametry
   (jakość CD, ale b. duże pliki np. format WAV: 1 sek 172 KB)

2. specyficzny rodzaj zapisu nutowego muzyki instrumentalnej
   (bardzo małe pliki, np. format MIDI: kilka min 30 ÷ 40 KB)

3. zapis z dużą stratną kompresją polegającą na wycięciu najmniej istotnych danych o dźwięku,
   np. fragmentów ciszy (np. pliki MP3 kilkunastokrotnie mniejsze niż WAV, pliki Mp3Pro dwukrotnie
   mniejsze niż MP3)

Kodowanie rozkazów

• kod operacji - numer rozkazu do wykonania przez procesor

• część adresowa - adres pamięci zapisu liczby będącej argumentem operacji

6. Budowa komputera

• jednostka centralna - organizuje pracę komputera

• mikroprocesor

• pamięć operacyjna

• magistrala

• urządzenia peryferyjne (zewnętrzne)

• urządzenia wejścia: klawiatura, mysz

• urządzenia wyjścia: blok obrazu, drukarka

• urządzenie wejścia-wyjścia: pamięć masowa (dyskowa)

• karty rozszerzeń, np.: dźwiękowa, sieciowa, gier, fax-modemowa

7. Mikroprocesor CPU (Central Processing Unit)

- półprzewodnikowy układ scalony o bardzo wysokim stopniu scalenia, zawierający dziesiątki milionów
tranzystorów, przetwarzający dane zgodnie z rozkazami programu.

Elementy składowe:

• arytmometr ALU (Arithmetical and Logical Unit) - układ wykonawczy procesora, wykonuje operacje
  arytmetyczne i logiczne, zawiera:

• rejestry - najmniejsze pamięci o najszybszym dostępie, wyróżnia się:
  licznik rozkazów, rejestr rozkazów, rejestry robocze (akumulator)

• wewnętrzną magistralę do przesyłania informacji między blokami procesora

• układ sterowania - organizuje wykonywanie rozkazów, steruje pracą arytmometru i pamięci,
  nadzoruje pracę urządzeń zewnętrznych

Cykl rozkazowy

- 4 etapy cyklicznego wykonywania przez procesor kolejnych rozkazów programu zapisanych w pamięci
operacyjnej

1. przejście do kolejnego rozkazu - ustawienie licznika rozkazów na adres kolejnego rozkazu

2. pobranie rozkazu - skopiowanie kodu rozkazu z komórki pamięci do rejestru rozkazów

3. dekodowanie rozkazu - określenie rodzaju czynności do wykonania na podstawie kodu rozkazu
   oraz ustalenie argumentu na podstawie części adresowej rozkazu

4. wykonanie rozkazu - przez arytmometr z wykorzystaniem rejestrów roboczych

Zegar procesora

- generator kwarcowy wysyłający ze stałą częstotliwością impulsy, tzw. sygnały taktujące procesorowi,
ponieważ z nimi są zsynchronizowane kolejne kroki cyklu rozkazowego.

Wydajność procesora

Czynniki wpływające na wydajność procesora:

• częstotliwość taktowania zegara (kilka GHz) - liczba cykli rozkazowych w ciągu sekundy

• wielkość słowa procesora (32 / 64 b) i liczba rdzeni - liczba bitów przetwarzanych w jednym cyklu

• technologia procesora - wielkość ścieżek (90 / 65 / 45 nm) - odległości do przebycia we wnętrzu procesora

• szybkość magistrali wewnętrznej oraz zewnętrznej (MHz) - częstotliwość przesłań informacji między blokami procesora oraz między procesorem i pamięcią operacyjną

• szybkość działania pamięci RAM (ns)

Przykłady procesorów komputerów stacjonarnych

Firma		Procesor		Cz. takt. [GHz]		Cz. sz.sys. [MHz]		L2 [MB]		Ile rdzeni		Uwagi
Intel 84 %		Nehalem (2008 r.)		GPU+CPU - zintegrowany rdzeń grafiki, wbudowany kontroler pamięci, brak szyny systemowej - połączenia punkt-punkt
				C2D E8600 - Penryn		3,33		400		6 / 12		2 / 4		technologia 45 nm
				Core 2 Quad		2,4 - 3		333		8		4		dwa Core 2 Duo w jednej obudowie
				Core 2 Duo E6xxx		2,3 - 2,7		333		2 - 4		2		technologia 65 nm
				Core 2 Duo E4xxx		1,8 - 2,7		200		2		2		nowoczesny, szybki, tani
				Dual-Core		1,8 - 2,7		200		1		2		najtańszy 2-rdz., uboższy
				Pentium D		2,8 - 3,2		200		2		2		technologia 90 nm
				Pentium 4		2,8 - 3,8		133		1		1		końcówka produkcji
				Celeron D		2,8 - 2,9		133		0,25		2		najtańszy
AMD 15%	Phenom		4 rdzenie, zintegrowany z procesorem grafiki, wbudowane 3 poziomy cache L1, L2 i L3
		Athlon X2 Dual-Core BE		2,1		200		1		2		najnowszy rdzeń Brisbane, pobiera mniej mocy 45W
		Athlon 64 X2		2 - 3		200		1 / 2		2		technologia 90 / 65 nm
		Athlon 64 FX		2,8		400		1		1		drogi, szybki
		Athlon 64		1,8 - 2,4		400		1		1		technologia 90 nm
		Sempron		1,8 - 2,0		200		0,25		1		technologia 130 / 90 nm najtańszy

8. Cechy pamięci RAM (Random Access Memory - Pamięć Swobodnego Dostępu)

• układ scalony - matryca elementów jedno-bitowych

• komórki - fragmenty pamięci o długości słowa procesora i określonym adresie, który stanowi numer komórki wraz z numerem segmentu pamięci

• swobodny dostęp - bezpośredni dostęp do każdej komórki:

• wielokrotny zapis i odczyt - zapis nietrwały, wymagający zasilania

• jednokrotny zapis i wielokrotny odczyt (ROM) - zapis trwały

• szybkość działania - określona przez:

• czas dostępu - przeciętny czas zapisu / odczytu informacji w komórkach pamięci
  (kilka ÷ kilkadziesiąt ns)

• przepustowość - liczba bajtów przesyłanych w ciągu sekundy (rzędu GB/s)

Blok pamięci operacyjnej RAM zawiera szybką pamięć podręczną (cache) S-RAM o niewielkiej pojemności
(setki KB do kilku MB) współpracującą z wolniejszą pamięcią D-RAM o dużej pojemności (setki MB do kilku GB)

• S-RAM (Static RAM)

• element pamięci - przerzutnik bistabilny (4 tranzystory)

• nie wymaga odświeżania

• układy drogie z dużym poborem mocy

• D-RAM (Dynamic RAM)

• element pamięci - kondensator

• wymaga okresowego odświeżania

• układy tanie z małym poborem mocy

Odmiany pamięci RAM

• D-RAM (np. 256 MB, 512 MB, 1024 MB)

• SDRAM - kostki DIMM (168-pinowe)

• DDR (2 bity/takt) - kostki DIMM (184-pinowe)

• DDR2 (4 bity/takt) - kostki DIMM (240-pinowe)

• DDR3 (2007/8 r.) - mniejszy pobór mocy, ဠwiększa przepustowość

• S-RAM

• L1 - pierwszego poziomu, zintegrowana z procesorem o pojemności · od 28 KB do 128 KB

• L2 - drugiego poziomu, ostatnio w układzie procesora o pojemności od 256 KB do 4096 KB

• L3 - trzeciego poziomu, zwykle na płycie głównej o pojemności powyżej 1 MB

Pamięć ROM (Read Only Memory) - pamięć trwała na stałe elementy oprogramowania, np. system BIOS (Basic Input-Output System) startujący komputer, który zawiera programy testujące podstawowe elementy komputera w momencie jego włączenia i wczytujące z dysku do pamięci operacyjnej podstawowe programy systemu operacyjnego.

Odmiany pamięci ROM:

• PROM (Programmable) - pamięć jednokrotnie programowalna wysokim napięciem

• EEPROM (Electrically Erasable & Programmable) - pamięć elektrycznie kasowalna i programowalna

• Flash EEPROM - pamięć błyskowa, specjalna forma EEPROM - kasowalna i programowalna sygnałem
  dostępnym w komputerze (np. służy do zapisu BIOS)

9. Chipset

- organizuje przepływ informacji pomiędzy podzespołami komputera

- składa się z dwóch układów zwanych mostkami:

• mostek północny

• steruje wymianą informacji między pamięcią a procesorem

• zawiera kontrolery pamięci i szyny graficznej

• jest podłączony do procesora przez magistralę FSB (Front Side Bus)

• mostek południowy

• odpowiada za współpracę z urządzeniami wejścia / wyjścia

Gdy kontroler pamięci jest zintegrowany z procesorem, wówczas do procesora jest bezpośrednio podłączony mostek południowy przez magistralę Hyper Transport

10. Magistrala (Bus)

- wiązki przewodów i układy logiczne stanowiące wspólne łącze transmisyjne między procesorem, pamięcią
i urządzeniami peryferyjnymi.

W zależności od typu transmitowanej informacji wyróżnia się szyny:

• danych → liczba linii jest równa długości słowa procesora

• adresów → liczba linii zależy od długości adresu komórek pamięci, wynikającej z liczby komórek w pamięci

• sygnałów sterowania → od kilkunastu do kilkudziesięciu linii

Standardy magistral - łączy kart rozszerzeń z płytą główną

• ISA/EISA → szyny 16/32 bity, przepustowość 12/33 MB/s przy taktowaniu 8,33 MHz

• PCI → dla wszystkich rodzajów kart, szyny danych 32 / 64 bity,
  przepustowość 133 / 533 MB/s przy taktowaniu 33 / 66 MHz

• PCI-X → szybsza wersja PCI, szyny danych 64 bity,
  maksymalna przepustowość 7,95 GB/s przy taktowaniu 1066 MHz

• AGP → zmodyfikowana PCI dla kart graficznych, szyny danych 32 bity,
  maksymalna przepustowość 2,1 GB/s przy taktowaniu 266 MHz

• PCI-Express → ma zastąpić PCI i AGP, interfejs równoległy zastąpiony szeregowym (2 linie z sygnałami w dwóch kierunkach), przepustowość jednej linii 250 MB/s przy taktowaniu 2,5 GHz.
  Możliwe warianty z 1, 2, 4, 8, 16 i 32 podwójnymi liniami, wtedy przepustowość tylokrotnie większa.

11. Cechy pamięci masowej

• zapis trwały (nieulotny) - niewymagający zasilania

• czas dostępu (przeciętny czas zapisu / odczytu informacji)- rzędu ms

• pojemność - określana w MB, GB

Typy pamięci:

• magnetyczne

• dyski (HD, FD) - dostęp cykliczny

• taśmy (Streamer) - dostęp sekwencyjny

• dyski optyczne i magneto-optyczne (CD, DVD)

• półprzewodnikowe (Pen/Flash Drive, Finger Disk, Massive Storage Device)

Pamięci magnetyczne

Zapis polega na magnesowaniu drobinek proszku magnetycznego (związku tlenku żelaza) do dwóch przeciwstawnych stanów przez pole magnetyczne głowicy zapisującej wywołane dwoma przeciwnymi kierunkami prądu odpowiadającymi 1 lub 0.

Odczyt stanu namagnesowania polega na zaindukowaniu się siły elektromotorycznej w głowicy odczytującej
i przepływ prądu w jednym z dwóch kierunków odpowiadających 1 lub 0.

Urządzenie zapisujące i odczytujące informację na dyskach zwane jest napędem lub stacją dysków (drive).

Organizacja zapisu na dyskach magnetycznych

• Sektory (sectors) - adresowalne fragmenty dysku, zwykle o pojemności 512 B

• Ścieżki (tracks) - ponumerowane współśrodkowe pierścienie podzielone na sektory

• Cylinder - ścieżki o tych samych numerach na współśrodkowych dyskach, dostępne przy tym samym
  położeniu głowic zapisujących i odczytujących

Napęd (stacja) dysku

- urządzenie umożliwiające zapis i odczyt informacji na dysku; składa się z części mechanicznej wywołującej obrót dysku i ruch głowicy zapisu / odczytu oraz części elektronicznej, zw. sterownikiem dysku.

Sterownik (kontroler) dysku

- układ scalony i związany z nim obwód, który:

• steruje zapisem i odczytem w napędzie dyskowym (steruje przesunięciem głowicy na odpowiednią ścieżkę
  i obrotem dysku by ustawić pod głowicą właściwy sektor)

• zmienia impulsy elektryczne na cyfrowe i odwrotnie

• stanowi interfejs dysku z komputerem kontrolując przesyłanie informacji

Rodzaje sterowników

• EIDE → transfer do 100 MB/s, obsługuje do 4 napędów

• SCSI → transfer do 160 MB/s, obsługuje do 7 / 15 urządzeń (np. napędy: dysków, CD, taśm)

Dyski optyczne

• CD - pojemność: 600 MB ÷ 1,2 GB

• ROM (tylko do odczytu)

• R (do jednokrotnego zapisu i wielokrotnego odczytu)

• RW (do wielokrotnego zapisu i odczytu):

• MO-CD magnetyczno-optyczne

• ze zmianą koloru powierzchni

• ze zmianą struktury powierzchni

• DVD - pojemność: 4,7 GB ÷ 50 GB (dwuwarstwowe)

• Video (tylko do odczytu)

• RAM lub ±R / ± RW (do jednokrotnego /wielokrotnego zapisu i odczytu)
  (format „plus” szybszy od formatu „minus”)

• HD DVD (High Definition) - jednostronne, jednowarstwowe - 15 GB

• BD (Blue-ray DVD) - jednostronne, jednowarstwowe - 25 GB

Napędy dysków optycznych

Szybkość pracy: n x 150 KB/s np. 4x, 8x, 32x, 52x

• Czytniki - umożliwiają odczyt z dysku

• Nagrywarki - umożliwiają zapis na dysku

• Combo - kombinacja czytnika DVD i nagrywarki CD-RW

• Uniwersalne - umożliwiają odczyt i zapis dysków CD i DVD

Systemy plików

Klaster - jednostka alokacji pliku (najmniejsza pojemność dysku zajmowana przez plik) o rozmiarze sektora lub jego wielokrotności zależnie od pojemności dysku i systemu plików (np. 4, 16, 32 KB)

Windows XP obsługuje 4 systemy plików:

• dla dysków magnetycznych

• FAT - dla mniejszych dysków, stosuje większe klastry oraz tablicę FAT z informacjami o wszystkich
  klasterach i wpisy katalogowe z informacjami o wszystkich plikach

• NTFS - bardziej niezawodny i wydajny, stosuje klastry do 4 KB i systemowe pliki metadanych z informacjami organizacyjnymi i tablicą MFT - bazą danych z informacjami o plikach i folderach

• dla dysków optycznych

• CDFS - maksymalnie 64-znakowe nazwy plików i 8-poziomowa struktura folderów

• UDF - nowszy standard do odczytu danych z DVD, dopuszcza dłuższe nazwy i głębszą strukturę
  folderów

Zarządzanie zapisem na dysku

• Podział dysku na partycje - logiczny podział dysku na części, z których każda działa jakby była fizycznie
  oddzielnym dyskiem

• Formatowanie - przygotowanie dysku do zapisu przez podzielenie na ścieżki i sektory,
  nadanie im odpowiednich oznaczeń oraz zapis informacji o dostępnych klastrach

• Skanowanie - sprawdzenie poprawności zapisu oraz odczytu we wszystkich sektorach dysku
  i oznaczenie błędnych sektorów

• Usuwanie pliku - przypisanie klastrom zajętych przez plik statusu wolnych do zapisu

• Defragmentacja - uporządkowanie zapisu przez połączenie fragmentów plików
  w celu przyspieszenia odczytu plików

12. Łącza urządzeń zewnętrznych:

• szeregowe - jedna linia danych, wolna transmisja szeregowa na duże odległości (np. kilkanaście m)

• równoległe - kilka linii danych, szybka transmisja równoległa na niewielkie odległości (np. kilka m)

Rodzaje portów (gniazd) we-wy:

• COM → transmisja szeregowa (np. modem, skaner)

• PS/2 → szybszy niż COM (klawiatura, mysz)

• LPT → transmisja równoległa (np. drukarka, skaner)

• USB → szybka transmisja szeregowa (12/480 Mb/s), uniwersalny, można przełączać w trakcie pracy komputera

• FireWire → szybszy i droższy od USB port szeregowy o transferze do 400 Mb/s, rozwijany przez firmę
  Apple (planowana szybkość do 2 Gb/s)

13. Klawiatura

Urządzenie wejścia dostarczające informację do komputera w postaci sekwencji znaków.

Rozróżnia się klawisze:

• alfanumeryczne - klawisze maszyny do pisania

• funkcyjne (F1 ÷ F12) - realizują specjalne funkcje różnie definiowane w różnych programach

• sterujące - o specjalnych właściwościach, jak np.

Enter / Esc - wywołuje / anuluje działanie

Shift - zmienia kody klawiszy literowych (na duże lub małe) lub wybiera górne znaki klawiszy podwójnych

CapsLock - odwraca funkcję Shift

Ctrl, Alt - zmienia kod klawisza wciśniętego równocześnie

• ekranowe - sterują ruchem kursora na ekranie

• ekranowo-numeryczne - pełnią jedną z dwóch funkcji:

• klawiszy ekranowych - wyłączony NumLock

• klawiszy numerycznych (układ jak w kalkulatorze) - włączony NumLock

14. Manipulatory

Wskazują wybrane obiekty na ekranie:

• myszy (mouse):

• kulkowe - ruch kulki generuje sygnały sterujące ruchem kursora na ekranie

• optyczne - sensory analizują ruch i przesyłają sygnały sterujące ruchem kursora na ekranie

• radiowe - sygnały sterujące przesyłane są falami radiowymi do komputera

• dotykowe (touchpad) - płytka czuła na dotyk i ruch

• kulowe (trackball, pointing-stick) - kulka wmontowana w klawiaturę i poruszana palcem

• drążkowe (joystick) - drążek sterowniczy stosowany głównie w grach

15. Blok obrazu

Parametry monitorów:

• średnica plamki świetlnej (piksel) - każdy piksel składa się z trzech subpikseli, z których każdy wyświetla
  jedną z podstawowych barw: czerwoną - R, zieloną - G lub niebieską - B

• jakość kolorów i przekątna ekranu

Rodzaje monitorów:

• CRT - wyświetlacz z lampą kineskopową

Lampa kineskopowa to szklany balon pokryty od wewnątrz ekranu trzykolorowymi drobinkami luminoforu, których świecenie wywołują bombardujące elektrony emitowane z działa elektronowego i odchylane cewką elekromagnetyczną. Intensywność świecenia każdego subpiksela zależy od natężenia strumienia elektronów

• LCD - wyświetlacz ciekłokrystaliczny

Światło emitowane przez lampę fluoroscencyjną przechodzi przez ciekły kryształ, który działa jak przełącznik światła dzięki rotacji jego płaszczyzny polaryzacji, a następnie przechodzi przez filtr przepuszczający odpowiedni kolor. Każdy subpiksel ma inny kolor filtra. Regulacja ilości światła przechodzącego przez kryształ umożliwia kontrolę jasności barw każdego piksela

• PD - wyświetlacz plazmowy

Plazma - zjonizowany wysokim napięciem gaz szlachetny (ksenon). Zderzenia jonów i elektronów przemieszczających się między elektrodami w silnym zmiennym polu elektrycznym wywołują emisję światła UV, które padając na luminofor wywołuje świecenie jednego koloru: R / G / B

Karta graficzna

- układ elektroniczny przekształcający sygnały binarne procesora na sygnały sterujące wyświetlaniem obrazu

Elementy wyposażenia karty:

• złącze AGP / PCI-Express

• akcelerator graficzny - układ scalony operacji graficznych

• pamięć VRAM: 16 ÷ 64 MB

Parametry:

• rozdzielczość - liczba pikseli w poziomie i pionie ekranu, np. 800x600, 1024x768, 1280x1024

• paleta kolorów - 16, 256, ~16 mln kolorów (zależy od liczby bitów przeznaczonych do opisu trzech
  składowych RGB jednego piksela - np. 4, 8, 24)

Producenci: NVIDIA, ATI

Porównanie monitorów:

16. Drukarki

Parametry drukarek:

• szybkość druku określana w jednostkach:

• cps (znaki na sekundę) - drukarki znakowe

• ppm (strony na minutę) - drukarki stronicowe

• lpm (linie na minutę) - drukarki wierszowe

• jakość druku - rozdzielczość określana w jednostkach dpi (punkty na cal):

• typowa: 180 ÷ 600

• wysoka: 1200 ÷ 3600

Rodzaje drukarek

• igłowe - szybkość druku: 50 ÷ 300 cps (firmy: Star, Oki, Epson, Citizen)

• atramentowe - szybkość druku: 2 ÷ 8 ppm (firmy: HP, Epson, Canon)

• laserowe - szybkość druku: 4 ÷ 16 ppm (firmy: HP, Oki, NEC, Lexmark)

• termotransferowe - szybkość druku: 1 ppm

• termiczne - szybkość druku: ~ 50 cps

17. Inne urządzenia graficzne

• ploter - automatyczny „kreślarz”

• rozdzielczość: 0,2 Ⴘ 0,01 mm/krok

• prędkość kreślenia: 50 Ⴘ 500 mm/s

• liczba elementów piszących: 4 Ⴘ 8

• skaner - optyczny czytnik obrazów

• rozdzielczość: 600 Ⴘ 2400 dpi

• program OCR - optyczne rozpoznawanie znaków

• firmy produkujące: HP, Epson, Agfa, Logitech

18. Karta dźwiękowa

Służy do przetwarzania dźwięków umożliwiając:

• odtwarzanie zapisu cyfrowego

• wprowadzanie z zewnątrz z możliwością obróbki

• generowanie za pomocą wbudowanego syntetyzatora

Główny element karty - przetwornik analogowo-cyfrowy i cyfrowo-analogowy
- sterowane procesorem sygnałowym.

Etapy przetwarzania:

• próbkowanie - pomiar amplitudy sygnału z częstością: 22 kHz / 44,1 kHz

• kwantyzacja - zaokrąglanie wyników do wartości: 8 /16 / 24-bitowych

np. 1 sek. dźwięku stereo - 2 kanały*44100 próbek*16 bitów = 172 KB

19. Modem

Umożliwia komunikację między komputerami za pośrednictwem linii telefonicznych, łączy telewizji kablowej
lub fal radiowych przetwarzając cyfrowy sygnał komputera na analogowy sygnał elektryczny (modulacja)
i odwrotnie (demodulacja)

Typy modemów ze względu na sposób podłączenia:

• zewnętrzne - poza komputerem, podłączony jakimś medium

• wewnętrzne - karta w złączu rozszerzeń płyty głównej

Typy modemów ze względu na medium:

• telefoniczne (klasyczne i xDSL)

• kablowe

• radiowe

Szybkość transmisji danych: 128 kb/s Ⴘ kilka Mb/s

20. Inne urządzenia peryferyjne

• pendrive - pamięć do przenoszenia danych, podłączana do gniazda USB

• słuchawki i mikrofon - do słuchania muzyki oraz do telefonii internetowej (np. Skype)

• głośniki - dołączone z zewnątrz

• web kamera - do wideokonferencji w sieci

• projektor multimedialny - do wyświetlania na ekranie prezentacji, zdjęć, filmów

21. Oprogramowanie komputera

• systemowe - ściśle związane ze sprzętem, zarządza pracą komputera

• użytkowe - tzw. aplikacje, wykorzystują komputer do zadań praktycznie użytecznych

• narzędziowe - wspomaga obsługę komputera, ułatwia ochronę danych, upraszcza pracę programistów

22. Systemy operacyjne

Zadania systemu operacyjnego

• zarządzanie pracą komputera:

• uruchamianie komputera

• koordynacja współpracy procesora z pamięcią operacyjną i urządzeniami zewnętrznymi

• zarządzanie pamięcią operacyjną

• zarządzanie zapisem i odczytem informacji na dyskach

• uruchamianie programów użytkowych i umożliwienie ich współdziałania (systemy wielozadaniowe)

• organizacja wykorzystania zasobów sieci:

• umożliwienie pracy wielu użytkownikom równocześnie (systemy wielodostępne)

• ochrona zasobów każdego użytkownika

• optymalne wykorzystanie zasobów sieci komputerowej

23. System operacyjny Microsoft Windows

Ewolucja serii systemów Microsoft Windows

• DOS Windows 3.x Windows 95 Windows 98 Windows Me

• OS/2 Windows NTWindows NT Works.Windows 2000 Prof.Windows XP Prof./HE Windows Vista

Windows NT Server Windows 2000 Server Windows.NET Server Windows 2003 Server

Zapis informacji w systemie Microsoft Windows

Porcja informacji, stanowiąca pewną całość, zapisywana jest w pamięci masowej w postaci zbioru bajtów, zwanego plikiem (file).

System operacyjny rozróżnia pliki na podstawie:

• nazwy (zwykle dwuczłonowej)

1. człon - nadawany przez autora pliku o długości do 255 znaków z wyjątkiem: / \ *? > < |

2. człon oddzielony kropką (opcjonalny), zwany rozszerzeniem - o długości do 3 znaków, zwykle nadawany automatycznie, określa typ pliku, np. paint.exe, list.doc, obraz.jpg, bilans.xls

• lokalizacji

Lokalizacja w strukturze folderów

• duża liczba plików na dysku wymaga pogrupowania w zbiory i podzbiory w logicznym porządku

• każdy zbiór jest folderem o zdefiniowanej nazwie

• foldery tworzą logiczną strukturę, zwaną drzewem

• najwyższy w strukturze jest folder główny o nazwie: \

• wszystkie inne są jego podzbiorami - podfolderami

Lokalizację w strukturze drzewa opisuje ścieżka dostępu np. C:\Gry\Karty\Pasjanse

Ścieżka dostępu zakończona nazwą pliku stanowi pełny identyfikator pliku np. C:\Gry\Karty\Pasjanse\pająk.exe

Parametry plików

• określane przez system operacyjny:

• rozmiar - określany liczbą zajętych bajtów

• data z godziną: utworzenia, zmodyfikowania oraz ostatniego używania

• ustawiane przez użytkownika:

• atrybuty - cechy wymuszające ochronę pliku: Tylko do odczytu - R, Ukryty - H

Wszystkie parametry pliku przedstawione w jego oknie Właściwości i określane jako Szczegóły pliku.

Podstawowy podział plików

1. Programy - pliki wykonywalne z rozszerzeniem exe (rzadziej com), uruchamiane przez użytkownika lub inny program i wykonywane przez procesor

2. Dane - wszystkie inne pliki, których zawartość jest pobierana przez odpowiednie programy i przetwarzana przez procesor zgodnie z rozkazami zawartymi w programach

Określenia systemu Windows

• Aplikacja - system użytkowy zawierający zawsze główny program uruchamiający działania i zwykle programy pomocnicze oraz pliki z danymi wykorzystywanymi przez te programy

• Dokument - plik z danymi utworzony i modyfikowany przez aplikację, z którą jest skojarzony przez umowne rozszerzenie nazwy, np.

txt - dokument tekstowy Notatnika

bmp - dokument graficzny Painta

doc, docx, docm - dokument edytora tekstu Word

xls, xlix, xlsm - dokument kalkulacyjny Excela

mdb - baza danych systemu Access

Dokument otwiera się w uruchomionej aplikacji!

• Skrót - plik zawierający symboliczne łącze w postaci ścieżki dostępu do dowolnego obiektu systemu operacyjnego, którym może być np. aplikacja, dokument, folder, strona www, urządzenie

• Kosz - folder zawierający automatycznie przypisywane wszystkie usuwane obiekty z lokalnego dysku twardego w celu umożliwienia ewentualnego ich odzyskania aż do momentu jego opróżnienia

Obsługa języków pisanych i formatów regionalnych

System operacyjny Windows umożliwia wybór:

• dowolnego języka pisanego, czyli zestawu znaków danego języka przypisanych klawiszom klawiatury

• układu klawiatury danego języka, np. dla języka polskiego:

• programisty (znaki diaktryczne - prawy Alt)

• maszynistki (214)

• formatów, czyli wyglądu: liczb, waluty, daty i godziny zgodnych z normami danego kraju

Integracja fragmentów różnych dokumentów

Możliwe jest tworzenie dokumentu z obiektami, czyli z fragmentami innych dokumentów utworzonych przy pomocy różnych aplikacji. Umożliwiają to mechanizmy działające za pośrednictwem schowka (specjalny bufor pamięci przechowujący obiekty tymczasowo):

• kopiowania i przenoszenia obiektów

• łączenia i osadzania obiektów - tzw. mechanizm OLE (Object Linking and Embedding)

Sposoby wklejania obiektu:

• Zwykłe → Edycja - Wklej
  wklejony obiekt nie jest związany ani ze źródłowym dokumentem ani z aplikacją, w której powstał

• Osadzanie → Edycja - Wklej specjalnie... - Obiekt aplikacji
  osadzony obiekt jest przypisany aplikacji, w której powstał i można go zmieniać narzędziami tej aplikacji

• Łączenie → Edycja - Wklej specjalnie… - Wklej łącze
  dołączony obiekt jest skrótem do źródłowego obiektu, jego zmiany są odzwierciedlane w obu dokumentach

24. Microsoft Office 2007 - jakie zmiany?

• Nowe, tzw. otwarte formaty dokumentów

• oparte na języku XML (Extensible Markup Language)

• zmienione rozszerzenia nazw dokumentów - dodana na końcu litera x lub m (gdy zawiera makra)

• większy poziom bezpieczeństwa, mniejsze ryzyko uszkodzenia pliku przy zapisywaniu

• znacznie zmniejszone rozmiary plików

• możliwość szyfrowania oraz cyfrowego podpisywania

• możliwość stosowania nowych funkcji, obiektów oraz elementów formatowania
  np. złożonych obiektów graficznych typu SmartArt

Starsza wersja Office wymaga konwertera dla otwarcia dokumentu w nowym formacie
(możliwa instalacja ze strony office.microsoft.com)

• Nowy interfejs użytkownika

• Wstążka z grupami przycisków przypisanych do kart tematycznych - zamiast pasków: menu i narzędzi

• przycisk pakietu Office z wybranymi poleceniami menu Plik i okna dialogowego Opcje… z Narzędzia

• pasek narzędzi Szybki dostęp - do skonfigurowania

• Mini pasek narzędzi - towarzyszy zaznaczonemu tekstowi lub menu podręcznemu

• podgląd - pokazanie efektu zastosowania niektórych elementów formatowania

• bogatsze dymki - objaśnienia i możliwe skróty klawiatury

25. Edytory tekstu

- aplikacje do komputerowego opracowywania tekstów

Etapy pracy:

• wprowadzenie (wpisywanie) tekstu

• edycja tekstu - redagowanie treści

• formatowanie tekstu - redagowanie wyglądu: czcionek, akapitów, stron

• wstawianie obiektów graficznych do tekstu

• drukowanie: części lub całości tekstu

• zapisywanie tekstu w pliku dyskowym

Typy edytorów tekstu

• proste, tzw. plain ASCII - brak albo bardzo ograniczone formatowanie, np. Notatnik

• domowe - zawierają podstawowe mechanizmy edycji i formatowania, np. WordPad

• profesjonalne, tzw. procesory tekstu - rozbudowane możliwości edycji i formatowania oraz dołączone
  pomocnicze programy tworzenia: tabel, rysunków, wykresów, równań matematycznych, schematów organizacyjnych, stron WWW, np. Word, WordPerfect, Word Pro

Zasady poprawnego wpisywania spacji

• nie należy stawiać spacji

• więcej niż jednej bezpośrednio po sobie

• przed znakami interpunkcyjnymi

• przed i za łącznikiem (krótsza pozioma kreseczka)

• bezpośrednio za otwierającym nawiasem ( i cudzysłowem „

• bezpośrednio przed zamykającym nawiasem ) i cudzysłowem ”

• należy stawiać spację

• za znakami interpunkcyjnymi (za wyjątkiem zakończenia akapitu)

• przed i za myślnikiem (dłuższa pozioma kreseczka)

• bezpośrednio przed otwierającym nawiasem ( i cudzysłowem „

• bezpośrednio za zamykającym nawiasem ) i cudzysłowem ”

Znaczniki informacyjne

 migający punkt wstawiania znaku

⋅ „twarda” spacja oddzielająca wyrazy

Ⴐ spacja nierozdzielająca Ⴎ klawisze Ctrl+Shift+spacja
¶ koniec akapitu → klawisz Enter

↵ „twardy” koniec wiersza → klawisze Shift+Enter

skok do najbliższego tabulatora → klawisz Tab

Podział strony - „twardy” koniec strony → klawisze Ctrl+Enter

Podział sekcji - „twardy” koniec sekcji (wydzielony fragment tekstu)

Znaczniki można pokazać / ukryć przyciskiem: Pokaż wszystko w grupie Akapit na karcie Narzędzia główne.

Sposoby przesunięcia tekstu w poziomie

• wcięcie - odsunięcie tekstu od marginesu lewego / prawego za pomocą znaczników na poziomej linijce

• tabulacja - odstęp w tekście wstawiony klawiszem Tab

• wielkość wyznacza pozycja tabulatora na linijce

• możliwość wstawienia znaków wiodących

• typ tabulatora: lewy, prawy, środkowy określa sposób wyrównania tekstu względem pozycji tabulatora

Narzędzia językowe

• autokorekta - automatyczne poprawianie błędów według zasad określonych w oknie dialogowym:
  Przycisk pakietu Office przycisk Opcje programu Word Sprawdzanie przycisk Opcje Autokorekty…

• sprawdzanie pisowni i gramatyki w trakcie pisania zgodne z ustawieniami w oknie dialogowym:
  Przycisk pakietu Office przycisk Opcje programu Word Sprawdzanie

• poprawianie błędów - wybór z listy podpowiedzi w menu podręcznym słowa

• wyszukiwanie wyrazów bliskoznacznych - wskazanie słowa:
  karta Recenzja Sprawdzanie przycisk Tezaurus - wybór synonimu

• tłumaczenie na język angielski - wskazanie słowa:
  karta Recenzja Sprawdzanie przycisk Przetłumacz

• automatyczne dzielenie wyrazów -
  karta Układ strony Ustawienia strony przycisk Dzielenie wyrazów - wybór opcji: Automatycznie

Teksty obcojęzyczne

• instalacja obcojęzycznej klawiatury - menu podręczne paska języka (na pasku zadań systemu Windows)
  Ustawienia... Dodaj... - wybór języka i klawiatury

• zmiana języka i klawiatury - klik w ikonę paska języka i wybór układu klawiatury

• przypisanie języka do fragmentu tekstu, by móc korzystać z narzędzi językowych
  - zaznaczenie fragmentu tekstu: karta Recenzja Sprawdzanie przycisk Ustaw język - wybór języka

• sprawdzenie pisowni i ewentualne poprawienie błędów w słowach obcojęzycznych
  - menu podręczne słowa: Język - wybór języka i wybór podpowiedzi

Tylko języki oznaczone ikonką ABC mają zainstalowane słowniki językowe (polska wersja Office obsługuje język polski, angielski i niemiecki) - instalacja dodatkowego pakietu językowego: strona office.microsoft.com

Usprawnienia formatowania

• przycisk Malarz formatów - możliwość kopiowania wszystkich cech formatowania:
  karta Narzędzia główne grupa Schowek

• klik - kopia jednokrotna

• dwuklik - kopia wielokrotna (aż do wyłączenia = klik w przycisk)

• przycisk Wyczyść formatowanie - możliwość usunięcia wszystkich cech formatowania:
  karta Narzędzia główne grupa Czcionka

• przycisk Zamień - możliwość znajdowania i zamieniania cech formatowania:
  karta Narzędzia główne grupa Edytowanie

• pole Znajdź (bez wpisu) - przycisk Formatuj…- wybór cech

• pole Zamień na (bez wpisu) - przycisk Formatuj…- wybór cech

• Style i motywy - gotowe wzorce formatowania wybranych akapitów lub całego dokumentu:
  karta Narzędzia główne grupa Style

• Szablony - gotowe wzorce popularnych typów dokumentów wstępnie sformatowane, z obszarami do wypełnienia: Przycisk pakietu Office Nowy Szablony

Ochrona dokumentu

• kopia zapasowa - duplikat dokumentu z rozszerzeniem wbk: Przycisk pakietu Office
  przycisk Opcje programu Word Zaawansowane - opcja: Zawsze twórz kopię zapasową

• autoodzyskiwanie - dzięki automatycznemu zapisywaniu zmian w trakcie pisania z określoną częstotliwością: Przycisk pakietu Office przycisk Opcje programu Word Zapisywanie
  - opcja: Zapisz informacje Autoodzyskiwania co ... min

• zabezpieczanie hasłem przed otwarciem dokumentu:
  Przycisk pakietu Office Przygotuj Zaszyfruj dokument - wpis hasła

• dodanie podpisu cyfrowego dla uwiarygodnienia autora dokumentu
  Przycisk pakietu Office Przygotuj Dodaj podpis cyfrowy

• zapisanie w formacie PDF - zabezpiecza przed zmianą treści przy elektronicznej dystrybucji dokumentu
  Przycisk pakietu Office Zapisz jako PDF lub XPS
  (wymagane pobranie dodatku ze strony office.microsoft.com)

26. Programy kalkulacyjne

Zostały stworzone dla ułatwienia rozwiązywania zadań związanych z rachunkowością, finansami czy analizą statystyczną

• Lotus 1-2-3

• stworzony w 1983 r. przez firmę Lotus (obecnie część IBM)

• dziś uznany za „klasyk”, światowy standard programów kalkulac.

• obecnie część pakietu biurowego Lotus SmartSuite

• Microsoft Excel

• stworzony w 1987 r. przez firmę Microsoft dla systemów Windows i MacOS

• obecnie część najpopularniejszego pakietu Microsoft Office

• Quattro Pro

• stworzony w 1988 r. przez firmę Borland

• obecnie część pakietu Wordperfect Office firmy Corel

• silne funkcje analityczne, zaawansowana grafika, bardzo duże arkusze

• OpenOffice.org Calc

• stworzony przez firmę Sun Microsystems jako element pakietu StarOffice,

• udostępniony w 2000 r. do dalszego rozwoju społeczności Open Source

• obecnie część bezpłatnego pakietu OpenOffice.org

Możliwości programów kalkulacyjnych

• wprowadzanie, edycja i formatowanie danych (głównie liczb) w dwuwymiarowych tabelach

• automatyzacja obliczeń matematycznych i logicznych na danych

• tworzenie tabel przestawnych, czyli różnorodnych zestawień danych na podstawie głównej tabeli

• przeprowadzanie obliczeń symulacyjnych
  (dzięki automatycznemu uaktualnianiu obliczeń po zmianie danych)

• wizualizacja zależności liczbowych za pomocą różnorodnych wykresów
  np. wykresy liniowe, słupkowe, kołowe, siatkowe, trójwymiarowe

• tworzenie makr, czyli zbiorów poleceń, w celu zautomatyzowania często powtarzanych działań

• wykorzystanie narzędzi baz danych (np. sortowanie, filtrowanie, wyszukiwanie, podsumowywanie)

Organizacja dokumentu programu Microsoft Excel

• dokument nosi nazwę skoroszytu o domyślnej nazwie Zeszyt i jest zapisywany na dysku w pliku typu:

xls - w poprzednich wersjach Excela

xlsx - w wersji Excel 2007

xlsm - w wersji Excel 2007, gdy zawiera makra

• skoroszyt zawiera od 1 do 255 arkuszy (nowy skoroszyt zawiera domyślnie 3 arkusze)

• arkusz jest identyfikowany przez nazwę

• wprowadzanie i edycja danych mogą być dokonywane w jednym (widocznym) arkuszu lub w kilku równocześnie

• obliczenia mogą być przeprowadzane na danych z różnych arkuszy

Struktura arkusza kalkulacyjnego w Microsoft Excel 2007

• tabela komórek utworzonych na przecięciu:

16 384 kolumn oznaczonych literami (A Ⴘ Z, AA Ⴘ AZ . . ZA Ⴘ ZZ, AAA Ⴘ AZZ . . XAA Ⴘ XFD )

1 048 576 wierszy oznaczonych kolejnymi liczbami

(taka tabela wymagałaby kartki o powierzchni ~ 1,7 km²)

• usunięcie lub wstawienie kolumny czy wiersza nie zmienia ich liczby w arkuszu
  (oznacza przesunięcie zawartości komórek w obrębie arkusza o stałej wielkości)

• kolumny i wiersze mogą zostać ukryte (niewidoczne na ekranie i wydruku), ale ich zawartość
  jest uwzględniana w obliczeniach

• komórka identyfikowana jest przez adres, np. A5, Y64, HZ123

• zawsze jedna komórka arkusza jest aktywna (przypadkowe wciśnięcie klawisza oznacza
  wpis do aktywnej komórki i może spowodować utratę jej poprzedniej zawartości!)

• komórka ma szerokość wyrażoną liczbą cyfr (w standardowej czcionce), jaką może zmieścić
  (standardowo 8 cyfr, możliwa zmiana w zakresie 0 Ⴘ 255)

Zawartość komórki

Zawartość komórki może stanowić wprowadzona dana, formuła obliczeniowa lub funkcja.

Typy danych:

• liczba - domyślnie wyrównana do prawej krawędzi komórki

• tekst (ciąg znaków) - domyślnie wyrównany do lewej krawędzi komórki

• data i czas - traktowane jako liczba, która określa, ile pełnych dób i jaka część doby upłynęły od daty:

01.01.1900 r. godz. 0:00 np. 38 763,51 პ 2006-02-15 r. godz. 12:14

Dana widoczna jest na pasku formuły w dokładnej postaci, a w komórce - w postaci sformatowanej.

Formuła obliczeniowa - wyrażenie zaczynające się znakiem równości (= ),tworzone w celu dokonania automatycznych obliczeń na podstawie danych w komórkach, do których się odwołuje:

• arytmetyczne - wykorzystujące operatory: + - / * ^

np. = ((C4+D4)*F5/2-A1)^3

• logiczne - wykorzystujące operatory: < > = NIE ORAZ LUB

• tekstowe - można łączyć ciągi znaków operatorem &

Funkcja - formuła oferowana przez Excela, przygotowana wstępnie do wykonania zdefiniowanych obliczeń na podstawie określonych argumentów, o ogólnej postaci

= nazwa_funkcji (arg1; arg2; ...)

np. matematyczne, statystyczne, finansowe, macierzowe, logiczne, daty i czasu

W formule i funkcji mogą być użyte tylko nawiasy okrągłe!

Formuła widoczna jest na pasku formuły, a w komórce pokazany jest wynik obliczenia (wyniki obliczeń są automatycznie uaktualniane po każdej zmianie zawartości komórki użytej w formule obliczeniowej)

Atrybuty komórki

Komórka, niezależnie od zawartości, może mieć przypisane dodatkowe atrybuty:

• formaty

• zestaw cech zmieniający wygląd zawartości komórki, np. postać liczby, czcionki, wyrównanie

• zestaw cech zmieniający wygląd pustej komórki, np. wypełnienie, obramowanie, wymiary

• komentarz - prostokątne pole tekstowe z dodatkową informacją, pojawiające się obok komórki po jej wskazaniu

Odwołania do komórek w formułach

• odwołanie bezwzględne określa konkretną komórkę przez zapis nazwy jej kolumny i wiersza poprzedzonej
  znakiem $ (np. $C$3)
  - odwołanie to nie ulega zmianie przy kopiowaniu formuły i w nowym położeniu formuły ma identyczną postać

• odwołanie względne określa położenie komórki z daną względem komórki z formułą przez zapis liczby dzielących ich kolumn i wierszy (np. C3)
  - odwołanie to ulega zmianie przy kopiowaniu formuły dostosowując się do nowego położenia formuły

• odwołanie mieszane określa bezwzględnie kolumnę lub wiersz, a względnie drugi element adresu
  (np. $C3 lub C$3)

27. Baza danych (Data Base)

- zbiór danych zorganizowanych według określonych zasad (zw. strukturą), zapisane w plikach na dysku

Przykłady baz danych:

• spis adresów i telefonów

• listy ludności, pracowników, klientów

• księgowość i rachunkowość firmy

• ewidencja należności i zobowiązań płatniczych firmy

• ewidencja zamówień, stanu magazynów i zasobów towarowych firm

• katalogi biblioteczne, archiwa

• rezerwacja miejsc w hotelach, samolotach, pociągach

• dane statystyczne i naukowe

System zarządzania bazami danych

- zbiór programów zarządzający przechowywaniem i przetwarzaniem danych, umożliwiający:

• wprowadzanie, zmianę i usuwanie danych

• porządkowanie rekordów: sortowanie, indeksowanie

• tworzenie relacji między tabelami

• wyszukiwanie informacji

Rodzaje systemów baz danych:

• do obsługi małych baz (rzędu MB i GB) np. Access, FoxPro, dBase, Paradox, Approach

• do obsługi dużych baz (rzędu setek MB i TB) np. Oracle, Informix, Sybase, Progress, Ingres, DB2

Struktura bazy danych Accessa

• tabela - podstawowy obiekt bazy danych, zawierający zbiór danych dotyczący określonego podmiotu, zapisany w formie skończonej liczby rekordów

• rekord - dane określające cechy jednego elementu tabeli umieszczone w zdefiniowanych polach

• pole - obszar o zdefiniowanych atrybutach przeznaczony na wartości jednej cechy podmiotu tabeli

• pole kodowe - pole o wartościach identyfikujących podmioty bazy danych

• klucz podstawowy jedno lub więcej pól, których wartości jednoznacznie identyfikują każdy rekord tabeli (najczęściej są nim pola kodowe)

Podstawowe atrybuty pola tabeli

• nazwa - identyfikator pola, max 64-znakowy ze spacjami - zabronione znaki . ! [ ]

• typ - rodzaj danych wpisywanych w pole, np. tekst (ciąg znaków), liczba całkowita lub rzeczywista, data, wartość logiczna (tak/nie)

• rozmiar - deklaracja maksymalnej wartości danej w polu, co oznacza rezerwację na dysku odpowiedniej liczby bajtów na zapis danej

Relacja między tabelami

• powiązanie logiczne między rekordami dwóch tabel, zawierających dopełniające się informacje:

• możliwa między tabelami z jednym identycznym polem, tzn. o tym samym typie, rozmiarze i powtarzających się danych - najczęściej jest to pole kodowe

• realizowana przy użyciu klucza podstawowego tabeli podstawowej i odpowiadającego mu pola
  (klucz obcy) drugiej tabeli zwanej powiązaną

• tabela powiązana nie może zawierać w polu wiążącym danej, której nie zawiera to pole w tabeli
  podstawowej

• typy relacji: jeden do jednego, jeden do wielu, wiele do wielu

28. Sieć komputerowa (Network)

• połączenie komputerów w celu:

• wymiany informacji - danych lub komunikatów,

• dzielenia się zasobami - pamięcią, programami, dokumentami, drukarkami, skanerami itp.

• zasady współużytkowania sieci:

• normy - wymagania odnośnie elementów sieci

• protokoły - zestaw formatów i zasad wymiany informacji w sieci

• niezbędne elementy sieci:

• sieciowy system operacyjny - NOS

• karta sieciowa - NIC (adapter LAN)

• środki transmisji

Transmisja danych w sieci

1. System operacyjny - odpowiada za przygotowanie danych do przesłania i za koordynację pracy
   urządzeń sieciowych

• pobiera dane do przesłania

• dzieli dane na małe porcje (setki/tysiące bajtów)

• pakuje w „koperty” zw. pakietami, tzn. opatruje znakami sterującymi (adres nadawcy i odbiorcy)
  i kontrolnymi (długość pakietu i kontrola błędów) zgodnie z protokołem transportu (adresowania), np.

• IPX firmy Novell

• NetBEUI firmy Microsoft

• AFP firmy Apple

• kieruje pakiet do karty sieciowej

2. Karta sieciowa - łącze ze środkiem transmisji:

• pakuje pakiet w drugą „kopertę” zw. ramką (frame) zgodnie z protokołem sieciowym określającym
  zasady przesyłania w sieci, np.

• Ethernet firm Xerox/DEC/Intel

• Token Ring firmy IBM

• Apple Talk firmy Apple

• dokonuje konwersji równoległego strumienia danych doprowadzonych wewnętrzną magistralą na
  szeregowy strumień impulsów o większej mocy dopasowanych do środka transmisji
  (odwrotnie przy przychodzących danych)

• kontroluje dostęp do sieci różnymi metodami, np.

• CSMA/CD - metoda dostępu przypadkowego stosowana w sieci Ethernet

• Token Passing - metoda dostępu sztafetowego stosowana w sieci Token Ring

3. Środki transmisji

• przewodowe (okablowanie)

• miedziane kable elektryczne:

• skrętka ekranowana - STP - droga, szybka - do 100 Mb/s

• skrętka nie-ekranowana - UTP - tania, wolna - 4 Mb/s

• kabel koncentryczny - średnio drogi i szybki - 10 Mb/s

• światłowody: dwie szklane żyły w plastikowej osłonie prowadzące laserowe sygnały świetlne
  w przeciwne strony

• transmisja najszybsza - 100 Mb/s

• bardzo małe straty, zasięg do 100 km

• kabel najdroższy

• przystosowane połączenia: linie telefoniczne, mikrofalowe i ostatnio sieć elektryczna

• bezprzewodowe

• telefonia komórkowa - standard (GSM, GPRS) 3G

• szybkość transmisji danych: 2 ÷ 150 Mb/s

• pasmo częstotliwości mikrofal: 1,8 ÷ 60 GHz

• fale radiowe - standard IEEE 802.11

• szybkość transmisji danych: 11 ÷ 108 Mb/s

• pasmo częstotliwości: 2,4 GHz lub (rzadziej) 5 GHz

• nowe standardy:

- WiFi (Wireless Fidelity) - hotspoty o zakresie 46 m we wnętrzu lub 92 m na zewnątrz
i transferze 10 Mb/s (jako uzupełnienie GSM - szybszy od GPRS, ale bardziej energochłonny)

- WiMax - szeroko pasmowe łącze dla obszarów słabo zaludnionych,
planowany zakres 20 ÷ 50 km i transfer 20 ÷ 70 Mb/s

• podczerwień (skupiona wiązka światła) - standard IrDA

• połączenia typu punkt-punkt w odległości do 3 m

• transfer: 115 kb/s, 4 lub 16 Mb/s, częstotliwość: THz (biliony herców)

• łącza satelitarne

4. Okablowanie sieci

• Topologie sieci - sposoby położenia i połączeń kabli, np.

• magistrala - wspólny główny kabel z przyłączonymi komputerami

• możliwa eliminacja pojedynczego uszkodzenia

• konieczność dzielenia się dostępem do kabla

• pierścień - każdy komputer połączony z dwoma sąsiadami

• duża szybkość przesyłania

• awaria jednego elementu przerwa pracę całej sieci

• drzewo - hierarchiczna struktura rozgałęzień

• awaria eliminuje tylko fragment sieci

• trudne odszukanie uszkodzeń

Karty sieciowe podłącza się do koncentratora (Hub), który odłącza źle działające elementy sieci i może wzmacniać sygnały dla zwiększenia zasięgu i liczby węzłów sieci.

Sieci o różnym zasięgu działania

• lokalne - LAN (Local Area Network)

• zasięg - do 10 km

• szybkość transmisji - największa rzędu Mb/s, Gb/s

• zastosowanie - firma, uczelnia, organizacja

• miejskie - MAN (Metropolitan Area Network)

• zasięg - obszar dużego miasta

• szybkość transmisji sieci lokalnych

• zastosowanie - informatyczna łączność miejska (~30 w Polsce)

• rozległe - WAN (Wide Area Network)

• zasięg - obszar wykraczający poza kompleks miejski

• szybkość transmisji rzędu kb/s, Mb/s

• zastosowanie - połączenie kilku sieci LAN, przedsiębiorstwa wielozakładowe, np. NASK (obszar Polski)

• globalne - GAN (Global Area Network)

• zasięg ogólnoświatowy

• szybkość transmisji sieci rozległej

• zastosowanie - komunikowanie się i wymiana informacji
  np. Internet, BITNET (naukowa IBM), TEN-155 (POL-34).

Organizacja sieci lokalnej

• sieć partnerska, równoważna (peer-to-peer) - sieć równorzędnych komputerów, z których każdy może być
  zarówno serwerem (udostępniając swoje zasoby) jak i klientem (korzystając z udostępnionych zasobów)

• sieć klient/serwer - wydzielony komputer centralny do pełnienia funkcji serwera, który świadczy usługi oraz
  udostępnia zasoby wielu użytkownikom komputerów w sieci, zwanych klientami

Te dwa typy sieci często współpracują ze sobą.

Sieciowe systemy operacyjne

• dla komputerów sieci partnerskiej, np.

• Windows 0/XP/Vista firmy Microsoft

• MacOS firmy Apple

• dla serwerów, np.

• Windows.NET/2003 Server firmy Microsoft

• Netware firmy Novell

• Unix - znak towarowy utożsamiany z grupą systemów wywodzących się z pierwotnego pnia,
  który napisali w języku C Dennis Ritchie i Ken Thompson z AT&T Bell Labs

• Linux - system uniksopodobny, jądro stworzył Linus Torvalds, który udostępnił kod źródłowy do
  publicznego wykorzystania, modyfikowania i rozpowszechniania (tzw. open source )

Podstawowe elementy pracy w sieci

• Logowanie - proces identyfikacji użytkownika przez system operacyjny w celu dopuszczenia do pracy w sieci przez sprawdzenie zgodności nazwy użytkownika (username) i hasła (password)

• Udostępnianie zasobów - umożliwienie innym użytkownikom sieci korzystania z własnych zasobów
  (jak np. programy, foldery, drukarki) zgodnie z przydzielonymi uprawnieniami

• Mapowanie dysków sieciowych - przyłączanie udostępnionego foldera sieciowego i przypisanie mu wolnej litery dysku, by uzyskać do niego dostęp w oknie Mój komputer zgodnie z uprawnieniami

Rodzaje sieci

• Internet - światowa sieć otwarta - publicznie dostępna, łącząca prywatne i publiczne sieci lokalne

• Intranet - prywatna, wewnętrzna, kontrolowana sieć do obsługi firmy lub organizacji; wykorzystująca aplikacje stosowane w Internecie

• Ekstranet - odmiana Intranetu udostępniająca wybrane zasoby zdalnym użytkownikom współpracującym z firmą, np. kontrahentom, dostawcom

29. Internet

Globalna sieć komputerów komunikujących się za pomocą wspólnego zestawu protokołów, np.

• protokoły aplikacji - formatują żądania użytkownika i dane będące odpowiedzią na te żądania, np.

• HTTP (Hypertext Transfer Protocol) - protokół stron WWW

• FTP (File Transfer Protocol) - protokół przesyłania plików

• SMTP (Simple Mail Transfer Protocol) - protokół pocztowy

• protokół transportu TCP (Transmission Control Protocol) - zarządza przygotowaniem danych do
  transportu w sieci

• protokół sieciowy IP (Internet Protocol) - nadzoruje przesyłaniem danych między komputerami

Adresy komputerów w Internecie

• adres IP (Internet Protocol)

• jednoznacznie identyfikuje każdy komputer (tzw. host) podłączony bezpośrednio do Internetu

• ma postać czterech jednobajtowych liczb oddzielonych kropkami

np. 192.168.11.2

siećA . podsieć B. podsieć C. nrKomputera

• adres domenowy - DNA (Domain Name Address)

• składa się z nazwy komputera-hosta oddzielonej kropką od nazwy domeny, do której należy.

Domena to grupa komputerów w sieci o określonej nazwie. Nazwa domeny składa się z słów oddzielonych kropkami, określających domeny o coraz większym stopniu ogólności

nazwa_komputera.poddomena.domena
np. wship.edu.pl www.un.org.pl wyjazdy.narty.pl www.yahoo.com

Usługi Internetu

• komunikacyjne, np.

• poczta elektroniczna (E-mail)

• grupy dyskusyjne (Usenet News)

• listy dyskusyjne (Mailing Lists)

• komunikatory w czasie rzeczywistym

• informacyjne, np.

• WWW (World Wide Web)

• FTP

• Telnet

Poczta elektroniczna

Najpowszechniejsza sieciowa usługa komunikacyjna, umożliwiająca przesyłanie wiadomości oraz plików
poprzez sieć lokalną lub Internet.

Rolę pośrednika pełni serwer poczty, który przechowuje i udostępnia zawartość skrzynek pocztowych
(mailbox) identyfikowanych przez adres pocztowy:

nazwa_użytkownika@nazwa_serwera_poczty

np. [e-mail]

Do obsługi poczty elektronicznej potrzebne są dwa rodzaje programów:

• programy zainstalowane na serwerach poczty

• sterują przesyłaniem wiadomości pomiędzy serwerami

• działają zgodnie z protokołem SMTP

• programy klientów poczty

np. MS Outlook, MS Outlook Express, Netscape Messenger

• wysyłają i odbierają przesyłki

• korzystają z jednego z dwóch rodzajów protokołów:

1. POP (Post Office Protocol)

• zarządzanie pocztą odbywa się na komputerze klienta

2. IMAP (Internet Messaging Access Protocol)

• zarządzanie pocztą odbywa się na serwerze poczty

• dostęp możliwy z dowolnego komputera

Inne sieciowe usługi komunikacyjne:

• grupy dyskusyjne

• zbiór wiadomości na różne tematy ogłaszanych przez użytkowników na serwerze grup

• metoda przesyłania oparta na protokole NNTP

Nazwy grup - skróty nazw dziedzin coraz bardziej szczegółowych, oddzielone kropkami, np. pl.comp.sys.unix

Standardowe grupy: comp, news, rec, sci, soc, talk, misc, alt

Archiwa zdezaktualizowanych informacji - serwer DejaNews.

Aplikacje klienta: MS Outlook Express, Netscape Collabra

• listy dyskusyjne

• listy tematyczne dostarczane bezpośrednio do skrzynek pocztowych subskrybentów

• komunikacja w czasie rzeczywistym między uczestnikami sesji sieciowej

Komunikatory umożliwiają:

• bezpośrednią dyskusję tekstową lub głosową (także z wykorzystaniem obrazu z web-kamery)

• współużytkowanie aplikacji

• współpracę przy tworzeniu dokumentów

• transferowanie plików

Popularne komunikatory: Skype, GaduGadu, MS Chat, MS Messenger, mIRC, Netscape Conference

WWW (World Wide Web)

Umożliwia dostęp do informacji bez wiedzy, gdzie jest przechowywana, dzięki dokumentom hipertekstowym,
zwanych stronami

• strona - plik tekstowy napisany w języku HTML, zawierający hiperłącza, skojarzony z multimediami, lokalizowany przez adres URL

• adres URL (Universal Resource Locator) ma ogólną postać:

http://nazwa_serweraWWW.poddomena.domena/folder/plik

np. http://www.microsoft.com/magazine/tips/default.htm

• hiperłącze - łącze z zakodowanym adresem do innego zasobu, wbudowane w tekst lub obraz,
  uaktywniane kliknięciem,

• witryna - zestaw powiązanych przez hiperłącza stron www, przechowywanych na jednym serwerze

Narzędzia działania w sieci Web:

• przeglądarka - program narzędziowy (np. Microsoft Internet Explorer, Netscape Navigator) do:

• oglądania stron www wraz ze skojarzonymi plikami graficznymi, dźwiękowymi lub video
  oraz programami (zwanymi apletami)

• poruszania się, czyli „żeglowania” od strony do strony korzystając z hiperłączy

Przeglądanie stron może odbywać się w dwóch trybach:

• online - przy połączeniu z Internetem,

• offline - bez połączenia z Internetem, korzystając ze stron wcześniej zapisanych na dysku

• wyszukiwarka - narzędzie do wyszukania stron zawierających potrzebne informacje,

np. www.google.pl, www.yahoo.com, infoseek.go.com www.altavista.com, netsprint.pl

Wyszukiwanie strony może odbywać się na dwa sposoby:

• wg tematów poprzez serwisy katalogowe,

• wg słów kluczowych, które mogą być:

1. opatrzone znakami:

• cudzysłowem, np. „Microsoft Windows XP Home Edition”

• plusem, np. „Microsoft Windows”+XP

• minusem, np. „Microsoft Windows”- XP

• gwiazdką, np. „Microsoft Windows*”

1. poprzedzone nazwą poszukiwanego elementu i dwukropkiem

np. url:microsoft title:”Microsoft Windows” link:microsoft.com image:”rys5”.gif

Inne usługi Internetu pełniące funkcję informacyjną

• FTP

• umożliwia transmisję plików między komputerami:

• upload - przesłanie plików z dysku lokalnego na serwer FTP,

• download - przesłanie plików z serwera FTP na dysk lokalny,

• pozwala na publiczne udostępnianie programów:

• freeware - bezpłatnie

• shareware - bezpłatnie okresowo

• Telnet - umożliwia zdalną pracę na innym komputerze sieci, gdy posiada się na nim konto.

30. Rodzaje zagrożeń komputerowych

• Wirusy - samopowielające się programy uszkadzające inne programy

• Robaki - samopowielające się programy nieinfekujące innych programów

• Konie trojańskie (trojany) - programy wykonujące bez wiedzy użytkownika szkodliwe działania

• Spyware (szpiedzy) - programy szpiegujące działania użytkownika w sieci

• Spam - rozsyłane masowo elektroniczne wiadomości narzucane użytkownikom e-mail

• BackDoors (tylne drzwi) - luki w oprogramowaniu utworzone umyślnie w celu późniejszego wykorzystania

Wirus

• Sposób działania:

• wymaga „nosiciela” w postaci innego programu

• uaktywnia się po jego uruchomieniu

• zagnieżdża się w pamięci komputera

• dołącza swoją kopię do każdego uruchamianego programu

• uszkadza program zmieniając jego działanie

• Skutki działania wirusów:

• zniszczona zawartość sektorów startowych dysków

• nieprawidłowe działanie systemu operacyjnego

• uszkodzone, źle działające programy

• skasowane pliki

• uszkodzone dokumenty przez zainfekowane makra

• wyświetlane mylne komunikaty

Zawirusowane programy mogą zostać naprawione przy pomocy programu antywirusowego.

Robak

• Sposób działania:

• nie wymaga „nosiciela” w postaci innego programu

• rozprzestrzenia się przez sieć

• wykorzystuje luki w systemie operacyjnym

• samoczynnie kopiuje się

• kopie mogą uruchamiać się jednocześnie

• Skutki działania robaków:

• zajęte miejsce na dysku i w pamięci

• zawieszanie się systemu operacyjnego

• uszkodzone lub skasowane pliki

• atakowanie komunikatorów internetowych

• wprowadzenie konia trojańskiego

• wyświetlanie reklam

Robaki nie mogą być naprawione, muszą zostać usunięte z komputera

Trojan

• Sposób działania:

• nie powiela się i nie rozprzestrzenia samoczynnie

• podszywa się pod pożyteczne programy

• instaluje się w systemie „tylnych drzwi”

• szpieguje poufne informacje

• udostępnia zasoby „ofiary” innemu użytkownikowi

• Skutki działania trojanów:

• włamania do systemu

• wykorzystanie poufnych informacji

• rozsyłanie spamu

• dostęp do plików zakażonego komputera

• utrudnianie pracy programom antywirusowym

Program antywirusowy wykrywa trojany, ale nie może ich naprawić, musi usunąć z komputera.

Kategorie szpiegów

• Adware

• zbiera dane o działalności w sieci w celu dostarczenia odpowiednio profilowanych reklam

• często bez funkcji deinstalacji

• Spyware

• wykrada poufne, osobiste dane oraz informacje o komputerze

• może przechwytywać znaki wpisywane z klawiatury

• walczy z programami ochronnymi, np. blokując skanowanie

• Przechwycanie przeglądarki

• zmienia stronę startową przeglądarki

• często instaluje się przez fałszywe okna dialogowe przeglądarki

• Tracking cookie

• specjalnie spreparowany plik tekstowy cookie przeglądarki

• zapisuje internetowe preferencje użytkownika

Sposoby zabezpieczenia komputera

• Antywirus

• program narzędziowy, którego zadaniem jest wykrycie, usunięcie czy zneutralizowanie wirusów, robaków lub trojanów w komputerze

• zawiera bazę danych:

• sygnatur - typowe fragmenty kodu znanych wirusów

• szczepionek - do naprawy zainfekowanego fragmentu programu lub usunięcia szkodliwego pliku

• Antyspam

• program narzędziowy filtrujący spam

• Antyszpieg

• program narzędziowy, którego zadaniem jest blokowanie programów szpiegowskich

• Zapora sieciowa/ogniowa (Firewall)

• sprzęt lub oprogramowanie, którego celem jest zablokowanie dostępu obcych programów do komputera

Sposoby walki z wirusami

• włączenie autoochrony - antywirus uruchamia się wraz z systemem operacyjnym i automatycznie:

• naprawia uszkodzone pliki, usuwa wirusy, robaki i trojany

• skanuje używane programy, dyski wymienne i makra

• monitoruje pracę komputera

• chroni komputer przed wirusami z sieci

• regularna aktualizacja bazy danych antywirusa

• automatyczne uruchamianie skanowania dysków

• tworzenie kopii zapasowych

• utworzenie dysku awaryjnego

Sposoby walki ze spamem

• czarne listy adresów spamerskich serwerów - publicznie dostępne serwisy RBLS (Realtime Block List)

• programy antyspamowe:

• uniwersalne - działają pomiędzy serwerem a klientem poczty

• wtyczki - integrują się z klientem poczty i wyposażają w funkcje filtrowania spamu

• nie upublicznianie swojego adresu pocztowego

Metody rozpoznawania spamu

• wskazanie spamu przez użytkownika poczty

• porównywanie ze zbiorem słów kluczowych spamowych

• analiza treści za pomocą klasyfikatora Bayesa - namiastka sztucznej inteligencji

• analiza treści według algorytmów heurystycznych - na podstawie pewnych cech charakterystycznych

Zasady ochrony przed szpiegami

• używaj zapory i oprogramowania antywirusowego

• uaktualniaj system operacyjny (najlepiej automatycznie) przeglądarkę internetową i używane oprogramowanie, gdy tylko dostępne są łatki i poprawki

• nie instaluj programów niewiadomego pochodzenia - takie aplikacje mogą przenosić nie tylko moduły reklam, ale także trojany, backdoory i klasyczne wirusy

• rozważnie korzystaj z możliwości wymiany plików w sieci - otwarta droga do przenoszenia danych między komputerami może być wykorzystana przez szpiegów

• przed instalacją nowego programu (zwłaszcza bezpłatnego) dokładnie przeczytaj treść licencji - mogą tam być informacje o zintegrowanym oprogramowaniu służącym dostarczaniu reklam

• zabezpiecz najważniejsze dane:

• nie zapisuj w komputerze i nigdy nie przesyłaj w e-mail haseł, kodów PIN, numerów kart kredytowych

• nie korzystaj z opcji zapamiętywania haseł w bankach

• sprawdź przed podaniem poufnych danych:

• połączenie ze stroną internetową - szyfrowane

• adres strony - właściwy

• certyfikat bezpieczeństwa - aktualny

(sprawdzisz klikając ikonę kłódki oznaczającą połączenie szyfrowane)

• ujawniaj rozszerzenia plików - niektóre programy maskują się jako niegroźne pliki danych, umieszczając
  fałszywą końcówkę nazwy, np. obrazek.jpg.exe

Pakiety zabezpieczające

- zintegrowane oprogramowanie chroniące przed wszystkimi rodzajami zagrożeń, np.

• Norton Internet Security - firmy Symantec

• Platinum Internet Security - firmy Panda Software

• ZoneAlarm Security Suite - firmy ZoneLabs

• ArcaVir - firmy MKS

24

---