KRYMINOLOGIA

TEMAT 1-Powstanie i rozwój kryminologii

• pojawienie się już w kulturze świata starożytnego pierwszych koncepcji dotyczących natury ludzkiej i przestępczości /głównie o charakterze demonologicznym/

• pierwsze próby uzasadniania społecznych i biologicznych czynników wpływających na zachowanie się ludzi w okresie Odrodzenia- Oświecenia /A.Frycz-Modrzewski, Monteskiusz, Beccaria/

• narodziny kryminologii jako nauki zajmującej się analizą przestępstwa, warunkujących je czynników, jego uwarstwień strukturalnych, dynamiki- przypadają na wiek XIX

• pierwsze informacje statystyczne dotyczące przestępstwa opracowane w 1827r. przez Belga A. Queteleta i A. Guerry'a we Francji w 1833r.

• po raz pierwszy użycie terminu „kryminologia” przez francuskiego antropologa P. Topinarda

• pierwsza praca zatytułowana „Criminologia” autorstwa prawnika włoskiego R. Garofalo w 1885r.

• dalszy rozwój kryminologii pod koniec XIX w. związany z rozkwitem nauk przyrodniczych, które dają początek „Antropologii Kryminalnej” (głównie za sprawą badań włoskiego psychiatry i antropologa C. Lombroso i jego następców)

• rozwój kryminologii, związany z odrzuceniem determinizmu antropologii kryminalnej na rzecz badania socjologicznych uwarunkowań przestępczości i dewiacji (głównie początek XX w.)

• wiek XX do chwili obecnej- rozwój kryminologii rozszerzający zakres przedmiotowy nauki znacznie wykraczający poza badania etiologiczne

• pojęcie kryminologii

Kryminologia (crimen, łac.- przestępstwo, zbrodnia, logos, gr.- nauka)- nauka o przestępstwie

Według Witolda Świdy:

KRYMINOLOGIA jest to nauka empiryczna należąca do grypy nauk o zachowaniu się człowieka w społeczeństwie, której przedmiotem są przestępstwo, przestępca i przestępczość ujmowane jako zjawiska społeczne pod kątem widzenia ich struktury, dynamiki, przyczyn je powodujących i czynników usuwających, hamujących, czy uniemożliwiających powstanie i rozwój tych zjawisk.

Według Brunona Hołysta:

KRYMINOLOGIA jest nauką o przestępstwie i przestępcy, o objawach i przyczynach przestępczości i innych związanych z nią zjawisk patologii społecznej oraz ich zapobiegania, a także o funkcjonowaniu systemu sprawiedliwości karnej.

• Działy kryminologii /wg B. Hołysza/

• SYMPTOMATOLOGIA KRYMINALNA /FENOMENOLOGIA/

Formy objawowe przestępczości:

• Dynamika i struktura przestępczości

• Geografia kryminalna

• Sposoby popełniania przestępstw

• Niektóre elementy organizacji świata przestępczego

• ETOLOGIA KRYMINALNA

Badanie przyczyn przestępczości w tym m.in.:

• Badania osobowości przestępcy

• Czynniki determinujące zachowania przestępcze

• Uwarunkowania motywacyjne

• PROFILAKTYKA KRYMINOLOGICZNA

Opracowanie środków zapobiegania przestępczości /dział ten obejmuje różnorodne zagadnienia dotyczące systemu wychowania i oświaty, treści kultury, funkcjonowania środków upowszechniania informacji, skuteczności polityki karnej, samoobrony obywateli itp./

• FUNKCJONOWANIE SYSTEMU SPRAWIEDLIWOŚCI KARNEJ

Dział koncentrujący swą uwagę głównie na zagadnieniu polityki karnej (polityka ścigania i sądowego wymiaru), jak również problematyce funkcjonowania i organizacji wymiaru sprawiedliwości i prokuratury

2. Korelacja kryminologii z innymi naukami

• Z prawem karnym materialnym

• Z prawem karnym wykonawczym

• Z kryminalistyką

• Z prawem karnym procesowym

• Z wiktymologią kryminalną

• Z psychologią

• Z socjologią

• Z pedagogiką

• Z naukami medycznymi /głównie z psychiatrią, neurologią i endokrynologią/

• Z farmacją

• Ze statystyką

• Z innymi naukami /np. ekonomią polityczna, cybernetyką, polityką społeczna/

3. Rodzaje i metody badań kryminologicznych

Celem badań kryminologicznych jest tworzenie uogólnień teoretycznych, a także sformułowanie dyrektyw praktycznych, odnoszących się do zapobiegania przestępczości.

W związku z tym można wyróżnić kilka rodzajów ogólnych badań kryminologicznych:

• Badania w zakresie symptomatologii kryminalnej (fenomenologii)

• Badania w dziedzinie etiologii kryminalnej

• Badania dotyczące założeń i funkcjonowania systemu profilaktyki kryminologicznej

Rodzaje badań kryminologicznych ze względu na przedmiot badań:

• Badania indywidualne (idiograficzne) zmierzają do wykrycia wszelkich okoliczności związanych z jednostkowym faktem /Studium przypadku (case study) np. pojedynczy człowiek (przestępca), pojedyncze przestępstwo. Celem takich badan, ze stanowiska kryminologicznego, jest odnalezienie czynników kryminogennych kryjących się zarówno w osobowości sprawcy, jak i w zespole warunków, w których żył i żyje, a także w rozmaitych faktach bezpośrednio bądź pośrednio związanych z zachowaniem przestępczym. Dalszym celem takich badań bywa zwykle poszukiwanie środków terapeutycznych, które powinny być stosowane wobec sprawcy.

W badaniach jednostkowych może znaleźć zastosowanie badanie amnestyczne mające na celu możliwe pełne ustalenie biografii osobniczej i społecznej jednostki oraz badania typu katamnestycznego (zwłaszcza w kontekście prognozy) polegające na śledzeniu dalszych losów przestępcy w odstępach czasowych zwykle co 5 lat.

• Badania monograficzne- badania wielopłaszczyznowe, ich celem jest możliwie wszechstronny opis pewnego zbioru, zdarzenia czy przypadku, uwzględniający wiele zmiennych i sytuacji oraz zachodzących między nimi relacji.

Ze względu na ekonomikę oraz ogólne możliwości stosuje się tu najczęściej metodę badań reprezentacyjnych /metoda próbkowa/. Polega ona na badaniu tylko pewnej reprezentatywnej dla całości części czy grupy osób (przestępców, przestępstw lub ich ofiar). Podstawową sprawą jest tutaj właściwy dobór spraw, przypadków czy przestępców, by były one reprezentatywne dla całości. Ma ona głównie zastosowanie w badaniach diagnostycznych i prognostycznych.

Rodzaje badań kryminologicznych ze względu na cel badań:

I. Badania diagnostyczne

II. Badania eksplanacyjne (wyjaśniające)

III. Badania prognostyczne

• Badania diagnostyczne mają na celu stwierdzenie, czy w danym obiekcie występują lub jak często występują interesujące nas zjawiska. Badaniem diagnostycznym jest badanie przestępczości na danym terenie i w pewnym czasie, jak też np. badanie inteligencji sprawców, sposobu popełniania przestępstw

• Badania eksplanacyjne polegają na wykryciu zależności między interesującymi nas zmiennymi. Podstawowym pytaniem w badaniach tego typu jest pytanie o przyczyny. Badania eksplanacyjne dotyczą głównie etiologii przestępstw

• Badania prognostyczne mają na celu przewidywanie zdarzeń w przyszłości lub przewidywanie procesu przekształceń przedmiotu naszych zainteresowań. Prognozy mogą dotyczyć zarówno struktury przestępstw, jak i zachowań pojedynczych ludzi, zjawisk patologicznych itp. Najczęściej stosowanymi metodami w prognozowaniu kryminologicznym są ekstrapolacja, oceny ekspertów (opinia indywidualnego eksperta, metoda „delficka”, brainstorming czyli „burza mózgów”

METODY /TECHNIKI/ STOSOWANE W BADANIACH KRYMINOLOGICZNYCH

• Metody statystyczne- polegają na wykorzystaniu osiągnięć statystyki dla potrzeb kryminologii (w zależności od rodzaju badań mogą służyć do prowadzenia zbiorów danych, ich weryfikacji i analizy, sprawozdawczości statystycznej, prognozowania itp.)

Sprawozdawczość statystyczną prowadzoną przez organy ścigania wymiaru sprawiedliwości nazywa się statystyką kryminalną (statystyka policyjna, prokuratorska, sądowa i penitencjarna).

• Obserwacja polega na szukaniu i znajdywaniu w spostrzeżeniach odpowiedzi na pewne z góry postawione pytania. W badaniach kryminologicznych wyróżnia się:

• Obserwację uczestniczącą, czyli spostrzeganie planowe, którego dokonuje jednostka będąca na równi z innymi uczestnikami obserwowanych procesów /udział badacza w normalnych działaniach grupy, przejmowanie roli jej członka/

• Obserwację nieuczestniczącą, czyli taka, w której badacz obserwuje zachowanie ludzi, będących członkami określonych grup, „z zewnątrz” /sam nie staje się członkiem żadnej grupy/

• Lustrację, czyli wielostronne, zwykle zespołowe badanie określonych faktów, charakteryzujących interesujące nas środowisko pod określonym względem. Zespołowy charakter pracy pozwala na eliminowanie zakłóceń i zniekształceń spowodowanych przez pojedynczych obserwatorów

• Eksperyment polegający na zbadaniu wpływu pewnego rodzaju bodźców na zachowania się jednostek bądź grup. Bodźce są wytwarzane „sztucznie”, celowo i w sposób zapewniający kontrolę.

• Wywiady i kwestionariusze

• Kwestionariusz wywiadu- jest pewnego rodzaju rozmową i pozwala na uzyskanie informacji pogłębionych, uwzględniających całą gamę indywidualnych „zabarwień”. Wywiad może mieć charakter bezpośredni (przeprowadzany z np. samym przestępcą, ofiarą) oraz pośredni (zbieranie informacji o przestępcy od innych osób). Ze względu na możliwości przeprowadza się go w stosunku do niewielkiej grupy badanych osób

• Kwestionariusz ankiety- pozwala na ustalenie opinii czy postawy osób (zwykle większej grupy), które chcemy zbadać. Kwestionariusz ankiety składa się z wykazu standaryzowanych pytań i odpowiedzi (pytania są z góry ustalone i zaplanowane w odpowiedniej kolejności, odpowiedzi zaś opracowane w sposób niewymagający komentarza lub pozostawiający pewien manewr w przypadku pytań otwartych)

• Badania panelowe, czyli sondaże powtarzane. Polegają one na przeprowadzeniu wywiadu bądź ankiety z tą samą osobą kilkakrotnie, w pewnych odstępach czasu (np. po roku). Stosowane są przede wszystkim do zbadania zmian, postaw, nawyków, opinii, zachowań w czasie pozwalają określić czynniki warunkujące proces zmian i formy zależności między zmianami w czasie. Np. badanie panelowe wśród więźniów mające na celu ustalenie zmiany ich zachowań i postaw w trakcie czy po odbyciu kary.

• Kwestionariusz socjometryczny- stosowany w badaniach, które mają na celu ustalenie stopnia i sposobu oddziaływań na siebie członków określonych grup społecznych. Na podstawie informacji uzyskanych za pomocą kwestionariusza socjometrycznego można określić strukturę, zależności między podgrupami, pozycję w grupie, stopień zwartości grupy itp. Stosuje się go najczęściej w grupach izolowanych uzyskując informacje o charakterze nieformalnej ich struktury, może dostarczyć wskazówek do takiego manipulowania składem grupy, aby był optymalny ze względu na zamierzone cele.

• Wykorzystanie dokumentów- jest to odmiana obserwacji pośredniej mająca na celu zebranie możliwie jak największej ilości danych o osobie czy zdarzeniu na postawie różnego rodzaju dostępnych dokumentów (mających charakter formalny, urzędowy, ale też nieformalny) np. materiały pamiętnikarskie, dokumenty statystyczne, prasa, akta sądowe i prokuratorskie, listy, biografie, materiały źródłowe o charakterze monograficznym, dokumentacja urzędowa, lekarska i inne w zależności od możliwości, charakteru i zakresu badań

• Badania psychologiczne- odgrywają istotną rolę w ustalaniu etiologii zachowania przestępczego. Stosuje się tutaj testy psychologiczne służące do poznawania procesów i cech psychicznych osobowości badanego- na podstawie uzyskiwanych od niego odpowiedzi słownych lub ruchowych na zestawy odpowiednio dobranych i wystandaryzowanych pytań lub zadań manualnych. Np. test Ravena, Rorscharda, inwentarz osobowości Eysencka i In.

• Analiza stanu zdrowia- wyniki badań fizycznego i psychicznego stanu zdrowia są cennym źródłem informacji o sprawcy czynu przestępczego, pokrzywdzonym i świadkach. Badania stanu cielesnego mają na celu ustalenie ewentualnych zaburzeń najważniejszych czynności ustroju (zwłaszcza funkcjonowania gruczołów wydzielania dokrewnego). Badania psychiatryczne mają swoje implikacje głównie karno- procesowe. Badania te skierowane na sprawcę przestępstwa można podzielić na trzy grupy. Pierwsza to informacje dotyczące przebiegu życia (dane środowiskowe, czynniki dziedziczone, ewentualne choroby, leczenie psychiatryczne), druga grupa dotyczy wiadomości na temat okoliczności czynu, motywów i sposobu działania przestępczego. Trzecia grupa informacji pochodzi z obserwacji zachowania się sprawcy w toku procesu karnego, w trakcie którego mogły ujawnić się anormalne cechy jego osobowości.

• Badania sposobów komunikowania się przestępców- obejmują zagadnienia z zakresu kryminologii, semiologii, teorii komunikacji, lingwistyki i socjolingwistyki. Z punktu widzenia kryminologii najistotniejsza będzie analiza semantyczna kodów przestępczych, mająca na celu ich zdekodowanie. Zadaniem kryminologii jest naukowe opracowanie materiału będącego efektem badań nad gestami, elementami mimiki, specyficznego języka itp.

4. Kierunki, zastosowania i wykorzystania wiedzy kryminologicznej

• Ustalenie czynników endogennych i egzogennych warunkujących przestępczość

• Kształtowanie polityki kryminalnej państwa i poglądów społeczeństwa na przestępczość

• Wykorzystanie w pracy policji

TEMAT 2 Pojęcie i klasyfikacja czynów kryminogennych

Czynniki kryminogenne są to zdarzenia, stany, okoliczności, które determinują pojawienie się przestępstwa

Ogólna klasyfikacja czynników kryminogennych:

1. czynniki indywidualne /endogenne/- tkwiące w cechach psychosomatycznych, w strukturze osobowości

2. czynniki społeczne /egzogenne/- tkwiące w układach stosunków społecznych

Czynniki kryminogenne wg Enrico Fermiego

1. antropologiczne- funkcjonujące w jednostce przestępczej

2. fizyczne- odnoszące się do klimatu, układów geograficznych, pór roku, tygodnia, miesiąca, warunków atmosferycznych, temperatury, rasy, itd.

3. społeczne- wpływ środowiska

Koncepcje etiologii kryminalnej dzielimy na:

1. Kierunek biopsychologiczny

2. Kierunek socjologiczny

2. Zjawisko przestępczości w ujęciu biopsychologicznym

Kierunek biopsychologiczny w etiologii przestępczości eksponuje jako czynniki kryminogenne rozmaite cechy biologiczne człowieka, konstytucjonalne, anatomiczne, fizjologiczne, genetyczne, jego temperament, poziom intelektualny, stany emocjonalne, jak również całokształt tych wszystkich cech traktowanych jako cechy „ogólnoosobowościowe”.

Założenia kierunku biopsychologicznego:

1. decydujący wpływ na zachowanie człowieka wywierają cechy pozwalające traktować go jako odrębne indywiduum

2. niektóre z tych cech- dziedziczone, wrodzone lub nabyte (np. w wyniku urazu lub choroby)- tworzą podłoże sprzyjające powstaniu zachowań antyspołecznych (społecznie szkodliwych)

3. można ustalić, jakie cechy wywołują tendencję do zachowań antyspołecznych (albo wręcz przestępnych), czyli możliwe jest wykrycie związku przyczynowego między określoną cechą (zespołem cech) a określonym zachowaniem

4. ustalenie takiego związku jest równoznaczne z ustaleniem przyczyn przestępczości, co otwiera możliwości skutecznego zapobiegania temu zjawisku

Wybrane teorie kierunku biopsychologicznego etiologii przestępczości:

• teoria „przestępcy z urodzenia” Cesare Lombroso /cechy budowy ciała (czaszki) determinujące zachowania przestępcze/

• teoria konstytucjonalna Ernesta Kretschmera /typologia budowy ciała w relacji z dwiema skrajnymi formami zaburzeń psychicznych/

• teorie endokrynologiczne /zakłócenia w funkcjonowaniu gruczołów wydzielania dokrewnego/

• teorie nawiązujące do genetyki /dziedziczenia cech, aberracji chromosomalnych/

• teoria Freuda /wrodzona agresja oraz koncepcja psychoanalityczna/

• teoria Lorenza /wrodzony instynkt agresji/

• teoria frustracji- agresji Dollarda

• teoria Berkowitza /agresja poprzedzona frustracją, stanem gotowości do zachowań agresywnych, bądź siłą bodźców sytuacyjnych/

3. Zjawisko przestępczości w ujęciu socjologicznym

Kierunek socjologiczny w etiologii przestępczości upatruje genezy przestępstwa w różnych układach i kontekstach życia społecznego, a zatem w zespołach czynników społecznych, politycznych, ekonomicznych kształtujących się w obrębie zjawisk masowych (wielkich grup społecznych), jak również w funkcjonowaniu układów mikrospołecznych, zarówno formalnych, jak i nieformalnych (rodzina, szkoła, środowisko rówieśnicze, stowarzyszenie, sąsiedztwo, rozmaite większe lub mniejsze grupy społeczne).

Założenia kierunku socjologicznego:

1. na zachowanie człowieka rozstrzygający wpływ wywierają czynniki społeczne

2. niekorzystne warunki społeczne generują zachowania przestępcze, a nawet mogą ukształtować u jednostki trwałą tendencję do takich zachowań

3. można ustalić, jakie czynniki społeczne wywołują zachowania przestępcze

4. usunięcie takich czynników lub złagodzenie siły ich oddziaływania pozwala skutecznie zapobiegać przestępczości

Wybrane teorie kierunku socjologicznego etiologii przestępczości

• teoria anomii E. Durkheima /załamanie kontroli społecznej w okresie przemian społecznych/

• teoria anomii R.K. Merona /teoria celów i środków oraz typów adaptacji/

• teoria ekonomiczna „zamysłu przestępczego” W. Bongero /przestępczość wynikiem systemu państwa burżuazyjnego/

• teoria zróżnicowanych powiązań E.H. Sutherlanda /teoria uczenia się zachowań przestępczych w wyniku oddziaływania zróżnicowanych organizacji społecznych/

• teorie podkultur F. Thrashera, W.B. Millera, A.K. Cohena /teorie przyczyn i mechanizmów powstawania i funkcjonowania gangów młodzieżowych w „warstwach niższych społeczeństwa”/

• teoria kontroli T. Hirschiego /teoria więzi z porządkiem konformistycznym/

• teoria naznaczania (stygmatyzacji) E. Lemerta /zjawisko dewiacji pierwotnej i dewiacji wtórnej/

• teoria generalnego czynnika genetycznego L. Lernella /teoria nierówności/

TEMAT 3:Charakterystyka przestępczości i sprawców przestępstw w Polsce.

1. Rozmiar, struktura i dynamika przestępczości

Def. przestępstwa i przestępczości

I. (art. 1 k.k.) przestępstwem jest czyn człowieka zabroniony przez ustawę pod groźbą kary jako zbrodnia lub występek, bezprawny, zawiniony i społecznie szkodliwy (w stopniu większym niż znikomy).

II. Przestępczość /w ujęciu kryminologicznym/ jest to ogół czynów określonych w ustawie, zabronionych pod groźbą kary, które popełnione zostały w danej jednostce terytorialnej w określonym czasie.

STRUKTURA PRZESTĘPCZOŚCI

Jest to zbiór czynów przestępczych uporządkowanych według przyjętego kryterium klasyfikacyjnego (najczęściej według szczególnej części k.k. ale też może to być podział na zbrodnie i występki, przestępczość nieletnich i dorosłych…).

DYNAMIKA PRZESTĘPCZOSCI: Tempo i kierunek zmian, jakim ulega w czasie liczba stwierdzonych przestępstw na danym terenie.

GEOGRAFIA KRYMINALNA: Jest to terytorialne rozmieszczenie przestępczości, jej nasilenia, bądź rozmiarów /najczęściej uwzględnia się administracyjny podział państwa/. Tworzy się wówczas atlas przestępczości, mogący również uwzględniać np. przejawy patologii społecznej występujące na danym terenie.

ROZMIAR PRZESTĘPCZOŚCI: Jest to udział zachowań przestępczych w całokształcie zachowań społeczeństwa. Udział ten jest różny w zależności od tego, czy rozważa się przestępczość rzeczywistą, ujawnioną (pozorną), stwierdzoną czy też osądzoną. [Hołyst]

• Przestępczość rzeczywista- to ogół czynów przestępczych, jakie popełnione zostały w danej jednostce czasu na określonym terenie. Zarówno wielkość, jak struktura tego zbioru nie jest znana. Próby oszacowania rozmiarów przestępczości rzeczywistej podejmowane są w literaturze kryminologicznej w ramach problematyki tzw. „ciemnej liczby” przestępstw.

• Przestępczość ujawniona- to ogół czynów, o których informacje uzyskały organy ścigania i na podstawie tych informacji wszczęły postępowania przygotowawcze. Przestępczość tę nazywa się niekiedy przestępczością pozorną, nie wszystkie bowiem czyny, które w momencie wszczęcia postępowania kwalifikowano jako przestępstwa, są rzeczywiście przestępstwami.

• Przestępczość stwierdzona- to ogół czynów, których charakter jako przestępstw został potwierdzony w wyniku postępowania przygotowawczego (np. p.p. zakończone i wykryte lub umorzone z powodu nie wykrycia sprawcy przestępstwa).

• Przestępczość osądzona wyrokiem skazującym stanowi ogół czynów, których charakter jako przestępstw został potwierdzony w wyniku postępowania sądowego.

Zasadniczym źródłem informacji o przestępczości w skali kraju jest tzw. statystyka kryminalna (statystyka policyjna, prokuratorska, sądowa, penitencjarna i kryminologiczna).

Statystyka policyjna

Historycznie prowadzona była do 1961r. jako statystyka milicyjna.

Od 1962r. prowadzona była statystyka milicyjno-prokuratorska.

Od 1990r. przyjmuje ona nazwę policyjno-prokuratorskiej, by od 1994r. obrać nazwę statystyki policyjnej.

Statystyka policyjna operuje trzema głównymi jednostkami obliczeniowymi, którymi są: postępowanie przygotowawcze, przestępstwo stwierdzone, podejrzany.

Celem systemu policyjnej informacji kryminalnej jest:

1. Obserwacja zjawiska przestępczości i poszczególnych rodzajów przestępstw, rozmiaru i cech charakterystycznych środowisk przestępczych, a także zmian wskaźników cennych

2. Dostarczanie danych

1. Niezbędnych w zapobieganiu, ściganiu przestępczości oraz użytecznych przy planowaniu i podejmowaniu decyzji

2. Do badań kryminologiczno-socjologicznych

3. O wynikach pracy policji, jej skuteczności i efektywności oraz obciążeniu postępowaniami jednostek organizacyjnych policji.

Przedmiotem systemu policyjnej informacji kryminalnej są:

1. Postępowania przygotowawcze:

1. Wszczęte pierwszy raz, podjęte lub wznowione

2. Zakończone, w tym również dochodzenia prowadzone w niezbędnym zakresie zakończone umorzeniem, bez wydania postanowienia o wszczęciu

2. Sprawy przesyłane do sadu rodzinnego, w tym również w przypadku, gdy nie wydano postanowienia o wszczęciu

3. Sprawy kierowane do sądu w postępowaniu przyspieszonym

4. Przestępstwa stwierdzone w zakończonych postępowaniach przygotowawczych

5. Podejrzani o popełnianie przestępstw

6. Pokrzywdzeni w wyniku przestępstw

7. Zamachy samobójcze dokonane i usiłowane

8. Wypadki utonięcia i ratowania osoby tonącej

Przy prezentacji danych zawartych w statystyce policyjnej najczęściej używa się liczb bezwzględnych, odsetek, współczynników przestępczości, wskaźników wykrywalności sprawców przestępstw, wskaźników wykrywalności nieznanych sprawców przestępstw oraz wskaźników dynamiki.

Współczynnik przestępczości to liczba przestępstw stwierdzonych, przypadająca na 100tys. Ludności w danym roku (liczba p-stw stwierdzonych dzielona przez liczbę ludności kraju w danym roku, a najczęściej mnożona przez stałą liczbę- najczęściej 100tys.). właściwym wydaje się jednak branie także pod uwagę liczby ludności kraju za dany rok uwzględniając wiek odpowiedzialności karnej, wówczas wartość współczynnika znacznie by wzrosła.

Wskaźnik wykrywalności sprawców przestępstw to stosunek procentowy liczby przestępstw wykrytych do liczby przestępstw stwierdzonych.

Wskaźnik dynamiki to stosunek procentowy odpowiadających sobie liczb w roku bieżącym i ubiegłym lub w innych okresach porównawczych. Jego stosowanie ułatwia ocenę pewnych trendów zmian w czasie (np. jeśli w 1980r., w którym ilość przestępstw stwierdzonych (337935) przyjmuje się jako liczbę wyjściową „100”, a w 1981r. stwierdzono 379762 p-stw, to obliczając wskaźnik dynamiki dla 1981r. należy liczbę p-stw z tego roku (379762) podzielić przez liczbę z 1980r. (337935), a następnie pomnożyć przez 100 = 112,4.

Statystyka prokuratorska

Na postawie zarządzenia Min. Spraw. Nr. 56/91/0 z 4.12.1991r. prokuratury wojewódzkie i rejonowe mają obowiązek składać sprawozdanie z działalności prokuratury z zakresu ewidencji spraw i z czynności procesowych prokuratora na formularzach MS-P1.

Statystyka sądowa

Statystyka sądowa opracowywana jest w Wydziale Sprawozdawczości i Statystyki Departamentu Organizacji i Informatyki Min. Spraw. i publikowana w postaci książkowej w trzech częściach:

1. w pierwszej zawarte są dane o pracy jednostek organizacyjnych sądownictwa, czyli o liczbie wpływających i załatwianych spraw według rodzajów przestępstw, instancji sądowych, o rodzaju załatwień i orzecznictwie, jak również o wykonywaniu orzeczeń.

2. w części drugiej zawarte są dane dotyczące niektórych spraw rodzinnych (tzn. prawomocnie orzeczonych rozwodów, alimentów, oraz prawomocnych orzeczeń wobec nieletnich).

3. część trzecia natomiast zawiera dane o prawomocnych osądzeniach osób dorosłych

Podstawową jednostką obliczeniową statystyki sądowej jest osoba skazana prawomocnym wyrokiem. Rozprawa sądowa, zakończona prawomocnym wyrokiem skazującym, dostarcza wielu informacji ważnych dla analizy kryminologicznej zagadnienia czynu i sprawstwa. Statystyka sądowa pozbawiona jest jednak waloru operatywności, duża rozpiętość pomiędzy czynem przestępczym a zakończonym postępowaniem sądowym utrudnia też wykorzystanie statystyki sądowej jako narzędzia bieżącej polityki kryminalnej.

Przy prezentacji danych statystyki sądowej operujemy najczęściej liczbami bezwzględnymi, odsetkami, wskaźnikami dynamiki, średnimi (szczególnie w odniesieniu do wymiarów kar) oraz współczynnikami przestępczości a raczej trafniej nazywanymi współczynnikami skazań. Jest to liczba skazań w danym roku dzielona na ogólną liczbę ludności kraju podlegającej odpowiedzialności karnej, tzn. powyżej 17 roku życia, a następnie mnożona przez stałą liczbę ludności np. 10tys.

Statystyka penitencjarna

Statystyka penitencjarna opracowywana jest w Wydziale Ewidencji i Zatrudnienia Centralnego Zarządu Służby Więziennej, a dane zamieszczane są w I części Statystyki Sądowej, poświeconej działalności sądów i jednostek penitencjarnych. Dostarcza ona informacji o osobach umieszczonych w jednostkach penitencjarnych oraz o funkcjonowaniu tych jednostek. Podstawową jednostką obliczeniową w tej statystyce jest osoba tymczasowo aresztowana, osoba skazana i osoba ukarana. Jak również inne fakty np. ucieczki, przepustki, przypadki samoagresji, zgony, orzecznictwo lekarskie, nauczanie.

Dane zamieszczane w tej statystyce wyrażane są tylko w liczbach bezwzględnych ze względu na niewielkie liczebności w porównaniu z innymi statystykami. W oparciu o nie konstruuje się miernik zwany współczynnikiem prizonizacji, wyrażający liczbę osób pozbawionych wolności w danym roku w przeliczeniu na 10tys. Dorosłych (w rozumieniu k.k.). [Kryminologia, Gdańsk 1999, s.197-198]

Statystyka kryminologiczna

Obok statystyki kryminalnej drugie źródło informacji o przestępczości stanowią wyniki badań empirycznych nad zjawiskiem przestępczym. Badania te w szerszym ujęciu obejmują także problematykę związaną z funkcjonowaniem i efektywnością środków, norm i instytucji prawnokarnych oraz z działalnością organów powołanych do zwalczania przestępczości. Wyniki uzyskane w toku prowadzonych badań- w celu prezentacji wewnętrznej struktury opisywanych zjawisk oraz zachodzących pomiędzy nimi związków w czasie i przestrzeni- w postaci tabelarycznie ujętych danych liczbowych nazywa się statystyką kryminologiczną. Oprócz oficjalnej sprawozdawczości stanowi ona źródło informacji niezbędnych do ilościowego opisu zjawiska przestępczych.

Rozmiary, dynamika i struktury przestępczości w Polsce

STAN I STRUKTURA PRZESTĘPCZOŚCI W MINIONYCH LATACH

Przemiany ustrojowe, polityczne i gospodarcze, jaki dokonały się na przełomie obecnego dziesięciolecia znalazły Se odbicie m.in. w nienotowanym poprzednio wzroście stwierdzonych w Polsce przestępstw.

W 1990r. w porównaniu do 1989r. (547.589) liczba przestępstw stwierdzonych wzrosła o przeszło 60%, osiągając poziom 883tys. Zdarzeń. Zagrożenie przestępczością, utrzymujące się na zbliżonym poziomie przez następne 3 lata, okazało się mieć charakter przejściowy. Od 1994r. notowany jest bowiem dość wyraźny jego wzrost, który najwyższy poziom osiągnął w 2001r., sięgając 1.390.089 zdarzeń. Jest to jednak wzrost pozorny w stosunku do roku 2000, gdyż wystarczy wziąć pod uwagę wyłącznie przestępczość kryminalną by stwierdzić spadek tej przestępczości (pierwszy od kilku lat) o 2,3% czyli o ponad 26tys. Takich przestępstw mniej niż rok wcześniej. Faktyczny wzrost spowodowany został poprzez egzekwowanie treści nowej penalizacji, tj. art. 178a par. 1 i 2, co dało 120.113 przypadków kierowania pojazdem w stanie nietrzeźwości. Bez tego przestępstwa policja zarejestrowałaby 1.269.976 co dałoby wzrost przestępczości w stosunku do 2000r. jedynie o 0,2% (będąc jedynie wynikiem wzrostu przestępczości narkotykowej i gospodarczej). Rokrocznie (poza pewnymi wyjątkami) przestępczość wzrasta średnio o 8-10% w stosunku do roku poprzedzającego. Wyjątek- to spadek zagrożenia przestępczością w 1996r. (o blisko 8% zdarzeń mniej), który miał charakter pozorny, statystyczny, będący następstwem ustawowego przesunięcia przestępstw o mniejszych stratach materialnych do kategorii wykroczeń.

Obecny stan przestępczości w Polsce wyznaczony jest w istocie poziomem zagrożenia przestępczością o charakterze kryminalnym. Stosowany powszechnie podział przestępczości na dwie podstawowe grupy: kryminalną i gospodarczą- traci coraz bardziej na znaczeniu. Jest następstwem wzajemnego przenikania się obu rodzajów przestępstw i postępującego uniwersalizmu metod działania sprawców. Jednakże w ujęciu statystycznym dominacja przestępstw o charakterze kryminalnym jest wyraźna i oscylowała w ostatnim dziesięcioleciu w granicach 85% ogółu stwierdzonych w Polsce przestępstw.

Najczęściej popełniane w Polsce typy przestępstw:

• przestępstwa przeciwko mieniu w tym kradzieże i kradzieże z włamaniem- czyny te stanowią ok. 60% przestępstw w Polsce

• przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu- zabójstwo, rozbój itd.

• przestępstwa „bez ofiar”- niektóre przestępstwa są działaniami niemającymi widocznej ofiary, osoby, która mogłaby złożyć skargę, np. hazard, publiczne pijaństwo, prostytucja, używanie narkotyków.

Tendencje w przestępczości:

Nasilenie przestępczości w miastach jest około dwuipółkrotnie większe niż na wsi.

W latach 1999-2001 nasilenie przestępczości zwiększało się średnio o 4% rocznie.

Największe nasilenie przestępczości notuje się w woj. pomorskim, zachodniopomorskim i lubuskim, najmniejsze w woj. podkarpackim, świętokrzyskim, podlaskim

	2002	2003
Kradzież z włamaniem	304 625	294 654
Kradzież cudzej rzeczy	314 929	336 143
P-twa o charakt. rozbójniczym	46 808	51 688
P-twa narkotykowe	36 178	47 605
Uszkodzenie ciała	16 775	15 669
Bójki i pobicia	14 194	14 010
Zgwałcenia	2 345	2 322
Zabójstwa	1 188	1 039
P-twa o charakt. kryminalnym	1 083 854	1 101 387
P-twa o charakt. gospodarczym	109 698	147 658
Ogółem	1 404 229	1 466 643

2. Zagadnienie przestępczości nieujawnionej

Przy ocenie danych statystycznych należy pamiętać, iż żadne zestawienie nie obejmuje wszystkich przestępstw rzeczywiście dokonanych określanych mianem „C I E M N E J L I C Z B Y”.

W wąskim ujęciu ciemną liczbą określa się stosunek ilościowy przestępstw stwierdzonych do przestępstw rzeczywiście popełnianych.

W szerszym ujęciu będzie to stosunek liczby przestępstw rzeczywiście popełnionych do liczby przestępstw, których sprawy zostały zakończone prawomocnym wyrokiem skazującym.

Obszary „ciemnej liczby”:

• przestępstwa, które w ogóle nie doszły do wiadomości organów ścigania

• przestępstwa, które zostały ujawnione, jednakże ich sprawcy nie zostali wykryci

• przestępstwa, których sprawcy zostali wykryci, ale z uwagi na negatywne przesłanki procesowe nie dochodzi do wniesienia aktu oskarżenia lub nie zapada wyrok skazujący

• przestępstwa, za które sprawcy zostali skazania prawomocnym wyrokiem skazującym, jednakże nie wszystkie czyny były znane organom ścigania i objęte aktem oskarżenia

Czynniki wpływające na zakres ciemnej liczby to:

• brak zameldowań o przestępstwie ze strony pokrzywdzonych

• brak współpracy świadków z organami ścigania oraz nieumiejętność współpracy ze społeczeństwem

• metody działania przestępczego

• poziom pracy organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości

Próbę matematycznego uściślenia wartości ciemnej liczby podejmowało wielu kryminologów.

• R. Heindl stwierdził, iż liczba w odniesieniu do czynów popełnionych przez groźnych przestępców zawodowych liczba ta wynosi 1:100, a przeciętnie 1:300 (1928r.)

• K. Mayer zestawił wielkości ciemnej liczby w odniesieniu do wybranych rodzajów przestępstw; dla dzieciobójstwa wynosi ona 1:10, dla spędzenia płodu 1:100, dla zwykłej kradzieży 1:8, dla rabunku 1:5, dla oszustwa 1:20, a dla podpalenia 1:9 (1941r.)

• Inne próby szacowania np. handel narkotykami mówią o 10% ujawnialności.

Próbę określenia szacunkowej wartości ciemnej liczby stosuje się najczęściej poprzez przeprowadzenie eksperymentu, obserwacji uczestniczącej bądź wywiadu [Kryminologia, Gdańsk 1999]

EKSPERYMENT- jako próba szacunku ciemnej liczby

Przykładem takiego badania był eksperyment przeprowadzony we Freiburgu w latach siedemdziesiątych, w jednym z domów towarowych. Zadaniem dwóch „złodziei”, porządnie, acz niezbyt elegancko odzianych, wyposażonych w aktówki, było dokonanie kradzieży pewnych drobnych rzeczy. Mogło to być opakowanie kawy, konserwa mięsna, sałata, rzecz jednak na tyle mała, aby zmieściła się w dłoni bądź w rękawie. Celem eksperymentu było poznanie ryzyka ujawnienia przestępstwa kradzieży sklepowej oraz reakcji ludzi w przypadku zaobserwowania przez nich przestępstwa. Na 40 dokonanych kradzieży tylko jedna została ujawniona. Ciemna liczba kradzieży sklepowych, w wyniku eksperymentu została oszacowana na 90% (1:9).

W Warszawie w 1961r. przeprowadzono eksperyment, którego celem było poznanie rozmiarów oszustw dokonywanych przez sprzedawców. 5 osób przez dwa miesiące robiło zakupy spożywcze w 271 sklepach, dysponując przy tym kwotą, jaką wówczas 4- osobowa rodzina przeznaczała średnio miesięcznie na utrzymanie. Zakupione towary każdorazowo kontrolowano (ze względu na ilość i jakość). Okazało się, że na 433 transakcje w 340 dokonano „pomyłek” na niekorzyść klienta, a ciemna liczba oszustw, w tym wypadku, oszacowana została na 79%

OBSERWACJA UCZESTNICZĄCA- jako kolejna metoda szacowania ciemnej liczby

Metodą tą można badać funkcjonowanie grup przestępczych, podkultur młodzieżowych, środowisk patologicznych (strukturę, normy postępowania, mechanizmy podejmowania decyzji itd.).

Metodą obserwacji uczestniczącej przeprowadzone zostały badania nad reakcją policji na doniesienia o popełnieniu przestępstwa w 1973r. w rewirze komisariatu policji (średniej wielkości miasta płd-wsch Niemiec). Przez 81 dni obserwatorzy w policyjnych mundurach śledzili procedurę przyjmowania zgłoszeń o popełnieniu przestępstwa. Badaczy interesowała zarówno reakcja obywateli na zdarzenie przestępcze (kto, kiedy, o jakich przestępstwach i dlaczego informuje), jak i organów ścigania (praktyka przyjmowania zgłoszeń). Wyniki tych badań (i towarzyszącej obserwacji ankiety) ujawniły istnienie procesu selekcyjnego, uzależnionego od prywatnej kontroli obywateli, jak i oficjalnej organów ścigania, determinującej rozmiary i kształt przestępczości ujawnionej.

W Polsce badania tą metodą prowadził np. Z. Bożyczko, który po obserwacji wrocławskiego środowiska złodziei kieszonkowych ocenił ciemną liczbę kradzieży kieszonkowych na 1:200.

WYWIAD jako metoda uzyskiwania informacji o popełnionych przestępstwach.

Najczęściej respondenci odpowiadają na trzy pytania:

1) Czy respondent w określonym czasie (lub kiedykolwiek) był sprawcą przestępstw oraz czy były one ujawnione?

Badania typu self-report dostarczają informacji o częstotliwości i strukturze przestępstw.

Np. w badaniach nad zachowaniami dewiacyjnymi młodzieży z 1993r. uczestniczyło 701 osób (363 chłopców i 338 dziewcząt) w wieku 15-22 lat. Kwestionariusz zawierał pytania dotyczące zachowań dewiacyjnych i przestępczych (wagary, jazda na gapę, niszczenie przedmiotów, zachowania polegające na przywłaszczaniu cudzego mienia, zachowania agresywne, spożywanie alkoholu, używanie i sprzedaż narkotyków).

• Do zachowań agresywnych przyznało się 27,6% respondentów

• 25,9% chłopców i 10,7% dziewcząt uczestniczyło w bójkach lub grupowych zamieszkach w miejscu publicznym

• Do pobicia kogoś obcego przyznało się 7,2% chłopców i 1,8% dziewcząt

• Do zranienia innej osoby nożem, pałką lub inną bronią 3,3% chłopców i 1,3% dziewcząt

• 55,1% popełniło przestępstwo przeciwko mieniu, z czego do kradzieży w sklepie przyznało się 19,4% badanych, paserstwa 17,2%, włamania 20,2% a kradzieży w szkole 11% badanych.

2) Czy respondent w określonym czasie stał się ofiara przestępstwa oraz czy zostało ono zgłoszone policji?

Survey wiktymizacyjny jest obecnie najczęściej stosowaną metodą w badaniach nad przestępczością rzeczywistą i nieujawnioną. Pytania dotyczyć mogą kwestii pokrzywdzenia przestępstwem respondentów bądź ich rodzin jak również czy osoba ta zgłosiła przestępstwo organom ścigania i jaka była reakcja tych organów.

• W badaniach z 1992r. ustalono, iż wskaźnik wiktymizacji dla Polski w 1991r. wynosił 27. Wśród 20 badanych krajów Polska znalazła się na 6 miejscu po Nowej Zelandii 29,4, Holandii 29, Kanadzie 28,2, USA 27,5, jeśli chodzi o ryzyko wiktymizacyjne i zaliczona została do krajów o wysokim poziomie przestępczości. Analiza struktury wiktymizacyjnej wskazuje na najwyższe zagrożenie kradzieżą, kradzieżą kieszonkową, kradzieżą samochodu, rozbojem, napaścią seksualną.

• Z badań przeprowadzonych w 1996r. wynika, iż w 1995r. wskaźnik wiktymizacji dla Polski wyniósł 23, co dało 11 miejsce na 14 badanych krajów i zaliczenie Polski do krajów o niezbyt wysokim poziomie przestępczości (Siemaszko), najwyższy Czechy- 33. Tym razem najgroźniejsze przestępstwa to rozbój, kradzież samochodu, korupcja urzędników państwowych.

Polskę cechuje niska gotowość obywateli do meldowania o fakcie wiktymizacji (badania typu Crime Survey):

• P-stwa seksualne (10% obywateli zgłasza)

• Kradzież własności osobistej (ok. 20%)

• Pobicia (25-30%)

• Wysoka w przypadku kradzieży samochodu (80-90%)

• Kradzieży z włamaniem (50-55%)

Wyniki tych badań oprócz wskazania rozmiarów przestępczości rzeczywistej (szacunkowej) wskazują również na rozmiary ciemnej liczby.

CIEMNA LICZBA przestępstw w Polsce jest wysoka, policja i inne organy ścigania nie wiedzą o prawie 70% popełnionych przestępstw (w 1991r.- o 68,6%, a w 1995r. o 66%).

3) Czy respondent wie o przestępstwach popełnionych przez inne osoby?

W kwestionariuszu tym nie pytamy czy respondent był sprawcą, bądź ofiarą przestępstwa, lecz czy posiada informację o konkretnych przestępstwach, których ofiarą lub sprawcą były inne osoby. Z badań warszawskich [Bieńkowska, Wojciechowska 1993] wynika, iż o wiktymizacji krewnych bądź znajomych przestępstwem włamania do mieszkania wiedziało 67,2%, przestępstwem pobicia i uszkodzenia ciała 47,3%, a napadu i rabunku 35,1%.

3.Cechy społeczne oraz stan osobowości sprawców najczęściej popełnianych przestępstw

Sylwetka współczesnego sprawcy tradycyjnych przestępstw nie ulega większym zmianom. W ujawnionej całej przestępczej zbiorowości dominują osobnicy uniwersalni, dokonujący rozmaitych przestępstw począwszy od czynów o wymowie chuligańskiej (używając poprzedniej nomenklatury), wandalizmu i awantur podczas imprez sportowych i rozrywkowych, a kończąc na kradzieżach, rozbojach, a nawet zabójstwach (najczęściej podczas bójek, rabunków i awantur domowych).

W większości polscy przestępcy podejmują przy dogodnych okazjach odpowiednie działania i to nieraz bez specjalnego przygotowania.

Nadal jest to niemal z reguły (ponad 90%)- mężczyzna w wieku najczęściej do 29 lat (ok. 50%), mieszkaniec miasta, najczęściej dokonujący przestępstw przeciwko mieniu, nieraz w stanie nietrzeźwym, działający indywidualnie lub w niewielkich na ogół grupach- 2 do 3 osobowych, coraz częściej brutalny, dopuszczający się przestępstwa w niewyróżniającym się miejscu, przeznaczający zdobyte środki na własne utrzymanie i alkohol, szybko przemieszczający się z miejsca przestępstwa i dobrze orientujący się w metodach działania policji.

W poszczególnych kategoriach przestępstw występują różniący się między sobą sprawcy i od ogólnie zaprezentowanej sylwetki współczesnego sprawcy przestępstwa.

W kradzieżach z włamaniem do mieszkań, do obiektów sakralnych, rozbojach mieszkaniowych czy kradzieżach pojazdów samochodowych obserwuje się wzrastającą specjalizację przestępczą. Sprawcy tych przestępstw są sprawniejsi fizycznie i umysłowo, często preferują działalność w większych grupach z podziałem ról i zadań do wykonania, posługują się nowoczesnym sprzętem telekomunikacyjnym, korzystają z wysokiej klasy samochodów dla szybkiego przemieszczania się z miejsca przestępstwa, stosują coraz częściej kamuflaż i są lepiej zakonspirowani w swojej działalności, wchodzą też często w związki przestępcze z cudzoziemcami.

Poważne zmiany objęły sylwetkę sprawcy gospodarczego. Pojawiła się nowa formacja przestępców- ludzi zajmujących wysoką pozycję w hierarchii społecznej. Mają dobry obraz samych siebie, a działalność gospodarczą,- jeśli posługują się uczciwymi lub legalnymi sposobami pomnażania swoich dochodów- uważają za normalny biznes. Często do nielegalnej działalności włączają pracowników, z którymi kooperują gospodarczo, ale także wciągają polityków i wpływowe osobistości życia publicznego. Przekupują ich i sponsorują działalność różnych partii, oferują lukratywne postawy w biznesie i to w zamian za zamówienia rządowe, zwolnienia celne lub skarbowe, korzystne pożyczki, udzielanie informacji w istotnych sprawach gospodarczych (np. co do zamiarów i rozwiązań legislacyjnych).

Te nowe typy działalności przestępczej są powiązane w układy korupcyjno-gospodarcze z kapitałem zagranicznym, z różnego rodzaju międzynarodowymi bankami i korporacjami. Ten coraz częściej międzynarodowy charakter powiązań utrudnia procesy wykrywacze.

Wśród sprawców najpoważniejszych przestępstw wysoką aktywność wykazują osoby skazane- przedterminowo zwolnione z zakładów karnych lub przebywające na przepustkach i ucieczkach.

TEMAT 4 -Wybrane problemy przestępczości nieletnich.

I. Uwarunkowania nieprzystosowania społecznego nieletnich

1.1 Pojęcie nieletniego, czynu karalnego, wykolejenia społecznego, demoralizacji i niedostosowania społecznego.

Pojęcie nieletniego określa Ustawa z dnia 26 października 1982 roku o postępowaniu w sprawach nieletnich i tak zgodnie z art. 1&1 przepisy ustawy stosuje się w zakresie:

1. Zapobiegania i zwalczania demoralizacji- w stosunku do osób, które nie ukończyły lat 18

2. Postępowania w sprawach o czyny karalne- w stosunku do osób, które dopuściły się takiego czynu po ukończeniu 13 lat a przed ukończeniem 17 roku życia

3. Wykonywania środków wychowawczych i poprawczych- w stosunku do osób, względem których środki te zostały orzeczone, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez te osoby 21 lat

&2. Ilekroć w ustawie jest mowa o:„nieletnich”- rozumie się przez to osoby, o których mowa w &1.

„czyn karalny” jest to czyn zabroniony przez ustawę jako:

1. Przestępstwo (art. 1 k.k.) a więc zbrodnia lub występek

2. Przestępstwo skarbowe (art. 2 k.k.s.)

3. Wykroczenie określone w następujących przepisach kodeksu wykroczeń:

• art. 51 (zakłócanie wybrykami porządku publicznego)

• art. 62 (znęcanie się nad zwierzętami)

• art. 69 (niszczenie i uszkadzanie znaków umieszczonych przez organ państwowy)

• art. 74 (uszkadzanie znaków lub urządzeń zapobiegających niebezpieczeństwu)

• art. 76 (rzucanie kamieniami w pojazd będący w ruchu)

• art. 85 (samowolna zmiana znaków lub sygnałów drogowych)

• art. 87 (prowadzenie pojazdów przez osobę po użyciu alkoholu)

• art. 119 (kradzież lub przywłaszczenie mienia o wartości do 250zł)

• art. 122 (paserstwo mienia o wartości 250zł)

• art. 124 (niszczenie lub uszkadzanie mienia, jeśli szkoda nie przekracza 250zł)

• art. 133 (spekulacja biletami wstępu)

• art. 143 (utrudnianie korzystania z urządzeń przeznaczonych do użytku publicznego)

Niedostosowanie społeczne- względnie trwałe zachowanie nacechowane zespołem objawów świadczących o nieprzestrzeganiu podstawowych zasad postępowania, norm społecznych i prawnych obowiązujących młodzież w wieku szkolnym.

Przejawy niedostosowania

• wagary

• ucieczki z domu

• przebywanie w zdemoralizowanym towarzystwie

• agresywne zachowanie

• wandalizm

• picie alkoholu

• odurzanie się

• uczestniczenie w strukturach nieformalnych (subkultury, sekty).

Demoralizacja- w świetle przepisów u.p.n. oznacza szczególnie intensywną i względnie trwałą postać niedostosowania społecznego, to proces odchodzenia od obowiązujących w społeczeństwie wartości moralnych, a przejawiający się niekiedy poprzez przestępczość czy wykolejenie jednostek.

Okoliczności świadczące o demoralizacji (art. 4&1 u.p.n.):

• naruszanie zasad współżycia społecznego

• popełnienie czynu zabronionego

• systematyczne uchylanie się od obowiązku szkolnego lub kształcenia zawodowego

• używanie alkoholu lub innych środków w celu wprowadzenia się w stan odurzenia

• uprawianie nierządu

• włóczęgostwo

• udział w grupach przestępczych

Wykolejenie społeczne- jest to degeneracja biopsychospołeczna, wynaturzenie uwarunkowane długotrwałą destrukcją osobniczą, właściwa jednostkom niedostosowanym społecznie o głębokim stopniu dewiacji, która sprawia, że pozostają one w drastycznej kolizji z prawem i normami społecznymi.

Typy wykolejenia społecznego:

1. Wykolejenie przestępcze:

• Przestępczość złodziejska

• Przestępczość bandycka (przestępczość przeciwko życiu i zdrowiu, rozboje, uszkodzenia mienia, wandalizm, bójki, pobicia, zgwałcenia)

• Przestępczość chuligańska

2. Wkolejenie obyczajowe:

• Zachowania autodestruktywne(alkoholizm, narkomania, samookaleczenia, samobójstwa

• Pasożytnictwo społeczne (osoby nie uczą się, chociaż są w wieku szkolnym)

3. Wykolejenia seksualne:

• Zboczenia seksualne

• Dewiacje seksualne

Stadia procesu wykolejenia społecznego:

1. Zaniedbania w nauce- trudności w przyswajaniu wiedzy, w rozwiązywaniu problemów, ważną rolę w taki momencie może odegrać pedagog (zmiana metody nauczania lub szkoły)

2. Wagary, które są wynikiem zaniedbań w nauce, obawy przed konsekwencjami tych właśnie zaniedbań

3. Ucieczki z domu, tzw. giganciarstwo- dokonywane w celu uniknięcia konsekwencji zaniedbania w nauce i wagarowania, ucieczki mogą być spowodowane trudną sytuacją, złą atmosferą domową.

4. Picie alkoholu, używanie narkotyków- następuje w trakcie ucieczek, wagarowania i jest już przejawem demoralizacji.

5. Przebywanie w zdemoralizowanym towarzystwie i młodzieżowych grupach przestępczych- jest wynikiem potrzeby zaspokojenia potrzeby przeżycia przygody, silnych emocji, wykazaniem własnych walorów, uzyskaniem aprobaty i pochwały, której dotąd nie uzyskali we własnym, dotychczasowym środowisku, szukanie rekompensaty za doznane krzywdy

6. Dokonywanie drobnych przestępstw (kradzieże, rozboje).

1.2 Uwarunkowania nieprzystosowania społecznego nieletnich

1. Uwarunkowania indywidualne:

1. Wynikające z cech osobowości jednostki

2. Wynikające z zaburzeń biopsychologicznych okresu dojrzewania

• Infantylizm- utrzymywanie się u dorosłych cech dziecka, co związane jest z wydłużonym okresem pokwitania (chwiejność emocjonalna, nadwrażliwość, stany lękowe, brak akceptacji własnej płci)

• Zaburzenia nerwicowe- związane z rozwojem fizycznym i opóźnieniami w tym rozwoju, które pociągają za sobą zaburzenia psychiczne (zaburzenia te mogą minąć wraz z zakończeniem rozwoju psychicznego i fizycznego)

• Dysmorfobia- (zespół psychopatologiczny) typowy dla opóźnionego okresu pokwitania, objawia się nieuzasadnionym przekonaniem o własnej odpychającej brzydocie, co powoduję nieśmiałość, arogancję, agresywność (szczególnie, gdy podejmowany jest temat urody danej osoby), nieufność (wobec otoczenia)

• Zachowania psychopatyczne- w zachowaniu występują takie elementy jak: przekora, agresja, arogancja, wybuchowość, dążenie do obalania autorytetów, częste popadanie w konflikty z otoczeniem, a następnie z prawem, zjawisko to cechuje się przejściowością

Trwałe zaburzenia psychiczne- choroby psychiczne- zaburzenia psychiki związane z uszkodzeniem centralnego układu nerwowego, np. padaczki, niedorozwój umysłowy, psychopatie, socjopatie, psychozy endogenne, zaburzenia emocjonalne.

2. Uwarunkowania społeczno- środowiskowe:

1. Uwarunkowania ogólnospołeczne:

• Sytuacja polityczna i społeczno- ekonomiczna danego społeczeństwa

• System wartości danego społeczeństwa

• Miejsce rodziny w strukturze społecznej i dystanse społeczne w danym społeczeństwie

• Historycznie ukształtowany model rodziny

• Urbanizacja

2. Uwarunkowania środowiskowe

• Środowisko rodzinne- przestępczość rodziców, patologie społeczne (alkoholizm, narkomania, prostytucja), brak jednego z rodziców, brak opieki rodzicielskiej, system kar i nagród stosowanych w rodzinie, wzory zachowania w rodzinie (występowanie lub brak wzorców kryminalnych), styl wychowania i klimat uczuciowy w rodzinie, patologie rodzinne (libacje, bójki miedzy rodzicami itp.)

• Środowisko szkolne- niewłaściwa działalność prowadzona przez środowisko szkolne (dydaktyczna, opiekuńcza i wychowawcza), brak pomocy pedagoga w przyswajaniu wiedzy, brak reakcji na negatywne zachowania uczniów, patologie społeczne wśród uczniów, zachowania przestępcze wśród uczniów

• Środowisko rówieśnicze- przestępczość rówieśników, przynależność do subkultur, patologie rodzin rówieśników

II. Rozmiar, dynamika, struktura przestępczości nieletnich.

Zjawisko przestępczości nieletnich może być charakteryzowane wedle tych samych współczynników, co przestępczość dorosłych tzn. rozmiaru, dynamiki i struktury. Rozmiar- określa liczbę osób w wieku do 17 lat dopuszczających się czynów karalnych. Dynamika- wskazuje na tempo i kierunek zmian w określonych odstępach czasowych. Struktura- ukazuje rodzaj czynów dokonywanych przez osoby w wieku do 17 lat..

Analizując przestępczość nieletnich należy pamiętać, iż statystyki policyjne wykazują tylko te przypadki, w których udało się ustalić sprawców i tak naprawdę nikt nie jest w stanie określić rozmiarów tzw. ciemnej liczby (wśród spraw umorzonych z powodu niewykrycia sprawcy pewien procent to efekt „działalności” nieletnich).

Weście nieletniego na drogę przestępstwa na ogół nie ma charakteru przypadkowego, często jest poprzedzone różnymi symptomami świadczącymi o zaburzeniach w rozwoju dziecka. Od współdziałania i prawidłowego obiegu informacji miedzy instytucjami działającymi na rzecz nieletnich, od pracy z nieletnim w jego środowisku zależy dalszy los tego dziecka.

Rok	Przestępstwa			Sprawcy
		Ogółem przestępstw stwierdzonych	Czyny karalne nieletnich	% udziału nieletnich	Osoby podejrzane ogółem	Nieletni sprawcy	% udziału nieletnich sprawców
2000	1 266 910	76 442	6,0	405 275	56 345	13,9
2001	1 390 089	69 366	5,0	533 943	54 026	10,1
2002	1 404 229	63 317	4,5	552 301	48 560	8,7

W ostatnich latach wszystkie rozważania o przestępczości nieletnich zdominowały opisy brutalności i bezwzględności sprawców. Statystyki wskazywały na nieustanny wzrost w kategoriach związanych z użyciem przemocy. Niestety, ta niebezpieczna tendencja została utrzymana.

Przestępczość nieletnich w najważniejszych kategoriach kształtuje się następująco /2001r./:

• Zabójstwa- 54 nieletnich brało udział w 20 zabójstwach, w porównaniu z rokiem 2000 liczba sprawców wzrosła o 25%, a czynów o 12,5%

• Rozboje, kradzieże rozbójnicze i wymuszenia- 10 838 czynów, 6 643 sprawców, ogólna liczba tych czynów zmniejszyła się, ale w przypadku strat powyżej 1000zł liczby zarówno czynów, jak i sprawców wzrosły odpowiednio o 14,8% i o 5,3%

• Zgwałcenia- 166 czynów, 181 sprawców, liczba tych czynów z udziałem nieletnich zmalała o 13,1%, lecz brało w niej udział o 2,9% sprawców

• Kradzieże cudzej rzeczy- 10 734 czyny, 10 771 sprawców, odnotowano spadek liczby tych przestępstw o 8,4%, ale liczba sprawców tych kradzieży wzrosła o 4,7%

• Kradzieże samochodów- 404 czyny, 584 sprawców, w roku 2001 stwierdzono o 29,7% mniej tych czynów dokonanych przez nieletnich, przy jednoczesnym spadku liczby sprawców o 23,1%

• Kradzieże z włamaniem- 16 841 czynów, 14 896 sprawców, liczba tych czynów systematycznie spada w ostatnich latach

• Fałszerstwa- 2 187 czynów, 1 330 sprawców, ilość fałszerstw wzrosła o 34,6%, liczba sprawców ogółem wzrosła o 2,5%, natomiast fałszowaniem pieniędzy zajmowało się o 18,6% nieletnich mniej niż w roku 2000

• Oszustwo- 368 czynów, 292 sprawców, liczba nieletnich, którym udowodniono dokonanie oszustw wzrosła o 35,2%

• Przestępczość związana z Ustawą o przeciwdziałaniu narkomanii- 6 681 czynów, 1 804 sprawców, w odniesieniu do 2000 roku nastąpił wzrost czynów o 55,2%, natomiast liczba sprawców wzrosła o 33,2%.

Pobicia i udział w bójkach to czyny w środowiskach nieletnich dość rozpowszechnione. W roku 2001 odnotowano niewielki spadek zarówno liczby sprawców (o 0,6%) jak i zdarzeń tego typu (o 3,1%).

Kolejnym problemem jest przestępczość nieletnich, którzy nie ukończyli 13 roku życia. W roku 2001 zatrzymano 2 179 dzieci, którym udowodniono popełnienie 3 257 czynów karalnych. W porównaniu z rokiem 2000 liczba sprawców zmniejszyła się o 487 osób, a liczba czynów zmalała o 311. jest to niewątpliwie zjawisko pozytywne, ale musimy pamiętać, ze sprawcy są często małymi dziećmi.

Zmniejszanie się liczby czynów karalnych popełnionych przez nieletnich, a także liczby nieletnich sprawców- to niewątpliwie zjawisko pozytywne, ale nie możemy zapominać, że przestępczość związana z użyciem przemocy rośnie. To samo dotyczy udziału nieletnich w przestępczości narkotykowej i w różnego rodzaju fałszerstwach i przestępstwach gospodarczych. Sytuacja jest o tyle groźna, że tendencja wzrostowa w tych kategoriach jest wyraźna i utrzymuje się od kilku lat.

Charakterystyczne cech przestępczości nieletnich to:

- obniżanie się wieku sprawców

- popełnianie czynów karalnych przez dzieci przed ukończeniem 13 roku życia

- tendencja wzrostowa sprawców popełniających czyny o największym ciężarze gatunkowym, niebezpieczne dla życia i zdrowia

- sposób działania nacechowany bezwzględnym, agresywnym, brutalnym zachowaniem

- działanie przestępcze w zorganizowanych grupach

Główne motywy popełniania przestępstw przez nieletnich to:

• Chęć zdobycia pieniędzy lub innych korzyści materialnych

• Zaimponowanie innym

• Namowa kolegów bądź dorosłych osób

• Chęć przebywania i realizowania się w grupach nieformalnych, powielanie wzorców i zachowań z otoczenia rodzinnego

• Poczucie bezkarności

• Poszukiwanie akceptacji, gdy nie można znaleźć oparcia i poczucia bezpieczeństwa wśród rodziców i opiekunów

III. Grupowa działalność nieletnich.

W wieku szkolnym dokonuje się w życiu młodego pokolenia rewolucyjna zmiana: ulega obniżeniu, a czasem nawet załamaniu autorytet rodziców, na jego miejscu pojawia się wpływ rówieśników, których reakcje są uznawane przez nieletniego za ważne. Z reguły są to koledzy tworzący klasę szkolną jako zbiorowość, do której wchodzi się na zasadzie przymusu, lecz wytwarzającą sieć formalnych i nieformalnych powiązań, zawsze jest to też inna zbiorowość, do której wchodzi się z wyboru. Na to, jaką zbiorowość wybierze nieletni, wpływa wiele czynników, wśród których szczególną rolę odgrywają doświadczenia społeczne nieletniego (w rodzinie, szkole itp.), m.in. zainteresowania, wyobrażenia ukierunkowujące jego społeczną aktywność. Istotne są tu również czynniki biologiczne, np. płeć, sprawność fizyczna, poziom aktywności psychomotorycznej, które wpływają na podejmowanie określonych ról społecznych.

Łączenie się nieletnich w luźniej lub ściślej powiązane zbiorowości trzeba uznać za proces naturalny. W sposób równie naturalny przebiega proces selekcji powodujący łączenie się młodzieży w grupy o wspólnych zainteresowaniach, postawach itd. Ten proces selekcji powoduje powstawanie różnych typów grup, również grup nieletnich przestępców, a w tym wypadku czynnikami selekcyjnymi są podobieństwo położenia społecznego oraz brak albo niewystarczająca kontrola ze strony dorosłych (najczęściej rodziny).

Rodzaje grup:

• Grupy rówieśnicze- członkowie wywodzą się z sąsiedztwa, gdzie rozpiętość wiekowa nie jest zbyt duża (14-17 lat). Członkowie tych grup nie dokonują aktów przestępczych, gromadzą się w swoim gronie, starając się zaimponować sobie nawzajem (alkohol, papierosy, sznyty). Z biegiem czasu z takiej grupy wyłaniają się jednostki, które dążą do tego, by stanąć na czele grupy. Grupy rówieśnicze mogą przekształcić się w kolejną kategorię

• Grupy chuligańskie- teraz członkowie chcą przede wszystkim zaimponować swoją siłą, wymyślają bardziej emocjonujące zajęcia (np. niszczenie mienia). Wzrasta jednocześnie zapotrzebowanie na dobra materialne, aby sprostać tym potrzebom grupa wchodzi na kolejny etap

• Grupy chuligańsko- kradnące- jeżeli w tej grupie utrze się „pogląd”, że odpowiedzialność za popełnione czyny zawsze ich ominie, członkowie dokonują coraz poważniejszych przestępstw. W ten sposób powstają grupy przestępcze.

• Grupy przestępcze- około 70% członków tych grup jest zdemoralizowanych i nadal brną oni w przestępczość. Około 40% to recydywiści notorycznie popełniający przestępstwa. Znajdziemy w nich jednostki z marginesu społecznego, zwyrodniałe i zarazem wykazujące odchylenia od normy psychicznej.

TEMAT 5 -Pojęcie przejawy i uwarunkowania patologii społecznej w Polsce.

I. Pojęcie patologii społecznej

Patologia, jako zjawisko, występuje w różnych grupach ludzkich i jest ściśle związana z rozwojem społeczeństw. Początkowo termin patologia (z gr. pathos- cierpienie, logos- nauka) był używany w medycynie, a dopiero w końcu XIX wieku zaczęto odnosić go do zjawisk społecznych. Wykorzystano wówczas ten termin do określenia działań ludzkich przeciwstawnych ideałom stabilizacji, własności, oszczędności, solidarności rodzinnej i sąsiedzkiej. Od końca XIX wieku powstało wiele definicji patologii społecznej.

A. Podgórecki uważa, że:

PATOLOGIA SPOŁECZNA- to rodzaj zachowania, ten typ instytucji, ten typ funkcjonowania jakiegoś systemu społecznego czy ten rodzaj struktury jakiegoś systemu społecznego, który pozostaje w zasadniczej, niedającej się pogodzić społeczności ze światopoglądowymi wartościami, które w danej społeczności są akceptowane.

Wg Andrzeja Gaberze:

PATOLOGIA SPOŁECZNA- jest to dyscyplina naukowa zajmująca się zjawiskami społecznie patologicznymi. Przez zjawiska społeczne patologiczne należy rozumieć zachowania działające destruktywnie na społeczeństwo a przy tym niezgodne z wartościami przyjętymi w danym kręgu kulturowym.

Z terminem patologia łączy się przestępczość. Często utożsamia się zakres tych pojęć. Uważna analiza prowadzi do odmiennych wniosków. Wyrażają się one w tym, że pomiędzy tymi pojęciami zachodzi stosunek nadrzędności i podrzędności. Patologia społeczna w szerszym rozumieniu obejmuje pojęcie przestępczości mające węższy zakres znaczeniowy. Z tego wynika, że każde przestępstwo jest patologią, ale nie każdy przejaw patologii jest przestępstwem.

Zjawisko szeroko rozumianej patologii społecznej wyraźnie uwidaczniają się w ostatnich latach i są charakterystyczne dla dewiacji współczesnej. Świadczy o tym między innymi świadomość, że żyjemy w coraz bardziej skomplikowanej i zdehumanizowanej rzeczywistości, w połączeniu ze stale wzrastającym tempem życia, co prowadzi w konsekwencji do uczucia osamotnienia i zagubienia. Skutkiem tego są powszechne zjawiska zaburzeń emocjonalnych, trudności w kontaktach interpersonalnych i świadomość wyobcowania ze środowiska społecznego. W wielu przypadkach niemożność odnalezienia się w złożonej rzeczywistości społecznej i stworzenia sobie pewnych stałych zasad postępowania doprowadza do utraty wiary w sens życia i poczucia egzystencjalnej pustki.

Konsekwencją takiej sytuacji jest chęć oderwania się od groźnej i niezrozumiałej rzeczywistości. Dotyka to często ludzi młodych. Potęguje ten stan kryzys wartości i sensu życia.

Podstawą badań w patologii społecznej mogą być następujące problemy:

• Pierwszy- dotyczy zjawisk związanych z życiem jednostki i określany mianem patologii indywidualnej

• Drugi- obejmuje negatywne zjawiska związane z życiem rodziny i nosi nazwę patologii rodziny

• Trzeci- stanowią zjawiska powstające w grupach organizacyjnych (np. rówieśniczych)

Dewiacja- wszelkie zachowanie niezgodne z przyjętą normą pojmowaną jako wskazówka zachowania, chodzi tutaj zarówno o norm prawną jak i obyczajową czy moralną.

Do zakresu zachowań dewiacyjnych zaliczyć można:

• Przestępczość- różne rodzaje, grupy wiekowe, społeczne, bandy, kliki

• Zachowania patologiczne- dysfunkcjonalność wobec rodziny, społeczności lokalnej

• Samoniszczenie- alkoholizm, narkomania, samobójstwa, a także inne zachowania autoagresywne

• Typy zachowań aspołecznych (np. działania zmierzające do zaostrzenia konfliktów społecznych, narodowościowych, religijnych, ruchy młodzieżowe itd.)

• Dewiacyjne zachowania seksualne, zboczenia

• Inne rodzaje zachowań występujących na podłożu psychospołecznym, np. zaburzenia psychiczne i nerwice

Dewiacja prawna

Wszystkie społeczeństwa potępiają pewne formy zachowań. Zabójstwo, zgwałcenia, kazirodztwo, zdrada i kradzież są przez większość społeczeństw uważane za karygodne. W nowoczesnych społeczeństwach działania te są zabronione przez sformalizowane kodeksy prawne, które przewidują za nie odpowiednie kary. Działania, o których mówimy nazywane są przestępstwami co oznacza, że traktuje się je jako odstępstwo (dewiację) od prawa.

Dewiacje kryminalne istnieją na całym świecie, ale konkretne normy prawne definiujące niektóre zachowania jako nieakceptowane mogą być różne w różnych krajach. To, co uważane jest za dewiację w sensie prawnym, różni się nie tylko w zależności od społeczeństwa, ale i wiary, kultury itp.

Dewiacja społeczna

Przestępstwo łatwo zdefiniować jako dewiacyjną formę zachowania. Trudniejsze do zdefiniowania są formy zachowań, które uważa się za dewiację społeczną; zachowania takie nie naruszając kodeksów prawnych naruszają normy społeczne. Przykładem mogą być zachowania uznawane za niestosowne jak np. do niedawna noszenie kolczyków, czy posiadanie długich włosów prze mężczyzn. W latach np. sześćdziesiątych czy siedemdziesiątych zachowania te uważane były za dewiacje społeczne. Nie przystawały do ogólnie przyjętych norm społecznych, ale nie stanowiły takiego zagrożenia dla porządku społecznego, by można było je uznać za przestępcze.

II. Przejawy patologii społecznej w Polsce

II.1 PRZESTĘPCZOSĆ- ogół czynów zabronionych przez ustawę pod groźbą kary, które zostały popełnione na danej jednostce terytorialnej w określonym czasie (przypomnieć problematykę z tematu III)

Najczęściej popełniane typy przestępstw:

• Przestępstwa przeciwko mieniu w tym kradzieże i kradzieże z włamaniem- czyny te stanowią ok. 60% przestępstw w Polsce oraz np. podpalenie

• Przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu- zabójstwo, rozbój itd.

• Przestępstwa „bez ofiar”- niektóre przestępstwa są działaniami niemającymi widocznej ofiary, osoby, która mogłaby złożyć skargę, np. hazard, publiczne pijaństwo, prostytucja, używanie narkotyków

II.2 ALKOHOLIZM- (wg WHO) jest to każda forma pijaństwa, która rozmiarami swymi przekracza granicę tradycyjnego zwyczajowego, dietetycznego użytku oraz granicę zgodności ze społecznymi zwyczajami w tej dziedzinie.

Alkoholikami są osoby nadmiernie pijące, u których zależność od alkoholu osiągnęła taki stopień, że wykazują bądź wyraźne zaburzenia psychiczne, bądź zachowują się w sposób przynoszący szkodę ich zdrowiu fizycznemu i psychicznemu, ich stosunkom z osobami drugimi, ich sytuacji społecznej i ekonomicznej. Są to również ludzie, którzy wykazują objawy zwiastujące takie zaburzenia, a zatem wymagające leczenia.

W Polsce struktura spożycia alkoholu jest niekorzystna. W 1964r. spożywano 2,4 alkoholu i zajmowaliśmy drugie miejsce po Szwecji (mniej spożywano piwa i wina). W latach 70 i 80 spożycie alkoholu wzrosło prawie do 7 litrów, a w ciągu lat 90-tych z 7 litrów do 10,56 litra czystego spirytusu spożywczego przez jednego mieszkańca.

Problemy alkoholowe:

• Degradacja zdrowia uzależnionych dotyczy 600-800 tys. Osób, w lecznictwie odwykowym zarejestrowanych jest ok. 120tys., ale możliwości skutecznej i nowoczesnej terapii ma tylko 20-30% placówek

• Uszkodzenia zdrowia u nadmiernie pijących: 2mln osób

• Uszkodzenia zdrowia psychofizycznego pijącej młodzieży: 10-15% zagrożonych w grupie wieku 15-18 lat

• Szkody występujące u członków rodzin z problemem alkoholowym: mamy ok. 3mln dorosłych i dzieci współuzależnionych z problemami emocjonalnymi, somatycznymi, ubóstwem, mniejszymi szansami życiowymi, demoralizacja

• Alkoholowa dezorganizacja środowiska pracy i bezrobotnych: zwłaszcza w regionach o wysokim bezrobociu, gdzie dodatkowo brak odpowiednich placówek

• Naruszenie prawa i porządku publicznego przez osoby nietrzeźwe: przestępczość popełniana pod wpływem alkoholu, przemoc w rodzinie z problemami alkoholowymi i w miejscach publicznych, prowadzenie pojazdów w stanie nietrzeźwości

• Naruszenia prawa związanego z handlem alkoholem: szczególnie nielegalny import, produkcja i sprzedaż (ok. 20-25% legalnego obrotu), sprzedaż nieletnim i nietrzeźwym, nielegalna reklama

Związek alkoholu z przestępczością

1. nadużywanie alkoholu ma wpływ na zachowanie przestępcze jednostki. Przestępstwa zawierające w sobie element agresji (przestępstwa z użyciem przemocy) w większości przypadków dokonywane są przez osoby znajdujące się pod wpływem alkoholu.

Dotyczy to takich przestępstw, jak:

- zabójstwa

- znęcanie się nad członkiem rodziny

- czynna napaść na funkcjonariusza publicznego

(według danych statystycznych KGP zarówno w latach 80 jak i 90- ok. 50% z ogólnej liczby osób podejrzanych o dokonywanie tych przestępstw- w każdej z wymienionych kategorii, działało pod silniejszym lub słabszym wpływem alkoholu)

Rodzaj przestępstwa	Lata 80	Lata 90
zgwałcenia	ponad 70%	ponad 40%
bójki lub pobicia	ponad 70%	ok. 30%
ciężki uszczerbek na zdrowiu, naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia	ponad 60%	ok. 30%
przestępstwa rozbójnicze	75-80%	ponad 30%

Jednakże należy również pamiętać o tym, iż to czy wprowadzony do organizmu środek odurzający zaowocuje ewentualnym zachowaniem agresywnym zależy również od innych okoliczności, jak np.: predyspozycje osobowościowe, czynniki o charakterze sytuacyjnym- miejsce, czas, obecna osoby, przedmioty pozostające do dyspozycji itd.

Natomiast w przypadku klasycznych przestępstw skierowanych przeciwko mieniu takich jak kradzież, czy kradzież z włamaniem odsetek sprawców znajdujących się pod wpływem alkoholu był znacznie niższy i kształtował się w granicach lata 80- ponad 40%, lata 90- 17-20%

2. Nadmierna spożywanie alkoholu wpływa również pośrednio na przestępczość- zdobycie alkoholu lub środków na jego zakup to duża liczba przestępstw przeciwko mieniu.

3. Nadużywanie alkoholu jako przyczyna wypadków komunikacyjnych. Skutki: zejścia śmiertelne, obrażenia ciała, koszty leczenia, odszkodowania, dramaty rodzinne.

Najczęściej nietrzeźwi kierowcy uczestniczyli w wypadkach drogowych w następujących okolicznościach: rozwijanie niebezpiecznej prędkości jazdy, nieprawidłowe wyprzedzanie, nieprzestrzeganie pierwszeństwa przejazdu. Nietrzeźwi piesi uczestniczyli w wypadkach potrąceń z powodu: nieostrożnego wejścia przed jadący pojazd, nieprawidłowego przekraczania jezdni w miejscach niedozwolonych, chodzenie nieprawidłową stroną jezdni.

Wśród nietrzeźwych kierujących dominowały osoby w wieku 21-40 lat.

4. Nadużywanie alkoholu jako przyczyna wypadków przy pracy.

W szczególności wykonywanie niektórych czynności zawodowych w stanie nietrzeźwości może narazić na niebezpieczeństwo życie lub zdrowie ludzkie lub mienie w znacznych rozmiarach, np. obsługa dźwigów w kopalni, porcie lub na budowie, walcowanie żelaza w hucie, operacja chirurgiczna, wykonywanie czynności dróżnika kolejowego, który ma obowiązek czuwać nad bezpieczeństwem związanym z przejazdem pociągów.

5. Demoralizacja nieletnich w rodzinach alkoholików; dla zaspokojenia różnych potrzeb życiowych, dzieci z takich rodzin najczęściej występują na drogę przestępstwa.

6. Alkohol jako czynnik wiktymogenny a więc czynnik decydujący o wyborze ofiary. W wielu przypadkach, a szczególnie dotyczy to przestępstw z użyciem przemocy w momencie czynu pod wpływem alkoholu znajduje się nie tylko sprawca, ale także ofiara np. bójki, pobicia, zgwałcenia, zabójstwa na tle nieporozumień rodzinnych, towarzyskich. W ok. 50% przypadków ofiarami rozbojów ulicznych są mężczyźni znajdujący się pod wpływem alkoholu.

7. Alkohol ma również związek z przestępstwami gospodarczymi polegającymi na przemycie, nielegalnej produkcji czy sprzedaży alkoholu- bez uiszczenia opłat celnych, podatku VAT, podatku akcyzowego, co powoduje olbrzymie straty dla budżetu państwa, chociaż przestępstwa te nie są zazwyczaj popełniane pod wpływem alkoholu, lecz z chęci zysku.

8. Alkohol ma również związek z przestępstwami unormowanymi w Ustawie o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. W tych przypadkach napój alkoholowy stanowi ustawowe znamię czynu zabronionego, m.in. zabrania ona sprzedaży napojów alkoholowych bez wymaganego zezwolenia, lub kiedy jest to zabronione (na terenie szkół, zakładów pracy, w miejscach i czasie masowych zgromadzeń itd.); spożywanie napojów alkoholowych w miejscach zabronionych, nielegalnej sprzedaży, na ulicach, placach, w parkach itd.

II.3 NARKOMANIA- oddziaływanie na wielkość i dynamikę przestępczości

Narkomania- stałe lub okresowe używanie w celach niemedycznych środków odurzających lub substancji psychotropowych, albo środków zastępczych, w wyniku czego może powstać lub powstało od nich uzależnienie.

Narkomania jest zjawiskiem coraz bardziej rozszerzającym się w naszym kraju. Wskazuje na to zarówno wzrastająca liczba osób uzależnionych jak i coraz większa liczba osób podejmujących próby narkotyzowania się. W 1999r. ESPAD (europejskie badania w szkołach na temat używania alkoholu i narkotyków) przeprowadziło badani wśród młodzieży w 30 krajach Europy. Z badań tych wynikało, że 18% polskich uczniów zażywa leki uspokajające bez zezwolenia lekarza. Również 18% miało kontakt z tzw. „twardymi narkotykami”, co stawia polskich uczniów na 13 miejscu w Europie.

Ostatnie szacunki policyjne (2000r.) mówią o 600tys narkomanów w Polsce, z czego leczenie podjęło zaledwie 8% czyli ok. 5tys osób.

Związek narkomanii z przestępczością

1. Narkomania nie jest karalna, ale może być czynnikiem stymulującym przestępczość osób, które same nie muszą być narkomanami. Przestępstwa te unormowane są w Ustawie o przeciwdziałaniu narkomanii. Produkcja, przemyt, wprowadzanie do obrotu, udzielanie innej osobie, udzielanie celem osiągnięcia korzyści majątkowych, posiadanie środków odurzających lub substancji psychotropowych jest przestępstwem. Bez narkotyków nie istniałyby przestępstwa związane z narkomanią.

Dane dotyczące tego rodzaju przestępczości wg danych statystyki policyjnej przedstawiają się następująco:

Przestępstwa stwierdzone (Ustawa z dn. 30.01.85r. o zapobieganiu narkomanii, Ustawa z dn. 24.04.97r. o przeciwdziałaniu narkomanii)

1985r.- 1763

1989r.- 2278

1991r.- 3376

1992r.- 2173

1997r.- 7915

1998r.- 16432

2000r. 19649

2001r.- 29230

Jak widać z powyższych danych dynamika przestępczości narkotykowej w Polsce wykazuje dużą tendencję wzrostową. W ciągu czterech lat 1997-2001 tj. od roku, w którym weszła w życie Ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii- poziom ujawnionej przestępczości wzrósł prawie czterokrotnie, wykazując stałą tendencję wzrostową. Jednakże należy stwierdzić, iż dane te nie w pełni obrazują faktyczne zagrożenie przestępczością narkotykową. Tzw. „ciemna liczba” w przypadku przestępstw narkotykowych jest zawsze bardzo wysoka i tylko od sprawnej pracy organów ścigania zależy jej zmniejszenie.

Od roku 1989 (zmiany ustrojowe w kraju) Polska staje się rynien zbytu narkotyków klasycznych. Obserwuje się ścisłe powiązania polskich środowisk przestępczych z innymi krajami w zakresie produkcji narkotyków klasycznych (amfetaminy), tranzytu i przemytu narkotyków, udziału obywateli polski w przemycie narkotyków na terenie innych państw. Od roku 1996 Polska przestała być krajem, w którym notowana największa liczba przestępstw narkotykowych związana była z nielegalna uprawą maku i domowym wyrobem opiatów. Największą liczbę przestępstw związanych z narkotykami stanowią obecnie przypadki nielegalnego wprowadzania do obrotu, udzielania, posiadania środków odurzających, substancji psychotropowych.

2. Potrzeba zażycia narkotyku powoduje, że narkomani najczęściej dokonują przestępstw skierowanych na zdobycie narkotyków. Do przestępstw tych zaliczamy: kradzieże, kradzieże z włamaniem (obiekty- apteki otwarte i szpitale, szpitale, przychodnie lekarskie, pogotowia ratunkowe, prywatne gabinety lekarskie), fałszowanie recept, szantażowanie w celu zdobycia narkotyku.

3. Narkomani celem zdobycia środków finansowych na zakup narkotyków dokonują również przestępstw przeciwko mieniu. Najczęściej popełniane to: kradzieże domowe, drobne kradzieże sklepowe, mieszkaniowe, kradzieże z włamaniem do piwnic, komórek, strychów, altanek na ogródkach działkowych. Odnotowano również pewien udział narkomanów w przestępstwach rozbójniczych i pobiciach.

4. Kobiety narkomanki celem zdobycia narkotyków lub środków finansowych potrzebnych na ich zakup uprawiają prostytucję (prostytucja nie jest karalna, ale ściśle związane z tym zjawiskiem są takie przestępstwa, jak stręczycielstwo, sutenerstwo i kuplerstwo). Ponadto narkomani obok homoseksualistów i prostytutek należą do grupy wysokiego ryzyka zarażenia wirusem HIV.

5. Narkotyk odgrywa również wspomagającą rolę w działaniu przestępczym. Osoby będące pod wpływem działania środków narkotycznych popełniają czyny przestępcze na wpół świadomie lub nieświadomie. Do czynów tych należą: zabójstwa, zgwałcenia, pobicia, naruszenie porządku publicznego, powodowanie wypadków komunikacyjnych.

Należy jednak zaznaczyć, że żaden narkotyk sam w sobie nie prowadzi do przestępstwa. O przestępczości wśród narkomanów decydują również inne czynniki takie jak: osobowość uzależnionego, wcześniejsze bądź aktualne warunki socjalne, wcześniejsze doświadczenia przestępcze, środowisko itd.

II.4 PROSTYTUCJA- polega na utrzymywaniu przypadkowych, odpłatnych stosunków seksualnych bez uczuciowego zaangażowania partnerów i w zasadzie bez wyboru. W tym zakresie można wyodrębnić zarówno stosunki pomiędzy osobami różnej płci (prostytucja heteroseksualna) jak i tej samej płci (homoseksualna).

Wg Magdaleny Jasińskiej prostytutką- jest osoba, która zaspokaja potrzeby seksualne przygodnych partnerów za opłatą, bez zaangażowania uczuciowego i w zasadzie bez wyboru.

Prostytucja ma również charakter zachowań typu dewiacyjnego ze względu na związki z przestępczością i nadużywaniem alkoholu.

B. Hołysz „Kryminologia” s. 673

Definicji prostytucji jest wiele. Badacze tego zagadnienia nie są często zgodni co do podawanych przez nich elementów wchodzących w skład definicji. Można jednak dla różnych określeń tego zjawiska znaleźć wspólne elementy:

• Osiąganie korzyści materialnych

• Częsta zmiana partnerów

• Uczuciowa obojętność

Prostytutki działające na terenie naszego kraju można podzielić na następujące kategorie:

1. Call girls. Kobiety młode, wykształcone, znające języki obce, posiadają mieszkania własnościowe. Kontakty zawierają przez telefon, głównie z cudzoziemcami, ludźmi biznesu i kultury. Nie popełniają przestępstw, nie są znane policji. Prostytucja jest jedynym źródłem zarobkowania.

2. Kobiety pracujące w hotelach i nocnych klubach, znane służbom hotelowym i personelowi lokali. Niektóre pracują samodzielnie, inne mają sutenerów. Z reguły nie popełniają przestępstw. Prostytucja jest ich głównym źródłem dochodu.

3. Prostytutki uliczne. Pracują w miejscach określonym mianem „pigalaków”. Zazwyczaj mają sutenerów i ochronę ze strony taksówkarzy z nimi współdziałających. Niektóre nadużywają alkoholu i narkotyków, wśród nich znajdują się młode narkomanki, traktujące prostytucję okazjonalnie jako źródło zdobywania pieniędzy na narkotyki. Zdarza się, że prostytutki uliczne popadają w konflikt z prawem. Nie zawsze stosują metody bezpiecznego seksu, mogą być zagrożeniem w rozprzestrzenianiu się chorób wenerycznych i HIV/AIDS.

4. Prostytutki zatrudnione w agencjach usług towarzyskich i salonach masażu erotycznego. Pracują w warunkach dość komfortowych, są bardziej anonimowe. Współdziałają z ochroniarzami i taksówkarzami zatrudnianymi przez właścicieli agencji. Według informacji Komendy Głównej Policji na terenie kraju działa około 840 agencji towarzyskich i około 115 salonów masażu. Jest w nich zatrudnionych ponad 3,5tys osób. Najwięcej agencji jest w Szczecinie (200), Warszawie (150) i Łodzi (100).

5. Kobiet trudniące się nierządem okazjonalnie

Nowym rynkiem prostytucji stały się trasy szybkiego ruchu, zwłaszcza w rejonach przygranicznych. Tam też spotyka się kobiety z Czech, Słowacji, Bułgarii, Rumunii i z państw byłego ZSRR i Polski.

Aktualne tendencje:

1. Szczególnie niepokojącym zjawiskiem jest prostytucja nieletnich i młodocianych. Niektóre komendy wojewódzkie policji informują o faktach uprawiania prostytucji przez 12-14 letnie dziewczynki, również z powodów ekonomicznych. Są też informacje o faktach zatrudniania licealistek „na czarno” w agencjach usług towarzyskich.

2. Poważny problem to pedofilia. Pedofile tworzą międzynarodowe siatki handlarzy żywym towarem i pornografią dziecięcą. Nie stronią od przemocy: gwałcą lub płacą za usługi seksualne. Ofiary znajdują w środowiskach patologicznych, wśród bezdomnych albo kupują od rodziców.

3. Nowym zjawiskiem stała się prostytucja młodych chłopców wyjeżdżających do Niemiec z regionu pogranicza. Powodem ich kontaktów nie są preferencje seksualne, ale motywacja do szybkiego zarobienia pieniędzy. Osoby oferujące seks wywodzą się z krajów uboższych, klienci z krajów zamożniejszych.

4. Od 1992r. się zjawisko stałego napływu do Polski kobiet z terenów byłego ZSRR, które niezależnie od faktycznego powodu przybycia uprawiają prostytucję. Jest to również prostytucja hotelowa, lokalowa, uliczna, a także bazarowa, kolejowa czy okazjonalna. Prostytutki są młode, często z wyższym wykształceniem, ze znajomością języków obcych, nierzadko o dobrej prezencji ogólnej.

5. Nowe zjawisko to również werbunek, wywóz i sprzedaż kobiet do nocnych lokali zakamuflowanych domów publicznych na terenie Europy Zachodniej.

Związek prostytucji z przestępczością:

1. Prostytucja nie jest karalna, ale karalna jest eksploatacja prostytucji. Przestępstwa związane z prostytucją przewidziane są w art.. 203-204 k.k., tj.:

• Doprowadzenie osoby do uprawiania prostytucji- przemocą, groźbą bezprawną, podstępem lub wykorzystując stosunek zależności lub krytyczne położenie (art. 203 k.k.);

• Stręczycielstwo- nakłanianie do uprawiania prostytucji (art. 204 &1k.k.)

• Kuplerstwo- ułatwianie uprawiania prostytucji (art.204 &1k.k.)

• Sutenerstwo- czerpanie korzyści majątkowych z uprawiania prostytucji przez inną osobę (art. 204 &2k.k.)

• Zwabienie lub uprowadzenie innej osoby w celu uprawiania przez nią prostytucji za granica, tzw. handel żywym towarem (art.204 &4k.k.)

• Ponadto prostytucja łączy się z przestępstwem doprowadzenia małoletniego poniżej lat 15 do obcowania płciowego lub do poddania się innej czynności seksualnej (art. 200 k.k.) oraz z rozpowszechnianiem pornografii (art. 202 k.k.)

2. Osoby uprawiające prostytucję często dopuszczają się czynów kolidujących z prawem;

• Najczęściej są to czyny wykraczające przeciwko porządkowi publicznemu, dokonane w stanie pod wpływem alkoholu- awantury, zakłócenia porządku i spokoju publicznego, bójki, wybryki chuligańskie, znieważania, naruszenia nietykalności cielesnej, opór wobec czynności podjętych przez funkcjonariusza publicznego

• Drugą grupę czynów stanowią przestępstwa przeciwko mieniu:

• Kradzieże na szkodę amatorów płatnej miłości

• Rozboje „na wabia”

• Paserstwo

3. Przestępstwa dokonywane przez tzw. „męskie dziwki” na homoseksualistach to: zabójstwa, uszkodzenia ciała, kradzieże mieszkaniowe, zniszczenie mienia (za wyjątkiem tych pierwszych najczęściej nie są one zgłaszane organom ścigania).

Prostytutki są bardzo często ofiarami przestępstw. Prostytutki są narażone na wrogie akty ze strony sutenerów, konkurencji a najczęściej klientów. Najczęściej popełniane na nich przestępstwa to przestępstwa z użyciem przemocy, jak np. (samosądy stróżów moralności, chorych umysłowo, niezadowolonych klientów) uszkodzenia ciała, pobicia, zgwałcenia a nawet kradzież.

II.5 SUBKULTURY I SEKTY RELIGIJNE

Subkultura- to względnie spójna grupa społeczna, pozostająca na marginesie dominujących w danym systemie tendencji życia społecznego, wyrażająca swoją odrębność poprzez zanegowanie lub podważenie utrwalonych i powszechnie akceptowanych wzorów kultury.

Przykłady subkultur młodzieżowych: skinheadzi, punki, hipisi, heavy metalowcy, rastafarianie, szalikowcy, sprayowcy, dresiarze, technomani itd.

Zagrożenia dla porządku publicznego wynikające z funkcjonowania subkultur o charakterze kryminogennym:

• Dokonywanie przestępstw z użyciem przemocy: pobicia, bójki, uszkodzenia ciała, rozboje, wymuszanie haraczy, zgwałcenia, zabójstwa (skini, szalikowcy, dresiarze)

• Dokonywanie przestępstw przeciwko mieniu: kradzieże sklepowe, kradzieże z włamaniem do sklepów, kiosków, piwnic, strychów, niszczenie mienia (punki), niszczenie mienia (szalikowcy, sprayowcy)

• Nadużywanie alkoholu, zażywanie narkotyków: alkohol- szalikowcy, punki: narkotyki- punki, rastafarianie, hipisi i technomani

• Odmawianie spełnienia obowiązku służby wojskowej (punki, anarchiści, hipisi)

• Łamanie przepisów ruchu drogowego- rolkarz

Sekta (destrukcyjna)- to ruch totalitarny najczęściej podszywający się pod grupę religijną, kulturalną lub terapeutyczną wymagający os swych członków całkowitego posłuszeństwa, oddania się idei oraz darmowej pracy dla tej niewielkiej społeczności i przywódcy, a w skutek stosowania rozbudowanego systemu kontroli, zakazów oraz kar i technik psychologicznych, doprowadzający do całkowitej zależności adeptów, niszczący jednocześnie ich związki rodzinne i społeczne.

(foliogram)

Zagrożenia dla porządku publicznego wynikające z funkcjonowania destrukcyjnych sekt:

• Znęcanie się psychiczne i fizyczne nad członkami sekty

• Zmuszanie do ciężkiej pracy fizycznej, której towarzyszy ograniczenie liczby godzin snu i wartości energetycznej posiłków, pobicia

• Wykorzystywanie seksualne członków (w tym dzieci)

• Przymuszanie wyznawców do prostytucji, produkcji filmów pornograficznych, żebractwa, kwestowania na rzecz grupy

• Stosowanie narkotyków, uprowadzenia, handel organami ludzkimi.

II.6. WŁÓCZĘGOSTWO, ŻEBRACTWO, BEZDOMNOŚĆ- wymeldowani do nikąd. Wychowankowie domów dziecka, ludzie ze wsi szukający pracy, matki, które uciekły przed przemocą w rodzinie, przyczyna bezdomności jest również alkohol, narkotyki. Bezdomni jako sprawcy przestępstw a przede wszystkim jako ofiary przestępstw. Liczbę bezdomnych w Polsce szacuje się na 40-80tys.

II.7. SAMOBÓJSTWO- jest to akt autodestrukcji, którego bezpośrednim skutkiem jest śmierć. Samobójstwo jest to proces a nie incydentalne zdarzenie, dlatego mówimy o

Zachowaniu suicydalnym- ciąg reakcji, myśli, czynów, proces decyzyjny trwający czasem wiele lat, jaki zostaje wyzwolony w człowieku z chwila, gdy w jego świadomości samobójstwo pojawia się jako pożądany stan rzeczy, jako cel, zakończony aktem unicestwienia (in. stopniowe umieranie, stopniowe wycofywanie się ze świata zewnętrznego)

Samobójstwo jest problemem społecznym, specyficznym przejawem patologii społecznej, rodzajem straty społecznej. Życie jest nie tylko prawem człowieka, ale i obowiązkiem moralnym- pełni on w społeczeństwie wiele ról i w pewnym sensie jest niezastąpiony. Ponadto poprzez samobójstwo człowiek „obraża” społeczeństwo jako organizm funkcjonujący w oparciu o pewien system wartości.

Zamachy samobójcze zarejestrowane przez Policję

Rok	Ogółem	W tym dokonane
1990	3841	3714
2000	5621	4947
W tym mężczyźni
1990	3101	3016
2000	4520	4090

Związki samobójstwa z przestępczością

• Samobójstwo w wyniku wyrzutów sumienia, obawy przed karą po dokonaniu przestępstwa

• Wcześniej zaplanowane samobójstwo popełnione po dokonaniu przestępstwa, np. zabójstwo osoby będącej przyczyną frustracji, dolegliwości lub odebranie życia najbliższym w celu oszczędzenia im cierpień

• Przyszły samobójca sam był ofiarą przestępstwa np. kalectwo, oszpecenie w wyniku wypadku drogowego

• Samobójstwo jako skutek utraty osoby emocjonalnie najbliższej, która utraciła życie w wyniku przestępstwa

III. UWARUNKOWANIA PATOLOGII SPOŁECZNEJ

Przyczyny patologii społecznych można sklasyfikować następująco:

1. Indywidualne

1. Osobowościowe- np. problemy z uzyskaniem akceptacji otoczenia i rekompensowanie tego braku np. w destruktywnych sektach, agresywnych subkulturach itp.

2. Psychiczne- np. zaburzenia psychiczne, zakłócenia w rozwoju psychicznym, przebyte choroby

3. Fizjologiczne- np. związane z zakłóceniem gospodarki hormonalnej, zakłócenia w rozwoju fizycznym w okresie dojrzewania

4. Genetyczne- np. dziedziczenia skłonności do nałogów, zachowań agresywnych

2. Społeczne

1. Dezorganizacja podstawowych grup społecznych

• Patologie w rodzinie (prostytucja, alkoholizm, rozbicie rodziny, przemoc domowa)

• Dysfunkcjonalność środowiska szkolnego (nieprawidłowa działalność dydaktyczna, opiekuńcza i wychowawcza szkoły, występujące patologie w szkołach np. nikotynizm, narkomania)

• Negatywne przejawy funkcjonowania w środowisku rówieśniczym (picie alkoholu, papierosy, narkotyki, popełnianie przestępstw i wykroczeń, subkultury, sekty religijne)

Negatywny wpływ zjawisk masowych (bezrobocie, urbanizacja, industrializacja, „dozwolona” przemoc w mediach)

Art. 62 kw został uchylony i zastąpiony odpowiednim unormowaniem w Ustawie o ochronie zwierząt z 21 sierpnia 1997, Dz.U.97, nr 111, poz. 724.

20

---