Przedmiot kontroli skarbowej i podatkowej
Przedmiotem KP jest sprawdzenie, czy kontrolowani wywiązują się z obowiązków wynikających z przepisów prawa podatkowego. Innym wymienionym w ustawie celem przeprowadzenia kontroli jest sprawdzenie stosowania uznanej przez MF metody ustalania ceny transakcyjnej między podmiotami powiązanymi oraz kontrolowanie prawidłowości korzystania z uprawnień podatkowych (np. prowadzenia uproszczonej formy dokumentacji, spełniania warunków do ulg).
Przedmiot KS obejmuje w szczególności kontrolę rzetelności deklarowanych podstaw opodatkowania oraz prawidłowości obliczania i wpłacania podatków stanowiących dochód budżetu państwa, ujawnienie i kontrolę nie zgłoszonej do opodatkowania działalności gospodarczej, a także dochodów nie znajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach przychodów, kontrolę celowości i zgodności z prawem gospodarowania środkami pochodzącymi z budżetu państwa, państwowych jednostek budżetowych i jednostek gospodarki pozabudżetowej oraz środkami państwowych funduszy celowych. Rozbudowany zakres przedmiotowy kontroli skarbowej podyktowany jest jej celem służącym ochronie interesów i praw majątkowych Skarbu Państwa oraz zapewnieniu skuteczności wykonywania zobowiązań podatkowych stanowiących dochód budżetu państwa.
Organy KS i KP - proces odwoławczy, właściwość rzeczowa i miejscowa organów podatkowych
Organy skarbowe: minister fin pub-naczelny organ KS; Generalny Inspektor KS-organ wyższego stopnia nad dyrektorami urzędów KS; dyrektor urzędu KS.
Właściwość miejscowa: minister - cały kraj, GIKS - cały kraj, dyrektorzy urzędu KS - województwo.
Właściwość rzeczowa: pokrywa się z przedmiotem KS, kontrola podstaw opodatkowania, wyliczenia i wpłacenia należności do budżetu państwa lub państwowych funduszy celowych, kontrola finansowania z wykorzystaniem środków zewnętrznych np. UE, kontrola mienia SP - gospodarność, celowość.
Organy podatkowe: minister fin, dyrektor izby skarbowej, naczelnik US, wójt, burmistrz, prezydent miasta, starosta powiatowy, marszałek województwa.
Właściwość miejscowa: minister fin - cały kraj, dyrektor izby skarbowej - województwo, naczelnicy US - zależy od wielkości miejscowości, jak duża to kilku. W przypadku podatników, płatników, inkasentów - wg siedziby podmiotu, zgodnie z miejscem zamieszkania lub przebywania. Są też wojewódzkie urzędy podatkowe tworzone dla dużych podatników. Minister fin pub może określić, w drodze rozporządzenia, właściwość miejscową org podatkowych w inny sposób niż określony w ustawie.
Właściwość rzeczowa: naczelnik - podatki centralne (PIT, CIT, VAT, akcyzowy, od gier), niektóre samorządowe (karta podatkowa, od czynności prawnych, od spadków i darowizn); wójt, burmistrz itd. - podatki samorządowe/gminne (leśny, od nieruchomości, rolny, od transportu).
Postępowanie kontrolne: w przypadku kontroli skarbowej i podatkowej
KS prowadzona jest, zgodnie z planem kontroli. Może być również prowadzona poza planem kontroli, w oparciu o uzyskane informacje lub materiały albo przeprowadzone analizy. Plany kontroli ustalają dyrektorzy urzędów KS stosownie do zadań określonych przez Generalnego Inspektora KS. Wszczęcie postępowania kontrolnego następuje wyłącznie z urzędu w formie postanowienia. Datą wszczęcia postępowania jest dzień doręczenia kontrolowanemu postanowienia o wszczęciu postępowania kontrolnego. Organ KS może w ramach prowadzonego postępowania przeprowadzić kontrolę podatkową.
KP jest prowadzona na podstawie imiennego upoważnienia udzielonego przez organ kontroli skarbowej. Wszczęcie KP następuje przez doręczenie kontrolowanemu upoważnienia do jej przeprowadzenia. Czynności kontrolne przeprowadza inspektor wraz upoważnionymi pracownikami, po okazaniu legitymacji służbowych i znaków identyfikacyjnych oraz doręczeniu postanowienia o wszczęciu postępowania kontrolnego. W czynnościach mogą uczestniczyć osoby uprawnione na podstawie ratyfikowanych przez RP umów międzynarodowych, w tym także przedstawiciele organów UE. W takim przypadku upoważnienie doręcza się nie później niż w terminie 3 dni od dnia wszczęcia kontroli.
Organ KS kończy postępowanie kontrolne decyzją lub wynikiem kontroli
Podmiotowy zakres kontroli skarbowej i podatkowej
Podmiotami KP, zwanymi w ustawie "kontrolowanymi" są podatnicy, płatnicy i inkasenci oraz ich następcy prawni.
KS podlegają zobowiązani do świadczeń pieniężnych na rzecz SP lub państwowych funduszy celowych wydatkujący środki z budżetu państwa, płatnicy i inkasenci podatków i innych należności stanowiących dochód budżetu państwa, a także innych należności pieniężnych budżetu państwa lub państwowych funduszy celowych. KS dotyczy także wydatkujących, przekazujących i otrzymujących środki publiczne oraz środki pochodzące z UE i międzynarodowych instytucji fin. Kontrola ta dotyczy też beneficjentów poręczeń i gwarancji udzielonych przez Skarb Państwa oraz podmiotów, za które SP poręczył lub gwarantował.
Zwykły i nadzwyczajny tryb wszczęcia kontroli
Tryb zwyczajny postępowania kontrolnego ma związek z planem kontroli, a więc umieszczeniem kontrolowanego w planie kontroli, wydaniem i doręczeniem postanowienia o wszczęciu postępowania kontrolnego oraz wydaniem inspektorowi i doręczeniem przez niego upoważnienia do przeprowadzenia kontroli, a w końcu okazaniem przez inspektora legitymacji służbowej oraz znaków identyfikacyjnych. Datą zaś wszczęcia postępowania kontrolnego, jest dzień doręczenia kontrolowanemu postanowienia o wszczęciu postępowania.
Tryb nadzwyczajny KS różni się tym, że wszczęcie postępowania następuje bez formalnego upoważnienia organu kontroli skarbowej, a tylko po okazaniu kontrolowanemu legitymacji służbowej. Tryb ten może być zastosowany wówczas, gdy okoliczności faktyczne uzasadniają niezwłoczne podjęcie kontroli. W trybie tym nie wydaje się też i nie doręcza postanowienia o wszczęciu postępowania kontrolnego. Postanowienie to wydaje się i doręcza nie później niż w terminie 3 dni.
Prawa i obowiązki stron kontroli
Zakres uprawnień kontrolującym został uregulowany w art. 286 Ordynacji Podatkowej i stanowi katalog otwarty. Ponadto, na czas trwania kontroli mają oni prawo do żądania wydania próbek towarów oraz akt, ksiąg i dokumentów, gdy jest uzasadnione podejrzenie, że są nierzetelne lub gdy podatnik nie zapewnia odpowiednich warunków do przeprowadzenia KP. Kontrolujący posiadają uprawnienie do wezwania Policji, SG lub straży miejskiej, a w szczególnych wypadkach organów wojskowych, gdy natrafią na opór, który uniemożliwia lub utrudnia przeprowadzenie czynności kontrolnych albo gdy zachodzi podejrzenie, że na taki opór natrafią. Kontrolujący mają prawo do wstępu na teren jednostki kontrolowanej oraz poruszania się po tym terenie jedynie na podstawie legitymacji służbowej. Nie mają oni obowiązku uzyskania przepustki i nie podlegają rewizji osobistej, a jedynie przepisom BHP. Kontrolujący mają również prawo wstępu na teren, do budynku lub lokalu mieszkalnego lub kontrolowanego w celu dokonania oględzin i przeszukania lokali mieszkalnych, innych pomieszczeń lub rzeczy, jeżeli została powzięta informacja o prowadzeniu niezgłoszonej do opodatkowania działalności albo gdy są tam przechowywane przedmioty, księgi podatkowe, akta lub inne dokumenty mogące mieć wpływ na ustalenie istnienia obowiązku podatkowego lub określenie wysokości zobowiązania podatkowego.
Obowiązki kontrolujących: poszanowanie godności człowieka, respektowanie praw i wolności obywatelskich, wykonywanie czynności tak by jak najmniej naruszyć dobra osobiste i majątkowe.
Obowiązkiem kontrolowanego, osób upoważnionych do reprezentowania oraz pozostałych osób z nim związanych jest przede wszystkim umożliwienie przeprowadzania czynności kontrolujących, a w szczególności umożliwienie nieodpłatnego filmowania, fotografowania, dokonywania nagrań dźwiękowych oraz utrwalania stanu faktycznego za pomocą innych nośników informacji jeżeli efekt tych czynności może stanowić dowód i przyczynić się do utrwalenia dowodu w sprawie będącej przedmiotem kontroli. Drugim obowiązkiem kontrolowanego jest nieodpłatne przedstawienie tłumaczenia na język polski dokumentacji sporządzonej w języku obcym jeżeli dotyczy ona spraw będących przedmiotem kontroli. Najważniejszym jednak obowiązkiem kontrolowanego i osób z nim związanych jest udzielanie wyjaśnień w zakresie przedmiotu kontroli, dostarczanie dokumentów oraz zapewnienie kontrolującym odpowiednich warunków do przeprowadzenia kontroli.
Wywiad skarbowy
WS jest jedną z form KS. Czynności WS obejmują swym zakresem uzyskiwanie, gromadzenie, przetwarzanie i wykorzystywanie informacji o dochodach, obrotach, rzeczach i prawach majątkowych podmiotów podlegających KS lub co do których zachodzi uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa skarbowego. Czynności WS mogą być prowadzone w formie czynności operacyjno-rozpoznawczych, w tym umożliwiających uzyskiwanie informacji oraz utrwalanie śladów i dowodów w sposób niejawny. Czynności WS wykonują pracownicy wywiadu skarbowego zatrudnieni w Ministerstwie Fin i urzędach KS. Przy wykonywaniu swych zadań WS współdziała z organami, służbami i instytucjami państwowymi, w tym z Policją, ABW, CBA, SG, SC. Działania WS nadzorowane są przez Departament WS Ministerstwa Fin.
Proces odwoławczy w przypadku kontroli skarbowej i podatkowej
1. naczelnik US, naczelnik urzędu celnego, wójt, burmistrz/prezydent, starosta albo marszałek województwa - organ I instancji;
2. dyrektor izby skarbowej, dyrektor izby celnej - organ odwoławczy od decyzji naczelnika US lub UC, organ odwoławczy od decyzji wydanej przez ten organ w I instancji;
3. samorządowe kolegium odwoławcze - organ odwoławczy od decyzji wójta, burmistrza/prezydenta, starosty albo marszałka województwa.
OD decyzji Generalnego Inspektora KS lub dyrektora urzędu KS nie przysługuje odwołanie. Można złożyć wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy. Odwołanie od decyzji organu podatkowego składa się na piśmie za pośrednictwem organu I instancji (co daje możliwość uwzględnienia odwołania w trybie samokontroli) w terminie 14 dni od dnia jej doręczenia. Powinno zawierać co najmniej zarzuty przeciwko decyzji, istotę i zakres żądania, jak również ewentualne dowody uzasadniające żądanie. Organ odwoławczy może przeprowadzić, na żądanie podatnika lub z urzędu, dodatkowe postępowanie dowodowe w celu uzupełnienia dowodów i materiałów w sprawie albo zlecić przeprowadzenie tego postępowania organowi, który wydał decyzję. Od nowej decyzji przysługuje odwołanie, które podlega rozpatrzeniu łącznie z odwołaniem wniesionym od zmienionej decyzji. Organ odwoławczy wydaje decyzję, w której utrzymuje w mocy decyzję organu I instancji albo ją uchyla.
Kontrola podatkowa a czynności sprawdzające
Czynności sprawdzające to coś innego niż KP. W ramach czynności sprawdzających fiskus zwykle prosi podatnika o wytłumaczenie drobnych nieścisłości - na przykład w przypadku sprawdzania żądanej przez podatnika kwoty zwrotu nadwyżki VAT, wezwie do przekazania faktur zakupu. Zgodnie bowiem z przepisami Ordynacji podatkowej, czynności te mają przede wszystkim na celu sprawdzenie terminowości składania przez podatnika deklaracji i wpłacania zadeklarowanych podatków, a także stwierdzenie formalnej poprawności dokumentów.
Przedmiotowy zakres NIK
NIK kontroluje działalność organów administracji rządowej, NBP, państwowych osób prawnych i innych państwowych jednostek organizacyjnych, organów samorządu terytorialnego, samorządowych osób prawnych i innych samorządowych jednostek org.
NIK kontroluje: legalność, rzetelność i gospodarność działalności, wykorzystanie majątku i środków państwowych, wywiązywanie się z zobowiązań finansowych, wykonanie budżetu, gospodarkę finansową i majątkową. NIK przedkłada także Sejmowi m.in. analizę wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej oraz opinię w przedmiocie absolutorium dla Rady Ministrów.
Postępowanie kontrolne NIK
Celem postępowania kontrolnego jest ustalenie stanu faktycznego w zakresie działalności jednostek podległych kontroli, rzetelne jego udokumentowanie i dokonanie oceny kontrolowanej jednostki według określonych w ustawie kryteriów. Czynności kontrolne przeprowadzają pracownicy NIK na podstawie legitymacji służbowej i imiennego upoważnienia określającego jednostkę kontrolowaną i podstawę prawną do podjęcia kontroli. W związku z kontrolą upoważnionym pracownikom NIK przysługuje prawo do swobodnego wstępu do obiektów i pomieszczeń kontrolowanych, wglądu do wszystkich dokumentów związanych z działalnością jednostek kontrolowanych, wzywania i przesłuchiwania świadków, żądania od pracowników udzielania ustnych lub pisemnych wyjaśnień, korzystania z pomocy biegłych i specjalistów, zwoływania narad z pracownikami jednostek kontrolowanych. Kontroler ustala stan faktyczny na podstawie zebranych w toku postępowania dowodów i wyniki przedstawia w protokole kontroli, który podpisuje kontroler i kierownik jednostki kontrolowanej. Kierownik jednostki kontrolowanej przed podpisaniem protokołu, może zgłosić umotywowane zastrzeżenia co do ustaleń zawartych w protokole. Jeśli zastrzeżenia zostaną zgłoszone kontroler jest obowiązany dokonać analizy i w miarę potrzeby podjąć dodatkowe czynności kontrolne. Komisja odwoławcza podejmuje uchwałę w sprawie zastrzeżeń w pełnym składzie większością głosów i nie zwłocznie przekazuje ją wraz z uzasadnieniem. W razie odmowy zatwierdzenia uchwały, Prezes powołuje dla ostatecznego rozpatrzenia zastrzeżeń przez komisję rozstrzygającą w składzie 3 pracowników nadzorujących czynności kontrolne.
Ustawa w art. 98 przewiduje karę aresztu, ograniczenia wolności albo grzywny za uchylenie się od kontroli, utrudnianie jej prowadzenia w szczególności przez niezgodne z prawdą informacje o wykonaniu zaleceń pokontrolnych.
Przedmiotowy zakres RIO
RIO kontrolują gospodarkę fin JST, w tym realizację zobowiązań podatkowych oraz zamówień pub na podstawie kryterium zgodności z prawem i zgodności dokumentacji ze stanem faktycznym oraz z uwzględnieniem kryterium celowości, rzetelności i gospodarności, a także dokonują kontroli formalno-rachunkowej sprawozdań budżetowych JST. Izby opracowują raporty, analizy i opinie w sprawach określonych ustawami, w zakresie objętym nadzorem i kontrolą prowadzą działalność informacyjną, instruktażową oraz szkoleniową.
RIO dokonują także oceny legalności uchwał podejmowanych przez organy JST, orzekają o nieważności uchwał sprzecznych z prawem, ustalają budżet JST w przypadku jego nieuchwalenia do 31 marca roku budżetowego oraz w przypadkach unieważnienia uchwały budżetowej, a także orzekają w sprawach odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny fin pub.
Postępowanie kontrolne RIO
O zakresie i terminie rozpoczęcia kontroli prezes izby lub osoba przez niego upoważniona powiadamia kierownika jednostki kontrolowanej, a w przypadku kontroli podmiotów również właściwy organ wykonawczy JST. Powiadomienia o terminie kontroli kompleksowej dokonuje się nie później niż na 7 dni przed jej rozpoczęciem. Kierownik jednostki kontrolowanej jest obowiązany zapewnić warunki niezbędne do sprawnego przeprowadzenia kontroli. Prezes izby może zarządzić sprawdzenie wykonania wniosków pokontrolnych w odrębnej kontroli.
W związku z wykonywaną kontrolą inspektorzy mają prawo: żądania niezbędnych informacji dotyczących działalności kontrolowanych jednostek; wstępu na teren i do pomieszczeń jednostek kontrolowanych; wglądu w dokumentację związaną z dysponowaniem środkami pieniężnymi, łącznie z kontrolą stanu kasy, dokumentację związaną z gospodarką środkami rzeczowymi, dokumentację związaną z gospodarką finansową kontrolowanej jednostki; zabezpieczania dokumentów i innych dowodów; wglądu w indywidualną dokumentację podatkową podmiotów ponoszących ciężary publiczne na rzecz JST; dostępu do danych osobowych dotyczących kwalifikacji i uposażenia pracowników samorządowych; sporządzania lub zlecania sporządzenia niezbędnych do kontroli odpisów oraz wyciągów z dokumentów.
Z przeprowadzonej kontroli sporządza się protokół, który podpisują inspektor i kierownik kontrolowanej jednostki oraz skarbnik (główny księgowy) lub ich zastępcy, którzy mogą odmówić podpisania protokołu, składając w ciągu 3 dni od daty jego otrzymania pisemne wyjaśnienie co do przyczyn tej odmowy. Odmowę podpisania protokołu i złożenie wyjaśnień co do przyczyn tej odmowy, inspektor odnotowuje w protokole. Na podstawie wyników kontroli izba kieruje do kontrolowanej jednostki wystąpienie pokontrolne, które przekazuje się nie później niż 60 dni od dnia podpisania protokołu kontroli. Kontrolowana jednostka jest obowiązana w terminie 30 dni od dnia doręczenia wystąpienia zawiadomić izbę o wykonaniu wniosków lub o przyczynach ich niewykonania.
Na podstawie wyników działalności nadzorczej, kontrolnej i opiniodawczej, w razie potrzeby wskazania organom JST powtarzających się nieprawidłowości lub zagrożenia niewykonania ustawowych zadań, izba przedstawia raport o stanie gospodarki finansowej tej jednostki. Po Organy JST mogą wnieść do kolegium zastrzeżenia do raportu w terminie 30 dni od dnia jego otrzymania. Kolegium w odrębnej uchwale oddala zastrzeżenia lub je uwzględnia i zmienia raport.