PRAWO KONSTYTUCYJNE dr A. Cieszyński/dr A. Bień-Kacała

1.Wprowadzenie.

2.Zagadnienie.

3.Konstytucja.

4.Źródła prawa.

5.Instutucje prawa konstytucyjnego.

6.Finanse publiczne.

Prawo konstytucyjne- najważniejsze, każda dziedzina prawa ma umocowanie w prawie konstytucyjnym; zbiór norm obowiązujących w danym miejscu i w danym czasie; gałąź prawa zaliczana do prawa publicznego.

Wyróżniki:

-rodzaj normowanych stosunków- dotyczą ustroju państwowego;

-metoda regulacji- sposób usytuowania podmiotów w stosunku prawnym-> metoda administracyjno-prawna- charakterystyczna dla prawa administracyjnego w przeciwieństwie do metody cywilno-prawnej, która zakłada równorzędność podmiotów w stosunku prawnym.

Definicja prawa konstytucyjnego:

1. Zespół norm zawartych w konstytucji;

2. Całokształt norm dotyczących ustroju państwowego.

Gałąź prawa- wtedy, gdy dane normy prawne odnoszą się do specyficznej materii regulacji, np. prawo karne, cywilne etc.

Prawo konstytucyjne- schyłek XVIII w. Francja- prawo konstytucyjne utożsamiane z prawem wolności; gałąź systemu prawnego, która określa stosunki prawne w zakresie ustroju państwowego i mechanizm sprawowania władzy.

-zespół norm prawnych zawartych przede wszystkim w konstytucji (def. poprzez źródła prawa);

-zespół norm prawnych, których przedmiotem jest uregulowanie ustroju państwa (materia regulacji).

Inne nazwy prawa konstytucyjnego: prawo państwowe, polityczne, parlamentarne, od 1975r. zmiana-> w miejsce prawo państwowe-> prawo konstytucyjne

Pr. polityczne- ograniczone do stosunków politycznych

Pr. państwowe- to, co dotyczy państwa, zawiera się w tym samorząd terytorialny, administracja etc.

Pr. parlamentarne- ograniczenie zakresu do parlamentu

Pr. konstytucyjne- najlepiej oddaje specyfikę tej gałęzi prawa.

W konstytucji znajdują się odniesienia do poszczególnych ustaw. Ustawy z delegacji konstytucji należą do prawa konstytucyjnego.

Przedmiotem prawa konstytucyjnego jest ustrój państwa:

• Polityczny- struktury i funkcjonowanie władzy;

• Społeczny- materialne warunki życia społecznego;

• Gospodarczy- struktura własnościowa funkcjonowania gospodarki i finansów publicznych.

Regulacja: podmiotu władzy najwyższej w państwie; uszczegółowienie ustroju państwowego -> patrz książka

PRZEDMIOTY PRAWA KONSTYTUCYJNEGO:

1. Podmiot władzy suwerennej w państwie i sposób jej sprawowania.

2. 2.Podstawy ustroju społeczno- gospodarczego państwa.

3. System organów państwowych i tryb ich funkcjonowania oraz wzajemne relacje.

4. Prawny status jednostki, obywatela w państwie.

5. Podstawy prawa wyborczego.

6. Organizacja i tryb funkcjonowania aparatu państwowego.

7. *Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego- Konstytucyjnego coraz większym stopniu uzupełnia przepisy prawa.

STOSUNEK KONSTYTUCYJNO- PRAWNY:

Stosunek prawny- rodzaj zależności pomiędzy określonymi podmiotami wyznaczonej przez normy prawne.

Rodzaje stosunku konstytucyjno-prawnego:

a) o charakterze cywilistycznym- podmioty tego stosunku mają równorzędną wobec siebie pozycję;

b) o charakterze administracyjnym- relacje nie są równorzędne, jeden podmiot ma pozycję dominującą.

Stosunek konstytucyjno-prawny- stosunek, którego podmiotami są organy państwowe, samorządu terytorialnego i obywatele, rodzaj zależności regulowany przez normy Konstytucji.

W relacji:

• organ państwowy i inny organ państwowy;

• organ samorządu terytorialnego i inny organ samorządu terytorialnego;

• organ państwowy i organ samorządu terytorialnego;

• organ państwowy i obywatele;

• organ samorządu terytorialnego i obywatele.

Rodzaje tych stosunków:

1. nadrzędności (podległości) kompetencji- pomiędzy parlamentem a obywatelem podległym prawu tego państwa i obowiązanym do przestrzegania norm ustanowionych przez parlament w wykonaniu przysługującej mu kompetencji prawodawczej.

Parlament (Sejm i Senat) może uchwalać ustawy z racji przysługujących mu

uprawnień.

Sejm+Senat- uchwala ustawy podatkowe

2. zależności funkcjonalnej- postać pozytywnej kooperacji; np. współdziałanie Sejmu i Senatu w uchwalaniu ustaw.

Sejm nie może uchwalić ustawy bez udziału Senatu.

3. zależności kreacyjnej- forma nominacji (np. mianowanie przez Prezydenta RP Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych na czas wojny lub Prezesa i wiceprezesa TK) lub wyboru (np. RPD, RPO, sędziów TK, TS przez Sejm za zgodą Senatu).

4. stosunek przedstawicielski- stosunek podstawowy, istota funkcjonowania; ma wymiar konstytucyjno-prawny, a nie cywilny; polega na prawie zastępowania w organie przedstawicielskim reprezentowanych, pełnomocnictwo do zastępowania i reprezentowania w organie przedstawicielskim; np. stosunek łączący wyborców a posłów/ senatorów/ radnych.

Naród sprawuje władzę przez przedstawicieli lub bezpośrednio- ma charakter subsydiarny (pomocniczy) wobec stosunku przedstawicielskiego, np. referendum- forma demokracji bezpośredniej.

Materia konstytucyjna- te normy, które zawarte są w konstytucji. Powinna obejmować zasady, instytucje i procedury dotyczące ustroju państwa, ich konkretyzacja i rozwinięcie ma miejsce w pozostałych aktach prawa konstytucyjnego.

Podstawowym źródłem prawa konstytucyjnego jest konstytucja, ale tez ustawy, rozporządzenia itp., takie, które w swej treści zawierają normy prawne odnoszące się do prawa konstytucyjnego, treścią regulacji są organy państwa, instytucje, ustrój państwowy itp.

System prawa pisanego vs system prawa anglosaskiego (common law, tzw. prawo zwyczajowe) W Brytania nie ma konstytucji w znaczeniu ustawy zasadniczej w formie prawnej. W tym sensie źródłem prawa konstytucyjnego jest tez zwyczaj konstytucyjny.

Zwyczaj konstytucyjny- pewne zachowanie, formy przez długotrwałe używanie traktujemy jako normę, np. podniesienie rąk do góry, symbol białej flagi etc.

KONSTYTUCJA - [łac. constituere- ustanawiać, urządzać]

Już w Starożytnym Rzymie rozróżniano ustrój państwowy od zwykłego prawodawstwa.

Res publicam constituere- działania prawotwórcze, zmierzające do ustanowienia ustroju państwa.

Leges scribere/leges dare- zwykła działalność prawotwórcza

W średniowieczu konstytucja obejmowała reguły życia zakonnego.

W XVI w. Jean Bodin użył terminu konstytucja do określenia praw fundamentalnych państwa.

XVIII w. -Montesque- termin constitutio w 3 znaczeniach:

1.określenie podstawowych zasad prawnych ustroju politycznego;

2.faktyczny ustrój państwa;

3.całokształt właściwości środowiska geograficznego w związku z jego ustrojem politycznym.

RP szlachecka- konstytucja- uchwały i ustawy sejmowe, cały dorobek sejmu, np. z 1717r.

Konstytucja i jej znaczenie:

1.socjologiczno-polityczne- faktyczny układ sił politycznych istniejących w danym państwie i decydujących o treści prawa

2. ujęcie prawne- całokształt norm prawnych mających za przedmiot regulacji ustrój państwa bez względu na ich charakter prawny i formę.

Najczęściej pod pojęciem konstytucja rozumiemy akt pisany, ustawa zasadnicza, zawierająca normy o najwyższej mocy prawnej, regulująca zasady ustroju politycznego i społecznego państwa, uchwalona przez powołany do tego organ i zmieniania w szczególnym trybie.

PIERWSZE KONSTYTUCJE PISANE:

1. 17.10.1787- konstytucja USA

Wówczas podpisało ja 13 stanów na różnym stopniu rozwoju, o różnej wielkości, ich wspólnym wrogiem byli Brytyjczycy jedność stanów przeciwko Anglii)

Później nastąpiła realizacja partykularnych interesów stanów. Zaczęły powstawać lokalne konstytucje stanów - 1776- Wirginia

2 ugrupowania:

-federaliści- koncepcja bardzo ścisłej federacja stanów;

-antyfederaliści- formalna unia, ale każdy ze stanów pozostaje niezależny.

1786- z inicjatywy Waszyngtona i Jeffersona ustalono pewne reguły, uchwalono akty I pisanej konstytucji (7 części składowych, tzw. stacji- określenie amerykańskie na artykuły).

3 art. Obejmowały zagadnienie władzy ustawodawczej, wykonawczej, sądowniczej. Dominowały one ilościowo nad pozostałymi - 80% konstytucji.

Art.1- władza ustawodawcza- kongres USA, władza 2-członowa: Izba Reprezentantów, Senat

Art.2- prezydent- władza wykonawcza

Art. 3- sądy- władza sądownicza

Prezes SN w USA jest uważany za 3cia osobę w państwie. Trójpodział władzy jest niezbędny do respektowania praw obywateli etc. USA wzorowały się na modelu brytyjskim przy uchwalaniu konstytucji.

Tzw. zasada check and balance- tym terminem określana jest zależność między tymi władzami.

W konstytucji USA spotykamy się z oryginalnym sposobem nowelizacji za pomocą poprawek. Do dzisiaj wprowadzono ich 26, z czego pierwszych 10 w latach 1790-1791 (dotyczyły one wolności i praw obywatelskich). Poprawki znajdują się nie w obrębie treści konstytucji, lecz poza nią.

2. konstytucja 3 maja- 3.05.1791- efekt prac Sejmu Wielkiego; ustawa rządowa jako statut Sejmu Wielkiego; ukoronowanie procesu sanacji państwa, stała na wyższym poziomie niż konstytucja USA, składała się z 11 art. + prawo o miastach z 18.03.1791 + prawo o sejmikach, obowiązywała 14 miesięcy, nieokreślona pozycja wobec niej króla polskiego- najpierw ja zaprzysiągł później poparł jej przeciwników.

3.konstytucja francuska z 3.09.1791

Uniwersalne przesłanki powstania konstytucji pisanych:

1. Poglądy szkoły natury, w myśl których władza państwowa winna być ograniczona przyrodzonymi prawami człowieka.

2. Koncepcja umowy społecznej, jako swoistego kontraktu między rządzonymi i rządzącymi.

3. Teoria podziału władzy, wg. której wolność jednostki może być zagwarantowana tylko tam, gdzie władza podzielona jest między różne, wzajemnie kontrolujące się i hamujące organy państwowe.

4. Teoria równości i wolności wszystkich obywateli bez względu na przynależność stanową.

5. Poglądy szkoły pozytywizmu prawniczego, przywiązującego dużą uwagę do aktu konstytucyjnego, pisanej konstytucji, ustanowionej przez suwerenną władzę państwową.

KONSTYTUCJA JAKO USTAWA ZASADNICZA:

Ustawa zasadnicza to ustawa szczególnego rodzaju, która wyróżnia się:

1. nazwą-> ustawa konstytucyjna= rządowa= z fr. Karta

2. szczególną formą prawną- ma charakter nadrzędny, ma to uzasadnienie materialne (normuje podstawowe zasady ustroju i porządku prawnego państwa) i formalne (jest konsekwencją nadania konstytucji najwyższej mocy prawnej, przez co jej normy jako wyraz woli ustawodawcy nie mogą być zmieniane przez inne akty prawne).

Organy państwa nie mogą ustanawiać norm sprzecznych z regulacją konstytucyjną, a powinny w swojej działalności prawotwórczej konkretyzować i rozwijać jej postanowienia.

3. szczególną treścią- jako jedyna w całości odnosi się do ustroju państwa, do zasad rządzących państwem, inne akty prawne tylko w pewnym stopniu dotyczą tej problematyki;

4. szczególnym trybem uchwalania;

5. szczególnym trybem zmiany.

Kontrola konstytucyjności prawa:

Polega ona na ocenie zgodności z ustawą zasadnicza norm prawnych lub ewentualnie innych działań podejmowanych przez organy państwowe.

1. parlamentarny system kontroli konstytucyjności prawa;

2. pozaparlamentarny system kontroli konstytucyjności prawa.

Ad.1.

-odnosi się w zasadzie do ustaw, tez uchwały, ale one nie mają mocy powszechnie Obowiązującej, parlament wydaje tylko ustawy, a nie rozporządzenia etc; związany jest z zasadą nadrzędności parlamentu jako organu wyrażającego suwerenną wolę narodu; brak w nim możliwości kwestionowania zgodności ustawy z konstytucją przez jakikolwiek organ pozaparlamentarny i w konsekwencji każda ustawa uchwalona przez parlament uważana jest zgodną z konstytucją

Ad.2.

-powierzenie funkcji ochrony konstytucji, czyli badania zgodności aktów prawnych niższego rzędu z ustawą zasadniczą organowi niezależnemu od parlamentu:

2 modele:

• amerykański- czasami określany mianem precedensu, oparty na anglo-saskiej koncepcji stosowania prawa, polega na rozpatrywaniu kwestii jego konstytucyjności poprzez sądy, strona może zarzucić niekonstytucyjność aktu, na którym oparto oskarżenie, ocena należy do sędziego, ma to tylko wymiar jednostkowy, dotyczący tylko tej konkretnej sprawy.

• europejski= kontynentalny- wywodzi się z europejskiej tradycji podległości sędziego ustawie i polega na powierzeniu sprawowania tej kontroli specjalnie powołanemu w tym celu organowi zwanego najczęściej TK, kontrola ma charakter generalny.

TREŚĆ KONSTYTUCJI:

2.04.1997-[republika]-konstytucja, do tej pory nienowelizowana

Konstytucja 3 maja [monarchia]- rozdziały: sukcesja władzy, miast i mieszczan, wychowania dzieci królewskich

-Treść materii konstytucyjnej zmienia się wraz z rozwojem społecznym państwa. Zmiany o charakterze ewolucyjnym, brak gwałtownych zmian.

-Elementy wspólne: ogólna charakterystyka państwowości, wskazanie na podmiot władzy najwyższej, często odwołanie do narodu, instytucjonalizacja struktury politycznej i społecznej, regulacje związane z prawami człowieka i obywatela;

-prawa o charakterze powszechnym i prawa tylko przysługujące obywatelom

-określenie generalnego modelu zasady suwerenności, zasady dotyczącej organizacji i kompetencji władz państwowych, określenie relacji między prawem wewnętrznym i międzynarodowym, organami międzynarodowymi.

Podział:

1. konstytucje pełne- w porządku prawnym: 3.05.1791; 17.03.1921; 23.04.1935; 22.06.1952; 2.04.1997.;

2. konstytucje niepełne= małe- nie odnoszą się do wszystkich zagadnień, nie zawierają pełnej treści materii konstytucyjnej; 1919; 1947; 17.10.1992 (sama nazwa wskazywała, że jest niepełna)

Sposoby uchwalenia konstytucji:

1. oktrojowana= nadana przez suwerena przeważnie przez monarchę lub inny uprawniony podmiot, nie pochodzi od narodu, zanikły np. Ks. Warszawskiego z 1807r., współcześnie konstytucja Arabii Saudyjskiej, Kuwejtu.

2. Przyjęcie konstytucji w drodze umowy, układu między panującym a parlamentem, np. 1830- fr. Karta

3. Uchwalenie przez specjalnie powołany w tym celu organ- Konstytuanta np. Francja Włochy

4. Uchwalenie w drodze referendum, np. z 1997, 1978- Hiszpania, Bułgaria

5. Uchwalenie przez parlament, prowadzący jednocześnie normalną działalność ustawodawczą, tzw. sejm ustawodawczy, np. marcowa z 1921, lipcowa z 1952.

6. Konwencja amerykańska- organ wyłoniony specjalnie do stanowienia w konkretnych sprawach ustrojowych (Konstytuanta), efekt jej pracy: np. USA, projekt poprawki.

Zmiana konstytucji:

1. całościowa

2. nowelizacja lub rewizja konstytucji

Nowelizacja dotyczy zmian pozostałych przepisów ustawy zasadniczej

Rewizja dotyczy zmiany jej zasad naczelnych, ustrojowych.

Reforma konstytucji możliwa jest np. w Hiszpanii (całkowita, częściowa), w Polsce nie ma takiej możliwości.

Niektóre konstytucje wskazują, których zasad nie można zmieniać, np. konstytucja niemiecka- zakaz ograniczania praw obywatelskich, zmiany federacyjnego charakteru państwa; konstytucja francuska- ustrój republikański; konstytucja grecka- zakaz przywrócenia monarchii.

Polska konstytucja nie jest konstytucją sztywną. Konstytucja 3 maja zawierała postulat zwoływania sejmu ekstraordynaryjnego, co 25 lat w celu zmian konstytucji. Polska konstytucja jest konstytucja umiarkowanie sztywną. Bardzo sztywna jest konstytucja hiszpańska- 1978r.:

• obie izby Kortezów za większością 2/3 ustawowej liczby członków;

• król wtedy rozwiązuje Kortezy i wybierany jest nowy parlament( i on to samo)

Konstytucja polska z 1997r.: Prezydent RP, Senat, co najmniej 1/5 ustawowej liczby posłów są podmiotami uprawnionymi do przedstawienia projektu zmiany konstytucji; Sejm- większością 2/3, Senat- większość bezwzględna ( w jednakowym brzmieniu)

Jeżeli zmiany dotyczą zasad ustrojowych, zmiany konstytucji, praw i obowiązków człowieka i obywatela można wystąpić z wiążącym dla marszałka sejmu wnioskiem o referendum. Prezydent może odmówić podpisania konstytucji.

Zwykłe ustawy mogą trafić do TK albo do sejmu w celu ponownego uchwalenia [weto prezydenckie].

Jeżeli Prezydent nie podpisze ustawy, ma miejsce delikt i za to może być postawiony przed TS.

Zmiana konstytucji może obejmować:

• zastąpienie starych przekonań nowymi;

• dodanie treści;

• wyeliminowanie treści;

• poprawki nie w treści konstytucji.

Systematyka konstytucji:

Aby należycie spełniała rolę prawno-ustrojową, jej przepisy muszą być usystematyzowane odpowiednio.

Systematyka konstytucji- wewnętrzny układ jej treści, uporządkowanie odpowiednie jej postanowień wg. z góry przyjętych założeń klasyfikacji.

1. Systematyka ogólna- podział treści konstytucyjnej na działy, części lub rozdziały.

2. Systematyka szczegółowa-> aspekt praktyczny- podział treści wewnątrz rozdziału (podrozdziały, tytuły, artykuły, ustępy, punkty, ewentualnie na zdania).

Układ konstytucji świadczy o tym, jaką wagę przykładano do poszczególnych przepisów (np. miejsce przepisów dotyczących praw i wolności człowieka). Konstytucja może być jednym aktem prawnym (jednolity akt) lub składać się z wielu aktów o jednakowej mocy, np. Szwecja (4), czeska, słowacka (2).

Izrael- konstytucja składa się z 11 ustaw, wszystkie o nazwie ustawy konstytucyjnej.

Preambuła= arenga- wstęp do konstytucji, może być, ale nie jest elementem koniecznym. Może być rozbudowany lub nierozbudowany. Jest to tekst ciągły, rzadko mający charakter normatywny, raczej odwołujący się do Boga lub tradycji,

Np. Węgry, Rosja- brak odwołania do Boga, Ukraina- jest.

Funkcje konstytucji:

1. prawna- konstytucja spełnia role aktu prawnego, wynika z tego bezpośrednie obowiązywanie jej norm, pozaparlamentarny system ochrony, jako akt normatywny z jednej strony wykładnia taka sama jak do norm innych aktów konstytucyjnych, ale z drugiej pamiętać należy o szczególności jej norm

2. stabilizująca= petryfikująca- polega na umieszczeniu w konstytucji podstawowych zasad systemu prawa, wyznaczających kierunek działalności prawotwórczej i determinujących sposób jego tworzenia. Konstytucja gwarantem pokoju społecznego.

3. programowa- zaprzeczenie swoiste funkcji petryfikującej, konstytucja nie może tylko petryfikować zastanego stanu prawnego, ale musi być też zorientowana na przyszłość, powinna też wyznaczać cel działania organów i społeczeństwa zorganizowanego w państwo.

4. integracyjna- obywatele identyfikują się z państwem, wynika z faktu, że konstytucja poprzez procedurę uchwalenia jest wyrazem szerokiego konsensusu społecznego, efektem kompromisu między różnymi grupami społecznymi i siłami politycznymi.

Prace nad obecna konstytucją trwały około 8 lat. Powstały liczne projekty, a zadaniem Komisji Kodyfikacyjnej było znalezienie kompromisu pomiędzy licznymi projektami. Skład: 243 art., preambuła autorstwa T. Mazowieckiego.

5. organizatorska- określenie przez konstytucję zasad organizacji i funkcjonowania państwa oraz jego struktury wewnętrznej; konstytucja stanowi swoisty statut organizacyjny państwa

6. wychowawcza- wynika ona nie tylko z faktu, iż w konstytucji odzwierciedlono pewien społecznie akceptowany i funkcjonujący system wartości i przekonań, ale też dlatego, że zawiera pewien program na przyszłość, który jest prezentowany społeczeństwu:

• upowszechnianie wartości;

• przyjmowanie nowych wartości

Może to doprowadzić do przeładowania treści konstytucji, art.32 i 33.

Obowiązywanie konstytucji:

-związane z nabieraniem mocy obowiązującej przez jej przepisy

3 sposoby wejścia konstytucji w życie:

1. odrębna konstytucyjna ustawa;

2. regulowane jej postanowieniami końcowymi;

3. w ogólny sposób regulowane przez samą konstytucję, a ustawa zwykła szczegółowo normuje wprowadzenie nowej ustawy zasadniczej.

4. 17.10.1997- konstytucja weszła w życie po 3 miesiącach

Przepisy przejściowe- w celu uniknięcia konfliktów kompetencyjnych między poprzednim a nowym stanem prawnym wydaje się przepisy wprowadzające nową konstytucję i przepoisy przejściowe ( art. 136 ustęp 1, art.237)

• Konstytucja musi być uchwalona we właściwej formie.

• Musi być ogłoszona, opublikowana.

• Promulgacja- uroczyste, oficjalne ogłoszenie aktu prawnego, nadające mu obowiązująca moc.

• Jest ogłaszana tak jak zwykłe ustawy w Dz. U.

1981-Rada Państwa mogła wprowadzić stan wojenny, gdyby nie obradował w tym czasie sejm. Dekret Rady Państwa o stanie wojennym z 17.12.1981, wszedł w życie 18.12.1981.

Stosowanie konstytucji:

Polega ono na określaniu przez uprawniony podmiot skutków prawnych norm konstytucyjnych do danej sytuacji (przyporządkowanie norm konstytucyjnych do indywidualnych przypadków). Następstwem stosowania konstytucji jest akt prawny mający formę normy jednostkowej i konkretnej.

1. w znaczeniu ścisłym- polega na wydawaniu aktów prawnych na podstawie normy konstytucyjnej bez potrzeby jej rozwinięcia i konkretyzacji w aktach niższego rzędu. Skutkiem takiego aktu jest ustalenie praw i obowiązków jego adresatów lub określeniu stanu prawnego, co, do którego istniały wątpliwości.

2. w znaczeniu szerokim- polega na uprawnieniu organów państwa do dokonywania czynności prawnych (np. wydanie decyzji, wyroku).

Sposoby stosowania konstytucji:

• bezpośrednie= samoistne [ nie wyłącza pozostałych] (art. 8 ustęp 2)- wtedy , gdy normy ustawy zasadniczej obowiązują wprost w obrocie prawnym bez konieczności ich rozwinięcia przez akty niższego rzędu;

• pośrednie= niesamoistne- wtedy, gdy normy konstytucyjne wymagają uprzedniego rozwinięcia i konkretyzacji w aktach niższego rzędu;

• współstosowanie konstytucji- polega na równoczesnym stosowaniu norm konstytucyjnych i norm ustawowych, oznacza to, że podmiot stosujący prawo powinien uwzględniając nadrzędną moc prawną konstytucji dawać pierwszeństwo takim rozwiązaniom, które najlepiej realizują postanowienia ustawy zasadniczej.

Z postanowień konstytucji z reguły można ustalić krąg podmiotów lub konkretny podmiot zobowiązany do stosowania konstytucji.

a) bezpośrednie stosowanie konstytucji tylko przez parlament (poprzez uchwalane ustawy), głowę państwa, rząd. Konstytucja sam może wskazywać na organ uprawniony do wydawania aktów niższego szczebla. Jednostka, obywatele nie mogą powoływać się na przysługujące im prawo zawarte w konstytucji, jeśli nie znalazły one konkretyzacji i rozwinięcia w ustawach zwykłych., np. konstytucja czasu PRLu

b) cała konstytucja lub część dotycząca praw jednostki obowiązuje we wszystkich rodzajach stosunków prawnych i jest bezpośrednio stosowana przez wszystkie organy władz publicznych. Obywatel może wprost powoływać się na jej normy i dochodzić ich realizacji na drodze sądowej.

Wykładnia konstytucji:

-tez w odniesieniu do ustaw i aktów niższego rzędu

celem wykładni konstytucji jest ustalenie sensu jej norm w konkretnej sytuacji.

Zasady wykładni konstytucji:

• jedność konstytucji- zakaz interpretowania poszczególnych jej norm w oderwaniu od pozostałych ;

• istnienie wewnętrznej hierarchii norm konstytucyjnych nie prowadzi do traktowania jednych z nich jako ważniejszych od pozostałych. Trzeba dążyć do zharmonizowania norm konstytucyjnych;

• normy określające funkcje i kompetencje organów państwowych powinny by c interpretowane z uwzględnieniem zachodzących między nimi relacji.

Wykładnia:

• gramatyczna;

• logiczna;

• systemowa;

• językowa;

• historyczna.

Podmiot ustalający znaczenie normy ustawowej musi najpierw określić sens odpowiedniej normy konstytucyjnej, aby następnie zbadać, czy dana norma ustawowa nie jest z nią sprzeczna.

Klasyfikacja norm prawnych:

• zwyczajowe- nie ma ich w Polsce;

• pisane:

-materialne- np., zasady polityczne, normy programowe, kompetencyjne;

-proceduralne- np. kreacyjne, rewizyjne, formalne, gwarancyjne, prawa człowieka i obywatela;

-organizacyjne- np. postanowienia konstytucji regulujące strukturę parlamentu.

Często występuje w praktyce wymieszanie tych norm.

ŹRÓDŁA PRAWA:

W znaczeniu podstawowym to fakty dotyczące prawa, inaczej fakty prawotwórcze, np. wydanie rozporządzenia, innego aktu prawnego.

Ich wytworem są poszczególne generalne i abstrakcyjne normy prawne lub zespoły tych norm w postaci aktów prawodawczych.

Źródła poznania prawa: wszelkiego rodzaju dokumenty lub inne formy przekazu, z których można poznać treść norm prawnych, np. Dz.U., biuletyny, kodeksy, zbiory aktów normatywnych, dyskietka, CD, papirusy egipskie, tabliczki gliniane, kamienne tablice z Dekalogiem etc.

Dla prawnika termin źródło prawa oznacza akt prawny ustanawiający normy obowiązującego prawa.

Akt stosowania prawa- obejmuje każdą postać realizacji aktu prawnego, którego normę ogólną (tj. wyznaczającą zachowanie się klasy adresatów) adresatów abstrakcyjną (wyznaczającą klasy zachowań) odnosi się do indywidualnie oznaczonego adresata w konkretnie oznaczonej sytuacji.

Źródła prawa konstytucyjnego:

-konstytucja;

-inne akty prawne o randze ustawy lub podstawowej, jeśli zawierając normy prawne odnoszące się do materii prawa konstytucyjnego.

Wszelka władcza działalność państwa wymaga podstaw prawnych, czyli tzw. legitymacji w prawnie nadanym upoważnieniu do działania.

Organy państwa mogą tylko tyle, na ile zezwalają im przepisy prawa. Nie ma domniemania kompetencji organu państwowego. Obywatel może to wszystko, co nie zostało mu zakazane. Legitymacja winna dotyczyć prawa do wydawania aktów prawotwórczych.

Rozporządzenia wydaje również sąd.

Praworządny charakter działalności prawotwórczej państwa mieści się w zasadzie w ramach zamkniętego systemu prawa. Został on ukształtowany stosownie do zasad konstytucyjnych, wyklucza dowolność jego uzasadniania formami nieprzewidzianymi w konstytucji lub nie znajdującymi legitymacji na gruncie konstytucyjnie formułowanych założeń prawodawstwa.

Polska zalicza się do systemu zamkniętego.

System źródeł prawa:

Jako całość składa się z poszczególnych elementów, czyli określonych aktów normatywnych.

Klasyfikacje tego systemu:

1. akty prawa wewnętrznego (krajowego);

2. akty prawa międzynarodowego;

1. obowiązujące na terenie całego kraju;

2. akty prawa miejscowego;

1. akty o randze ustawowej;

2. akty o randze podstawowej;

1. powszechnie obowiązujące;

2. wewnętrznie obowiązujące.

Zasada hierarchicznej struktury źródeł prawa:

Wyraża się ona w konstytucyjnym obowiązku organów niższych szczebli do stanowienia aktów prawnych mających służyć realizacji norm aktów wyższego stopnia, przy czym te drugie mają charakter ogólny. Oznacza ona tez zakaz stanowienia aktów sprzecznych, co do treści i trybu ich stanowienia z aktami organów wyższego szczebla.

Ustawodawca- twórca ustawy

Ustrojodawca- twórca ustroju

Przepisy konstytucji określają główne typy aktów normatywnych, ich zakres przedmiotowy, wzajemne stosunki i niektóre szczególnie istotne zasady trybu ich wydawania. Pozakonstytucyjne akty prawa mogą mieć tylko charakter wewnętrzny.

Zasady:

1. Hierarchiczność struktury źródeł prawa.

2. Nadrzędność konstytucji.

Ustawa- konstytucja nie określa jej definicji i przedmiotu

Art. 87 ustęp 1 !

Źródła prawa powszechnie obowiązujące: konstytucja, ratyfikowane umowy międzynarodowe, rozporządzenia.

Ustawa zajmuje szczególne miejsce w hierarchii aktów prawnych.

Zasada prymatu ustawy:

Ustawa pełni rolę realizacji konstytucji. Istnieje zakaz jej naruszania przez wszystkie akty o randze podstawowej. Podlega kontroli pod względem zgodności z konstytucją przez TK.

Ustawa- akt normatywny ustanawiający normy generalne i abstrakcyjne, uchwalana przez parlament w szczególnym trybie.

***

Źródła prawa konstytucyjnego:

1. konstytucja;

2. ustawa konstytucyjna- węższy zakres regulacji niż w konstytucji;

3. ustawy (o ile normują przedmiot prawa konstytucyjnego);

4. rozporządzenia z mocą ustawy;

5. uchwały władzy ustawodawczej (regulaminy Sejmu i Senatu)

akty prawa rządu- nie; regulamin pracy RM- tak

-zewnątrzpaństwowe akty prawne- umowy międzynarodowe, jeśli regulują przedmiot prawa konstytucyjnego powinny raczej być zaliczone; np. o prawach człowieka i obywatela

-prawo UE- głównie prawo pierwotne, organy UE-> ograniczają kompetencje (nie suwerenność!!!) władzy.

-prawo zwyczajowe- nie

Polski system prawny opiera się na prawie stanowionym, pozytywnym. Zwyczaj konstytucyjny, co prawda funkcjonuje, ale wynika z normy prawnej.

Precedens- nie obowiązuje w Polsce, charakterystyczny dla systemu anglosaskiego.

Pełna moc prawna posiadają precedensy i zwyczaje- pojawiają się takie głosy, ale powszechnie nie obowiązują.

System źródeł prawa:

-hierarchiczność, nadrzędność konstytucji (akt o najwyższej mocy-art.8)-> przesądza ona o hierarchizacji systemu prawa

Schemat:

1. konstytucja;

2. ustawy;

3. rozporządzenia;

4. prawo miejscowe.

System prawny w Polsce charakteryzuje się dychotomią- podział dwudzielny:

1. powszechnie obowiązujące;

2. wewnętrznie obowiązujące.

Konsekwencje hierarchizacji prawa:

• wymóg zgodności aktów rangi niższej z aktami rangi wyższej;

• uchylenie. Zmiana, zawieszenie aktu danego szczebla może dokonać się aktem tego samego lub wyższego szczebla;

• zakaz normowania pewnych spraw aktami wykonawczymi;

• zakaz wydawania aktów prawnych bez upoważnienia.

Prawo powszechnie obowiązujące- normy dotyczące treści regulowanych stosunków społecznych, kompetencji do stanowienia tych norm i trybu ich ustanowienia; wiąże jednostki, wszystkie podmioty w państwie

-warunek wejścia w życie- art.87-> ogłoszenie jako skonkretyzowanie zasady państwa prawnego- jawność prawa;

-układa się w system o charakterze zamkniętym, w którym jednak są „furtki”.

Pod względem podmiotowym i przedmiotowym (formy występowania prawa powszechnie obowiązującego)konstytucja wskazuje nam regulacje.

Ustawy o zmianie konstytucji stanowią integralną część konstytucji. Ustawy decydują w jaki organ i w jakiej formie będzie stanowił prawo miejskie.

Zakres podmiotowy-kto uchyla określone akty

Prawo wewnętrzne:

• akty prawa wewnętrznego- nie wiążą jednostek (nawet w sensie pośrednim), tylko organy podległe organowi wydającemu dany akt

• art.93-model uniwersalny aktów prawa wewnętrznego:

-zarządzenia członków rządu i Prezydenta;

-uchwały RM+ przez inne organy na podstawie regulacji ustawowej i w innej formie, np. okólnik etc.

Zarządzenie jako:

• czynność materialna, np. referendum czy wyborów;

• akt prawa wewnętrznego.

Nie są to te same akty. Referendum zarządza Sejm przy współdziałaniu Senatu.

Ustawa konstytucyjna- jej przedmiotem jest ustrój państwa, ma moc prawną = konstytucji, reguluje jednak tylko wycinek tego ustroju w przeciwieństwie do konstytucji, która reguluje całość.

Sposób jej uchwalania:

1. taki sam jak konstytucji;

2. odmienny.

Rodzaje:

1. funkcjonalnie powiązana z konstytucją, zmienia lub uzupełnia konstytucję; obecnie w Polsce jest nam znana tylko taka zmiana;

2. o niezależnej metodzie regulacji, np. z 23.04.1992 -> podręcznik

3. substrat- tzw. mała konstytucja, wydawana w okresie tzw. prowizorium, np. Z 1992. nasza konstytucja z 1997r. uchyla te 2 akty;

4. poświęcona jednej kwestii konstytucyjnej, np. dotyczą praw człowieka i obywatela;

5. jednorazowo zawiesza postanowienia konstytucji obowiązującej.

Prawo międzynarodowe- różne koncepcje, co do umiejscowienia go w hierarchii aktów prawa.

Przyjmuje się, że konstytucja jest nadrzędna. Gdy prawo międzynarodowe jest z nią niezgodne zazwyczaj dokonuje się jej zmiany. RM art.146 ustęp 4 p.10 (kompetencje zawarcia)- ratyfikacja umowy międzynarodowej-> kompetencja Prezydenta (art.133)

Umowy międzynarodowe:

1. nie wymagają ratyfikacji (albo poziom ustaw albo rozporządzeń- różne koncepcje) rządowe lub resortowe-> wtedy obowiązują wewnętrznie;

2. wymagają zgody na ratyfikację- charakter prawa powszechnie obowiązującego-> przed ustawą:

-część z nich wymaga zgody na ratyfikację w formie ustawy;

-w drodze referendum na mocy klauzuli europejskiej- art.90

art.89 ustęp 1- pokój, sojusz, wolności praw…etc- wymagają ratyfikacji

Prawo wspólnotowe:

1. pierwotne- umowy międzynarodowe, które powołują do życia organizacje międzynarodowe albo dokonują zmian w ich funkcjonowaniu;

2. wtórne- tworzone przez organy UE.

Bezpośrednia skuteczność stosowania w prawie krajowym-> ta sama zasada, która dotyczy umów międzynarodowych.

Art.91-> prawo wtórne stosowane jest bezpośrednio

Ustawa- zawiera normy generalne i abstrakcyjne; dochodzi do skutku w odpowiednim trybie ustawodawczym, jest to akt parlamentu, jej moc prawna ustępuje jedynie konstytucji, posiada charakter normatywny i nieograniczony zakres przedmiotowy; akt samoistny-> wydany w ramach kompetencji ogólnej parlamenty, nie potrzeba delegacji.

Normy generalne- skierowane są do pewnej klasy adresatów, np. kto, żołnierz, kierowca, adresata nie jest wskazany imiennie;

Normy abstrakcyjne- wskazują pewne wzorce zachowań, dochodzi do wielokrotnego ich stosowania, nie wyczerpują się w procesie stosowania prawa.

Uregulowanie stosunków społecznych nie musi być uregulowane w ustawie, ale jeśli już jest uregulowane to właśnie w ustawie.

Normatywność ustawy: normy generalne i abstrakcyjne

Nie trzeba uregulowywać kwestii w oddzielnej ustawie, np. RPD< RPO. Można było uregulować je w jednej ustawie albo np. ustanowić zastępcę RPO- >RPD.

Materia ustawowa to te zagadnienia, które powinny być regulowane ustawą- przed konstytucją z 1997

Jak głęboko sięgać ma regulacja ustawowa, szczegółowość jej materii ustawowej- konstytucja z 1997r.; w sposób pierwotny organizuje ustawa

Rozporządzenia z mocą ustawy- wydaje je Prezydent na wniosek RM, np. w okresie stanu wojennego, tylko wtedy, gdy Sejm nie może się zebrać na posiedzenie, następnie zatwierdza je Sejm na najbliższym posiedzeniu; wydawane przez władzę wykonawczą, tzw. ustawodawstwo wyjątkowe- prezydent jako gwarant ciągłość państwowej; posiadają moc ustawy.

„ z mocą ustawy”- zawierają takie normy prawne, które mogą znajdować się w ustawie.

Uchwały:

1. nienormatywne- powołanie lub obiór osób na stanowiska;

2. normatywne- powszechnie lub wewnętrznie obowiązujące- trzeba zbadać normy w nich zawarte, aby określić czy mogą być aktami powszechnie obowiązującymi, np. powszechnie obowiązujące- regulamin Sejmu i Senatu- wyraz autonomii organizacyjnej izb parlamentu, traktowane jako akty wykonawcze wprost do ustawy zasadniczej, konkretyzują postanowienia ustawy zasadniczej.

Uchwała- forma podejmowania decyzji

Prawo powszechnie obowiązujące- może wiązać obywateli

Rozporządzenia wykonawcze:

• akty niesamodzielne;

• niezbędne każdorazowe upoważnienie zawarte w ustawie;

• nie mogą regulować materii w sposób pierwotny;

• konstytucja wskazuje organy, które mogą wydawać rozporządzenia:

-Prezydent;

-RM;

-premier;

-minister działowy; nie mogą ich wydawać: ministrowie bez teki;

-przewodniczący komitetu określonego w ustawie;

-KRRiT.

Konstytucja wskazuje uprawnienia ogólne.

Wymagania, co do konstytucyjności i legalności rozporządzenia:

• oparcie o podstawę ustawową;

• regulacja rozporządzenia musi mieścić się w granicach wskazanych w upoważnieniu; reguluje tylko tyle, ile może, ale nie może pominąć żadnej kwestii

Treść rozporządzenia zdeterminowana jest treścią i celem ustawy.

• Nie może być sprzeczne z innymi ustawami

Upoważnienie ustawowe:

• Musi być szczegółowe;

• Nie oparte na domniemaniu i wykładni celowościowej;

• Obligatoryjne (obowiązek) lub fakultatywne (możliwość)

Szczegółowość upoważnienia:

1. podmiotowa (organ)- zakaz subdelegacji- przekazania kompetencji innemu organowi; wiceminister podpisuje w imieniu ministra;

2. przedmiotowa -szczeg.ółowy zakres spraw do unormowania;

3. treściowa- wytyczne, co do treści- konkretne szczegółowe wskazówki, co do rozwiązania jakiejś kwestii, nie mogą być blankietowe- na tyle ogólne, że organ wydający rozporządzenie może je wypełnić w sposób dowolny.

Konstytucja:

• ustawa o szczególnych cechach:

1. nazwa;

2. tryb zmiany i uchwalania konstytucji (zwykle trudniejszy);

3. treść (całokształt kwestii ustrojowych- jedynie zagadnienia podstawowe);

4. szczególna moc prawna

Moc prawna należy odróżnić od mocy obowiązującej, która jest taka sama dla wszystkich aktów.

Rodzaje konstytucji:

• rzeczywista- odzwierciedla rzeczywisty stan, układ sił politycznych;

• fikcyjna;

• stabilna;

• zmienna- podlegająca częstym zmianom;

• pełna;

• niepełna;

• sztywna;

• elastyczna;

• jednolita;

• złożona- np. czechosłowacka;

Uchwalenie konstytucji nie jest tym samym, co opracowanie konstytucji.

Zmiana konstytucji:

Wprowadzenie odmiennych treści albo uzupełnienie tekstu konstytucji-> rewizja: całościowa lub częściowa; obejmować może albo zmianę naczelnych zasad albo uchwalenie zupełnie nowego aktu

System polegający na oprawkach (USA) lub nowelizacji (następuje inkorporacja zmian do konstytucji)

Rozdziały: 1,2,12- utrudniona forma zmiany

Stosowanie konstytucji:

• sensu stricto- powoływanie norm i zasad konstytucji jako bezpośredniej podstawy do działań, rozstrzygnięć czy unormowań;

• sensu largo- korzystanie z uprawnień, czynienie użytku z przyznanych przez konstytucję kompetencji

-najczęściej bezpośrednie stosowanie-> tak, gdzie do budowy normy prawnej opieramy się tylko na konstytucji

-model sądowego bezpośredniego stosowania konstytucji:

1. norma prawna konstytucji- samoistna podstawa rozstrzygnięcia sądowego- bardzo rzadko;

2. współstosowanie normy konstytucyjnej i ustawowej-> szczegółowo reguluje daną kwestię, którą konstytucja reguluje ogólnie; sąd stosuje wykładnię, która najpełniej oddaje postanowienia konstytucji;

3. konflikt między norma konstytucyjną a szczegółowymi postanowieniami ustawy

Sądowe bezpośrednie stosowanie konstytucji polega na zwróceniu się z pytaniem prawnym do TK. Sądy nie mogą samodzielnie decydować o niestosowaniu danej ustawy.

Struktura konstytucji:

-normy znajdujące się dalej w tekście należy interpretować uwzględniając normy wcześniej znajdujące się w tekście;

-np. usytuowanie praw i wolności człowieka ma również duże znacznie;

-naczelne zasady konstytucji.

Preambuła- 2 poglądy: znaczenie normatywne ma cała konstytucja;

Preambuła nie ma znaczenia normatywnego, czy można z niej wyczy-

tać normy prawne? -to przesądza o jej normatywności

Regulacje systemu prawa:

-Standard internacjonalizacji konstytucji

Ogłaszanie aktów normatywnych:

• w szczególności aktów powszechnie obowiązujących

• -w Dz.U.- obowiązkowe;

• najpierw musi być ogłoszony;

• zasada: vacatio legis- 14 dni, chyba, ze dany akt normatywny określa termin dłuższy, może wejść w życie także szybciej z dniem ogłoszenia w Dz.U. ze względu na ważny interes państwa, zasady demokratyczne państwa polskiego nie mogą stać na przeszkodzie;

• nadanie mocy wstecznej możliwe jest, gdy powoduje ono polepszenie sytuacji jednostki, nie może stać na przeszkodzie zasady demokratycznego państwa polskiego

• zasada lex retro non agit ma znaczenie w prawie karnym

Obliczanie terminów konstytucyjnych- stosowane posiłkowo:

• określonego dnia dotyczącego wejścia w życie aktu normatywnego- nie uwzględniamy dnia ogłoszenia z wyjątkiem, gdy wchodzi w życie z dniem ogłoszenia;

• tygodnie, miesiące, lata- kończy się z upływem dnia, który swoją nazwą lub datą odpowiada dniu ogłoszenia, gdyby takiego dnia w ostatnim miesiącu nie było, to w ostatnim dniu miesiąca.

Dzienniki urzędowe:

-Dz.U. RP;

-Monitor Polski;

-Dziennik Urzędowy RP- Monitor Polski B ( te 3 pierwsze dzienniki wydaje premier);

-dziennik urzędowy urzędów centralnych;

-wojewódzkie dzienniki urzędowe- wydaje wojewoda;

-dzienniki urzędowe ministerstw- minister.

Dz.U.- akty dotyczące stanu wojny , pokoju referendum, wyborów etc.

Monitor Polski- akty wewnętrznie obowiązujące- zarządzenia Prezydenta, ministrów, teksty ich jednolite, orzeczenia TK dotyczące ich, nie ogłoszone; uchwały ZN, trwała niezdolność Prezydenta na urzędzie, postawienie go w stan oskarżenia, wotum zaufania, nieufności, postawienie przed TS, uchwały Sejmu, Senatu (regulaminy), akty urzędowe Prezydenta

Rodzaje tekstów aktów prawnych:

• autentyczny- po zakończonej procedurze ustalenia tekstu; np. ostateczne uchwalenie ustawy przez Sejm;

• oryginalny- tekst podpisany przez organ upoważniony do wydania aktu, ulega ogłoszeniu;

• urzędowy- po ogłoszeniu w organie publikacyjnym;

• jednolity- oficjalne teksty ogłaszane w Dz.U. (ustawy)- ogłasza się jeśli jest znaczna liczba zmian w ustawie lub wielokrotnie uprzednio znowelizowana i posługiwanie się tekstem ustawy może być istotnie utrudnione

-ustawy- Marszałek Sejmu może określać termin ogłoszenia jednolitego tekstu;

-inne niż ustawa- ogłasza organ właściwy do ich wydania;

rozporządzenia- wydaje się zazwyczaj nowe;

w formie obwieszczenia w dzienniku, w którym dany akt został ogłoszony.

ujednolicony- nie jest to tekst urzędowy, np. kodeks, wydawnicze książki, lex etc.

Błąd- rozbieżność między brzmieniem tekstu ustawy ogłoszonej w dzienniku urzędowym a tekstem oryginalnym:

-merytoryczny- dotyczy istoty regulacji;

-techniczny- pisarska omyłka.

Prostuje się je w formie ogłoszenia w tym samym dzienniku urzędowym, w którym go opublikowano. W ustawie dokonuje sprostowania Marszałek Sejmu. Premier koryguje błędy w innych aktach oprócz umów międzynarodowych (też w Monitorze Polskim, Monitorze Polskim B).

Pozostałe dzienniki- błędy prostuje organ wydający dziennik, prostowanie błędu nie może prowadzić do merytorycznej zmiany tekstu.

Błąd merytoryczny-jeśli powstał po skierowaniu do publikacji- prostuje się;

Błąd techniczny- również prostuje się, gdy powstały przed podpisaniem, ale po ustaleniu autentycznego tekstu; także w czasie prac w Sejmie może dojść do powstania błędu; błąd techniczny prostuje Marszałek Sejmu, błąd merytoryczny- poprawki

Brak sprostowania błędu lub jej możliwości otwiera drogę do stwierdzenia proceduralnej niezgodności lub nowelizacji.

System organów państwowych:

Władza państwowa- terytorialnie zorganizowany kompleks stosunków nadrzędności i podporządkowania ujętych w ramach organizacji posługującej się prawem i dysponującej możliwością użycia przymusu wewnętrznego (fizycznego).

Aparat państwowy- obejmuje oprócz organów państwa i instytucji środki materialno- techniczne służące do realizacji zadań państwa.

Organ państwa- podmiot wyodrębniony organizacyjnie z aparatu państwowego, wyposażony we własne określone w przepisach kompetencje, one powinny mieć charakter władczy; możliwość zastosowania przymusu państwowego- przejaw władztwa.

Organ władzy publicznej- pojęcie szersze:

• w znaczeniu podmiotowym- organy państwa (wszystkich władz w znaczeniu konstytucyjnym- władza wykonawcza, ustawodawcza, sądownicza+ organy władzy kontrolnej- NIK( KRRiT, RPO i inne podmioty konstytucyjnie wyposażone we władcze kompetencje)i organy samorządu terytorialnego (konstytucyjne organy władzy publicznej i pozakonstytucyjne organy władzy publicznej)

• w znaczeniu funkcjonalnym- takie podmioty, w stosunku do których nie możemy powiedzieć, że są wyodrębnione z aparatu państwowego, ale posiadają niewątpliwie określone przez prawo kompetencje zabezpieczone możliwością zastosowania przymusu państwowego, np. komornik.

Podział organów publicznych:

• jednoosobowe;

• wieloosobowe (Sejm, RM, rada Gabinetowa)- nie podejmują decyzji władczych;

• monokratyczne- możliwość podejmowania decyzji;

• kolegialne- możliwość podejmowania decyzji;

• ustawodawcze;

• wykonawcze;

• sądownicze;

• z wyboru;

• z nominacji;

• sesyjne;

• permanentne;

• konstytucyjne;

• pozakonstytucyjne;

• centralne;

• terenowe;

• samoistne;

• pomocnicze.

Systemy rządów:

System polityczny obejmuje organy władzy publicznej, partie, grupy nacisku- opisuje on relacje między składnikami tego systemu i otoczenia.

System partyjny- część systemu politycznego- opisuje relacje zachodzące między partiami politycznymi w procesie sprawowania rządu.

System ustrojowy- opisuje relacje zachodzące w ramach i między poszczególnymi elementami systemu.

W zakresie ustroju politycznego opisuje strukturę i funkcjonowanie władzy. W zakresie systemu gospodarczego -strukturę własnościową, funkcjonowanie gospodarki i finansów publicznych. W zakresie ustroju społecznego- materialne warunki życia społecznego.

System rządów- opisuje wynikające z zasady podziału władzy relacje zachodzące między poszczególnymi władzami, w szczególności między władzą ustawodawczą i wykonawczą.

Rada sądownicza- raczej odseparowana niż podzielona, nie wpływa na różnicowanie systemu rządów, poza tym jej kompetencje są podobne w różnych krajach.

Zasada:

1. podziału władzy państwowej- Monteskiusz- władza ustawodawcza, wykonawcza, sądownicza, opiera się na 3 zasadach:

• społeczny podział władzy;

• funkcjonalno-organizacyjny podział władzy;

• niepołączalność pewnych stanowisk łączy się z podziałem władzy-równowaga i wzajemne hamowanie władz;

-niewielki wpływ na powołanie drugiej;

-członkowie władzy niezależni;

władza ustawodawcza- przewaga- wymaga jej podzielności;

-w tym ujęciu władza wykonawcza wymaga wzmocnienia i ingerowania w kompetencje władzy ustawodawczej, aby zapobiec złym ustawom.

b) jedność władzy państwowej- skrajnie- kumulacja władzy przez jednostkę, też w ustrojach demokratycznych- np. supremacja parlamentu w Szwajcarii;

różne modele-> patrz podręcznik:

• parlamentarno-gabinetowy;

• kanclerski;

• prezydencki;

• parlamentarno-komitetowy;

• mieszane: semiprezydencki, prezydencko-parlamentarny.

Tryb ustawodawczy:

Projekt ustawy jest rozpatrywany w III czytaniach. Prawo wnoszenia poprawek przysługuje: rządowi, posłom, wnioskodawcy (może wycofać projekt do końca II czytania).

Należy rozróżniać pojęcia prawa inicjatywy ustawodawczej i inicjatywy ustawodawczej

Inicjatywa ustawodawcza (art.118)- jest to pojęcie szersze; wszelkie działania, które prowadzą do sformułowania tekstu projektu ustawy, czasami sformalizowane- w przepisach prawa- w inicjatywie obywatelskiej, Senatu, RM, a czasem niesformalizowane; wstępne czynności prowadzące do sformułowania tekstu projektu ustawy i skierowania go do parlamentu; w konstytucji tylko to utożsamiane z prawem inicjatywy ustawodawczej

• 15 posłów lub komisja sejmowa, Senat- cała izba,

• 10 senatorów lub komisja senacka- wniosek, III czytania w Senacie

• jeżeli wniosek jest przyjęty Marszałek Senatu przesyła go do Marszałka Sejmu

• RM- odpowiednie ciała tworzą projekty, komisje kodyfikacyjne czuwają nad jakością wnoszonych projektów (kk, kpk, kp, kc, kpk)

• Ministrowie- projekty ustaw, wiążące się z ich resortami, wnoszone do RM, uchwała RM

• WYMAGANIA FORMALNE PROJEKTU USTAWY: forma pisemna, skutki finansowe wykonania, przedstawiciel upoważniony do reprezentacji projektu w pracach nad nim+ uzasadnienie: potrzeba, cel wydania, rzeczywisty stan, różnice między dotychczasowym a projektowanym stanem prawnym, skutki społeczne, gospodarcze, finansowe i prawne, źródła finansowania założenia projektów podstawowych aktów wykonawczych, zgodność z prawem UE, oświadczenie, że przedmiot regulacji nie jest objęty prawem UE;

• Komisja Ustawodawcza- 3/5 głosów- zaopiniowanie projektu jako niedopuszczalny ( zgodność z prawem)- jest to opinia wiążąca;

• Wszczęcie postępowania ustawodawczego- zarządzenie drukowania projektu i doręczenie posłom;

• III czytania- *zwykła większość (względna)- nie bierze się tutaj pod uwagę głosów wstrzymujących się , tylko te za i przeciw; największa liczba ważnie oddanych głosów;

• Bezwzględna większość- głosy wstrzymujące się staja się przeciwnymi, więcej za niż przeciw i wstrzymujących się;

• Większość kwalifikowana- wyrażona w postaci ułamka, zawsze większa od bezwzględnej

• Większość ustawowej liczby- bez quorum- większość bezwzględna;

• Większość ustawowej liczby z quorum- większość kwalifikowana

Ustawowa liczna posłów nie jest tożsama z ogólna liczba posłów

Prawo inicjatywy ustawodawczej- prawo przyznane określonym pod

miotom do wniesienia projektu ustawy do parlamentu (art. 118)prawo określonych w konstytucji podmiotów do skutecznego występowania z projektem ustawy

• posłowie (15 oraz komisje poselskie);

• Senat (jako całość);

• Prezydent RP;

• Rada Ministrów;

• 100,000 obywateli mających prawo wybierania do Sejmu= inicjatywa obywatelska

Senat- postępowanie w sprawie inicjatywy ustawodawczej może być wszczęta na wniosek komisji senackiej lub, co najmniej 10 senatorów. Wniosek wraz z projektem ustawy na piśmie kierowany jest do marszałka senatu. Bada go pod względem formalnym. Senatorowie mają 14 dni na zapoznanie się z nim. Potem odbywa się I czytanie w Senacie. Wówczas można zgłaszać poprawki-> projekt kierowany jest do odpowiednich merytorycznie komisji senatorskich -> one formułują poprawki, które przedstawiają na posiedzeniu plenarnym Senatu-> głosowanie ( najpierw poprawki, a później całości). Aby poprawkę przyjęto potrzebna jest zwykła większość głosów senatorów w obecności co najmniej ½ ustawowej liczby senatorów.-> marszałek senatu ( ma obowiązek poinformowania o tym premiera) do marszałka sejmu.

Rada Ministrów: określa regulamin pracy RM, skład:

• członkowie RM;

• szef kancelarii Prezesa RM;

Gdy np. projekt ustawy dotyczy rolnictwa zgłasza go Minister Rolnictwa (każdy zgodnie z kompetencjami).Jeżeli przewidują tak ustawy projekt taki może być też zgłoszony przez inne organy. Rozpatrują komitety RM. Gdy kwestia jest pilna premier może zwolnić ustawę z takiego obowiązku. Komisja prawnicza w kancelarii RM= rada legislacyjna przy premierze- sprawdza ona zgodność z konstytucją, premier może zwolnić z tego przed głosowaniem-> głosowanie.

Projekty sa kierowane do marszałka sejmu. Bada je pod względem formalnym i następnie przedstawia posłom. Do wniosku trzeba dołączyć wniosek o zgodności projektu z prawem UE, jeśli wniosek nie wyszedł od posłów.

- czasami potrzebna jest opinia danej instytucji, związków zawodowych, można takie wnioski mimo negatywnych opinii wnieść, ale trzeba napisać o negatywnej ocenie tych instytucji.

Art. 221 Postępowanie szczególne:

1. ustawa budżetowa;

2. ustawa o prowizorium, budżetowym;

3. zmiana ustawy budżetowej;

4. zmiana ustawy o prowizorium budżetowym,;

5. ustawa o zaciąganiu długu publicznego.

W tych przypadkach prawo inicjatywy ustawodawczej przysługuje tylko RM.

Art. 235 dotyczy zmiany konstytucji- prawo inicjatywy ustawodawczej przysługuje posłom (1/5 ustawowej liczby posłów), Prezydentowi i Senatowi.

Obywatele nie mają inicjatywy ustawodawczej w sprawach związanych z obronnością państwa oraz z amnestią.

Postępowanie ustawodawcze:

Postępowanie ustawodawcze w Sejmie bada marszałek.

Co powinien zawierać wniosek ustawy?

• Forma pisemna;

• Wskazany przedstawiciel upoważniony do reprezentowania wnioskodawcy w pracach nad projektem;

• Uzasadnienie: określona potrzeba i cel wydania ustawy, rzeczywisty stan rzeczy przedstawiony i wskazane różnice pomiędzy dotychczasowym a projektowanym stanem prawnym, wyniku przeprowadzonych konsultacji; dołączone założenia podstawowych aktów wykonawczych, wykonawczych, gdy zgłasza RM- konkretne projekty; analiza skutków społecznych, prawnych, gospodarczych, finansowych; gdy pociąga obciążenie budżetu państwa lub budżetu samorządu terytorialnego wnioskodawca powinien też przedstawić źródła sfinansowania tych kosztów, np. ustawa dla pielęgniarek przyznająca im dodatkowe 203zł, które nie wiadomo, kto miał wypłacić.

Rozpatrywanie w sejmie projektu odbywa się w III czytaniach:

-debata generalna;

-debata szczegółowa.

I czytanie: z reguły odbywa się na posiedzeniu komisji, może tez odbyć się na plenum Sejmu

wyjątki: ustawy konstytucyjne, budżetowe, dotyczące podatków, wyborów, kodeksów, praw człowieka, obywatelskie projekty ustawy, zmiana konstytucji.-> ich czytanie odbywa się na posiedzeniu plenarnym całej izby, a nie na posiedzeniu komisji, a nastepnie sa kierowane do komisji.

Debata obejmuje:

• Przedstawienie projektu ustawy przez wnioskodawcę;

• Przedstawienie uzasadnienia;

• Debata poselska;

• Pytania posłów i odpowiedzi wnioskodawców

-- głosowanie:

• Odrzucenie (większością głosów);

• Nie odrzucenie -> do odpowiednich merytorycznie komisji sejmowych

I czytanie ma na celu ocenę szczegółowych rozwiązań projektu.

Rezultat prac komisji-> sprawozdanie (jej stanowisko wobec projektu). Komisje mogą wnosić o przyjęcie projektu bez poprawek, z poprawkami zaproponowanymi przez komisję w formie tekstu jednolitego lub o odrzucenie projektu w całości.

II czytanie: na posiedzeniu plenarnym izby: obejmuje przedstawienie sprawozdania przez sprawozdawcę komisji, nie może przedstawiać innych wniosków niż tych ze sprawozdania-> debata (można zgłaszać wnioski lub poprawki-> z powrotem do komisji [ona znowu określa swoje stanowisko i opracowuje dodatkowe sprawozdanie]) [sprawozdanie komisji, debata, wnioski]

III czytanie: obejmuje przedstawienie dodatkowego sprawozdania komisji lub, gdy projektu nie skierowano do niej przedstawienie przez posła sprawozdawcę wniosków z poprawek z II czytania-> głosowanie (każda oprawka głosowana jest oddzielnie; najpierw głosowane są poprawki najdalej idące, a następnie całość)->większością posłów w obecności, co najmniej ½ ustawowej liczby posłów

Senat ma 30 dni na wniesienie poprawek, następnie przekazuje projekt Marszałkowi Sejmu, Sejm może przyjąć poprawki, odrzucić je w całości lub przyjąć projekt bez zmian. Tzw. głosowanie negatywne-gdy Senat milczy, wówczas ustawa przyjęta jest w brzmieniu uchwalonym przez Sejm. Sejm odrzuca poprawki Senatu bezwzględną większością głosów w obecności, co najmniej ½ ustawowej liczby posłów. Prezydent ma 21 dni na podpisanie danej ustawy, a następnie zarządza jej ogłoszenie w Dz.U. Prezydent może także zwrócić się do TK w calu zbadania konstytucyjności danej ustawy- kontrola prewencyjna (tylko na wniosek Prezydenta) lub zastosować tzw. weto Prezydenckie wnioskiem wystąpić z wnioskiem o ponowne rozpatrzenie przez Sejm, co jest równoznaczne z odmową podpisania ustawy. Aby przełamać weto Prezydenckie potrzebna jest większość 3/5 przy, co najmniej ½ ustawowej liczby posłów (termin: 7 dni).

Decyzje TK:

1. ustawa zgodna z konstytucją- Prezydent musi ja podpisać;

2. ustaw niezgodna z konstytucją-Prezydent nie może jej podpisać;

3. ustawa niezgodna z konstytucją pod względem poszczególnych przepisów, które stanowią odrębną całość:

-Prezydent podpisuje ustawę z wyjątkiem tych przepisów;

Prezydent zwraca ustawę do Sejmu z wnioskiem o ich usunięcie.

Gdy weto prezydenta zostaje przełamane, Prezydent nie może zwrócić się do TK z kontrolą prewencyjną. Wówczas zostaje mu tylko kontrola represyjna.

Promulgacja i podpisanie pod względem formalnym są tym samym, jednakże pod względem skutków, jakie wywołują należy rozróżnić te 2 terminy.

Podpisanie ustawy- stwierdzenie przez konstytucyjnie określony organ, że ustawa o określonej treści została uchwalona przez parlament, organ nie może odmówić jej podpisania.

Promulgacja- konstytucyjnie określony organ uznaje, że ustawa o określonej treści została uchwalona przez parlament w sposób zgodny z konstytucją i nabiera mocy wiążącej, organ ten może odmówić promulgacji stosując weto wobec ustawy.

Prezydent promulguje ustawy.

Tryby szczególne:

1. pilny- zgoda na ratyfikowanie umowy międzynarodowej, postępowanie z projektami ustaw wykonujących prawo UE (art. 89-90- klauzula europejska) i innymi planami finansowymi państwa. Tryb pilny nie obowiązuje np. w sprawach podatkowych. W trybie tym następuje skrócenie terminów dla organów dla poszczególnych czynności (Prezydent- 7dni, Senat-14dni).

Projekt budżetu tworzy Minister Finansów-> projekt trafia na posiedzenie RM-> RM ma wyłączną inicjatywę ustawodawczą w sprawach ustawy budżetowej-> na posiedzenie Sejmu

Sejm i Senat nie mogą zwiększać deficytu budżetowego. Nie jest zmiana ustawy budżetowej bez inicjatywy rządu. Sejm nie może odrzucić ustawy budżetowej, a Prezydent nie może zastosować prawa weta

Sejm może również podejmować inne rodzaje uchwał:

• rezolucje- wezwanie określonego organu państwa do jednorazowego działania wskazanego w rezolucji;

• deklaracje;

• apele- określone zachowanie się, inicjatywa.

SEJM:

• Sejm i Senat są organami władzy ustawodawczej(art.10);

• Trójpodział władzy (każda z władz jest 2-członowa);

• Sejm- organ 2-członowej legislatywy (składa się ona z Sejmu i Senatu);

• Sejm i Senat są równorzędne ustrojowo, są tak samo ważne w spełnianiu roli ustawodawczej;

• Sejm ma więcej kompetencji niż Senat;

• Model dwuizbowości zróżnicowanej (niesymetrycznej);

• Kompetencje ustawodawcze zastrzeżone jest dla Sejmu i Senatu, wyjątek: rozporządzenia z mocą ustawy -Prezydent na wniosek RM -art..234- mają one charakter źródeł powszechnie obowiązującego prawa; gdy Sejm nie może zebrać się na posiedzenie, w czasie stanu wojennego, Sejm wówczas zatwierdza te rozporządzenia z mocą ustawy;

• Sejm i Senat są identyfikowane jako wyraziciele suwerennej woli narodu;

• Demokracja pośrednia+ formy demokracji bezpośredniej, swoiste przedstawicielstwo: wybory, obywatelska inicjatywa ustawodawcza, referendum;

• Sejm i Senat działają oddzielnie; mogą również działać wspólnie pod przewodnictwem marszałka Sejmu, np. w czasie jakichś uroczystości (nie mylić z Zgromadzeniem Narodowym- ono zbiera się w przypadkach określonych w konstytucji)

• Są to jedyne organy przedstawicielskie, posiadające przywilej bezpośredniej reprezentacji narodu;

• Prezydent jest przedstawicielem państwa, ale nie narodu;

• Sejm- organ kadencyjny;

• Kadencja- okres konstytucyjnie określony, na który został wybrany dany organ i, w którym może pełnić swoje funkcje;

• Kadencja Senatu pokrywa się z kadencją Sejmu;

• Kadencje Senatu warunkuje kadencja Sejmu;

• Kadencje:

-normalna= pełna, nieprzerwana, permanentna- trwa 4 lata, zaczyna się z dniem zebrania się Sejmu na pierwsze posiedzenie (wtedy tez zaczyna się kadencja Senatu- zazwyczaj Sejm i Senat zbierają się w tym samym dniu) i twa o dnia poprzedzającego dzień zebrania się Sejmu następnej kadencji;

-przedłużona- okres pełnomocnictw izby ulega przesunięcia poza konstytucyjne ramy 4 lat; specjalna ustawa konstytucyjna czasowo zawieszająca postanowienia konstytucji-> przedłużenie kadencji, w Polsce nie ma takiego przypadku, bo polska konstytucja nie zna wśród źródeł prawa ustawy konstytucyjnej czasowo zawieszającej postanowienia konstytucji, tylko ustawa zmieniająca konstytucję;

-skrócona- stan nadzwyczajny i 90 dni po nim może być skrócona kadencja Sejmu, nie mogą być wówczas przeprowadzone wybory, kadencje ulegają odpowiedniemu przedłużeniu (art.228 ustęp 7); II formy skrócenia kadencji:

• Własna uchwała Sejmu- uchwała większością, co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby posłów (liczymy od 460)

Ustawowa liczba posłów jest czymś innym niż ogólna liczba posłów- liczba osób obecnie posiadających mandat

Skrócenie kadencji Sejmu oznacza skrócenie kadencji Senatu.

• Decyzja Prezydenta- po opinii Marszałka Sejmu i Senatu- nie są one wiążące, gdy nie wyrażą one opinii po jakimś czasie Prezydent może podjąć swoją decyzję (zazwyczaj jest to termin 2 tygodni);

Zarządzenie- art.. prawa wewnętrznego, art. 93

Zarządzenie skrócenia kadencji Sejmu- jest to czynność materialna, należy rozróżnić te dwa znaczenia terminu zarządzenie.

Prezydent wydaje postanowienia (jest to właściwa forma działania Prezydenta). Wykonuje on swoje czynności poprzez postanowienia. To skrócenie kadencji może mieć miejsce tylko w wypadkach wskazanych w konstytucji. Jest to prerogatywa- nie wymaga kontrasygnaty. Postanowienie to ogłasza się w Dz. U.

Zastępstwo Prezydenta:

I -Marszałek Sejmu;

II-Marszałek Senatu

Nie mogą oni jednak zarządzić skrócenia kadencji Sejmu.

Skrócenie kadencji:

• Obligatoryjne- nie ma możliwości utworzenia rządu w III etapie; (nie uzyskanie określonej większości)

• Fakultatywne- Prezydent może je zarządzić w ciągu 14 dni, ale nie musi; jest to związane z uchwaleniem budżetu-> 4 miesiące od dnia przedłożenia Sejmowi do podpisu

Zasada dyskontynuacji prac ustawodawczych Sejmu- wynika z przedstawicielskiego charakteru Sejmu; polega onania tym, że upadają wszystkie projekty ustaw, co, do których nie zakończył się proces ustawodawczy; jest to zasada niepisana, zwyczajowa.

Gdy Prezydent zastosuje weto zawieszające wówczas ustawa także upada, to weto staje się wetem ostatecznym. Podobna sytuacja ma miejsce, gdy Prezydent skieruje ustawę do TK.

Wyjątki od zasady dyskontynuacji prac ustawodawczych: obywatelskie projekty ustaw- przechodzą do Sejmu drugiej kadencji; prace komisji śledczej- powoływana przez Sejm danej kadencji; gdy sprawozdanie przekazano już Marszałkowi Sejmu może ono być rozpatrzone przez Sejm następnej kadencji.

Kompetencje Sejmu:

• Ustrojodawcze- związane z konstytucją, ze zmianą konstytucji (konstytucja z 1997r.- nie może dojść do uchwalenia nowej konstytucji, ale jej rewizji (art.235)- zmiany podstawowych zasad ustrojowych;

-1/5 posłów, Senat, Prezydent- posiadają inicjatywę ustrojodawczą;

• Ustawodawcze- -uchwalenie ustawy w jednakowym brzmieniu przez Sejm i Senat - w ciągu 60 dni od przekazania przez Sejm(bez poprawek);

-Sejm- większość 2/3 głosów w obecności przynajmniej połowy ustawowej liczby posłów;

Senat- bezwzględna większość głosów;

-Sejm może wystąpić z wnioskiem o referendum (rozdziały 1,2,12) do Marszałka Sejmu, zarządza on jego przeprowadzenie (jest to czynność materialna)

art.235

Prezydent ma 21 dni na podpisanie ustawy, następnie zarządza ogłoszenie w Dz. U. (czynność materialna)

• Kreacyjne- III etapy powołania rządu;

Art.154- Prezydent desygnuje Premiera i na jego wniosek członków RM;

Prezydent powołuje w terminie 14 dni od I posiedzenia Sejmu lub dymisji poprzedniej RM i odbiera przysięgę- to odebranie przysięgi konstytuuje RM;

-Premier przedstawia expose expose wniosek o udzielenie wotum zaufania -bezwzględna większość w obecności, co najmniej połowy ustawowej liczby posłów (koniec etapu I); inna rzeczą jest nie uzyskanie wymaganej większości (wotum zaufania);

II etap- 14 dni, Sejm wybiera premiera i proponowanych przez niego członków RM-> bezwzględna większość, ½ ustawowej liczby posłów, w tym przypadku nie trzeba już wyrażać wotum zaufania; prezydent zatwierdza i powołuje RM poprzez odbiór przysięgi;

III etap- Prezydent w terminie 14 dni powołuje RM i odbiera od niej przysięgę; RM funkcjonuje od odebrania przysięgi, bo musi być zapewniona ciągłość władzy; Sejm ma 14 dni udzielenie wotum zaufania- zwykła większość głosów, ½ ustawowej liczby posłów; gdy RM nie otrzyma wotum zaufania Prezydent musi skrócić kadencje Sejmu.

KRRiT- 5 członków, Sejm- 2; Prezydent-2; Senat-1

Sejm: 4 członków KRS, 15 sędziów TK; 2 zastępców przewodniczącego i 16 członków TS; 3 członków RPP (Rada Polityki Pieniężnej), prezes NBP na wniosek Prezydenta; RPO, RPD, Prezes NIK (za zgodą Senatu)

• Kontrolne- art. 95; posiada ją tylko Sejm, czasem ograniczona- Senat, który zatwierdza sprawozdania; kontrola Sejmu nad rządem; możliwość powołania sejmowej komisji śledczej art. 111; art.115- zapytania poselskie i interpolacje

Premier i członkowie RM maja obowiązek odpowiedzi w sprawach bieżących na każdym posiedzeniu Sejmu.

Interpolacja- w sprawach bieżących o zasadniczym charakterze, związane z polityką państwa, forma pisemna, na ręce Marszałka Sejmu;

Zapytania- w sprawach o charakterze jednostkowym; zadania publiczne realizowane przez administrację rządową, polityka zewnętrzna, polityka wewnętrzna, forma pisemna na ręce Marszałka Sejmu.

Pytania- w sprawach bieżących, forma ustna

Regulamin Sejmu:

Informacje bieżące- zgłosić może się o nie klub lub 15 posłów, tzw. godzina pytań

Komisje śledcze- badanie sprawy; sprawozdania; rozpatrzenie go przez Sejm;

Do kompetencji kontrolnych należy zaliczyć także udzielenie absolutorium (art.226)- nie ma konsekwencji dymisji rządu

-odpowiedzialność konstytucyjna, polityczna;

-wnioski do TK- Marszałek Sejmu lub 50 posłów

• Decyzyjne- przedłużenie stanu wyjątkowego, klęski żywiołowej (art.232), stanu wojny (art.116)- wprowadza; zgoda na ratyfikację umów międzynarodowych, zarządzenie referendum,(czynność materialna); Sejm podejmuje uchwałę; postanowienie prezydenta za zgodą Senatu w ustawie

• Wewnątrzorganizacyjne- uchwalenie regulaminy Sejmu.

SENAT- pozycja prawno-ustrojowa

• Organ przedstawicielski, wybierany w wyborach powszechnych, do Senatu odnosi się to, co do Sejmu w pierwszych notatkach

• Posiada mniej kompetencji:

• Ustrojodawcza;

• Ustawodawcza- Senat może występować także jako wnioskodawca projektu, może wnosić poprawki jako wnioskodawca albo gdy procedura legislacyjna jest już w toku;

• Kontrolna-jako takich nie ma, pełni pewne funkcje kontrolne przy rozpatrywaniu sprawozdań;

• Kreacyjna:

• samodzielne- 3członków RPP, 1 członek KRRiT

• wspólne z Sejmem- zgoda na powołanie pewnych organów, np. Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych, RPD, RPO, wyrażenie zgody na referendum zarządzone przez Prezydenta.

ZGROMADZENIE NARODOWE:

• zbiera się tylko w sytuacjach wskazanych w konstytucji;

• funkcjonują 2 stanowiska: 1wsze mówi, że jest to odrębny, samoistny, naczelny organ państwa, a 2gi,że jest to wspólne współdziałanie dwóch odrębnych, samoistnych, naczelnych organów państwa.

CECHY ZN:

1. wyodrębnienie organizacyjne- funkcjonujące przy pracach nad konstytucja z 1997r.

organy ZN: Marszałek Sejmu, Komisja Konstytucyjna, Konwent Seniorów, Komisja Regulaminowa

2. określony prawnie zakres kompetencji (reguluje je konstytucja);

3. podmiotowość prawna- na zewnątrz Sejm i Senat podejmują jakieś decyzje;

4. możliwość podejmowania władczych decyzji;

5. swoiste zasady funkcjonowania art.114 (regulamin)

KOMPETENCJE ZN:

1. odbiera przysięgę od Prezydenta, warunkuje objęcie urzędu, skuteczność i ważność podejmowanych aktów, determinuje bieg kadencji;

2. Wysłuchanie orędzia Prezydenta, nie jest ono przedmiotem debaty (nie sa to decyzje władcze);

3. Uznanie trwałej niezdolności Prezydenta do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia; uchwała ZN- większość 2/3 ustawowej liczby ZN (460+100=560)

4. Postawienie prezydenta w stan oskarżenia przed TS; uchwała- większość 2/3 z 560 na wniosek, co najmniej 140 członków ZN art. 145

PREZYDENT:

• Organ 2-członowej egzekutywy;

• Kompetencje wykonawcze;

• Istotny czynnik ustrojowy;

• Rola równorzędna w stosunku do pozostałych władz;

• Kompetencje arbitrażu politycznego ( w tym zakresie);

• Określany jako głowa państwa- w tym zakresie kompetencje reprezentacyjne;

• Określany jako najwyższy przedstawiciel RP i gwarant ciągłości władzy państwowej;

• Nie jest przedstawicielem narodu;

• Wydaje rozporządzenia z mocą ustawy, gdy Sejm nie może się zebrać na posiedzenie- w nich przejawia się gwarant ciągłości władzy państwowej;

• Gwarant przestrzegania konstytucji (prawo weta, wniosek do TK w tym zakresie);

• Gwarant suwerenności i bezpieczeństwa państwa, nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium (wiąże się to z Najwyższym Zwierzchnikiem Sił Zbrojnych);

• Art.126- przepis ten nie ma charakteru kompetencyjnego, teoria ograniczenia Prezydenta w inicjatywie ustawodawczej (ale muszą być one wyraźne), z tego względu raczej nie powinniśmy w tym zakresie ograniczać Prezydenta

• Obejmuje urząd po złożeniu przysięgi wobec ZN;

• Jego kadencja zaczyna się w dniu objęcia urzędu i trwa 5 lat;

Kadencja:

1. Normalna;

2. Przedłużona- art.228 ustęp 7;

3. Skrócona.

Odpowiedzialność Prezydenta- art.145:

-art.198 ustęp 1,2- zakres podstawowy;

odpowiedzialność konstytucyjna- organy, które odpowiadają przed TS za naruszenie konstytucji (przepis ogólny)

-art.145- w przypadku Prezydenta -przepis szczególny;

-art.156- w przypadku RM- przepis szczególny;

-odpowiedzialność Prezydenta obejmuje zarówno delikt konstytucyjny, jak i przestępstwo (każde), wówczas odpowiada przed TS;

-privilegium fori- przywilej sądu;

-delikt konstytucyjny- naruszenie konstytucji lub ustawy, znamiona związane z pełniona funkcją, odpowiedzialność karna;

połączenie odpowiedzialności karnej z kwestia polityczna (art.145);

naruszenie konstytucji nie zawsze musi powodować negatywne konsekwencje, w przypadku przestępstwa już tak nie jest, w przypadku odpowiedzialności karnej decyduje ciało polityczne;

immunitet Prezydenta- formalnie nie jest zapisany, formułuje się go na podstawie zasad odpowiedzialności Prezydenta;

postępowanie karne toczy się według zwykłych reguł- postuluje się

Zasady i tryb wyboru Prezydenta:

-wybory powszechne, równe, bezpośrednie, głosowanie tajne przez naród, kadencja 5-letnia, wybrany może być ponownie tylko raz;

-obywatel polski, mający pełnie praw wyborczych do Sejmu, 35 lat, może kandydata zgłosić 100, 000 obywateli z prawem wyboru do Sejmu;

-I tura- więcej niż ½ ważnie oddanych głosów- ten wygrywa (bezwzględna większość głosów);

-II tura- 14 dni po I głosowaniu odbywa się ponowne głosowanie spośród 2 kandydatów, którzy w I turze uzyskali największą liczbę ważnie oddanych głosów; gdy jeden z tych kandydatów odpadnie, w jego miejsce wchodzi kandydat następny w kolejności pod względem ważnie oddanych głosów; interpretacja, że można zastąpić tylko 1dnego kandydata nie wydaje się być słuszną.

Wybory zarządza Marszałek Sejmu postanowieniem nie wcześniej niż na 100 dni i nie później niż 75 dni przed upływem kadencji prezydenta. Gdy ma miejsce opróżnienie urzędu termin ten wnosi 14 dni. Wybory przeprowadzane są w dniu wolnym od pracy. Art.128

Ważność wyborów stwierdza SN. Można złożyć protest dotyczący naruszenia przepisów ordynacji wyborczej lub przestępstwa wobec wyborów-> muszą one mieć jednak wpływ na wynik wyborów

-wyborca musi być umieszczony w spisie w danym okręgu;

-komisja wyborcza;

-ten, kto zgłasza kandydata;

-forma protestu winna być przedstawiona na piśmie, w terminie 3 dni po ogłoszeniu wyników;

-incompatibilitas- niepołączalność urzędów; kapituły orderowe- może, art.132

Zastępstwo głowy państwa:

1. Marszałek Sejmu;

2. Marszałek Senatu.

W sytuacji:

a) opróżnienia urzędu;

b) tymczasowa niemożność sprawowania urzędu

Art. 131 ustęp 2- przeszkody trwałe- w tych sytuacjach następuje skrócenie kadencji Prezydenta

Tymczasowe przeszkody- art.131

Niemożność może dotyczyć przeszkód zarówno:

• Faktycznych- np. leczenie za granicą;

• Prawnych- oskarżenie przed TS.

Osoba, która zastępuje Prezydenta ma wszystkie uprawnienia, ale nie może zarządzić skrócenia kadencji Sejmu.

Akty urzędowe Prezydenta (konstytucyjne i ustawowe uprawnienia): są to wszystkie akty, które podejmuje Prezydent w związku z pełnieniem funkcji, mają one różną formę:

1. Akty prawne:

• Akty normatywne:

-akty powszechnie obowiązujące- rozporządzenia, rozporządzenia z mocą ustawy;

-akty wewnętrznie obowiązujące- zarządzenia;

• Inne akty prawne- te, które rodzą skutki po stronie adresata:

+ skutki materialno-prawne- np. podpisanie ustawy, powołanie Prezesa TK'

+skutki proceduralne- np. wniosek do TK, zarządzenie wyborów, inicjatywa ustawodawcza( inna forma, wniosek nie jest postanowieniem, ratyfikacja jest jesczez inna formą) podejmowane w większości w formie postanowienia;

2. Inne akty urzędowe (np. orędzie Prezydenta)- nie wywołują one wiążących skutków prawnych po stronie adresata, ale wykonywane są w ramach sprawowania urzędu.

Wszystkie akty Prezydenta w formie pisemnej wymagają kontrasygnaty, czyli podpisu premiera dla swojej ważności. Premier w ten sposób ponosi odpowiedzialność przed Sejmem. Jest to odpowiedzialność polityczna.

Kontrasygnata:

1. współdziałanie egzekutywy- podejmuje Prezydent, a podpisuje premier; Prezydent nie ponosi odpowiedzialności politycznej; odpowiedzialność solidarna RM-> dymisja premiera= dymisja rządu

Sfera uprawnień osobistych Prezydenta- prerogatywy (30)- nikt za nie nie ponosi odpowiedzialności politycznej, art.144

Ograniczenia proceduralne w sprawach prawa łaski- obowiązują prokuraturę, ministrów etc, ale nie Prezydenta.

Art.34- nie można utracić obywatelstwa, można się go jedynie zrzec-> procedura składania wniosków

Inne akty normatywne nie mogą ograniczać uprawnień Prezydenta wynikających z konstytucji.

sfera moralna/ sfera prawna np. w sprawie ułaskawienia Sobotki

Kompetencje Prezydenta:

1. w stosunkach z Sejmem i Senatem, np.:

• zarządza wybory do Sejmu i Senatu;

• zwołuje I posiedzenie Sejmu;

• skraca kadencję Sejmu;

• posiada inicjatywę ustawodawczą i ustrojodawczą;

• weto w procesie legislacyjnym;

• orędzie;

• orędzie wolne do narodu( wynika z praktyki ustrojowej)

• zarządza w formie postanowienia referendum za zgoda Senatu;

• ratyfikacja umów międzynarodowych (głównie zgoda wyrażona w sutawie);

• wobec RM, np.:

• kreacyjne, zmiany w RM (art.161), I< III etap powoływania rządu w II formalnie tez powołanie;

• wdrożenie procedury odpowiedzialności konstytucyjnej wobec członków RM:

• zwoływanie Rady Gabinetowe- RM pod przewodnictwem Prezydenta, nie ma uprawnień rządu;

3. obronność i bezpieczeństwo państwa, no.:

• ideowe dowództwo- Najwyższy Zwierzchnik Sił Zbrojnych;

• nadaje stopnie- oficerski, generalski;

• funkcje kreacyjne;

• postanawia o stanie wojny gdy Sejm nie może się zebrać i o stanie wyjątkowym (generalnie o wojnie i pokoju decyduje Sejm)

• rozporządzenia z mocą ustawy;

• polskie jednostki poza krajem na wniosek rządu.

• Rada Bezpieczeństwa Narodowego- organ doradczy Prezydenta w ramach bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego.

4. sprawy zagraniczne (art.133 ustęp 1):

• w zakresie ratyfikowania umów międzynarodowych Prezydent może zwrócić się do TK o kontrolę prewencyjną;

5. pozostałe - z władza sądowniczą- powoływanie sędziów etc, wniosek do TK o pocią-

gnięcie do odpowiedzialności konstytucyjnej.

6. kreacyjne- np. powoływanie Prezesa NBP, art. 144 punkt 24

RADA MINISTRÓW:

• art.146 ustęp 2-> na jego podstawie formułuje się domniemanie kompetencji na rzecz RM- w sprawach niezastrzeżonych dla innych organów państwowych i samorządu terytorialnego, powinno uwzględniaćart.7.

Funkcje:

1.w zakresie prawotwórstwa i kontroli nad nim:

• rozporządzenia wykonawcze, uchwały- wydawane przez organy kolegialne, nie może wydawać zarządzeń, bo jest organem kolegialnym, a nie monokratycznym, a zarządzenia wydają organy monokratyczne; często jednak zarządzenia wydawane są przez organy kolegialne;

• RM kieruje wniosek do prezydenta w celu wydania rozporządzenia z moca ustawy;

• Inicjatywa ustawodawcza (też czasami wyłączna);

• Nie ma inicjatywy ustrojodawczj;

• Nie wydaje rozporządzeń z mocą ustawy;

• Prawo wnoszenia poprawek w procesie legislacyjnym;

• Nadawanie projektom klauzuli pilności;

• Uchylania rozporządzeń i zarządzeń ministra na wniosek premiera;

2. wykonawcza- w zakresie wykonywania ustaw:

• Wydawanie aktów wykonawczych;

• Działania kontrolne i koordynacyjne;

• Sprawozdania z wykonywania ustawy budżetowej Sejmowi co roku;

• Kierowanie wykonaniem budżetu;

• Uchwalanie zamknięcia rachunków budżetowych;

3.rządzenie:

• W dziedzinie stosunków zewnętrznych, obronności kraju;

• Bezpieczeństwa wewnętrznego, porządku publicznego;

• Polityki wewnętrznej i zagranicznej- jej prowadzenie;

4.kierowniczo-koordynacyjna:

• Kierowanie organami administracji rządowej;

• Koordynowanie i kontrola ich działalności;

• Kierowanie działalnością wojewodów;

• Premier może wydać mu rozporządzenie służbowe;

• Kontrola działania wojewodów z polityką rządu;

Umowy polityczne, głownie koalicyjne w tworzeniu rządu- dotyczą elementów programu rządowego, podziału tek ministerialnych i innych stanowisk w rządzie, administracji centralnej, sposobu usuwania ministrów w razie potrzeby. Nie maja one skutku erga omnes, tylko między stronami.

Dymisja rządu- art.162

Dymisja grzecznościowa- premier składa dymisję, po czym następuje ponowne powołanie rządu z niewielkimi zmianami.

Śmierć premiera wywołuje skutki analogiczne do dymisji premiera. RM- organ kolegialny, skład RM-> art. 147

Wicepremier będzie zawsze w rządzie. Niepołączalność członka rządu i działalności sprzecznej z jego obowiązkami publicznymi.

Ministrowie:

-działowi;

-bez teki- wykonują zadania powierzone im przez premiera.

Premier- centralny organ administracji rządowej, organ samodzielny, faktyczny dysponent tek ministerialnych i innych stanowisk, art. 148

Zastępstwo premiera- wiceprezes RM wyznaczony przez premiera, a jeśli go nie powołano wówczas jeden z wyznaczonych ministrów. Wykonuje on w imieniu premiera powierzone mu zadania i kompetencje.

Ministrowie nie posiadają inicjatywy ustawodawczej, wchodzą w skład rządu, także samodzielnie kierują określonymi działania administracji rządowej; muszą liczyć się zawsze z polityką rządu.

Rozporządzenia wykonawcze- wydają je jedynie ministrowie działowi, ministerstwami kierują oni jednoosobowo; sekretarze i podsekretarze stanowią samodzielne jednostki (często wiceministrowie).

Działy administracji rządowej- reguluje je ustawa, jest ich obecnie 32.

Rozporządzenia atrybucyjne- wydawane przez premiera, określają zakres działania ministra, wskazując 1 lub kilka działów administracji rządowej, którymi kierować będzie minister po powołaniu rządu lub ministra do powołania nowego rządu lub powierzenia innemu ministrowi.

Ministerstwo- nie może wydawać rozporządzeń, organ pomocniczy, który obsługuje minister.

Ministra w przypadku nieobsadzenia urzędu lub czasowej niezdolności do wykonywania funkcji zastępuje go premier lub inny członek rządu wskazany przez premiera.

Odpowiedzialność rządu:

1.Konstytucyjna-> przepis ogólny i szczególny- art.156

-przed TS za delikt konstytucyjny i przestępstwo popełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem-> uchwała Sejmu na wniosek Prezydenta lub przynajmniej 115 posłów, większość3/5 ustawowej liczby posłów;

2. polityczna- art.157-> indywidualna i solidarna wyrażana w formie wotum zaufania i nieufności

wotum zaufania dotyczy tego, co dopiero nastąpi (art.160)-> większość zwykła, a nie bezwzględna, ½ ustawowej liczby posłów;

wotum nieufności- dotyczy tego, co już było-> tzw. konstruktywne wotum nieufności-> wniosek co najmniej 46 posłów, większość ustawowej liczby posłów; we wniosku imienne wskazanie kandydata na premiera; staje się pozytywną powołująca nowy rząd obdarzony już zaufaniem.

Sejm nie udzielając wotum zaufania negatywnie ocenia działalność rządu.

Art.159- indywidualne wotum nieufności wobec ministra zarówno działowych jak i bez teki-> wniosek 69 posłów, większością głosów ustawowej liczby posłów

Zasady ustroju politycznego:

-są to podstawowe rozstrzygnięcia autorytetu ustrojodawczego dotyczące autorytetu państwa

1) nazwane- wyraźnie określone w konstytucji;

2) nienazwane- wypływają z tekstu całej konstytucji albo jej ogólnego kontekstu

ZASADA SUWERENNOŚCI NARODU- władza suwerenna jest niezależna w stosunkach zewnętrznych i najwyższa w stosunkach wewnętrznych, pierwotna i nieograniczona

Art.4- władza o charakterze permanentnym, stwierdza istnienie władzy narodu, a nie przyznaje władzę narodowi

Naród- podmiot i źródło władzy; pojęcie ogólne, w ujęciu politycznym obejmuje wszystkich obywateli RP i Polaków za granicą

ZASADA NIEPODLEGŁOŚCI I SUWERENNOŚCI (art.126, 104)- przykład zasady nienazwanej

Suwerenność- stan państwa nieskrępowanego niczym i przez nikogo do samodzielnego decydowania we własnych sprawach ze sfer: militarnej, społecznej, ekonomicznej i politycznej.

Uwaga! Klauzula europejska nie ogranicza suwerenności państwowej.

ZASADA DEMOKRATYCZNEGO PAŃSTWA PRAWA (art.2):

Standardy państwa prawa:

1. wymóg podstawy prawnej ustawowej dla wszystkich działań państwa wobec obywateli,

2. poręczenie pewności prawa przez państwo,

3. państwo ogranicza się w ingerowanie w sferę życia prywatnego i bezpieczeństwa

Państwo prawne- państwo, w którym prawo stoi ponad państwem, prawo ma prymat wobec innych norm czy reguł postępowania (politycznych czy zwyczajowych), rządzi państwem. Prawo nie może być jednak traktowane instrumentalnie. Z tej reguły wywodzi się też szereg innych reguł: np. ochrona praw nabytych, lex retro non agit, zasada proporcjonalności (zasady te wywiódł TK)

ZASADA PRAWORZĄDNOŚCI FORMALNEJ (art. 7):

-składa się ona z zasady legalizmu i nakazu przestrzegania prawa-> dotyczy on każdego organu państwa, zarówno tworzenia jak i stosowania prawa

Legalizm- działanie organów państwa na podstawie prawa, organy muszą wykazać postawę swojego istnienia i kompetencje

DEMOKRACJA BEZPOŚREDNIA I REPREZENTACYJNA:

Uważa się, że zasadą jest demokracja pośrednia. Mówimy o pierwszeństwie demokracji reprezentacyjnej. Naród dysponuje mocą nadrzędną nad innymi formami sprawowania władzy, ma pierwszeństwo.

Prezydent- reprezentant państwa

Posłowie i senatorowie reprezentują naród.

ZASADE SPOŁECZNEJ GOSPODARKI RYNKOWEJ (art.20):

Filary:

1. wolność (może być ona ograniczona na podstawie ustawy ze względu na ważny interes publiczny) działalności gospodarczej (swoboda podejmowania i prowadzenia działalności gospodarczej aspekcie podmiotowym i przedmiotowym)

koncesjonowanie- limitowanie działalności gospodarczej

2. własność prywatna- to, co nie należy do państwa i samorządu terytorialnego

RP chroni własność i prawo dziedziczenia- nie jest to tez kategoria bezwzględna, moż-

liwe jest ograniczenie przez wywłaszczenie za słusznym odszkodowaniem i na cele

publiczne

3. solidarność, dialog i współpraca partnerów społecznych- obowiązek ich zapewnienia

FORMA DEMOKRACJI BEZPOŚREDNIEJ:

Uwaga! Wybory należą do innej kategorii.

1. obywatelska inicjatywa ustawodawcza;

2. referendum-sposób bezpośredniego rozstrzygania przez uprawnione podmioty w drodze głosowania o istotnych sprawach życia społecznego państwa lub części jego terytorium

Referendum może być przeprowadzone na szczeblu ogólnokrajowym i lokalnym.

Art. 125 -referendum w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa

Kto może zarządzić referendum (jest to czynność materialna):

- Sejm- bezwzględna większością głosów

-prezydent za zgoda Senatu -bezwzględna większość głosów

-quorum: ½

-nie wymaga kontrasygnaty

Wynik referendum jest wiążący, jeśli wzięło w nim udział więcej niż połowa uprawnionych do głosowania, jeśli warunek ten nie jest spełniony referendum takie odgrywa funkcję opiniodawczą.

-sprawa o szczególnym znaczeniu;

-znaczenie dla całego państwa (nie tylko sprawy państwowe)

2 przypadki szczególne:

1) zgoda na ratyfikację umowy międzynarodowej

tryb zgody-> ustawowy lub referendalny

2) art. 235-> w sprawie zmiany konstytucji (rozdziały 1,2,12 nie mogą być zmieniane)

referendum zatwierdzające te zmiany

Nie ma w tym przypadku quorum głosujących, a referendum zarządza Marszałek Sejmu w formie postanowienia.

Nie jest możliwe uchwalenie ta drogą całkiem nowej konstytucji. Możliwa jest tylko rewizja konstytucji dotychczasowej.

O ważności referendum stwierdza Sąd Najwyższy.

Rodzaje referendum:

1. ogólnokrajowe;

2. lokalne- dana jednostka samorządu lokalnego;

3. obligatoryjne ( w Polsce nie ma); obowiązkowe w przypadku zmiany konstytucji

4. fakultatywne;

związane z rodzajem spraw, których dotyczą:

5. ustawodawcze;

6. konstytucyjne;

7. uchwałodawcze;

8. w sprawie międzynarodowej

Referendum nie zastępuje właściwego trybu uchwalenia.

- o charakterze ratyfikacyjnym- po uchwaleniu aktu, decyduje o jego prawomocności i obowiązywaniu;

-o charakterze wstępnym= opiniodawczym- cel: zapoznanie ze zdaniem obywateli przed uchwaleniem danego aktu

Prawo do referendum- skuteczna prawnie możliwość do zainicjowania działań, których bezpośrednim skutkiem jest zarządzenie referendum

Prawo do udziału w referendum- możliwość wpływania na wynik głosowania poprzez bezpośrednie wyrażenie w nim swojego stanowiska

OBYWATELSKA INICJATYWA USTAWODAWCZA:

-przyznanie grupie obywateli o czynnym prawie wyborczym do sejmu i liczącej 100.000 osób uprawnienia do wniesienia projektu ustawy z takim samym skutkiem, że po stronie sejmu powstaje obowiązek rozpatrzenia tego projektu

-o postaci negatywnej- tzw. weto ludowe- obywatele w drodze głosowania sprzeciwiają się prawu tworzonemu przez ustawodawcę

-pozytywna- prawo do opracowania i zgłoszenia projektu

Inicjatywa obywatelska:

1. sformułowana- polega na przedstawieniu przez obywateli właściwemu organowi poprawnego legislacyjnie i merytorycznie gotowego i systematycznego projektu ustawy

2. niesformułowana- określenie w sposób ogólny przedmiotu regulacji, a sam projekt przygotowuje właściwy organ państwa

Postać inicjatywy obywatelskiej:

1. pośrednia- wystąpienie z projektem do uprawnionego do uchwalenie ustawy organu;

2. bezpośrednia- obywatele uchwalają ustawę z pominięciem procedury w organie ustawodawczym

Inicjatywa obywatelska:

1. ustawodawcza;

2. konstytucyjna-> była w konstytucji z 23.04.1992r.

3. administracyjna;

4. finansowa

Referendum ogólnokrajowe reguluje ustawa z 14.03.2003r. o referendum ogólnokrajowym. Mówi ona o zasadach i trybie jego przeprowadzenia. Ma ono przypadać na dzień wolny od pracy, głosowanie ma się odbyć w ciągu 1 lub 2 dni, wtedy obejmować ma dzień wolny od pracy i poprzedzający, w godzinach 6:00-22:00, głosować należy osobiście

Przeczytać!:

-zadania państwowej komisji wyborczej i państwowego komisarza wyborczego oraz komisji obwodowej

Protest przeciwko ważności referendum lub wyniku referendum może wnieść każdy uprawniony do udziału w referendum. Może on dotyczyć zarzutu dopuszczenia się przestępstwa przeciwko referendum lub naruszenia przepisów ustawy dotyczącej głosowania, ustalenia wyników etc. Protest taki wnosi się na piśmie w terminie 7 dni od wyników do SN poprzez PKW. SN rozstrzyga o ważności referendum podejmując uchwałę ( w terminie maksymalnie do 60 dni od ogłoszenia).

WŁADZA SĄDOWNICZA:

TK- organ o charakterze sądowym

Kontrola konstytucyjności prawa:

->generalnie-przez sądownictwo konstytucyjne;

->w ujęciu instytucjonalnym- organy sądowe powołane do ochrony konstytucyjnej;

->funkcjonalnym- sądowe postępowanie szczególne, którego celem jest zagwarantowanie przestrzegania konstytucji i które musi toczyć się przed sądem powołanym do ochrony konstytucji, np. w systemie anglosaskim jest tylko procedura, a nie specjalny organ

Wyróżniki sądu konstytucyjnego (wystarczy 1 z tych cech):

1. kontrola konstytucyjności norm stanowionych na szczeblu centralnym lub lokalnym;

2. rozstrzyganie sporów wynikających z federalnej struktury państwa w państwach federalnych;

3. rozstrzyganie sporów kompetencyjnych między naczelnymi organami państwowymi;

4. rozstrzyganie skarg konstytucyjnych.

Skutkiem prawnym orzeczenia o niekonstytucyjności prawa jest nieważność norm prawnych. Wiąże się z tym utrata mocy obowiązującej.

3 momenty:

1) ex tunc- od chwili jego wydania

Akt taki był nieważny od chwili, kiedy stał się częścią systemu prawa. Nie mógł on wywołać skutków prawnych. Następuje cofnięcie wszystkich skutków, które on wywołał do momentu wycofania.

2) ex nunc- orzeczenie sądu konstytucyjnego wywiera skutki prawne na przyszłość od momentu jego orzeczenia

Nie ma to orzeczenie mocy wstecznej. Akt prawny był elementem systemu prawnego i mimo swej niekonstytucyjności wywołał skutki prawne, które pozostają w mocy. Akt prawny jest wadliwy, czyli wzruszalny, a nie nieważny.

w Polsce!

Dz.U.-w nim ogłaszane są orzeczenia TK gdy dotyczą one ustaw aby powstały skutki prawne, a nie na rozprawie

3) pro futuro- akt prawny po ogłoszeniu orzeczenia o niekonstytucyjności wywiera skutki prawne takie, jak przed orzeczeniem

Sad konstytucyjny określa czas, po upływie którego przeczenie wchodzi w życie, czyli następuje utrata mocy obowiązującej aktu normatywnego. Po tym terminie otwiera się możliwość wzruszenia wyroków i decyzji wydanych na podstawie aktu normatywnego.

też może być w Polsce

np. gdy materialna zgodność z konstytucją, ale jest problem z procedurą wejścia w życie

W polskim systemie prawnym jest tylko możliwość wzruszenia norm prawnych, ale nie wyroków niezgodnych z konstytucją.

organ II instancji powinien rozstrzygnąć to wzruszenie

Modele kontroli konstytucyjności prawa:

4 podstawowe+ mieszane

1) zdecentralizowany model sądowej kontroli konstytucyjności prawa w USA

Polega na kontroli konkretnej. Wszystkie sądy dokonują oceny konstytucyjności stosowanego prawa. Strony muszą udowodnić interes prawny, czyli indywidualną stratę wynikającą z zastosowania niekonstytucyjnego prawa. Rozstrzygnięcie problemu konstytucyjnego musi mieć istotne znaczenie dla głównego wątku sprawy sądowej. Orzeczenie sądu ma charakter deklaratoryjny (stwierdza) i wiąże inter partes (między stronami). Niekonstytucyjny akt prawny zostaje pozbawiony mocy wiążącej od chwili jego wydania, czyli ex tunc. Sam akt prawny i zawarte w nim normy prawne nie są uchylane. Nie traci on mocy obowiązującej.

2) scentralizowany model kontroli konstytucyjności prawa, w Austrii

Polega na kontroli abstrakcyjnej. Kontrola konstytucyjności skoncentrowana jest w jednym organie. Inicjuje ją ograniczona liczba podmiotów poprzez zgłoszenie abstrakcyjnego żądania zbadania konstytucyjności prawa. Dopuszczalność kontroli musi wynikać z przepisu konstytucyjnego. Niezgodność z konstytucją stwierdzana jest ex nunc, a więc od momentu wydania orzeczenia. Orzeczenie to ma charakter prospektywny i konstruktywny-tworzy nową sytuacje prawną.

5. niemiecki model kontroli konstytucyjności prawa

Zawiera on zarówno cechy kontroli scentralizowanej jak i zdecentralizowanej konkretnej i abstrakcyjnej. Niemiecki federalny TK posiada szerokie uprawnienia tzn. rozpoznaje spory kompetencyjne między organami federalnymi i krajowymi, bada ażdegoćjność prawa federalnego i krajowego oraz legalność prawa krajowego w trybie kontroli abstrakcyjnej.

legalność- zgodność generalnie z prawem każdego szczebla- w szerokim znaczeniu

w tym znaczeniu- zgodność z ustawami

FTK może włączyć się w proces dokonywania kontroli konkretnej, gdyż sądy w przypadku stwierdzenia wątpliwości konstytucyjnej powinny zawiesić postępowanie i zwrócić się do FTK o zbadanie konstytucyjności prawa. FTK bada też zgodność programów partii politycznej z konstytucją i skargi konstytucyjne.

6. francuski model kontroli prewencyjnej

Funkcje kontrolne pełni Rada Konstytucyjna. Jest to ciało polityczne, złożone z 9 członków mianowanych po 3 przez: Prezydenta Republiki, Zgromadzenie i Senat. W radzie zasiadają też byli prezydenci Francji, którzy nie mają jednak prawa czynnego udziału w jej pracach. Rada bada z urzędu prawa organiczne (dotyczą one przede wszystkim organizacji istotnych elementów stosunków prawnych, ponad konstytucja, wykonują konstytucję) i projekty ustaw po ich uchwaleniu, ale przed promulgacją. Mówi się, że Rada jest zewnętrznym organem parlamentu, który uzupełnia proces ustawodawczy. Sądy francuskie nie mogą inicjować postępowania przed Radą, a kontrola wykonawczych aktów rządu i administracji terenowej sprawowana jest przez sądownictwo administracyjne z Radą Stanu na czele.

4 rodzaje kontroli konstytucyjności prawa:

1) abstrakcyjna- uprawniony podmiot występujący o kontrolę konstytucyjności normy prawnej nie musi wiązać swojego wniosku z konkretną sprawa tocząca się w sądzie, jest to tzw. badanie modelowe

2) konkretna- podmiot musi wykazać, że orzeczenie sądu konstytucyjnego lub rozwiązanie kwestii konstytucyjnej niezbędne jest do rozstrzygnięcia konkretnej sprawy sądowej

3) prewencyjna = uprzednia- kontrola odbywa się przed wejściem w życie danego aktu normatywnego, W Polsce ma to miejsce przed podpisaniem aktu przez Prezydenta

4) represyjna = następcza- po wejściu w życie aktu, kontrola represyjna wiąże się z uwzględnieniem skutków prawnych danego aktu, czy praktyka stosowania danego aktu jest zgodna z zapisem w konstytucji; od podpisania aktu przez prezydenta do końca vacatio legis nie można go zaskarżyć

Właściwość TK:

-organ władzy sądowniczej (art.10)

-powołany jest do badania zgodności z konstytucją: aktów normatywnych i umów międzynarodowych oraz wykonywania innych zadań określonych w konstytucji, art. 188, art. 2,3 ustawy o TK z 1.VIII 1997r.,

-art.188 punkt 1,2,3,4,5, art.189,

-orzekanie o zgodności z konstytucją ustawy przed jej podpisaniem i umowy międzynarodowej przed jej ratyfikacją,

-na wniosek Marszałka Sejmu w sprawie stwierdzenia przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta, gdy Prezydent nie jest w stanie zawiadomić Marszałka Sejmu o tej niemożności,

-udzielanie odpowiedzi na pytania prawne kierowane do TK przez sąd,

-kontrola abstrakcyjna- przede wszystkim,

-kontrola konkretna- w przypadku pytań prawnych i skargi konstytucyjnej,

-kontrola prewencyjna, represyjna + inne kompetencje,

-TK nie jest zwykłym sądem,

-za jego statusem sądowym przemawia:

1) profesjonalny skład (sędziowie);

2) procedura sądowa;

3) wydawanie wyroków

Należy odróżnić orzeczenia od wyroków.

Orzeczenia maja moc powszechnie obowiązującą, są ostateczne, ich treść dotyczy obowiązywania normy prawnej.

-TK nie podlega nadzorowi judykacyjnemu SN;

-sędziowie podlegają konstytucji i ustawom;

-art.195-przepis szczególny wobec art.178;

Legitymacja do wystąpienia do TK:

1. ogólna

2. funkcjonalna = szczególna

ad.1.

Podmiot, który nia dysponuje może wystąpić z każdym wnioskiem (art. 191 ustęp 1 pkt 1).

ad.2.

art.191 ustęp 1 pkt 2,3,4,5- gdy akt normatywny dotyczy spraw ich działania

Ze skargą konstytucyjna można występować tylko osobiście.

O kontrolę prewencyjna do TK może wystąpić tylko Prezydent RP.

Skarga konstytucyjna:

Może z nią wystąpić każdy, bez względu czy jest osobą fizyczną czy prawną, także cudzioziemiec, jeśli posiada prawa i obowiązki określone w konstytucji.

-po wyczerpaniu drogi prawnej- pojmowane szerzej ( nie jest tym samym, co tok/ tryb instancyjny);

* inne ostateczne rozstrzygnięcie ( wyrok, decyzja albo postanowienie) w procedurach nie występuje

** tryb adm-> sąd II instancji-> skarga do sądu administracyjnego-> NSA

-nie ma opłaty od wniesienia skargi;

-pismo musi spełniać wymogi formalne (art.47 ustawy);

-wymagania, co do pisma procesowego -> patrz kpc;

-generalnie TK stosuje procedurę cywilną;

-w piśmie tym powinno znaleźć się dokładne określenie ustawy lub innej decyzji administracyjnej, na mocy której wydano wyrok czy decyzję naruszającą prawa i obowiązki obywatela+ uzasadnienie, ponieważ funkcjonuje domniemanie zgodności z konstytucją do moment stwierdzenia tez niezgodności przez TK;

-przymus adwokacko-radcowski ( pismo musi być przez nich przygotowane);

-skład, immunitet etc reguluje konstytucja;

-skutki tego orzeczenia ze skarga nie są automatyczne-> wystąpienie o zmianę, uchylenie decyzji etc -> art.190

***Przykładowe pytania na egzamin:

1. definicje poszczególnych aktów prawnych;

2. kto ma uprawnienia do wydawania poszczególnych aktów prawnych, np. kto może wydać rozporządzenie;

3. kadencja Sejmu i Senatu;

4. inicjatywa ustawodawcza (regulacja ogólna i szczególna);

5. kompetencje Zgromadzenia Narodowego;

6. referendum i inicjatywa ref.

7. odpowiedzialność Prezydenta i RM;

8. pojęcia do wyjaśnienia.

TRYBUNAŁ STANU:

-należy do władzy sądowniczej;

organ typu sądowego;

-skład: członkowie TS, a nie sędziowie;

-stosuje procedurę karną (za delikt konstytucyjny);

-kadencja TS powiązana jest z kadencją Sejmu;

-skład częściowo fachowy;

-członkowie mają immunitet procesowy i nietykalności;

ODPOWIEDZIALNOŚC W PRAWIE KONSTYTUCYJNYM:

1)POLITYCZNA I KONSTYTUCYJNA- orzeka o niej TS, polega ona na ponoszeniu ujemnych konsekwencji działania lub zaniechania osoby odpowiedzialnej

-> w zakresie podmiotowym- działania lub zaniechania urzędowe jedynie najwyższych urzędników państwowych, ściśle indywidualna

->w zakresie przedmiotowym- obejmuje tylko zachowania, których skutkiem jest złamanie obowiązującego prawa;

-> w ujęciu formalnym- do egzekwowania odpowiedzialności wystarczy tylko naruszenie prawa, nie jest rozważane czy wywołało ono negatywne skutki;

->w ujęciu materialnym- przy odpowiedzialności brane są pod uwagę szczególnie rażące kwalifikowane naruszenia prawa, wywołujące bardzo poważne, negatywne skutki społeczne i gospodarcze

Delikt konstytucyjny- czyn konkretnej osoby, polegający na czynnym lub biernym, chociażby nieumyślnym naruszeniu konstytucji lub ustawy w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie urzędowania. Ściganie tego czynu niezależne jest od aktualnie sprawowanego urzędu lub pełnienia funkcji. Ściganie nie wygasa z momentem upływu kadencji.

1. przekroczenie kompetencji;

2. czyn poza kompetencjami

czynne- działanie

bierne- zaniechanie, gdy był taki obowiązek

zakres podmiotowy odpowiedzialności konstytucyjnej przed TS: art. 198 (przepis ogólny)

art.145- przepis szczególny, dotyczy odpowiedzialności Prezydenta RP przed TS, na skutek popełnienia przestępstwa (ogólnie, także pospolitego) pospolitego okresie kadencji Prezydenta

art.156-przepis szczególny, odpowiedzialność członków RM przed TS za delikt i przestępstwa w związku z zajmowanym stanowiskiem

art.107-dopełniający, odpowiedzialność posłów i senatorów

postępowanie II instancyjne: I przewodniczący+ 4 członków

II- przewodniczący+6 członków z wyłączeniem tych, z I instancji

-nie ma kasacji

-za delikt - utrata czynnego i biernego prawa wyborczego, sprawowania kierowniczych funkcji, utrata zdolności do otrzymywania orderów, tytułów honorowych i odznaczeń

-za przestępstwa przewidywane są kary zawarte w kk;

-postępowanie wstępne przez TS- złamanie zasady dyskontynuacji pracy Sejmu

RPD I RPO:

-organy powołane do ochrony prawnej;

RPO:

-art.72 ustęp 4;

-uregulowanie w ustawie, w praktyce zazwyczaj w odrębnej ustawie;

-9 cech prawno-porównawczych:

1) konstytucyjny, samodzielny organ państwa, oddzielony od administracji i sądownictwa;

2) powoływany przez parlament, może być też powoływany przez władze wykonawczą (Francja);

3) jego funkcje zazwyczaj mieszczą się w funkcji kontrolnej parlamentu;

4) funkcje kontroli przestrzegania praw i wolności obywateli przez cały aparat państwowy;

5) może być też wyspecjalizowany (np. w Niemczech- Rzecznik do Spraw Wojskowych);

6) prowadzi kontrolę, zaleca przedsięwzięcie określonych działań w celu likwidacji naruszeń;

nie posiada kompetencji w zakresie władczego rozstrzygania prowadzonych spraw;

7) organ niezawisły, niezależny od innych władz;

8) najczęściej przyjmuje nieodpłatne wnioski od obywateli danego państwa, może działać też

z własnej inicjatywy;

9) bada aparat państwowy pod względem legalności, słuszności, celowości, sprawności dzia

łania, przeważnie organ monokratyczny (Polska), może być kolegialny (Austria)

Pozycja ustrojowa RPO w Polsce:

-samodzielny i instytucjonalnie oddzielony od innych organów państwowych;

-organ ochrony prawa;

-monokratyczny;

-działa na terenie całego kraju;

-niezawisły-> gwarancja niezawisłości: zasada nieodwołalności RPO przed upływem kadencji i immunitet

RPO odwołuje RPO przed upływem kadencji:

1) jeśli ten zrzeknie się wykonywania swoich obowiązków;

2) okaże się trwale niezdolny do pełnienia obowiązków na skutek choroby lub upadku sił po stwierdzeniu lekarskim;

3) sprzeniewierzy się ślubowaniu.

Ad.1)

Uchwałą Sejmu na wniosek Marszałka Sejmu zwykłą większością głosów

Ad.2,3)

Uchwałą na wniosek Marszałka Sejmu lub grupy, co najmniej 35 posłów kwalifikowaną większością 3/5 przy udziale co najmniej ½ ustawowej liczby posłów

W tym wypadku decyzję podejmuje tylko Sejm.

Art.211- immunitet formalny, względny + immunitet nietykalności

Art.9- niepołączalność i apolityczność (incompatibilitas)

RPO musi informować Sejm i Senat o swojej działalności. Senat ma miesiąc czasu na uchwałę.

Wniosek- Marszałek Sejmu lub 35 posłów

Senat- w szczątkowej formie kontrola

-powoływany przez Sejm za zgodą Senatu na 5 letnią kadencję;

-początek kadencji- złożenie przysięgi;

-reelekcja ograniczona jest do 2 kadencji;

-brak zgody Senatu powoduje powołanie innej osoby na to stanowisko;

-zakres działalności RPO: stanie na straży wolności praw człowieka i obywatela zwartych w konstytucji i innych ustawach

TK odnosi się tylko do praw i wolności człowieka i obywatela zawartych w konstytucji, a nie w umowach międzynarodowych

-wniosek do RPO- środek ochrony praw i wolności

-prawo wystąpienia z wnioskiem do RPO przysługuje cudzoziemcom, apatrydom (bezpaństwowcom) i obywatelom

RPO bada czy w skutek działania lub zaniechania organów i instytucji zobowiązanych do przestrzegania i realizacji praw i wolności człowieka i obywatela nie nastąpiło naruszenie prawa ani zasad współżycia społecznego i sprawiedliwości społecznej. RPO bada też legalność (określona szeroko, obejmuje też zgodność z zasadami współżycia i sprawiedliwości społecznej) tych podmiotów.

Kryteria wyboru:

-obywatelstwo polskie;

-wiedza prawnicza;

-zawodowe doświadczenie;

-wysoki autorytet ze względu na walory moralne;

-wrażliwość społeczna.

RPO:

1) podejmuje sprawę;

2) wskazuje przysługujące wnioskodawcy środki działania;

3) przekazuje sprawę według właściwości;

4) nie podejmuje sprawy.

RPO zawsze musi zawiadomić wnioskodawcę i osobę, której wniosek dotyczy o podjętej decyzji.

Gdy podejmie sprawę-> postępowanie wyjaśniające prowadzone samodzielnie

RPO może również zwrócić się o zbadanie sprawy lub jej części do właściwych organów nadzoru, prokuratury lub organów kontroli państwowej, zawodowej, społecznej. Może również wystąpić do Sejmu o zlecenie zbadania określonej sprawy lub jej części przez NIK. RPO samodzielnie prowadzi postępowanie wyjaśniające wówczas prowadzi sprawę na miejscu, żąda wyjaśnień, dostępu do akt każdej sprawy prowadzonej przez naczelne i centralne organy administracji państwowej, organy jednostek samorządu terytorialnego, samorządowe jednostki administracji. RPO żąda również informacji dotyczącej sprawy rozpatrywanej przez sądy, prokuraturę i inne organy ścigania. Przeglądanie aktów sądowych i prokuratorskich ma miejsce w biurze. Ponadto RPO zleca sporządzenie z nich ekspertyz i opinii.

RZECZNIK PRAW DZIECKA

Po zbadaniu sprawy:

1. stwierdza, że nie zostały naruszone wolności i prawa;

2. może skierować sprawę do …

3. zwraca się do organu nadrzędnego wobec „naruszyciela” w celu podjęcia działań

4. rewizja nadzwyczajna

RPO może wystąpić do TK w sprawach właściwości TK oraz do SN z wnioskiem o wyjaśnienie przepisów prawnych budzących wątpliwości lub które spowodowały rozbieżności w stosowaniu. RPO ma inicjatywę ustawodawczą + nieformalne czynności określoną w przepisie prawnym- może wystąpić z wnioskiem do organu, który ma prawo inicjatywy ustawodawczej

Sejm na wniosek RPO może powołać 3 jego zastępców.

-ustawa z 6 I 2000r. bez nowelizacji reguluje instytucje RPD

-RPO stoi na straży praw dziecka (dziecko- od poczęcia do 18 lat);

-powoływanie i odwoływanie RPD- Sejm za zgodą Senatu na wniosek Marszałka Sejmu i grupy 35 posłów, 15 senatorów lub Marszałka Senatu

-kadencja- 5 lat (wygasa poprzez śmierć lub odwołanie; można pełnić funkcję RPD do 2 kadencji;)

-immunitet formalny i względny nietykalności;

-niepołączalny, apolityczny;

-RPD odwołuje Sejm za zgoda Senatu!;

-odwołanie RPD przed upływem kadencji- sytuacja analogiczna do RPO; wniosek od tych samych podmiotów co powołują;

-RPD powinien wykazywać aktywność na każdą informacje;

WYMIAR SPRAWIEDLIWOŚCI

Wymiar sprawiedliwości- działalność sądu, polegająca na konkretyzowaniu i realizowaniu norm prawnych w celu ochrony praworządności, a także rozstrzygania sporów prawnych (w Polsce- SN, sądy powszechne, sądy administracyjne, sądy wojskowe; SN nie jest sądem powszechnym).

Konst . art. 176

• jawność rozprawy (publiczna, ale są wyłączenia);

• jawność rozpatrywania sprawy- możliwość żądania protokołów, akta sprawy dla strony są jawne, nie wyklucza jej ochrona danych osobowych;

• zasada nadzoru judykacyjnego SN- art.183-> stąd uchwały SN w celu wyjaśnienia przepisu;

zasady:

• wyroki wydawane w imieniu RP;

• udział czynnika społecznego w rozpatrywaniu spraw;

• zasada powoływania sędziów przez prezydenta na wniosek KRS na czas nieoznaczony

cały TS- kadencja pokrywa się z kadencja Sejmu

• niezawisłość sędziów (podlegają jedynie konstytucji i ustawom; orzekanie tylko na podstawie ustawy i zgodnie z własnym sumieniem, sędziowie nie są związani instrukcjami co do rozstrzygania spraw) i niezależność sądów (od organów innych władz- inne władze-ich organy nie mogą zmieniać orzeczenia sądowego)

art. 181- immunitet sędziowski (nietykalności, materialny)

• zasada nieusuwalności sędziów;

• zasada jednolitości sądów- sądy wydaja wyroki w imieniu RP, jednolita podstawa orzekania

kontrola działalności administracji publicznej- NSA i sądy adm.

Art. 184 !

KRS- stoi na straży niezawisłości sędziów i niezależności sądów, podejmuje uchwały do TK, rozpatruje kandydatury na sędziów, wnioski o powołanie na stanowisko sędziego kierowane są do Prezydenta, przeniesienie sędziego w stan spoczynku, wybór rzecznika dyscyplinarnego, kodeks etyki zawodowej

POWTÓRKA:

Projekty ustaw o zmianie konstytucji, budżetu, podatkowej, dotyczącej wyboru Prezydenta, Sejmu, Senatu, organów samorządu terytorialnego, regulujących ustrój i właściwość władzy publicznej, kodeksy, projekty obywatelskie- I czytanie odbywa się na posiedzeniu Sejmu (także inne, jeśli Marszałek Sejmu uzna je za tak istotne, że winny być rozpatrzone na plenum Sejmu)

WNOSZĄ POPRAWKI:

15 posłów, przewodniczący klubu, upoważniony przez niego wiceprzewodniczący- poprawki wnoszone w imieniu klubu

Przewodniczący porozumienia, gdy reprezentuje co najmniej 15 posłów

Najpierw głosuje się poprawki najdalej idące, a po przegłosowaniu mówimy już o ustawie

Pat legislacyjny- związany był z koniecznością podwójnego głosowania

Inicjatywa ustawodawcza Senatu (jeśli Senat dostrzeże potrzebę wprowadzenia zmian legislacyjnych, wykraczających poza materie rozpatrywanej ustawy) a możliwość wnoszenia poprawek (dotyczy tylko przedmiotu danej regulacji)

Komisja może przedstawić wniosek o podjęcie inicjatywy ustawodawczej wraz z projektem odpowiedniej ustawy !

Zarządzenie ogłoszenia ustaw- w formie postanowienia, ogłasza Premier

Prezydent- kontrola prewencyjna (tylko prezydent) do TK, tez kontrola następcza = represyjna

Prawo weta- nie wyklucza się niekonstytucyjności przepisu, ale powinny przeważać inne względy, np. społeczne, finansowe etc.

Podpisanie ustawy a promulgacja

Podpisanie ustawy- stwierdzenie przez konstytucyjnie określony organ, że ustawa o danej treści została uchwalona przez parlament, organ nie może odmówić jej podpisania

Promulgacja- uznanie przez konstytucyjnie określony organ, że ustawa o danej treści została uchwalona przez parlament w sposób zgodny z konstytucją i że nabiera mocy wiążącej; organ może odmówić promulgacji stosując weto wobec ustawy

Tryby szczególne:

1. tryb pilny

2. uchwalania kodeksów (Komisja Kodyfikacyjna)

3. zgoda na ratyfikację umowy międzynarodowej (klauzula europejska

4. projekty ustaw implementacyjnych- wykonujących prawo UE

5. ustawa budżetowa i inne plany finansowe państwa

art. 116- przepis ogólny- niezależnie od tematu

art.221 (RM), 235 (ustrojodawca)- przepis szczególny

Na podstawie zwyczaju RM- prawo inicjatywy ustawodawczej- wychodzi z projektem- ad.3+ ale mogą też inne podmioty, należy dopuścić, 4 (ustawy partykularne, konkordat, inne związki wyznaniowe; art. 25 ustęp 5)

Ad.1.

Tryb pilny- tylko wobec projektów uchwalonych przez RM- ona decyduje o tym, który projekt ma być uznany za pilny (oprócz podatkowych)

Art.123

• skrócenie terminu dla Senatu (14 dni) i Prezydenta (7 dni);

• poza tym niewiele się zmienia;

• klauzula pilności może być wycofana przez RM przed rozpoczęciem 2 czytania;

inne rodzaje uchwał Sejmu:

1. rezolucje;

2. oświadczenia;

3. apele;

4. deklaracje.

Ad.1.

Zawiera wezwanie określonego organu państwowego do podjęcia wskazanego w rezolucji jednorazowego działania

Ad.2.

Zawiera stanowisko w określonej sprawie.

Ad.3.

Zawiera wezwanie do określonego zachowania się, podjęcia inicjatywy lub zadania.

Ad.4.

Zawiera zobowiązanie do określonego postępowania.

Uchwała- forma podejmowania decyzji

Procedura budżetowa:

Budżet państwa to roczny plan wydatków, rozchodów i dochodów-> patrz podręcznik

Rok budżetowy- obejmuje rok kalendarzowy, niezależnie kiedy procedura ustawodawcza dotycząca budżetu zakończy się

Zakaz obładowywania ustawy budżetowej- nie można zawierać w niej przepisów zmieniających inne ustawy.

Rok łamany- obejmuje 2 lata

Jeżeli ustawa budżetowa nie zostanie uchwalona w czasie, działalność ma miejsce w oparciu o projekt.

Przywilej normatywności ustawy budżetowej-w formie uchwały RM-> projekt ustawy budżetowej

Możliwe są przesunięcia środków, ale nie są możliwe dodatkowe wydatki. Ani Sejm ani Senat nie mogą zwiększyć deficytu budżetowego.

Minister Finansów tworząc projekt ustawy budżetowej opiera się na materiałach przekazanych mu przez dysponentów części budżetowych; jest on przedkładany RM wraz z uzasadnieniem; RM rozpatruje go, uchwala i przedstawia z uzasadnieniem w terminie do 30 września poprzedzającego rok budżetowy

Komisja Finansów Publicznych- działa w Sejmie

Senat- 20 dni; na poprawki lub w całości nie może odrzucić jej (?)

Prezydent- 7 dni na podpisanie, nie dysponuje prawem weta

TK- 2 m-ce na przeczenie

USTAWA- definicja materialna- normy generalne i abstrakcyjne (ogólne)- prawo powszechnie obowiązujące i definicja formalna- akt parlamentu w trybie ustawodawczym

3 rodzaje rozporządzeń:

1. rozporządzenia wykonawcze- kto może wydawać!

2. rozporządzenia z mocą ustawy- charakter ogólny i abstrakcyjny

3. rozporządzenia porządkowe wojewody

Wytyczne można wyczytać z treści całej ustawy, nie tylko z przepisu upoważniającego.

np. podmiotowe- wskazanie określonego uprawnionego podmiotu do wydania

Wiceminister może podpisywać za ministra a Minister Skarbu za Ministra Finansów nie może (zakaz subdelegacji).

Upoważnienie do wydania rozporządzenia musi być szczegółowe:

1. podmiotowe;

2. przedmiotowe;

3. treściowe.

Zarządzenia- wydawane w zakresie podporządkowania instytucjonalnego i funkcjonalnego

Upoważnienie do wydawania musi wynikać z ustawy-> może rozszerzać katalog, nie jest to katalog zamknięty

Oktrojowanie konstytucji, uchwalenie konstytucji- 3 odmiany -> rodzaje uchwalenia konstytucji

Zasady konstytucyjne- powołuje się na nie w uzasadnieniu orzeczenia

System organów państwowych-> modele

TK nie orzeka q ogóle o wyrokach. Orzeka on jedynie o konstytucyjności prawa; nie może zastępować postępowania sądowego, tworzy możliwość do ponownego rozstrzygnięcia sprawy, nie uchyla wyroku.

Konieczność uzasadnienia, bo jest domniemanie zgodności przepisu prawnego z konstytucja.

->Skarga konstytucyjna- tylko we własnym interesie, naruszenie praw konstytucyjnych

->wniosek do RPO w mieniu innej osoby (apatryda, cudzoziemiec)

Legalność- dotyczy działania lub zaniechania organu, organizacji, instytucji zobowiązanej do przestrzegania praw człowieka i obywatela (zgodność z prawem i zasadami współżycia społecznego)

• prawa i wolności z konstytucji i innych przepisów prawa, skarga- tylko te z konstytucji!

->Do TK i RPO- nie ma opłat

->Referendum- sprawy istotne dla państwa albo lokalne

Prezydent- postanowienie

Marszałek -postanowienie

Pod względem materialnym- zarządzenie

Forma- uchwała, postanowienie

->prawo do zarządzenia referendum

-> realizacja wyniku referendum, rozstrzygnięcie i wynik wiążący

-> referendum lokalne- tylko w zakresie konstytucji

-> pozycja ustrojowa, kadencja Sejmu

-> samorozwiązanie- nie istnieje!!!

->Tworzenie RM: element, który tworzy RM to złożenie przysięgi- do niej funkcjonuje stara RM

-> Zgromadzenie Narodowe (ZN)- charakter prawny (5 elementów)-> czy jest to organ państwa czy nie?, kompetencje ZN-> odpowiedzialność Prezydenta konstytucyjna i karna

Uchwała: celowe pociągnięcie łączne do odpowiedzialności konstytucyjnej i karnej-> żeby przed TS odp. RM

Przestępstwo popełnione w czasie urzędowania, nawet po upływie kadencji- odpowiada Prezydent przed ZN; okres przestępstwa- okres przedawnienia- tak jak w ustawach karnych

Przedawnienie za delikt- 10 lat

Zawsze wymagana jest uchwała do postawienia Prezydenta przed TS.

Musi być uchwała, żeby Prezydenta pociągnąć do odpowiedzialności karnej, jeśli nie ma wniosku czy większości to Prezydent nie odpowie

Osoby, którym premier powierzył kierowanie ministerstwem nie wchodzą w skład RM-> odpowiadają tylko za delikt konstytucyjny, a karnie przed sądem powszechnym jak Prezes NBP

Marszałek Sejmu wykonujący obowiązki Prezydenta odpowiada przed TS- tak mówi ustawa, konflikt z art. 198- wątpliwe czy można rozszerzyć ten zakres ustawą

Niezdolność do sprawowania urzędu przez Prezydenta: trwałe, nietrwałe

Akty urzędowe Prezydenta- podręcznik

Kontrasygnata- współdziałanie egzekutywy (RM)

Domniemanie na rzecz kontrasygnaty- dla ważności aktu urzędowego Prezydenta, żeby wywoływały skutki prawne

Prerogatywy- akty osobiste Prezydenta, nikt za nie nie ponosi odpowiedzialności politycznej

Umowy polityczne

W skład RM wchodzą wiceprezesi.

Rozporządzenia atrybucyjne- jest ono związane z powierzeniem resortu

Pozycja ustrojowa TK. Prezydent nie może wystąpić ze skarga konstytucyjną, ma tylko kompetencje Prezydenta. Lech Kaczyński może wystąpić ze skarga konstytucyjną, jeśli jego prawa i wolności zostały naruszone.

Kontrola konkretna- pytania prawne

-badanie konstytucyjności w ramach skargi konstytucyjnej

Art.190- wyroki TK

---