Wykład I

Źródła prawa konstytucyjnego. Pojęcie i przedmiot.

1) Dwa możliwe sposoby pojmowania prawa konstytucyjnego:

• pewien specyficzny zespół norm prawnych wyodrębnionych spośród gałęzi prawa -normy w państwie dotyczące ustroju państwowego (gosp. i społ.)

• termin umożliwiający wyszczególnienie dyscypliny nauk prawnych

2) gałęzie prawa - normy prawne dotyczące sfery ustroju państwa o zróżnicowanej mocy
prawnej (różne akty prawne, ale zawsze muszą się odnosić do ustroju)

-normy konstytucyjne = sensu large = w szerokim tego słowa znaczeniu -ustawa zasadnicza = sensu stricte = w wąskim tego słowa znaczeniu

3. Wspólnym mianownikiem musi być wspólny przedmiot regulacji - są nim INSTYTUCJE i ZASADY USTROJU PAŃSTWOWEGO (rozumianego jak najszerzej, czyli nie tylko politycznie)

4. Normy prawne konstytucji w znaczeniu średnim będą te normy, które za przedmiot swego uregulowania przyjmują 5 zagadnień: >

• Normy określające podmiot władzy zwierzchniej - suwerena

• W jaki sposób ów suweren sprawuje swoją władzę w państwie

- Zasady organizacji i punk. Organów państwowych i relacje między nimi - mechanizm sprawowania władzy

• Status jednostki w państwie - prawa i obowiązki

• Pozycja państwa w stosunkach zew. I wen.

Te 5 zagadnień składa się na pojęcie PRZEDMIOTU PRAWA KONSTYTUCYJNEGO.

5) drugie znaczenie - prawo konstytucyjne jest to termin, który umożliwia wyodrębnienie
pewnej dyscypliny nauk prawnych. Jest to tworzący pewien system zespół poglądów na temat
dyscypliny prawa, którą nazywamy prawem konstytucyjnym. Mówimy o nauce prawa
konstytucyjnego.

6) Zadaniem nauki jest:

Badanie źródeł prawnych - egzegeza - wyjaśnianie terminów, klasyfikowanie norm prawnych w odpowiednie instytucje

• 
  Badanie związków pomiędzy normą prawną a rzeczywistością społ. - polit. (Jaką rolę w życiu odgrywają instytucje?)

• badanie komparatystyczne - o porównawczym charakterze (w różnych państwach, okresach)

• prekursorem był Solon (jego reformy to efekt podróży i poznania różnych systemów politycznych i instytucji)

• nowoczesna komparatystyka prawnicza - pionierem jest Monteskiusz:

1869 r. - Francja - Towarzystwo Ustawa Prawa Porównawczego 1900 r. - Paryż -I Kongres Prawa Porównawczego

7) Inne nazwy prawa konstytucyjnego:

• lata 50-te / 70-te - Polska - prawo państwowe (występuje w Niemczech i Austrii). Przedmiotem zainteresowania jest państwo i jego instytucje. Każda norma prawna pochodząca od państwa, także kodeks np. karny.

• W okresie II RP, także w Niemczech, a przede wszystkim we Francji - prawo polityczne. Nazwa nawiązująca do XIX w. i autora J.J.Rousseau „Umowa społeczna. Zasady prawa politycznego'''')

8) Jakie miejsce w systemie prawnym zajmuje prawo konstytucyjne?

System prawny - ogół norm prawnych ustanowionych przez państwo, zapewniające ich

realizowanie. Musi być zwarty, wewnętrznie jednolity, uporządkowany, niesprzeczny. Musi tworzyć logiczny układ.

Częścią składową systemu prawa są normy prawne, które mogą być klasyfikowane wg różnych kryteriów. Najczęściej dzieli się na prawo publiczne i prawo prywatne (rzymskie), w XIX w. podział ten stracił nieco na ostrości, nie ma jednak nowego, bardziej aktualnego podziału.

9) Podział systemu prawnego:

a) prawo publiczne - normy, które dotyczą stosunków prawnych zachodzących pomiędzy
jednostką a państwem i różnymi podmiotami reprezentującymi państwo:

prawo międzynarodowe - stosunki pomiędzy państwami

- prawo wewnętrzne - stosunki wewnętrzne:

• prawo konstytucyjne (jest prawem wewnętrznym publicznym)

• prawo administracyjne

• prawo karne

b) prawo prywatne - normy, które regulują stosunki prawne pomiędzy osobami fizycznymi i

prywatnymi. Ma charakter prawa wewnętrznego: prawo cywilne

10) Klasyfikacja norm prawnych:

1. prawo materialne (normy prawne, które regulują stosunki prawne i porządkują cały system prawa)

2. prawo formalne - proceduralne - procesowe (normy prawne, które służą stosowaniu norm prawa materialnego)

11) Prawo konstytucyjne jest jedyną gałęzią prawną określającą normy całego porządku prawnego w danym państwie. Tylko tu pojawia się zjawisko bezpośredniego styku z innymi gałęziami prawa. Nie występuje w żadnej innej dziedzinie prawa - daje soki żywotne innym gałęziom prawa i je utrzymuje. Art.21 -prawo konstytucyjne + prawo cywilne = prawo własności Art.22 - prawo konstytucyjne + prawo cywilne = prawo handlowe Art.23 - prawo rolne Art.41 - prawo konstytucyjne + prawo karne

12) Źródło prawa konstytucyjnego:

- źródło prawa:

• znaczenie materialne (socjologiczne) - czynniki tworzące prawo, kształtujące się jako zjawisko społeczne; to obiektywne czynniki prawa społecznego wyrażające wolę suwerena w obowiązującej normie prawnej

• znaczenie formalne (prawne) - mówimy o formach egzekwowania prawa; to akty normatywne pochodzące od powołanych do ich istnienia organów państwowych

13) Co jest zasadniczym czynnikiem tworzącym prawo?

Jest to wola suwerena (podmiot władzy zwierzchniej) wyrażona:

- bezpośrednio (referendum rozstrzygające / referendum abrogacyjne - uchylające, nie
ma w Polsce, m.in. we Włoszech)

pośrednio (referendum opiniodawcze / mandat przedstawicielski)

Aby wola suwerena była wolą państwową musi być przeobleczona w odpowiednim trybie przez odpowiedni organ państwa, przez odpowiedni, właściwy akt prawny (nie dowolny; odpowiedni oznacza stosowny do treści i rangi suwerena).

14)

Źródłami prawa w ogóle są te akty prawne, które zawierają co najmniej jedną

obowiązującą normę prawną.

Źródłami prawa konstytucyjnego są te i tylko te akty prawne. które zawierają co

najmniej jedną obowiązującą normę, którą można zaliczyć do przedmiotu prawa

konstytucyjnego.

s

15) Czego nie zaliczymy do źródeł prawa konstytucyjnego?

• wszystko co nie jest aktem normatywnym np. orzecznictwo sądowe ani orzecznictwo trybunałowe

• opinie formułowane w doktrynie prawa konstytucyjnego

• opinie o czysto politycznym charakterze

• reguły religijne, opinie hierarchii duchownych

16) Klasyfikacja źródeł prawa konstytucyjnego:

Rozmaitość źródeł prawa konstytucyjnego powoduje, że musimy dokonać pewnej ich systematyzacji, aby ustalić ich hierarchię, która zapewni jedność i spójność systemu państwa.

k

i

- konstytucja państwa-urządzanie państwa w oparciu o ten akt

- konstytucja - szczególny sposób zorganizowania życia społecznego i politycznego, a

także gospodarczego; termin jest równoważny pojęciu formy państwa i systemu
rządów

a) pojęcie materialne - obejmuje wszelkie normy pisane i niepisane, pod warunkiem, że

odnoszą się one do tego, co nazywamy przedmiotem prawa konstytucyjnego. Np.

konstytucja Wielkiej Brytanii (nie tylko ustawy z różnych epok, ale także zwyczajowe

prawo konstytucyjne, różne konwenanse konstytucyjne)

b) pojęcie formalne - normy prawne, przyjęte w drodze szczególnego postępowania i

zawarcia w akcie, praw o szczególnej nazwie np. Izrael (na jego konstytucję składa się

11 ustaw zasadniczych)

i

Konstytucja niepisana= materialna (w państwie króluje kilka aktów, które regulują ustrój tego państwa)

Konstytucja pisana = formalna (obejmuje jeden akt prawny zwany konstytucją, ale może obejmować także kilka bądź kilkanaście aktów prawnych, które mają taką samą moc prawną.

Wykład II

Konstytucja pisana i niepisana.

. .

Konstytucja rzeczywista - niemiecki socjaldemokrata Lassalle - pojawiło się w trakcie
konfliktu konstytucyjnego pruskiego 1861-63, 1862 Lassalle wygłosił 2 słynne odczyty:

„O istocie konstytucji"

„Co teraz?"

Jako pierwszy sformułował socjologiczno - polityczną definicję konstytucji: Jest to faktyczny, rzeczywisty układ sił społeczno-politycznych w państwie.

•

Nie były to konstytucje w dzisiejszym słowa znaczeniu. Takimi konstytucjami były

dopiero Konstytucja USA z 1737(weszła wżycie w 1789), potem Konstytucja 3 V

1791, a także konstytucja francuska z 1791 i konstytucja jakobińska z 1793r.

Idea konstytucji pisanej-istotne czynniki, które bezpośrednio przyczyniły się do

narodzin idei konstytucji pisanej:

1. 
   
   
   
   Poglądy szkoły natury- naturalne prawa jednostki ograniczają władzę, naruszenie władzy przez jej piastunów, pozwala na nieposłuszeństwo, warto, więc żeby naturalne prawa jednostki były gdzieś spisane, aby władza je respektowała je

2. Teoria umowy społecznej(J. J. Rousseau)-umowa pomiędzy i panującym; konstytucja staje się zmaterializowaniem umowy społecznej, umowa będzie określała uprawnienia władzy i ludu

3. Teoria podziału władzy (Monteskiusz)- postulat rozdzielenia władzy skupiającej się w ręku władcy w celu zapewnienia ochrony praw jednostki. Trzy władze mają się równoważyć. Podział ten ma ograniczyć możliwość supremacji jednej z nich. Trójpodział staje się podstawowym kanonem nowoczesnego konstytucjonalizmu

4. Przełom światopoglądowy dokonujący się w XVIII i pojawienie się prądu myślowego zwanego racjonalizmem- wypiera światopogląd teologiczny. Rozum, czyli ratio i doświadczenie są podstawą poznawania rzeczywistości. Nowe instytucie ustrojowe powinny być budowane według kryterium racjonalności, jako

doskonalsze muszą mieć odzwierciedlenie w konstytucji. Ona ma stanowić

najwyższy autorytet w państwie. Tomasz Paine nazywa ją biblią narodów.

5. - teoria egalitaryzmu

- teoria liberalizmu

pod wpływem tych teorii w XVIII/ XLX głoszono dwa hasła: równości i wolności

.

6. Wojny napoleońskie- rozniesienie idei po całej Europie i poza nią- rozbudzone

społeczne, polityczne dążenia, sprzyja temu rozwój stosunków kapitalistycznych

Wiosna Ludów- nadwątlenie podstaw dotychczasowych monarchii absolutnych,

ruszyła machina przeobrażeń społecznych. Rodzi się nowa monarchia

konstytucyjna. . .

Cechy konstytucji

najwyższa moc prawna- jest to siła derogująca, jaką posiada dany akt, czyli natężenie możności zmiany przez konstytucję innych aktów normatywnych a jednocześnie stopień jej odporności na zmianę ze strony innych aktów normatywnych

- / szczególna moc norm konstytucyjnych- normy konstytucyjne muszą być w

jednakowym stopniu realizowane przez wszystkie instytucje,

Wykład III

Zmiana konstytucji może być całkowita lub częściowa:

zmiana całkowita- rewizja konstytucji- w całości nowy tekst, lub zmiana zasad

naczelnych; obowiązuje utrudniony, specyficzny tryb postępowania

Taką konstytucje posiada każde państwo. Konstytucja pisana musi odzwierciedlać §

konstytucję rzeczywistą, jeśli nie jest zwykła kartką bez szacunku. Konstytucja pisana musi |

przystawać do faktycznych sił w państwie. Ta która nie przystaje staje się fikcja prawną. |

Polska- rok 1989; powrót m.in. dwuizbowego parlamentu, kontraktowy Sejm, wybory do |

senatu w pełni wolne . \

L 460 mandatów, 69 - lista ogólnokrajowa

Reszta - lista okręgowa

65%- strona koalicyjno rządowa

35%- strona opozycyjna

Wybory czerwcowe- Obywatelski Klub Parlamentarny 99 mandatów w senacie

Do sejmu trzeba było przeprowadzić drugą turę wyborów na mocy której został wybrany

parlament.

Wybór prezydenta przez Zgromadzenie narodowe- gen. Wojciech Jaruzelski- wybrany

przewagą 1 głosu. Jaruzelski w pierwszej kolejności musi powołać rząd. W Art. 3 Ustęp l

zawarta treść o kierowniczej roli partii w państwie. Powierza więc misję utworzenia gabinetu

przedstawicielowi PZPR gen. Czesławowi Kiszczakowi.

Kiszczak zaprasza do siebie ugrupowania satelickie, ale nikt nie przychodzi na rozmowę.

Zaproszeni goście pojechali do Gdańska, do Lecha Wałęsy, więc Kiszczak rezygnuje z

utworzenia gabinetu. Jaruzelski dochodzi do wniosku ze błąd tkwi w konstytucji, gdyż nie

przystaje ona do sytuacji społeczno politycznej, jaka wytworzyła się po obradach okrągłego
stołu. Łamie więc konstytucję i powierza misję utworzenia gabinetu przedstawicielowi

opozycji - Tadeuszowi Mazowieckiemu

Zakres znaczeniowy regulacji konstytucji:

1. konstytucje pełne - regulują w sposób pełny, wyczerpujący ustrój państwa, zawierają postanowienia oraz tryb zmian tych postanowień; są konstytucjami sztywnymi- zmienianymi tylko w szczególnym trybie

2. niepełne- krótkie, tymczasowe: są elastyczne- tryb uchwalania zmiany taki sam jak przy uchwalaniu ustawy

3. 20II 1919-uchwała normatywna Sejmu Ustawodawczego

19 II1947

17 X 1992

Konstytucja - akt prawny o szczególnej bo najwyższej mocy prawnej, o szczególne formie, j

czego wyrazem jest szczególna nazwa itryb uchwalania i zmiany konstytucji oraz cechą i

konstytucji jest szczególna jej treść. i

Główne czynniki konstytucjo twórcze( to co zadecydowało o powstaniu konstytucji pisanej, czyli formalnej)

1. Już w greckie polis istniały pojęcia będące fundamentem prawnym, regulujące porządek demokratyczny: IZONOMIA, ale też istniały w stadium zaczątkowym pojęcia odnoszące się do zasad równości i sprawiedliwości, co obejmowało pojęcie EUNOMIA

2. W średniowieczu w różnych państwach spotykamy akty o doniosłym znaczeniu ustrojowym:

• Wielka Karta Swobód

• Złota Bulla na Węgrzech . - Konstytucja Nihil Novi

Jej wejście w życie będzie też zależało od jej wykonania. Muszą być wydane akty ustawodawcze, które wykonają postanowienia konstytucji

Wprowadzenie w życie konstytucji musi określić sam ustrojodawca, który może to zrobić w różnych formach

- w samej konstytucji

przepisy interporalne- międzyczasowe

przepisy końcowe i przejściowe mogą być zapisane w osobnej ustawie

Zaletą pierwszego sposobu jest to, że ważne przepisy znajdują się w samej

konstytucji. Wadą jest to, że te przepisy szybki się dezaktualizują(np. art. 237)

Bywa, że postanowienia konstytucji są zbyt ogólne, potrzebne jest, więc wydanie

ustawy zwykłej doprecyzującej postanowienia konstytucji, jest to tzw. USTAWA

PRZECHODNIA

Np. Art. 126 konstytucji marcowej 17 III 1921- ustawa przechodnia 20 V 1921 w

sprawie tymczasowej władzy zwierzchniej w RP

Wejście w życie konstytucji może być uzależnione od wyraźnie określonego okresu(od promulgacji-publikacji do obowiązywania)

- vacatio legis - spoczywanie ustawy, wynosi 14 dni do wprowadzenia ustawy,
czasem może ulegać przedłużeniu i wynosi wtedy odpowiednio: 3m-ce, 6m-cy,
l rok

Konstytucja 1997- 3m-ce vacatio legis-17 VIII 1997 ogłoszona, obowiązuje od 17 X1997

PROMULGACJA

Oficjalne potwierdzenie najczęściej przez głowę państwa, że konstytucja pochodzi

od uprawnionego organu i ze została uchwalona w odpowiednim trybie; oficjalnie

zobowiązuje organy państwowe i obywateli do jej przestrzegania. Składa się z 4

części:

potwierdzenia

• formuły nagłówkowej

• nakazu publikacji

• klauzuli wykonawczej

Konstytucja hiszpańska(l978) - skrócona promulgacja Konstytucja włoska- rozszerzona promulgacja

PUBLIKACJA

Oficjalne podanie w oficjalnym organie publikacyjnym do wiadomości obywateli. Jest

częścią składową promulgacji.

Bywa, że w postanowieniach przejściowych i końcowych wskazuje się, kto jest odpowiedzialny za wykonanie konstytucji. Nawet bez bezpośredniego wskazania zawsze odpowiada rząd. Art. 236 naszej konstytucji zobowiązuje rząd do przedstawienia projektów ustaw wykonawczych do konstytucji w ciągu 2 lat.

zmiana częściowa- nowelizacja- zmiana niektórych treści, polega na zmianie
postanowień dotychczasowych bądź uzupełnień; tryb jak przy uchwalaniu
ustaw

(rewizja)

Konstytucja hiszpańska z 1978(art. 167, 168) przewiduje przyjęcie reformy kwalifikowaną
większością 2/3 głosów dwóch izb Kortezów Generalnych. Później kortezy są rozwiązywane
i wybierane są nowe, które ponownie głosują nad zmianą(musi być kwalifikowana większość
2/3 głosów). Następnie zmiana musi zostać zatwierdzona w referendum konstytucyjnym.
Nowelizacja - projekt musi być przyjęty większością3/5 obu izb, referendum musi się odbyć

jeśli po 15 dniach zarządza go jedna z izb( referendum fakultatywne)

Do konstytucji wprowadza się także szczególną kategorię postanowień, które nie podlegają

zmianie nawet w trybie przewidzianym dla rewizji konstytucji

Przykłady:

- konstytucja francuska V republiki- nie może być przedmiotem zmiany ustrój
republikański(zakaz restytucji monarchii)Art. 89 u 5
konstytucja grecka art. 110- republika parlamentarna (zakaz restytucji

monarchii) konstytucja RFN-1949- federalna struktura, zasada współudziału landu w

tworzeniu prawa, normy dotyczące podstawowych praw jednostki
konstytucja portugalska- zasada rozdziału kościoła od państwa, pluralizm
polityczny, prawo do demokratycznej opozycji

metoda poprawek- zmiany konstytucji zachowują swoją odrębność, stanowią uzupełnienia

- metoda bezpośredniej zmiany konstytucji- inkorporowanie nowych przepisów

przy jednoczesnym usuwaniu tych, które straciły wartość prawną Stabilność konstytucji: Stabilna konstytucja USA(26 poprawek), australijska(6), nie nowelizowana konstytucja japońska 3 listopada 1946(narzucona przez Amerykanów) 1919-1999 Konstytucja fińska- formalnie zmieniana niewiele razy, ale było dużo

odstępstw od jej postanowień

Konstytucja dominikańska- zmieniana 50 razy w ubiegłym stuleciu
Konstytucja meksykańska- proklamuje zasadę nienaruszalności ustawy

zasadniczej, możliwe są tylko zmiany częściowe

Konstytucja stanu Jukatan- 1841, wprowadza instytucję skargi konstytucyjnej

WEJŚCIE W ŻYCIE KONSTYTUCJI

Oznacza nabranie przez konstytucję mocy obowiązującej

Uchwalenie nie oznacza, że konstytucja wchodzi w życie, może być

skasowana, nawet jej oficjalne ogłoszenie nie oznacza, że wszystkie treści

wchodzą w życie

Zasadą jest. że tekst ogłoszony może obowiązywać w praktyce i być

stosowany, ale wejście w życie niektórych postanowień jest uzależnione np. od

powstania nowych instytucji

obywatele- normy dotyczące praw i wolności zostały odpowiednio rozwinięte w aktach ustawy; niewystępowanie kontroli pozaparlamentarnej konstytucyjności prawa pośrednio: cala konstytucja albo przynajmniej poważna jej część(prawa i obowiązki obywatelskie) jest bezpośrednio stosowana, obowiązuje wszystkich; pozaparlamentarna kontrola; model państw demokratycznych

NORMY KONSTYTUCYJNE

Wszystkie mają taką samą moc prawna, powinny być równo przestrzegane, faktycznie istnieje wśród nich wewnętrzna hierarchia.. Podział ze względu na treść: a) materialne- regulują granice i program działalności państwa, a jednostkę(?)

b) proceduralno-organizacyjne- dotyczą organów państwowych(organizacji organów, procedur)

'■■'i Systematyka

Tekst jest uporządkowany

- części, działy, rozdziały, przepisy(art, paragrafy, ustępy, podpunkty, litery)

a) ogólna- duże fragmenty konstytucji: części, działy, rozdziały; nie jest tylko zabiegiem

techniczno- legislacyjnym, rodzi się pod wpływem pewnych koncepcji(filozoficzne, religijne,
historyczne); zawiera aksjologię konstytucji- system wartości konstytucji; układ wewnętrzny

treści może oznaczać pewne priorytety co do pewnych koncepcji politycznych, religijnych,

ustrojowych
b)szczegółowa- struktura wewnętrzna przepisu prawnego(np. paragraf, ustęp); nie ma takich

zależności jak przy systematyce ogólnej; założenia techniczno-legislacyjne są uniwersalne,

nie podlegają wpływom politycznym, ideologicznym

1

FUNKCJE KONSTYTUCJI
Jako akt podstawowy spełniać kilka istotnych funkcji. Funkcje konstytucji są to skutki

społeczne, jakie wywołuje w sposób stały w danej społeczności, istnienie konstytucji w

odniesieniu do określonej sfery rzeczywistości albo rola w rzeczywistości społeczno-

politycznej danego państwa.

a) funkcja prawna- jest aktem normatywnym, reguluje stosunki polityczne, społeczne
f. jurydyczna- uznanie konstytucji jako podstawowego źródła prawa w państwie, akt
supremacyjny(art. 8)

Z konstytucją muszą być zgodne wszystkie przepisy o randze niższej. Konsekwencją jest bezpośrednie stosowanie konstytucji i istnienie instytucjonalnych gwarancji: Trybunał Stanu, Trybunał Konstytucyjny

b) funkcja integracyjna-służy integracji społecznej, jest wyrazem zgody pomiędzy
dążeniami różnych grup społecznych. Ma stworzyć pewną spójna i zintegrowaną
całość

• określa formy udziału obywateli w kształtowaniu państwa

• zbliża jednostkę do państwa

• musi przewidywać mechanizmy prawne rozstrzygające spory w spluralizowanym społeczeństwie

Wykład IV

PREAMBUŁA

Inaczej: ustęp, część wstępna, arenga, proklamacja wstępna

• poprzedza tekst konstytucji, ma charakter uroczysty, ale nie jest konieczna

• często występuje w konstytucjach państw nowo odrodzonych, gdzie ruszyły przeobrażenia ustrojowe; wstęp podkreśla szczególny, przełomowy moment w historii państwa

• może mieć postać jednozdaniową- konstytucja USA, kilkuzdaniową-konstytucja hiszpańska, wielostronicową- konstytucja japońska

• zwykle ma charakter świecki, ale może mieć też charakter religijny np.

konstytucja grecka ;

Mur separacji pomiędzy religią a państwem- konstytucja USA z 1787. Jednak różne

ceremoniały są nacechowane religijnie(przysięga prezydenta, na banknocie widnieje napis

„Ufamy Bogu")

Konstytucja hiszpańska z 1978-brak invocatio dei

Preambuła zawiera:

wskazanie na ustrojodawcę

• genezę ustroju

• cele do jakich ma służyć ustrój konstytucyjny Jeśli sędziowie Trybunału Konstytucyjnego potrafią z treści preambuły zbudować normę prawną to nie należy jej odmawiać charakteru normatywnego

STOSOWANIE KONSTYTUCJI

Proces ustalania w wiążący sposób przez organ państwa skutków prawnych dla określonych
podmiotów na podstawie norm obowiązującego prawa. Efektem stosowania konstytucji jest
akt stosowania konstytucji. Konsekwencją jest ustalenie praw i obowiązków adresatów aktu
albo określenie stanu prawnego, co do którego zaistniały wątpliwości. Według konstytucji da
się ustalić jakie podmioty będą ją stosowały bezpośrednio- samoistnie, bez potrzeby
rozwijania w ustawach i pośrednio.

2 modele stosowania

a) samoistne- dane stosunki społeczne organ orzekający może oceniać bezpośrednio na
podstawie przepisu konstytucyjnego; przepisy konstytucji dają wprost podstawę do
oceny stosunków społecznych; do sytuacji faktycznej jesteśmy w stanie dopasować
opis normy konstytucyjnej

b) niesamoistne- sytuacja, gdy do wydania np. orzeczenia należy stosować zarówno
normę konstytucyjną jak i normę ustawową która stanowi ustawę transformującą;

posługiwanie się przy stosowaniu konstytucji transmisją, którą jest ustawa doprecyzowująca postanowienia konstytucji. Norma konstytucyjna musi być rozwinięta 2 modele stosowania:

bezpośrednio: naczelne organy państwa- parlament sędziowie- podlegli konstytucji i ustawom

Klauzule tradycyjne przyjmowane przez doktrynę, orzecznictwo trybunałowe. Sfery wyłączności uległy zmianie, reinterpretacji, nie ma uniwersalnych poglądów, jakie treści powinny być regulowane w ustawie

I teza- ustawa może normować każde zagadnienie, jeżeli nie zabrania tego
wyraźnie konstytucja

II teza- powinien regulować każdą sprawę, która w przeszłości była normowana
już przez ustawę

Większość konstytucji wskazuje tzw. Materie ustawowe- zastrzeżenia dla ustawy. W różnych krajach różne, ale wszędzie zastrzega się do regulacji ustawowej sferę praw i wolności jednostki w państwie. Poza sferą praw wolności obywatelskich, materie ustawowe zwykle obejmują:

regulowanie zasad działania organów państwowych - budżet państwa(rząd ma wyłączność inicjatywy budżetowej)

Wszelkie ustawy, które zawiera normy, za przedmiot regulowania przyjmują przedmiot prawa konstytucyjnego./ Są to ustawy, które będą dotyczyć ustroju i zasad funkcjonowania samorządów, organów państwa, Trybunału K, NIK, wymiaru sprawiedliwości

ZASADA PRYMATU USTAWY

Wola państwa wyrażona w formie ustawy posiada pierwszeństwo prawne w stosunku do każdego innego sposobu wyrażania woli państwowej z wyjątkiem działań bezpośrednich suwerena(oddziałującym bezpośrednio np. referendum rozstrzygające).

INNE AKTY PRAWNE O MOCY USTAWY

- dekret z mocą ustawy

rozporządzenie z mocą ustawy- tą nazwę przyjmuje nasza konstytucja Art.

234.Ust. 1, 2 Geneza dekretu sięga francuskiej karty praw z 1814: art. 14 wydawanie ordonansów w razie konieczności państwowej bądź niebezpieczeństwa państwa, przez króla Karol X- 1830- zawiesił prawo prasowe i ordynację wyborczą co doprowadziło do rewolucji lipcowej. Po tym zaczęto reglamentować(ograniczać) prawnie możliwości ich użycia

Polska- stan wojenny- rozporządzenie z mocą ustawy. Powinno zostać zatwierdzone przez sejm na najbliższym posiedzeniu gdyż tego wymagała konstytucja.

Stosowanie dekretów zawsze budziło zastrzeżenia, ale także mogą być przydatne. Mają 2 wspólne właściwości:

odmienny tryb uchwalania (inaczej niż ustawa)

specjalna klasyfikacja( z mocą ustawy) 6 cech charakteryzujących dekret z punktu widzenia ustrojowego:

akt prawny- normatywny

musi mieć charakter generalny- powszechna skuteczność

reguluje materię zasadniczo zastrzeżona dla ustawy

- moc równa mocy ustawy zwykłej

3. funkcja organizacyjna- statut organizacyjny państwa, określenie instytucji, porządku prawnego

4. funkcja programowa- f. Dynamiczna lub programowo dynamiczna; Zadaniem konstytucji nie jest jedynie raz na zawsze wytyczenie modelu państwa, powinna także określić kierunki rozwoju państwa, jego instytucji, nie może być bilansem przebytej drogi państwa( jak mówił Stalin), winna zawierać akty stabilizujące- f. Petryfikująca-konstytucja bilansuje i konserwuje pewien układ, a jednocześnie stara się nadać przepisom ogólny wyraz, otwarty, aby kształtować zróżnicowane społeczeństwo, ma reagować na wyzwania rzeczywistości, co do funkcjonowania państwa i społeczeństwa, ale też ma być programem, stymulatorem z określeniem aktualnych realiów

5. Funkcja wychowawcza- pewien system wartości, przekonania społeczne, idee, aby dążyć do ich realizacji, oddziaływuje na świadomość społeczną w obszarze powszechnym i na poszczególnych obywateli, podstawa ludzkiego współdziałania musi być zgodna, co do pewnych fundamentów:

życie ludzkie

godność

wolność

równość

sprawiedliwość

WYKŁADY

ŹRÓDŁA PRAWA KONSTYTUCYJNEGO

A) ustawa konstytucyjna, ustawa o zmianie konstytucji- posiadają dwie te same cechy co konstytucja:

maja najwyższa moc prawną

są uchwalane w ten sam sposób, te same procedury zmiany Różni: zakres materii, która obejmuje przedmiot regulacji, jest on większy Często służy uchylaniu, zmienianiu, uzupełnianiu konstytucji o nowe normy. W Polsce do 1997 były 2 normy:

ustawa konstytucyjna- głębsza zmiana konstytucji, modyfikacja zasady

ustrojowej, jednorazowe uchylenie konstytucji

ustawa o zmianie konstytucji- typowa, częściowa nowelizacja; obecnie do

każdej zmiany konstytucji według Art. 235 c) ustawa zwykła- akt normatywny który charakteryzuje się:

akt generalny powszechnie obowiązujący

najwyższa moc prawna po konstytucji

akt podejmowany z zasady przez parlament

Delegacja ustawodawcza- upoważnienie innego organu do tworzenia ustaw. Organ upoważniony ściśle w granicach upoważnienia może zawieszać, zmieniać, dopełniać lub wprowadzać nowe rzeczy.

uchwalona przy pomocy ścisłe procedury, która musi być wyznaczona ramami

konstytucji Podstawowa regułą działalności ustawodawczej jest związana z konstytucją, co do treści i formy Treść: Sfera wyłączności ustawy

-pojęcie wolności - wolność to naturalna zdolność człowieka do podejmowania aktów woli wraz z możliwością ich swobodnej realizacji

-prawo - to sytuacje, w których jednostka bez względu na posiadany przez nią konkretne właściwości czy cechy jej egzystencji może korzystać z przyznanych jej uprawnień, -prawa człowieka - prawa przyrodzone, bo wywodzące się z przyrodzonej godności każdej osoby; są to możliwości każdego człowieka, możliwości te są równe, niezbywalne i uniwersalne w sensie podmiotowym, przedmiotowym, teoretycznym i czasowym -prawa obywatelskie - stanowią szczególną kategorię praw człowieka wiążącą konkretną osobę z określonym państwem, prawo to również mają swoje naturalne źródło w ludzkiej godności.

Prawa polityczne - główna różnica w prawach przyznawanych w danym państwie (tzn. obywatelom a apatrydom, bezpaństwowcom)

Art.32. Z niego mamy wywieść dwie fundamentalne zasady:

ZASADĘ RÓWNOŚCI I ZAKAZU DYSKRYMINACJI

Mieści w sobie kilka elementów:

-równość praw

-równość wobec prawa

-równość traktowania przez władzę publiczne

Organy państwa mają obowiązek niwelowania istniejących różnic między jednostkami; aby osiągnąć faktyczną równość. Działania państwa na rzecz faktycznej równości - zasiłki, kary, szkolenia, renty, refundowanie kosztów na rzecz pracy niepełnosprawnych, wobec dzieci.

-dyskryminacja - zróżnicowane traktowanie osób znajdujących się w obiektywnie takiej samej sytuacji, a odmiennie traktowanie nie ma racjonalnej podstawy. Zakaz dyskryminacji sprowadza się do wymogu kreowania dodatkowych ubezpieczeń wszędzie tam, gdzie jest to niezbędne dla osiągnięcia faktycznej równości podmiotów objętych ochroną prawną.

Kryteria niedozwolonej dyskryminacji:

-wyznanie

-rasa

-płeć

-poglądy

-status majątkowy

-status społeczny

-narodowość

-wiek

Art.35. Prawo IV generacji

Mniejszości narodowe i etniczne mają prawo do zachowania i rozwoju własnego języka, obyczajów, tradycji i kultury. Przejawem czego są szkoły, udzielanie pomocy organizacjom, fundacjom, zrzeszeniom.

Wolności, prawa i obowiązki obywatelskie

Zasady ogólne (Art.30. - 37.):

1. nienaruszalność godności człowieka Art.30.

4 3

• wydawany przez organ inny niż parlament, ale uprawniony do tego konstytucyjnie

• wydawany w sytuacjach i pod warunkami

Ograniczenia czasowe i przedmiotowe

Stany konieczności państwowej uzasadniają istnienie dekretu. Wynikają w warunkach

krytycznych, kiedy szybkie podjecie decyzji jest konieczne, aby uniknąć sytuacji luki

prawnej, która trzeba będzie uzupełniać praktyką( często przeciw lub obchodzącą

konstytucje)

W czym wyraża się zasada reprezentacji:

• sprawowanie władzy przez Naród poprzez organy przedstawicielskie Jakie formy demokracji bezpośredniej zawiera Konstytucja z 1997r.:

• referendum zwykłe

• obywatelska inicjatywa ustawodawcza

Wolności i prawa człowieka i obywatela

- opcja uniwersalistyczna - zakłada ona prymat celów i interesów państwa

(prawo botalibara)

• opcja indywidualistyczna - głosi, że najważniejsze są interesy człowieka, a struktury państwa powinny mu się podporządkować

• trzy rozwiązania systematyczne (w konstytucji):

-normowane w odrębnym rozdziale

-rozmieszczone w różnych rozdziałach konstytucji

-umieszczone poza konstytucją w odrębnym dokumencie (Francja, Czechy, Słowacja, Izrael, Kanada)

Katalog praw i wolności (zmienny w czasie)

Międzynarodowe prawa człowieka

Prawa cywilne i polityczne określone są mianem PRAW PIERWSZEJ GENERACJI

Prawa społeczne, gospodarcze, i kulturowe określone są mianem PRAW DRUGIEJ

GENERACJI

PRAWA TRZECIEJ GERNERACJI to tzw. prawa solidarnościowe - prawo do pokoju, prawo

do czystego środowiska naturalnego, do światowego dziedzictwa narodów.

PRAWA CZWARTEJ GENERACJI są to prawa mniejszości narodowych.

W ścisłym znaczeniu za prawa człowieka ujmuje się prawa I i II generacji tj. które służą jednostce w sposób bezpośredni. Natomiast prawa III i IV generacji są traktowane w charakterze celów politycznych państwa.

Jednostka może bezpośrednio powołać się na prawa i wolności obywatelskie Art. 8 Ust. 2

AU

-stan klęski żywiołowej (stany nadzwyczajne)

-indywidualne (na mocy prawomocnego orzeczenia sądu lub ubezwłasnowolnienie)

Mogą być ustanowione tylko w ustawi; nie mogą jednak naruszać ich istoty, dopuszczalne są ze względu na:

-bezpieczeństwo

-porządek publiczny

-ochronę środowiska

-zdrowie

-moralności publicznej

-wolności i praw innych osób Obowiązuje wymóg legalności, celowości i proporcjonalności stosowanych ograniczeń.

Art.82. - 86.

1. obowiązki o charakterze powszechnym:

-obowiązek przestrzegania prawa RP Art.83.

-ponoszenie ciężarów i świadczeń publicznych, określonych w ustawie Art.84. -dbałość o stan środowiska i ponoszenie odpowiedzialności za spowodowanie przez siebie jego pogorszenia Art.86.

2. obowiązki o charakterze obywatelskim:

-obrona ojczyzny (służba wojskowa) Art.85. -wierność RP oraz troska o dobro wspólne Art.82.

3. Środki ochrony wolności i praw Art.77 - 81

gwarancje prawno - instytucjonalne ochrony wolności i praw jednostki a)zasada wynagradzania szkody wyrządzonej jednostce przez niezgodne z

prawem działania organu władzy publicznej i zapewnieni

poszkodowanemu drogi sadowej do dochodzenia naruszonych wolności i

praw. b)zasada kontroli instytucyjnej polegającej na możliwości zaskarżenia

orzeczeń i decyzji wydanych w I instancji. c)instytucja skargi konstytucyjnej d)możliwość wstąpienia do RPO z wnioskiem o pomoc w ochronie wolności i

praw, które zostały naruszone przez organy władzy publicznej.

Trybunał Konstytucyjny

(Ustawa o TK z 1 sierpnia 1997, Dz.U. 102)

I.

Organ powołany do kontroli konstytucyjności prawa.

1976r. - Rada Państwa otrzymuje takie zadanie (nowelizacja konstytucji)

26 III 1982r. - nowelizacja konstytucji z 1952 r. - wprowadzono IV Rozdział o tytule:

Trybunał Konstytucyjny, Trybunał Stanu i NIK

29 IV 1985r. - ustawa o TK

31 VII 1985r. - przepisy w sprawie szczegółowego trybu postępowania przed TK

1989r. - nowelizacja z września i grudnia poszerzyła dotychczasowe kompetencje TK:

-o ustalenie powszechnie obowiązującej wykładni ustaw

-o orzekaniu o sprzeczności z konstytucją celów lub działalności partii politycznych 1992r. - ustawa konstytucyjna o wzajemnych stosunkach między władzą wykonawczą i ustawodawczą i o samorządzie terytorialnym (Mała Konstytucja)

2. wyłącznie ustawowo możliwość ograniczeń w zakresie korzystania z konstytucyjnych

3. wolności i praw Art.31. Ust.3.

4. nienaruszalność istoty wolności i praw Art.31 .Ust.3

5. równość wobec prawa Art.32. Ust.l

6. nabywanie i utrata obywatelstwa polskiego Art.34.

7. zapewnienie praw mniejszościom narodowym i etnicznym Art.35

8. prawo obywateli polskich podczas pobytu zagranicą do opieki za strony RP Art.36.

9. -dotyczy korzystania z konstytucyjnych praw o wolności przez wszystkie osoby

10. znajdujące się pod władzą RP Art.37.

-Katalog praw i wolności konstytucyjnych obejmuje 3 grupy:

1. wolności i prawa osobiste

2. wolności i prawa polityczne

3. wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne

W każdej z tych grup możemy wyróżnić dwie kategorie: -prawa i wolności człowieka -prawa i wolności obywatelskie

ad. 1 .wolności i prawa osobiste dotyczące obywateli: Art.55. Wolność od ekstradycji Art.52. Wolność od wydalenia z kraju

Prawo powrotu do kraju Art.51. Wolność od zbierania, gromadzenia i przechowywania informacji o

obywatelach innych niż nie będące w demokratycznym państwie

prawa.

ad.2.wolności i prawa polityczne:

Art.60. Prawo dostępu do służby publicznej

Art.61. Prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne prawo do uzyskiwania informacji obejmuje dostęp do dokumentów oraz wstęp na posiedzenia kolegialnych organów władzy publicznej

Art.62. Prawo do udziału w referendum i wyboru Prezydenta, posłów, senatorów i przedstawicieli do samorządu terytorialnego. Czynne i bierne prawo wyborcze.

ad.3.wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne: Art.67.Ust. 1 i 2

Art.68. Art.70.Ust. 3 i 4 Art. 74. Art.75.

-obowiązek - to skierowane do jednostki nakazy prawne dotyczące określonych zachowań, których celem jest ochrona i rozwój najważniejszych dóbr społecznych istotnych zarówno dla interesu indywidualnego, jak i powszechnego.

-ograniczenie korzystania z praw, wolności i obowiązków: -stan wyjątkowy i wojenny

4Ś

TK był ustanowiony poza systemem władzy sądowniczej jako organ kontroli

konstytucyjności prawa o swoistych cechach posługujący się metodami jurysdykcyjnymi.

Orzeczenia TK nie miały charakteru ostatecznego i mogły być odrzucone przez Sejm.

1997r. - Rozdział VIII w Konstytucji 1997r. zatytułowany Sądy i Trybunały.

Mowa o Trybunale Konstytucyjnym jest w Art. 188. - 197.

Art. 144.Ust.3.Ptk.9 Wniosek Prezydenta do TK

Art.79. skarga konstytucyjna

Art.l22.Ust.3. Przed podpisaniem ustawy Prezydent może zwrócić się do TK w sprawie

Zgodności ustawy z Konstytucją. Art.l33.Ust.2. Prezydent przed ratyfikowaniem umowy międzynarodowej może zwrócić się do TK z wnioskiem w sprawie zgodności z Konstytucją.

Art. 186. Krajowa Rada Sądownicza może wystąpić do TK z wnioskiem w sprawie zgodności
z Konstytucją aktów normatywnych w zakresie, w jakim dotyczą one niezależności sądów i
niezawisłości sędziów.
TK to sąd o charakterze szczególnym.

II.

1. Cechy Trybunału Konstytucyjnego (wskazują związki z sądami):

-TK jest sądem szczególnego rodzaju, a przemawia za tym:

-określanie go trybunałem, a więc sądem o szczególnych kompetencjach -jest powołany do rozstrzygania sporów prawnych -ma prawniczy skład

-członków TK dotyczy zasada niezawisłości sędziowskiej -orzeczenia TK zapadają po przeprowadzeniu rozprawy i wydawane są w imieniu RP.

TK jest organem władzy sądowniczej, powołanym do badania zgodności iż Konstytucją aktów normatywnych i umów międzynarodowych oraz wykonywanie innych zadać

określonych w Konstytucji.

2. SKŁAD:

-15 sędziów wybieranych indywidualnie (każdą kandydaturę Sejm głosuje oddzielnie) przez Sejm na 9 lat spośród osób wyróżniających się wiedzą prawniczą muszą mieć kwalifikacje do zajmowania stanowiska sędziego SN i NSA.

-Kandydatów przedstawi co najmniej 50 posłów lub prezydium Sejmu.

Uchwała w sprawie wyboru zapada bezwzględną większością w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów.

-zakaz reelekcji

3. Sędziowie w TK w uprawnieniu swojego urzędu są:

-niezawiśli

-podlegają tylko Konstytucji (Art. 195.) -są nieusuwalni w okresie kadencji -muszą być apolityczni

-zakaz przynależności do związków zawodowych -posiadają immunitet sędziowski

-zakaz prowadzenia działalności pozostającej w sprzeczności z zasadą niezawisłości

4. ORGANY TK:

1. Zgromadzenie Ogólne Sędziów TK

2. Prezes TK:

-występuje też wice-prezes, ale nie jest to organ

-prezesa i wice-prezesa powołuje Prezydent spośród 2 kandydatów na każde

stanowisko przedstawionych mu przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów TK. -Prezes TK reprezentuje Trybunał na zewnątrz i wykonuje czynności określone

w ustawie i regulaminie, -wice-prezes zastępuje Prezesa w czasie jego nieobecności i wykonuje inne

czynności.

5. ZAKRES WŁAŚCIWOŚCI KONTROLI TK:

-TK orzeka w sprawach(Art.l 88.): -zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją (Ust.1) -zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi (Ust.2) -zgodności przepisów prawa, wydawanych przez centralne organy państwowe z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi ustawami.(Ust.3)

-zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych (Ust.4) -skargi konstytucyjne (Art.79.Ust. 1 ;Art. 188.Ust.5.) -sporów kompetencyjnych pomiędzy centralnymi, konstytucyjnymi organami

państwa (Art. 189) -każdy sąd może przedstawić TK pytanie prawne co do zgodności aktu

normatywnego z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami

międzynarodowymi lub ustawą, jeżeli od odpowiedzi zależy rozstrzygnięci

sprawy przed tym sądem (Art. 193) -stwierdza na wniosek Prezydenta RP o zgodności z Konstytucją ustawy

przed jej podpisaniem oraz umowy międzynarodowej przed jej ratyfikacją. (Art. 122.Ust.3,Art. 133 .Ust.2)

-na wniosek Marszałka Sejmu występuje w sprawie stwierdzenia przeszkody w sprawowaniu przez prezydenta jeżeli ten nie jest w stanie powiadomić o tym Marszałka (Art. 131 .Ust. 1.)

Na czym polega kontrola konstytucyjności prawa pod względem materialnym i formalnym, abstrakcyjnym i konkretnym?

Badanie konstytucyjności prawa, zgodnie z Art.42. ustawy TK, dotyczy treści aktu (zgodność materialna), kompetencji do jego wydania (zgodność formalna) oraz dochowania ustalonego trybu dojścia aktu do skutku (zgodność proceduralna). W przypadku kontroli zgodności z Konstytucją ustawa i umowa międzynarodowa na pierwszy plan wysuwa się problematyka zgodności tych aktów z naczelnymi zasadami i celami wyrażonymi w ustawie zasadniczej.

Funkcja orzecznictwa TK wypełniana jest w formie abstrakcyjnej lub konkretnej kontroli konstytucyjności prawa. W nomenklaturze ustawy oznacza to orzekanie o zgodności aktu prawnego z wzorem normatywnym (kontrola abstrakcyjna) lub rozpoznawanie pytań prawnych co do zgodności aktu mającego być podstawą orzeczenia z wzorem normatywnym w związku z toczącym się postępowaniami sądowymi, administracyjnym i innym oraz orzekanie o skargach konstytucyjnych (kontrola konkretna).

6. KONSTYTUCYJNE UREGULOWANIE INSTYTUCJI SKARGI
KONSTYTUCYJNEJ:

a)szeroki zakres podmiotowy „każdy" - obywatel polski, bezpaństwowiec,

cudzoziemcy, organizacje stowarzyszające partie polityczne, osoby prawne

b)szeroki zakres przedmiotowy - obejmuje wszystkie prawa, wolności, obowiązki zawarte w ustawie zasadniczej, ale NIE OBEJMUJE PRAWA DO AZYLU. Nie mogą być prawa i wolności zawarte w ustawach i umowach międzynarodowych, tylko te zawarte w konstytucji.

c)wymaga naruszenia konkretnych konstytucyjnych praw i wolności, musi dojść do rzeczywistego naruszenia tych praw i wolności.

d)przysługuje po całkowitym wcześniejszym wyczerpaniu dostępnych środków
ochrony prawnej (ostateczne orzeczenie, ostateczna decyzja administracyjna - 3
miesiące)

-uczestnikami są: -skarżący, -organ, który wydał zakwestionowany akt normatywny

(ustawa - Sejm; rozporządzenie; RM - przedstawiciele RM) -Prokurator Generalny

-Rzecznik Praw Obywatelskich (ale, o ile zgłosił swój udział w postępowaniu), -skarga przyznaje prawo wyłącznie w sytuacji nie konstytucyjności podstawy

prawnej orzeczenia.

Następstwem jest zawsze wznowienie postępowania i prowadzenie go z pominięciem aktu prawnego, którego nie konstytucyjność stwierdził Trybunał.

7. POSTĘPOWANIE PRZED TK:
-bada wszystkie okoliczności sprawy

-nie jest związany wnioskami dowodowymi

-sądy i inne organy władzy publicznej są obowiązane udzielić mu pomocy ( np.:

przedstawić żądane akta -móc zwracać się do SN i NSA o informacje co do wykładni określonego przepisu w

orzecznictwie sądowym -postępowanie jest JAWNE, ale nie zawsze, bo możliwe jest wyłączenie jawności

(tajemnica państwowa, obronność państwa, bezpieczeństwo) -koszty postępowania ponosi państwo -wszczęcie postępowania przed TK następuje na podstawie:

• wniosku

• pytania prawnego

• skargi konstytucyjnej uprawnionego podmiotu

8. PRZEBIEG POSTĘPOWANIA PRZED TK:

-Prezes TK kieruje sprawę do wyznaczonego sędziego, który ma dokonać wstępnego rozpoznania (pod względem formalnym), rozpoznanie to ma charakter niejawny. -Jeżeli nie spełnia warunków formalnych to sędzia wzywa wnioskodawcę lub

skarżącego do usunięcia wskazanych braków w terminie 7 dni od daty zawiadomienia. -Sędzia wydaje postanowienie o odmowie nadania wnioskowi lub skardze dalszego biegu, wtedy gdy wniosek jest oczywiście bezzasadny lub jeżeli nie zostały usunięte braki formalne. -Przysługuje na takie postanowienie zażalenie do TK w ciągu 7 dni. -Możliwe jest umorzenie postępowania przed TK w 3 przypadkach: -jeżeli wydanie orzeczenia jest niedopuszczalne lub zbędne -jeżeli nastąpiło cofnięcie pytania, wniosku czy skargi -gdy zakwestionowany akt normatywny utraci moc obowiązującą.

9. SKŁAD ORZEKAJĄCY TK:

a) w pełnym składzie: -sprawy kompetencyjne

-o stwierdzenie przeszkody w sprawowaniu urzędu przez prezydenta -o zgodności z konstytucją celów lub działań partii politycznych -w sprawach o szczególnej zawisłości

b) w składzie 5 sędziów: -o zgodności ustaw lub umów międzynarodowych z konstytucją oraz o zgodności ustaw z umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie.

c) w składzie 3 sędziów:

-o zgodności innych aktów normatywnych z konstytucją umowami międzynarodowymi i ustawami, -zażalenie -o wyłączenie sędziego

wyjątki od zasady jawności:

Jeżeli ze stanowiska uczestników postępowania bezspornie wynika, że akt normatywny na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzeka ostatecznie o konstytucyjnych wolnościach lub prawach skarżącego jest niezgodny z konstytucją to TK może rozpoznać skargę na posiedzeniu niejawnym.

Obecność na rozprawie wnioskodawcy jest OBOWIĄZKOWA w sytuacji, gdy się nie stawia to TK może umorzyć lub odroczyć postępowanie (usprawiedliwienie nieobecności -okoliczności od niego niezależne)

W razie niestawiennictwa uczestników postępowania, których obecność na rozprawie jest obowiązkowa TK może odroczyć rozprawę i wyznaczyć nowy termin.

10. PRZEBIEG POSTĘPOWANIA: -postępowanie rozpoczyna się od wywołania sprawy -sekretarz lub woźny; sąd stwierdza obecność osób

-wnioskodawca, a po nim pozostali uczestnicy postępowania przedstawiają swe stanowiska i dowody ma ich poparcie

-z każdej rozprawy sporządzany jest protokół przez sąd (prowadzi i sporządza)

W sprawach, w których ustawa o TK nie wymaga rozpoznania na rozprawie, TK rozstrzyga na posiedzeniu.

11. ORZECZENIA TK:

a) Zgodnie z Art.l90.Ust.l. Konstytucji orzeczenia TK mają moc: powszechnie obowiązującą i są ostateczne.

Orzeczenia TK podlegają ogłoszeniu w organie urzędowym, w którym niezgodny z konstytucją akt był ogłoszony lub w „Monitorze Polskim". Zasadą jest, że obowiązuje z chwilą ogłoszenia, ale ustawa upoważnia TK do określenia innego terminu wejścia w życie utraty mocy obowiązującego aktu normatywnego niż termin ogłoszenia. Termin ten nie może być jednak dłuższy niż 18 miesięcy w odniesieniu do ustaw, 12 miesięcy w odniesieniu do pozostałych aktów normatywnych.

W przypadku stwierdzenia nie konstytucyjności aktu prawnego, którego utrata mocy obowiązującej wiąże się z nakładami finansowymi nie przewidzianymi w ustawie budżetowej, TK musi zasięgnąć opinii Rady Ministrów przed określeniem terminu utraty mocy obowiązującej.

b) Orzeczenia TK zapadają w formie:
-postanowienia

-wyroku

c) Wydawanie wyroków przez TK:

-zgodności ustaw i umów międzynarodowych z konstytucją -zgodności z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi (ustawa) -zgodności przepisów prawa wydawanych przez centralne organy państwa z Konstytucją ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami -w sprawie skarg konstytucyjnych -w sprawie zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych

d) Postanowienia: -rozstrzyga spory kompetencyjne pomiędzy centralnymi organami konstytucyjnymi organami państwa -rozstrzyga o stwierdzeniu przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta RP -powierzenie Marszałkowi Sejmu tymczasowego wykonywania obowiązków Prezydenta RP -w innych sprawach nie wymagających wydania wyroku

-TK sporządza uzasadnienie z urzędu w terminie do 1 miesiąca licząc od dnia ogłoszenia, -w sprawach związanych z przygotowania i przeprowadzeniem rozprawy oraz w sprawach porządkowych TK wydaje zarządzenia.

12. ODPOWIEDZIALNOŚĆ KONSTYTUCYJNA:
Gwarant praworządności w państwie.

Odpowiedzialności konstytucyjnej polega na pociągnięciu do odpowiedzialności prawno-karnej osób piastujących najwyższe stanowiska państwowe za naruszenie przez nich Konstytucji i ustaw, a) geneza:

średniowiecze; ukształtowała się wraz z rozwojem monarchii stanowej w Anglii. Wzięła się z dążenia parlamentu do przeciwstawienia się urzędnikom królewskim nadużywającym władzy i łamiącym prawo.

Wytworzyła się instytucja impeachmentu polegająca na prawie Izby Gmin do oskarżenia przed Izbą Lordów, pełniącą wówczas rolę sądu, wysokich urzędników królewskich łamiących prawo.

XVIII w. - instytucja odpowiedzialności politycznej (parlamentarna) - możliwość utraty stanowiska przez konkretnego urzędnika przez parlament, b) Współcześnie rolę organu orzekającego o odpowiedzialności konstytucyjnej mogą

spełniać:

-wyższa izba parlamentu (Izba Lordów w Wielkiej Brytami, Senat w USA)

-sąd najwyższy (Belgia)

-specjalnie w tym celu powołany sąd (Trybunał Stanu RP)

-Trybunał Konstytucyjny (Włochy)

13. TRADYCJA ODPOWIEDZIALNOŚCI KONSTYTUCYJNEJ W POLSCE O odpowiedzialności urzędników królewskich mówimy już w XVI w. Z roku 1585 pochodzi konstytucja sejmowa, która przewidywała możliwość pociągnięcia do odpowiedzialności urzędników królewskich zaniedbujących swoje obowiązki. Mogli być powołani do sądu sejmowego m.in. przez posłów ziemskich króla lub instygatora królewskiego.

W XVIII w. przykładem tej odpowiedzialności była konstytucja sejmowa 1768. Komisarze mogli być pozywani do sądu sejmowego za złe sprawowanie powierzonych funkcji. Na ten temat mówiła również konstytucja 1775.

Sąd sejmowy - król + Senat + 54 posłów

a) Konstytucja 3 Maja 1791 przewidywała odpowiedzialność konstytucyjną, której podlegali tylko ministrowie , na przykład za:

przywłaszczenie stanowienia prawa

nakładanie podatków nie przewidzianych w ustawie ( przez prawo) czynienie wydatków nie przewidzianych w ustawie wpływanie na wyroki sędziów naruszenie wolności osoby naruszenie wolności mówienia i drukowania naruszenie własności za naruszenie prawa o sejmach i sejmikach komisjach czy magistratach

O postawieniu w stan oskarżenia decydowały obie izby na wniosek deputacji działalność

organów wykonawczych.

Organ sądzący - sąd sejmowy - 36 członków (wybieranych drogą losowania) = 24 posłów + 12 senatorów

b) Konstytucja marcowa 1921 r. (126 artykułów)

27.IV. 1923 - pierwsza ustawa o TS Odpowiedzialności konstytucyjnej podlegali prezydent i ministrowie. Prezydent odpowiadał przed Trybunałem Sanu za zdradę kraju, pogwałcenie konstytucji i przestępstwo karne. O

wszczęciu postępowania decydował sejm kwalifikowany większością 3/5 głosów. Ministrowie odpowiadali za naruszenie konstytucji i ustaw. Art. 51, 59 i 64. -Podlegał prezydent i zastępujący go marszałek Sejmu, ministrowie i prezes NIK. Wniosek o pociągnięcie do odpowiedzialności konstytucyjnej musiał uzyskać poparcie 100 posłów.

-Kary:

-częściowe lub stałe pozbawienie prawa wyborczego -utrata piastowanych mandatów (funkcji) -pozbawienie prawa zajmowania urzędów publicznych -wydalenie ze służby państwowej -pozbawienie do 50% uposażenia emerytalnego.

-Skład TS: Premier (-I prezes SN) + 12 sędziów.

c) Konstytucja kwietniowa 1935r. (81 artykułów)
-umyślne naruszenie ustaw konstytucyjnych.

-odpowiedzialności konstytucyjnej podlegali Ministrowie, Prezes NIK, posłowie i
senatorowie.

-15.VII.1936 ustawa o TS. Członkowie rządu i Prezes NIK odpowiadają za umyślne naruszenie konstytucji lub innych aktów ustawowych w związku z urzędowaniem. Wniosek o pociągnięcie do odpowiedzialności mógł złożyć Prezydent lub połączone izby (Zgromadzenie Narodowe) większością 3/5 głosów.

-Kary:

-utrata praw publicznych

-utrata obywatelskich praw honorowych

-pozbawienie uposażenia emerytalnego

-stwierdzenie winy bez orzeczenia o karze.

Posłowie i senatorowie ponosili odpowiedzialność za wystąpienia sprzeczne z obowiązkiem wobec państwa, za nabywanie dóbr państwowych lub za osiąganie korzyści od rządu.

Wniosek przyjmowała sama izba uchwałą, minister sprawiedliwości (prokurator generalny) lub Prezes NIK.

-Kary:

-utrata mandatu

-utrata otrzymywanych korzyści

-Skład : Prezes + 6 członków + 6 zastępców członków/.

d) Mała Konstytucja z 1947r.

Art.51. odpowiedzialność Prezydenta

Art.59. odpowiedzialność Ministrów - podobnie jak w konstytucji marcowej

e) 1952 Konstytucja lipcowa

Art. 38 Rada Ministrów odpowiada i zdaje sprawę ze swojej działalności przed Sejmem

lub gdy nie obradował, przed Radą Państwa.

Nie określono zakresu odpowiedzialności ministrów

f) 26 III 1982 - uchwalenie ustawy o TS

-Skład: Prezes (-I Prezes SN) + 22 członków + 5 zastępców

Są wybierani przez Sejm na okres jego kadencji -odpowiedzialności podlegają:

-członkowie RM

-członkowie RP

-Prezes NBP

-kierownicy urzędów centralnych

-Prokurator Generalny

-Zakres odpowiedzialności konstytucyjnej jest zróżnicowany ze względu na charakter danego czynu:

• Prezydent RP:

-za umyślne naruszenie konstytucji lub ustaw (delikt konstytucyjny) -za pospolite przestępstwa karne

• -osoby wchodzące w skład RM i Prezes RM:
-za delikt konstytucyjny

-za przestępstwa popełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem, bądź z
zakresem urzędowania, o ile TS uzna za celowe

• prezes NIK:
-delikt konstytucyjny

-przestępstwo popełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem

• prezes NBP: -delikt konstytucyjny

• członkowie KRRiT: -delikt konstytucyjny

• osoby, którym Prezes RM powierzył sprawowanie ministerstw: -za delikt konstytucyjny

-za przestępstwa popełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem, bądź z zakresem urzędowania, o ile TS uzna za celowe

• Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych: -delikt konstytucyjny

• posłowie i senatorowie:

-wyłącznie za naruszenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej z osiągnięciem korzyści z majątku Skarbu Państwa lub z samorządu lokalnego oraz za nabywanie takiego majątku

• Marszałek Sejmu i Senatu:
-w razie zastępowania Prezydenta

-od odpowiedzialności konstytucyjnej wyłączono: -kierowników urzędów centralnych

-osoby zajmujące kierownicze stanowiska w partiach politycznych i organizacjach społecznych.

Delikt konstytucyjny

I.

-czyny mające zawiniony charakter (nie stanowi przestępstwa)

Naruszenia konstytucji może nastąpić w formie aktu generalnego i astrakcyjnego (aktu normatywnego) lub też indywidualnego i konkretnego.

Czyny mające być dokonane przez działanie bądź zaniechanie muszą mieścić się w zakresie urzędowania lun powstawać w związku z zajmowanym stanowiskiem. Możemy spotkać pewne wyłączania i ograniczenia odpowiedzialności przed TS: -zasada nieretroakcji - w przypadku deliktu konstytucyjnego okres przedawnienia wynosi 10 lat

-TS może rozpoznać sprawę o czyn popełniony przed wejściem w życie ustawy, ale wtedy ogranicza się jedynie do stwierdzenia (niestwierdzenia) naruszenia prawa bez możliwości wymierzenia kary.

1. ORGANIZACJA TS: Jest organem władzy sądowniczej, jest konstytucyjnym sądem szczególnym orzekającym o odpowiedzialności konstytucyjnej, a także wyjątkowo o odpowiedzialności osób, wskazanych w ustawie zasadniczej, za przestępstwa. Jest odrębny i niezależny od innych władz.

a) Skład:
-przewodniczący -I Prezes SN

-2 zastępców przewodniczącego

-16 członków

zastępców przewodniczącego i członków wybiera Sejm spoza posłów i senatorów na I

posiedzeniu o ile sejm nie postanowi inaczej (bez udziału senatu).

Kadencja TS związana jest z kadencją Sejmu i trwa do czasu wyboru nowego składu TS.

TS ma charakter PRAWNO-SPOŁECZNY: zastępca przewodniczącego i połowa członków musi legitymować się kwalifikacjami wymaganymi do zajmowania stanowiska sędziego, członkowie TS muszą być obywatelami polskimi, posiadać pełnię praw obywatelskich, nie mogą być karani sądownie, ani nie mogą być zatrudnieni w organach administracji państwowej na zasadach niezawisłości sędziowskiej, umocnionej immunitetem sędziowskim.

b) Postępowanie w przedmiocie odpowiedzialności konstytucyjnej:
-I etap: postępowanie przygotowawcze (wstępne)

-II etap: postępowanie przed sądem -III etap: postępowanie wykonawcze

• I postępowanie przygotowawcze (wstępne): Odbywa siew Sejmie. a w przypadku Prezydenta przez ZN -obejmuje: .

a) złożenie wniosku wstępnego do Marszałka Sejmu

b) skierowanie tego wniosku przez Marszałka Sejmu do Sejmowej Komisji
odpowiedzialności konstytucyjnej

c) śledztwo przed tą komisją

d) podjęcie przez komisję uchwały zawierającej wniosek:
-o pociągnięcie do odpowiedzialności konstytucyjnej

-o umorzenie postępowania

e) podjęcie przez Sejm (ZN) uchwały:
-o postawieniu w stan oskarżenia:

- Sejm lub ZN wybierają2 oskarżycieli, którzy będą popierać wniosek przed TS
-o umorzeniu postępowania.

Wstępny wniosek o postawienie Prezydenta w stan oskarżenia może być złożony do Marszałka Sejmu przez co najmniej 140 członków ZN, a wobec pozostałych osób przez Prezydenta lub co najmniej 115 (1/4 Sejmu) posłów.

Powinien zawierać określenie osoby i stanowiska, z którym związana jest odpowiedzialność oraz zarzuty z uzasadnieniem.

Sejmowa komisja odpowiedzialności konstytucyjnej to STAŁA komisja, jednym z jej zadań jest prowadzenie postępowania w sprawie zbadania zasadności skierowanych do niej wniosków wstępnych o pociągnięcie do odpow. konst. Podejmuje stosowne uchwały i przedstawia Sejmowi sprawozdanie z przeprowadzonych procedur. W toku śledztwa komisja przesłuchuje osobę objętą wnioskiem, świadków, biegłych; zapoznaje się z dokumentami związanymi ze sprawą może również zlecić Prokuratorowi Gen. lub NIK przeprowadzenie stosownego postępowania wyjaśniającego.

Uchwała o postawieniu w stan oskarżenia Prezydenta musi być podjęta przez ZN większością co najmniej 2/3 głosów ogólnej liczby członków, w stosunku do pozostałych osób objętych właściwością TK decyzje podejmuje Sejm większością 3/5 ustawowej liczby posłów. Jeżeli uchwała nie uzyska wymaganej większości to postępowanie ulega umorzeniu.

Jeżeli ZN podejmie uchwałę o postawieniu w stan oskarżenia Prezydenta to zostaje on ZAWIESZONY w sprawowaniu swego urzędu. Stosowna uchwała lub ZN stanowi jednocześnie AKT OSKARŻENIA i zostaje przekazana przewodniczącemu TS.

Kontrolę nad praworządnością komisji odpow. konst. sprawuje sejm (ZN)

Podlega na doręczeniu wszystkim posłom (członka ZN) sprawozdania i wniosków z prac

Komisji, a także umożliwienia wglądu do akt sprawy, dokumentacji czy sprawozdania.

• II postępowanie przed sądem: Ma charakter dwuinstancyjny i obejmuje okres od wpłynięcia do trybunału uchwały o pociągnięciu do odpow. konst. do wydania prawomocnego orzeczenia. Sprawa przed TS rozpatrywana jest w granicach ustawodawczych przez uchwałę sejmu lub ZN. W procesie przed TS mają zastosowanie przepisy kpk, chyba że ustawa o TS stanowi odmiennie. W postępowaniu przed TS obowiązują zasady:

1. niezawisłość

2. jawność

3. prawo oskarżonego do obrony

4. prawdy materialnej

5. zasada kontrakdyktoryjności (oskarżony - oskarżyciel)

6. równość

7. instancyjności

TS - sąd I instancji - przewodniczący + 4 członków TS (składu orzekającego)

1

- sąd II instancji - przewodniczący + 6 członków TS (z wyłączeniem tych osób, które orzekają w I instancji)

Orzekanie TS wydane w II instancji są ostateczne, nie przysługuje od nich kasacja. Nie ma zastosowania prawa łaski Prezydenta.

Za czyny będące deliktami konst. TS może orzec:

1. utratę czynnego i biernego prawa wyborczego (2-10 lat)

2. zakazać zajmowania kierowniczych stanowisk lub pełnienia funkcji związanych ze szczególną odpowiedzialnością w organach państwowych i organach społecznych na okres 2 - 10 lat lub na stałe.

3. utrata orderów, odznaczeń, tytułów honorowych oraz zdolności do ich uzyskania na okres 2-10 lat

Natomiast za przestępstwa TS wymierza kary przewidziane w ustawach konst. W razie uznania winy, naruszenia konst. lub ustawy, albo przestępstwa związanego z tym naruszeniem w przypadku Prezydenta. TS orzeka o złożeniu go z urzędu; natomiast w przypadku pozostałych osób TS orzeka o utracie zajmowanego stanowiska lub mandatu.

• III postępowanie wykonawcze: W stosunku do wyroków TS należy do sądów okręgowych w Warszawie i odbywa się na zasadach przewidzianych w sprawach karnych; orzeczenia do wykonania kieruje przewodniczący TS, do którego należy również zarządzanie i nadzorowanie ich wykonania przez inne organy państwowe.

Uznanie przez TS faktu naruszenia konst. lub ustawy przez akty prawne RM lub poszczególnych ministrów i ukaranie winnych nie powoduje uchylenia takich aktów. Może to uczynić jedynie TK, który nie jest związany oceną prawną TS.

c) pierwsza sprawa przed TS:

- Władysław Kucharski - m. skarbu w rządzie Witosa 2 IV 1924 r.

- Grzegorz Czechowicz - m. skarbu w rządzie J. Piłsudskiego 1929 r. (przekazanie
kwoty na fundusz dyspozycyjny premiera)

Skarga konstytucyjna

Art.46.-48 TK

Art..126. Kpc: -miejsce i data sporządzenia

-oznaczenie sądu do którego jest skierowane (adres)

-imiona i nazwiska bądź nazwy stron (pełen adres)

Toruń, dnia 24 marca 2003 (do) Trybunał Konstytucyjny

ul.

Warszawa

Skarżący:

Anna Nowak

Adres: , zawód (nie jest

to bardzo istotne)

reprezentowany przez

mecenas Zenon Wyrwidołek

(konkretna osobą nie kancelaria)

Uczestnicy postępowania

l.RzPO

adres:

2.Prokurator Generalny

adres:

3.Sejm RP

adres:

Rada Ministrów (rozporządzenie)

Minister 4.(II akt normatywny) Skarga konstytucyjna

Na podstawie art.79.ust.l. Konstytucji RP oraz art..46.ust.l. ustawy z dnia 1 sierpnia 1997r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz.U.102 poz.643, z późniejszymi zmianami) wnoszę o:

1 .stwierdzenie niezgodności art ustawy z dnia o (Dz.U ,poz ) z

art ust Konstytucji RP, z powodu , poprzez (uniemożliwienie

uzyskania informacji o organach państwowych )

2.to samo + kolejny zarzut

3.0 stwierdzenie niezgodności art rozporządzenia z art ust Konstytucji z

powodu , poprzez

(nie wolno grupować zarzutów)

Uzasadnienie opis stanu faktycznego zarzuty + argumenty, dowody na poparcie stwierdzenia

podpisy: -skarżącego

-tego co sporządził -razem

Załączniki 1. orzeczenie lub decyzja prawomocna stwarzająca podstawę skargi konst. 2.pełnomocnictwo (szczególnej - wskazanie, że dotyczy reprezentowania w przemowie

postęp. Przed TK) 3.odpisy skargi

inne dokumenty

Rzecznik Praw Obywatelskich

1709r. - ombudsman - ordynans króla Szwedzkiego Karola XI; organ kontrolujący działalność instytucji publicznych i ich funkcjonariuszy z punktu widzenia zgodności z prawem i rzetelności w wywiązywaniu się z urzędowych obowiązków

1919r. na mocy Konstyrucji instytucja ta pojawiła się w Finlandii

lata 50' - Dania, Norwegia

lata 60'- m.in. Tanzania, Gujana, Wielka Brytania

lata 70' i 80' - powszechny rozwój instytucji - Francja, Portugalia, Austria, Irlandia,

Hiszpania, Holandia, Polska

Konstytucja Słowenii z 1991 r.- Art. 159. (Rozdział VII) - Strażnik Praw Człowieka ( strażnicy praw człowieka dla poszczególnych rodzajów spraw)

Izrael - Kontroler Państwowy

Szwecja - ombusman (jeden lub więcej) Skandynawia i Holandia

Finlandia - parlamentarny ombudsman

Albania - adwokat ludu

Węgry - parlamentarny rzecznik praw obywatelskich

Słowacja - nie ma\ parlamentarny rzecznik praw mniejszości narodowych

Wielka Brytania - komisarz do spraw administracji

Francja - mediator

Portugalia - rzecznik sprawiedliwości

Hiszpania + Austria - obrońca ludowy

Organ monokratyczny - w większości przypadków Organ kolegialny - Austria, Szwecja

Może obejmować swoją właściwością obszar całego państwa, ale ostatnio obserwuje się tendencję do powoływania RPO o zasiągu lokalnym (np. USA, Kanada, Japonia).

27 IX 1995 została powołana instytucja ombudsmana w strukturach UE. Rozpatruje on

skargi obywateli państw Unii, których prawa zostały naruszone na skutek decyzji oraz

działalności instytucji i organów Unii.

II.

1. POWSZECHNE, UNIWERSALNE CECHY INSTYTUCJI OMBUDSMANA:

1. samodzielny organ państwowy powiązany strukturalnie i funkcjonalnie z parlamentem, nie zależny od organów sądowych i administracyjnych, opiera się na normach konstytucyjnych

2. chroni prawa i wolności obywatelskie oraz ogólnoludzkie naruszone w wyniku nieprawidłowych decyzji podjętych przez organy administracyjne i sąd. Posiada prawo do ingerencji w sytuacjach spornych między aparatem państwowym a obywatelem.

3. funkcje ombudsmana mieszczą się w ramach funkcji kontrolnej parlamentu

4. 5.

ombusman informuje parlament o stanie praworządności w państwie i ułatwia

kontrolę władzy ustawodawczej nad aparatem administracyjnym

organ działający w sposób mało skomplikowany, łatwo dostępny dla obywatela,

z reguły nie rozstrzyga zgłoszonych skarg, lecz dysponuje możliwościami

ustalania szczegółowego stanu faktycznego

zasada kadencyjności urzędu oraz ograniczenie możliwości usunięcia go z urzędu

przed upływem kadencji

a) Geneza urzędu RPO w Polsce:

10 V 1987r. - został zgłoszony polski projekt ustawy o RPO - centralny organ państwa powoływany przez Sejm celem stworzenia dodatkowych form ochrony obywateli. 15 VII 1987r. - została uchwalona ustawa o RPO:

Art.l. RPO jest samodzielnym organem państwowym stojącym na straży praw i wolności obywatelskich określonych w Konstytucji i w innych przepisach prawa. 19 XII 1987r. - powołanie pierwszy RPO - prof. Ewa Łętowska

Do konstytucjonalizacji instytucji RPO doszło w następstwie nowelizacji i 7 IV 1989r. w

Rozdziale IV w Art.36.a. - określono zadania, kadencję (4 lata), powoływanie przez

Sejm za zgodą Senatu.

Mała Konstytucja nie wnosi nic nowego.

Obecna Konstytucja ulokowała RPO w Rozdziale IX Art.208. - 212. wśród organów

kontroli państwowej i ochrony prawa.

RPO - może być obywatel polski wyróżniający się wiedzą prawną (prof. Prawa) i doświadczeniem zawodowym oraz wysokim autorytetem ze względu na swe walory moralne i wrażliwość społeczną. Powoływany jest przez Sejm za zgodą Senatu. Kandydatów na urząd RPO może zgłaszać Marszałek Sejmu lub grupa co najmniej 35 posłów.

Uchwała Sejmu w sprawie powołania RPO zapada bezwzględną większością głosów w
obecności w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów.
Uchwała Sejmu jest przekazywana do Senatu, który ma jeden miesiąc czasu by odnieść
się do propozycji:

-milczenie oznacza zgodę

-brak zgody na kandydaturę przedstawioną przez Sejm powoduje prawną bezskuteczność uchwały Sejmowej i konieczność przeprowadzenia ponownego wyboru.

b) Kadencja - 5 lat licząc od dnia ślubowania (odbywa się na forum Sejmu)

ta sama osoba nie może być RPO więcej niż przez 2 kadencje. Obowiązuje zasada NIEODWOŁYWALNOŚCI przed upłynięciem kadencji, ale oprócz:

-zrzeczenia się urzędu

-trwała niezdolność do pełnienia obowiązków na skutek choroby, ułomności lub utraty sił -sprzeniewierzenie się ślubowaniu -śmierć

Odwołać RPO przed upływem kadencji decyduje Sejm w formie uchwały podjętej bezwzględną większością głosów na wniosek marszałka sejmu lub grupy co najmniej 35 posłów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Odbywa się bez udziału Senatu.

c) Gwarancje nienaruszalności i nietykalności RPO:

1. immunitet formalny i nietykalność osobista (Art.211.)

2. apolityczność

3. zakaz przynależności do związków zawodowych

4. zakaz prowadzenia działalności publicznej nie dającej pogodzić się z godnością urzędu

5. niepołączalność urzędu z jakimkolwiek innym stanowiskiem (oprócz prof. szkoły wyższej)

6. zakaz wykonywania innych zajęć zawodowych

Urząd RPO jest strukturalnie i funkcjonalnie oddzielony od organów administracyjnych, sądownictwa i prokuratury.

Podlega wyłącznie parlamentowi (kreacja i możliwość odwołania, sprawdzenia Art.212; RPO ma obowiązek podejmowania działań na wniosek Marszałka Sejmu; immunitet -powiadomienie Marszałka Sejmu)

Rzecznik Praw Obywatelskich, a Rzecznik Praw Dziecka I.

1. Kto może być RPO?

RPDz - ustawa nie wspomina kto ma nim zostać

2. Powołanie:

Składanie wniosku - Marszałek Sejmu + 35 posłów

RPDz + Marszałek Senatu + 15 senatorów Bezwzględna większość, miesiąc na odpowiedz

3. 5 lat, możliwość reelekcji

4. Odwołanie: nieodwołalność, oprócz....

5. Gwarancja niezawisłości i niezależności:

-imcompabilitas

-zakaz wykonywania innych zajęć

-RPO - apolityczność

-PRDz - ustawy się na ten temat nie wypowiadają

6. Immunitet-identycznie

7. Podległość: Sejmowi i Senatowi

8. Zakres działalności przedmiotowej:

-RPO: -stoi na straży praw i wolności człowieka i obywatela

-każdy -RPDz: -stoi na straży praw dziecka w Konstytucji, ustawach i konwencjach

międzynarodowych

-dzieci od poczęcie do uzyskania pełnoletności

9. Możliwość kontroli:

-RPO: -w granicach określonych w konstytucji i ustawach, kontroluje działalność władzy publicznej

-RPDz: - nie ma możliwości 10. Kryterium działania:

-RPO: -badanie legalności, przestrzeganie zasad współżycie -RPDz: -ustawa się nie wypowiada

I 1924r. - Stanisław Grabski otrzymał specjalne pełnomocnictwo, uzyskał uprawnienia do wydawania rozporządzeń ustawodawczych. Możliwa była naprawa skarbu i wprowadzenie reformy walutowej

Nowela sierpniowa - prezydent - rozporządzenie z mocą ustawy, gdy sejm i senat są

rozwiązane.

II.

-negatywna klauzula materialna:

Zastrzega, że te akty nie mogą dotyczyć ściśle określonych przez konst. norm: porządku Państwa, opłaty publiczne. Zatwierdzone przez Sejm w ciągu 14 dni po zebraniu się na Posiedzeniu.

a) konstytucje lat 20-tych XX w. - prezydent (wykorzystuje swoje uprawnienia) -
kodyfikacje bez partycypacji parlamentu

-Kodeks karny 1932r. -Kodeks zobowiązań-1934r.

b) konstytucja kwietniowa - Art.49. dekrety mgły być zmienione przez ustawę, ale nie
musiały być zatwierdzone przez parlament.

Podstawą wydania była: -konstytucja

-specjalne ustawy o pełnomocnictwach -akt prezydenta, kiedy nie obradował sejm (okres okupacji)

Krajowa Rada Narodowa dała PKWN uprawnienia do wydawania dekretów z mocą ustawy.

3. Mała Konstytucja 1947r. - rząd między sesjami sejmu z uprawnienia ustawy

4. Konstytucja PRL z 1952r. - Rada Państwa pomiędzy sesjami we wszystkich sprawach, w których właściwa była ustawa. Był to wyjątek, stał się regułą.

Akty prawa o mocy ustawy to źródła prawa konst. Normy prawne dotyczą zagadnień dotyczących przedmiotu prawa konst.

1. ROZPORZĄDZENIA ZWYKLE/WYKONAWCZE

I.

-Geneza ściśle związana ze wzrostem reprezentatywności państwa w czasie rewolucji

burżuazyjnych.

-Wyraźnie kształtuje się ustawa jako akt partycypacji parlamentu, w przeciwności do innych

aktów.

3Ł

-Konflikt między ustawą a aktami pochodzącymi od innych organów państwa. One konkurują

z ustawą, różni się sposobem wydawania.

-Pochodzą od egzekutywy na podstawie uprawnienia ustawodawczego, zawiera normy

powszechnie obowiązujące.

-Początkowo traktowane jako dogodny sposób na wydostanie się z wszechogarniających

wpływów parlamentu w dziedzinie ustawodawstwa.

-Element współdziałania pomiędzy rządem a parlamentem.

-Jest podstawą prawną w uprawnieniu ustawodawczym.

-Rozporządzenie jest aktem podstawowym

-Ustawodawca może każdorazowo przekazywać konkretną sprawę do regulacji egzekutywie;

WYJĄTKI: normą do wydania rozporządzeń jest (wprost) norma konstytucyjna (Austria,

Szwajcaria)

-Upoważnienie ustawowe musi być tak szczegółowe, żeby nie było możliwości

domniemywania. Musi być jasne, czytelne. Nie może mieć charakteru generalnego - wtedy

może być zastąpieniem ustawy.

II.

W celu wykonania ustaw:

1. Upoważnienie - określa kto będzie formułował zakres treści i jego formę. Nie może przekazać do innego organu.

2. Upoważnienie wykonawcze (ustawowe):

-jednoznaczne wskazanie organu, który ma wydać rozporządzenie (są one wskazane w

konstytucji)

-szczegółowa konkretyzacja zakresu treściowego, celu i

-zakaz subdelegacji - przenoszenia upoważnienia do regulowania określonych spraw w drodze rozporządzenia „delegatus non potest subdegari"

c) Podmioty uprawnione do wydawania rozporządzeń określa konstytucja:
-Prezydent - rozporządzenia wykonawcze

-Art.l46.Ust.4. - Rada Ministrów

-Art.l48.Ptk.3. - Prezes Rady Ministrów

-Art.l49.Ust.2 i 3 - minister kierujący działem administracji rządowej (nie ci
wyznaczeni przez Prezydenta, tzw. ministrowie bez teki)

-Art.213.Ust.2.-KRRiT

Komitet Badań Naukowych (2002)- minister nauki

Komitet Integracji Europejskiej -przewodniczący wchodzi w skład rządu

Wytyczne dotyczące treści aktu określono w konstytucji (novum konst.)

d) Trybunał Konstytucyjny - ustawa energetyczna, ma uzupełniać wytyczne:
-charakter negatywny:

jeżeli ze wszystkich wchodzących w rachubę rozstrzygnięć rozporządzeniodawcy mogą wykluczyć te, których ustawodawca sobie nie życzy; rozporządzeniodawca może eliminować tryb, zadania pewnego rodzaju. -charakter pozytywny: wskazuje się pozytywne kryteria, którymi ma się kierować rozporządzeniodawca, pozytywne cele, funkcje.

Rozporządzenia są źródłami prawa w ogóle, a szczególnie źródłami prawa konst. są te, które za przedmiot swego uregulowania mają przedmiot prawa konstytucyjnego.

III

-Inne akty prawa wewnętrznego:

a) akty rządowe:

wszelkie akty prawne, w odpowiedniej formie, inne do dotychczasowych.

Rzadko są źródłami prawa konstytucyjnego:

-regulamin pracy RM

-nadanie statutu RM

-rozporządzenie Prezesa w sprawie zadań

rady legislacyjnej i szczegółowego trybu jej

funkcjonowania.

b) akty normatywne pochodzące od parlamentu, które nie są ustawami:

-zawsze są źródłem prawa konst., zwłaszcza regulaminy wewnętrzne izb (są uchwalane w ramach autonomii parlamentarnej -Art. 112.)

autonomia parlamentarna - oznacza niezależność parlamentu w działaniu

podlegającym na swobodnym kształtowaniu swojej organizacji wewnętrznej, trybu, regulaminu pracy (statut, prawo wew.) regulamin sejmu z 1992r. -regulamin senatu z 1990r.

Źródła prawa konstytucyjnego:

Zwyczajowe prawo konstytucyjne:

Źródła prawa - źródła prawa pisanego szczególnie p. konstytucyjne, ale nie znaczy to, że nie istnieją.

Prawo zwycząiowe - zespół społecznych reguł zachowania, których treść ukształtowała się w pewnej grupie społecznej bez decydującego udziału państwa jako odzwierciedlenie faktu długotrwałego powtarzania przez podmioty wchodzące w skład tej grupy określonego typu zachowania.

Te reguły nigdzie nie sformalizowane, spisane są wystarczająco sprecyzowane - są

przestrzegane przez wszystkich bądź co najmniej większość; jedynym uzasadnieniem jest

tradycja trwająca od wszechczasów.

Państwo uznaje te reguły i w skrajnym wypadku egzekwuje (zagrożenie i zastosowanie

przymusu).

Prawo zwyczajowe zespół norm postępowania, stosowanych regularnie w dłuższym czasie

przez dużą grupę podmiotów; będącą w przekonaniu, że obowiązują te zasady jako normy

danego systemu prawnego.

Zostają uznane w praktyce ustrojowej, gdy występują luki w prawie.

Nawet jeśli zostaje dopuszczona nie może konkurować z normą prawa pisanego;

może być źródłem p. konstytucyjnego, jeśli zostaje dopuszczona w praktyce ustrojowej.

• przykład historyczny: Mazurek Dąbrowskiego był hymnem PRL jako zwyczajowe prawo do 1973 r., kiedy to zostało pisemnie unormowane, później w nowelizacji konstytucyjnej, określony jako hymn (1976).

• przykład aktualny: zasada dyskontynuacji prac ustawodawczych - nie mogą być kontynuowane prace ustawodawcze nad projektem, który nie został uchwalony do końca kadencji sejmu w nowym parlamencie (od początku) w Polsce.

Ustawa z 1999 r.- ustawy rozpoczęte z inicjatywy obywatelskiej mogą być przekazane sejmowi następnej kadencji.

Zwyczaj konstytucyjny zwany konwenansem konstytucyjnym

W przeciwieństwie do zwyczajowego prawa, konwenans konstytucyjny nie może stanowić źródła prawa konstytucyjnego; ponieważ niema charakteru normy prawnej.

Względnie trwałe przestrzegane w praktyce pewnych reguł postępowania; odnosi się do funkcjonowania naczelnych organów państwa. Jego faktyczna rola jest duża, znacząca.

Powstają na marginesie konstytucji, tam gdzie pojawi się luka w konstytucji, może mieć

charakter celowy (świadomy) lub nie.

Życie zwyczajowi daje precedens konstytucyjny — świadome jednorazowe rozstrzygnięcie pewnego zagadnienia z zakresu praktycznego funkcjonowania konstytucji przez właściwy naczelny organ państwa w okolicznościach uzasadniających przypuszczających, że przyjęte rozwiązanie znajduje w przyszłości takie samo zastosowanie. Powtórzony precedens i utrwalony zamienia się w zwyczaj konstytucyjny - przyjęta reguła postępowania, która podlega swobodnemu traktowaniu, jednocześnie nie zmienia konstytucji, nie narusza.

Zwyczaj konstytucyjny - po jakimś czasie jego stosowania zostaje przekształcony w normę

konstytucyjną, np.:

VI 1996 r. nowelizacja konstytucji

Art. 162 Ust.1 Prezes Rady ministrów składa dymisję Rady na pierwszym

posiedzeniu nowo wybranego sejmu. - przypadek został zainicjowany przez

Cyrankiewicza. Charakter dymisji grzecznościowej - gdyby ta sama koalicja przejmuje władzę.

Art. Punkt 5 Prezes kontroluje i koordynuje pracę ministrów.

A. do '96 była to reguła zwyczajowa

Art. 149 Ustęp.

Minister bez teki - do '96 zwyczaj konstytucyjny, wypełnia jedynie zadania premiera

bez resortu.

Minister działowy, resortowy - kategoria konstytucyjna.

Dla objęcia stanowiska w rządzie nie jest wymagane piastowanie mandatu poselskiego ani w sejmie, ani w senacie (obecnie).

Przeciwieństwo zwyczaju konstytucyjnego - dysonans konstytucyjny/polityczny

Złamanie ustalonego konwenansu.

Umowy międzynarodowe...

Gwarancje konstytucji

Głównym warunkiem funkcjonowania państwa prawnego jest zgodność wszystkich aktów z normą zwyczajową-konstytucją.

Art. 8 Ust. 1 Jest najwyższym prawem RP

(klauzula supremacyjna) (konstytucja '97) Jej znaczenie byłoby mniejsze, gdyby zasada nie była realna, gdyby nie zespół środków zinstytucjonalizowanych, które mają to zapewnić, np. sąd, Trybunał konstytucyjny, Trybunał Stanu, odpowiedzialność konstytucyjna, skarga konstytucyjna, rzecznik praw obywatelskich, prezydent.

Ogół rozwiązań i instytucji ustrojowych, które służą zapewnieniu realizacji norm konstytucyjnych. Gwarancje nadrzędności, prymatu mają dwojaki charakter.

bezpośredni: tworzona bezpośrednio, celowo instytucjonalne gwarancje: sądownictwo, odpowiedzialność konstytucyjna.

pośredni: gwarancje, dla których funkcja zabezpieczenia prymatu konstytucyjnego jest tylko jedną z wielu funkcji jaką wypełniają -> zasada trójpodziału władzy.

Na to nakłada się drugi podział na gwarancje:

materialne: zasady ustroju społ. polit., mechaniczny ustrój instytucji

formalne: mechanizmy prawne (prawna kontrola legalności działań państwa w stosunku do

jednostki)

Najważniejsza gwarancja konstytucyjnego prawa:

Instytucyjny system kontroli konstytucyjności prawa, w szczególności ustaw

Dla skutecznej kontroli prawa konstytucyjnego trzeb zapewnić organizacyjne formy kontroli -

mogą one zależeć od typu państwa, jego stopnia rozwoju.

2 rodzaje kontroli zależne od momentów w chwili wykonywania

Kontrola konstytucyjności prawa, szczególnie ustaw:

prewencyjna: wykonywana przed uchwaleniem ustawy, w trakcie procesu ustawodawczego, po jej uchwaleniu, ale przed wejściem w życie. - opinia komisji konstytucyjnej,

prezydent (Art.121) może ją skierować do Trybunału Konstytucyjnego,

instytucje: sankcji, promulgacji, podpisania i publikacji

Stanowią przeciwwagę egzekutywy w stosunku do parlamentu (Art. 10 -> równowaga władz, środki hamowania - egzekutywa ma powstrzymać legislatywę.

następcza: może być sprawowana po wejściu w życiu ustawy.

ekscepcja - zarzut przez organ uprawniony , według którego ustawa jest sprzeczna z

Wystąpić mogą podmioty legitymowane generalnie (prezydent, marszałkowie, NIK,

RPO,...)

i w sposób szczególny jest ograniczona - mogą kwestionować ustawy, które ich

dotyczą- Krajowa Rada Sądownicza - zakres niezależności sądów i niezawisłości

sędziów).

Kontrola Represyjna - ten akt już obowiązuje: konkretna: zgłoszenie ekscepcji następuje przy okazji rozpatrywania konkretnej sprawy w procesie sądowym, może być jedynie zgłoszona przez strony sądowe. Rozprawa taka, w której przeciwstawność stron nie budzi wątpliwości [kontrola w obronie własnego interesu]. Amerykański system kontroli: sądy powszechne zakwestionowały akt, nie traci on jednak mocy obowiązującej wobec wszystkich, tylko w danej konkretnej sprawie jest zakwestionowany.

abstrakcja: podniesienie zarzutów bez związków z kontrolą. Celem kontroli jest wydanie orzeczenia o niezgodności, sprzeczności z konstytucją; kontrola w obronie prawa w ogóle;

wydane orzeczenie powoduje utratę mocy obowiązującego przepisu i jest wiążące w stosunku do wszystkich (wyeliminowany z obrotu prawnego).

Jest możliwe łączenie obu typów kontroli, np. w Austrii (1920 I trybunał konstytucyjny), Hiszpanii. Pojawia się obecnie w Polsce: po raz pierwszy 23 III 1982 r.- Ustawa o Trybunale Konstytucyjnym 1985, cd 86 zaczyna działać. Zastąpiona ustawą 1 VIII 1997 r.

Kontrola konstytucyjności prawa, szczególnie ustaw

obligatoryjna:

dla opublikowania lub promulgowania ustawy jest obowiązkowe zajęcie stanowiska przez organ sprawujący kontrolę nad zgodnością z konstytucją; zawsze prewencyjna; kontrola ustaw ograniczonych w V Republice Francuskiej.

fakultatywna:

gdy zostanie podniesiony zarzut niekonstytucyjności; prewencyjna i represyjna

W zależności jaki organ stosuje kontrolę:

parlamentarna: wewnątrz parlamentarna kontrola konstytucyjności ustaw. Jest wykonywana wyłącznie przez sam parlament w trakcie procesu ustawodawczego poprzez podmioty (tj. komisje) lub specjalny organ (tj. komisje konstytucyjną, ustawodawczą). Mają charakter niewiążący w opinii - sam parlament decyduje. Jeżeli ją uchwala to jest zgodna z konstytucją. Kontrola, w której określone uprawnienia przejmuje organ podporządkowany parlamentowi.

Nowelizacja 1967 Art. 31 Punkt 3: Rada Państwa czuwa (?) nad zgodnością (?) prawa z konstytucją.

Art. 30 Ust. 1 całą swą działalnością podlega sejmowi.

(Fasada prawna - nigdy nie została sformułowana w praktyce; nieokreślony skutek prawny. Organ podporządkowany kontroluje organ nadrzędny (?)

Rada państwa próbuje wyprostować te przepisy - sama sobie określa kompetencje (1977) stawia
się w roli ustrojodawcy. Nie wykorzystuje swych kompetencji do 1982, kiedy przepis został
zastąpiony przepisem o Trybunale Konstytucyjnym.

Zasada jednolitości-podział władz

Funkcjonuje obiektywnie; ma zawsze charakter samokontroli. Już starożytni sformuowali zasadę,

która jest fundamentem państwa demokratycznego:

Nemo est iudex idoneus in propina causa (nikt nie może być sędzia w swojej sprawie) Więc nie ma powodu by parlament sprawował taka funkcję, dlatego istnieje kontrola jeszcze dodatkowa, zewnętrzna.

pozaparlamentarna (ekstraparlamentarna): może być wykonywana przez sądy powszechna (USA) lub specjalne organy (Włochy, Polska) albo organy polityczne (V Rep. Fr.)

Kontrola Konstytucyjności

Model amerykański:

Nie zna możliwości kontroli formalnej: ustawodawstwa i sądów federalnych

Prezydent - przyznanie mu veta zawieszającego wobec ustaw - „włożono mu w ręce

rolę kontrolera. Podstawą prawna dla kontroli konstytucyjności ustaw znaleziono w

klauzuli supremacyjnej, Art. VII Ust. 2, w której uznaje się akty federalne za

najważniejsze akty w państwie, unieważnia te, które powstają sprzeczności.

Wirginia - najstarsza konstytucja stanowa.

Sądy - kontrola ustaw federalnych do 1803 nie wykonywana

G. Marshall (w sprawie - uznano za nieważne, ustawę za

niezgodną z konstytucją,

Orzeczenia sądów o zgodności aktów z ustawą zasadniczą:

nie ma charakteru samoistnego

dokonują sądy powszechne i najwyższy, ale tylko w trakcie rozpatrywania konkretnej sprawy

powód musi wykazać, że poniósł uszczerbek materialny i moralny i łączył się ze sferą praw i

wolności człowieka zawartego w konstytucji naruszenie musi mieć charakter - realny; prawomocny

musi także mieć charakter ostateczny - powód musi wyczerpać wszystkie środki, drogi postępowania do zakwestionowania orzeczenia.

stwierdzenie niezgodności z konstytucją nie ma waloru generalnego, nie powoduje

nieważności normy uznanej za niekonstytucyjną w konkretnej sprawie odmawia

(zakwestionuje przepis, ale w odniesieniu do konkretnej sprawy).

wzór recypowany przez kraje Ameryki łacińskiej: Brazylii, Argentynie; w Kanadzie, Japonii,

krajach kolonii Wielkiej Brytanii, Portugalii i Grecji (przy dwóch ostatnich uzupełniony

specyficznymi organami kontroli)

Model europejski (kontynentalny):

Charakter o kontroli konstytucyjnej prawa -> wydzielenie z sądownictwa

powszechnego.

Stworzenie odrębnego od sądów powszechnych i Sądu Najwyższego samodzielnego,

specjalnego organu Sąd Konstytucyjny, Trybunał Konstytucyjny; jedynym jego celem

jest badanie zgodności prawa, w tym w szczególności ustaw.

Pierwowzór. Trybunał Konstytucyjny w Austrii w 1920 r.

IV Republika Fr. - Komitet Konstytucyjny (obecnie Rada Konstytucyjna).

Wyróżniamy 4 zasadnicze cechy:

nie ma żadnej wzmianki, narodził się w drodze interpretacji konstytucyjnej, [silne zakorzenienie instytucji w konstytucji]

wynika z niej bezpośrednio; wprost zakres kompetencji, jak wygląda możliwość

działania.

w trakcie konkretnej sprawy, jedna z osób załącza zarzut niekonstytucyjności, który może lub jest podstawą rozstrzygnięcia, sąd zawiesza postępowanie i bada zasadność zarzutu.

Jeżeli zarzut jest zasadny, odwiesza się główne postępowanie, nie ma możliwości

zastosowania tej normy, odmawia się użycia tej normy.

Skutkiem orzeczenia sądu o niekonstytucyjności normy prawnej jest eliminacja normy

z całego systemu prawnego

klasyczny austriacki - Włochy, Francja, norma jest wadliwa i jest niezbędne jego uchylenie na przyszłość ex nunc

normę uważa się za niekonstytucyjną i nieważną wstecz ex tune od chwili wydania, wprowadzenia do obrotu prawnego, Niemcy, Hiszpania.

ma charakter wyłączony przez organ wyspecjalizowany nie ma wyłącznie charakteru konkretnego, jest uprawnione przez instytucje (abstrakcyjna - wysuwana przez podmioty abstrakcyjne)

Kontrola następca (represyjna), choć może mieć charakter prewencyjny.

Instytucja skargi konstytucyjnej

Jedna z gwarancji konstytucyjności prawa

Art. 79 Konstytucji 1997 r.

1. Każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ

administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonej w Konstytucji.

Kontrola konstytucyjności prawa: Model amerykański: klauzula supremacyjna - akty federalne są aktami najwyższymi prezydent - veto zawieszające wobec ustaw

1. nie ma charakteru samoistnego

2. rozstrzygnięcia dokonują sądy powszechne; sąd najwyższy, tylko w trakcie rozpatrywania konkretnej sprawy

3. powód - uszczerbek materialny i moralny łączy się ze sferą praw i wolności człowieka zawartej w konstytucji; naruszenie musi mieć charakter realny, ostateczny.

4. stwierdzenie niezgodności z konstytucją nie ma waloru generalnego, nie powoduje nieważności normy niekonstytucyjnej w ogóle, tylko w konkretnej sprawie.

Pojęcie:

Skarga konstytucyjna różni się znacząco od ochrony praw i wolności obywatelskiej.

Niemcy - środek pozostający w dyspozycji jednostki lub grupy osób, który umożliwia

kwestionowanie na drodze szczególnego postępowania sądu konstytucyjnego

naruszenia przez akt pochodzący od organów państwa gwarantowanych przez konstyt. praw i

wolności.

Schuller -> wniosek skierowany do sądu konstytucyjnego stwierdzający, że władza publiczna

naruszyła podstawowe prawa lub prawa im podobne przysługujące podmiotowi skarżącemu.

W Konstytucji polskiej - L Garlicki - szczególne postępowanie inicjowane przez jednostkę przed Trybunałem Konstytucyjnym, które służy ochronie praw i wolności konstytucyjnej gwarantowanych przed naruszeniami ze strony państwa.

Cechy:

Skarga konstytucyjna -jest to instytucja służąca osobie fizycznej lub prawnej, tak prawa cywilnego jak i publicznego do ochrony w drodze szczególnego postępowania przed sądem (trybunałem) konstytucyjnym przysługujących jej podstawowy praw i wolności obywatelskich w przypadku naruszenia ich przez akty organów państwowych (czynne) lub w bezczynności -zaniechanie.

Pojawia się masowo w Europie, to powszechnie uznaje się za rozwiązanie w pełni uzasadnione, stanowi cechę charakterystyczną sądownictwa w Europie.

Pojawia się w konstytucji państwa, gdzie pojawiają się zmiany ustrojowe, dążenie ku demokracji.

Cele: Ma służyć dwóm podstawowym celom: ochrona podstawowych praw i wolności jednostki; ma być poręcznym instrumentem prawnym dania oporu przed niekonstytucyjnym działania państwa;

indywidualny obywatel ma możliwość inicjowania postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym.

prewencyjnie służy poprzez ochronę interesu jednostkowego;

ochrona interesem publicznego;

możliwość kontroli innych organów państwa przed Trybunałem Konstytucyjnym;

proces szczegółowego wykładania przepisów konstytucyjnych.

Orzecznictwo sądu konstytucyjnego nie tylko przeciwdziała skutkom dokonanym już naruszeń, może też oddziaływać prewencyjnie, może również przyczynić się do zapobiegania konfliktom społecznym i stymulowania właściwe kierunki rozwoju praw i wolności jednostki.

Geneza:

Z anglosaskich tradycji ochrony praw jednostki, wiek XVII - monarchia Chronione w jednakowym stopniu przez sądy powszechne.

Prawa podmiotowe: podstawowe - są objęte ochroną konstytucyjną inne - nie się objęte ochroną konstytucyjną

Pierwszy raz zostały zastosowane w państwach latynoamerykańskich - na Jukatanie

(Meksyk) 1841 - recurso de amporo

recurso de amporo - indywidualne odwołanie się przez obywatela do ochrony sadowej przeciw jednostkowym aktom władzy publicznej (charakter konkretny).

Rozwiązanie to poszło jeszcze dalej; mogło mieć charakter skargi konstytucyjnej. De amporo contra leges - w obronie praw w ogóle, wyeliminowanie przepisu i obrotu prawa w ogóle.

Niemiecka kultura prawna:

Bawaria - skarga bawarska 1814 r.

Klasyczny model pojawił się w 1867 r. w Austro - Węgrach:

Sąd Rzeszy - rozpatrywał skargę za naruszenie konstytucyjnych skarg wobec praw

politycznych.

Szwajcarski Sąd Federalny 1874 r. (konstytucja) - przyznaje prawo orzekania w

sprawach skarg niekonstytucyjności.

1946 - Bawaria, Hesja

1947- Nadrenia, Palatynat

1969-Niemcy

1978 - Hiszpania - przybiera tu dwie postacie

lata 80-te , 90-te Węgry, Rosja, Słowacja, Czechy, Albania

Istota unormowania: Art. 79 Konstytucji 1997 r. Skarga konstytucyjna nie jest dodatkowym, powszechnym środkiem odwoławczym, nie jest dodatkiem trybunału Konstytucyjnego: nadinstancją czy subinstancją

Zakres podmiotowy: Wskazanie podmiotu jest rozmaicie określany: „każdy", „kto", „obywatel". To nie są przypadkowe wyróżniki - za nimi kryją się rzeczywiste treści merytoryczne:

„każdy" - każda osoba fizyczna i każdy inny pomiot występujący w obrocie prawnym (spółka cywilna). Jest to najszerszy termin z możliwych. Pewne ograniczenie jednak występuje dotyczy osób prawnych - służy im tylko tyle o ile mogą być podmiotem prawa konstytucyjnego. (6 VI 1998 w sprawie Ts 9/98 orzeczenie Trybunału

Konstytucyjnego).

Na każdy podmiot posiadający zdolność do bycia przedmiotem praw i obowiązków obywatelskich (konstytucyjnych) i znajdujący się pod władza RP (terytorium pod którym jest zwierzchność RP, również na statku morskim i powietrznym, gdy podmiot znajduje się pod piecza RP)

Prawo do skargi posiadają obywatele polscy i cudzoziemcy, a nawet apatrydzi, a przebywają na terytorium RP przez określony czas (wyjątek Ust. 2 Art. 79 - oprócz art. 56 cudzoziemcom nie służy skarga na udzielenie azylu i przyznanie statusu uchodźcy).

Może wnieść podmiot, który działa we własnej sprawie, nie może w interesie abstrakcyjnym, publicznym; naruszenie ma charakter bezpośredniego.

Uważa się za dopuszczalne wniesienie skargi w imieniu małoletniego dziecka przez jego rodziców lub opiekunów.

Ombudsman - (Hiszpania) - dysponuje legitymacją obrońca ludu, wspiera obywatela porada, i wiedzą- kiedy skarga ma szerszy wymiar, szczególnie

skomplikowaną.

Warunki formalne skargi konstytucyjnej: Sporządzona przez adwokata lub radcę prawnego (tzw. przymus adwokacji,

oprócz sytuacji, gdy wnoszą osoby, które wykonują zawody prawnicze). Odmowę również. Rozporządzenie ministra sprawiedliwości - 100 zł, reprezentacja 200 zł lub z

urzędu, koszty ponosi skarb państwa. (2 lata temu podlegała wpisowi do 50 zł).

Elementy skargi konstytucyjnej: Rodzaj pisma: - zatytułowane: Skarga Konstytucyjna - adresat: Trybunał Konstytucyjny w RP Cechy charakterystyczne: a) pismo procesowe b) nazwisko skarżącego; osoba fizyczna c) podmiot we własnym imieniu d) pełnomocnictwo e) miejsce zamieszkania skarżącego (osoba fizyczna) lub f) siedziba z jego adresem; podmiot g) imię; nazwisko sporządzającego skargę, dokładny adres kancelarii, podpis h) wykaz z nazwami dołączonych załączników.

Postępowanie cywilne: 5 egzemplarzy dołączone (Załącznik):

1. pełnomocnictwo dla adwokata lub radcy prawnego - do reprezentowania uprawnienia przed Trybunałem Konstytucyjnym (nie: sądy powszechne); do sporządzenia skargi i występowania.

2. musi być prawomocne rozstrzygnięcie - tzn. ostateczny (koniec postępowania administracyjnego, sądowego... lub postanowieniu mające ostateczny charakter), data doręczenia wyroku albo rozstrzygnięcia.

3. dokumenty stwierdzające wyczerpujący tok instancji lub jeżeli wynika to z wyroku

d) podmiot prawny - prawa osoby do jego reprezentowania.

Akty prawne podlegające zaskarżeniu:

ustawa

inny akt normatywny na podstawie, którego został wydany wyrok - każdy akt prawny zawieszający normy prawne, skierowane do wszystkich i wyróżnionej grupy adresatów (np.: płatnicy podatku dochodowego, najemnicy mieszkań prywatnych, itd.)

Normy te muszą ustalać pewne wzory zachowań: zakazy, zezwolenia, dozwolenia na określone

zachowania.

może być dekret, rozporządzenie z mocą ustawy, rozporządzenia, instrukcje; zwykłe - jeżeli wynikają zobowiązania pod adresem adresatów tych norm. Dookreślony sposób zachowania.

Skarga musi precyzyjnie określić szczegółowe przepisy: Przedmiot Zaskarżenia - warunek merytoryczny

Trybunał jest związany granicami skargi. Nie może być przedmiotem zaskarżenia NIEISTNIENIE PRZEPISU.

Trybunał Konstytucyjny umorzy postępowanie, jeżeli zaskarżona ustawa przestała obowiązywać przed wydaniem orzeczenia:

Konkretne wskazania konstytucyjnych praw i wolności, które służą skarżącemu, które są naruszone i to w jaki sposób. Nie wystarczy powołać się na ogólną zasadę prawa (rys sprawiedliwości społecznej).

W wypadku niektórych praw ekonomicznych i socjalnych konstytucja sama ogranicza dochodzenie praw.

Art. 80 (określa ustawa)

Są też prawa bezroszczeniowe - konstytucja nie może być odwołaniem np.: prawo do pracy. Musi być tylko akt prawny niezgodny w myśl skarżącego ( nie na interpretacje, stosownie ustaw, czy zostały prawidłowo zastosowane) - 9/98 Ts 40 9/98.

Konsekwencje orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego w sprawie skargi konstytucyjnej

Art. 79

Podstawą jest orzeczenie sądu albo organizacji administracji.

Każde rozstrzygnięcie, które w sposób władczy określają sytuację skarżącego

nie będą uznane za takie orzeczenia według konstytucyjnego pisma wykładni, praktyki

stosowania, wyjaśnienia ich stosowania

Musi być ostateczne (skarżący nie ma już żadnej możliwości działania): warunek wyczerpania toku instancyjnego (nie jest spełniony, gdy skarżący w odpowiednim czasie nie wykorzystał swych praw do apelacji itd...) - nie można go zmienić; staje się prawomocne za strony skarżącego zaniechanie postępowania toku instancyjnego, sadowego, niewypełnienie wymogów formalnych, nie może podjąć ostatecznego orzeczenia (przekroczenie terminu apelacji, złożenia odpowiednich pism) nie został tu wyczerpany - bez instancji skarga konstytucyjna nie może być złożona.

Jeżeli chodzi o organ administracyjny -> NSA

Jeżeli chodzi o organy postępowania cywilnego - dwu-instancyjne: sąd rejonowy -> sąd okręgowy sąd okręgowy -> sąd apelacyjny

Sąd najwyższy nie znajduje się w tej strukturze sądów powszechnych; rozpatruje

KASACJE.

Postępowanie karne: Sądy II instancji - tam postępowanie kończy się (po apelacji) orzeczenie jest ostateczne, podlega wykonaniu - stronom nie służą środki odwoławcze, oprócz kasacji - postępowanie się dalej toczy, wyrok ten nie jest ostateczny.

Postępowanie cywilne: Postępowanie cywilne sądowe w 4 rodzajach spraw: cywilnych

rodzinnych i opiekuńczych ze stosunku pracy ubezpieczeń społecznych

Postępowanie w sprawie skargi przed Trybunałem

(Można wycofać skargę.)

Jest 2-etapowe prezes lub wiceprezes kieruje do 1 sędziego, który rozpatruje wstępnie skargę, bada od strony formalnej - niejawnie. Jeżeli występują braki wzywa skarżącego lub może bezzasadnie odsunąć skargę.

Zażalenie wnosi się w ciągu 7 dni od daty dostarczenia pisma (następstwo okoliczności niezależnych od skarżącego - wniosek o przywrócenie postępowania). Zażalenie na odmowę nadania biegu postępowania rozpatruje się w składzie 3 sędziów. Ich decyzja jest ostateczna, nie przysługują środki odwoławcze.

Postępowanie - rozprawa sadowa: Prokurator generalny RPO, strona skarżąca - działają osobiście albo przez przedstawicieli, zwłaszcza przez skarżącego (odbywa się bez względu na stawiennictwo stron).

Uwzględnienie skargi konstytucyjnej rozpatruje sie w dwóch płaszczyznach:

przepis, który kwestionujemy tracą moc prawną z chwilą ogłoszenia( może określić późniejszy

termin). na podstawie tego przepisu zostało wydane ostateczne orzeczenie, orzeczenie Trybunału jest podstawą do wnoszenia postępowania sądowego decyzji administracyjnej czy rozstrzygnięcia

właściwego dla danego organu.

Ostateczne decyzje administracyjne:

Wznowienie postępowania w ciągu jednego miesiąca od dnia wejścia w życie

postępowania Trybunału Konstytucyjnego.

Uchylenie decyzji administracyjnej nie może nastąpić nie dłużej niż w ciągu 5 lat

Ostateczne rozstrzygnięcia organu finansowego (karne finansowanie): Uchylenie lub zmiana rozstrzygnięcia przez ministra finansów.

Wyrok cywilny: Wznowienie postępowania w ciągu jednego miesiąca do sądu II instancji, co do istoty

sprawy 401 KC

Wyrok skazujący - postępowanie karne: Wznowienie postępowania tylko na korzyść skazanego; rozpoznaje sąd okręgowy lub

sąd apelacyjny. KPK Art.540 P2 Sąd Najwyższy -

Trybunał Konstytucyjny- gwarancja konstytucji

Skład: 15 sędziów -> co było związane z rozszerzeniem funkcji Trybunału Konstytucyjnego.

Kandydaci:
Wybór Sejmu - glosowanie indywidualne bezwzględną większością głosów.
Prezydent - powołuje prezesa i wiceprezesa na Zgromadzeniu Ogólnym Sędziów
Trybunału Konstytucyjnego z przedstawionych mu kandydatów.

Kadencja sędziów trwa 9 lat. Ci, którzy zasiadali już z chwilą wydania ustawy, sprawują urząd jeszcze 8 lat.

Wykluczona możliwość reelekcji. Niezawisłość sędziów, nieusuwalność (przedterminowe opuszczenie ze względu na wyraźne określone w prawie).: zrzeczenie się

trwała niezdolność - upadek sił, ułomność (Komisja lekarska) skazanie prawomocnym wyrokiem sądu i orzeczeniem dyscyplinarnym skazującym na wystąpienie ze składu. Opróżnienie stanowiska - kompetencje wygaśnięcia mandatu sędziego.

Status sędziego:

niezawisłość

podlegają prawnie tylko Konstytucji

twardy zakaz działalności politycznej - apolityczni, zakaz działalności w związkach

zawodowych

immunitet formalny - zakaz pociągania do odpowiedzialności karnej

przywilej nietykalności (Ustawa dopuszcza możliwość zatrzymania na gorącym uczynku i jest

konieczne dla sprawiedliwego toku postępowania) Gwarantem jest prezes Trybunału Konstytucyjnego - musi być od razu powiadomiony, może zarządzać natychmiastowego zwolnienia sędziego.

Struktura Trybunału Konstytucyjnego

Prezes Trybunału Konstytucyjnego: reprezentuje

wykonuje czynności określone w ustawie informuje posłów zarządza ogłoszenie orzeczenia kieruje sprawy do rozpatrzenia wyznacza skład sędziowski

czynności w sprawach finansowo budżetowych, organizacyjnych, dyscyplinarnych, osobowych.

Zgromadzenie Ogólne Sędziów Trybunału Konstytucyjnego

1 VIII 1997 r. - Ustawa upoważnia wydanie regulaminu czynności

22 X 1997 (Monitor Polski 81/788)

Biuro Trybunału - szef ( M. Graniecki)

Kompetencje:

kontrola konstytucyjności prawa, dominuje represyjna (aposterioryczna) o konstytucyjności

aktów normatywnych już obowiązujących

kontrola prewencyjna (posterioryczna) - odpowiedzi na pytania prawne sędziów

3 Szczeble kontroli zgodności aktów obowiązujących: Art. 188 -> ustaw i umów między narodowych (poziom najwyższy)

-> ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymaga zgody wyrażanej w ustawie. Art. 9 (zasada przychylności konstytucyjności prawu międzynarodowemu)

-> kontrola zgodności przepisów prawa wydawanych przez organy państwowe z konstytucyjnymi ustawami, umowami ratyfikowanymi międzynarodowymi.

Charakter orzeczeń: Art. 190 Ust. 1 Mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne. Podlegają niezwłocznemu ogłoszeniu (w Monitorze Polskim).

Ust. 3 Trybunał Konstytucyjny może określić inny termin obowiązujący wejścia w życie -max. 18 miesięcy dla ustawy, 12 - inny akt prawny.

Jeżeli dotyczy budżetu - Rada Ministrów musi wydać swoje opinię, a sędziowie muszą się z nią zapoznać i na jej podstawie określić termin.

Rozstrzyganie sporów kompetencyjnych - Art. 189: charakter pozytywny - albo 2 albo więcej organów będzie aspirowało do rozstrzygnięcia, lub wydało już rozstrzygnięcia charakter negatywny - gdy uznają się za niewłaściwe do wykonania orzeczenia

Ustawa szczegółowo określa warunki złożenia wniosku.

Zawieszenie postępowania pomiędzy organami.

-> Tymczasowe uregulowanie kwestii spornych - zawieszenie czynności egzekucyjnych

szkodzących ważnym interesom społecznym.

Badanie zgodności działalności celów partii z konstytucją: Może zlecić prokuratorowi generalnemu przeprowadzenia dochodzenia w części, w określonym zakresie, na temat działalności partii.

Wykonuje nową funkcję (wykracza ze sfery orzeczniczej): Kiedy Prezydent nie jest w stanie zawiadomić marszałka sejmu Trybunał Konstytucyjny może stwierdzić przeszkodę w sprawowaniu urzędu. Art. 130 Ust. 1

Forma Państwa

Klasyfikacja formy państwa:

Podlegają one regulacji konstytucyjnej:

Forma państwa: określony przez konstytucyjny sposób zorganizowania życia politycznego i

społecznego państwa.

W zależności od kryteriów wyróżniamy:

Kryterium to liczebność podmiotów - Arystoteles:

monokratyczne - władza skumulowana jest w rękach jednostki

arystokratyczne - oligarchia - funkcjonuje pewna grupa osób uważająca ze najlepiej spośród

wszystkich podmiotów; indentyfikuje interesy ogółu i najlepiej spełnia, wykonuje je

demokratyczne (politea) - władza w rękach ogółu obywateli.

Kryterium - podmiot sprawujący funkcję najwyższego reprezentanta:

Makiawelli monarchia - sprawuje władzę przez dziedziczenie republika - wszystkie najwyższe organy państwa są kreowane w drodze wyborów

Struktura terytorialna: unitarne - dysponuje jednym systemem prawnym; jednolitą, organizacyjną wewnętrzną strukturę administracyjną

federalne występują człony składowe, które posiadają znaczny znaczny stopień suwerenności, posiada osobny system prawny, ale całą federacja też ma system prawny.

Priorytet federacji - państwo scentralizowane - przy podziale zadań

Priorytet części składowych - państwo zdecentralizowane - przy podziale zadań.

Konieczność uwzględnienia innych czynników - możemy wyróżnić dodatkowe formy

państwa:

dyktatura - zabarwienie - ustrój starożytnej republiki rzymskiej - odwrócenie niebezpieczeństwa znad państwa

Szwajcaria - dopuszczono tą formę w nowej konstytucji w takiej sytuacji, gdy

występuje zagrożenie niepodległości państwa i ma prawo wyposażyć go w szerokie,

określone pełnomocnictwa.

Forma państwa, w której podmiot sprawujący władzę, nie jest w żaden sposób

ograniczony przez prawo. dyktatura plebiscytowa - mandat do sprawowania władzy z głosowania powszechnego; pełnomocnictwo zostaje odnawiane

państwo autorytarne - władza z nadrzędnego autorytetu jakiegoś podmiotu (wódz, monarcha, partia), nieograniczona kontrola życia politycznego, struktury państwa nowoczesnego, uznają autorytet podmiotu zwierzchniego, prawa jednostki są gwarantowane o tyle, o ile nie są w kolizji do sprawowania władzy

państwo totalitarne - całość stosunków społecznych w danym państwie nie ma odróżnienia państwa od społeczeństwa; jednostka jest nieważna; kontrola państwa, ideologia, panowanie nad wszystkimi dziedzinami życia; aparat przymusu (armia), koncepcja korporacyjna -narzuca tworzenie korporacji - związki obywateli oparte na jakimś kryterium, obowiązek przynależności.

oligarchia - władza spoczywa w rękach pewnej grupy społecznej - elita, nomenklatura, nowa klasa panująca. Brak pluralizmu politycznego i gospodarczego; zjawisko ograniczenia praw jednostki i zjawisko zmykania się grupy rządowej w samej sobie -> dystansowanie się od społeczeństwa - alienacja, podział na „my" i „oni"

demokracja pluralistyczna - rozwinięcie gwarancji praw jednostki, wolne wybory, gospodarka wolnorynkowa, liberalno - demokratyczne zapewnienie porządku wewnętrznego i bezpieczeństwa zewnętrznego, ma stworzyć warunki do swobodnego rozwoju społecznego; państwo „stróża nocnego" prawnie:

1. znaczenie formalne - opiera wszystkie swoje sfery działalności na prawie, szczególnie akcentuje się rolę konstytucji i ustawy zwykłej

2. materialnie - całej swojej działalności państwo opiera się na zasadzie sprawiedliwości, idea państwa socjalnego, sądowa kontrola aktów władzy państwa, zasada lex retro non agit-prawo nie działa wstecz, RFN - państwo socjalne

demokracja centralistyczna - poszukiwanie na drodze demokratycznej jakieś jednolitości, działalności organów w różnych dziedzinach życia publicznego.

Suweren

Suwerenność - nie może być odrywana od zagadnienia władzy państwa.

Państwo - to terytorium, ludność, władza -> musi być najwyższa czyli suwerenna, bo inaczej nie

byłaby władzą państwową

Geneza suwerenności: Starożytność - państwa takie miały władzę najwyższą w nauce nie uświadamiano sobie tego pojęcia, państwo ma być organizacją doskonalą, obywatel będzie rozwijał swoje siły, państwo ma władzę rozległą, ogarnia wszystkie dziedziny życia, było najwyższym objawieniem istoty ludzkiej, wspólnota rodów i osad, celem ich dążenie do autarkii (samowystarczalności), obywatele uzyskują osobowość prawną tylko z nadania państwa.

Cechy: szczupłość obszaru wszechwładza państwa brak praw człowieka

Cyceron: „Państwo to najwyższy twór wysiłków ludzkich, człowieka, niczym więcej nie zbliża się do istoty boskiej, jak tylko zachowaniem państwa"

Średniowiecze - państwo jest antytezą państwa greckiego i rzymskiego; wielki obszar, słaba władza, państwo rodzi się, nie ma jeszcze władzy najwyższej. Twórcami państwa stają się zwierzchnicy terytorialni - skutkiem licznych walk.

Suweren - pochodzi od starofrancuskiego słowa i nazywano nim możnowładców,

również króla {X wiek).

XII - każdy baron jest suwerenem we własnej baronii.

Rośnie władza króla, czego wyrazem jest maksyma: „Król Francji jest cesarzem

swego królestwa".

Nowożytność - recepcja prawa rzymskiego

Król nie jest wykonawcą ale właścicielem suwerenności, łac. summa potestas -utożsamianie suwerenności z władzą państwową.

J. Boden „Sześć Ksiąg o Rzeczypospolitej" - potestas incilies acus władza w stosunku do poddanych obywateli, obejmuje pewien katalog praw państwowych (ustawodastwo, sądownictwo, wypowiadanie wojny, bicie monety). Władza najwyższa jest niezależna od innej władzy, jest niezawisła, niepodzielna. Monarcha jako . właściciel suwerenności jest niezawisły i podlega jedynie Bogu nieśmiertelnemu. Władza nieograniczona. Poparcie władzy absolutnej. Władza stanów - odmawia jej charakteru prawnego.

Monarchia absolutna - suwerenność staje się wyłącznie wyrazem władzy najwyższej. Monarcha staje ponad państwem, kieruje państwem.

Hugo Grocjusz - najwyższą nazywa się władza cywilna, której akty nie podlegają prawu czynnika innego - w tym sensie te akty mogłyby być obalone swobodnym aktem woli ludzkiej.

Pokój westfalski 1648 - pojęcie półsuwerenności (terytoria niemieckie mogą prowadzić swoją suwerenność połowiczna, względną ograniczona politykę).

Szwajcaria - kantony są suwerenne, o ile nie są ograniczone przez konstytucję związkową.

Wykonywanie suwerenności Podstawą dla samoograniczenia się w kompetencji wykonywania suwerenności. Art. 90 Ust 1. RP może na podstawie umowy międzynarodowej przekazać organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach, np.: przystąpienie do unii monetarnej (euro)

Suwerenność - władza niezależna w stosunkach zewnętrznych i władza najwyższa w stosunkach wewnętrznych i prawnie nieograniczona.

Suweren - to ten podmiot, któremu przysługuje tak sformułowana władza suwerenna.

Monarcha - suweren w konstytucji oktrojowanej:
zasada suwerenności

władza monarsza np.: Konstytucja cesarska Etiopii 1952 Art. 4

Konstytucja królewska Danii 1953 Art. 12 i 13

Lud - podmiotem suwerenności; konstytucja włoska 1947, V Republiki 1958, Grecji, Bułgaria 1991, Węgierska 1990.

J.J. Rousseau - lud - podmiot zdolny do zawarcie umowy społecznej, która miała być podstawą sprawowania władzy - władza niezbywalna.

E.J. Sieyes - lud - ogół zjednoczonych jednostek podporządkowanych temu samemu prawu i reprezentowanych przez to samo zgromadzenie ustawodawcze.

Obywatele: czynni bierni

XIX wiek - ludy - wspólnota mieszkańców jednego kraju połączonych więziami: porządku prawnego świadomości i religii języka

Lud atrybutem państwa

Aprobata dla tezy o politycznym charakterze ludu (ogól obywateli, którzy posiadają prawa polityczne, a dzięki temu partycypują w wykonywaniu władzy publicznej)

Austria - lud: Niemcy - byt trwały (łączy trzy pokolenia - przeszłe, teraźniejsze i przyszłe - w jednym państwie.

Naród - Konstytucja marcowa 1921, Japonii 1947, Hiszpańska, Litewska 1992, Słowacka 1992

Monteskiusz „O duchu praw" - naród - ludność określonego państwa Wolter - naród utożsamiał z elitą

Teraz utożsamia się pojęcia narodu i ludu, gdy mówimy o aspekcie politycznym (naród polityczny = lud polityczny)

Senacka Komisja Konstytucyjna: naród w znaczeniu politycznym: naród polski - ogół obywateli należących do państwa polskiego.

Naród -jest to trwały składnik polskiej kultury politycznej; współrealizuje poczucie

wszystkich obywateli o dobro wspólne, najwyższe (Art.1)

To pojęcie narodu stanowczo odcina się od pojęcia Judu pracującego miast i wsi"

(wszyscy ludzie pracy, którzy żyli z pracy własnej, która musiała być społecznie

użyteczna, nie wolno było wyzyskiwać pracy innego człowieka).

-sojusz grup:

-klasa robotnicza

-chłopstwo pracujące

-rzemieślnicy

-inteligencja pracująca

Formy sprawowania władzy przez suwerena: bezpośrednia

pośrednia przez przedstawicieli demokracji pośredniej (przedstawicielska) XVIII/XIX wiek wyodrębnia te dwa określenia

Władza bezpośrednia:

bezpośredni udział członków zbiorowego podmiotu suwerenności w realizowaniu przez nich funkcji publicznych (IV/V wiek p.n.e. - Zgromadzenie Ludowe w Atenach) kluczowe instytucje:

1. inicjatywa ludowa

2. veto ludowe

3. konsultacja (znaczenie proceduralne)

4. Zgromadzenie Ludowe (ma charakter stanowczy, władczy)

najbardziej konsekwentna forma urzeczywistnienia suwerenności narodu: a) Zgromadzenie Ludowe - zebranie się ogółu podmiotów uprawnionych do podejmowania decyzji, stosowana rzadko ze względu na rozmiar państw i stopień skomplikowania. Wciąż funkcjonuje w trzech kantonach górskich Szwajcarii: Glorious, Unterhalten, Apenchen.

Zgromadzenie ludowe w Szwajcarii podejmuje najważniejsze decyzje: - zmiana konstytucji

uchwalenie budżetu

powołanie władz wykonawczych (głosowanie jawne)

inicjatywa ludowa:

prof. Fizfreiner-wniosek skierowany przez lud do ludu

polega na określeniu kompetencji zbiorowego podmiotu suwerenności do rozpoczęcia procedury

ustawodawczej:

konstytucyjny

prawodawczy Inicjatywa ludową dzielimy ze względu na formę:

sformułowaną- wnioskodawcy prezentują gotowy projekt ustawodawczy

niesformułowaną- wnioskodawcy prezentują jedynie i przesądzają potrzebę uchwalenia takiej

ustawy

Obywatelska inicjatywa ustawodawcza:

Art. 118 Ust. 2.

Konstytucje: angielska, rumuńska, słoweńska, bułgarska.

Inicjatywę obywatelską musi potwierdzić sama konstytucja, nie wolno

wyinterpretować, wyimaginować tej instytucji.

Referendum - bezpośredni sposób decydowania przez podmioty uprawnione w drodze głosowania.

Referendum decyduje o najważniejszych problemach życia państwowego albo określonego terytorium, będące przedmiotem zainteresowania, może być zainicjowana przez obywateli, głowę państwa, parlament, poszczególne kantony, jednostki terytorialne.

Zwykle konstytucje wymieniają 2 podmioty uprawnione do referendum.

W stanie Masachussets narodziło się w 1780 r.

Rewolucja Francuska 1793, 1795 r.

Konstytucja szwajcarska 1802 r.

Musi być wyraźnie przewidziane przez Konstytucję: obligatoryjnie -obowiązek przeprowadzenia określa sama konstytucja, prawomocność określonej decyzji

fakultatywnie - akty mogą ale nie muszą dla swojej ważności uzyskać potwierdzenie dla swojej ważności uzyskać potwierdzenie przez referendum. Art. 235 Ust. 6

Kryterium terytorialne: krajowe lokalne

Materia regulacji: konstytucyjna ustawodawcza

Referendum abrogacyjne- uchylające moc ustawy

Ze względu na czas: ratyfikacyjne - akt jest prawomocny po przeprowadzeniu referendum opiniodawcze, konsultacyjne - wysondowanie opinii, preferencji (wynik nie jest wiążący)

Bywa, że konstytucje odróżniają referendum od konsultacji ludowych:

Konstytucje: niemiecka 1947, szwedzka, hiszpańska, Polska lata

Veto ludowe - za pomocą niego wyborcy chcą doprowadzić do zaprzestania obowiązywania ustawy; to jest inaczej niż za pomocą referendum abrogacyjne, referendum - veto.

Władza pośrednia (przez przedstawicieli):

W Atenach zalążkiem organu przedstawicielskiego była Rada Pięciuset.

Średniowiecze:

Anglia: Rada Królewska, Parlament/ Francja: Stany Generalne/ Polska: Sejm Walny.

W monarchii stanowej, potem w monarchii konstytucyjnej występują zawiązki teorii

reprezentacji aż po XVIII wiek demokracja jest utożsamiana z demokracją

bezpośrednią. Żądanie konstytucji pisanej i reprezentacji stanowej ludu.

Idea zwierzchnictwa ludu, problem formy reprezentacji:

J.J. Rousseau - zwierzchnictwo nie może być reprezentowane, odrzuca możliwość reprezentacyjnych instytucji. Jego ideałem jest republika, w której obywatele mają dwa podstawowe zastrzeżone prawa: prawo zatwierdzenia ustaw (prawo zbiorowego rozstrzygania ważnych spraw państwowych) prawo wybierania najzdolniejszych: najrzetelniejszych obywateli, którzy będą rządzić państwem

Jakobini, Komuna Paryska, Konfederacja Szwajcarska Parlament musi jawnie sprawować dwie nierozdzielne od siebie funkcje, powinien wydawać ustawy i wprowadzać je w życie (kontrola władzy wykonawczej).

Monteskiusz: „O duchu praw" - forma rządów w postaci demokracji bezpośredniej jest niemożliwa do realizacji z powodów technicznych. W dużych państwach lud nie jest w stanie, nie może rządzić. Bezpośrednio jest tylko zdolny do powoływania reprezentacji, która będzie rządzić w jego imieniu.

Trzy zasadnicze teorie wyjaśniające istotę między suwerenem, a reprezentowanym:

teoria przeniesienia przez suwerena jego własnych praw na przedstawicieli, właściwa

koncepcji monarchicznej. Reprezentacja ludowa - stan III i jego przedstawiciele stanowią wcielenie całego narodu jako naród polityczny. Legalny przedstawiciel ludu przenosi na deputowanych swoje prawa (?):

1. mandat związany (imperatywny)

2. mandat wolny - wyborcy pomiędzy wyborami nie mogą wpływać na poczynania przedstawicieli (niezależność)

teoria pełnomocnictwa pełnomocnictwo polityczne:

reprezentacja działa w ramach mandatu i zastępuje suwerena w wykonywaniu władzy; swoja

pracą służy wszystkim wyborcom - pełnomocnictwo szczególne

pełnomocnictwo cywilno - prawne:

może być przerwane, przedstawiciel nie jest związany żądaniami wyborców; pełnomocnictwo

ogólne-w imieniu suwerena i na jego rzecz. Periodyczne ocenianie kompetencji reprezentantów

- przy wyborach.

Teoria marksistowska - Fillippon - 1882 - „O przeciwieństwie mandatu imperatywnego" -suweren, który kreuje przedstawicielstwo nie rezygnuje ani na chwilę ze sprawowania swej władzy i zachowuje kontrolę nad ich działalnością parlamentarne zwierzchnictwo - ciągłe, nie ustające, lud pracujący miast i wsi; mandat imperatywny.

Sposoby demokratyczne realizowania decyzji: losowanie:

występowało w Atenach Starożytnych, obecnie rzadko występuje, o utrzymaniu decyduje

neutralność procedury.

Gdy w głosowaniu nie udaje się wyzyskać jednoznacznego rozstrzygnięcia (USA- ławy

przysięgłych)

Polska: Art. 3 Ust3 Uchwała senatu z 1993 r. w sprawie Otrzymali tę samą liczbę

głosów L Piotrowski - Piesiewicz -> wybór marszałka i wicemarszałków - ta sama procedura (Ustawa 23 XI 1990 o Senacie). Głosowanie na prezydenta - ślepy los.

Za ogólną liczbę głosów uważa się liczbę ustawowo określoną albo liczbę głosów biorących udział w głosowaniu.

Quorum - absolutna matematycznie określona liczba członków jakiegoś podmiotu zbiorowego, których obecność jest niezbędna, żeby ten podmiot mógł ważnie z prawnego punktu widzenia podejmować decyzje.

Frekwencja wyborcza - absolutna, czyli matematycznie określona liczba członków zbiorowego podmiotu suwerenności, których udział jest konieczny , gdyby ten podmiot mógł ważnie z prawnego punktu widzenia decydować o obsadzaniu stanowisk państwowych albo rozstrzygać merytorycznie o przedstawionych mu kwestiach.

Jest istotną formą poparcia społecznego dla danego systemu wyborczego.

Instytucje przymusowe: Austria, Turcja, Dania, Belgia (przymus wyborczy)

Inne sankcje: Włochy - nagana obywatelska - listy osób niegłosujących. Pozbawienie
czasowe praw wyborczych.

Reprezentacja

-prawnie legitymowane wykonywanie funkcji władzy w imieniu zbiorowego podmiotu suwerenności przez konstytucyjnie określone organy państwowe.

Partie polityczne Geneza:

-wytwór nowy, niedawny. Kojarzy się z rozwojem parlamentaryzmu. Rewolucja burżuazyjna w Anglii-kluby parlamentarne: turyści(absolutyzm) i Wigowie(przeciwni absolutyzmowi), w Francji: jakobini i żyrondyści; noszą charakter elitarny, partie konserwatywne i liberalne -XIX/XX rozwój partii politycznych o masowym charakterze

-system dwupartyjny wykształcił się najwcześniej: jedna reprezentowała idee zachowawcze, druga idee postępowe; nie odzwierciedlał on społ. interesów; dwupodział nie okazał się trwały- przetrwał w USA, a w Anglii obserwujemy ewolucję liberałowie w lab 1918- trójpartyjność, w 1955- dwupartyjność z nowym uczestnikiem -partie robotnicze- socjaldemokracja XIX/XX w (Niemcy) -ugrupowania chłopskie- Szwecja trójpartyjność zmienia się w czwórpartyjność -partie komunistyczne- Włochy- 1921, 15 mandatów

1946, 104 mandaty 1953, 143 mandaty -ojczyzną partii politycznych jest Wielka Brytania' zaczęły one tam powstawać już w II poł. XVII w za Karola II; początkowo przypominały koterie arystokratyczne >anglo-saski system dwupartyjności

wysoki stopień ddd politycznej

większościowy system głosowania

wysoka stabilność życia polit. w państwie- gabinetów(rola monopartyjna) >system wielopartyjny

w krajach o różnych tradycjach ustrojowych, o głębokiej tradycji

parlamentarnej (Francja); jego efekty różne; czasami staje się coraz mniej popularna-

poszukiwanie męża opatrznościowego(Ch.deGaulle); wysoki próg zaporowy >system prezydencko-parlamentarny -pojęcie i klasyfikacja partii politycznych

-demokracja przedstawicielska ma za zadanie reprezentowanie różnych poglądów grup społ;

przyczyniać do zachowania równowagi pomiędzy grupami społ.

-różne formacje pośredniczące- szczególną rolę odgrywają partie polityczne; konieczność ich

funkcjonowania

-istotą działalności partii politycznych- tworzenie warunków

partia polityczna-organizacja która zrzesza swoich członków na zasadzie równości i

oraz dobrowolności; dysponuje określonym programem działania;

zdobycie i wykonywanie władzy państwowej przynajmniej przez

uzyskania wpływu na decyzje państwowe >podział według kryterium organizacyjnego-wewnątrz samej partii

>ze v

oparte na zasadzie wewnętrznej-demokracji

-autonomia org. Terytorialnych

-dopuszcza się do podejmowania

decyzji przez niższe jednostki

organizacyjne partii

-zjawisko federalizowania partii

(bardzo szeroka autonomia)

-frakcyjność

-wysuwanie kandydatów w

drodze tzw. Prawyborów (

desygnowanie przez cała partię)

scentralizowane

-władza jest skupiona wokół granic hierarchiczności -organy niższe pozbawione są samodzielności

nej-zorganizowanie bazy członków

-aparat partyjny a wokół niego partia notabli

masowe

-pragną swoim zakresem oddziaływania objąć jak najszerszą masę obywateli przez co przyjmująją największą masę członków -systematycznie zwiększają odsetek wyborców

>ze względu na charakter i treść programu

Patronatu

-aktywność jest dla zdobycia władzy dla przywódcy

Interesu

-interesy grup społecznych, środowisk będących bazą dla partii dążą za wszelką cenę do realizacji własnych interesów (PSL)

Światopoglądowe

-artykułują pewne abstrakcyjne zasady, pewien światopogląd( ideologiczny i dążą do zrealizowania takiego modelu ustrojowego)

Rewolucyjne

-dążenie do całkowitej zmiany ustroju

Reformistyczne

-potrzeby reform ustrojowych

Zachowawcze

-zachowanie status quo quo stosunkach poli-społ

>wpływ partii na podejmowanie decyzji państwowych

Rządzące

-uczestniczą w sprawowaniu władzy w państwie - stanowią podstawę polityczną rządu

Opozycyjne

-nie mają bezpośredniego wpływu na podejmowanie i realizację władzy państwowej, ale systematycznie dążą do uzyskania wpływów lub współudziału we władzy

- partie nie działają same; istnieją inne organizacje, adasd państwowy; te wszystkie elementy

składają się na pojęcie systemu państwa

-system partyjny to układ stosunków pomiędzy legalnie działającymi w państwie partiami

>kryterium realnej możliwości zdobycia władzy przez partię w państwie

i

partii politycznych od innych organizacji, także w konstytucji

1936r-aktywnym i uświadomionym obywatelom umożliwia się łączenie w partie bolszewików -status partii może być obejmowany regulacjami, ustawami lub konstytucyjnymi; najczęściej ustawa szczegółowuje przepis konstytucyjny; obejmowanie partii reglamentacją prawną nazywamy instytucjonalizacją partii politycznych; regulacje maja charakter generalny rzadko występują do poszczególnych partii

-akty zawierają legalną definicje partii politycznej, określają zasady udziału w wyborach, organizacji i finansowania

Konstytucja 1997 Art.ll ust.l „Partie polityczne działają na zasadach dobrowolności równości obywateli polskich w celu wpływania metodami demokratycznymi na kształtowanie polityki państwa"

- 27VI 1997 Ustawa o polskich partiach

>występuje pod określona nazwą

>cel. udział w życiu publicznym: wpływ na politykę państwa, sprawowanie władzy publicznej Przez dłuższy okres czasu kształtuje swą działalność poprzez udział w wyborach(Niemcy) Takie ugrupowanie, które zbiera określoną ilość głosów w wyborach (USA)

- partie mogą być tworzone według 3 modeli

Koncesyjny -odpowiedni organ państwa udziela pozwolenia(koncesji politycznej) jeżeli spełnia określone warunki -samodzielna decyzja organu koncesyjnego nie ma możliwości odwołania się, system

niedemokratyczny jeżeli jest dopuszczony to jedynie w sytuacjach nadzwyczajnych (art. 15 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka)

Administracyjnego -organy administracyjne państwa sprawują nadzór nad partiami politycznymi tak samo jak nad stowarzyszeniami, nadzór ściśle reglamentowany, wszystkie zmiany są tłumione w zarodku, nadmierne uprawnienia organów administracji publicznej

Rejestracyjnego (ewidencyjny, szotyfikacyjny) -uznanie pełnej swobody tworzenia i działania partii politycznych po założeniu i spełnieniu warunków warunków formalnym charakterze, podlegają rejestracji dzięki czemu uzyskują osobowość prawną -odmowa rejestracji z powodu ściśle określonego przepisu prawnego; odmowa podlega jednak kontroli-może być zaskarżona (sąd powszechny wyższej instancji, Trybunał Konstytucyjny

zróżnicowane wymogi formalne przy rejestracji ewidencja partii politycznych> Sąd Okręgowy w W-wie

> zgłoszenie 3 osób upoważnionych w statucie do reprezentowania i możliwości
zaciągania obciążeń finansowych

>postępowanie nieprocesowe, niejawne ( z wyjątkami)

• apelacja do Sądu Apelacyjnego w W-wie- Trybunał Konstytucyjny >niezwłocznie wpisywany do rejestru

• postępowanie uprawomocnione ogłasza się w ( Monitorze Sądowym i Gosp.); może

System monopartyjny

-jedna partia samodzielnie sprawuje władze-system totalitarny, autorytarny -funkcjonalny związek pomiędzy partią a państwem

System dwupartyjny

-istnieje nawet kilka partii, ale tylko 2 z nich mają realne znaczenie polityczne (możliwość zdobycia władzy), na zasadzie alternacji, przemienności -system 2 partii dominujących

System wielopartyjny

-istnieje wiele partii i żadna z nich nie ma możliwości zdobycia samodzielnej władzy -koalizowanie się partii( wybory, działanie w opozycji) PODSYSTEMY -ustabilizowany; zwycięska koalicja partii stabilizuje rządu w kraju na dłuższy okres czasu (zazwyczaj na czas swej kadencji); zjawisko braku kryzysów gabinetowych, brak zmiany koalicyjnej (RFN, Szwecja) -nieustabilizowany; nie ma odpowiedniej stałej większości w parlamencie, koalicja podejmuje różne kompromisy zmiany partnerów koalicyjnych, kryzysy gabinetowe (Polska) -system partii dominującej; jednoznacznie dystansuje przeciwników partyjnych, ale jednocześnie identyfikuje się z całością narodu(okres rządów Ghandiego)

-system hegemoniczny; tylko jedna z partii określana mianem kierowniczej czy przewodniej ma wpływ na władzę w państwie, pozostałe działają w koalicji, nie ma zjawiska altemacji(rotacji) władzy; zewnętrznie podobny do systemu wielopartyjnego, ale to odmiana systemu monopartyjnego

-prawna reglamentacja partii politycznych; podejście do partii politycznych

>mogą być traktowane jak stowarzyszenia, nie ma żadnych specjalnych prawnych

regulacji, nie uwzględnia ich konstytucja >mogą być traktowane w sposób szczególny- wyodrębnione regulacje dotyczące

korzystać z praw ustawowych, może funkcjonować w obrocie prawnym

Prawo wyborcze

- wybory to podstawowy sposób kreowania organów przedstawicielskich

> znaczenie przedmiotowe: ogół norm prawnych, które określają sposób przeprowadzania
wyborów.

>znaczenie podmiotowe: prawo członka do udziału w wyborach (bierne i czynne)

- Podstawowe zasady prawa wyborczego to ukształtowane historycznie reguły
przesądzające o kształcie prawa wyborczego odzwierciedlone w konstytucji albo
ordynacji wyborczej albo w obu tych aktach razem.

>powszechność: w kontekście biernego prawa wyborczego oznacza, że nie jest możliwe pozbawienie, ograniczenie obywatela, albo grupy obywateli wpływu na wysuwanie kandydatów na przedstawicieli, ani możliwości kandydowania do organu przedstawicielskiego; przedstawicielskiego kontekście czynnego prawa wyborczego to zakaz wyłączania obywateli od możliwości czynnego uczestniczenia w wyborach ( podstawą wyłączeń, ograniczeń były kryteria nazywane cenzusami wyborczymi )

• równość

• bezpośredniość wyborów: l)domicyl czyli cenzus zamieszkania, stałe zamieszkanie na terytorium kraju lub w okręgu wyborczym; uzasadnieniem dążenia do tego by kandydaci utrzymywali jak najściślejsze kontakty z wyborcami (elektoratem); 2) cenzus majątkowy ma charakter historyczny, uzależnienie od posiadanego majątku, płacenia odpowiedniej ilości podatków, osiąganie dochodów (taksa wyborcza - USA, północne stany); 3) cenzus obywatelstwa jest najbardziej rozpowszechniony; 4) cenzus płci występuje jeszcze w Kuwejcie i Arabii Saudyjskiej ( Szwajcaria -1972)

pełnia praw wyborczych mężczyzn i kobiet
Belgia 1915 1948

Finlandia 1906 1906
Grecja 1887 1952

Wlk. Brytania 1918 1928
Włochy 1912 1946

• cenzus wieku to określenie odpowiedniej granicy wieku- różne limity dla czynnego i biernego prawa wyborczego

• cenzus wykształcenia- umiejętność czytania i pisania ( zwłaszcza w płd. Stanach USA) wykształcenie odpowiedniego szczebla (teraz występuje rzadko - Portugalia

• cenzus wyznania- dzisiaj nie występuje, przynależność do określonych grup religijnych

• cenzus zawodowych- żołnierze zawodowi, policjanci, żandarmi - XX międzywojenne ( Czechosłowacja i Polska); teraz w Tunezji

• cenzus rasowy

• w Wlk. Brytanii występuje cenzus posiadania tzn. członek Izby Gmin nie może być bankrutem

-uznano za powszechnie dopuszczalne ograniczenie jednego typu, występuje powszechnie -
>osoby całkowicie lub częściowo ubezwłasnowolnione przez prawomocny wyrok sądu
>osoby prawomocnie skazane przez sąd karny na karę pozbawienia praw publicznych
-problem gwarantowania

>gwarancje formalne >inne:

-nakaz prawny sporządzania rejestru wyborców przez odpowiednie organy administracji publicznej (z urzędu); sporządzanie na bieżąco (Australia, Polska) okresowo (Francja); za każdym razem na potrzeby określonych wyborców (Polska do 1989)

-skarga wyborcza do Sądu Rejonowego właściwego miejscowego ( postępowanie nieprocesowe w ciągu 3 dni, postępowanie natychmiastowe prawomocne) -protest wyborczy, przez SN

-obowiązek konstytucyjny Prezydenta RP na dzień ustawowo uznany za wolny od pracy możliwość głosowania przez pocztę bądź pełnomocnika

-Niemcy (10-15%

wyborców)

-Austria

-Dania

-Irlandia (

członkowie sił

zbrojnych)

-Belgia

-Wlk. Brytania -Luksemburg

„nie występuje w Polsce "

Zasada równości prawa wyborczego

Dwa aspekty

Formalny

- każdy wyborca powinien uczestniczyć w wyborach na identycznych, równych zasadach, dysponować jednym głosem

Materialny

- siła każdego wyborcy powinna być równa

- wynika zasada równości szans tzn. te same zasady prawa wyborczego muszą dotyczyć wszystkich ubiegających się o mandat wyborczy ( nie ma uprawnień do dyskryminacji jednostki i grup) -reguły naruszające zasady równości prawa wyborczego występowały w wielu krajach:

• system glosowania pluralnego- pewna grupa wyborców ma pozycję uprzywilejowaną przyznanie dodatkowych głosów - status majątkowy, wykształcenia (XIX w Belgia Wlk. Brytania, Francja)

• system kurialny- kurie/kolegia wyborców o równych kryteriach ( majątkowy, klasowy, narodowościowy) - różna ilość deputowanych ; deputowanych Prusach występowały 3 klasy w zależności od wysokości płacenia podatków

• system głosowania wielokrotnego -wyborca ma możliwość głosowania w wielu okręgach wyborczych (miejsce zamieszkania, pracy, ukończenia uniwersytetu); miało to miejsce w Wlk. Brytanii w XIX w.

r

Wyborca osobiście, bezpośrednio współdecyduje o kształcie osobowym organu przedstawicielskiego, poprzez oddanie głosu wg swoich preferencji.

Wybory jednostopniowe (w odróżnieniu od wyborów pośrednich)- dwu- albo wielostopniowe

Wyborcy sami nie rozstrzygają o składzie organów, powierzają tę funkcję elektorom.

1

Stosowane są w USA- wybór prezydenta

Zasada osobistego udziału w głosowaniu.

Listy ogólnokrajowe/ państwowe- 69 mandatów wydzielonych- (1991) już nie istnieją

15% składu osobowego Sejmu w Polsce
Można było kandydować i z listy państwowej i okręgowej.

Próg 7% .

Pozbawione normalnej procedury wyborczej, ograniczenie zasady bezpośredniości, ustawowe

przywileje wprowadzania określonych osób wbrew woli elektoratu, są mianowani przez

własną partię, nie mają swojego elektoratu, preferencja dla polityków niepopularnych, brak

zaufania do rozsądku wyborców. Wzmocnienie reprezentacji- cel najsilniejszych partii.

Władza wykonawcza

1. system rządów prezydenckich- MONOKRATYCZNY

2. DUALISTYCZNY-system rządów parlamentarnych, gł. państwem rządzą podsystemy:

-parlamentarno-gabinetowy

- kanclerski- silna racjonalizacja stos. rządu z parlamentem

-prezydencjalny (semiprezydencki, mieszany, Francja)
- dvrektorialnv (konst. III Renubliki Francuskiej. dyrektorzv powoływani przez

dyrektorialny (konst. III Republiki Francuskiej, dyrektorzy powoływani przez

parlament; członkowie polityczni + ministrowie resortowi)

Polska- rządy parlamentarno- gabinetowe: silna pozycja premiera (art. 10, 126, 1, 127)
Prezydent: Przedstawiciel kraju (nie Narodu), strażnik konstytucji i państwa

art. 126 ust.3- Prezydent RP wykonuje swe funkcje w zakresie zakresie na zasadach

określonych przez konstytucję i ustawy

• art.146ust.2- domniemanie kompetencji RM

• zakres kompetencji prezydenta (art. 144 ust.3)- ściśle skrępowane przepisami

A) Kompetencje w relacjach z parlamentem
w zakresie legislacji (pr. inicjatywy ustawodawczej), prawo veta, brak kryteriów w

konstytucji, co do prawa veta- veto względne

B) 4 stery relacji z rządem : prezydent partycypuje w ust. składu, dokonuje zmian na
wniosek premiera, przyjmuje dymisje, może zwołać Radę Gabinetową

3) Dymisja Prezesa RM

• system głosowania skupionego (kumulatywnego) - nie narusza zasady równości, ale bardzo rzadko występuje współcześnie, może być tylko w okręgach wielomandatowych; wyborca sam zdecyduje jak rozdysponuje swoje głosy (może skupić je na jednym kandydacie) - Szwajcaria

• system głosowania ograniczonego- wyborca ma możliwość głosowania na mniejszą liczbę kandydatów niż to jest możliwe

-aspekt materialny 1) Stała norma przedstawicielska 2)System wyborczy

3)Wyznaczania granic okręgów wyborczych

ad.l) proporcja jaka występuje pomiędzy liczbą mieszkańców, a liczbą reprezentantów Sieys „Co to jest stan trzeci" - 1 mandat 50 tyś. obywateli (I norma) Hamilton-1 mandat 30 tyś. obywateli Polska 1980-1 mandat 60 tyś. Obywateli Ad.3) okręg wyborczy to jednostka terytorialna w której dokonuje się wybór reprezentantów obwód- dokonuje się głosowania

• różne kryteria podziału, nie jest dokonywany przez egzekutywę, ale przez legislatywę na poziomie konstytucji i na podstawie ordynacji wyborczej; mogą się pokrywać z jednostkami terytorialnymi lub są specjalnie wyznaczone przez określony organ (Niemcy, Wlk. Brytania) -okręgi jednomandatowe i wielomandatowe

• całe państwo może stanowić jeden okręg wyborczy (Holandia, Polska- podczas wyborów prezydenckich)

okręg wyborczy element terytorialny

element ludnościowy

- taka sama albo zbliżona liczba wyborców - wybór takiego samego mandatu????

-system list zblokowanych w systemie wyborów proporcjonalnych-blokowanie list-połączenie list —> zjawisko deformacji wyborczej

• geografia wyborcza; występuje w USA pod nazwą gerrymanderingu ( E. Gerry- gubernator stanu Masachusetts 1812 - pozwolenie na wytyczenie takich okręgów wyborczych dla danej partii, aby mogła ona wygrać, korzystne dla interesu partii); stosowane po dzień dzisiejszy

• nie jest dopuszczalne gdy dąży się do ograniczenia lub rozproszenia sił mniejszości, grupowanie jej w jednym okręgu, co pozbawia ich wpływu w pozostałych (pakowanie) - SN

• klauzule zaporowe (próg); uzależnienie udziału w rozdziale mandatów do parlamentu przez partię lub koalicję przez uzyskanie w skali kraju procentowo oznaczonej liczby głosów

• niedopuszczenie nieefektywności działania parlamentu, stworzenie stabilnej egzekutywy, zapobieganie znacznemu rozdrobnieniu partyjnemu

12% Francja na przełomie IV i V Republiki (1952) 10% Turcja

5% Niemcy na szczeblu krajowym
12% na okręgu wyborczym

4% Szwecja

3% Hiszpania

5% Polska w skali kraju
8% koalicja

Zasada bezpośredniości prawa wyborczego

Art. 132 Klauzula incompatibilitas- nie wolno pełnić innych urzędów publicznie, z wyjątkiem tych, które są mu przypisane, tzn. Wielki Kanclerz dwóch orderów: Orła Białego Białego i Polonia - staje się kawalerem tych orderów; tylko on powołuje organy w postaci kapituł orderów, np. Virtuti Militari

Art. 144 Umożliwia prezydentowi wydawanie aktów urzędowych (Mała Konstytucja mówiła o „aktach prawnych"); powrót do formy Konstytucji Kwietniowej z 1935r. Akty te wymagają dla swej ważności prawnej podpisu Prezesa Rady Ministrów, za co ten ponosi odpowiedzialność przed Sejmem (odpowiedzialność parlamentarna i polityczna); jest to tzw. kontrasygnata, która angażuje odpowiedzialność solidarną całego gabinetu). Kontrasygnata pojawiła się w systemie angielskim w XVII w. „Król nie może czynić źle", a za owe „złe czyny" odpowiadają sługowie koronni; kolejna zasada to „Król nie może działać sam" nie może być pociągnięty do odpowiedzialności przed parlamentem

• Kontrasygnata warunkuje legalność legalność powoduje przeniesienie odpowiedzialności na premiera

• Służy uzgadnianiu stanowisk, wzmocnieniu współpracy, eliminowaniu niedopatrzeń, niezgodności

• Środek informacji- premier jest informowany o pracach prezydenta

• Służy harmonizowaniu działań egzekutywy

Kontrasygnata

pozytywna z ustawy wydanej na podstawie konstytucji, jest to pozytywnie sformułowany katalog, który podlega kontrasygnacie (do Małej Konst.1992)

negatywna Konst.1992 Art. 142 ust.3 są wymienione pozytywnie akty wyłączone spod kontrasygnaty (prerogatywy). Domniemanie działania na rzecz kontrasygnaty

formalna Dotyczy aktu urzędowego, czyni go ważnym- musi być złożony podpis

materialna

ów podpis zastępuje na akcie, który nie nadaje się do formy

pisemnej, fizyczna obecność członka rządu; nie obowiązuje prezydenta w Polsce; występowała w III Republice Francuskiej

Ust.3 Prerogatywy (30)- akt osobisty prezydenta (nie ponosi za nie odpowiedzialności politycznej).

• o charakterze szczególnie istotnym (inicjatywa ustawodawcza. veto)

• o charakterze formalnym (zarządzanie wyborów do Sejmu i Senatu....art.98)

Prezydent powinien działać wstrzemięźliwie- inicjatywa ustawodawcza, tam gdzie są inne podmioty, inne projekty z nią związane powinien ostrożny i uważny.

• obligatoryjny- konstytucyjna konieczność

• fakultatywny- bez konstytucyjnej konieczności Art.. 162- dymisję przyjmuje prezydent.

Ust.4 Parlamentaryzacja kryzysów gabinetowych- Prezes RM musi podać powody odejścia, prezydent może odmówić przyjęcia dymisji (przypadki we Włoszech) Prezes RM może się zwrócić do Sejmu o votum zaufania (Francja- łączenie z uchwalaniem ustaw, poparciem deklaracji w sprawie polityki zagranicznej)

Votum zaufania- większość głosów przy obecności polowy ustawowej liczby posłów

4) Możliwość zwołania Rady Gabinetowej

Funkcjonowała w II RP, choć nie była przewidziana przez Konstytucję Marcową. Zwołał ją prezydent Stanisław Wojciechowski. Zwoływana też była pod rządem Konstytucji Kwietniowej. RG jest to RM obradująca pod przewodnictwem prezydenta. Instytucja ta formalnie pojawiła się w Małej Konstytucji z 1947r.

Art.141 Konst.l997r- Kontr sprawach szczególnej wagi prezydent może zwołać Radę Gabinetową w składzie Rady Ministrów pod swoim przewodnictwem, ust.2 nie przysługują jej kompetencje RM, jest to organ doradczy i opiniodawczy

• w stosunku do władzy sądowniczej- powoływanie sędziów sędziów składu SN, TK i NSA oraz organów kierowniczych, prezesów- wskazuje Zgromadzenie Ogólne Sędziów (na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa- nie może się nie zgodzić)

• reprezentacja państwa

• zwierzchnictwo nad siłami zbrojnymi (art.26, 116, 134)

• stosownie prawa łaski (art. 144?)

• nadawanie orderów

• nadawanie obywatelstwa i wyrażanie zgody na zrzeczenie się

• wydawanie aktów urzędowych (art. 144)

Wybór prezydenta- ordynacja wyborcza z 27 IX 2000r. Przepisy z 11 IX 1997r (ustawa lustracyjna) mówiące o ujawnieniu pracy w służbach bezpieczeństwa osób pełniących funkcje publiczne

Oświadczenie musi być złożone z chwilą zgody na kandydowanie, najpóźniej najpóźniej momentem objęcia funkcji Krajowej Komisji Wyborczej; posłowie, senatorowie, skład rządu; oświadczenie lustracyjne jest składane na ręce Marszałka Sejmu

Te osoby, które urodziły się po 1982r są zwolnione ze złożenia oświadczenia lustracyjnego.

Art..130 w związku z art.128 określa momenty brzegowe kadencji prezydenta, tj. dzień objęcia stanowiska i złożenie przysięgi przed Zgromadzeniem Narodowym („Obejmuję z woli Narodu urząd Prezydenta RP.. .")

Art.131 Przepis całkowicie nowy. Dotyczy sytuacji następstwa i zastępstwa (następstwo-trwała niemożność sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia, ewentualnie śmierć; stwierdza to Zgromadzenie Narodowe; zastępstwo- czasowe i tymczasowe zastępstwa prezydenta przez Marszałka Sejmu, gdy prezydent nie może o tym zawiadomić, wówczas rozstrzyga to Trybunał Konstytucyjny)

Wydawałoby się, że los izb jest niezależny, ale w rzeczywistości Senat dzieli los Sejmu-niezależnie od tego, czy kadencja Sejmu została przedterminowo skrócona przez sam Sejm, czy przez prezydenta (Art. 156, 225).

Muszą być dopełnione pewne procedury, gdy prezydent rozwiązuje Sejm. Musi on zasięgnąć opinii przewodniczących izb przed podjęciem decyzji. Jest to wymóg obligatoryjny. Opinie te mogą być negatywne, przeciwne woli prezydenta. Nie jest on jednak związany tymi opiniami.

Rodzaje kadencji:

• normalna-pełna, 4-letnia

• skrócona- zarządzenie nowych wyborów przez prezydenta

• przedłużona- w jednej sytuacji. Art.228 ust.7. W czasie trwania stanu nadzwyczajnego oraz w 90 dni po jego zniesieniu nie może być skrócona kadencja Sejmu...,a kadencje tych organów ulegają przedłużeniu. Nie ma możliwości uchwalenia ustawy o przepisach konstytucyjnych, które by modyfikowały przepis konstytucyjny?. Wyjątek stanowią stany nadzwyczajne. Zasada ochrony organów przedstawicielskich.

kolegialność - 460 posłów

100 senatorów

Zakres kompetencji Sejmu:

1. ustrójodawcze (art.235)

2. ustawodawcze

3. kreacyjne

4. kontrolne "

5. decyzyjne w niektórych sprawach polityki wewnętrznej i zagranicznej

6. wewnątrzorganizacyjne

ad 4) System komisji parlamentarnych (stałe, nadzwyczajne, Komisja Śledcza, Komisja Kontroli Państwowej- utrzymuje bieżące kontakty z NIK)

Indywidualne środki:

- interpelacje- pisemne (wtedy, kiedy poseł chce poznać ogólne stanowisko
wobec jakiegoś zjawiska, wobec rządu lub ministra; problemy ogólne

- ustne (.. .o konkretnych faktach)

• zapytania

• oświadczenia senatorskie (Diariusz Senacki- publikacja odpowiedzi)

■ poselskie

(tzw.szybkie

pytania)

Parlamentarna godzina pytań- Art. 115 ust.2 (od systemu brytyjskiego)

Prezes RM i jej pozostali członkowie mają obowiązek udzielania odpowiedzi w sprawach

bieżących na każdym posiedzeniu Sejmu.

(bońska godzina pytań = 66 minut) Powinno się od niej rozpoczynać posiedzenie . Prezydium ma obowiązek konstytucyjny

uwzględniania jej w porządku dziennym obrad.

*

• zarządzanie referendum ogólnokrajowego za zgodą Senatu

• podpis lub odmowa podpisu ustawy

• zarządzanie ogłoszenia ustawy i umowy międzynarodowej

• wystąpienie z orędziem

• wniosek do TK, TS, NIK (oskarżenie członka RM)

• prawo łaski- prerogatywa o charakterze środka arbitrażu

Sejm i Senat

Art. 10 Zasada władz podzielnych, równoważących się (tzw. mechanizmy hamulcowe) Władza ustawodawcza należy do Sejmu i Senatu.

Art.95.ust.2 Zaakcentowana specyfika Sejmu- kontrola nad działalnością RM w zakresie (ograniczenie) przepisów Konstytucji i ustaw. Zdystansowanie się od koncepcji, gdy władzę lokalną Sejm sprawuje nieograniczenie

*Środki kontroli: udzielanie absolutorium również ograniczone (nie jest już przesłanką dymisji i konstytucyjnej konieczności). Powoduje uruchomienie procedury (w najgorszym przypadku można odwołać- konstruktywne votum nieufności)

votum nieufności-konstruktywne

• zwykłe

• indywidualne

votum zaufania- art. 160- Prezes RM może zwrócić się do Sejmu o udzielenie votum zaufania w każdym momencie działalności (wzmocnienie pozycji premiera)

Sejm i Senat są organami władzy ustawodawczej. Legislatywa jest dwuczłonowa. Sejm wraz z Senatem stał się jednym z dwóch równorzędnych ustrojowo organów, jedną z 3 władz. Pozycja Sejmu jest silniejsza pod względem kompetencji ustawodawczych. Obydwa organy, to organy władzy przedstawicielskiej. Stanowią one bezpośrednią reprezentację władzy suwerennej Narodu. Mandat wolny.

Art. 104 Dysponując tą samą legitymacją, z punktu widzenia kompetencyjnego, są to organy różniące się. Stanowisko dwuizbowości niejednolitej (zróżnicowanej). Ustrojodawca daje większe możliwości działania Sejmowi.

Stały się jedynymi organami państwa, które dysponują pełnym imperium w zakresie władzy ustawodawczej. Pewne odstępstwo od tej zasady występuje w stanach nadzwyczajnych (stan wojenny). Sejm jest ponadto organem o charakterze politycznym- jego skład jest oparty na partiach politycznych. Art.98.1. Organy kadencyjne- kadencja wynosi 4 lata i rozpoczyna się od dnia zebrania się nowo wybranego Sejmu i trwa do dnia zebrania się Sejmu nowej kadencji.(w III 1995r. zniesiono instytucję przerwy międzykadencyjnej; był to czas, w którym odbywały się wybory).

Kadencja- okres trwania pełnomocnictw Sejmu i Senatu, konstytucyjnie określony czas

Ustawa- 3 czytania- zwykła większość głosów przy obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów; Art. 90.2 klauzula europejska- ustawa wyrażająca zgodę na ratyfikację umowy międzynarodowej, 2/3 głosów posłów + 2/3 głosów senatorów; Art.235.4 procedura konstytucyjna, 2/3 posłów + Senat bezwzględną większością głosów

Wnioskodawca może wycofać projekt do czasu zakończenia 2 czytania. Ustawy są uchwalane większością głosów przy połowie ustawowej liczby posłów 2/3- ratyfikowanie umowy międzynarodowej (w Sejmie i Senacie)

1 czytanie- 7 dni po wydrukowaniu

• uzasadnienie projektu ustawy przez wnioskodawcę

• pytania posłów i odpowiedzialność wnioskodawcy

• debata co do ogólnych zasad projektu

Komisje mogą obradować wspólnie- generalny poseł sprawozdawca- sprawozdanie w Sejmie

• przyjęcie z poprawkami w formie tekstu jednolitego

• przyjęcie bez poprawek

• odrzucenie projektu w całości Gwarancja praw mniejszości. Poprawki odrzucone przez Komisję —► wnioski mniejszości (muszą być głosowane jeśli poprawki)

2 czytanie

nie wcześniej niż 7 dnia od doręczenia druku sprawozdania

• przedstawienie Sejmowi sprawozdania komisji

• przeprowadzenie debaty

• wnoszenie poprawek i wniosków

wnioskodawca posłowie RM

najpóźniej do zakończenia II czytania

uprzednio mają być przedstawione komisji, (jeśli nie marszałek może odmówić

głosowania nad tymi poprawkami) Jeżeli ogłoszono by nowe poprawki lub wnioski projekt jest kierowany do komisji chyba, że Sejm postanowi inaczej Dodatkowe sprawozdanie komisji ( przyjęcie lub odrzucenie poprawek)

3 czytanie

-może odbyć się niezwłocznie po 2 czytaniu, jeżeli projekt nie został skierowany do komisji

- przedstawienie dodatkowego sprawozdania lub zgłoszenie przez posła sprawozdawcę
poprawek

*Najpierw głosuje się wnioski najdalej idące

- Wniosek o odrzucenie projektu ( najpierw ) Głosowanie poprawek do poszczególnych artykułów w kolejności te poprawki które

rozstrzygają bycie, lub nie bycie innych poprawek. Głosowanie projektu w całości.

ad 3) Sejm, Senat, Marszałek Sejmu - 69 stanowiska w państwie (71-73?)

• TK- 15 sędziów, 9 lat

• TS-18 sędziów, 4 lata

• Instytut Pamięci Narodowej- 11

• KRS-4

• Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji- 4, 6 lat

• Rada Polityki Pieniężnej-3

• Prezes NIK/PW

• Rzecznik Praw Obywatelskich

• Rz PD

• Generalny Inspektor Danych Osobowych

Senat-daje zgodę lub samodzielnie powołuje

Marszałk Sejmu

• Krajowy Inspektor Pracy

• wiceprezes NIK

2) Procedura dojścia do skutku ustawy Wersja podstawowa i uzupełniająca

Zwykły tryb ustawod. Pilny tryb ustawod.

I INICJACJA USTAWODAWCZA

II POSTĘPOWANIE W SEJMIE

• POSTĘPOWANIE W SENACIE

• POSTĘPOWANIE W URZĘDZIE PREZYDENCKIM

V PUBLIKACJA

Inicjatywa ustawodawcza:

• posłowie (Regulamin Sejmu- grupa 15 posłów lub Komisja Sejmowa)

• Senat (Regulamin Senatu-10 senatorów- projekt Komisja Senacka)

• Prezydent

• Rada Ministrów (Art.221 monopol/ wyłączność inicjatywna ustaw: ustawa budżetowa, o prowizorium budżetowym, o zmianie budżetu, o zaciąganiu długu publicznego, o udzieleniu gwarancji finansowych przez państwo)

• 100000 obywateli posiadających czynne prawo wyborcze do Sejmu

Procedura zawsze rozpoczyna się w Sejmie. Gotowy projekt trafia do laski marszałkowskiej. Tradycja Sejmu Wielkiego: nie może go oceniać z punktu merytorycznego, sprawdza pod względem formalnym- sprawdza podmiot, ilość odpisów, czy ma uzasadnienie, skutki finansowe jego wykonania (dołączone dokumenty); decyduje w jakim toku będzie rozpatrywany (czytanie na plenarnym posiedzeniu Sejmu- bardzo ważne ustawy; czytanie komisyjne- projekt niesporny o niewielkim stopniu skomplikowania), projekt może iść do czytania drugiego plenarnego- ocena merytoryczna.

Komisja Ustawodawcza- ocena projektu ustawy z punktu widzenia zgodności z prawem, zwł.konstytucyjna technika legislacyjna

Uchwała-2 czytania

Gdy do Senatu trafia nowa ustawa, zakres poprawek Senatu jest nieograniczony (po raz pierwszy nowe uregulowanie tej samej sprawy). Mogą zawierać zupełnie odmienne uregulowania przyjęte przez Sejm (max poprawek). Merytoryczny zakres poprawek jest nieograniczony.

Prezydent Art.122

Konstytucja z 1997r. zmienia możliwość działania ze strony Prezydenta. Mała Konstytucja pozwalała na kumulowanie środków i nie narzucała stosowania ich kolejności. (Falandyzowanie prawa-nadużywanie kompetencji).

Nowa konstytucja ogranicza Prezydenta:

- narzuca jemu kolejność instrumentów, tzn. zakwestionowanie, zgłoszenie wątpliwości przed TK, veto oraz nakazuje rozłączne korzystanie z tych środków (21 dni).

Ustawa jest zgodna z Konstytucją

Podpis Prezydenta

2.Wniosek do TK o zbadanie zgodności ustawy z Konstytucją

Ustawa nie jest zgodna z Konstytucją

Odmawia

podpisania

ustawy

Niektóre przepisy ustawy nie są zgodne z Konstytucją -są to przepisy nierozerwalnie związane z ustawą; odmawia podpisania - są to

przepisy, które nie są

nierozerwalnie związane z ustawą

3. Prezydent nie widzi podstaw do zakwestionowania przed TK, ale są inne wątpliwości; umotywowany wniosek do Sejmu o ponowne rozpatrzenie (veto ustawodawcze, zawieszające-suspensywne)

Prezydent może zdecydować o zwróceniu ustawy Sejmowi, aby usunął

Zwraca się do Marszałka Sejmu, by wyraził opinię na temat przepisów;

„Przepisy pożarowe"- Sejm może w szczególnych sytuacjach radykalnie skrócić postępowanie przyjęcia ustaw lub uchwał

Na wniosek (tylko )RM Można przystąpić do 1 czytania od razu po dostarczeniu projektu przejść do 2 czytania bez

przekazywania projektu komisji i nie czekając 7 dni.

Senat

Artykuł 121

Ustawę uchwaloną przez Sejm Marszałek Sejmu przekazuje Senatowi.

Efektem pracy Sejmu jest GOTOWA USTAWA. Zakres ingerencji Senatu jest mniejszy , zawężony. Konstytucja pozostawia Senatowi 30 dni na zajęcie stanowiska

Może milczeć Kto milczy, tu aprobuje

Podjęcie uchwały zaaprobowanie ustawy bez podjęcia zmian

W drodze uchwały zgłasza poprawki.

W drodze formalnej uchwały odrzuca ustawy w całości

domniemanie aprobaty ustawy

żeby odrzucić- bezwzględna większość Sejmu (jedyna sytuacja, kiedy ustawa może upaść)

IV '89- Senat- propozycje zmian - Mała Konstytucja wprowadza większość

Sejm- dwa kolejne głosowania kwalifikowaną

1. odrzucenie propozycji zmian, jeżeli nie zdołał, to musiał podjąć próbę przyjęcia zmian

2. zjawisko patategislacyjnego- nie można ani odrzucić, ani nie przyjąć poprawek-postępowanie od początku

Nie wprowadzono procedur mediacyjnych pomiędzy izbami.

Izby jedynie spotykają się przed Trybunałem Konstytucyjnym.

Próba obchodzenia Art. 121.3. Sejm odmawiał respektowania poprawek Senatu pod

zarzutem, że przekracza zakres przyjętych kompetencji.

Orzeczenie K 25/97 orzeczenie TK 22 IX 1997 Wyjaśnia relacje Sejm. Senat w procedurze ustawowej.

Ustawa o paliwie rolniczym- Senat zgłosił poprawki do wszystkich artykułów- komisja

stwierdziła, że przekroczył konstytucyjne kompetencje

- to jest niedopuszczalna inicjatywa Senatu, bo wniesiona w nieodpowiednim momencie

-Sejm zdecydował nie głosować nad poprawkami. Marszałek przekazał ustawę do

Prezydenta- eksperci nie zgadzali się na podpis, bo Senat nie brał udziału w procedurze.

Prezydent odmówił podpisania ze względów formalnych. Zaskarżył do Trybunału

Konstytucyjnego Sejm. Sejm nie ma możliwości i rozpatruje stanowisko Senatu.

Sejm- rola wiodąca, gospodarza

Wszelkie poprawki Senatu muszą dotyczyć wprost materii, która była przekazana Senatowi

(w tym tekście)'nowelizacja ustawy/

Nie dopuszcza możliwości prowadzenia dyskusji, ale można zadać dodatkowe pytania w ciągu 30 sek, a odpowiedź- 5 min (Marszalek Sejmu ma na to wyrazić zgodę; może przedłużyć czas)

Praktyka obrad- blokowanie, uniemożliwianie obrad

Filibustering- prawo nieograniczonej czasowo debaty; rozpoczęło się to w Senacie USA- nie ma

min czasu przemowy (art. 184, 244) Przeciwko temu wprowadza się ograniczenia czasowe (indywidualnych posłów, klubów)

Artl 15 2 Parlamentarna godzina pytań

Premier i członkowie Rady Ministrów mają obowiązek udzielania odpowiedzi w sprawach bieżących na każdym posiedzeniu. Wzorowana na brytyjskiej godzinie pytań, niemieckiej. Prezydium —> każde posiedzenie- mają obowiązek jej wprowadzania w jego tok

Art. 111 Sejm może powołać KOMISJE ŚLEDCZA. Tryb jej działania określa ustawa.

Prawo oceny wykonania ustawy budżetowej i oceny o stanie zadłużenia państwa (tylko SEJM)-udzielanie absolutorium_ nie jest bezpośrednią przesłanką dymisji

-konstruktywne votum nieufności -Art. 158 wniosek 46 posłów; wyrażone większością ustawową -solidarne votum nieufności- opozycja ma charakter pozytywny i negatywny -indywidualne votum nieufności- poszczególni ministrowie Art. 161 Prezydent na wniosek Prezesa Rady Ministrów

Art. 95 2! Źródła uprawnień kontrolnych

Sejm sprawuje kontrolę nad działalnością Rady Ministrów Ministrów zakresie określonym przepisami konstytucji i ustaw. wprost z kont. i odpowiednich ustaw instrumenty kontroli wyraźnie określone

Stawianie przed Trybunałem Stanu! najwyższych urzędników państwowych oprócz prezydenta Art. 191 Krąg podmiotów legitymowanych generalnie i funkcjonalnie

Immunitet

Posłowie-4 środki/formy ochrony Art. 105

l)immunitet materialny 2)immunitet formalny x2

3)przywilej nietykalności

1 )jest ten immunitet Artl05.1 Poseł nie może być pociągnięty do odpowiedzialności za swoją działalność

Instytucja kształtuje przywilej gwarantujący swobodę pełnienia mandatu (głosu i wypowiedzi);

inaczej jest nazywany:

indemnitet (nie karać/lac)- uwolnienie posła i senatora od wszelkiej odpowiedzialności

pozaparlamentarnej za działania, które podejmuje wykonując swoje obowiązki; funkcjonuje

niezależnie od tego, czy wykonuje je w parlamencie, czy poza siedzibą

Odpowiada przed izbą, w której zasiada.

Immunitet bezwzględny- nie ma możliwości uchylenia, trwały

3! Musi uzasadnić wniosek (veto) 3/5 głosów- ponowne uchwalenie ustawy Nie ma już prawa wystąpienia do TK. 7 dni- podpis ustawy

Na 17 vet 12 zostało przyjętych, 1 przełamane, 3 nierozpatrzone (Komisje)

Szczególne tryby ustawodawcze

ustawa o zmianie konstytucji- zmiana w konstytucji Rozdz.I, II, XII ustawa budżetowa i o prowizorium budżetowym- 6 ODRĘBNOŚCI

• RM ma monopol inicjatywy ustawodawczej

• termin na wniesienie projektu- najpóźniej na 3 miesiące przed rozpoczęciem roku budżetowego

• Senat- od dnia przekazania przez Marszałka Senat ma 20 dni na uchwalenie poprawek

• Prezydent- 7 dni na podpisanie ustawy po przekazaniu przez Marszałka; nie dysponuje prawem veta ustawodawczego

• TK- nie jest związany terminami- ma 2 miesiące na wydanie orzeczenia

• możliwość fakultatywnego skrócenia kadencji Sejmu, jeżeli nie uchwali ustawy budżetowej

Grupa uprawnień kontrolnych Sejmu

Źródłem uprawnień kontrolnych jest przede wszystkim zasada parlamentarnej (realizowanej przed parlamentem) odpowiedzialności Radvministrów.Art.l57-odpowiedzialność solidarna i indywidualna.

Interpelacji i zapytania-indywidualne środki kontroli;Art.l 15:wyłącznie w Sejmie.

Praktyka kształtuje postać quasi-zapytań -regulamin Senatu: oświadczenia senatorskie

Regulamin Sejmu konkretyzuje: ;

Interpelacia-musi być ułożona w formie pisemnej; odpowiedzi w ciągu 21 dni; jeżeli nie zadawala to można zwrócić się do Marszałka Sejmu o dodatkowe informacje; można włączyć w tok posiedzenia; może być przedmiotem debaty; uogólniony problem o globalnym charakterze Zapytania-ustna: wymagają ustnej odpowiedzi; dotyczy spraw bieżących; poseł musi

poinformować Prezydium Sejmu przed posiedzeniem, aby odpowiedni członek Rady
Ministrów mógł się na nim pojawić; musi wskazać adresata
Przedstawienie treści pytania-krótka odpowiedź
czas pytającego do 1 min do 5 min

! Nie ma instytucji zrzeczenia się przez posła/ senatora immunitetu formalnego (nie jest możliwe

zniesienie przez izbę).

Ust.4 - tylko poseł może wyrazić zgodę na pociągnięcie go do odpowiedzialności karnej.

3) Ust.5 przywilej nietykalności

Posłowie, senatorowie nie mogą być zatrzymani ani zatrzymani bez zgody sejmu

Wszelkie formy pozbawienia Bądź ograniczenia wolności.

* Wyjątek: dopuszczalne jest zatrzymanie złapanego posła/senatora na gorącym uczynku jeżeli
jego zatrzymanie jest niezbędne (konieczne dla prawidłowego toku postępowania)

2 równoległe elementy!

KPK-258r.-ryzyko matactwa, że będzie ukrywał się, próbował uciec.

Immunitet formalny

Dla jego obowiązywania (105.2) nie ma znaczenia, czy czyn był popełniony z określonymi działaniami parlamentarnymi lub nie zostały popełnione wcześniej (jako osoba prywatna)

I

Immunitet pozaparlamentarny = powodowy (nie ma związku z „zawodem" parlamentarzysty) Jest immunitetem zupełnym- wszystkie czyny sankcjonowane przez przepisy prawa karnego

Immunitet formalny i przywilej nietykalności

[przysługuje wyłącznie członkom polskiego parlamentu, przysługuje wszystkim w identyczny sposób, nie ma zróżnicowania intensywności w zależności od funkcji pełnionych w izbach] Immunitet formalny w podobnej wersji przysługującej parlamentarzystom i prawo nietykalności, przysługuje całej grupie urzędników państwowych państwowych indywidualnie.

sędziowie TS	prezes NIK
TK	RPO
SN

Y

Na mocy odpowiednich ustaw

Podmiotowy zakres immunitetu formalnego i przywileju nietykalności

parlamentarzyści, którzy pełnią funkcje w rządzie (przysługuje z faktu mandatu posła lub senatora; nie ulega osłabieniu, ani wyłączeniu)

Z uwagi na skojarzenie immunitetu formalnego z przywilejem nietykalności możemy traktować te 2 środki, jako przywileje o charakterze osobistym- fizycznie związane z konkretną osobą, nie obejmują innych osób.

Są ponadto przywilejami przywilejami o charakterze WZGLĘDNYM, co nie oznacza, że można całkowicie pozbawić- możliwość zgody niestosowania immunitetu w konkretnej sprawie (zgoda Sejmu lub\ i zgoda samego parlamentarzysty).

Immunitet dotykalni? - bieg immunitetu nie kończy się z wygaśnięciem mandatu Odpowiedzialny przed organami wewnętrznymi Sejmu: Komisja Etyki Poselskiej

Komisja Regulaminu Nie jest możliwe zrzeczenie się immunitetu materialnego

WYJĄTEK!!! (...), a w przypadku naruszenia praw osób trzecich może być pociągnięty do odpowiedzialności rządowej tylko za zgodą Sejmu (Senatu)

wprowadzenie I postaci immunitetu formalnego (czyli procesowego)

Konstytucja wprowadza ograniczoną postać immunitetu formalnego, który chroni przed pociągnięciem do jakiejkolwiek odpowiedzialności sądowej (nie tylko karnej) za czyny wchodzące w zakres sprawowania mandatu. Nowość w polskim prawie konstytucyjnym- rozszerzenie praw parlamentarzysty.

2)Ust.2. Klasyczny immunitet formalny

Poseł bez zgody Sejmu nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej.

Dotyczy również wykroczeń, mieści się w konstytucyjnej odpowiedzialności karnej

(przestępstwa + wykroczenia).

Nie obejmuje odpowiedzialności zawodowej i dyscyplinarnej i innych szczególnych postępowań

(np : lustracyjnego).

Rozpoczyna bieg od dnia ogłoszenia wyników wyborów, aż do dnia wygaśnięcia mandatu.

Działanie jest wyłącznie ograniczone do czasu działania kadencji izby, faktycznego sprawowania

mandatu.

Nie obejmuje tych postępowań, które rozpoczęły się wcześniej:

-przed wysyłaniem mandatu->• Ust.3 ulega na rządanie Sejmu zawieszeniu K36/2001 TK na

wniosek RPO w pełnym składzie.

-między okresem wysłania mandatu , a ogłoszeniem wyników wyborów.

Ustawa 9 V 1996 rok Art..8.1 .o wykonywanie mandatu posła i senatora bez zgody Sejmu.

Zakaz pociągnięcia do odpowiedzialności dotyczy również czynów przed uzyskaniem mandatu.

Postępowanie karne wszczęte ulega zawieszeniu, chyba ,że Sejm wyrazi zgodę.

Sprzeczność przepisów z Konstytucją

Trybunał Konstytucyjny nie ma możliwości jednoczesnego stosowania.

Bezpośrednie stosowanie Konstytucji przez sądy ma 2 formy: -Współstosowanie Konstytucji i ustawy - gdy materia jest regulowana w obu tych aktach, -Przepis Konstytucji jako wyłączna podstawa rozstrzygnięcia, gdy materia nie jest regulowana ustawowo, przepis Konstytucji jest wystarczająco konkretny i precyzyjny.

Immunitet parlamentarny

2) Odpowiedzialność karna przed dniem wyboru-już się toczy —>-musi być wyraźna zgoda sejmu- uchwała- rządanie zawieszenia postępowania do czasu wygaśnięcia mandatu.

Immunitet CZASOWY (w przeciwieństwie do materialnego-DOŻYWOTNIO) Od dnia ogłoszenia wyników- do wygaśnięcia mandatu

(dzień przed zebraniem się Sejmu nowej kadencji)

wprowadza się instytucję kontroli sądownictwa administracyjnego, rządowej ochrony konstytucji

*1919 Finlandia- wprowadza do swojej konstytucji ombudsmana

Zbliżone rozwiązania ustawodawcze

Okres międzywojenny- rozwój wstrzymany. Zaczyna interesować po II wojnie światowej

*1953 Dania

* 1952-1962 Norwegia
Rozwiązania szwedzko- duńskie

*RFN- pełnomocnik Bundestagu do spraw wojskowych

• 1962 Nowa Zelandia

• 1966 kraje Commonwealth: Gujana, Tanzania *1967 Wielka Brytania

parlamentarny komisarz ds. administracji

z czasem modyfikują

i

pojawia się nowy model

aktywność na szczeblu lokalnym

mediator francuski

*koniec lat 60- tych- Australia, Kanada, USA

Rodzi się powszechne przekonanie o uniwersalizmie ombudsmana.

Polska najpierw formuła ustawowa

I RPO- Łętowska - poszerzyła wpływy instytucji

I

Zakotwiczenie w Konstytucji *Lata 70-te- eksplozja tej instytucji na całym świecie 1971-Fidżi 1972-Izrael

1973-Zimbabwe, Francja
1976-Austria

* Japonia- doradca administracyjny- szczebel lokalny

*We Włoszech nie ma tej instytucji. W jednej prowincji- obrońca obywatelski.

*Europa Środkowo- wschodnia:

1974 Jugosławia- społeczny obrońca praw samorządu 1987 Polska

Ust. 5 / Ust. 1

Są przywilejami NIETRWAŁYMI- do czasu wygaśnięcia mandatu parlamentarnego.

• zupełność

• osobisty charakter

• względny charakter

• nietrwały charakter

Rzecznik Praw Obywatelskich

Rozdz. IX Organy kontroli państwowej i ochrony prawa

Geneza instytucji ombudsmana- obrońca ludy, mediator, RPO p.XVIII-formalizowana, znana znacznie wcześniej

3 MODELE

* nordycki (nasz RPO)

brytyjski

* francuski

*1709 Szwecja ombudsman- 1719 kanclerz sprawiedliwości

pośrednik > pomiędzy adm. monarchy a poddanymi

wzory tureckie

Król szwedzki Karol XII miał możliwość obserwowania tego typu rozwiązań w Turcji-tu: doświadczenie staroegipskie.

Podobieństwo do urzędu prokuratora generalnego utworzonego w Rosji przez Piotra I.

1809 ombudsman sprawiedliwości- powstaje obok kanclerza sprawiedliwości /wyraźnie powiązany z parlamentem/ ponadmodelowa cecha na całym świecie

zakotwiczony

• w Konstytucji- samodzielny organ państwa związany z parlamentem, ale niezależny od innych organów

• rozpatruje skargi obywateli na działania administracji i sądownictwa

• czuwa nad przestrzeganiem praw obywateli w działalności administracji i rządu

• sprawozdania dla parlamentu

!!!Kreowanv jako organ łatwo dostępny dla obywateli.

-organ nierozstrzygąjący- nie wchodzi w zakres kompetencji innych organów państwa, może

kierować zapytania, sugestie do organów administracji i rządu

- nie ma odpowiednika w innych państwach, znany wyłącznie Szwecji

-sytuacja, że zwykle środki Konstytucji okazują się być niewystarczające

ZASADA LEGALNOŚCI * uruchomienie stanu rzadko może nastąpić tylko na

podstawie USTAWY w drodze rozporządzenia, które
podlega dodatkowemu podaniu upoważnienie
konstytucyjne do publicznej wiadomości (Ust.2)
Ust.3 Treść każdego ze stanów nadzwyczajnych musi być

określone w ustawie Zarząd działania organów państwowych Zakres ograniczenia praw człowieka i oby Ust.4 Straty majątkowe poniesione w czasie stanu nadzwyczajnego wynikających z naruszenia wolności i praw człowieka i obywatela- ustawa może określić wyrównanie ich. Ust.5 ZASADA PROPOLCIONALNOŚCI

Wszelkie działania w szczególności ograniczenie dotykające sfery praw i wolności obywatela muszą być proporcjonalne- odpowiadać stopniowi zagrożenia- działania, które przekraczałyby proporcje, nie znajdują podstawy instytucji stanów nadzwyczajnych (kwestionowanie jego legalności) Ust. 6 ZASADA OCHRONY PODSTAW SYSTEMU PRAWNEGO

Nie można zmieniać, ani uchwalać na nowo ustaw, które regulują szczególnie

istotne materie (materialna klauzula pozytywna- nie może być zmieniona

konstytucyjnie

ustawy wyborcze, ordynacje wyborcze, Konstytucja, ustawy o stanach

nadzwyczajnych)

ZASADA CELOWOŚCI Działania, które są podejmowane, powinny zmierzać do konkretnego celu wyznaczonego przez ustęp 5 (do jak najszybszego przywrócenia normalnego funkcjonowania państwa)

26 III 1982 ustawa o Trybunale Stanu (93, 96, 99-zmiany) 06 IX 2001 najbardziej obszerna zmiana dostosowująca do konstytucji, dopracowanie def. ustawowej odpowiedzialności konstytucyjnej

Definicja: odpowiedzialność za czyn co do zasady niestanowiący przestępstwa, a polega na naruszeniu konstytucji lub ustaw w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania

Odpowiedzialność za delikt konstyt.

Mogą albo muszą odpowiadać za czyny o charakterze prawno- karnym;

• Prezydent musi (privilegium foriV przywilej sadzącego (Art. 145) (wszelkie przestępstwa- to właśnie jest przywilejem)

• Rada Ministrów- przestępstwa popełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem (Art. 156). możliwość odpowiedzialności przed sądem powszechnym. gdv Sejm nie podejmie uchwały

Cechy wspólne

1. Samodzielny organ państwa, oddzielny od administracji publicznej i sądownictwa, opierający swój byt na ramie Konstytucji (co do zasady).

2. Organ wyraziście powiązany z parlamentem

-strukturalny-z reguły jest powołany przez parlament -funkcjonalne- zadania mieszczą się w tym pojęciu co nazywamy realizacją funkcji kontrolnej parlamentu

3) Dwojakie zadania

+informacyjne- informuje parlament czasem opinię publiczną o stanie przestrzegania

prawa i praw obywateli w państwie +interwencyjne- wysłuchuje skarg obywateli na niezgodne z prawem działanie

administracji i sądownictwa- umożliwienie mu interwencji- zwracanie uwagi,

śledzenie- może w ramach interwencji podejmować w celu naprawienia tego co

zostało źle „powiedziane"

Kontrola legalności postępowań

Badanie SŁUSZNOŚCI, SPRAWIEDLIWOŚCI

Nie może wkraczać w domenę organów rozstrzygających

4) Łatwa dostępność do ombudsmana ze strony obywatela.

Działa w postępowaniu szybkim bo odformalizowane, ma swobodę w dobieraniu

opraw do swojej interwencji

Jest pozbawiony samodzielności rozstrzygania.

Autorytet i moralną sankcję wywodzi od parlamentu chyba, że dysponuje

szczególnym środkiem prawnym

• samodzielne prawo zakwestionowania Konstytucji orzeczeń

• kasacja

Brak jednej z nich budzi wątpliwość czy mamy do czynienia z instytucją ombudsmana, czy ten organ mieści się w tych cechach.

Stany nadzwyczajne

Artykuł 228. 1-7. Ogólna zasada Konstytucji wspólna dla wszystkich stanów nadzwyczajnych

1. stan wojenny

2. stan wyjątkowy

3. stan klęski żywiołowej

Artykuł 116, 134- pojawiają się inne pojęcia: stan wojny, czas wojny

-nie umieszczenie tych pojęć w Rozdziale XI powoduje, że nie możemy ich uznawać za stany nadzwyczajne, są czymś innym.

ZASADA WYJĄTKOWOŚCI- oznacza to, że stan nadzwyczajny może być

wprowadzony w sytuacji zaistnienia SZCZEGÓLNEGO ZAGROŻENIA-kwałifikowanego

-minister bez teki (do tej pory zwyczaj konstytucyjny), „wypełniają zadania

wyznaczone im przez Prezesa RM), (ad persona)

( praktycznie funkcjonowali od 189

minister bez teki do kontaktu rządu z parlamentem- Włochy, Belgia, Francja też

Polska)

Konstytucja różnicuje te 2 stanowiska, tylko ministrowie działowi Konstytucją z uprawnień prawotwórczych.

3) Ustawa.3 Artykuł 149. przewodniczący komitetu -- minister działowy.

Artykuł 147- w skład RM mogą być ponadto powołani przewodniczących

określonych w ustawach komitetów.

Przewodniczący = przewodniczący Komitetu Integracji Europejskiej (ustawa 10 X 2001 . artykuł 454 ustawa 1)

4) wiceprezesi

ORGANY WEWNĘTRZNE Sekretarz stanu

1) stałe komitety w drodze rozporządzenia ( na mocy rozporządzenia Prezesa RM 2002)

- organ opiniodawczo - doradczy w sprawach należących do
ministrów i Prezesa RM

- przewodniczący- wice minister powoływany przez Prezesa
(wiceprzewodniczący)

członkowie- sekretarze stanu w ministerstwach

• rozpatruje projekty dokumentów rządowych,

• przyjmuje i rekomenduje dokument, wyraża opinię, albo odrzuca, albo kieruje do ponownego rozstrzygnięcia

2. stały zespół RM X 2001- ciało wybierane przez stały komitet

3. Rada Legislacyjna przy Prezesie RM (na mocy rozporządzenia Prezesa)

kilkuosobowe 15-17

powoływani przez RM

4. komitety utworzone do rozstrzygnięcia określonej sprawy

5. komisje wspólne rządu i drugiego partnera:

Komisja wspólna rządu i Episkopatu Polski Komisja wspólna rządu i samorządu terytorialnego

5) Pełnomocnicy rządu powoływani na drodze rozporządzenia RM podlegają, albo Prezesowi, albo ministrowi, ale nie są członkiem rządu.

Wyjątkowo pełnomocnikiem może być wojewoda.

Powołani dla problemów o lokalnym charakterze- dla spraw szczególnie ważnych

lub nadzwyczajnych.

Pełnomocnik rządu do spraw powodzi Pełnomocnik rządu do spraw równego statusu kobiet

Wprowadza element deprecyzujący: odpowiedzialność konstytucyjna obejmuje czyny (Art. 191 ust. 1 - podmioty) w związku z zajmowanym stanowiskiem lub z zakresu swego urzędowania, chociażby nieumyślnie naruszył konstytucję i ustawy

Art. 107 (przepis antykorupcyjny)

Ust.l Poseł /senator- zakaz prowadzenia działalności gospodarczej z osiąganiem

zysku Ust 2 korzyści z majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego oraz

nabycia tego majątku

TS orzeka o pozbawieniu mandatu

Nowelizacja 2001 - prawo pociągnięcia przysługuje wyłącznie danej izbie

Prezydent- nie biegnie przedawnialność przestępstw karnych i karno- skarbowych (Art.2 ust.2 ustawy; ust.3 Marszałek Sejmu lub Senatu, gdy pełni funkcje Prezydenta)

Zmiana procedury- wybierano 2 oskarżycieli z grona plenum Sejmu

- wybór następuje w ciągu 3 miesięcy po uchwaleniu uchwały,
także spośród posłów posiadających kwalifikacje sędziego

- Marszałek Sejmu może przejąć ich kompetencje
Gwarancja praw mniejszości- Marszałek Sejmu przesyła przewodniczącemu TS

uchwałę o pociągnięciu do odpowiedzialności albo wniosek mniejszości

Art.l 10 ust.2- sądy i trybunały (Konstytucyjny i Stanu)- konstytucyjne organy * Trybunał Stanu- sąd I i II instancji jednocześnie

• niedopuszczalne jest powództwo cywilne

• przepisy kpk (tak jak w Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej Sejmu), chyba, że ustawa przewiduje inaczej

4) funkcja kontroli i koordynacji prac organów administracji rządowej Ust.3 art.146 Prezes Rady Ministrów uzyskał własne kompetencje (silne wzmocnienie) wobec członków administracji rządowej

Skład:

STANOWISKA INDYWIDUALNE

1) wyraźnie na czele tej struktury stoi Prezes RM [primum inter pares (PRL)-
efektywny pierwszy minister (teraz)]

koncepcja systemu parlamentarno- komitetowego wyłączna rola reprezentacyjna

2) ministrowie

-"kierują określonymi działaniami administracji rządowej"(ministrowie działowi) ustawa; 96 ;Konstytucja '97. Artykuł 149 ust.l.

Art. 158 ust.2 zgłoszenie wniosku 46 posłów- 7 dni- głosowanie; powtórny wniosek po 3 miesiącach, chyba, że1/4 Sejmu (115 posłów) powtórzy podpisy o nieufność Art. 159 indywidualne votum- 69 posłów

Wiceprezesi- nie mają własnych kompetencji (normatywnie wyznaczonych); działąją z upoważnienia Prezesa Rady Ministrów- w imieniu i w zakresie przez niego powierzonym; mogą, ale nie muszą być powołani. Funkcje zastępcy sprawują ministrowie, gdy wiceprezesi nie są powołani (okres międzywojenny- minister sprawiedliwości)

Ustawa '96- członek Rady Ministrów realizuje politykę Rady Ministrów Art. 7 ust.3; reprezentuje w swoich wystąpieniach stanowisko Rady Ministrów- Art.8.Są to przepisy dyscyplinujące.

Rada Gabinetowa- w momencie wpłynięcie zawiadomienia zwołania Rady Ministrów, niezwłocznie Prezes Rady Ministrów zawiadamia ministrów, którzy mają obowiązek uczestniczenia w posiedzeniach

W Radzie Ministrów nie podejmowane są żadne głosowania, rozstrzygnięcia dochodzą w drodze konsensusu (porozumienia)- gdy nie da się go osiągnąć, wtedy w szczególnych przypadkach premier poddaje pod głosowanie problem, -zwykła większość głosów -w razie równości głosów rozstrzyga premier

Dopuszcza się możliwość votum separatum wobec rozstrzygnięcia wpisaniem do protokołu na tym samym posiedzeniu. Posiedzenia mają charakter niejawny, poufny. Premier może zarządzić tajność.

Ustawa nakłada obowiązek informowania opinii publicznej na temat posiedzeń: Rzecznik Prasowy RM i Biuro- komunikaty z posiedzeń

Posiedzenie jest protokołowane- pełen przebieg. Protokół ustaleń (jeżeli są to także rozbieżności) podpisuje premier i sekretarz.

Kancelaria Rady Ministrów

Obsługa 4 podmiotów: Prezesa Rady Ministrów, wiceprezesa, stałego komitetu Rady Ministrów i komitetów specjalnych.

Szef kancelarii powoływany jest przez prezesa RM i ma rangę ministra.

- ustawa '96- konsekwentnie podlega odpowiedzialności parlamentarnej; nakaz w razie
przyjęcia dymisji przez Prezydenta składali ją: sekretarze, podsekretarze, wojewodowie,
wicewojewodowie, ...

- Art. 162 dymisja konstytucyjna- Gabinet Polityczny Prezesa RM/ ministra

Grono polityczne przyjaciół premiera, często specjalistów, ekspertów, ustępuje wraz z premierem/ministrem. Ściśle związany z osobą polityka.

Rząd w stanie dymisji- do chwili wyboru nowego premiera RM, bieżący zarząd sprawami państwa (nie można zmienić umów międzynarodowych, itp.)

Odpowiedzialność:

! Powoływanie RM - procedura jednoetapowa- zasadniczo procedura kreacji powinna

wystarczyć Artykuł 154 ustawa 1 i ustawa 2.

— Procedury nadzwyczajne: artykuł 154 ustawa 3

Artykuł 155

Prezes RM

Artykuł 148 1. reprezentuje RM - podpisywanie wszelkich dokumentów

- wystąpienia wobec innych organów
państwowych
2. kieruje pracami RM - efektywne kierownictwo
(ustawa z'96)
> kolegialność- działania kolegialne- Rada wykonuje na posiedzeniach oprócz
kurendy- drogi obiegowej (korespondencyjne uzgodnienie stanowisk)
odmowa podpisania przez jednego z ministrów

dokument idący

obiegiem sprawa trafia na posiedzenie

3)wydaje rozporządzenia- uprawnienia prawotwórcze 4)zapewnia wykonywanie polityki Rady Ministrów 5)koordynuje i kontroluje pracę członków Rady Ministrów 6)nadzór nad samorządem terytorialnym 7)zwierzchnik służbowy pracowników administracji rządowej

desygnowany jako pierwszy członek Rady Ministrów przez Prezydenta

od niego zależy, czy i jakie zostaną postawione wnioski personalne Rady Ministrów

(zmiany na wniosek premiera- Art. 161)

rząd koalicyjny- musi uwzględniać stanowisko drugiego członka

podpis Prezesa Rady Ministrów angażuje solidarną odpowiedzialność Rady

kieruje prace na expose- program rządu i tylko on może je wygłosić

może wystąpić z wnioskiem wnioskiem votum zaufania w każdym momencie trwania

gabinetu- Art. 160

własne kompetencje o charakterze koordynacyjnym i kontrolnym

zapewnia wykonanie polityki Rady Ministrów i określa sposoby tego wykonania

nadzór personalny, nadzór nad samorządem terytorialnym, mianowanie i kontrola

wojewodów- Art. 153 ust.2 zwierzchnik korpusu służby cywilnej

Art. 157 odpowiedzialność polityczna przed Sejmem: indywidualna i solidarna

Art. 158 Sejm - konstruktywne vorum nieufności- wobec Rady Ministrów- większość

bezwzględna

alternatywa personalna programowa

(imienne wskazanie kandy­data)

1. konstytucyjna- charakter ściśle indywidualny (wynika z istoty deliktu konstyt. i przestępstwa)

2. polityczna- solidarna i indywidualna

• za całokształt- praca całej RM lub premiera (kontrasygnata premiera pociąga za sobą odpowiedzialność solidarną); wyraża się w konstruktywnym votum nieufności

• Art. 157 ust.2 odpowiadają członkowie za sprawy należące do ich kompetencji lub powierzane im przez prezesa zadania

3) ABSOLUTORIUM- odmowa udzielenia- in corpore (w całości)- do całego rządu

Art. 162 Nieudzielenie absolutorium nie stanowi odrębnej przesłanki dymisji (w ustaleniu normatywnym); teoretycznie oznacza to, że RM może trwać

(można wykorzystać indywidualne votum nieufności, gdy pojawiają się wątpliwości) 3) VOTUM ZAUFANIA Art. 160. W trakcie funkcjonowania RM. Prezes wystąpi o dodatkowe legitymizowanie pewnych przedsięwzięć Art. 162 ust. 1, ust.2 przesłanki dymisji konstytucyjnej konieczności Art. 162 ust.4? parlamentaryzacja kryzysu gabinetowego

chęć rezygnacji zostaje odrzucona, premier musi podać powody swojej rezygnacji

expose - expose (łac. Wykładanie czegoś , z przedstawienie czegoś)

wystąpienie programowe premiera, przedstawienie celów nowo wybieranego

rządu , debata sejmowa kończona głosowaniem za votum zaufania dla

rządu; reguluje:

• ustawa 8 VIII 1996 rok Dz. V. 106/492 *artykuł 150 - ustawa'96

• formy prawne tworzenie , zawieszenie ... ministerstw

• ustawa 21 XII 2001 zmiana ustaw o trybie RM

• 1997 o działaniach administracji Rządowej

• numer 67 27 VII 2002 zarządzenie - stały Komitet RM

"1

Konstytucja (łac. - constituere) - porządkowanie, urządzanie

V,

W konstytucjach zachodnich dotyczących praw i wolności obywatelskich zasady te zawsze wysuwane są na czoło tuż po zasadach naczelnych.

1

2

3

4

5.

6

7

8

9

- resortowy. (Austria)

Jo

instytucja cenzorów (obserwuje działalność władcy wysłuchuje skarg poddanych)

legalność (kontrola działalności administracji państwowej)

negatywny (obala rząd)

1

2

3

4

---