Tytuł pakietu: Strategie komercjalizacji technologii

Grupa tematyczna: Innowacyjność

Autor pakietu: ConsulTriX Krystyna Górak

Data opracowania: 08/01/2008

1. Na czym polega komercjalizacja technologii?

Innowacja obejmuje wiele złożonych, a zarazem trudnych działań, których efektywna realizacja wymaga formalnego procesu. Pod pojęciem procesu innowacyjnego należy rozumieć generowanie idei innowacyjnej (niezależnie od tego, czego dotyczy lub na jakim obszarze działalności innowacyjnej powstaje), tworzenie, projektowanie oraz pierwszą praktyczną realizację [1] (patrz pakiet: „Innowacyjność w firmie”).

Rysunek 1.1 Fazy procesu innowacji

Źródło: Opracowanie własne

Jak pokazuje powyższy Rysunek 1.1, końcowe etapy procesu innowacji obejmują transfer technologii oraz jej komercjalizację.

Transfer technologii to proces przystosowywania wyników badań naukowych, patentów lub oryginalnych pomysłów do ich praktycznego zastosowania w produkcji. Proces ten składa się z prac rozwojowych i wdrożeniowych, polegających na wykonaniu modeli i prototypów lub sprawdzaniu przebiegu proponowanego procesu technologicznego, określenia cech użytkowych i ekonomicznych proponowanych nowych wyrobów lub nowych procesów technologicznych i badań jakościowych, analizy rynku, wyboru najwłaściwszego producenta, ustalenia zasad finansowania dla producenta i uczelni (twórcy technologii) oraz uruchomienia produkcji [2].

Komercjalizacja technologii to czynności prawne, finansowe i związane z jakością proponowanych nowych rozwiązań. W szczególności w zakres tych rozwiązań wchodzi określenie potrzeb rynku, określenie i zlecenie badań jakościowych (próba typu, badania ekologiczne, możliwość dopuszczenia wyrobu na rynek, itp.) oraz ustalenie prawnych zasad przejmowania projektu przez producenta od uczelni (twórcy technologii) [2].

W szerokim znaczeniu pojęciem komercjalizacja technologii określa się całokształt działań związanych z przenoszeniem danej wiedzy technicznej lub organizacyjnej i związanego z nią know-how do praktyki gospodarczej [3]. Komercjalizację technologii można określić jako proces zasilania rynku nowymi technologiami. Obejmuje on wszelkiego rodzaju formy dyfuzji innowacji oraz edukacji technicznej.

W wąskim rozumieniu komercjalizację technologii określa się jako celowe, ukierunkowane przekazywanie wiedzy i umiejętności do procesu produkcyjnego, celem udanego jej urynkowienia w postaci produktu. W tym układzie podstawowe strategie komercjalizacji to [3]:

• sprzedaż praw własności,

• licencjonowanie,

• alians strategiczny,

• joint venture,

• samodzielne wdrożenie

2. Podstawowe strategie komercjalizacji technologii

2.1 Sprzedaż praw własności

Sprzedaż jest jedną z najbardziej powszechnych metod komercjalizacji technologii i może ona przybierać różne formy. Najczęściej następuje to poprzez sprzedaż pojedynczej maszyny lub linii technologicznej wraz z zawartą w niej technologią. Z punktu widzenia przedsiębiorstwa - nabywcy - jest to szybki i łatwy sposób pozyskania technologii, ponieważ jest ona gotowa do użycia. Poza tym kupujący uzyskuje również gwarancję działania maszyny oraz wsparcie w jej wdrażaniu do pracy.

Inną formą komercjalizacji technologii jest sprzedaż tylko know-how dotyczącego danej technologii oraz prawa używania jej przez kupującego. Przypomina to sprzedaż licencji pełnej lub wyłącznej (patrz niżej).

Grupa kontraktów dotyczących sprzedaży technologii, o różnym charakterze prawnym, których wspólną cechą jest społeczno-gospodarczy cel polegający na umożliwieniu obrotu prawami własności przemysłowej, nazywana jest umowami o przeniesienie prawa. Przedmiotem tych umów mogą być:

• prawa wyłączne (np. patent, prawo ochronne na wzór użytkowy, prawo z rejestracji wzoru przemysłowego - patrz pakiet: „System ochrony własności intelektualnej”),

• prawa służące do uzyskania praw wyłącznych (np. w przypadku wynalazków - prawo do uzyskania prawa ochronnego, w przypadku wzorów użytkowych - prawo do uzyskania prawa ochronnego),

• prawa zapewniające pierwszeństwo do uzyskania prawa wyłącznego (pierwszeństwo do uzyskania patentu, pierwszeństwo do uzyskania prawa ochronnego, pierwszeństwo do uzyskania prawa z rejestracji),

• prawa tzw. urywaczy - ich zbywalność podlega jednak ograniczeniu polegającemu na możliwości przeniesienia tego prawa tylko łącznie z przedsiębiorstwem, w którym prawa te są wykonywane.

2.2 Licencjonowanie

Sprzedaż licencji jest popularną metodą komercjalizacji technologii. Przedsiębiorstwu kupującemu licencja umożliwia pominięcie etapu rozwoju technologii i przeskoczenie od razu w fazę wdrożenia. Możliwe jest skorzystanie z różnych rodzajów umowy licencyjnej [4]:

• licencja pełna - zezwolenie uprawnionego na korzystanie z prawa do wynalazku przez licencjobiorcę w tym samym zakresie co licencjodawca,

• licencja wyłączna - zezwolenie uprawnionego na wyłączne korzystanie z prawa do wynalazku na określonym terytorium lub polu eksploatacji,

• licencja niewyłączna - zezwolenie uprawnionego wielokrotne, niewyłączne dla jednego podmiotu, dopuszczające konkurencję licencjobiorców,

• licencja otwarta - oświadczenie uprawnionego do patentu o gotowości udzielenia licencji, zezwolenia na korzystanie z jego wynalazku,

• sublicencja - licencja udzielona poprzez licencjobiorcę, może mieć miejsce tylko wtedy, gdy przewiduje to umowa licencyjna.

Opłaty licencyjne ustalane są w drodze negocjacji pomiędzy stronami umowy, a ich wysokość zależy od rodzaju podmiotu, jakim jest licencjodawca. W przypadku instytucji badawczo - rozwojowej, która nie prowadzi własnej działalności produkcyjnej, sprzedaż licencji może stanowić jedyną szansę na zwrot kosztów poniesionych na działania związane z opracowaniem technologii. W przypadku, gdy twórcą technologii jest przedsiębiorstwo, cena licencji może być niższa, ponieważ licencjodawca, jeżeli wdrożył technologię dla własnych potrzeb produkcyjnych, mógł uzyskać dotychczas wpływy, które zapewniły mu zwrot zainwestowanego kapitału [4].

2.3 Alians strategiczny

Alians strategiczny zwykle dotyczy firm o takich samych potrzebach, które wspólnie zlecają instytucji badawczej przeprowadzenie dla nich prac [4]. Pozwala to firmom dzielić się ryzykiem oraz kosztami związanymi z B+R. Stwarza to również sytuację, w której mogą uczyć się od instytucji realizującej badania, jak również nawzajem od siebie. Przedsiębiorstwa realizujące B+R w ramach aliansu strategicznego poszukują tej samej technologii i tych samych rozwiązań technicznych, są więc de facto swoimi konkurentami. Z tej przyczyny projekty, które najbardziej nadają się do tego rodzaju transferu i komercjalizacji technologii, częściej dotyczą firm, które działają na innych rynkach terytorialnych, i przez to nie są bezpośrednimi konkurentami.

Partnerstwo strategiczne w B+R może być zainicjowane przez samą instytucję zajmującą się B+R i zainteresowaną kontraktem badawczym w przedsiębiorstwami.

2.4 Joint venture

Zawarcie przez twórcę technologii umowy joint-venture z przedsiębiorstwem zainteresowanym pozyskaniem technologii określane jest jako partnerstwo firmy dysponującej technologią i firmy posiadającej dostęp do rynku [4]. Może ono, choć nie musi, przyjąć formę nowego przedsiębiorstwa, do którego partnerzy wnoszą, obok inwestycji kapitałowych, technologię i rynkowe know-how. Marketing i dystrybucja nowej firmy często korzystają z potencjału firmy posiadającej dostęp do rynku.

Inna z form komercjalizacji w ramach joint-venture zbliżona jest do licencjonowania. Firmy dostarczająca i przejmująca technologię zawierają umowę określającą co dostarcza każda z firm i w jaki sposób dzielone będę przychody. Główna różnica w stosunku do licencjonowania polega na tym, że dostawca technologii ma bliskie relacje z firmą przejmującą technologię. Wspólnie podejmują decyzje o produkcji i marketingu. Niewątpliwą korzyścią takiego rozwiązania jest możliwość uczenia się od siebie nawzajem. Wadą jest natomiast konieczność uzgadniania wspólnego stanowiska.

2.5

3. Od czego zależy wybór strategii komercjalizacji

Wybór strategii komercjalizacji zależy od wielu czynników, które można zaklasyfikować do trzech następujących grup:

• Legislacja i polityka

Skuteczny i sprawny system wdrażania innowacji (patrz pakiet: „Współpraca przedsiębiorstw ze sferą B+R - bariery i ryzyko, identyfikacja partnerów, z którymi przedsiębiorstwo może nawiązać współpracę”) posiada cechę pełności, czyli obecności wszystkich niezbędnych elementów. Do bardzo ważnych elementów należy system prawny i polityczny, sprzyjający (lub nie) współpracy sfery B+R z biznesem, owocujący (lub nie) komercjalizacją technologii. W sprawnym i skutecznym systemie wdrażania innowacji łatwiejsze stają się strategie samodzielnej komercjalizacji technologii lub wynikające ze ścisłej współpracy B+R z przedsiębiorstwami (np. joint venture).

• Cechy technologii

Wybór strategii komercjalizacji zależy od złożoności samej technologii, stopnia „nasycenia” technologii wiedzą niejawną oraz od zdolności technologii do generowania wokół siebie nowych pomysłów i wynalazków. W im większym stopniu technologia posiada powyższe cechy, tym chętniej twórcy technologii nie zrywają z nią kontaktu, wybierając samodzielne wdrożenie lub joint venture.

• Cechy branży

Na wybór strategii komercjalizacji wpływa sytuacja konkurencyjna w danej branży, oceniana przez pryzmat siły przetargowej dostawców, siły przetargowej klientów, siły substytutów, potencjalnych i aktualnych konkurentów. Im większe natężenie walki konkurencyjnej w branży, tym chętniej twórcy technologii wybierają takie strategie komercjalizacji, jak sprzedaż praw własności lub licencjonowanie.

4. Warunki skuteczności komercjalizacji

Sprawny proces komercjalizacji w jego najbardziej klasycznej formie, tj. sprzedaży przez placówki sektora B+R wyników badań przedsiębiorstwom, wymaga współpracy co najmniej dwóch partnerów - tych właśnie jednostek naukowych oraz firm. Jednakże dla uzyskania większej efektywności często występuje również trzecia strona - swego rodzaju pośrednik, doradca dla obu partnerów. Jest to tzw. instytucja pomostowa, którą może być np. centrum transferu technologii, akademicki inkubator przedsiębiorczości, itp. Ponieważ wdrażanie nowych rozwiązań naukowo-technicznych wymaga zazwyczaj kosztownych inwestycji, często potrzebny jest czwarty partner, czyli instytucja finansująca - venture capital lub bank komercyjny. Podobne warunki sprawności i skuteczności komercjalizacji występują przy licencjonowaniu oraz joint-venture. W przypadku spółek spin-off oraz spin-out skuteczność komercjalizacji zależy generalnie od trzech czynników [5]:

• mocny fundament naukowy (instytucjonalna baza naukowa),

• dostępność środków finansowych,

• zasoby wiedzy, zarówno technologicznej, jak i biznesowej

5. Podsumowanie i wnioski końcowe

Komercjalizacja technologii - czyli urynkowienie - jest nieodłącznym i niezbędnym etapem procesu innowacji. Podstawowe strategie innowacji to: (1) sprzedaż praw własności, (2) licencjonowanie, (3) alians strategiczny, (4) joint-venture oraz (5) samodzielne wdrożenie. Wybór określonej strategii zależy od systemu politycznego i prawnego, cech samej technologii oraz sytuacji konkurencyjnej w danej branży. Podstawowe warunki skuteczności i sprawności komercjalizacji to partnerstwo dawcy i biorcy technologii, pomoc instytucji pomostowej oraz dostęp do źródeł finansowania tego procesu.

PARP pragnie dołożyć wszelkich starań, aby zamieszczane w serwisie informacje w jak największym stopniu spełniały Państwa oczekiwania. Serdecznie zapraszamy do zgłaszania interesujących Państwa zagadnień, jak również opinii dotyczących dostępnych na stronie materiałów pod adres [e-mail] , co pozwoli nam poznać Państwa sugestie i na bieżąco modyfikować zawartość serwisu. Zachęcamy także KONSULTANTÓW KSU do wypełnienia ankiety o nazwie „Ocena przydatności pakietów/produktów”, dostępnej po zalogowaniu się do strefy wewnętrznej serwisu, w module „Ankiety”.

6. Literatura, źródła informacji

1. Janasz W., Kozioł K.„Determinanty działalności innowacyjnej przedsiębiorstw”, PWE, Warszawa 2007,

2. Włosiński W., „Transfer Technologii”, Forum Transferu Technologii, artykuł dostępny pod adresem: http://www.fundacja-intech.org.pl/forum/2006-08-28_wwlosinski.php,

3. Głodek P. w „Innowacje i transfer technologii - słownik pojęć” PARP, Warszawa 2005,

4. Głodek P., Gołębiowski M. „Transfer technologii w małych i średnich przedsiębiorstwach - Vademecum innowacyjnego przedsiębiorcy”, Uniwersytet w Białymstoku - Wschodni Ośrodek Transferu Technologii i inni, tekst dostępny pod adresem: www.stim.org.pl/.../vademekum_1tom_transfer_technologii.pdf,

5. Tamowicz P. „Przedsiębiorczość akademicka - spółki spin-off w Polsce”, PARP, Warszawa 2006 - raport dostępny pod adresem: http://www.parp.gov.pl/files/74/81/106/przed_akademicka.pdf,

6. Grzeszczak M., Szewc A., Zioło K. „Umowy jako prawne narzędzie transferu innowacji”, PARP, Warszawa 2006.

3

	UNIA EUROPEJSKA Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego
	www.parp.gov.pl

---