Anatomia

Anatomia - jest to nauka o makroskopowej budowie ciała

Histologia - jest to mikroskopowa nauka o komórce.

Anatomie możemy podzielić na:

1. Anatomie opisowa, przedstawiająca układ ciała według narządów.

2. Anatomie topograficzna, uwzględniająca podział narządów w stosunku do części ciała.

3. Anatomie plastyczna, zajmująca się kształtem ciała i jego proporcami, czyli różnicami i zależnościami miedzy układem kostnym i mięśniowym.

4. Anatomie czynnościową, opisuje budowę ciała z czynnościowego punktu widzenia. (Czynnością ustroju zajmuje się fizjologia)

Prawa Fizjologii czynnościowej - warunki, w jakich przebiega prawidłowa czynność jak również mechanizmy fizjologiczne, dzięki którym procesy życiowe odbywają się normalnie. Procesy, które wykraczają poza prawidłowe czynności organizmu określane SA mianem Patologii

Fizjologia nauka o czynnościach życiowych organizmu.

Stany, które wykraczają poza prawidłowe czynności organizmu określa się mianem Patologii.

Patologia:

Przejściowa

Trwała

Komórka jest to najmniejsza cześć organizmu zdolna do samodzielnego wykonywania zasadniczych funkcji życiowych. Kształt i wielkość komórek jest rożna (są widoczne pod mikroskopem) Wielkość u człowieka wynosi 10 - 25 nanometrów. Liczba komórek to około 10 do 13/14 potęgi

Główna masę komórki stanowi cytoplazma. W cytoplazmie zawieszone SA elementy i struktury potrzebne do funkcjonowania komórki, SA to struktury ziarniste lub włókniste.

W cytoplazmie znajdują się:

Siateczka trój plazmatyczna ziarnista, odpowiedzialna za produkcje białek dla potrzeb komórki.

Siateczka śród plazmowa gładka, odpowiedzialna za syntezę kwasów tłuszczowych w przemianie węglowodanowej.

Aparat Golgiego związany z działalnością wydzielnicza komórki.

Nitochondria, wytwarzanie energii w wyniku procesów utleniania biologicznego.

Centrosom, podział komórek

Jądro komórkowe, zawierające materiał genetyczny (kwas dezoksyrybonukleinowy inaczej DNA), DNA determinuje cechy specyficzne (morfologiczne i biochemiczne)

Cala komórka jest pokryta otoczona /14 błona komórkowa. Do przejawów życia komórki należą:

A) przemiana materii

B) pobudliwość

C) ruch

D) zdolność do podziału

Ad a) Pobieranie ciął odżywczych i ich przemiana i usuniecie zbędnych produktów poza komórkę.

Ad b) Zdolność jej reagowania na bodźce.

Ad c) Zdolność do ruchu biernego lub czynnego.

Ad d) 1. Bezpośredniego - amitoza (bez zmian morfologicznych w jądrze i cytoplazmie.

2. Posredniego - mitoza (ze zmianami)

3. Redukcyjnego - mejoza (z redukcja liczby chromosomów)

Czynności komórki

Wymiana ze środowiskiem zewnętrznym (płyn zewnątrz komórkowy) określany jako metabolizm.

Synteza (wymiana białek) w organizmie przy udziale kwasu rybonukleinowego - RNA i kwasu dezoksyrybonukleinowego DNA.

Synteza i przemiana, węglowodanów, czyli pobieranie glukozy poprzez polimeryzacje, tworzenie glikogenu. Proces ten jest związany z wytwarzaniem energii miedzy innymi do pracy mięsni. Czynność ta jest regulowana przez hormony: insulinę i glukagon.

Synteza i przemiana tłuszczów z kwasów tłuszczowych i węglowodanów. Powstają estry kwasów tłuszczowych magazynowanych w komórkach w postaci Lipidów

Metabolizm komórkowy komódki pobierają z otoczenia składniki odżywcze, czyli glukozę, aminokwasy i wolne kwasy tłuszczowe. Tworzenie i wyzwalanie energii polega na odłączaniu atomów wodoru w wyniku rozpadu tych produktów i przenoszeniu ich na atom tlenu. Jest to istota oddychania wewnętrznego.

Tkanka zespól komórek jednakowego pochodzenia i budowy spełniających tą sama czynność.

Wyróżniamy tkankę:

A) nabłonkową

B) łączną

C) mięśniową

D) nerwowa

E) krew

ad. a) wyściela światło naczyń krwionośnych, jam serca i naczyń limfatycznych, pokrywa błony surowicze jam ciała (kl. piersiowej, jama brzuszna, miednicy). Pokrywa błony śluzowe przewodów pokarmowego i oddechowego i moczowo-plciowego. Tworzy gruczoły wytwarzające wydzieliny oraz zewnętrzny naskórek.

ad. b) wyróżniamy w niej

tk. łączna galaretowata -> wody płodowe i pępowina.

tk. łączna siateczkowata -> śledziona, w szpiku kostnym, ukl. limfatycznym i gruczołach dokrewnych.

Komórki tej tkanki maja zdolność przekształcać się na komórki żerne, (makrofagi) posiadające zdolność ruchowa.

tk. łączna właściwa -> oprócz kom. siateczkowatych, czyli retikulocytów posiada fibrocyty, histiocyty, kom. tłuszczowe i elementy wlukniste. Można je spotkać wszędzie.

tk chrzestna łączna

szklista -> powierzchnie stawowe kości. (nie przenikają do niej naczynia krwionośne, odrzwia się poprzez ochszestna)

włóknista -> bierze udział w budowie krozkow międzykręgowych

Sprężysta -> bierze udział w budowie 4 małżowiny usznej, chszastki nosowej, nagłośni.

tk kostna -> jest tkanka twarda zbudowana z istot białkowej zwanej osseina. Komórki układają się równolegle w przebiegu kości długiej, w środku kanał Haversa, w którym znajdują się naczynia krwionośne i nerwy.

ad. c) wyróżniamy:

poprzeczne prążkowane typu szkieletowego tworzy mięsnie aparatu ruchu.

gładka typu trzewnego wchodząca w skład budowy narządów wewnętrznych. (SERCE -> środek m. gładki, zewnętrzny m. prążkowany).

Zbudowana jest z wlukien mięśniowych, układają się w wiązki, które otoczone są osłonką łącznotkankową, zwana Omiesna, tworzą mięsień.

ad. d) Podstawowa jednostka jest komórka morwowa - neurocyt. Jej cecha charakterystyczna jest wrażliwość na bodźce środowiska. zewnętrznego, zdolność ich odbierania i przetwarzania na zjawiska czynnościowe (reakcje).

Kom. nerwowa posiada na swoich końcówkach wypustki:

pojedyncze - neuryt

wielorakie - dendryty

Dendryty prowadza bodźce od narządów odbiorczych (zmysły, skora, oko, język) do rdzenia kręgowego lub wyższych pięter mózgowia.

Neuryt prowadzi bodziec od ciała komórki do narządów wykonawczych, czyli mięsni i gruczołów.

Wypustki kom. nerw. łącza się ze sobą na zasadzie neuryt jednej komórki z dendrytem drugiej tworząc synapsy

Wypustki na całym swoim przebiegu w połączeniu z synapsami tworzą włókna nerwowe. Mogą to być włókna nagie bezosłonkowe występujące w istocie/substancji szarej ośrodkowego układu nerwowego (OUN) oraz włókna substancji białej, które posiadają osłonkę mielinowa (rdzenna) istota biała OUN i osłonkę Schwanna w autonomicznym układzie nerwowym (cześć trzewna)

Kilka tkanek o ustalonym kształcie i budowie i czynności tworzą narząd. Narządy wykonujące te same czynności tworzą układ

ad. e) Krew jest rodzajem tkanki łącznej.

Płaszczyzny i osie ciała

Ciało człowieka zbudowane jest według figury dwubocznie symetrycznej, w której wyróżnić można trzy zasadnicze rodzaje płaszczyzn i osi.

Oś strzałkowa przebiega od przodu do tyłu ruch wykonywany jest w płaszczyźnie czołowej i jest to ruch odwodzenia, przywodzenia, skłonu i opadu bocznego. (np. ruchy w bok)

Oś czołowa przebiega od jednego boku do drugiego, ruch odbywa się w płaszczyźnie strzałkowej i jest to ruch zgięcia i opad.

Oś pionowa biegnąca z góry na duł, ruch odbywa się w płaszczyźnie poziomej, horyzontalnej i jest to ruch skręty (ruchy rotacyjne)

W wyniku połączenia płaszczyzn powstaje ruch w płaszczyźnie kombinowanej, czyli złożonej np. ruch okrężny (krążenie głową).

Każdy staw możemy określić pod względem ilości płaszczyzn i mamy stawy jednopłaszczyznowe np. Stawy między paliczkowe. Stawy dwupłaszczyznowe np. Staw łokciowy/kolanowy. Oraz stawy wielopłaszczyznowe np. Biodrowy i staw Ramienny.

Budowa Ciała

Określamy cechy postawy prawidłowej w skład, której wchodzą typ somatyczny, postawa, proporcje i symetrie.

Typy somatyczne (prawidłowe)

1 Typologia Kretschmera

a. Asteniczny: Wątła budowa z wąskimi barkami, długą wysoką i płaską klatką piersiową. Z widocznym zarysem żeber i cienką warstwą tłuszczu.

b. Atletyczny: Grube kości, szerokie barki, dobrze rozwinięta klatka piersiowa. Typ silnie umięśniony.

c. Pikniczny: Budowa tęga, duży brzuch, krótkie kończyny, krótka szyja.

2 Typologia Sheldona

a. Endomorficzny: Silny rozwój narządów wewnętrznych, gruba tkanka tłuszczowa, okrągłość kształtów, znaczna długość tułowia w stosunku do kończyn.

b. Mezomorficzny: Atletyczna budowa ciała z dobrze rozwiniętym układem mięśniowym.

c. Ektomorficzny: Wątła budowa ciała, płaska klatka piersiowa, długie szczupłe i słabo umięśnione kończyny.

3 Typologia Sigmonda

a. Oddechowy: Dobrze rozwinięta klatka piersiowa, ogólnie dobrze zbudowany.

b. Trawienny: Dobrze rozwinięta tkanka tłuszczowa, słabiej mięśnie, wydatny brzuch i krótkie kończyny.

c. Mózgowy: Wątła budowa ciała, słabo rozwinięte mięśnie. Przewaga części mózgowej czaszki nad częścią twarzową.

4 Typologia Wankego

a. Typ I: Szczupła sylwetka, długi tułów, wąskie barki i miednica.

b. Typ V: Krótki tułów, szerokie barki i wąska miednica.

c. Typ H: Krótki tułów, szerokie barki i szeroka miednica, głęboka klatka piersiowa.

d. Typ A: Długi tułów, wąskie barki i szeroka miednica, klatka piersiowa dobrze wysklepiona.

Postawa Ciała

W skład postawy pod względem jej poprawności patrząc od przodu i od tyłu, zwracamy uwagę na:

1. Ustawienie głowy i szyi

2. Ustawienie barków i łopatek

3. Przebiegu linii wyrostków kolczastych

4. Ustawienie konta talii

5. Linia bioder

6. Okolice krentaży większych

7. Ustawienie stup

W skład postawy pod względem jej poprawności patrząc od boku, zwracamy uwagę na:

1. Nachylenie głowy i szyi

2. Ustawienie barków i położenie łopatek

3. Ukształtowanie przednio tylnych krzywizn kręgosłupa

4. Pochylenie miednicy

5. Wysklepienie klatki i brzucha

6. Ustawienie kolan i stup

UKŁAD KOSTNO STAWOWO WIĘZADŁOWY

Tkanka kostna rozwija się z tkanki chrzęstnej i łącznej właściwej.

Zawiązek przyszłej kości pokrywa ochrzęstna (błona), w której znajdują się komórki kościotwórcze, kościogubne oraz bogata sieć naczyń krwionośnych odżywiających tkankę. Zadaniem komórek kościotwórczych jest budowa tkanki kostnej a komórek kościogubnych jest niszczenie tkanki chrzęstnej. Wśród kości wyróżniamy trzy rodzaje:

Kości krótkie: nadgarstka, kręgosłupa, kości stępu (stopa)

Kości długie: kończyn, obojczyki i żebra

Kości płaskie: czaszka, łopatki, miednica, mostek

Kość długa składa się z trzonu i dwóch zgrubiałych końców zwanych nasadami. Wyróżniamy nasadę bliższą (bliżej środka ciała) i nasadę dalszą.

Na nasadach znajdują się powierzchnie stawowe zestawiające się z powierzchniami stawowymi sąsiednich kości, tworząc staw. Powierzchnie stawowe pokrywa chrząstka szklista (ślizg stawowy). Powierzchnia zewnętrzna kości nie jest gładka. Pokrywają ją różnego rodzaju wyniosłości i zagłębienia, które są miejscem przyczepu mięśni i wiązadeł. Są to: grzebienie, guzki, kłykcie, doły i panewki. Każda z nasad zbudowana jest w ten sposób, aby przy połączeniach stawowych w zagłębienie jednej kości mogła wpasować się wyniosłość drugiej kości.

Stawy (połączenia kości) dzielimy na dwa typy:

Stawy pełne: połączenie kości ścisłe, nie występuje praktycznie ruch, nie ma ślizgu stawowego.

Stawy jamowe: połączenie kości wolne.

Stawy pełne charakteryzują się brakiem jamy stawowej i ograniczoną ruchomością. Kości łączą się za pomocą kościozrostu (kość krzyżowa i miednicowa), chrząstkozrostu (żebra z mostkiem, spojenie łonowe, krążki między kręgowe), oraz więzozrosty (wiązadła żółte w kręgosłupie i błona miedzy kostna przedramienia)

Stawy jamowe charakteryzują się posiadaniem jamy stawowej, staw ograniczony jest torebką stawową, składającą się z zewnętrznej błony włóknistej i wewnętrznej błony maziowej (kaletki maziowe), która wytwarza maź smarującą powierzchnie stawowe w trakcie wykonywanego ruchu.

Staw wzmacniany jest wiązadłami zapobiegającymi skutkom urazu oraz samoistnym nieprawidłowym ruchom w obrębie stawu???

Rodzaje stawu jamowego

Staw płaski (nadgarstkowy śródręcza)???

Staw zawiasowy (między paliczkowe palców)

Staw obrotowy (promieniowo łokciowy)

Staw śrubowy (szczytowo potyliczny kręgosłupa)

Staw owalny (promieniowo nadgarstkowy)

Staw siodełkowy (nadgarstkowo śródręczny kciuka)

Staw kulisty (ramienny i biodrowy)

Stawy jamowe mogą być jedno, dwu lub wieloosiowe. Każdy staw ma tak zwany fizjologiczny zakres ruchu, jest to wartość kontowa, jaką kości tworzące staw mogą wykonać względem siebie.

Kręgosłup

Kręgosłup jest częścią składową tułowia jest ruchoma osia położona posrodkowo po grzbietowej stronie ciała. Biegnie od podstawy czaszki do końca tułowia. Składa się z 33 - 34 kręgów kostnych. Kręgi układają się od góry ku dołowi, zespolone SA krążkami międzykręgowymi.

W kręgosłupie wyróżniamy 5 odcinków.

- Odcinek szyjny 7 kręgów

- Odcinek piersiowy 12 kręgów

- Odcinek Lędźwiowy 5 kręgów

- Odcinek Krzyżowy 5 kręgów

- Odcinek guziczny 4 - 5 kręgów

Kręgi w obrębie odcinka krzyżowego i guzicznego zrastają się ze sobą tworząc kość Krzyżową i kość Guziczna.

Każdy krąg zbudowany jest z trzonu dźwigającego ciężar ciała oraz luku otaczającego rdzeń kręgowy.

Luk kręgu z trzonem ograniczają otwór kręgowy. Otwory te na całej długości kręgosłupa tworzą kanał kręgowy.

Od luku odchodzi 7 wyrostków:

• Pojedynczy wyrostek kolczysty

• Poprzecznie do niego odchodzą wyrostki poprzeczne

• Pomiędzy wyrostkami poprzecznymi a wyrostkiem kolczystym znajdują się po 2 wyrostki stawowe, górne i dolne

Do wyrostków przyczepiają się mięsnie, które stabilizują kręgosłup.

Odcinek Szyjny

Dwa pierwsze kręgi maja nietypowa budowę, przystosowane SA do ruchów głowy.

Krąg pierwszy Szczytowy nie posiada trzonu, ma za to dwa luki kręgów. Na luku przednim znajduje się zagłębienie zwane dołkiem zębowym, w który wpasowuje się ząb drugiego kręgu Obrotowego. Tworząc staw Szczytowo obrotowy. Zamiast wyrostków stawowych górnych posiada dołki stawowe, w które wpasowują się kłykcie potyliczne tworząc staw szczytowo potyliczny.

Drugi krąg posiada wyrostek kostny, czyli ząb kręgu obrotowego wpasowujący się w dołek zębowy kręgu szczytowego. Na powierzchni tylnej znajduje się więzadło poprzeczne zapobiegające zbytniemu wychylenia się zęba do tylu.

Ostatni krąg tylny ma najdłuższy wyrostek kolczysty, zakończony guzkiem i jest nazywany kręgiem wystającym

Odcinek Piersiowy

Trzony kręgu kształtu walcowatego. Na brzegach trzonu znajdują się zagłębienia, czyli dołki żebrowe, górne i dolne, w które wpasowują się zebra.

Odcinek Lędźwiowy

Kręgi SA dosyć wysokie masywne kształtu nerkowatego, na wyrostkach poprzecznych są małe zgrubienia określane nazwa wyrostków dodatkowych

Odcinek krzyżowy

Piec kręgów zrośniętych. Traktowany jako podstawa kręgosłupa.

Powierzchnia tylna - grzbietowa

Powierzchnia przednia - miedniczna bezpośrednio przylegająca do narządów miednicy.

Miedzy zrośniętymi kręgami tworzą się otwory krzyżowe, przez które przebiegają nerwy krzyżowe, grzbietowe i brzuszne oraz naczynia krwionośne.

Odcinek guziczny

Również zrośnięty tworzy kość guziczna (ogonowa)

Typiczny - typowy

Stawy i wiązadła kręgosłupa

Trzony sąsiadujących kręgów wiążą się ze sobą za pomocą krążków miedzy kręgowych tworząc stawy międzykręgowe - staw pełny chrzastkozrost. 'dysk'

Poszczególny krążek zbudowany jest z zewnętrznego pierścienia włóknistego ochraniającego położony centralnie jądro miażdżyste. Pierścień włóknisty ma strukturę warstwowa (jak cebula).

W przypadku urazu lub dużej siły przeciążeniowej poszczególne warstwy pierścienia mogą ulec rozerwaniu i w takim przypadku jadro miarzdzyste wypłynie na zewnątrz - określamy to mianem przepukliny krążka miedzy kręgowego. Wypływające jądro miarzdzyste napotyka na swojej drodze nerwy, które może uciskać powodując silne dolegliwości bólowe - dyskopatia

Poza stawami międzykręgowymi wyróżniamy staw szczytowo potyliczny oraz staw szczytowo obrotowy. Obydwa SA stawami jamowymi.

Przez cala długość kręgosłupa biegną dwa wiązadła wzmacniające go.

Wiązadło podłużne przednie, biegnie od powierzchni zewnętrznej kości potylicznej do kości krzyżowej - wysokość 2 kręgu.

Wiązadło podłużne tylne biegnie w kanale kręgowym od kręgu obrotowego do wierzchołka kości krzyżowej.

Łącza się one na swojej drodze ze wszystkimi krążkami międzykręgowymi.

Przedłużeniem tych wiązadeł są wiązadła Krzyżowo guziane brzuszne i grzbietowe.

Od kości krzyżowej do guzicznej biegną również wiązadła boczne. Miedzy lukami poszczególnych kręgów znajdują się wiązadła żółte.

Miedzy wyrostkami poprzecznymi biegną wiązadła miedzy poprzeczne.

Miedzy wyrostkami kolczystymi wiązadła miedzy kolczyste

Wolne końce wyrostków kolczystych powiązane są wiązadłem nadkolczystym, które u góry przechodzi w wiązadło karkowe.

Ruchomość kręgosłupa

W kręgosłupie mamy dwa odcinki ruchome. Odcinek szyjny i Lędźwiowy, pozostałe mało ruchome.

W odcinku szyjnym mamy ruchy zgięcia i wyprostu, skłonów bocznych głowy, ruchy skrętne i ruchy krążenia w płaszczyźnie kombinowanej.

Odcinek piersiowy mało ruchomy ze względu na silne zamocowanie żeber do kręgosłupa.

Odcinek lędźwiowy duża ruchomość.

Odcinek krzyżowy i guziczny ruchy praktycznie żadne.

Najczęściej dyskopatia L4 i L5 bierze się to stąd ze obiera się to na nieruchomym odcinku krzyżowym.

Szyjny - C

Piersiowy - Th

Lędźwiowy - L

Krzyżowy - S

Guziczny

Sprężystość kręgosłup zawdzięcza krążkom międzykręgowym i swoistym fizjologicznym krzywiznom.

Krążki są bardzo sprężyste i amortyzują wstrząsy.

Krzywizny kręgosłupa

Kręgosłup posiada fizjologiczne krzywizny w rzucie przednio tylnym:

Odcinek szyjny - uwypuklony do przodu - Lordoza szyjna

Odcinek piersiowy - uwypuklony do tylu - kifoze piersiowa

Odcinek Lędźwiowy - uwypuklony do przodu - Lordozę lędźwiowa

Odcinek krzyżowo guziczny - uwypuklony do tylu - kifoza krzyżowo guziczna

Dzięki tym krzywiznom środek ciężkości naszego ciała może ulegać przemieszczeniom bez zachwiania równowagi. Krzywizny powodują również ze wstrząsy powodowane ruchami lokomocyjnymi (szczególnie bieg) biegną po liniach krzywych i ulęgają znacznemu osłabieniu, co stanowi ochronę układu nerwowego. Krzywizny te maja określoną wartość kątową, przekroczenie tych wartości powoduje pogłębianie krzywizn i wejście w stan patologiczny.

Pogłębiona kyfoza piersiowa to plecy okrągłe.

Jednoczesne pogłębienie kyfozy piersiowej i lordozy lędźwiowej to plecy wypukło wklęsłe.

Zmniejszenie krzywizn kręgosłupa zalicza się również do wad postawy i są to plecy płaskie.

Środek ciężkości miedzy 2 a 3 kręgiem lędźwiowym.

Klatka piersiowa

W skład budowy klatki piersiowej wchodzi 12 kręgów, 12 par żeber i mostek.

Zebro jest kością długą, czyli posiada trzon i dwa końce. Od strony kręgosłupa jest nasada kostna od strony mostka nasada chrzestna łącząca z mostkiem.

Na nasadzie kręgosłupowej znajduje się głowa zebra, przedzielona na pół grzebieniem głowy zebra.

Głowa zebra podzielona na pół grzebieniem zebra Obie części głowy zestawiają się z dołkami żebrowymi dwóch sąsiadujących ze sobą kręgów. Tuz za głowa zebra, znajduje się przewężenie zwane szyjka zebra.

Za szyjka żebro znów się pogrubia tworząc guzek żebrowy łączący się z wyrostkiem poprzecznym kręgu piersiowego.

Za guzkiem żebrowym, zebro ulega załamaniu tworząc kat żebrowy. W ostatnich zebrach nie występuje, bo są to zebra pełne.

Nasada mostkowa zebra jest zgrubiała i dosyć szeroka. Łączy się z chrząstką żebrową, która dochodzi do mostka.

O sprężystości klatki piersiowej decydują chrząstki żebrowe.

Wyróżniamy dwa rodzaje żeber:

Zebra prawdziwe 7 pierwszych par łączących się bezpośrednio z mostkiem.

Zebra rzekome 5 par: 8.9.10 zebro łączy się chrząstkami tworząc Luk żebrowy, który dochodzi do mostka na wysokości miedzy trzonem a wyrostkiem mieczykowatym. 2 ostatnie zebra to zebra tzw. wolne - nie dochodzą do mostka.

Mostek stanowi nieparzysta spłaszczoną płytkę kostna. Leży w części środkowej przedniej klatki piersiowej składa się z 3 części

Rękojeść

Trzon

Wyrostek mieczykowaty

Rękojeści mostka od góry ma zagłębienie zwane wcięciem szyjnym. Po bokach dwa wcięcia obojczykowe, w które wpasowują się końce mostkowe obojczyka. Poniżej są dwa wcięcia, w które wpasowuje się 1 para żeber.

Rękojeść łączy się.9.10 z trzonem za pomocą chrzastkozrostu.

Do powierzchni przedniej Rękojeści przymocowuje się górną cześć mięśnia piersiowego większego oraz mięsień mostkowo obojczykowo sutkowy.

Do powierzchni tylnej przyczepia się mięsień mostkowo gnykowy i mostkowo tarczowy.

Stawy i więzadła klatki piersiowej

1. Głowa zebra łączy się z dwoma sąsiadującymi kręgami piersiowymi tworząc staw żebrowo -kręgowy

2. Guzek zebra łączy się z wyrostkiem poprzecznym kręgu piersiowego tworząc staw żebrowo- poprzeczny. Staw ten wzmocniony jest więzadłami -> żebrowo-poprzeczne górne i boczne oraz żebrowo-poprzeczne.

Zebra wolne (11;12) Łącza się z pojedynczym kręgiem. Od strony przedniej 10 par żeber łączy się z mostkiem za pomocą chrząstkozrostu. Od chrząstek ostatnich żeber biegnie do mostka więzadło żebrowo -mieczykowate

Ruchomość w kl. piersiowej

W trakcie oddychania w fazie wdechu kl. piersiowa unosi się poprzez podnoszenie żeber, prostowanie kręgosłupa, oddalanie mostka od linii kręgosłupa i unoszenie go, obniża się przepona i wymiary kl. piersiowej ulęgają powiękrzeniu

W trakcie wydechu poszczególne elementy kostne wracają do ułożenia pierwotnego. Różnica w obwodzie kl. piersiowej w czasie wdechu-wydechu wynosi około 7cm (mierzone pod piersiami) Największa ruchomość przejawiają zebra wolne.

Kończyna górna

Wyróżniamy:

1. Obręcz kończyny górnej -> obojczyk i łopatkę

2. Cześć wolna -> Ramie przedramię i dłoń

Obojczyk ma kształt esowato wygiętej pałeczki, jest kością długą. Składa się z trzonu, końca mostkowego i barkowego. Koniec mostkowy zestawia się z wcięciem obojczykowym rękojeści mostka tworząc staw mostkowo-obojczykowy. Koniec barkowy zestawia się z wyrostkiem barkowym łopatki tworząc staw barkowo-obojczykowy. Do powierzchni górnej obojczyka w okolicy mostka przymocowuje się mięsień mostkowo-obojczykowo-sutkowy (MOS). W obrębie końca barkowego przymocowuje się mięsień czworoboczny. Na powierzchni dolnej końca mostkowego obojczyka przymocowuje się m. piersiowy większy a do końca barkowego m. naramienny i m. podobojczykowy.

Łopatka jest kształtu trójkątnej płytki, leży po stronie grzbietowej kl. piersiowej na poziomie 2 -7 zebra. Jest swobodnie zawieszona miedzy mięśniami grzbietu. Jej położenie zależy od stanu napięcia m. łopatki. Wyróżniamy na niej:

- powierzchnie grzbietowa

- powierzchnie żebrowa

- brzeg górny, przyśrodkowy boczny

Na powierzchni grzbietowej występuje narośl kostna zwana grzebieniem łopatki, powyżej jest dół nadgrzebieniowy z miesień nadgrzebieniowym, poniżej dół podgrzebieniowy a w nim m. podgrzebieniowy. Ku przodowi grzebień przechodzi w wyrostek barkowy, powyżej wcięcie -> panewka, w która wpasowuje się głowa kości ramiennej tworząc staw ramienny. Na górnym brzegu panewki znajduje się guzek nadpanewkowy, do którego przyczepia się głowa długa m. dwugłowego. Brzeg dolny panewki zakończony jest guzkiem podpanewkowym, do którego przyczepia się głowa długa m.trojglowego. Pomiędzy guzkami nadpanewkowymi a wyrostkiem barkowym znajduje się wyrostek kruczy łopatki, do którego przyczepia się m.kruczo-ramienny, m.piersiowy mniejszy oraz głowa krotka m.dwuglowego. W stawie obręczy barkowej zachodzą ruchy unoszenia i opuszczania obręczy, wysuwania i cofania oraz obrotowe, w których następuje skręt obojczyka.

Kość Ramienna jest kością długą składa się z trzonu, nasady bliższej i dalszej. Na nasadzie bliz. Znajduje się głowa kości ramiennej. Głowę od położonych zewnętrznie guzków oddziela szyjka anatomiczna. Od strony zewnętrznej przedniej znajduje się guzek więkrzy, do którego przyczepia się m.nadgrzebieniowy, m.podgrzebieniowy i m.obly. Natomiast na guzku mniejszym (strona tylna) przyczepia się m,.podlopatkowy. W dół od guzków biegną ich grzebienie. Do grzebienia guzka więkrzego przyczepia się m.piersiowy większy a do grzebienia guzka mniejszego m.obły wierzy i m.najszerszy grzbietu. Poniżej gózków kość ulega przewężeniu tworząc szyjkę chirurgiczna (najczestrze złamania) i przechodzi w trzon. Do powierzchni przedniej trzonu, do guzowatości ramiennej przyczepia się m.naramienny. Na powierzchni przedniej przyśrodkowej kończy się m.kruczo-ramienny i m.ramienny. Nasada dalsza wykształca się pod postacią kłykci kości ramiennej. Miedzy kłykciami znajduje się tzw. bloczek kości ramiennej, który zestawia się z k.lokciowa i promieniowa. Na kłykciu przyśrodkowym jest dodatkowa narośl kostna zwana, nadklykciem, do którego przymocowują się zginacze przedramienia (nadkłykieć zginaczy). Na kłykciu bocznym występuje nadkłykieć, do którego przymocowują się prostowniki przedramienia (nadkłykieć prostowników)

Staw ramieniowy

Tworzy go głowa kości ramiennej i wcięcie stawowe Łopatki (panewka). Torebka stawowa otacza staw od szyjki anatomicznej do obrąbka stawowego barku. Torebka jest dosyć luźna, co daje duże możliwości ruchowe, ale również zwiększona możliwość urazów. Staw ramienny wzmacnia tylko 1-dno więzadło -> kruczo-ramienne. Role więzadeł pomocniczych pełnią ścięgna mięsni: nadgrzbietowego, podgrzbietowego, podlopatkowego i obłego mniejszego. Staw ramienny jest typowym stawem kulistym o ruchomości 3-go stopnia i wykonywane są w nim ruchy:

- zgięcie -> wprost (w tył)

- odwodzenie -> przywodzenie

- dowodzenie (krążenie)

- rotacja na zewn. i do wew.

Wszelkie ruchy unoszenia w st. ramieniowym są do 90 stopni. Unoszenie wyżej (do pionu) odbywać się będzie w st.obreczy kończyny górnej.

Przedramię

Dwie kości położone do siebie równolegle. Po stronie palca małego k.lokciowa. Od strony kciuka k.promieniowa.

K.lokciowa nasada bliższa, trzon, nasada dalsza. Na nasadzie bliższej od str. tylnej znajduje się haczykowato zakrzywiony wyrostek łokciowy. Po jego wew. stronie jest zagłębienie nazywane wcięciem bloczkowym, które kończy się wyrostkiem dziobiastym. Poniżej tego wyrostka znajduje się guzowatość łokciowa, do której przyczepia się ścięgno końcowe m.ramiennego. Trzon kości łokciowej posiada trzy powierzchnie: przednia, tylna i przyśrodkowa. Na powierzchni przedniej przymocowuje się m.zginacz głęboki palców i m.nawrotny czworoboczny. Na powierzchni tylnej m.odwodziciel palca małego, m.prostownik długi kciuka i m.prostownik wskaziciela. Nasada dalsza k.lokciowej zakończona jest głową. Bocznie do głowy przylega wyrostek rylcowa ty.

K. promieniowa nasada bliższa, rozpoczyna się głowa, która od strony górnej jest wydrążona. W to wydrozenie wpasowuje się cześć nasady dalszej k. ramiennej tworząc jeden z elementów stawu łokciowego. Głowa osadzona jest na szyjce (przewężenie), poniżej której znajduje się guzowatość promieniowa. Do niej przyczepia się ścięgno końcowe m,.dwuglowego. Na trzonie wyróżniamy trzy powierzchnie: przednia, tylnia i boczna. Na powierzchni przedniej przymocowuje się m.zginacz dl. Kciuka (przyczep początkowy), ścięgno końcowe m.nawrotnego czworobocznego. Na powierzchni tylnej przymocowuje się ścięgno początkowe m.odwodziciela dl. Kciuka i m.prostownika krótkiego kciuka. Na powierzchni bocznej m.odwracacz przedramienia i m.nawrotny obły. Nasada dalsza jest zgrubiała. Po str. przyśrodkowej jest wcięcie łokciowe, z którym zestawia się głowa k.lokciowej. Po str. zewnętrznej nasady znajduje się wyrostek rylcowa ty, do którego przymocowuje się ścięgno końcowe m.ramienno-promieniowego i więzadło poboczne promieniowe. Od dołu nasady dalszej znajduje się powierzchnia stawowa, z która zestawiają się k. nadgarstka łódeczkowata i księżycowata.

Miedzy k. przedramienia jest zachowana ruchomość. Przy ruchu nawracania (pronacja - dłoń do dołu). K. promieniowa krzyżuje k.lokciowa. Przy ruchu odwracania (supinacja - dłoń do góry) k. promieniowa układa się prostopadle do k.lokciowej.

Staw łokciowy tworzą go:

- powierzchnia stawowa bloczka k. ramiennej

- pow. stawowa wcięcia bloczka k.lokciowej

- pow. stawowa dołka głowy k. promieniowej

- obwód stawowy głowy k. promieniowej

- pow. stawowa wcięcia promieniowego k.lokciowej

Staw łokciowy obejmuje 3 stawy:

1. Ramieniowo-lokciowy (zawiasowy)

2. Ramieniowo-promieniowy (półkolisty) -> zgięcie - wprost, nawracanie - odwracanie

3. Promieniowo-lokciowy bliższy (obrotowy) -> nawracanie - odwracanie przy zgiętym łokciu.

Nasady dalsze k. promieniowej i łokciowej tworzą staw promieniowo-lokciowy dalszy. Na całej długości obie te kości połączone są błoną międzykostną.

Ręka

W budowie układu kostnego ręki bierze udział 27 kości i tworzą one:

a) nadgarstek (8 kości ułożone w dwa szeregi)

b) k.srodrecza (5 kości)

c) k.palcow (paliczki - 14 kości)

ad. a) Szereg bliższy: księżycowata, łódeczkowata, trójgraniasta i grochowata.

Szereg dalszy: czworoboczna większa, mniejsza, główkowata, haczykowata.

K. śródręcza łączą się z szeregiem dalszym k. nadgarstka w sposób następujący:

1-sza k. śródręcza -> k. czworoboczna większa

2-ga k. śródręcza -> k. czworoboczna większa i mniejsza (na styku dwóch)

3-cia k. śródręcza -> k. główkowata

4-ta k. śródręcza -> k. główkowata i k. haczykowata (na styku)

5-ta k. śródręcza -> k. haczykowata

K. palców Palec pierwszy (kciuk) jest dwupaliczkowy, pozostałe trojpaliczkowe. W palcu pierwszym wyróżniamy pali czek bliższy i dalszy, w palcach pozostałych: pali czek bliższy, środkowy i dalszy.

Stawy ręki

- Staw promieniowo-nadgarstkowy (nas. dalsza k. promieniowej i szereg bliższy k. nadgarstka)

- Staw środnadgarstkowy (szereg bliższy i dalszy k. nadgarstka)

- Stawy nadgarstkowo-środręczne (szereg dalszy k. nadgarstka i podstawy k. śródręcza)

- Staw nadgarstkowo-środręczny kciuka (k. czworoboczna większa i pierwsza kość śródręcza)

W stawach nadgarstka występują wiązadła grzbietowe, dłoniowe i poboczne, które go wzmacniają.

- miedzy k. śródręcza a paliczkami bliższymi występują stawy śródręczno- paliczkowe.

- miedzy poszczególnymi paliczkami występują stawy miedzy paliczkowe.

Ruchy w stawach ręki

W stawie promieniowo-nadgarstkowym występuje ruch zginania, prostowania, przywodzenia dołokciowego i odwodzenia dopromieniowego.

W stawie nadgarstkowo- śródręcznym kciuka występuje ruch odwodzenia, przywodzenia, ruch przeciwstawiania oraz ruch obwodzenia.

W stawach śródręcznych paliczkowych wykonujemy ruchy zgięcia i wyprostu oraz odwodzenia i przywodzenia.

W stawach miedzy paliczkowych: zgięcia i prostowania

KOŃCZYNA DOLNA

Obręcz kończyny dolnej, która łącz się bezpośrednio z tułowiem oraz częścią wolną kończyny.

W skład obręczy kończyny dolnej, wchodzi kość biodrowa, kulszowa i łonowa. Na styku tych trzech kości, znajduje się zagłębienie zwane panewką, w którą wpasowuje się głowa kości udowej, tworząc staw biodrowy, czyli połączenie obręczy z częścią wolną kończyny.

Kość biodrowa

Wyróżniamy na niej trzon rozszerzający się ku górze, spłaszczony talerz biodrowy, zakończony grzebieniem biodrowym. Ku przodowi grzebień biodrowy przechodzi w kolec biodrowy przedni górny, do którego przyczepia się mięsień krawiecki. Poniżej znajduje się kolec biodrowy przedni dolny, do którego przyczepia się głowa długa mięśnia czworogłowego. Talerz biodrowy posiada dwie powierzchnie:

1.Powierzchnia krzyżowo miedniczną(wewnętrzną)

2. Powierzchnię pośladkową (zewnętrzną).

W dole biodrowym powierzchni krzyżowo miednicznej leży mięsień biodrowy(zginacz stawu biodrowego). Na powierzchni pośladkowej przyczepiają się trzy mięśnie pośladkowe:

Wielki, średni, mały, które prostują i odwodzą staw biodrowy.

Kość kulszowa

Składa się z trzonu, przechodzącego w gałęzie górną i dolną. Gałąź dolna- schodząc w dół ulega zgrubieniu tworząc guz kulszowy, który jest podparciem przy siedzeniu i do którego przyczepiają się mięśnie zginacze kolana: m. Półdłoniasty, półścięgnisty, dwugłowy uda.

Kość łonowa składa się z: trzonu, gałęzi górnej i gałęzi dolnej.

Na gałęzi górnej, znajduje się grzebień kości łonowej i guzek łonowy, służący do przymocowania mięśnia prostego brzucha. Obie kości łonowe łączą się ze sobą za pomocą chrząstki spojenia łonowego.

Kości miedniczne(biodrowa, łonowa, kulszowa). Wraz z kością krzyżową i guziczną tworzą miednicę. Kość biodrowa zestawia się z kością krzyżową za pomocą więzozrostu, tworząc staw krzyżowo biodrowy, wzmocniony więzadłami grzbietowymi i brzusznymi odchodzącymi od torebki stawowej oraz więzadłem biodrowa lędźwiowym, krzyżowo guzowym i krzyżowo kolcowym bez łączności z torebką stawową.

Kość udowa- najdłuższa i najmocniejsza ze wszystkich kości długich w postawie spionizowanej kości udowe, są ustawione ukośnie w miejscu połączenia z panewką kości biodrowej, są oddalone od siebie i lekko cofnięte do tyłu. Nasady dalsze natomiast są zbliżone do siebie i lekko wysunięte w przód. Nasada bliższa jest zakończona głową kości udowej, która wpasowuje się w panewkę miedniczną, tworząc staw biodrowy.

Głowa jest osadzona na szyjce. Bocznie od szyjki znajduje się czterościenna wyniosłość kostna skierowana ku górze, jest to krętaż większy. Do niego przymocowuje się miesień pośladkowy średni i mały. W dół od krętarza jest zagłębienie, określane jako dół krętarzowy, w którym przymocowuje się mięsień zasłonowy wewnętrzny. Poniżej dołu po stronie przeciwnej znajduje się krętarz mniejszy, do którego przymocowuje się mięsień biodrowy i mięsień lędźwiowy większy. Na wysokości trzonu od kresy chropawej, przymocowuje się głowa krótka mięśnia dwugłowego oraz mięśnie przywodziciele uda. Nasada dalsza jest mocno zgrubiała i wyróżniamy na niej dwa kłykcie: boczny i przyśrodkowy. Kłykcie te służą do zestawienia się z kłykciami kości piszczelowej tworząc staw kolanowy.

Między kłykciami od przodu jest zagłębienie tworzące powierzchnię stawową rzepkową do zestawienia z rzepką. Na kłykciu bocznym znajduje się nadkłykieć, do którego przymocowuje się więzadło boczne strzałkowe, głowa boczna mięśnia brzuchatego łydki i mięsień podeszwowy długi. Na kłykciu przyśrodkowym znajduje się nadkłykieć przyśrodkowy z więzadłem bocznym piszczelowym, ścięgnem końcowym mięśnia przywodziciela wielkiego, oraz głowa przyśrodkowa mięśnia brzuchatego łydki.

Rzepka ma kształt pięciokąta, zestawia się przede wszystkim z powierzchnia rzepkową k. udowej. Przykrywa ja ścięgno końcowe m.czworoglowego.

St. biodrowy tworzą go powierzchnia księżycowata panewki miednicznej i powierzchnia stawowa głowy k. udowej. Torebkę stawowa wzmacniają cztery więzadła:

- biodrowo-udowe (zapobiegają wychyleniu miednicy ku tyłowi)

- łonowo- udowe (zap. rozkrok)

- kulszowo-udowe (zap. wychylenie miednicy ku przodowi)

- okrężne (oplata głowę i szyjkę k. udowej)

Jest stawem kulistym o ruchomości 3go stopnia i zachodzą w nim ruchy:

- odwodzenie - przywodzenie

- zgięcie - wprost

- rotacja

Przy ustalonych udach ruchy obrotowe miednicy i ruchy krążenia bioder. W płaszczyźnie kombinowanej również krążenia w stawie biodrowym.

Kość piszczelowa

Kość piszczelowa jest kością większą, masywniejszą i na niej głównie opiera się masa ciała. Na nasadzie bliższej kości piszczelowej wyróżniamy dwa kłykcie boczny i przyśrodkowy, które zestawiają się z kłykciami kości udowej tworząc staw kolanowy. Po stronie tylnej kłykcia bocznego znajduje się powierzchnia strzałkowa zestawiająca się z głową kości strzałkowej. Po stronie przedniej nasady bliższej znajduje się guzowatość piszczelowa, do której przymocowują się ścięgna końcowe mięśnia czworogłowego, krawieckiego, półścięgnistego i smukłego, trzy ostatnie tworzą gęsią stopkę. Nasada dalsza kości piszczelowej jest zgrubiała. Po stronie przyśrodkowej występuje kostka przyśrodkowa. Po stronie zewnętrznej znajduje się wcięcie strzałkowe zestawiające się z nasada dalszą strzałki. U dołu nasady dalszej znajduje się powierzchnia stawowa zestawiająca się z kością skokową, tworząc staw skokowy.

Kość strzałkowa

Na nasadzie bliższej wyróżniamy głowę zestawiającą się z kłykciami bocznymi kości piszczelowej. Na nasadzie dalszej wyróżniamy kostkę boczną. Od strony przyśrodkowej jest powierzchnia stawowa zestawiająca się z kością skokową.

Staw kolanowy

Staw kolanowy tworzą: nasada dalsza kości udowej, nasada bliższa kości piszczelowej i rzepka, a dokładnie tworzy:

• Powierzchnia stawowa kłykci kości udowej

• Powierzchnia stawowa rzepkowa kości udowej

• Powierzchnia stawowa górna kłykci kości piszczelowej

• Powierzchnia stawowa rzepki

Strzałka nie bierze udziału w budowie stawu. Czynnikami, które dopasowują powierzchnie stawowe są łękotki stawowe przyśrodkowe i boczne. Są to twory chrząstkowe w miarę elastyczne o kształcie pół księżycowatym. Torebkę stawową wzmacniają więzadła poboczne piszczelowe, poboczne strzałkowe, podkolanowe skośne(biegnące z tyłu), krzyżowe przednie i tylne, oraz więzadło rzepki. Jest to staw zawiasowo obrotowy, wykonywane w nim ruchy to;

Ruch zgięcia i wyprostu, oraz rotacyjne na zewnątrz i do wewnątrz przy zgiętym stawie kolanowym.

Staw piszczelowo strzałkowy

Tworzą go powierzchnie stawowe głowy strzałki z powierzchnią stawową strzałkową piszczeli. Staw ten wzmacniany jest więzadłem przednim i tylnym głowy strzałki. Ruchy w tym stawie są nieznaczne, polegają na niewielkich przesunięciach strzałki pod wpływem działania mięśnia dwugłowego uda. Nasada dalsza strzałki i piszczeli połączona jest za pomocą więzozrostu piszczelowo strzałkowego.

Stopa

Wyróżniamy trzy odcinki:

• Odcinek bliższy kości stępu

• Odcinek środkowy kości śródstopia

• Odcinek dalszy kości palców

Kości stępu jest siedem, ułożone są podobnie jak kości nadgarstka w dwa szeregi:

-szereg bliższy to kość skokowa, pod nią znajduje się kość piętowa z charakterystycznym guzem piętowym, do którego przyczepiają się mięśnie zginacze podudzia, a ku przodowi leży kość łódkowata. W szeregu dalszym w jednej linii układają się trzy kości klinowate i kość sześcienna.

Kości śródstopia

Jest ich pięć, wyróżniamy nasadę bliższą, trzon i nasadę dalszą. Nasada bliższa nosi nazwę podstawy, nasada dalsza głowy.

Kości palców

Jest ich pięć. Składają się z trzonów zwanych paliczkami. Palec pierwszy(paluch), jest dwu członowy. Pozostałe są trój członowe.

Stawy stopy

1)Staw skokowy górny(staw skokowo goleniowy), zawarty jest między nasadami dalszymi kości podudzia a kością skokową. Torebka stawowa wzmocniona jest więzadłami:

• Trójgraniastym

• Skokowo stawowym przednim i tylnym

• Piętowo strzałkowym

Ruchy w tym stawie:

• Ruch zgięcia i wyprostu(zginanie w kierunku podeszwowym, prostowanie w kierunku grzbietowym. Przy ustalonych stopach (pozycja stojąc) ruch w stawie odbywa się przez pochylenie podudzia do przodu(prostowanie) i cofanie(ruch zgięcia).

2)Staw skokowy dolny(skokowo piętowo łódkowy).

Wzmocniony więzadłami: skokowo piętowym przednim, tylnym, przyśrodkowym, bocznym.

Ruchy w tym stawie to:

• Odwracania - brzeg przyśrodkowy stopy unosi się ku górze.

• Nawracania- brzeg boczny stopy unosi się ku górze.

W stawach górnych i dolnych możemy wykonać ruch odwracania, który jest równoczesny z prostowaniem i ruch przywodzenia, który jest równoczesny ze zgięciem.

Staw piętowo sześcienny

Wzmocniony jest więzadłem rozdwojonym.

Staw klinowo łódkowy

Wzmocniony więzadłami stępu: grzbietowym, podeszwowym i między kostnym.

Staw poprzeczny stępu (Choparta)

Staw stępowo śród stopny(Lisfranka)

Wzmacniają je więzadła stępowo śródstopne, grzbietowe i podeszwowe. Dodatkowo na powierzchni podeszwowej stopy występują trzy więzadła utrzymujące wysklepienie stopy:

• piętowo łódkowo podeszwowe

• podeszwowe długie

• piętowo sześcienne

Stawy śródstopno paliczkowe

Wzmacniane więzadłem poprzecznym głębokim, śródstopnym

Stawy między paliczkowe.

Wzmacniane więzadłami pobocznymi.

Układ mięśni szyjnych (3 warstwy)

Warstwa powierzchniowa(2 mięśnie)

Mięsień szeroki szyi, leży bezpośrednio pod skórą, przednio bocznie od wargi dolnej do wysokości 2 lub 3 żebra(unosi skórę, pociąga kąt ust ku dołowi.

Miesień mostkowo obojczykowo sutkowy- leży ukośnie, biegnie od wysokości mostka do wyrostka sutkowego k. Skroniowej. Skurcz jednostronny powoduje skręt głowy w stronę przeciwną, skurcz obustronny, przy głowie wyprostowanej, odchyla ją do tyłu, przy lekko pochylonej, opuszcza ją całkowicie ku dołowi. Powoduje również unoszenie klatki piersiowej, czyli jest pomocniczym mięśniem wdechowym.

Warstwa pośrednia

Mięśnie pod gnykowe.

1). Mięsień mostkowo- gnykowy(opuszcza kość gnykową).

2). Mięsień łopatkowo- gnykowy (obniża kość gnykową, szczególnie przy braniu niskich tonów w czasie śpiewu).

3). Mięsień mostkowo- tarczowy(obniża krtań).

4). Mięsień tarczowo- gnykowy jest przedłużeniem poprzedniego(podnosi krtań podczas połykania i brania wysokich tonów).

Mięśnie nadgnykowe.

1). Mięsień dwubrzuścowy(opuszcza żuchwę a gdy jest ustalona podnosi kość gnykową).

2).Mięsień rylcowo- gnykowy(podnosi kość gnykową).

3). Mięsień żuchwowo- grdykowy(opuszcza żuchwę, podpiera i unosi język).

4). Mięsień bródkowo- gnykowy(opuszcza żuchwę, unosi język i przyciska go do podniebienia twardego w trakcie łykania).

Mięśnie pochyłe, czyli przedni, środkowy i tylny (skurcz jednostronny przechyla głowę w bok, skurcz obustronny zgina szyję, przy ustalonym odcinku szyjnym unosi żebra ku górze, czyli jest mięśniem pomocniczym wdechowym.

Warstwa wdechowa inaczej określana jako mięśnie przed kręgowe.

1.)Mięsień głowy przedni- od kręgu szczytowego do podstawy kości potylicznej(zgina głowę).

2.) Mięsień długi szyi- biegnie wzdłuż wszystkich kręgów szyjnych, górnych piersiowych (zgina odcinek szyjny).

3.) Mięsień długi głowy- biegnie od kości potylicznej do 3- 4 kręgu szyjnego (wysuwa głowę „ robi żółwika”).

Mięśnie grzbietu(dwie warstwy).

Warstwa powierzchowna, czyli układ grzbietowo barkowy.

Warstwa głęboka, czyli układ grzbietowy.

Warstwa powierzchowna.

1.) Mięsień czworoboczny grzbietu.

Przyczep początkowy(PP.)- wyrostki kolczyste kręgosłupa odcinka szyjnego i piersiowego na górze od kresy karkowej górnej i guzowatości potylicznej.

Przyczep końcowy(PK.)- na wyrostku barkowym łopatki(skurcz obustronny prostuje głowę i pochyla ją ku tyłowi, skurcz jednostronny skręca głowę w kierunku przeciwnym. Przy ustalonej głowie unosi i opuszcza obręcz kończyny górnej).

2.) Mięsień najszerszy grzbietu

PP. wyrostki kolczyste kręgów piersiowych od 7- 12, wyrostki kolczyste wszystkich kręgów lędźwiowych, do grzebienia biodrowego od strony tylnej. Pęczki mięśniowe wędrują do góry i przyczepiają się PK. na guzku mniejszym kości ramiennej.

(Przywodzi ramię, cofa ku tyłowi i obraca do wewnątrz w pozycji ustalonej np. przy zwisie podciąga tułów do góry. Jest pomocniczym mięśniem wdechowym.

3.) Mięsień równoległoboczny.

Biegnie PP. od więzadła karkowego, przez wyrostki kolczyste dwóch ostatnich kręgów szyjnych i czterech pierwszych piersiowych, a PK. Dochodzi do brzegu przyśrodkowego łopatki.( ściąga „cofa” łopatkę do linii kręgosłupa).

4.) Mięsień dźwigacz łopatki.

Biegnie od PP. Wyrostków poprzecznych czterech pierwszych kręgów szyjnych do PK. kąta górnego łopatki.(unosi łopatkę ku górze).

Mięśnie zębate

Mięsień zębaty górny tylny

PP. dwa ostatnie kręgi szyjne i dwa pierwsze piersiowe, PK. czterema zębami do 2,3,4,5 żebra(unosi żebra, jest pomocniczym wdechowym)

Mięsień zębaty tylny dolny

PP. wyrostki kolczyste dwóch ostatnich kręgów piersiowych, PK. cztery zęby na ostatnich czterech żebrach(opuszcza żebra, jest pomocniczym mięśniem wydechowym).

Warstwa głęboka grzbietu

Mięsień płatowy głowy i szyi.

PP. w okolicach karku, przyczepia się do wyrostków kolczystych sześciu ostatnich kręgów szyjnych i sześciu górnych piersiowych, następnie biegnie do góry i PK. na wyrostku sutkowym kości skroniowej(obustronnie prostuje głowę i szyję, jednostronnie skręca głowę w kierunku mięśnia).

Mięśnie prostowniki grzbietu.

PP. na grzebieniu biodrowym powierzchni grzbietowej kości krzyżowej, wyrostkach kolczystych pierwszego kręgu lędźwiowego. Następnie rozdziela się na dwa pasy

a.) Pasmo biodrowo- żebrowe, przyczepia się do wszystkich żeber oraz wyrostków poprzecznych 6,5,4 kręgu szyjnego.

b.) mięsień najdłuższy- biegnie do góry wzdłuż wyrostków poprzecznych wszystkich kręgów. Kończy się PK. na wyrostku sutkowym kości skroniowej.(prostuje głowę i tułów bocznie w stronę mięśnia jest mięśniem pomocniczym wdechowym.

Mięsień kolcowy- wyrostki poprzeczne górnych kręgów lędźwiowych, wszystkie piersiowe, dolne szyjne. Podzielony jest na krótkie segmenty łączące sąsiadujące wyrostki kolczyste.

Mięsień poprzeczno- kolcowy- wyrostek poprzeczny niższego kręgu do wyrostka kolczystego wyższego kręgu.(prostuje kręgosłup odcinkowo, jednostronnie skręca głowę i kręgosłup w kierunku przeciwnym)

Mięśnie między poprzeczne.- biegną między wyrostkami poprzecznymi w odcinku szyjnym i lędźwiowym.(zginają bocznie te odcinki kręgosłupa).

Mięśnie między kolcowe- łączą wierzchołki wyrostków kolczystych.(prostują kręgosłup).

Mięśnie dźwigacze żeber- biegną od wyrostków poprzecznych do kątów najbliższych żeber.(unoszą żebra).

Mięśnie potyliczno- kręgowe.

Zawarte między kością potyliczną a pierwszym i drugim kręgiem szyjnym.

Mięsień prosty głowy: tylny, większy i mniejszy.

Mięsień skośny głowy dolny (powodują skręt głowy w stronę skurczu).

Mięsień skośny głowy górny- (prostuje głowę)

MIEŚNIE KLATKI PIERSIOWEJ

Układają się w dwóch grupach powierzchniowej i głębokiej. Ścięgna końcowe warstwy powierzchniowej przyczepiają się najczęściej do kości obręczy i kości ramiennej.Warstwa głęboka jest warstwą właściwą mięśni piersiowych.

Warstwa powierzchniowa.

Mięsień piersiowy większy. Jest w kształcie wachlarza. Składa się z części obojczykowej, mostkowo- żebrowej i brzusznej.

Włókna mięśniowe biegną ukośnie do góry i przyczepiają się na grzebieniu guzka większego kości ramiennej.(Silnie przywodzi ramię do klatki piersiowej i wysuwa do przodu jak przy ruchu obejmowania. Jest pomocniczym mięśniem wdechowym, unosi lekko klatkę do góry.)

Unerwienie -splot ramienny

M. piersiowy mniejszy

Zaczyna się na powierzchni zewnętrznej żeber od 3-5 żebra.

PK.- wyrostek kruczy łopatki. (Przy ustalonej klatce piersiowej opuszcza obręcz kończyny, obraca łopatkę) unerwienie splot ramienny.

M. podobojczykowy

Biegnie poziomo pod pierwszym żebrem a kończy się na końcu barkowym obojczyka.

(Utrzymuje obojczyk w stawie obojczykowo mostkowym.)

M. zębaty przedni

Leży na bocznej ścianie klatki piersiowej, przykrywa żebra. PP. powierzchnia zewnętrzna dziewięciu pierwszych żeber. PK. brzeg przyśrodkowy łopatki. (Obraca łopatkę, pociąga bark do przodu ku dołowi, unosi żebra. Jest odpowiedzialny za cios prosty w boksie. Umożliwia uniesienie ramienia powyżej poziomu.)

Warstwa głęboka właściwa

Mięsnie międzyżebrowe zewnętrzne

Wypełniają przestrzenie między żebrowe przyczepiają się od brzegu dolnego wyżej położonego żebra do brzegu górnego żebra położonego niżej. Są mięśniami wdechowymi

(unoszą żebra razem z dźwigaczami żeber, regulują ciśnienie wewnętrzne w klatce piersiowej.

M. miedzy żebrowe wewnętrzne.

Przyczepiają się pomiędzy jednym żebrem a drugim, ale ponieważ włókna ich biegną ku dołowi to w swojej czynności: opuszczają żebra.

M dźwigacze żeber

PP. -wyrostki poprzeczne 7-go kręgu szyjnego i 11 żeber, PK. najbliższe dolne żebro (są mięśniami wdechowymi, unoszą żebra.)

M. poprzeczny klatki piersiowej.

Przyczepy wyrostek mieczykowaty i trzon mostka do żeber od 2-6. Jest słabym mięśniem wydechowym

Przepona- jest płaskim mięśniem rozpiętym pomiędzy klatką piersiową a jamą brzuszną. Wyróżniamy w niej cześć lędźwiową, żebrową, mostkową, cześć lędźwiowa zaczyna się po każdej stronie odnogą i dwoma łukami. W części żebrowej przyczepia się do chrząstek żebrowych od 7-12 żebra. Przyczepy części mostkowej: wyrostek mieczykowaty. Wszystkie obwodowe odcinki mięśniowe przechodzą w tak zwany środek ścięgnisty, który zbudowany jest z tkanki łącznej i jest nieruchomy. Przepona jest uwypuklona na zewnątrz. Środek ścięgnisty jest zrośnięty z osierdziem.Bocznie przepona styka się z wątrobą i śledzioną, od góry z żołądkiem, od tyłu przylegają do niej nerki i nadnercza a pod odnogami przepony leży trzustka i cześć dwunastnicy

(Czynność przepony polega na spłaszczeniu i obniżeniu podczas skurczu. Zależnie od głębokości wdechu bocznie kopulasto uwypuklone części przepony spłaszczają się i obniża się środek ścięgnisty.Podczas wydechu przepona unosi się do góry.)

MIEŚNIE BRZUCHA.

M. skośny zewnętrzny brzucha

Jest mięśniem powierzchniowym.Przyczepia się do 8 dolnych żeber, następnie biegnie ukośnie do dołu i do przodu przyczepia się do kresy białej i grzebienia biodrowego.

(Skurcz obustronny zgina tułów do przodu i skręca w stronę przeciwną opuszcza żebra do dołu, czyli jest mięśniem wydechowym.)

M. skośny wewnętrzny brzucha -ma odwrotny układ przebieg włókien.Biegnie od grzebienia biodrowego do trzech ostatnich żeber.(Skurcz obustronny zgina tułów, skurcz jednostronny skręca tułów w stronę mięśnia, jest mięśniem wydechowym.)

M. poprzeczny brzucha.

Biegnie od powierzchni wewnętrznej 6-ciu dolnych chrząstek żebrowych przez grzebień biodrowy i wiązadło pachwinowe i przyczepia się do kresy białej. (Współdziała z mięśniami skośnymi,zwęża klatkę piersiową i jednocześnie tworzy tak zwana tłocznię brzuszną.)

M. prosty brzucha.

Biegnie od mostka, od wyrostka mieczykowatego do spojenia łonowego i gałęzi górnej kości łonowej.(Zgina kręgosłup, przy ustalonym tułowiu podciąga miednicę do góry.)

M. stożkowaty- jest mięśniem szczątkowym ciągnie się od spojenia łonowego do kresy białej (napina kresę biała.)

M. czworoboczny lędźwi- rozciąga się miedzy kością biodrową a ostatnim 12 żebrem. Posiada dwie warstwy włókien, które krzyżują się ze sobą.

Jedna warstwa biegnie ukośnie ku górze przyśrodkowo.Druga warstwa ukośnie bocznie.

(Przy działaniu jednostronnym zgina bocznie tułów, jest mięśniem stabilizującym odcinek lędźwiowy kręgosłupa. Skurcz obustronny zgina tułów jednocześnie pociągając ku dołowi ostatnie zebra.)

Wszystkie mięsnie brzucha współdziałają w ruchach zgięcia i obrotach tułowia oraz ustalaniu położenia miednicy i kręgosłupa działają jako mięsnie wydechowe. Ochraniają narządy jamy brzusznej i tworzą tłocznię brzuszna- (zmniejszają objętość jamy brzusznej przy skurczu).Wzdłuż mięśnia prostego brzucha tworzą się blaszki tkanki łącznej przebiegające poprzecznie noszą one nazwę smug ścięgnistych. Ścięgna końcowe mięsni skośnych i mięśnia poprzecznego brzucha ulęgają rozpłaszczeniu (przyczep plaski) tworzą tak zwane rozcięgna z włóknami krzyżującymi się i jest to właśnie kresa biała, czyli silne pasmo łączno -tkankowe w linii pośrodkowej.

Mięśnie kończyny górnej.

M. wysuwające ramię do przodu(zginanie)

M. naramienny, część przednia. M. piersiowy większy. M. dwugłowy ramienia, głowa krótka.

M. kruczo- ramienny.

M. cofające ramię ku tyłowi(prostowanie)

M. naramienny, część tylna. M. najszerszy grzbietu. M. obły większy .M. trójgłowy, głowa długa.

M. odwodzące ramię.

M. naramienny, część środkowa. M. nadgrzebieniowy. M. dwugłowy, głowa długa.

M. przywodzące ramię.

M. piersiowy większy. M. najszerszy grzbietu. M. naramienny, część tylna. M. obły większy.

M. kruczoramienny. M. dwugłowy ramienia, głowa krótka.

M. skręcające ramię na zewnątrz.

M. podgrzebieniowy M. obły mniejszy. M. nadgrzebieniowy. M. naramienny, część tylna.

M. skręcające ramię do wewnątrz.

M. podłopatkowy. M. najszerszy grzbietu. M piersiowy większy. M. naramienny, część przednia.

M. obły większy.

W stawie łokciowym dookoła osi poprzecznej zachodzą ruchy zginania i prostowania, dookoła osi podłużnej, przechodzącej przez głowę kości promieniowej i łokciowej- ruchy nawracania i odwracania. Rozległość ruchu dookoła osi poprzecznej wynosi 135^o- 140^o, u kobiet nawet 150^o.

M. powodujące zginanie stawu łokciowego.

M. dwugłowy ramienia. M. ramienny. M. ramienno promieniowy.M. prostownik promieniowy długi nadgarstka.

M. nawrotny obły. M. zginacz promieniowy nadgarstka. M. dłoniowy długi.M. zginacz powierzchniowy palców.

M. prostujące staw łokciowy.

M. trójgłowy ramienia. M. łokciowy.

M. odwracające przedramię.

M. dwugłowy ramienia. M. odwracacz. M. ramienno promieniowy(przy wyprostowanym

stawie łokciowym).

M. nawracające przedramię.

M. nawrotny obły. M. nawrotny czworoboczny. M. zginacz promieniowy nadgarstka.

M. ramienno promieniowy(przy zgiętym stawie łokciowym).

W stawach nadgarstka zachodzą ruchy: w stawie promieniowo- nadgarstkowym- dookoła osi skośnej odwodzenie dołokciowe i odwodzenie dopromieniowe; w stawie śródnadgarstkowym - dookoła osi poprzecznej zginanie i prostowanie ; w stawach nadgarstkowo- śródręcznych- lekkie przesunięcia. Rozległość ruchu dookoła osi poprzecznej wynosi: zgięcie 70- 80^o, prostowanie 40- 60^o, odwodzenie dołokciowe 45^o, odwodzenie dopromieniowe 20^o.

M. zginające stawy: promieniowo- nadgarstkowy i śródnadgarstkowy.

M. zginacz promieniowy nadgarstka. M. zginacz łokciowy nadgarstka. M. zginacz powierzchniowy palców.

M. zginacz głęboki palców. M. dłoniowy długi. M. odwodziciel długi kciuka.

M. prostujące stawy: promieniowo- nadgarstkowy i śródnadgarstkowy.

M. prostownik promieniowy długi nadgarstka. M. prostownik promieniowy krótki nadgarstka.

M. prostownik palców. M. prostownik długi kciuka. M. prostownik łokciowy nadgarstka. M. prostownik wskaziciela.

M. naramienny jest w kształcie wachlarza. PP. Na końcu barkowym obojczyka, na końcu barkowym obojczyka, wyrostek barkowy łopatki. PK. Guzowatość ramienna kości ramiennej.{ Nerw pachowy.}

Dzieli się na trzy aktony. Przedni- wysuwa ramię do przodu i obraca do wewnątrz. Środkowy- odwodzi ramię do poziomu. Tylny- prostuje i obraca do wewnątrz.

Mięsień piersiowy większy. Jest w kształcie wachlarza. Składa się z części obojczykowej, mostkowo- żebrowej i brzusznej.Włókna mięśniowe biegną ukośnie do góry i przyczepiają się na grzebieniu guzka większego kości ramiennej.(Silnie przywodzi ramię do klatki piersiowej i wysuwa do przodu jak przy ruchu obejmowania. Jest pomocniczym mięśniem wdechowym, unosi lekko klatkę do góry.){Unerwienie -splot ramienny}

M. najszerszy grzbietu

PP. wyrostki kolczyste kręgów piersiowych od 7- 12, wyrostki kolczyste wszystkich kręgów lędźwiowych, do grzebienia biodrowego od strony tylnej. Pęczki mięśniowe wędrują do góry i przyczepiają się PK. na guzku mniejszym kości ramiennej.

(Przywodzi ramię, cofa ku tyłowi i obraca do wewnątrz w pozycji ustalonej np. przy zwisie podciąga tułów do góry. Jest pomocniczym mięśniem wdechowym.

M. nadgrzebieniowy- Leży w dole nadgrzebieniowym. PK. guzek większy kości ramiennej. Odwodzi ramię i lekko unosi staw barkowy. {Unerwienie- Nerw nadłopatkowy.}

M. podłopatkowy- leży w dole podłopatkowym, kończy się na guzku mniejszym kości ramiennej.

(przywodzi i obraca do wewnątrz. {Unerwienie- nerw podłopatkowy.}

M. dwugłowy ramienia- PP. Głowa długa- guzek nadpanewkowy łopatki, głowa krótka- wyrostek kruczy.

PK. wspólny na guzowatości kości promieniowej. Ścięgno końcowe przechodzi w powięź przedramienia. W obrębie stawu łokciowego odwraca i zgina. W obrębie stawu ramiennego również zgina ale lekko odwraca kość ramienną do wewnątrz.

M. nawrotny obły- składa się z głowy ramiennej i łokciowej. Głowa ramienna PP. Nadykieć przyśrodkowy kości ramiennej, Głowa łokciowa wyrostek dziobiasty kości łokciowej. PK. powierzchnia boczna kości promieniowej. (nawraca przedramię i lekko zgina staw łokciowy)

M. nawrotny czworoboczny- rozpięty jest między powierzchnią przednią kości łokciowej, a kości promieniowej. (nawraca przedramię). {Unerwienie nerw pośrodkowy i łokciowy.}

Mięsień zginacz promieniowy nadgarstka- jest mięśniem wrzecionowatym z bardzo długim ścięgnem końcowym. PP. Nadkłykieć przyśrodkowy kości ramiennej. PK. dwie kości śródręcza. (zgina nadgarstek, odwodzi rękę dopromieniowo.

M. zginacz łokciowy nadgarstka- składa się z głowy ramiennej i głowy łokciowej. Głowa ramienna PP. Na nadkłykciu przyśrodkowym, głowa łokciowa na wyrostku łokciowym. PK. kość grochowata śródręcza.

(zgina i przywodzi nadgarstek).

M. prostownik promieniowy długi nadgarstka- leży pod mięśniem ramienno promieniowym.

PP. nadkłykieć boczny kości ramiennej. PK. dwie kości śródręcza. ( pomaga zginać łokieć, prostuje nadgarstek i odwodzi rękę.

M. prostownik promieniowy krótki nadgarstka- PP. Nadkłykieć boczny kości ramiennej. PK. trzy kości śródręcza. ( prostuje rękę i odwodzi).

M. prostownik palców- PP. Nadkłykieć boczny kości ramiennej. Dzieli się na cztery brzuśce i cztery ścięgna końcowe. Kończy się rozcięgnem grzbietowym dochodzącym do paliczków dalszych palców od drugiego do piątego.(prostuje nadgarstek, stawy śródręczno paliczkowe i palce.

Mięśnie wysuwające obręcz kończyny górnej ku przodowi.

l. Mięsień zębaty przedni

2. Mięsień piersiowy większy

3. Mięsień piersiowy mniejszy

Mięsień cofające obręcz kończyny górnej.

l. Mięsień czworoboczny, część środkowa

2. Mięsień równoległoboczny

3. Mięsień najszerszy grzbietu

Mięśnie skręcające obojczyk do wewnątrz z przesunięciem kąta dolnego łopatki ku tyłowi.

l. Mięsień równoległoboczny

2. Mięsień piersiowy mniejszy

3. Mięsień dźwigacz łopatki

Mięsień skręcający obojczyk na zewnątrz z przesunięciem kąta dolnego łopatki ku przodowi.

l. Mięsień zębaty przedni, część dolna

2. Mięsień czworoboczny, część górna

W stawie ramiennym zachodzą następujące ruchy: dookoła osi czołowej — zginanie, czyli

wysunięcie ramienia ku przodowi i prostowanie, czyli cofanie ramienia ku tyłowi; dookoła

osi strzałkowej - odwodzenie, przywodzenie; dookoła osi podłużnej ramienia - supinacja (skręt na zewnątrz) i pronacja (skręt do wewnątrz).

Rozległość ruchu dookoła osi poprzecznej przy przywiedzeniu ramienia wynosi 30st, a przy

nieznacznym odwiedzeniu 90st; dookoła osi strzałkowej przy odwiedzeniu prosto w bok

75st, a skośnie w bok i ku przodowi 90 - 100st, dookoła osi podłużnej przy skręcie do

wewnątrz 50st, a przy skręcie na zewnątrz 110st,

KOŃCZYNA DOLNA

Mięśnie kończyny dolnej.

Mięśnie obręczy kończyny dolnej dzielimy na:

Grupę grzbietową i grupę brzuszną.

Grupa grzbietowa. Dzieli się na przednią(zgina) tylną (prostuje).

Strona grzbietowa grupy przedniej:

Mięsień lędźwiowy większy, leży na tylnej ścianie jamy brzusznej i przyczepia się warstwowo. Warstwa powierzchniowa: dwunasty krąg piersiowy i cztery pierwsze lędźwiowe. Warstwa głęboka leży pod spodem i przyczepia się do wszystkich kręgów lędźwiowych. PK. krętarz mniejszy kości udowej.

M. lędźwiowy mały- PP. Dwunasty krąg piersiowy i pierwszy lędźwiowy (Th12 i L1). PK. wyniosłość biodrowo- łonowa.

M. biodrowy- leży na dole biodra, kończy się na krętarzu mniejszym kości udowej. Czynności mają te trzy mięśnie wspólną, określamy je razem jako mięsień biodrowo- lędźwiowy. Zgina staw biodrowy, przywodzi udo i obraca je na zewnątrz. Dodatkowo mięsień lędźwiowy większy przy skurczu jednostronnym zgina bocznie kręgosłup.

{unerwienie- splot lędźwiowy}.

Strona grzbietowa grupa tylna:

M. pośladkowy wielki: PP. Talerz kości biodrowej, kość krzyżowa, guziczna. PK. guzowatość pośladkowa kości udowej.( prostuje staw biodrowy, utrzymuje pionową postawę ciała, obraca na zewnątrz i przywodzi udo. Od niego bocznie biegnie pasmo biodrowo- piszczelowe, dzięki któremu mięsień pośladkowy współdziała w prostowaniu stawu kolanowego.)

M. pośladkowy średni- PP. talerz kości biodrowej, PK. krętarz większy kości udowej.

M. pośladkowy mały- PP. Talerz kości biodrowej. PK. krętarz większy kości udowej.

(Czynności tych obu mięśni: części przednie zginają i obracają udo do wewnątrz, partie tylne prostują staw biodrowy i obracają udo na zewnątrz. Mięsień pośladkowy przedni odwodzi udo lub pochyla miednicę w bok.){unerwienie tych trzech mięśni - nerw pośladkowy górny.)

M. naprężacz powięzi szerokiej- PP. Kolec biodrowy przedni górny, biegnie w dół i dochodzi do PK. kłykcia bocznego kości piszczelowej.{zgina staw biodrowy, odwodzi i obraca udo na zewnątrz, wzmacnia wyprost kolana).

M. gruszkowaty- PP. Kość krzyżowa, PK. krętarz większy.(prostuje i obraca udo na zewnątrz}.

Grupa brzuszna.

Mięsnie rotujące udo(przede wszystkim obracają udo na zewnątrz).

M. zasłaniacz wewnętrzny- PP. Biegnie od kości miednicznej do PK. dołu między krętarzowego.

M. bliźniacze górny i dolny- PP. Biegną górny od kolca kulszowego, dolny od guza kulszowego do PK. dołu międzykrętarzowego.

M. czworoboczny uda- leży pomiędzy guzem kulszowym a powierzchnią wewnętrzną kości udowej.

M. zasłaniacz zewnętrzny- PP. Biegnie od kości miednicznej do PK. dołu międzykrętarzowego.

Mięsień zasłaniacz wewnętrzny i bliźniaczy obracają udo na zewnątrz. Mięsień czworoboczny i zasłaniacz zewnętrzny dodatkowo prostują i przywodzą udo w stawie biodrowym.{unerwienie- pierwsze trzy mają unerwienie ze splotu krzyżowego. Ostatni mięsień unerwia go nerw zasłonowy}.

Mięśnie uda grupa przednia. Prostowniki kolana i należą do nich:

M. krawiecki - PP. Kolec biodrowy przedni górny. Biegnie ukośnie w kierunku nadkłykcia przyśrodkowego kości udowej, otacza kolano i PK. przyczepia się do guzowatości piszczeli. Czynność w stawie biodrowym zgina, odwodzi i odwraca udo na zewnątrz.

M. czworogłowy uda - składa się z 4 głów:

~ głowa przednia - określana jako mięsień prosty uda. PP. Rozpoczyna się dwiema

odnogami.Odnoga pierwsza - przyczepia się do kolca biodrowego

przedniego dolnego. Odnoga tylna - od brzegu panewki i torebki

stawowej.

~ głowa boczna - krętaż większy

~ głowa przyśrodkowa - kresa chropowata kości udowej

~ głowa pośrednia - trzon kości udowej.

PK. Górny brzeg rzepki, guzowatość piszczeli i powierzchnia przednia kłykci kości piszczelowej. Czynność: Prostuje staw kolanowy, zgina staw biodrowy i odwodzi biodro. Unerwienie: cała grupa przednia jest unerwiona przez nerw udowy.

Grupa przyśrodkowa mięśni uda.

M.grzebieniowy - układa się w dole biodrowo-łonowym i biegnie od kości łonowej do kresy grzebieniowej kości udowej. Czynność: przywodzi, zgina i obraca udo na zewnątrz.

M. smukły - PP. Gałęzie dolne kości kulszowej i łonowej. PK. Biegnie w oku kłykcia przyśrodkowego i kończy się przyśrodkowo od guzowatości piszczeli. Czynność: przywodzi, prostuje i obraca udo na zewnątrz pomaga zginać staw kolanowy.

M. przywodziciel długi - PP. Rozpoczyna się na kości łonowej, PK. a kończy się na kresie chropawej kości udowej. Czynności: przywodzi, obraca udo na zewnątrz.

M. przywodziciel krótki - PP. Biegnie od gałęzi dolnej kości łonowej również PK. do kresy chropawej kości udowej. Czynności: przywodzi i obraca udo na zewnątrz.

M. przywodziciel wielki - PP. Gałąź górna kości łonowej, gałąź dolna kości kulszowej i guz kulszowy. PK. nadkłykieć przyśrodkowy kości udowej. Czynność: przywodzi i prostuje udo. Wszystkie mięśnie przywodziciele unerwiane są przez nerw zasłonowy.

Tylna strona uda.

M. półścięgnisty - PP. Guz kulszowy; PK. kość piszczelowa przyśrodkowa do guzowatości piszczeli ścięgna końcowego mięśnia razem z mięśniem krawieckim i smukłym. Tworzy płytkę ścięgnistą określaną jako gęsia stopka. Czynność: zgina staw kolanowy, przywodzi i prostuje staw biodrowy.

M. półbłoniasty - PP. Guz kulszowy; PK. dzieli się na 3 odnogi:

~ jedna kończy się na kłykciu przyśrodkowym

~ druga przechodzi w więzadło podkolanowe skośne

~ trzecia tworzy powięź mięśnia podkolanowego.

Czynności: zgina staw kolanowy, przywodzi i prostuje staw biodrowy.

M. dwugłowy uda - PP. - głowy długiej guz kulszowy

- głowy krótkiej kresa chropawa kości udowej.

PK. - głowa strzałki; Czynność: zgina staw kolanowy, prostuje przewodzi i obraca udo. Wszystkie te mięśnie grupy tylnej unerwiane są przez nerw kulszowy.

M. goleni - Również dzielimy na:

~ grupę przednią

~ grupę tylną

~ grupę boczną

…………………………

~ Grupa przednia

M. piszczelowy przedni - PP. biegnie od kłykcia pobocznego kości piszczelowej. PK. kość klinowata przyśrodkowa i pierwsza kość śródstopia. Czynność: zgina grzbietowo stopę.

M. prostownik długi palców - PP. Kłykieć boczny kości piszczelowej i głowa strzałki.

PK. rozcięgno grzbietowe palców od 2-5; Czynność: zgina grzbietowo stopę nawraca ją i prostuje palce.

M. prostownik długi palucha - PP. Strzałka; PK. paliczek dalszy palucha. Czynność: prostuje paluch i stopę. Unerwienie grupy przedniej - nerw strzałkowy głęboki

~ Grupa boczna

M. strzałkowy długi - PP. Zaczyna się dwiema odnogami między którymi przebiega nerw strzałkowy wspólny.

Odnoga górna zaczyna się na kłykciu bocznym kości piszczelowej i głowie strzałki.

Odnoga dolna na strzałce i powięzi goleni.

PK. kość klinowata przyśrodkowa i pierwsza kość śródstopia. Czynność: nawraca, odwodzi i zgina stopę.

M. strzałkowy krótki - PP. Strzałka; PK. piąta kość śródstopia; Czynność: nawraca, odwodzi i zgina podeszwowo staw. Unerwienie: nerw strzałkowy powierzchowny.

~ Grupa tylna 2 warstwy: * powierzchowna, *głęboka.

W grupie powierzchownej mamy:

M. brzuchaty łydki - jest mięśniem dwugłowym leży najbardziej powierzchownie:

* głowa boczna - kość udowa powyżej nadkłykcia bocznego.

* głowa przyśrodkowa - nadkłykieć przyśrodkowy.

PK. guz piętowy.

M. płaszczkowaty - biegnie pod brzuchatym zaczyna się na głowie strzałki i powierzchni tylnej kości piszczelowej, a kończy się na guzie piętowym.

M. podeszwowy - biegnie od kłykcia bocznego ma bardzo krótki brzusiec, długie ścięgno końcowe, które ze ścięgnami końcowymi poprzednich mięśni tworzą ścięgno Achillesa.

Warstwa głęboka grupy tylnej

M. podkolanowy - PP. Nadkłykieć boczny; PK. Trzon kości piszczelowej; Czynność: zgina staw skokowy, również zgina staw kolanowy i obraca podudzie do wewnątrz.

M. zginacz długi palców - zaczyna się od trzony kości piszczelowej a kończy na paliczkach dalszych od 2-5, zgina palce i stopę oraz odwraca ją i przywodzi.

M. piszczelowy tylny - PP. Zaczyna się na kości piszczelowej, strzałkowej i błonie między kostnej łączącej te dwie kości. PK. a kończy się na kości łódkowatej i klinowatej przyśrodkowej. Czynność: zgina stopę, odwraca i jednocześnie ją przywodzi.

M. zginacz długi palucha - PP. Strzałka i błona międzykostna. PK. paliczek dalszy palucha. Czynność: zgina paluch i stopę, przywodzi i odwraca stopę.

Mięsnie stopy ( grzbietu stopy i powierzchniowe).

Grzbiet stopy prostowniki:

Prostownik krótki palców- kończy się trzema ścięgnami, które przechodzą w rozcięgna dochodzą do paliczków bliższych drugiego, trzeciego i czwartego palca.

Prostownik krótki palucha- dochodzi do pali czka bliższego palucha.

{unerwienie- nerw strzałkowy głęboki}.

Strona podeszwowa. (trzy grupy mięśniowe). Tworzące trzy wyniosłości: przyśrodkową, boczną i pośrednią.

W skład grupy przyśrodkowej wchodzą: odwodziciel palucha, zginacz krótki, przywodziciel palucha.

Na wyniosłości bocznej są: odwodziciel palca małego, zginacz krótki i przeciwstawiacz.

Do wyniosłości pośredniej zaliczamy: zginacz palców krótki, czworoboczny podeszwy, mięśnie glistowate i mięśnie między kostne.

KOŃCZYNA DOLNA

W stawie biodrowym dookoła osi poprzecznej zachodzą ruchy zginania i prostowania, dookoła osi strzałkowej - przywodzenia, odwodzenia, dookoła długiej osi kości udowej — ruchy obrotowe. Rozległość ruchu dookoła osi poprzecznej wynosi: zgięcie 135st, prostowanie 45-60st, dookoła osi strzałkowej 75-90st, dookoła osi długiej 60st - przy wyprostowanym stawie biodrowym, a 90st - przy zgiętym stawie biodrowym.

Mięśnie zginające staw biodrowy.

1. Mięsień biodrowy

leży na dole biodra, kończy się na krętarzu mniejszym kości udowej. Czynności mają te trzy mięśnie wspólną, określamy je razem jako mięsień biodrowo- lędźwiowy. Zgina staw biodrowy, przywodzi udo i obraca je na zewnątrz. Dodatkowo mięsień lędźwiowy większy przy skurczu jednostronnym zgina bocznie kręgosłup.

{unerwienie- splot lędźwiowy}.

2. Mięsień lędźwiowy wielki

leży na tylnej ścianie jamy brzusznej i przyczepia się warstwowo. Warstwa powierzchniowa: dwunasty krąg piersiowy i cztery pierwsze lędźwiowe. Warstwa głęboka leży pod spodem i przyczepia się do wszystkich kręgów lędźwiowych. PK. krętarz mniejszy kości udowej.

3. Mięsień prosty uda

4. Mięsień przywodziciel długi

5. Mięsień przywodziciel krótki

6. Mięsień krawiecki

7. Mięsień naprężacz powięzi szerokiej

8. Mięsień zasłaniacz, wewnętrzny

9. Mięsień łonowy

10. Mięsień przywodziciel wielki

11 .Mięsień smukły

12. Mięsień czworoboczny uda

13. Mięsień pośladkowy mały

W stawie kolanowym dookoła osi poprzecznej zachodzą mchy zginania i prostowania, dookoła osi długiej podudzia - skręt na zewnątrz i do wewnątrz przy zgiętym kolanie.

Rozległość ruchu dookoła osi poprzecznej wynosi 130st czynnie, 150st biernie, a dookoła osi długiej podudzia 60-70st.

Mięśnie zginające staw kolanowy.

1. Mięsień półścięgnisty

PP. Guz kulszowy; PK. kość piszczelowa przyśrodkowa do guzowatości piszczeli ścięgna końcowego mięśnia razem z mięśniem krawieckim i smukłym. Tworzy płytkę ścięgnistą określaną jako gęsia stopka. Czynność: zgina staw kolanowy, przywodzi i prostuje staw biodrowy.

2. Mięsień półbłoniasty

PP. Guz kulszowy; PK. dzieli się na 3 odnogi:

~ jedna kończy się na kłykciu przyśrodkowym

~ druga przechodzi w więzadło podkolanowe skośne

~ trzecia tworzy powięź mięśnia podkolanowego.

Czynności: zgina staw kolanowy, przywodzi i prostuje staw biodrowy.

3. Mięsień dwugłowy uda

4. Mięsień smukły

5. Mięsień krawiecki

6. Mięsień brzuchaty łydki

7. Mięsień podkolanowy

8. Mięsień podeszwowy

Mięśnie prostujące staw kolanowy.

1. Mięsień czworogłowy uda

składa się z 4 głów:

~ głowa przednia - określana jako mięsień prosty uda. PP. Rozpoczyna się dwiema

odnogami.Odnoga pierwsza - przyczepia się do kolca biodrowego

przedniego dolnego. Odnoga tylna - od brzegu panewki i torebki

stawowej.

~ głowa boczna - krętaż większy

~ głowa przyśrodkowa - kresa chropowata kości udowej

~ głowa pośrednia - trzon kości udowej.

PK. Górny brzeg rzepki, guzowatość piszczeli i powierzchnia przednia kłykci kości piszczelowej. Czynność: Prostuje staw kolanowy, zgina staw biodrowy i odwodzi biodro. Unerwienie: cała grupa przednia jest unerwiona przez nerw udowy.

2. Mięsień pośladkowy wielki i m. naprężacz powięzi szerokiej - oddziałujące na pasmo biodrowo-piszczelowe, które z kolei wpływa prostująco na staw kolanowy.

M. pośladkowy wielki: PP. Talerz kości biodrowej, kość krzyżowa, guziczna. PK. guzowatość pośladkowa kości udowej.( prostuje staw biodrowy, utrzymuje pionową postawę ciała, obraca na zewnątrz i przywodzi udo. Od niego bocznie biegnie pasmo biodrowo- piszczelowe, dzięki któremu mięsień pośladkowy współdziała w prostowaniu stawu kolanowego.)

M. naprężacz powięzi szerokiej- PP. Kolec biodrowy przedni górny, biegnie w dół i dochodzi do PK. kłykcia bocznego kości piszczelowej.{zgina staw biodrowy, odwodzi i obraca udo na zewnątrz, wzmacnia wyprost kolana).

Mięśnie prostujące staw skokowo-goleniowy.

1. Mięsień piszczelowy przedni

PP. biegnie od kłykcia pobocznego kości piszczelowej. PK. kość klinowata przyśrodkowa i pierwsza kość śródstopia. Czynność: zgina grzbietowo stopę.

2. Mięsień prostownik długi palców

PP. Kłykieć boczny kości piszczelowej i głowa strzałki.

PK. rozcięgno grzbietowe palców od 2-5; Czynność: zgina grzbietowo stopę nawraca ją i prostuje palce.

3. Mięsień prostownik długi palucha

4. Mięsień strzałkowy trzeci

Mięśnie zginające staw skokowo-goleniowy.

1. Mięsień brzuchaty łydki

jest mięśniem dwugłowym leży najbardziej powierzchownie:

* głowa boczna - kość udowa powyżej nadkłykcia bocznego.

* głowa przyśrodkowa - nadkłykieć przyśrodkowy.

PK. guz piętowy.

2. Mięsień płaszczkowaty

biegnie pod brzuchatym zaczyna się na głowie strzałki i powierzchni tylnej kości piszczelowej, a kończy się na guzie piętowym.

M. podeszwowy - biegnie od kłykcia bocznego ma bardzo krótki brzusiec, długie ścięgno końcowe, które ze ścięgnami końcowymi poprzednich mięśni tworzą ścięgno Achillesa.

3. Mięsień zginacz długi palucha

4. Mięsień piszczelowy tylny

5. Mięsień zginacz długi palców

6. Mięsień strzałkowy długi

7. Mięsień strzałkowy krótki

W stawie skokowo-łódkowym dookoła osi skośnie biegnącej od zewnętrznej powierzchni guza piętowego i wychodzącej ponad I kością śródstopia, zachodzą ruchy odwracania z przywodzeniem oraz ruchy nawracania z odwodzeniem

UKŁAD NERWOWY

Podział czynnościowy OUN

Układ somatyczny gdzie efektorami rozkazów idących z OUN są mięśnie poprzecznie prążkowane (mięśnie szkieletowe).

Układ piramidowy- jest odpowiedzialny za wykonywanie ruchów świadomych sterowanych wolą człowieka.

Układ poza piramidowy- odpowiada za ruchy zautomatyzowane. Reguluje napięcie mięśniowe oraz za utrzymanie spionizowanej postawy ciała. Układ, który nie tworzy zwojów, zapewnia szybsze przewodzenie, posiada włókna nerwowe z osłonką mielinową, czyli neurogenną.

Układ autonomiczny.

Efektorami są mięśnie gładkie, mięsień sercowy i gruczoły. Dzieli się na część współczulną i przywspółczulną.

Budowa układu nerwowego.

Tkanka nerwowa.

Tkanka glejowa stanowi tkankę podściółkową dla wszystkich elementów nerwowych. Zewnętrznie osłania mózgowie i rdzeń kręgowy. Natomiast wewnątrz pni nerwowych znajduje się tkanka łączna która pełni rolę spoiwa.

Komórka nerwowa ma dość charakterystyczny wygląd, ponieważ z jej ciała wychodzą wypustki. Samą komórkę nerwową nazywamy neurocytem, a komórkę wraz z wypustkami neuronem.

Każda komórka nerwowa na jedną wypustkę osiową, czyli neuryt i zmienną liczbę wypustek protoplazmatycznych- dendrytów. Pień neurytu rozgałęzia się i tworzy drzewko neurytowe. Wypustki komórek nerwowych tworzą włókna nerwowe. Każde włókno nerwowe może być pokryte osłonką i może to być osłonka rdzenna (mielinowa) i osłonka Schwanna.

Włókna które posiadają dwie osłonki są to włókna czaszkowo- rdzeniowe. Te które nie mają osłonki Schwanna to jest istota biała mózgu i rdzenia kręgowego, oraz nerw wzrokowy.

Włókna które nie mają osłonki mielinowej określane jako włókna szare i występują w układzie nerwowym autonomicznym.

Poszczególne włókna nerwowe spojone są w pęczki za pomocą tkanki nerwowej.

Neurony łączą się między sobą lub z poszczególnymi narządami w sposób następujący. Neuryt jednego neuronu łączy się z dendrytem drugiego neuronu i tworzą tzw. synapsy.

Nerwy przewodzące podniety z OUN do narządów nazywają się ruchowymi. Natomiast te które przenoszą z narządu do OUN nazywamy nerwami czuciowymi.

Włókna ruchowe.

Przekazują podniety do mięśni poprzecznie prążkowanych i są to włókna somatomotoryczne i przewodzące do mięśni gładkich i gruczołów włókna wegetacyjne.

Włókna na drodze czuciowej, czyli dośrodkowe dzielimy na:

Eksteroreceptyczne- przewodzące podniety zewnętrzne( z powierzchni ciała).

Proprioreceptyczne- przewodzące podniety z narządów wewnętrznych (czucie głębokie).

Włókna interoreceptyczne- przewodzące bodźce z trzewi i naczyń krwionośnych.

Nerwy ruchowe zaczynają się w rdzeniu kręgowym lub mózgowiu, jądrami początkowymi. Nerwy czuciowe rozpoczynają się poza OUN w skupiskach komórek zwanych zwojami obwodowymi. Każda z komórek takiego zwoju wysyła wypustkę która rozdziela się w kształcie litery T na neuryt i dendryt. Jedna odnoga idzie na obwód ciała, druga do rdzenia lub mózgowia.

Nerwy w swoim przebiegu łączą się ze sobą i przy bardzo licznych połączeniach tworzą sploty. Komórki nerwowe przystosowane są do szybkiego przewodzenia i przekazywania podniet, a wszelkie czynniki wywołujące stan pobudzenia komórki nerwowej, noszą nazwę bodźców. Bodźce mogą być: mechaniczne, termiczne, świetlne i elektryczne. W czasie przebiegu impulsu wzdłuż włókna nerwowego powstaje w nim minimalne ciepło przy zużyciu tlenu i wydzielaniu dwutlenku węgla. Powstający we włóknach stan podrażnienia ma charakter elektryczny. Wywołuje reakcję fizykochemiczną polegającą na różnicy potencjału elektrycznego między wnętrzem neuronu a płynem międzykomórkowym.

Nerw może przewodzić impulsy przez wiele godzin nie wykazując znużenia. Znużeniu ulegają tylko komórki OUN. Ich wyłączenie może spowodować przerwanie danej czynności mimo drażnienia. W synapsach w czasie przekazywania bodźców z jednej komórki do drugiej wytwarzane są cząsteczki tzw. mediatory lub neuroprzekaźniki. W układzie nerwowo rdzeniowym i przywspółczulnym jest to acetylocholina. W układzie współczulnym jest to nor adrenalina.

Łuk odruchowy składa się z:

1). Receptora, - czyli wyspecjalizowane zakończenie włókna nerwowego, lub odrębna komórka nerwowa.

2). Drogi aferentnej(Wstępującej) doprowadzającej impuls do ośrodka, utworzonej przez wypustki nerwów czuciowych.

3). Ośrodka nerwowego, w którym stan czynny zostaje przeprowadzony do drogi odprowadzającej, ruchu odruchowego, a więc do komórek ruchowych.

4). Drogi eferentnej (zstępującej) tworzą ją aksony nerwów ruchowych.

5). Efektor, - czyli mięsień albo gruczoł wydzielniczy.

Łuki odruchowe mogą być proste lub złożone.

Łuk odruchowy prosty, czyli monosynaptyczny, zawiera jedną synapsę, pomiędzy drogą wstępującą a zstępującą. Składa się on z neuronu odbierającego impuls, znajdującego się w zwoju rdzeniowym i z neuronu ruchowego znajdującego się w rogach przednich rdzenia kręgowego, wysyłającego impuls zstępujący. Jest to łuk dwuneuronalny. Przykładem takiego ruchu dwuneuronalnego jest tzw. odruch na rozciąganie- badanie odruchów ścięgnistych.

Gdy liczba synaps w łuku odruchowym wynosi dwa, to jest to ruch biosynaptyczny i w jego skład wchodzi jeden neuron pośredniczący.

Więcej jak dwa- łuk polisynaptyczny, czyli wieloneuronalny.

Impulsy w ruchach monosynaptycznych przekazywane są w obrębie jednego neuronu rdzeniowego. Odruchem polisynaptycznym będą na przykład zgięcie nogi w wyniku ukłucia szpilką, ponieważ wiele mięśni zostaje pobudzonych. Przy ruchach odruchowych prostych zaangażowany jest przede wszystkim rdzeń kręgowy, natomiast odruchy, wieloneuronalne odbywają się od poziomu rdzenia przedłużonego. Przy udziale rdzenia przedłużonego są to ruchy: ssania, żucia, połykania, oddechowe, regulacja czynności serca, rozszerzanie naczyń krwionośnych, regulacja przemiany materii. Są to tzw. odruchy wrodzone.

W rdzeniu przedłużonym znajduje się ośrodek oddechowy, który jest automatycznie pobudzany przez dwutlenek węgla rozpuszczony we krwi, a odruchowo przez bodźce płynące z płuc za pomocą nerwu błędnego. Podobnie dzieje się z pobudzaniem odruchowych akcji serca. W rdzeniu przedłużonym znajduje się również ośrodek równowagi przestrzennej, ściśle powiązany z przewodzeniem nerwu błędnego.

OUN zbudowany jest z istoty szarej i białej.

Istotę szarą stanowią komórki nerwowe. Pokrywa ona ośrodkowy układ nerwowy i określana jest korą albo płaszczem. Ponadto stanowi ona skupienia we wnętrzu pod postacią słupów i jąder.

Istota biała- utworzona jest przez wypustki nerwowe zebrane w pęczki łącząc odcinki OUN i tworząc drogi lub szlaki. Wypustki wychodzące poza OUN tworzą nerwy, które w zależności od kierunku przebiegu są nerwami czuciowymi lub ruchowymi. Mogą być również nerwy mieszane. Specjalną grupę nerwów stanowią tzw. nerwy zmysłowe między innymi wzrokowe i słuchowe. W zależności od miejsca wyjścia nerwy określamy jako czaszkowe lub rdzeniowe.

Rdzeń kręgowy.

Zalega w kanale kręgowym, u góry bez wyraźnej granicy przechodzi w rdzeń przedłużony, będący dolną częścią mózgowia. U dołu na wysokości 2- 3 kręgu lędźwiowego, kończy się stożkiem rdzeniowym, który biegnie dalej w dół jako szczątkowa nić końcowa(tzw. koński ogon). Długość rdzenia to 40- 45 centymetrów. Sama istota rdzenia osłonięta jest zewnętrznie trzema oponami: twardą, miękką i pajęczynową. Oprócz tego w kanale rdzeniowym, znajduje się płyn mózgowo- rdzeniowy. Wyścielony jest tkanką łączną i tłuszczową. Przebiegają tam również sploty żylne. Wzdłuż całego rdzenia zaznaczają się wklęsłe bruzdy, z których bruzda pośrodkowa przednia i tylna dzieli rdzeń na dwie połowy. Oprócz tego biegną bruzdy boczne, w których biegną korzenie brzuszne i grzbietowe nerwów rdzeniowych. We wnętrzu rdzenia znajduje się istota szara ułożona w postaci słupów, wyglądających w przekroju poprzecznym jak litera H. Słupy przednie zawierają komórki ruchowe, słupy tylne komórki czuciowe, oraz słupy boczne, jedynie w części piersiowej, zawierają komórki wegetatywne. Przekroje poprzeczne tych słupów noszą nazwę rogów. Istota szara jest bądź zgrupowana w jądrach, bądź też rozrzucona nierównomiernie. Najwięcej komórek ruchowych znajduje się w zgrubieniu szyjnym i lędźwiowym i unerwiają one kończyny górne i dolne. Róg tylny(czuciowy)ma komórki pogrupowane w zależności od wielkości i długości wypustek. Zewnętrznie leżą najmniejsze, najbardziej wewnętrznie, komórki duże i jest to jądro piersiowe. Z jądra piersiowego biegnie droga do móżdżku(droga móżdżkowo- rdzeniowa). W rogu bocznym znajdują się komórki unerwiające gruczoły, mięśnie gładkie i mięsień sercowy. Włókna nerwowe rdzeniowe mogą być otoczone osłonką mielinową. Mogą też być bezmielinowe. Poza drogami wstępującymi i zstępującymi, są jeszcze drogi kojarzeniowe, łączące ze sobą odcinki rdzenia po tej samej stronie i drogi spoidłowe łączące odcinki po przeciwnych stronach rdzenia. Im grubsze włókna nerwowe tym większa prędkość przewodzenia.(do 100m/s). Drogi nerwowe rdzenia dzielimy na:

a). Drogi własne- związane z czynnością odruchową.

b). Drogi przewodzące impulsy do mózgowia.

c). Drogi mózgowo- rdzeniowe.

d). Drogi przewodzące impulsy z mózgowia, czyli drogi mózgowo- rdzeniowe.

Rdzeń dzielimy na odcinki, czyli neuromery z których każdy zawiera jedną parę nerwów rdzeniowych. Z rdzeniem łączy się 31 par nerwów rdzeniowych za pomocą korzeni brzusznych i grzbietowych. Każdy korzeń utworzony jest z kilku pęczków włókien nerwowych, które przebijają powierzchnię rdzenia i wchodzą do jego istoty. Z tych 31 segmentów wyróżniamy: 8 nerwów szyjnych, 5 lędźwiowych, 5 krzyżowych,1 guziczny. Korzenie nerwów szyjnych i piersiowych biegną prawie poziomo. Natomiast odcinka lędźwiowego i krzyżowego biegną ukośnie, pionowo ku dołowi. Rdzeń kręgowy jest mocno ukrwiony poprzez gałęzie tętnicy nerwowej, a krew odprowadzana jest tętnicami rdzeniowymi lub korzeniowymi. Nerw rdzeniowy jest z zasady nerwem mieszanym, czyli zawiera włókna nerwowe: ruchowe, czuciowe, somatyczne i trzewne.

Włókna ruchowe somatyczne są to neuryty komórek ruchowych rogów przednich rdzenia, wychodzących z rdzenia kręgowego.

Włókna ruchowe trzewne- pochodzą z komórek współczulnych rogów bocznych które łączą się z neurytami rogów przednich i razem z nimi wychodzą z rdzenia.

Włókna czuciowe dordzeniowe wchodzą do rdzenia przez bruzdę boczną jako korzenie tylne.

Gałąź przednia unerwia mięśnie tułowia, kończyn górnych i dolnych, oraz skórę bocznej i przedniej części tułowia i kończyn gałęziami czuciowymi. Włókna współczulne znajdujące się w tych gałęziach, unerwiają mięśnie gładkie skóry i gruczoły. Gałąź tylna czyli grzbietowa- mięśnie grzbietu oraz skórę tylnej połowy tułowia. Włókna współczulne unerwiają mięśnie gładkie i gruczoły skóry. Gałęzie przednie nerwów rdzeniowych tworzą sploty:

a). Szyjny- od C1- 45 C4

b). Ramienny- C5- C8

c). Lędźwiowy-L1- L5

d). Krzyżowy- L5- S1.

Gałęzie przednie odcinka piersiowego nie tworzą splotu, biegną jako pojedyncze włókna w przestrzeniach międzyżebrowych jako nerwy międzyżebrowe.

Nerw rdzeniowy posiada następujące włókna:

a). Ruchowe- dla mięśni prążkowanych, somatyczne i eferentne.

b). Ruchowe dla mięśni gładkich, czyli trzewne i eferentne.

c). Czuciowe z narządu ruchu lub skóry, somatyczne lub aferentne.

d). Czuciowe z narządów wewnętrznych, trzewne i aferentne.

Mózgowie.

Mieści się w jamie czaszki. Z rdzeniem kręgowym łączy się poprzez rdzeń przedłużony. Rdzeń przedłużony przechodzi w część nieparzystą mózgu zwaną pniem mózgu, która ciągnie się od otworu potylicznego wielkiego po siodło tureckie. Pień mózgu dzieli się na trzy części:

a). Część tylną ( tyłomózgowie), do którego zaliczmy: rdzeń przedłużony, most i móżdżek.

b). Część środkową (śródmózgowie)

c). Część przednią (międzymózgowie).

Z części przedniej pnia wyrastają parzyste półkule mózgowe(kresomózgowie - mózg właściwy).

Istota biała pnia mózgu tworzy drogi wstępujące czuciowe i zstępujące ruchowe.

Drogi zstępujące tworzą układ piramidowy, przekazujący bodźce do mięśni prążkowanych usytuowanych w jądrach ruchowych nerwów czaszkowych, oraz rogach przednich rdzenia kręgowego.

Układ poza- piramidowy- prowadzący bodźce do mięśni prążkowanych znajdujących się w jądrach ruchowych. Piramida przechodzi w owalne zgrubienie zwane oliwką. Od tego miejsca biegną sznury(drogi nerwowe), łączące się z komorami móżdżku i łączące móżdżek z komorą czwartą. Móżdżek składa się z dwóch półkul oraz leżącego po środku robaka. W półkulach móżdżku i pniu mózgu, znajdują się przestrzenie wypełnione płynem mózgowo- rdzeniowym i są to komory mózgu. Móżdżek połączony jest z sąsiadującymi częściami mózgowia za pomocą konarów móżdżku(3 pary)

a). Konary dolne -łączą się z rdzeniem przedłużonym.

b). Konary środkowe z mostem.

c). Konary górne ze śródmózgowiem.

Móżdżek jest narządem biorącym udział w koordynacji ruchowej i utrzymaniu postawy ciała. Płat środkowy koordynuje ruchy dowolne, wykonywane przez kończyny. Zaburzenia powstające przy uszkodzeniu tego płata przejawiają się brakiem współpracy między mięśniami agonistycznymi i antagonistycznymi. Zaburzenia te noszą nazwę ataksji(niezborności ruchowej). Przy uszkodzeniu głębszym zaburzenia idą w kierunku ruchów zbyt obszernych i niecelowości. Pojawia się również w pierwszej i końcowej fazie ruchów określane jako drżenie zamiarowe.

Płat przedni i tylny koordynuje postawę i równowagę ciała. W wyniku uszkodzeń stwierdza się zaburzenia równowagi. Może to przejawiać się chwianiem lub zataczaniem się w pozycji stojącej. Określamy to jako astazja. Natomiast zaburzenia napięcia mięśniowego pojawiają się w wyniku dużych uszkodzeń móżdżku. Powierzchnię zewnętrzną móżdżku tworzy istota szara, a wewnętrznie leży istota biała w której skupione są pola istoty szarej, zwane jądrami móżdżku. Te pola szare zawieszone w istocie białej układają się w obraz przedstawiający drzewo tui jest to tzw. drzewko życia. W moście i w rdzeniu przedłużonym znajdują się ośrodki nerwowe kontrolujące oddychanie i krążenie. Znajduje się tu również większość jąder nerwów czaszkowych.

Śródmózgowie.

W śródmózgowiu wyróżniamy idąc od przodu ku tyłowi odnogi mózgu i nakrywkę, które tworzą komory mózgu, ciągnące się od mostu ku górze. Między nimi rozciąga się dół między- komorowy. W skład każdego z konarów wchodzą drogi nerwowe tzw. odkorowe, biegnące z kresomózgowia do mostu, rdzenia przedłużonego i rdzenia kręgowego. Natomiast pokrywa śródmózgowia(nakrywka), leży po stronie grzbietowej i wyróżniamy w niej dwie pary wzgórków:

• Wzgórki górne są podkorowym ośrodkiem wzroku.

• Wzgórki dolne są podkorowym ośrodkiem słuchu.

Warstwa odgraniczająca odnogę od pokrywy to istota czarna(odmiana istoty szarej o ciemniejszej barwie). Zbudowana jest z dużych komórek nerwowych. Należy do układu poza- piramidowego. Zanik jej komórek powoduje powstanie ruchów mimowolnych(choroba Parkinsona). Grzbietowo od istoty czarnej leży jądro czerwienne, od którego biegną drogi nerwowe do rdzenia i do wzgórza.

Przodomózgowie.

W jego skład jego wchodzą międzymózgowie i kresomózgowie. Natomiast samo przodomózgowie dzielimy na część grzbietową, czyli wzgórze i brzusznie leżące podwzgórze. Powyżej wzgórza układają się półkule mózgowe.

Wzgórze.- składa się z szeregu jąder, których znaczna część pośredniczy w przekazywaniu impulsów czuciowych między innymi: czucia skórnego, mięśniowego, oraz droga słuchowa i wzrokowa. Przekazuje impulsy mózgowe do kory mózgu(kresomózgowia). W górnej części wzgórza leży gruczoł wydzielania wewnętrznego( gruczoł pośredni- szyszynka).

Podwzgórze.- wyróżniamy w nim skrzyżowanie wzrokowe, guz popielaty, zakończony lejkiem, który bezpośrednio łączy się z przysadką mózgową. Skrzyżowanie wzrokowe jest kształtu czworokątnej płytki, do której przednich naroży wnikają nerwy wzrokowe a z tylnych po skrzyżowaniu wychodzą pasma wzrokowe. Podwzgórze jest przede wszystkim ośrodkiem układu autonomicznego, regulującym czynności narządów wewnętrznych i przemiany chemiczne ustroju. Wśród jąder podwzgórza wyróżniamy trzy grupy które integrują działalności wegetacyjne ustroju. Przednia część podwzgórza jest ośrodkiem przywspółczulnym. Drażnienie tej okolicy powoduje: zwolnienie akcji serca, skurcz pęcherza moczowego, wzmożenie perylstatyki jelit. Część środkowa i tylna zaliczana jest do układu współczulnego. Jądra części przedniej regulują gospodarkę wodną ustroju i biorą udział przy utrzymaniu stałej temperatury ciała. Grupa środkowa częściowo reguluje czynności narządów płciowych i jest współodpowiedzialna za utrzymanie prawidłowej wagi ciała. W części tylnej znajdują się jądra wpływające na aktywność ustroju. Ich podrażnianie przyspiesza oddychanie i krążenie.

Kresomózgowie.- w jego skład wchodzą dwie symetrycznie ułożone półkule mózgowe, połączone ciałem modzelowatym, spoidłem przednim i tylnym(spoidło sklepienia).

Powierzchnia półkul pokryta jest kilku milimetrową warstwą istoty szarej, czyli korą mózgu. Jest to najwyższy poziom integracji OUN. Na każdej półkuli wyróżniamy powierzchnię wypukłą grzbietową i lekko wklęsłą powierzchnię podstawną zwaną podstawą mózgu.

Istota biała jest rozmieszczona wewnątrz warstw istoty szarej, która ją okrywa, nazywana jest płaszczem. Powierzchnia kory mózgowej nie jest gładka ale w skutek nie współmiernego do istoty białej rozrostu, uległa pofałdowaniu w wyniku czego powstało szereg bruzd, które odgraniczają od siebie poszczególne wypukłości kory zwane zakrętami.

Zakręty łączą się ze sobą i w zależności od części kory w której występują, tworzą płaty:

• ciemieniowy

• czołowy

• skroniowy

• potyliczny

• istnieje jeszcze płat piąty zwany wyspą, położony na dnie bruzdy bocznej.

Płat czołowy- na powierzchni podstawnej płata czołowego znajduje się bruzda węchowa z opuszką węchową i odchodzącym od niej pasmem węchowym. Za płatem czołowym znajduje się płat ciemieniowy i bocznie skroniowy, oddzielone od siebie bruzdą boczną. Za płatem ciemieniowym usytuowany jest płat potyliczny, natomiast wyspa usytuowana jest pod płatem czołowym, ciemieniowym i skroniowym, przykrywające ją płaty tworzą tzw. wieczko.

W obrębie wymienionych płatów w korze mózgowej wyróżniamy ośrodki czuciowe i ruchowe w postaci pól projekcyjnych. Do pól projekcyjnych czuciowych dochodzą impulsy czuciowe od wszystkich receptorów ciała. Tu następuje ocena, uświadomienie charakteru przyjętych impulsów i tu kończą się drogi czuciowe. W polach projekcyjnych ruchowych, biorą początek drogi nerwowe ruchowe kierujące świadome impulsy do efektorów. Między polami projekcyjnymi ruchowymi i czuciowymi, znajdują się pola projekcyjne kojarzeniowe(asocjacyjne), których zadaniem jest kojarzenie i scalanie zarówno impulsów czuciowych jak i podniet ruchowych. Stanowią one podłoże wszystkich czynności mózgowych.

Ośrodki nerwowe i ich rozmieszczenie.

Płat czołowy- znajdują się w nim ośrodki ruchowe dla dowolnych ruchów powodowanych pracą mięśni somatycznych. Tworzą one pola rzutowo- ruchowe kory. W części górnej leżą ośrodki zarządzające ruchami kończyn dolnych, bardziej ku dołowi ośrodki dla ruchów tułowia i kończyn górnych. Najniżej dla ruchów mięśni mimicznych, języka i krtani.

Ośrodki ruchowe półkuli prawej kierują ruchami lewej połowy ciała i odwrotnie. Wynika to stąd, że włókna nerwowe, korowo- rdzeniowe ulegają skrzyżowaniu w rdzeniu przedłużonym przy zejściu do rdzenia kręgowego. Również w płacie czołowym leży ośrodek kojarzeniowy koordynujący ruch głowy i gałek ocznych(ośrodek spojrzenia). Również w płacie czołowym zlokalizowany jest tzw. niesymetryczny ośrodek mowy( ośrodek Brocca). Porażenie tego ośrodka powoduje tzw. afazję ruchową, czyli niezdolność mowy.

Płat ciemieniowy.- znajdują się tu wszystkie ośrodki czucia zarówno czucia skórnego jak i kinestatycznego(głębokiego). W obrębie ośrodków czucia następuje ocena i rozpoznanie wszystkich impulsów czuciowych dopływających z całego obszaru ciała za pośrednictwem wzgórza. Również w płacie ciemieniowym znajduje się ośrodek stereo gnostyczny(gnozja- rozpoznanie) umożliwiając rozpoznanie dotykiem kształtów i wymiarów obserwowanych przedmiotów. Dokonana zostaje również ocena ciężaru i charakteru materii z której przedmioty są zbudowane. Również tu znajduje się, u praworęcznych, w lewym płacie znajduje się ośrodek wzrokowy mowy który umożliwia zapamiętywanie znaków pisarskich.

Zniszczenie tego ośrodka powoduje niezdolność rozpoznawania liter i składania wyrazów, pomimo braku zaburzeń wzrokowych. Ośrodek praksyczny- umożliwiający koordynowanie ruchów. Porażenie tego ośrodka powoduje zanik zdolności wykonywania złożonych celowych ruchów.

Płat skroniowy.-

Znajduje się tam ośrodek słuchowy, zniszczenie tego ośrodka powoduje tzw. głuchotę korową czyli niezrozumienie słyszanych dźwięków. W części tylnej płata skroniowego znajduje się dalsze ujście ośrodka słuchu w którym następuje zrozumienie słyszanych słów.

Płat potyliczny.

Znajduje się tu ośrodek wzroku, jest ośrodkiem dwu stronnym, odbywa się tu przyswajanie obrazu powstającego w siatkówce i rozpoznawanie tego obrazu, czyli nadawanie mu świadomego wrażenia.

Wszystkie czynności ośrodków czuciowych i ruchowych w korze mózgu wykonują włókna kojarzeniowe. Pogrupowane są w cztery układy.

a). Włókna Baiilargena - ułożone w dwóch warstwach, odpowiedzialne za kojarzenie najbliższych skupisk neurocytowych.

b). Włókna kojarzeniowe krótkie wewnątrz płatowe łączące sąsiednie zakręty.

c).Włókna kojarzeniowe długie między płatowe łączące ośrodki poszczególnych płatów w obrębie tej samej półkuli. Wśród tych włókien długich wyróżniamy:

• pęczek podłużny dolny(łączy płat potyliczny ze skroniowym)

• pęczek haczykowaty (łączy płat czołowy ze skroniowym).

• Obręcz ( łączy płat czołowy z pozostałymi i tzw. zakrętem hipokampa).

d). Włókna spoidłowe- tworzy go przede wszystkim ciało modzelowate, łączy ośrodki obydwu półkul.

Substancja szara grupuje się w skupiska zwane jądrami podkorowymi. Największym z nich jest ciało prążkowane, składające się z jądra ogoniastego i soczewkowatego. Jądro soczewkowate dochodzi do wzgórza. Jądro ogoniaste do komory bocznej mózgu. Jądro soczewkowate jest podzielone na trzy części, poprzez pasma istoty białej z której największa, przyśrodkowa część stanowi gałkę bladą. Ostatnim jądrem podkorowym jest ciało migdałowate, leżące w płacie skroniowym. Istota biała mózgu tworzy duże skupisko włókna zwanego ośrodkiem półowalnym od którego odchodzą pasma otaczające poszczególne jądra podkorowe, tworząc wokół nich torebki: wewnętrzną, zewnętrzną i ostatnią. Włókna torebki wewnętrznej tworzą tzw. wieniec promienisty.

Drogi nerwowe tworzą trzy osobne układy:

• Włókien kojarzeniowych.

• Włókien spoidłowych.

• Włókien rzutowych(projekcyjnych).

Drogi spoidłowe oprócz ciała modzelowatego tworzą włókna spoidła przedniego(kończy się w ciele migdałowatym). Spoidło sklepienia łączące ze sobą stopy hipokampa(istota szara).

Drogi rzutowe(projekcyjne) są to drogi ruchowe, które biegną od kory mózgu do niższych pięter mózgowia i rdzenia kręgowego.

Drogi czuciowe biegnące do kory mózgu(wstępujące).

Drogi ruchowe mogą być długie i krótkie. Drogi krótkie składają się z jednego neuronu. Drogi ruchowe tworzą dwa układy:

• układ piramidowy- który tworzą drogi korowo rdzeniowe

• układ pozapiramidowy- jego komórki znajdują się w obrębie pnia mózgu.

Droga korowo rdzeniowa kieruje ruchami zależnymi od woli i włókna te kończą się w słupach przednich rdzenia kręgowego. Natomiast układ pozapiramidowy związany jest z czynnościami(motoryką) niezależną od naszej woli. Ośrodki tego układu znajdują się w przodomózgowiu i jest to:

• Prążkowie(ciało prążkowane).

• Gałka blada

• Jądro niskowzgórza.

Następnie w śródmózgowiu znajdują się istota czarna i jądro czerwienne.

Istota czarna- łączy się z ciałem prążkowanym i uszkodzenie tych włókien wywołuje zespół Parkinsona.

Gałka blada również łączy się z ciałem prążkowanym i uszkodzenie tych włókien powoduje powstawanie ruchów pląsawicznych.

Drogi czuciowe- tworzą szlaki rdzeniowo- opuszkowe i powstają z wypustek zwojów rdzeniowych. Tworzą one w sznurze tylnym pęczek smukły i klinowaty przechodząc w skrzyżowanie czuciowe czyli tzw. skrzyżowanie wstęg. Ma to miejsce w rdzeniu przedłużonym. Od rdzenia biegną włókna do wzgórza tworząc drogę rdzeniowo- wzgórzową............, której przedłużeniem są włókna wzgórzowo- korowe.

Drogi móżdżku-

Móżdżek ma swoje własne drogi nerwowe. Określamy je jako drogi własne odprowadzające i doprowadzające.

Drogi własne łączą poszczególne odcinki kory móżdżku i jądra móżdżku. Natomiast drogi odprowadzające i odprowadzające, służą do połączeń móżdżku z korą mózgu. Czynności móżdżku związane są z równowagą ciała, naprężeniem mięśni, odruchową czynnością rdzenia kręgowego, aktywnością kory mózgowej i funkcjami układu wegetatywnego. Pewne elementy kory mózgowej mają bardziej pierwotną budowę aniżeli pozostałe i określamy je jako układ limbiczny. Układ ten związany jest z czynnościami wegetatywnymi oraz regulowaniem popędu i emocji. W skład układu limbicznego wchodzą:

• zakręt obręczy przykrańcowy

• zakręt hipokampa

• stopa hipokampa

• zakręt zębaty.

Są one powiązane przede wszystkim z ośrodkiem podwzgórza i z ciałem migdałowatym.

Kory mózgowia.

W przedmózgowiu znajduje się parzysta komora boczna, oraz komora trzecia otoczona przez wzgórze i podwzgórze.

W tyłomózgowiu znajduje się komora czwarta w kształcie piramidy której podstawa przylega do mostu i rdzenia przedłużonego a wierzchołek wcina się w móżdżek, komorę trzecią łączy z komorą czwartą tzw. wodociąg mózgu biegnący przez śródmózgowie. W komorach znajduje się płyn mózgowo rdzeniowy, jest tam wytwarzany. Przepływa z komór bocznych przez otwory między komorowe do komory trzeciej a stamtąd wodociągiem mózgu do komory czwartej. Z komory czwartej płyn powinien przejść do kanału środkowego rdzenia lub do jamy podpajęczynówkowej. Trudności z wypływem płynu z komory czwartej powodują powstanie wodogłowia wewnętrznego. Spełnia on rolę odżywczą, pełni funkcję chłonki, na podstawie prawidłowego składu płynu pobranego do analizy można stwierdzić odchylenia w układzie nerwowym i ustalić diagnozę. W tym celu należy pobrać płyn z jamy podpajęczynówkowej na wysokości połączenia móżdżku i rdzenia(nakłucie podpotyliczne) lub okolicy lędźwiowej(nakłucie lędźwiowe).

Naczynia mózgowia.

Mózgowie jest unaczynione przez dwie parzyste tętnice. Tętnicę kręgową i tętnicę szyjną wewnętrzną. Obie tętnice łączą się ze sobą na powierzchni podstawnej mózgowia i tworzą pierścień wokół mózgowia który nazywamy kołem tętniczym mózgu. Z tego koła może powstać krążenie oboczne w wyniku zamknięcia dużych tętnic mózgowych.

Pień mózgu. - unaczyniony jest przez tętnice kręgowe i tętnicę podstawną, natomiast półkule mózgowe przez tętnicę przednią środkową i tylną mózgu.

Każda z tych gałęzi oddaje odnogi korowe które zaopatrują korę mózgu i istotę białą czyli włókna nerwowe. Krew żylna z mózgowia odpływa do zatok opony twardej poprzez żyły górne, dolne i żyłę wielką mózgu.

Układ nerwowy obwodowy.

1). Nerwy czaszkowe- jest ich 12 par.

2). Nerwy rdzeniowe(odchodzące od rdzenia- 31 par).

Nerwy czaszkowe pozostają w łączności z mózgiem, rozpoczynają się lub kończą w obrębie czaszki poza nerwem błędnym i wychodzą na obwód ciała. Unerwiają przede wszystkim mięśnie wyrazowe, mięśnie poprzecznie prążkowane w układzie oddechowym i podkorowym między innymi są odpowiedzialne za mówienie i połykanie. Częściowo unerwiają szyję, a poprzez nerw błędny narządy klatki piersiowej i brzucha.

Ze względu na rodzaj włókien nerwowych, jakie zawierają dzielimy je na:

• nerwy czuciowe I, II i VIII

• nerwy ruchowe III, IV, VI, XI, XII

• nerwy mieszane zawierające włókna ruchowe i czuciowe V, VII, IX, X

• nerwy zawierające włókna przywspółczulne III, VII, IX, X

Włókna ruchowe i przywspółczulne rozpoczynają się w jądrach początkowych, położonych w mózgowiu.

Włókna czuciowe- rozpoczynają się poza mózgowiem i miejsce ich powstania określa się jako zwoje obwodowe. Włókna ruchowe i przywspółczulne kończą się w efektorach na obwodzie. Dla włókien nerwowych są to mięśnie poprzecznie prążkowane. Dla włókien przywspółczulnych są to mięśnie gładkie, mięsień sercowy i gruczoły. Włókna czuciowe zdążają z obwodu do mózgowia i kończą się w jądrach końcowych.

Nerwy rdzeniowe:

1). Nerwy węchowe- parzyste, zwykle po kilkanaście z każdej strony. Rozpoczynają się w błonie śluzowej nosa, przez kość sitową do części węchomózgowia. Włókna obwodowe tego nerwu tworzą zgrubienia zwane buławkami nerwowymi. Buławki pokryte są włoskami węchowymi.

2). Nerw wzrokowy- nerw czuciowy kończy się(na obwodzie) w siatkówce oka, przechodzi przez kanał wzrokowy do jamy czaszki gdzie częściowo krzyżuje się tworząc skrzyżowanie wzrokowe i wnika do mózgowia jako pasmo wzrokowe.

3). Nerw okoruchowy- jest nerwem ruchowym, prowadzi również włókna przywspółczulne. Jego jądra początkowe leżą w śródmózgowiu skąd włókna biegną do oczodołu gdzie unerwiają większość mięśni zewnątrz- gałkowych. Między innymi mięsień dźwigacz powieki górnej, oraz mięśnie proste oka, odpowiedzialne za ruchy gałek ocznych a włókna przywspółczulne unerwiają mięśnie wewnątrz- gałkowe, między innymi mięsień rzęskowy i mięsień zwieracz źrenic. Zawiera około 15 tysięcy włókien nerwowych.

4). Nerw bloczkowy- jest nerwem ruchowym, jest najcieńszym z nerwów. Rozpoczyna się w śródmózgowiu, przechodzi do oczodołu, unerwia mięsień skośny górny oka, umożliwia patrzenie z góry (nazywany nerwem patetycznym).

5). Nerw trójdzielny- jest nerwem mieszanym w przewadze czuciowym. Dzieli się na trzy gałęzie. V1- nerw oczny. V2 szczękowy. V3 żuchwowy.

Część czuciowa rozpoczyna się w zwoju trójdzielnym kości skroniowej, część środkowa tego nerwu wchodzi do jądra pasma śródmózgowego i rdzeniowego. Natomiast wypustki obwodowe wchodzą w skład wyżej wymienionej gałęzi (V1,V2, V3). Część ruchowa rozpoczyna się w moście i wchodzi w skład trzeciej gałęzi V3(czyli nerwu żuchwowego).

V1- unerwia skórę czoła i nosa, gałkę oczną i jej otoczenie, oraz oponę twardą.

V2- jako nerw czuciowy unerwia zęby szczęki, błonę śluzową nosa, zatok przynosowych, podniebienia, policzków i dziąseł.

V3- nerw mieszany (największy) włókna czuciowe unerwiają częściowo skórę głowy, zęby żuchwy, błonę śluzową dziąseł i policzków i błonę śluzową 2/3 przednich języka.

Natomiast włókna ruchowe zgrupowane w tzw. nerwie żuchwowym - unerwiają mięśnie odpowiedzialne za proces żucia, niektóre mięśnie nadgnykowe, błonę bębenkową i mięsień napinacz podniebienia.

Nerw trójdzielny bierze dodatkowo udział w kilku odruchach:

• Odruch rogówkowy(zamykanie powiek przy podrażnieniu rogówki)

• Spojówkowy(łzawienie przy podrażnieniu spojówki)

• Nosowy( zwolnione tętno przy podrażnieniu błony śluzowej nosa).

Łuk odruchowy składa się z :

1. Receptora- czyli wyspecjalizowane zakończenie włókna nerwowego lub odrębna komórka nerwowa

2. Drogi aferentnej(wstępującej)- doprowadzającej impuls do ośrodka, utworzonych przez wypustki nerwów czuciowych

3. Ośrodka nerwowego- w, którym stan czynny zostaje przeprowadzony do drogi odprowadzającej łuku odruchowego a więc do komórek ruchowych

4. Droga efernentna(zstępująca)- tworzą ją aksony nerwów ruchowych

5. Efektora- czyli mięśnia albo gruczołu wydzielniczego

Łuki odruchowe dzielą się na: proste( monosynaptyczne), zawiera jedną synapsę pomiędzy drogą wstępującą a zstępującą. Składa się on z neuronu, odbierającego impuls, znajdującego się w zwoju nerwowym i neuronu ruchowego znajdującego się w rogach przednich rdzenia kręgowego wysyłającego impuls ośrodkowy albo zstępujący. Jest to łuk dwuneuronalny. Przykładem jest tak zwany odruch na rozciąganie. Rozciągnięcie mięśnia powoduje jego skurcz. Odruchy ścięgniste: rzepkowy. Gdy liczba synaps w łuku odruchowym wynosi dwa to jest to łuk biosynapstyczny i w jego skład wchodzi jeden neuron pośredniczący. Więcej jak dwa- łuk polisynaptyczny. Impulsy w łukach monosynaptycznych przekazywane są w obrębie 1 neuromeru rdzeniowego. Odruchem polisynaptycznym będą np. zgięcie nogi w wyniku ukucia szpilką, ponieważ wiele mięśni zostaje pobudzonych. Przy łukach odruchowych prostych zaangażowany jest przede wszystkim rdzeń kręgowy. Natomiast ruchy wieloneuronalne odbywają się od poziomu rdzenia przedłużonego. Są to odruchy ssania, żucia, połykania, kaszlu, mrugania pod powiekami, ruchy oddechowe, regulacja czynności serca, rozszerzania naczyń krwionośnych, przemiana materii. Są to tak zwane ruchy wrodzone. W rdzeniu przedłużonym znajduje się ośrodek oddechowy. Ośrodek oddechowy jest pobudzany automatycznie przez dwutlenek węgla rozpuszczony we krwi i odruchowo przez bodźce płynące z płuc za pomocą nerwu błędnego. Podobnie dzieje się z pobudzaniem odruchowym akcji serca. W rdzeniu kręgowym znajduje się ośrodek równowagi wewnętrznej, ściśle powiązany z przewodzeniem nerwu błędnego. OUN zbudowany jest z istoty szarej i białej. Istotę szarą stanowią komórki nerwowe. Pokrywa ona OUN i określana jest korą albo płaszczem. Ponadto tworzy ona skupienia we wnętrzu pod postacią słupów i jąder. Istota biała utworzona jest przez wypustki nerwowe. Wypustki zebrane są w pęczki i łączą odcinki OUN tworząc drogi lub szlaki. Wypustki wychodzące poza OUN tworzą nerwy, które w zależności od kierunku przebiegu są nerwami czuciowymi lub ruchowymi. Mogą być również nerwy mieszane. Specjalną grupę nerwów stanowią tak zwane nerwy zmysłowe. W zależności od miejsca wyjścia nerwy określamy jako czaszkowe albo rdzeniowe.

RDZEŃ KRĘGOWY

Zalega w kanale kręgowym. U góry bez wyraźnej granicy przechodzi w rdzeń przedłużony będący dolną częścią mózgowia. U dołu na wysokości 2,3 kręgu lędźwiowego kończy się stożkiem rdzeniowym, który biegnie dalej w dół jako szczątkowa nić końcowa czyli tak zwany koński ogon. Długość rdzenia od 40-45 cm. Sama istota rdzenia osłonięta jest 3 oponami: twardą, miękką i pajęczynową. Oprócz tego w kanale znajduje się płyn mózgowo- rdzeniowy. Wyścielony jest tkanką łączną i tłuszczową. Przebiegają tam również sploty żylne. Wzdłuż całego rdzenia zaznaczone są wklęsłe bruzdy z , których bruzda pośrodkowa przednia i tylna dzieli rdzeń na dwie połowy. Oprócz tego biegną bruzdy boczne w ,których biegną korzenie brzuszne i grzbietowe nerwów rdzeniowych. We wnętrzu rdzenia znajduje się istota szara ułożona w postaci słupów wyglądających w przekroju poprzecznym jako litera H. Słupy przednie zawierają komórki ruchowe. Słupy tylne zawierają komórki czuciowe oraz słupy boczne (jedynie w części piersiowej) zawierają komórki wegetatywne. Przekroje poprzeczne tych, że słupów noszą nazwę rogów. Istota szara jest bądź zgrupowana w jądrach bądź rozrzucona nierównomiernie. Najwięcej komórek ruchowych znajduje się w zgrubieniu szyjnym i lędźwiowym i one unerwiają kończyny górne i dolne. Róg tylny na komórki pogrupowane w zależności od wielkości i długości wypustek. Zewnętrznie leżą najmniejsze. Wewnętrznie, komórki duże i jest to jądro piersiowe. Z jądra piersiowego biegnie droga do móżdżku( droga rdzeniowo- móżdżkowa). W rogu bocznym znajdują się komórki unerwiające gruczoły, mięsnie gładkie i miesień sercowy. Włókna nerwowo- rdzeniowe mogą być otoczone osłonką mielinową. Mogą być też bez mielinowe. Poza drogami zstępującymi i wstępującymi są też drogi kojarzeniowe łączące ze sobą odcinki rdzenia po tej samej stronie i drogi spoidłowe łączące ze sobą odcinki rdzenia po przeciwnych stronach rdzenia. Im grubsze włókno nerwowe tym większa prędkość. Rdzeń dzielimy na odcinki czyli neuromery z , których każdy zawiera jedną parę nerwów rdzeniowych. Z rdzeniem łączy się 31 par nerwów rdzeniowych za pomocą korzeni brzusznych(przednich) i grzbietowych. Każdy korzeń utworzony jest przez kilka pęczków włókien nerwowych, które przebijają powierzchnię rdzenia kręgowego i wchodzą do jego istoty. Z tych 31 segmentów wyróżniamy: 8 neuromerów szyjnych, 12 piersiowych, 5 lędźwiowych, 5 krzyżowych i 1 guziczny. Korzenie nerwów szyjnych i piersiowych biegną prawie poziomo, natomiast odcinka lędźwiowego i krzyżowego biegną ukośnie, pionowo, ku dołowi. Rdzeń kręgowy jest mocno ukrwiony poprzez gałęzie tętnicy kręgowej a krew odprowadzana jet tętnicami rdzeniowymi lub korzeniowymi na zewnątrz. Nerw rdzeniowy jest z zasady mięśniem mięśniowym czyli zawiera włókna ruchowe i czuciowe i trzewne i somatyczne. Włókna ruchowe somatyczne są to neuryty komórek ruchowych rogów przednich rdzenia, wychodzących z rdzenia kręgowego. Włókna ruchowe trzewne pochodzą z komórek współczulnych rogów bocznych, które łączą się z neurytami rogów przednich. I razem z nimi wychodzą z rdzenia. Włókna czuciowe dordzeniowe wchodzą do rdzenia przez bruzdę boczną jako korzenie tylne. Gałąż przednia unerwia mięśnie tułowia kończyn górnych i dolnych oraz skórę bocznej i przedniej strony tułowia i kończyn gałęziami czuciowymi. Włókna współczulne znajdujące się w tych gałęziach unerwiają mięśnie gładkie i gruczoły. Gałąź tylna- mięśnie grzbietu oraz skórę tylną powierzchni tułowia. Włókna współczulne unerwiają mięśnie gładki i gruczoły skóry. Gałęzie przednie nerwów rdzeniowych tworzą sploty: szyjny (od C1 do C4), splot ramienny (od C5 do C8), splot lędźwiowy ( od L1 do L5) i splot krzyżowy ( od L5 do S1). Gałęzie przednie odcinka piersiowego nie tworzą splotów biegną jako pojedyncze włókna w przestrzeniach międzyżebrowych jako mięśnie międzyżebrowe. Nerw rdzeniowy posiada następujące włókna ruchowe dla mięśni szkieletowych, somatyczne i eferętne. Ruchowe dla mięśni gładkich .

MÓZGOWIE(ENCEPHALON)

Mieści się w jamie czaszki , z rdzeniem kręgowym łączy się poprzez rdzeń przedłużony. Rdzeń przedłużony przechodzi w część nieparzystą mózgu zwaną pniem mózgu, które ciągnie się od otworu potylicznego wielkiego po siodło tureckie. Pień ,mózgu dzieli się na 3 części: tylną( tyłomózgowie), most i móżdżek. Część środkowa zwana śródmózgowiem i część przednia( międzymózgowie). Z części przedniej pnia wyrastają parzyste półkule mózgowe czyli kresomózgowie. Istota biała mózgu tworzy drogi wstępujące(czuciowe) i zstępujące( ruchowe). Drogi zstępujące tworzą układ piramidowy przekazujący bodźce do mięśni prążkowanych, usytuowany w jądrach ruchowych nerwów czaszkowych oraz rogach przednich rdzenia kręgowego. Układ piramidalny prowadzący bodźce do mięśni poprzecznie prążkowanych znajdujący się w jądrach ruchowych. Piramida przechodzi owalne zgrubienie zwane Oliwką. Od tego miejsca biegną sznury czyli drogi nerwowe łączące się z konarami móżdżku i łączące móżdżek z komorą czwartą.

MÓŻDZEK

Składa się z 2 półkul oraz leżącego pośrodku robaka. W półkulach móżdżku i pniu mózgu znajdują się przestrzenie wypełnione płynem mózgowo- rdzeniowym i są to komory mózgu. Móżdżek połączony jest z sąsiadującymi częściami mózgowia za pomocą konarów móżdżku(3 pary). Komory dolne łączą z rdzeniem przedłużonym. Konary środkowe z mostem. Komory górne z śródmózgowiem. Móżdżek jest narządem biorącym udział w koordynacji ruchowej i utrzymaniu postawy ciała. Płat środkowy koordynuje ruchy dowolne wykonywane przez kończyny. Zaburzenia powstające przy uszkodzeniu płata przejawiają się brakiem współpracy między mięśniami agonistycznymi i antagonistycznymi. Zaburzenia te noszą nazwę ataksji. Przy uszkodzeniu głębszym zaburzenia idą w kierunków ruchów zbyt obszernych i niecelowości. Pojawiają się również drżenie w pierwszej i końcowej fazie ruchu określone jako drżenie zamiarowe. Płat przedni i tylny koordynuje postawę i równowagę ciała. W wyniku uszkodzeń stwierdza się zaburzenia równowagi. Może się to przejawiać chwianiem się lub zataczaniem w pozycji stojącej i określamy to jako astazję oraz przy chodzeniu- abazja. Zaburzenia napięcia mięśniowego pojawiają się w przypadku dużych uszkodzeń móżdżka. Powierzchnię zewnętrzną móżdżku tworzy istota szara, wewnętrznie leży istota biała w , której skupione są pola istoty szarej zwane jądrami móżdżku. Na przekroju strzałkowym móżdżku te pola szare zawieszone w istocie białej układają się w obraz przedstawiający drzewo tui. W moście i w rdzeniu przedłużonym znajdują się ośrodki nerwowe kontrolujące oddychanie i krążenie. Znajdują się tu również większość jąder nerwów czaszkowych.

UKŁADY WEWNĘTRZNE

Budowa serca

Składa się z czterech jam. W jamach znajdują się dwa przedsionki oddzielone przegrodą przedsionkową i dwie komory z przegrodą między komorową, która oddziela komory całkowicie. Do komór uchodzą żyły, a z komór biorą początek tętnice. Przedsionki łączą się z komorami poprzez zastawki. Przedsionek prawy łączy się z prawą komorą ujściem przedsionkowo komorowym, w który wbudowana jest zastawka trójdzielna. Przedsionek lewy od komory lewej oddziela zastawka dwudzielna, czyli mitralna. Serce zajmuje przestrzeń od trzeciego do szóstego żebra. Podstawa skierowana jest ku górze, koniuszek skierowany jest do dołu. Przedsionek prawy zbiera krew żylną, odtlenioną z całego organizmu. Przez ścianę tylną wchodzą żyła główna górna i dolna. W sąsiedztwie żyły głównej znajduje się ujście zatoki wieńcowej. Uchodzą do niego żyły przednie i żyły mniejsze serca. Ujście to zamykane jest zastawką zatoki wieńcowej. Przedsionek lewy ściany ma grubsze niż prawy, spływa do niego krew natleniona z żył płucnych( 3 lub 4 żyły). W ścianie dolnej przedsionka znajduje się ujście przedsionkowo komorowe, łączące przedsionek lewy z lewą komorą.

Komora prawa- od strony przedniej ujścia przedsionkowo komorowego, wychodzi pień płucny, zaopatrzony w zastawkę z trzech płatków półksiężycowatych. Zastawka ta pozwala na swobodne przejście krwi do tętnicy w czasie skurczu. Zamyka się w czasie rozkurczu, nie pozwalając na cofnięcie się krwi z pnia do przedsionka. Do brzegów płatków zastawek przymocowane są struktury ścięgniste łączące z mięśniami brodawkowatymi, które ustalają położenie zastawki. Komora prawa schodząc w dół zakończona jest koniuszkiem serca.

Komora lewa- jest dłuższa od prawej. Między przegrodą między komorową o ujściem przedsionków komorowych, bierze początek aorta. Ujście to zabezpieczone jest zastawką aorty z trzech płatków półksiężycowatych, połączonych z mięśniami brodawkowatymi.

Serce unaczyniają tętnice wieńcowe prawa i lewa. Odchodzą one od aorty i przebiegają pod nasierdziem. Żyły serca uchodzą do zatoki wieńcowej przez żyłę wielką, średnią i małą. Serce ma również obfitą sieć naczyń chłonnych tworzących sieć pod błoną surowiczą serca. W samym mięśniu sercowym i pod osierdziem. Naczynia chłonne łączą się w dwa pnie chłonne odchodzące do węzłów tchawiczo- oskrzelowych i śród piersiowych. Unerwienie serca pochodzi od nerwu błędnego i pnia współczulnego. Gałęzie tych nerwów tworzą splot sercowy. Czynność (ruch krwi) odbywa się jednokierunkowo, czyli tętnicami ku obwodowi a w żyłach w kierunku serca. Jednokierunkowość jest uwarunkowana obecnością zastawek, które otwierają się tylko w jedną stronę. Zmiany zachodzące w czasie pracy serca, nazywamy cyklem pracy serca. Wyróżniamy w nim trzy fazy:

Faza 1. (systole) następuje skurcz przedsionków, komory znajdują się w fazie rozkurczu.

Faza 2. (diostole) kurczą się komory, przedsionki są w stanie rozkurczu.

Faza 3. rozkurczone są przedsionki i komory(faza odpoczynku, rozkurczu).

W czasie pauzy ściany serca są zwiotczałe, zastawki otwarte i serce napełnia się krwią dopływającą z żył. W prawym przedsionku wytwarza się ciśnienie ujemne, zasysające krew z żył.

Faza 1. przedsionki kurczą się, przepychają krew do komór, jednocześnie skurczom ulegają mięśnie leżące dookoła żył prawego przedsionka, umożliwiając cofanie się krwi. Bezpośrednio po skurczu przedsionków rozpoczyna się skurcz komór, fazy napinania mięśnia sercowego i fazy wyrzucania krwi do tętnic. Napinanie mięśnia sercowego trwa do chwili, aż ciśnienie krwi w komorach przewyższy ciśnienie w tętnicach głównej i płucnej. Wtedy zastawki aorty i pnia płucnego otwierają się i krew zostaje wypchnięta do tętnic. Faza wyrzucania krwi trwa do momentu aż ciśnienie krwi w komorach będzie aniżeli w tętnicach. Zastawki zamykają się, rozpoczyna się faza rozkurczu-, czyli stan spoczynku.

Serce dorosłego człowieka kurczy się około 70 razy na minutę, czyli trwa około 0,83 sekundy. W tym skurcz przedsionków 0,12 s, skurcz komór 0,34 s, pauza 0,34 s, skurcz mięśnia sercowego 0,06 s, i wyrzut krwi 0,28 s. Dźwięki powstające przy prawidłowej pracy serca wysłuchiwane są stetoskopem. Wyróżniamy dwa tony serca: Skurczowy- ton pierwszy (systoliczny) i rozkurczowy (diasystoliczny) jako ton drugi. Ton skurczowy jest dłuższy od rozkurczowego, ma barwę bardziej głuchą i niską. Składają się na niego drgania zastawek w chwili ich zamknięcia, drgania całego mięśnia sercowego, oraz drgania aorty i pnia płucnego, spowodowane wyrzucaną przez komory krwią. Ton rozkurczu jest krótszy i wyższy i powstaje na skutek drgań płatków półksiężycowatych oraz drgań tętnicy głównej i pnia płucnego.

Pojemność serca- praca serca jest proporcjonalna do objętości przepompowywanej krwi. Objętość krwi wypchnięta do tętnic w czasie jednego skurczu nosi nazwę objętości wyrzutowej i zawiera od 70 do 80 mililitrów. Objętość wyrzutowa obu komór musi być jednakowa. Aby obliczyć rzut minutowy serca, mnożymy objętość minutową przez ilość skurczów na minutę. W czasie spoczynku objętość wynosi 5 litrów, a w czasie ciężkiej pracy może wynosić do 25 litrów. Wielkość ta uwarunkowana jest wielkością podstawowej przemiany materii. Skurcz serca wtłacza krew do układu tętniczego pod pewnym ciśnieniem, które możemy zmierzyć i wyrazić w mm.Hg. Lewa komora pod większym ciśnieniem 129mm.HG. Prawa komora do układu płucnego pod ciśnieniem niższym około 80- 90 mm.Hg. Ciśnienie to jest niezbędne do utrzymania ciągłości przepływu przez narządy i tkanki. Najwyższe ciśnienie panuje w dużych tętnicach w momencie skurczu. Najniższe przypada na fazę rozkurczu serca. Tętnienie, jakie wyczuwamy na tętnicy promieniowej jest odbiciem skurczu (tzw. echem) na ścianach tętnicy. Różnica między ciśnieniem skurczowym a rozkurczowym określana jest jako ciśnienie tętna.

Układ krążenia- zawiera w sobie układ krwionośny i chłonny (limfatyczny). Krew krąży w ustroju i układzie naczyń. Wprawiona jest w ruch dzięki skurczom serca. Skurcz serca nadaje krwi impet oraz kierunek tłocząc ją z komór do dużych naczyń tętniczych, następnie do mniejszych tętnic, potem do naczyń włosowatych. W naczyniach włosowatych krew płynie najwolniej, dzięki czemu dochodzi do wymiany tlenowej oraz produktów odżywczych. Naczynia włosowate tętnicze dają początek naczyniom włosowatym żylnym, które przechodzą w żyły, następnie żyłami krew przepływa do serca. Chłonka płynie od narządów układu krwionośnego. Obydwa te układu biorą udział w przenoszeniu substancji odżywczych i tlenu. Z komórek wychwytują produkty przemiany materii i 34 przenoszą je do narządów wydalających. Do samego układu krążenia należą: serce, tętnice, żyły i naczynia włosowate.

Serce- jest głównym narządem układu krążenia. Usytuowane jest w klatce piersiowej w worku osierdziowym. Osierdzie składa się z dwóch blaszek: blaszki zewnętrznej ściennej i wewnętrznej surowiczej. Blaszka surowicza tworzy nasierdzie. Między tymi dwiema blaszkami znajduje się przestrzeń, czyli jama osierdziowa, w której znajduje się płyn. W stanach zapalnych osierdzia ilość płynu może się zwiększyć. Nasierdzie okrywa mięsień piersiowy. Wraz z naczyniami pokryte jest warstwą tłuszczu. Serce ma kształt nieregularnego stożka, podstawą odwróconą ku górze. W skład budowy wchodzi mięsień poprzecznie prążkowany. Wielkość serca jest zbliżona do wielkości pięści właściciela. Kształt serca zmienia się w zależności od faz skurczu i oddychania, budowy ciała, aktualnego ułożenia ciała, oraz wieku. Różnice w kształcie serca w zależności od budowy ciała: u asteników ma tzw. kształt kropelkowaty, a u pykników jest tzw. serce poprzeczne. Powierzchnia serca jest gładka, dzięki pokrywającemu ją nasierdziu. Pod nasierdziem w miejscach zagłębień gromadzi się tkanka tłuszczowa.

Serce składa się z trzech warstw:

1. Zewnętrznej (nasierdzie)

2. Mięsień sercowy- zbudowany jest z tkanki poprzecznie prążkowanej. Komórki mięśniowe łącząc się tworzą sieć mięśniową, a na przebiegu włókien mięśniowych, poprzecznie usytuowane są twory zwane zastawkami. Najgrubsza warstwa mięśni jest w komorze lewej, cieńsza w prawej, najcieńsza w przedsionkach. Na granicy między przedsionkami a komorami znajdują się pierścienie włókniste, które oddzielają mięśniówkę komór od przedsionków. Jedynym połączeniem jest pęczek przedsionkowo- komorowy. Mięśniówka układa się w trzy warstwy:

1. Warstwa zewnętrzna- włókna skośne

2. Warstwa środkowa- włókna okrężne

3. Warstwa zewnętrzna- włókna podłużne.

Naczynia krwionośne-

Tętnice które wyprowadzają krew z serca.

Żyły które doprowadzają krew do serca.

Naczynia włosowate, które łączą tętnice z żyłami.

Wszystkie naczynia krwionośne mają ściany trójwarstwowe. Wyścielane są nabłonkiem który jest gładki i śliski co ułatwia przepływ krwi i zapobiega tworzeniu się przyściennych zakrzepów. Błona zewnętrzna zawiera kolagen który pomaga zamocować naczynie do otoczenia i daje możliwość rozciągania naczynia. Warstwa środkowa utworzona jest przez mięśniówkę gładką. Tętnice ze względu na występujące w nich duże ciśnienie krwi mają mocne i elastyczne ściany. W mięśniówce gładkiej tętnic znajdują się włókna sprężyste, które zapobiegają zapadaniu się ścian i umożliwiają aktywny skurcz ściany tętnic, pod wpływem działania adrenaliny i nor adrenaliny. Włókna sprężyste znajdują się w dużych tętnicach: aorcie, tętnicach głównych, pniu płucnym i głównych tętnicach płucnych. Pozostałe tętnice mają zwykłe włókna mięśniowe. Aorta bierze początek w lewej komorze serca i dzieli się na trzy części:

1. Aorta wstępująca- która kieruje się ku górze. Od niej odchodzą tętnice wieńcowe

2. Łuk aorty- przechodzący pod lewym oskrzelem głównym. Biegnie ku tyłowi klatki piersiowej, gdzie na wysokości czwartego kręgu piersiowego, rozpoczyna się aorta zstępująca. Od łuku aorty odchodzą trzy gałęzie, które zaopatrują w krew głowę i kończyny górne. Jest to pień ramienno- głowowy: tętnica szyjna, wspólna i tętnica podobojczykowa lewa. Od łuku odchodzą również gałęzie oskrzelowe.

3. Aorta zstępująca- dzieląca się na piersiową i brzuszną, która kończy się na wysokości czwartego kręgu lędźwiowego. Od aorty piersiowej odchodzą gałęzie: przełykowe, oskrzelowe, śródpiersiowe, oraz międzyżebrowe. Aorta brzuszna przechodzi przez przeponę. Na wysokości czwartego kręgu lędźwiowego dzieli się na tętnice biodrowe wspólne i jedną tętnicę krzyżową.

Tętnica biodrowa- daje ukrwienie: narządom miednicy małej, oraz mięśniom przywodzicielom uda. Tętnica biodrowa wychodząc przez otwór kulszowy przechodzi w tętnicę udową, ta z kolei na wysokości kolana, przechodzi w tętnicę piszczelową przednią i tylną.

Żyły- ściany są cieńsze, światło naczynia dużo większe. Ciśnienie krwi w żyłach jest zdecydowanie niższe. Na obwodzie około 100 mmHg. Przy ujściu żył do prawego przedsionka ciśnienie spada prawie do zera, a nawet może być ujemne, co przy wyższym ciśnieniu w prawym przedsionku wspomaga zasysanie krwi. W dużych żyłach śródbłonek i błona wewnętrzna tworzą zastawki, zapobiegające cofaniu się krwi. W tłoczeniu krwi do góry pomagają też mięśnie znajdujące się na obwodzie, które kurcząc się wyciskają krew w kierunku serca. W przypadku zwolnionego przepływu krwi i zaleganiu jej w naczyniach żylnych, ściany ulegają nadmiernemu rozciągnięciu, zastawki stają się nie szczelne, co powoduje dalsze zaleganie krwi i dochodzi do tworzenia się żylaków.

Żyły krążenia wielkiego dzielimy na:

1. Żyły głębokie towarzyszące tętnicom

2. Żyły skórne, biegnące niezależnie od tętnic.

Żyły skórne w połączeniu z żyłami głębokimi, mogą tworzyć krążenie oboczne.

Żyły krążenia wielkiego dzielimy na:

1. żyłę główną górną

2. żyłę dolną

3. żyły serca

4. żyłę wrotną.

Układ żyły wrotnej- żyła wrotna prowadzi krew z brzusznej części przewodu pokarmowego, trzustki, śledziony do wątroby. Wewnątrz wątroby dzieli się na gałąź prawą i lewą i daje ukrwienie odpowiednim płatkom wątrobowym. Po przejściu przez cały układ żył międzyzrazikowych, dochodzi do żył wątrobowych i 83 stamtąd do żyły głównej dolnej. Układ żyły wrotnej niema zastawek. Sieć naczyń włosowatych wątroby nosi nazwę sieci dziwnej, ponieważ łączy żyłę z żyłą(wrotna z wątrobowymi). Dzięki sieci dziwnej szybkość przepływu krwi przez narząd ulega zwolnieniu, co umożliwia wychwycenie przez narząd z krwi substancji zarówno korzystnych(mogących podlegać dalszemu przetwarzaniu), oraz substancji niekorzystnych (które mogą być z organizmu wydalone).

Naczynia włosowate- mają bardzo cienką ściankę. Wewnątrz znajdują się włókienka kurczliwe, czyli perycyty. Mają one zdolność kurczenia się i przez to zmniejszanie światła naczyń. Im aktywniejszy jest narząd tym gęściejsza jest w nim sieć naczyń włosowatych. Ściana naczynia jest przepuszczalna dla elementów komórkowych krwi. Przez ich ściany odbywa się dyfuzja, filtracja i resorpcja. Tempo przepływu krwi ulega zwolnieniu i spada ciśnienie które umożliwia wymianę krwi i komórek. Naczynia włosowate mają zdolność tworzenia nowych naczyń(co ma znaczenie przy gojeniu). Przy zaleganiu krwi w naczyniach włosowatych, powstaje płyn który nacieka otaczające tkanki tworząc obrzęki.

Krążenie wielkie rozpoczyna się w lewej komorze serca, aortą wstępującą, która nad sercem przechodzi w łuk aorty, a za sercem w aortę zstępującą. Następnie rozdziela się na tętnice, te na mniejsze tętniczki, które przechodzą w naczyń włosowatych. W naczyniach włosowatych krew za pośrednictwem limfy, przekazuje tkankom wszystkie materiały potrzebne do życia. Oddaje również tlen a zabiera produkty przemiany materii i dwutlenek węgla i staje się krwią żylną. Odpływa systemem coraz grubszych żył, aż dojdzie do połączenia z żyłą główną górną i dolną, które uchodzą do prawego przedsionka. Do prawego przedsionka uchodzą również żyły wieńcowe serca, poprzez wspólną zatokę wieńcową(sercową).

Krążenie małe- rozpoczyna się w komorze prawej do której dopływa krew żylna i prawego przedsionka. Skurcz komory tłoczy krew do pnia płucnego(długości około sześć centymetrów). Następnie pień płucny dzieli się na tętnicę płucną prawą i lewą. Każda z nich biegnie do odpowiedniego oskrzela i po wyjściu z oskrzeli dzielą się na gałęzie liczebnie odpowiadające płatom płucnym. Tu następuje wymiana gazowa. Oddany zostaje dwutlenek węgla a pobierany tlen. Krew natleniona wraca czterema żyłami płucnymi, dociera do lewego przedsionka, a stamtąd do lewej komory serca.

Krążenie krwi w tętnicach.

Podczas skurczu serce wyrzuca krew pod dużym ciśnieniem di tętnic rozciągając ich ściany. Kiedy serce przestaje tłoczyć krew rozszerzona tętnica stopniowo się kurczy, przesuwając krew do dalszych odcinków, co wywołuje rozszerzenie i następny skurcz tętnicy. Zredukowane zostają w ten sposób gwałtowne skoki ciśnienia i w małych tętnicach krew płynie już strumieniem ciągłym. Różnica ciśnień między naczyniami włosowatymi a żyłami jest wystarczająca aby jednokierunkowość przepływu. Najwięcej krwi i zawartego w niej tlenu potrzebuje tkanka nerwowa w szczególności mózg. W pozycji siedzącej lub stojącej ciśnienie w tętnicach mózgu jest niższe o 30 mm.Hg niż na poziomie serca. Różnica ta znika w pozycji siedzącej, co możemy wykorzystać w przypadku utraty świadomości spowodowanej spadkiem ciśnienia. Regulacją krwi w tętnicach zajmują się mięśnie gładkie znajdujące się w ich ścianach, pozostające pod działaniem nerwów współczulnych. W chwili wzrostu napięcia układu współczulnego dochodzi do zwężenia tętniczek i utrudnienia krążenia.

Krążenie oboczne.

Naczynia tętnicze połączone są ze sobą rozgałęzieniami. Zespolenia tętnicze zabezpieczają dopływ krwi do narządów, a w przypadku zamknięcia któregoś z rozgałęzień, stwarzają możliwość dostarczenia krwi z innego rozgałęzienia tego samego naczynia, lub z łożyska innego naczynia. W przypadku trwałego zamknięcia światła naczynia, powstają nowe drogi dopływu krwi, omijające miejsce zamknięte. Tworzy się krążenie oboczne.

Zespolenia tętnicy.

Występują wewnątrz narządów, poza narządami i w ich sąsiedztwie. W całym układzie znajdują się również tętnice nie mające połączeń z naczyniami sąsiednimi, są to tzw. naczynia końcowe. Zamknięcie światła takiej tętnicy wywołuje miejscową śmierć części narządu, czyli tzw. zawał. W niektórych tętnicach zespolenia są niewystarczające i nie może powstać krążenie oboczne. Są to tętnice czynnościowo, fizjologicznie końcowe, np. wieńcowe serca.

Istnieją również zespolenia żylne. W przypadkach chorób jak również powstania zatorów i zakrzepów, odpływ krwi z niektórych narządów może być utrudniony i wytwarza się krążenie oboczne( np. marskość wątroby- krew nie płynie przez wątrobę do żył wątrobowych, a odpływa żyłami przełykowymi i częściowo żyłami z dolnego odcinka przewodu pokarmowego). W układzie krwionośny istnieją również zespolenia żylno tętnicze, gdzie krew może przepływać z tętnicy do żyły z pominięciem naczyń włosowatych.

Układ chłonny.

Na układ chłonny składają się naczynia i przewody chłonne, oraz tkanka limfatyczna w postaci: grudek, migdałków, węzłów chłonnych, a także grasica i śledziona. Naczynia włosowate chłonne mają cieńsze warstwy śródbłonka, przez które mogą przechodzić płyny tkankowe. Naczynia chłonne posiadają zastawki, regulujące przepływ chłonki od tkanek do naczyń żylnych. Chłonka przesuwa się dzięki skurczom ścianki naczynia. Naczynie chłonne bierze początek w szczelinach międzykomórkowych leżących pośród naczyń włosowatych, które wypełnione są płynem śródtkankowym. Płyny te umożliwiają przenoszenie produktów odżywczych do komórek i produktów przemiany materii z komórek. Skupiska naczyń chłonnych znajdują się w jamach surowiczych(opłucnej, osierdzia, otrzewnej), w kaletkach maziowych stawów, w komorach mózgu, w kanale rdzeniowym, w uchu wewnętrznym, w komorze gałki ocznej. Z tych przestrzeni odchodzą naczynia włosowate chłonne które przekształcają się w naczynia małe, średnie i duże, na końcu tworząc dwa przewody: przewód piersiowy i przewód chłonny prawy. Układ chłonny jest układem otwartym, co oznacza że drobne naczynia chłonne otwierają się bezpośrednio do przestrzeni międzyjelitowych. Do układu chłonnego zaliczamy również węzły chłonne i naczynia limfoidalne, czyli migdałki, śledziona, szpik kostny i grasica. Przewód piersiowy zbiera chłonkę z górnej lewej połowy ciała, oraz całej części dolnej. Natomiast przewód chłonny prawy zbiera chłonkę z prawej komory klatki piersiowej, szyi i głowy. Obydwa przewody uchodzą do żył podobojczykowych, a stąd do żyły głównej górnej. Węzły chłonne są tworami o kształcie ziarenka fasoli, różnej średnicy od 2 do 30 milimetrów. Zbudowane są z komórek tkanki stało cząsteczkowej. W oczkach tej siateczki leżą skupienia limfocytów tzw. grudki chłonne. W środku tych grudek dojrzewają młode limfocyty, czyli limfoblasty. W przestrzeniach między komórkami siateczkowatymi przepływa chłonka. Węzły chłonne są jak każdy inny narząd unerwione i ukrwione. W węzłach chłonnych powstają limfocyty. Tu zostają zatrzymywane i niszczone bakterie oraz ciała stałe, które płyną z prądem chłonki. Są zgrupowane po kilka lub kilkanaście sztuk. Sam węzeł może ulec zatruciu toksynami bakterii. Dochodzi wtedy do stanu zapalnego i obrzęku. Węzły chłonne rozmieszczone są we wszystkich narządach wewnętrznych, oraz tworzą skupiska w okolicach pachwinowych, podkolanowych, pod pachami i w zgięciach łokciowych.

Chłonka- jest płynem o barwie lekko żółtej. Skład chemiczny i biologiczny podobny jest do osocza krwi. Nie zawiera krwinek czerwonych.

Układ oddechowy.

W skład układu oddechowego wchodzą górne i dolne drogi oddechowe.

Drogi górne to jama nosowa i gardło

Drogi dolne to krtań, tchawica, oskrzela i płuca.

Jama nosowa- prowadzą do niej dwa otwory zwane nozdrzami. Jama nosowa podzielona jest na dwie połowy przegrodą nosową. Przegroda nosowa posiada część kostną i chrzęstną. W każdej połowie znajdują się trzy małżowiny nosowe od których odchodzą przewody łączące nos z gardłem. Jama nosowa połączona jest z wypełnionymi powietrzem zatokami przynosowymi: klinową, szczękową i czołową. Czynnościowo jamę nosową dzielimy na: okolicę węchową, w której znajdują się zakończenia nerwów węchowych i jest to część górna. Pozostała część jamy to okolica oddechowa. Powietrze wdychane zostaje w jamie nosowej oczyszczone z kurzu, ogrzane i nasycone parą wodną. Przez nozdrza tylne powietrze przechodzi do części nosowej gardła, a stamtąd do krtani.

Krtań- jest częścią dróg oddechowych i jednocześnie narządem głosu. Położona jest na wysokości 4 i 5 kręgu szyjnego. Zawieszona jest na łuku kości gnykowej. Składa się z dziewięciu chrząstek połączonych za pomocą wiązadeł i mięśni. Przy wydawaniu dźwięku chrząstki mogą się przesuwać w stosunku do siebie.

Chrząstki parzyste to chrząstki nalewkowate, rożkowate i klinowate. Jest ich sześć.

Chrząstki nieparzyste- tworzą pierścieniowata i nagłośnia. Jama krtani pokryta jest błoną śluzową i nabłonkiem migawkowym. Migawki nabłonka poruszają się w kierunku gardła i wyrzucają drobne ciałka trafiające z powietrza. Wnętrze krtani dzielimy na: przedsionek, głośnię i jamę podgłośniową. Głośnia jest największą częścią krtani, w której przebiegają fałdy (struny) głosowe. Powietrze przechodząc przez zwężoną głośnię wprawia struny głosowe w drgania. Wysokość głosy zależy od napięcia strun głosowych, a siła głosu od szybkości prądu powietrza przechodzącego przez głośnię. Mężczyźni mają niższy głoś z powodu większej krtani i dłuższych strun głosowych. Barwa głosu zależy od budowy przestrzeni rezonansowych - czyli: jamy gardłowej, nosowej i zatok przynosowych. Krtań jest ochroną dróg oddechowych przed wtargnięciem do nich pokarmu z jamy gardła. Za pomocą nagłośni i mięśni zamykających szparę głośni. Poniżej strun głosowych krtań rozszerza się tworząc jamę podgłośniową, która przechodzi w tchawicę. W błonie śluzowej krtani występują liczne gruczoły, których wydzielina zwilża struny głosowe i wnętrze krtani.

Tchawica- sprężysta spłaszczona rura, od góry łącząca się z krtanią. Po wejściu do wnętrza klatki piersiowej, gdzie dzieli się na dwa oskrzela główne. Długość tchawicy od 10 do 15 centymetrów, szerokość od 13 do 22 milimetrów. W dolnym odcinku części szyjnej tchawica objęta jest przez tarczycę. Między przełykiem a tchawicą przebiega nerw błędny, tętnica szyjna wspólna i żyła szyjna wewnętrzna. W piersiowej części tchawicy po jej lewej stronie leży łuk aorty i grasica. Tchawica zbudowana jest ze sprężystych chrząstek o kształcie podkowy, połączonych więzadłami obrączkowatymi. Oskrzela główne odchodzą od tchawicy pod kątem 90^o. Przy czym oskrzele prawe, przebiega prawie pionowo, a oskrzele lewe odchodzi pod większym kątem.

Od tchawicy odchodzą dwa oskrzela główne. Oskrzela zbudowane są podobnie do tchawicy, czyli są to podkowiaste małe chrząstki. W dalszych rozgałęzieniach chrząstkę zastępuje ściana błonista. W ścianie błonistej ukryte są włókienka płucne. Najmniejsze elementy oskrzeli, czyli oskrzeliki kończą się przewodzikami pęcherzykowymi, których ściany zbudowane są z pęcherzyków opłucnych. Zespół przewodzików na końcu jednego oskrzelika nosi nazwę zrazika płucnego.

Poszczególne zraziki oddzielone są od siebie warstwą tkanki łącznej, natomiast błoniste oskrzela wypełnione włóknami mięśniowymi mogą wraz z pęcherzykami kurcząc się i rozszerzać w miarę wdechu i wydechu. Wnętrze tchawicy i oskrzeli wyścielone jest śluzówką i nabłonkiem migawkowym, śluz z błony śluzowej zlepia wpadający kurz w grudki a ruch rzęsek przypycha je w stronę krtani, gromadzi się na strunach głosowych. Pozbywamy się go podczas kaszlnięcia lub odchrząknięcia.

Płuca- są narządem oddechowym, w którym dochodzi do wymiany tzw. gazowej. Miąsz płuc tworzą oskrzeliki i zraziki płucne o konsystencji lekkiej i gąbczastej.

Płuco prawe jest krótsze, szersze od lewego, jedno i drugie okryte jest opłucną ścienną oprócz miejsca zwanego wnęką płucną, przez którą do płuca wnikają oskrzela, tętnica płucna, gałęzie oskrzelowe aorty oraz nerwy układu autonomicznego, a oprócz płuca żyły płucne, żyły oskrzelowe i naczynia chłonne. Każde płuco podzielone jest na płaty: prawe na 3 płaty: górne, środkowe i dolne; płuco lewe na 2 płaty: górne i dolne. Płaty płuc oddzielone są szczelinami, każdy płat składa się z segmentów, do których dochodzą odpowiadające im oskrzela segmentowe. Każde płuco jest tzw. powietrzne, czyli utrzymuje się na wodzie i zabiera pęcherzyki powietrza i ściśnięte w płucach jest zdolne do odtwarzania tzw.

Płuca płodu są bezpowietrzne toną w wodzie nie wykazują, są barwy czerwonej.

Po urodzeniu w momencie dostania się powietrza do pęcherzyków zmienia się barwa na różowy. W wieku dorosłym płuca są o barwie szarej. Pęcherzyki płucne zbudowane są z tzw. nabłonka oddechowego i otoczone ścianą naczyń włosowatych pochodzących z rozgałęzień tętnicy płucnej. W naczyniach włosowatych krew płynie bardzo wolno, co umożliwia wymianę gazową pomiędzy krwinkami a pęcherzykiem na zasadzie dyfuzji. Natleniona krew odpływająca żyłami płucnymi dopłynie do przedsionka lewego.

Płuca pokryte są opłucną jest to błona surowicza układająca się w dwóch warstwach:

- opłucnej płucnej (bliżej płuc)

- opłucnej ściennej.

Między nimi znajduje się szczelinowata przestrzeń zwana jamą opłucną w jamie tej znajduje się trochę płynu surowiczego, który zmniejsza tarcie w czasie ruchów oddechowych płuc. W jamie opłucnej panuje ciśnienie ujemne, czyli niższe od atmosferycznego a w płucach jest powietrze pod ciśnieniem atmosferycznym w związku z tym płuca są rozdęte i przylegają do klatki piersiowej. W przypadku dostania się powietrza do jamy opłucnej ciśnienia te się wyrównują i płuco się zapada - (odma).

Opłucna ścienna pokrywa ścianę klatki piersiowej jako opłucna żebrowa, przepona jako opłucna przeponowa i narządy śród piersi.

W płucach tlen przechodzi do krwi, która roznosi go po całym organizmie.

W komórkach ciała na skutek procesów utleniania powstają produkty przemiany materii przede wszystkim dwutlenek węgla CO₂ dostaje się on do krwi, płynie z krwią żylną do płuc gdzie jest wydalany na zewnątrz.

W procesie oddychania wyróżniamy 2 fazy:

- I faza. Oddychanie płucne albo zewnętrzne, polegające na wymianie tlenu O i CO₂ między krwią a powietrzem.

- II faza. Oddychanie tkankowe albo wewnętrzne, czyli wymiana tlenu O lub CO₂ między krwią a tkankami.

MECHANIKA ODDYCHANIA

Wdech, czyli napełnianie płuc powietrzem przy jednoczesnej pracy mięśni oddechowych zwiększa się objętość klatki piersiowej, żebra unoszą się ku górze i na boki. Pęcherzyki płucne również ulegają rozciągnięciu ciśnienie w nich obniża się dzięki czemu do płuc wciska cię powietrze z otoczenia. Wydech jest aktem biernym w chwili rozkurczu mięśni klatka piersiowa opada pod własnym ciężarem. Przepona rozkurczając się uwypukla w kierunku jamy płucnej.

Mięśnie brzuszne kurczą się powodując przepychanie trzewi ku górze, co daje nacisk na przeponę. Tkanka płucna kurczy się i wyciska powietrze z pęcherzyków płucnych na zewnątrz następuje wydech.

Aktywne wydechy odbywają się przy kaszlu, wydawaniu głosu, kichaniu, ziewaniu, śmiechu i chrapaniu.

Wyróżniamy oddychanie piersiowe przy nasileniu ruchu żeber oraz oddychanie brzuszne przy nasileniu ruchów przepony. W chorobach płuc i opłucnej przeważa oddychanie brzuszne.

Pojemność płuc: W płucach dorosłego człowieka mieści się ok. 5 litrów powietrza. Jest to tzw. pojemność całkowita. W czasie nawet najgłębszego wydechu w płucach zostaje około 1 litr powietrza i jest to tzw. powietrze zalegające. W czasie spokojnego oddychania do płuc jednorazowo wchodzi i wychodzi około 0,5 litra powietrza.

Przy maksymalnym wdechu możemy wciągnąć do płuc dodatkowo poza powietrzem oddechowym od 1,5 - 2l jest to tzw. powietrze uzupełniające, dodatkową ilość powietrza, jaką możemy wydalić z płuc po normalnym wydechu wynosi 1 - 1,5l i nazywany jest powietrzem zapasowym.

Pojemnością życiową płuc określamy największą ilość powietrza, jaką możemy wydalić z płuc po maksymalnym wdechu, składa się na nią powietrze zapasowe, oddechowe i powietrze uzupełniające od 3,5 - 5l.

W skład powietrza, które wdychamy do płuc to mieszanka tlenu - 20,93%, CO₂ - 0,03%, i azotu - 79,9% z domieszką gazów szlachetnych Argonu, Kryptonu, Ksenonu, Helu oraz zanieczyszczenia i para wodna. Składnikiem, który wchodzi w kontakt z gazami jest hemoglobina. Wymiana gazowa w płucach zachodzi za pośrednictwem krwi krążącej w tzw. krążeniu małym.

Ruchy oddychania są częściowo podległe naszej woli pobudza je i koordynuje tzw. ośrodek oddychania znajdujący się w układzie nerwowym w rdzeniu przedłużonym (poniżej 3 kręgu szyjnego). Swoistym bodźcem dla układu oddechowego jest nadmiar CO₂ w krwi przepływającej przez rdzeń przedłużony wywołuje to stan pobudzenia komórkowego ośrodka z kąt impulsy nerwowe zostają przesłane do mięśni oddechowych (przepony). Znaczny wzrost CO₂ we krwi może wywołać uczucie duszności, spadek jego ilości poniżej normy prowadzi do wyhamowania jego impulsów. Jeżeli wykonamy kilka głębokich wdechów doprowadzimy do spadku poziomu CO₂ co powoduje zahamowanie ruchów oddechowych a czasami nawet bezdech.

Rozciągnięcie pęcherzyków płucnych przez powietrze podrażnia włókna dośrodkowe nerwu błędnego, po których pobudzenie dociera do ośrodka oddechowego. Ośrodek przestaje wysyłać bodźce do mięśni i ruch zostaje zahamowany w wyniku tego pęcherzyki płucne zapadają się ponieważ znika działanie hamujące nerwu błędnego w tym momencie ośrodek oddechowy zaczyna wysyłać impulsy ośrodkowe, czyli drogą zstępującą do mięśni oddechowych, wdech wymusza wydech i odwrotnie.

Z ośrodkiem oddechowym komunikują się nerwy czuciowe skóry, dróg oddechowych i narządów jamy ustnej, drażnienie tych nerwów na drodze odruchowej wpływa na zmiany w rytmie oddychania, np. zanurzenie w zimnej wodzie powoduje zatrzymanie wydechu. Podrażnienie zakończeń nerwów autonomicznych w trzewiach może spowodować gwałtowne skurcze przepony w wyniku, których występują nagłe wydechy pod postacią czkawki.

Na rytm oddychania wpływają także stany psychiczne, strach może wpływać na zatrzymanie oddychania, nagła radość może przyspieszyć jego rytm, drażnienie śluzówki nosa powoduje odruch kichania, czyli szereg gwałtownych wydechów przez nos.

___________________________________________________________________________

Układ pokarmowy

Układ pokarmowy dostarcza organizmowi materiał do budowy i odnowy własnych tkanek oraz substancji energetycznych na podtrzymanie procesów życiowych.

Organizm może przyswoić w postaci niezmienionej wodę, cukry proste i sole mineralne. Wszystkie inne muszą być poddane procesowi trawienia. Trawienie odbywa się w sposób mechaniczny i chemiczny.

Do procesów mechanicznych należą: żucie, połykanie, ruchy robaczkowe przełyku, żołądka i jelit i oddawanie stolca.

Trawienie chemiczne to przekształcenie dużych cząstek substancji złożonych w związki proste, które organizm może przyswoić.

Przewód pokarmowy rozpoczyna:

• jama ustna

• gardło

• przełyk

• żołądek

• jelito cienkie

• jelito grube

• wątroba

• trzustka

i kończy:

• odbyt

Ściana przewodu pokarmowego zbudowana jest z 3 warstw:

• z błony śluzowej

• błony podśluzowej

• mięśniówki gładkiej - w której włókna mięśniowe układają się okrężnie i podłużnie.

Narządy jamy brzusznej pokrywa błona surowicza czyli otrzewna.

Jama ustna - od góry ograniczona podniebieniem, po bokach policzki, od dołu dwa mięśnie żuchwowo - gnykowe tworzące przeponę jamy ustnej. Od tyłu jama ustna łączy się z gardłem poprzez cieśń gardzieli. Wnętrze wyścielone jest błoną śluzową z gruczołami ślinowymi. Łuki zębowe górny i dolny dzielą jamę ustną na przedsionek i jamę właściwą. W jamie ustnej pokarm ulega rozdrobnieniu, przeżuciu, ogrzaniu i uformowaniu kęsa nasyconego śliną i pokrytego śluzem. Pokarm rozdrobniony jest za pomocą zębów, zęby u człowieka występują dwupokoleniowo jako mleczne i stałe jest ich 32.

W jamie ustnej znajduje się też język położony na dnie jamy, jest wałkiem mięśniowym pokrytym błoną śluzową, w której zawarte są brodawki językowe, język jest narządem artykulacyjnym niezbędnym do wydawania głosu. Jest narządem zmysłu smaku umożliwia funkcję ssania oraz formowania i przesuwania kęsów w stronę gardła.

Do jamy ustnej otwierają się 3 pary gruczołów ślinowych:

1. podjęzykowe

2. pod żuchwowe

3. przy uszne

Produkują ślinę, która jest pierwszym sokiem trawiennym.

Ślina składa się z wody, białka, soli mineralnych i amelazy ślinowej tzw. ptyaliny.

O ilości i jakości śliny decydują spożywane pokarmy. Pokarm suchy podrażnia śluzówkę i wywołuje obfity ślinotok. Substancje kwaśne powodują obfite wydzielanie śliny o odczynie zasadowym, która je zobojętnia i spłukuje je ze śluzówki.

W ciągu doby człowiek produkuje od 1l do 1,5l śliny, wydzielanie śliny jest czynnością odruchową.

Gardło - łączy się z jamą ustną poprzez cieśń, oraz z jamą nosową poprzez nozdrza tylne. Do gardła otwierają się również trąbki słuchowe biegnące od jam bębenkowych. Gardło przechodzi w przełyk natomiast w przedniej ścianie gardła znajduje się otwór prowadzący do krtani. W jamie gardła występują skupienia tkanki limfatycznej pod postacią migdałków, w stanach zapalnych zwiększają wytwarzanie limfocytów, zwiększa swoją objętość i mogą zwężać cieśń gardzieli.

W gardle krzyżują się 2 drogi:

- pokarmowa

- oddechowa.

Przy zaburzeniach w przełykaniu powietrze może trafić przez przełyk do żołądka. Cząstki pokarmowe mogą również trafić do krtani i tchawicy i występuje zachłyśnięcie lub zaksztuszenie. W momencie, kiedy kęs pokarmu znajdzie się w cieśni gardzieli rozpoczyna się seria szybkich ruchów przepychających pokarm przez otwarte wejście do przełyku, przy czym podniebienie miękkie unosi się uniemożliwiając przedostanie się pokarmu do jamy nosa odruchowy skurcz mięśnia zwieraczy gardła przesuwa kęs ku dołowi. Wszystkie ruchy tej fazy przebiegają na drodze odruchowej koordynowane przez ośrodki położone w rdzeniu przedłużonym.

W trzeciej fazie kęs wędruje przez przełyk przesuwany przez skurcz mięśniówki okrężnej. Wpust żołądka otwiera się kiedy do niego dochodzi fala perystaltyczna z przełyku.

Żołądek -

Kształt i położenie żołądka podlegają zmianom w zależności od stanu wypełnienia okresu trawienia jak również od stanów narządów sąsiednich. Kształt żołądka lekko wypełnionego przypomina hak. Wysklepiona część żołądka leżąca u góry określana jest jako dno żołądka, które przechodzi w trzon. Kończy się odźwiernikiem łączącym żołądek z dwunastnicą.

Ściana żołądka ma 4 warstwy:

- błona surowicza (otrzewna)

- błona mięśniowa ułożona w 3 warstwy mięśni gładkich

- tkanka podśluzowa, przez którą przebiegają naczynia i nerwy

- błona śluzowa zawierająca gruczoły żołądkowe, które wytwarzają pepsynogen i kwas solny dając w połączeniu pepsynę.

W części odźwiernikowej gruczoły wytwarzają śluz, żołądek pobiera ukrwienie z pnia trzewnego żyły odprowadzającej uchodzą do żyły wrotnej a z tam tąd do wątroby.

Trawienie w żołądku.

Pojemność żołądka ok. 50ml. Błona śluzowa jest silnie pofałdowana w miarę napływania pokarmu ściany żołądka rozszerzają się, pokarm, który się dostaje układa się koncentrycznie od ścian zewnętrznych do środka żołądka. Po ok. 30 min. po dostaniu się pierwszej porcji pokarmu rozpoczynają się skurcze od słabych do coraz silniejszych i pokarm zalegający w żołądku po uprzednim wymieszaniu z sokiem żołądkowym, zwiększony i rozdrobniony o odpowiedniej konsystencji zostaje przepchnięty do dwunastnicy.

Ruchy żołądka pozostają pod kontrolą układu autonomicznego sok żołądkowy ma odczyn kwaśny zawiera kwas solny i enzymy trawienne, pepsynę, chymozynę, lipozę żołądkową i śluz.

Pepsyna powoduje rozpad hydrolityczny białek (do całkowitego rozbicia białek dochodzi pod działaniem enzymów trzustki).

Chymozyna, czyli podpuszczka rozkłada kazeinę, czyli białko mleka (najwięcej u dzieci).

Lipoza żołądkowa - niewielka ilość działa na tłuszcze mleka i śmietany, czyli tzw. tłuszcze zemuglowane.

Kwas solny odkaża połknięty pokarm pobudza mięśniówkę do skurczu, reguluje pracę odźwiernika powoduje pęcznienie białek uaktywnia pepsynę wytwarza środowisko kwaśne.

Wydzielanie kwasu żołądkowego rozpoczyna się zanim pokarm dotrze do żołądka pod wpływem bodźców wzrokowych, zapachowych i smakowych.

Bodźce te powstają w korze mózgowej i są przekazywane do żołądka przez włókna nerwu błędnego jest to tzw. faza nerwowa wydzielania żołądka i utrzymuje się przez 10-20 min. od chwili zadziałania bodźca.

Po niej następuje faza żołądkowa wydzielanie w momencie kiedy pokarm dotrze do żołądka w tym czasie błona śluzowa części odźwiernikowej…

Gastryny - jest to enzym, który pobudza zwiększone wydzielanie soków trawiennych szczególnie kwasu solnego.

Następuje 3 faza wydzielania - faza jelitowa w momencie kiedy częściowo strawione produkty białkowe przechodzą do jelita.

W momencie kiedy do żołądka dostaną się szkodliwe substancje włącza się odruch obronny powodując silne skurcze mięśni brzucha, przepony i ścian żołądka powodując cofnięcie się treści pokarmowej i wyrzucenie (wymioty).

Mogą występować przy podrażnieniu jamy otrzewnej i podstawy języka.

Jelito cienkie -

Długość jelita cienkiego 4,5 - 5m.

Wyróżniamy w nim 3 odcinki:

Zaczyna się:

• Dwunastnica

• Jelito czcze

• Jelito kręte

Ściana jelita składa się z 4 warstw:

• Błony surowiczej

• Błony mięśniowej ułożonej w 2 warstwach

• Podłużnej

• Okrężnej

• Tkanki podśluzowej

• Błony śluzowej

Błona śluzowa jest luźna i tworzy fałdy okrężne, dzięki czemu jelito jest elastyczne i może ulec rozciągnięciu. Błonę śluzową pokrywają kosmki jelitowe w ilości kilku milionów. Kosmki są odpowiedzialne za wchłanianie strawionego pokarmu. Pod powierzchnią każdego kosmka znajduje się sieć naczyń włosowatych, do których przenikają z jelita produkty trawienia węglowodanów i białek. Natomiast drobinki tłuszczu wchłonięte zostają przez naczynie chłonne kosmka i odprowadzone do układu naczyń chłonnych.

W błonie śluzowej znajdują się również gruczoły, które wydzielają sok jelitowy. Sok jelitowy ma odczyn zasadowy zawiera enzymy ostatecznego rozkładu pokarmu nieprzetrawionego w dwunastnicy.

Są to:

- Erypsyna - rozkładająca peptydy na aminokwasy oraz

- Diastoza -

- Maltoza - które rozkładają dwucukry, glukozę i fruktozę.

- Laktoza -

- oraz Lipoza.

Poszczególne odcinki.

Dwunastnica - kształt podkowy z grubą błoną śluzową, uchodzą do niej przewody wyprowadzające wątroby i trzustki.

Następnie

Jelito czcze i jelito kręte - przymocowane są do tylnej ściany jamy brzusznej za pomocą tzw. KREZKI.

W krezce znajdują się liczne węzły chłonne naczynia krwionośne i nerwy.

W jelitach odbywa się proces trawienia mechanicznego, chemicznego oraz wchłaniania. Za trawienie mechaniczne odpowiedzialna jest błona mięśniowa.

Warstwa podłużna kurcząc się skraca odcinek jelita.

Warstwa okrężna zwęża jelito, co powoduje przesunięcie treści pokarmowej do dalszego odcinka.

Jelito może wykonywać ruchy wahadłowe, robaczkowe, czyli perystaltyczne oraz ruchy rozdzielcze inaczej segmentacyjne.

Mięśniówkę pobudzają następujące czynniki rozciąganie przez pokarm, podrażnienia przez soki trawienne oraz zawarte w pokarmie kwasy, ługi lub sole. Pobudzenie nerwowe przez nerw błędny pobudzający ruchy jelit i zwiększający napięcie mięśniówki oraz nerw współczulny, który działa antagonistycznie, czyli zwalnia ruchy jelitowe i zmniejsza napięcie mięśniówki.

Jelito grube -

Które rozpoczyna się w prawym dole biodrowym workowatym odcinkiem ślepo zakończonym zwanym jelitem ślepym albo kątnicą. Od jelita ślepego odchodzi uchyłek zwany wyrostkiem robaczkowym. Kątnica jest najszerszym odcinkiem jelita grubego, która następnie przechodzi w okrężnicę biegnącą ku górze (okrężnica wstępująca) pod wątrobą ulega zagięciu, biegnie poprzecznie na wysokości lewego dołu biodrowego. Ponownie ulega zagięciu schodzi w dół tworząc okrężnicę zstępującą, która na końcu wygina się esowato ku tyłowi (esica) i następnie przechodzi w część odbytniczą zakończoną rozszerzeniem jelita (bańka odbytnicza) oraz znajdującego się pod nim odbytu. Długość jelita grubego

od 120-150cm.

Ruchy jelita grubego:

Jelito grube wykonuje swoje ruchy około 3-4 razy na dobę i trwają przez bardzo krótki czas. Ruchy te polegają na szybko następującym skurczu na wysokości okrężnicy w celu przesunięcia resztek pokarmowych do okrężnicy zstępującej i esicy. Ruchy te są mało wyczuwalne towarzyszą im czasami pojawiające się wybrzuszenia, odgłosy tzw. burczenie w brzuchu i wzmożone wydalanie gazów.

Sok wydzielany przez jelito grube zawierający mucynę powoduje gnicie białek w wyniku, czego dochodzi do rozbicia nie tylko na aminokwasy, ale również na związki prostsze typu:

- indol

- skatol

- i fenole (trujące dla organizmu), których część zostaje wydalona z kałem a część wchłonięta przez naczynia i odprowadzona do wątroby, która zawiera najmniej toksyczne związki wydalone przez nerki.

Jelito grube ma za zadanie odciągnięcie wody od treści pokarmowej oraz produkcję śluzu, który ułatwia przesuwanie się kału.

W skład kału wchodzą:

Woda, niestrawione resztki pokarmu, drobnoustroje, bakterie, cholesterol, sole mineralne, złuszczone nabłonki i śluz jelitowy.

Wydalanie kału jest czynnością odruchową. Kał znajdujący się w odbytnicy podrażnia zakończenia nerwów śluzówki i zostaje przekazany do ośrodka defekacji, który znajduje się w rdzeniu kręgowym okolicy lędźwiowo - krzyżowej, z ośrodka tego idą impulsy do mięśniówki jelita grubego i zwieracza odbytu. Odruch defekacji poddany zostaje w procesie wychowywania kontroli mózgowej.

Otrzewna -

Wnętrze jamy brzusznej i miednicy wyścielone jest błoną surowiczą zwaną otrzewną ścienną. Z tylnej i górnej części błona ta przechodzi na poszczególne narządy tworząc otrzewną trzewną.

Niektóre narządy są pokryte otrzewną w całości są to żołądek, jelito czcze i kręte, wątroba, śledziona, jelito ślepe, okrężnica poprzeczna, górna część odbytu i macica.

Częściowo pod otrzewną trzewną leżą:

Pęcherz moczowy, okrężnica wstępująca i zstępująca i górna część odbytu.

Poza otrzewnowe:

Nerki, nadnercza, trzustka i dwunastnica.

U mężczyzn jama otrzewna jest zamknięta, u kobiet jest częściowo otwarta poprzez ujście jajowodów jest bardzo unerwiona i ukrwiona.

Wątroba -

Jest największym gruczołem w ciele ludzkim waży ok. 1,5 kg jest narządem bardzo ukrwionym. Górnie graniczy z przeponą powierzchnia przednio dolna graniczy z żołądkiem i dwunastnicą, prawym zagięciem okrężnicy z prawą nerką.

Zlokalizowana jest w prawym podżebrzu, zbudowana jest z 4 płatów największy jest płat prawy, mniejszy płat lewy, płat czworoboczny i płat ogoniasty. Między płatami ciągnie się poprzeczna bruzda określana jako wrota wątroby przez nią wchodzą do wątroby: żyła wrotna, tętnica wątrobowa i nerwy. Wychodzą: żyła wątrobowa, naczynia limfatyczne oraz przewód wyprowadzający żółć z wątroby do woreczka żółciowego i dwunastnicy.

Wątroba otoczona jest błoną łączno tkankową zwaną torebką wątroby. Miąsz wątroby o barwie czarno brunatnej zbudowany jest ze zrazików, wielkość 1-2 mm o budowie zbitej.

Zraziki wątrobowe układają się promieniście w kierunku żyły środkowej w formie beczek. Beczki łączą się dwu warstwowo, między każdą warstwą przebiegają kanaliki żółciowe, do których spływa żółć z komórek wątrobowych. Sieć kanalików jest niezależna od sieci naczyniowej. Kanaliki żółciowe wpadają do przewodzików, które oddzielają od siebie poszczególne zraziki wątrobowe, następnie łączą się ze sobą tworząc przewód żółciowy wspólny wychodzący przez wrota wątroby.

Ukrwienie wątroby:

Wątroba otrzymuje ok. 70% krwi z żyły wrotnej, wprowadza krew zebraną z żołądka i jelit, rozprowadzana jest przez żyły międzyzrazikowe, które przechodzą w kapilary, następnie bezpośrednio wnika do komórek wątrobowych.

Żółć wytwarzana przez komórki wątrobowe spływa do kanalików. Kanaliki płata prawego i lewego łącząc się tworzą przewód wątrobowy wspólny, który bezpośrednio kontaktuje się z przewodem wychodzącym z pęcherzyka żółciowego. W pęcherzyku żółciowym krew ulega zagęszczeniu następnie odprowadzana jest do przewodu trzustkowego poprzez bańkę wątrobowo - trzustkową.

Część żółci odprowadzana jest do dwunastnicy, przepływ ten regulowany jest poprzez zwieracz dwunastnicy.

Czynności wątroby:

+ Udział w procesie trawienia

+ Udział w przemianie węglowodanowej

+ Udział w przemianie białkowej

+ Udział w przemianie tłuszczowej

W wątrobie odbywa się przemiana glukozy na glikagen jako substancją energetyczną, zapasową i magazynuje ją w komórkach wątroby.

Dokonuje również przemiany aminokwasów na glukozę i mocznik.

W wątrobie powstają albuminy krwi oraz enzymy procesu krzepnięcia (czyli protrąbina i heparyna) produkuje również fibrynogen. Reguluje gospodarkę żelaza i miedzi. Bierze udział w tworzeniu nowych a niszczeniu starych krwinek czerwonych i wątroba dodatkowo pełni rolę odtruwacza przez wychwytywanie substancji toksycznych.

Trzustka -

Gruczoł kształtu wydłużonego o budowie płatowatej, o budowie zrazikowej o wadze ok. 70g.

W trzustce wyróżniamy: głowę, trzon i ogon.

Głowa położona jest w pętli dwunastniczej, trzon leży poprzecznie. Natomiast ogon kończy się we wnęce śledziony. Centralnie w osi przebiega przewód trzustkowy, do którego dochodzą przewody zrazikowe trzustki. Przewód otwiera się do dwunastnicy razem z przewodem żółciowym wspólnym.

Wewnętrznie znajdują się pęcherzyki gruczołowe, które produkują sok trzustkowy wydzielany w trakcie procesu trawienia do dwunastnicy. Poszczególne zraziki rozdzielone są tkanką łączną. Wśród niej rozsiane są grupy komórek tworząc wyspy trzustki są to tzw. wyspy Langerhansa. Komórki te nie mają kontaktu z przewodami wyprowadzającymi, oplecione są gęstą siecią naczyń krwionośnych.

Komórki β tych wysp wytwarzają insulinę, która umożliwia wykorzystanie glukozy przez komórki i tkanki ustroju oraz reguluje gospodarkę węglowodanową organizmu.

W wysepkach trzustki produkowany jest również glukagon, który podnosi poziom glukozy we krwi poprzez rozkład glikogenu.

___________________________________________________________________________

Układ moczowo - płciowy

Układ płciowy obejmuje narządy służące do zachowania gatunku i układ moczowy, którego rolą jest oczyszczanie krwi ze szkodliwych produktów z przemiany materii.

Do układu moczowego zaliczamy:

+ Nerki - czyli narząd wytwarzający mocz

+ oraz Zespół narządów wyprowadzających mocz poza obręb organizmu.

- Miedniczki nerkowe

- Moczowody

- Pęcherz moczowy

- i Cewkę moczową.

Nerki:

Są narządem parzystym kształtem przypominającym ziarno fasoli. Barwa ciemnoczerwona zmienna uzależniona od ilości przepływającej krwi. Waga ok. 150g. nerki położone są pozaotrzewnowo, położone po tylnej stronie ciała od wysokości 12 kręgu piersiowego do 2 lędźwiowego lekko ukośnie. Prawa nerka jest położona niżej a niżeli lewa. Do górnego brzegu nerki przylega nadnercze, nerka prawa sąsiaduje z wątrobą, dwunastnicą i okrężnicą. Od strony lewej nerki przylega do niej śledziona, ogon trzustki, część żołądka i okrężnica. Każda nerka otoczona jest torebką włóknistą, między nią a nerką znajduje się torebka tłuszczowa pokryta powięzią, czyli błoną zbudowaną z budulca dzięki powięzi oraz tłoczni brzusznej. Zapewniane przez mięśnie nerki utrzymują się w ustalonym położeniu. Przy dużym wychudzeniu i zaniku torebki tłuszczowej powięź osłabia się co może spowodować obniżenie nerki dając zjawisko nerki ruchomej.

W nerce wyróżniamy korę zajmującą powierzchnię obwodowa o kolorze jaśniejszym i wewnętrznie położony rdzeń nerki ułożony pod postacią piramid nerkowych. Poszczególne piramidy są od siebie oddzielone słupami nerkowymi, czyli wypustkami odchodzącymi od kory nerki. Na szczycie każdej piramidy jest uwypuklenie nazywane brodawką nerkową, w której znajdują się otworki jako końcowe elementy przewodów wyprowadzających mocz.

W korze znajdują się twory zwane kłębuszkami nerkowymi. Od kłębuszka odchodzi kanalik łączący się z innymi kanalikami w pętle Henleho i tworzy kanalik zbiorczy. Te kanaliki znów łączą się tworząc przewody wyprowadzające, które kończą się na szczycie brodawek nerkowych.

Brodawek jest od 5 - 12 w każdej nerce objęte są kielichem nerkowym. Z połączenia kielichów powstaje miedniczka nerkowa w kształcie woreczka, która zwężając się przechodzi

w moczowód.

Nerki są unaczynione przez tętnicę nerkową a krew wyprowadzana jest przez żyłę nerkową.

Moczowody:

Moczowód jest to przewód prowadzący od miedniczki do pęcherza, napięcie moczowodu jest zmienne. Posiada 3 zwężenia, w których bardzo lubią zatrzymywać się kamienie nerkowe.

Pęcherz moczowy jest zbiornikiem moczu. Mocz spływa do pęcherza stale, odpływa zaś z niego okresowo przez cewkę moczową. Pojemność wynosi od 250 - 500 ml. Może on jednak rozciągnąć się do objętości od 1000 - 1500 ml. Pęcherz opróżniony leży poza spojeniem łonowym, wypełniony wystaje ponad spojenie wyróżniamy w nim: szczyt trzon i dno pęcherza. Dno pęcherza ma kształt trójkąta i jest ograniczone trzema ujściami od tyłu leżą ujścia moczowodów, a od przodu ujście wewnętrzne cewki moczowej.

Ściana pęcherza moczowego zbudowana jest z 3 warstw:

• Błony śluzowej

• Błony mięśniowej

• Błony zewnętrznej

W pustym pęcherzu błona śluzowa tworzy fałdy. Fałdy te wygładzają się w miarę napełnienia pęcherza. Ponieważ moczowody przebijają ścianę pęcherza ukośnie powstają przy ich ujściach fałdy błony śluzowej odgrywające rolę zastawek zapobiegające cofaniu się moczu do moczowodów.

Błona mięśniowa składa się z 3 warstw. W miejscu ujścia cewki moczowej. Warstwa ta jest zgrubiała i tworzy zamykający ją mięsień zwieracz pęcherza. Cewka moczowa żeńska ma długość 3,5 - 4 cm rozpoczyna się w pęcherzu moczowym ujściem wewnętrznym cewki a kończy ujściem zewnętrznym, które leży w obrębie przedsionka pochwy. Cewka moczowa męska spełnia rolę przewodu wyprowadzającego mocz i nasienie. Długość ok. 18 cm. Cewkę męską dzielimy na 3 odcinki:

• Część sterczowa

• Część błoniasta

• Część gąbczasta

Na tylnej ścianie części sterczowej znajduje się wyniosłość zwana wzgórkiem nasiennym, na którym uchodzą przewody wytryskowe. Ściana cewki składa się również z 3 warstw:

• Błony śluzowej

• Błony podśluzowej

• Błony mięśniowej

W procesach metabolizmu powstają produkty resztkowe, które dalszym zmianom nie ulegają. A ich nagromadzenie prowadzi do zatrucia ustroju. Produkty te przechodzą do krwi i w nerkach następuje ich oddzielenie. Płynna wydzielina nerek, czyli mocz zostaje wydalona przez moczowody, pęcherz moczowy i cewkę moczową poza obręcz organizmu. Nerki wydzielają również inne ciała wprowadzane do ustroju w nadmiarze oraz przyczyniają się do regulacji odczynów pH we krwi.

Skład moczu

Barwa słomkowo żółta, ciężar właściwy od 1015 - 1025 mg. W składzie moczu znajdują się substancje organiczne i nie organiczne.

W substancjach organicznych w wyniku przemiany białek oddziela się azot. Posiada również kreatyninę powstającą z rozpadu komórek ciała oraz mocznik, który pierwotnie stanowi skład białek. Z substancji nie organicznych najwięcej jest chlorku sodowego, odczyn moczu jest kwaśny. Na jego kwaśność wpływa prawidłowa praca nerek, ale też rodzaj spożywanego jedzenia. Ilość wydzielanego dobowo moczu od 1000 - 1500 ml. Jeżeli ilość moczu się zwiększa określamy to jako oligurię, a zatrzymanie czynności nerek i brak wydzielania moczu anuria.

Wydzielanie moczu przebiega w 2 fazach:

• Filtracyjnej - przebiegającej w kłębuszkach nerkowych

• Absorpcyjnej - odbywającej się w kanalikach krętych i pętli Henlego.

W fazie filtracyjnej oddziela się osocze krwi oraz cząsteczki białek, które zostają zatrzymane i nie przechodzą przez błonę kłębuszka, natomiast woda, sole i składniki o małych cząsteczkach podlegają osmozie.

W fazie absorpcyjnej dochodzi do absorpcji wody, przez co zwiększa się zagęszczenie koncentracja mocznika. Woda zostaje oddzielona, a pozostałe składniki takie jak glukoza, witamina C i aminokwasy z powrotem są transportowane do krwi. Czynność nerek regulowana jest na drodze humoralnej (hormonalnej) i nerwowej.

1. Hormon antydiuretyczny produkowany przez przysadkę zwiększa absorpcje wody, a zmniejsza wchłanianie powrotne chlorku sodowego. Niedobór tego hormonu powoduje wydzielanie dużej ilości rozcieńczonego moczu.

2. Hormony kory nadnerczy wpływają na wzrost absorpcji chlorku sodowego przy ich niedostatecznym działaniu dochodzi do zaburzeń równowagi chlorowo potasowej.

3. Adrenalina, czyli hormon rdzenia nadnerczy obkurcza naczynia krwionośne i zmniejsza ilość wydzielanego moczu.

4. Tyroksyna - produkowana w tarczycy zwiększa ilość wydzielanego moczu.

Ilość wydzielanego moczu zwiększa również spożywana kofeina i teina.

Unerwienie nerek

Unerwiane są przez nerwy współczulne i przy współczulne. Bodźcowanie nerwu współczulnego zmniejsza ilość moczu. Bodźcowanie nerwu przy współczulnego powiększa ilość moczu.

Mechanizm wydalania moczu

Mocz z kanalików krętych przez kanaliki proste przewody brodawkowe przechodzi do kielichów i miedniczek nerkowych, stamtąd przez moczowody do pęcherza moczowego. Pęcherz moczowy wypełnia się bez możliwości cofania do moczowodu zabezpieczone przez fałdy błony śluzowej, które tworzą zwieracz.

W momencie, kiedy ciśnienie w pęcherzu moczowym dojedzie do wysokości 15 cm słupa wody zostają podrażnione zakończenia nerwowe w ścianie pęcherza. Bodziec ten biegnie do rdzenia kręgowego podrażnia ośrodek przy współczulny a ten w odpowiedzi powoduje skurcz pęcherza przy rozluźnieniu zwieracza pęcherza i - niezależnie od naszej woli. Następnie zwieracz cewki zgodnie z naszą wolą zostaje rozkurczony i mocz wypływa. W przypadku przerwania ciągłości nerwowej między rdzeniem a korą mózgową w wyniku choroby lub urazu mocz zostaje zatrzymany.

Układ moczowo - płciowy

Narządy męskie wewnętrzne.

- Jądro w ilości 2 - są to gruczoły, w których wykształcone są komórki płciowe plemniki, od jąder odchodzą cewki nasienne, w których komórki powstają i dojrzewają.

Plemnik posiada:

• Główkę

• Szyjkę

• Witkę

Główka zawiera substancję jądrową, szyjka ma w sobie pochodne centrosomu a witka służy jako napęd.

Nad jądrami znajdują się najądrza zbudowane z głowy ciała i ogona. W przedłużeniu ogona służy nasieniowód. Długość ok. 50 cm kończący się pęcherzykiem nasiennym, za którym znajduje się przewód wytryskowy zakończony bańką nasieniowodu.

Począwszy od nasieniowodu cała część umiejscowiona jest w powrózku nasiennym, w którym znajdują się również tętnice, żyły, naczynia limfatyczne i nerwy, oraz mięsień dźwigacz jądra. Do narządów wewnętrznych należy również gruczoł krokowy, czyli stercz. Na odcinku pomiędzy cewką moczową a odbytnicą ułożony na przeponie moczowo - płciowej. Jest narządem gruczołowo mięśniowym ma ok. 35 gruczołów, których ujścia otwierają się do cewki moczowej w gruczołach tych mogą tworzyć się owalne twory zwane kamykami, które nieleczone prowadzą do zmian nowotworowych.

Do narządów płciowych zewnętrznych należą moszna i prącie.

Moszna jest workiem skórnym zawierającym jądra. Znajduje się między nasadą prącia a okolicą odbytu. Barwa ciemno szara pod wpływem niskiej temperatury ulega obkurczeniu.

Prącie jest zbudowane z 3 ciał jamistych. W prąciu wyróżniamy nasadę przytwierdzoną odnogami prącia do kości kulszowych i łonowych, oraz część ruchoma prącia zakończona żołędzią.

Skóra prącia leży na luźnej tkance podskórnej i jest łatwo przesuwalna. Ponad żołędzią znajduje się luźny fałd zwany napletkiem. W czasie wzwodu dopływa do ciał jamistych napływa pod ciśnieniem krew z tętnic, przy czym odpływ jest utrudniony. Powoduje to zwiększenie i usztywnienie prącia. Unerwiany jest przez nerwy współczulne ze splotu pod brzusznego, przywspółczulne ze splotów krzyżowych 1 - 3 i z włókien czuciowych nerwu sromowego.

Narządy płciowe żeńskie

Do wewnętrznych należą:

• Jajnik

• Jajowody

• Macica

• Pochwa

Jajnik jest gruczołem płciowym z jednej strony łączy się z jajowodem z drugiej strony z macicą. Jego wielkość i waga są zmienne w związku z okresami miesięcznymi i ciążą.

Po okresie dojrzewania początkowo gładka powierzchnia jajników ulega zbliznowaceniu po pękniętych mieszkach jajnikowych Graffa. Jajnik składa się z kory i rdzenia. W korze znajdują się zawiązki komórek jajowych i tu odbywa się ich dojrzewanie. Mniej więcej, co 28 dni dojrzewa 1 mieszek jajnikowy, który następnie pęka z niego wydostaje się jajeczko, które wpływa do jajowodu. W opróżnionym mieszku krew z komórek osłony mieszka się namnaża tworząc ciało żółte wydzielające hormony.

Jajowód przewód ok. 12 cm ciągnący się od jajnika do macicy. Światło jajowodu ma wygląd labiryntu, jajowód kończy się przy macicy gdzie umiejscawia się zapłodnione jajo.

Macica

Jest narządem, w którym rozwija się zapłodniona komórka jajowa. Macica powiększa się w czasie menstruacji i oczywiście w czasie ciąży. Wyróżniamy w niej dno, trzon i szyjkę.

Dno macicy zwrócone jest ku górze. Macica styka się z pochwą. Cała macica jest pochylona ku przodowi w stosunku do osi macicy w związku z tym mówimy o przodozgięciu. Macicę w prawidłowym położeniu utrzymują więzadło szerokie macicy obłe, odbytniczo maciczne i pęcherzowo maciczne. Macica jest ruchoma, gdy pęcherz i odbytnica są wypełnione, macica unosi się ku górze. Błona macicy składa się z 3 warstw:

• Błony śluzowej

• Błony mięśniowej

• Błony surowiczej

Najgrubszą część stanowi błona mięśniowa, której włókna układają się spiralnie od dołu do góry i z góry na dół przeplatając się wzajemnie. Taka budowa pozwala na durzą rozciągliwość i wytrzymałość.

Pochwa

Ma postać cewy z jednej strony obejmuje szyjkę macicy od góry, od dołu otwiera się do przedsionka pochwy. Długość 8 - 10 cm, ale jest bardzo rozciągliwa. Ujście pochwy u dziewic zamknięte jest podwójnym fałdem błony śluzowej, czyli błoną dziewiczą.

Narządy płciowe zewnętrzne:

• Wargi sromowe mniejsze i większe

• Łechtaczka

• Opuszki przedsionka

• Gruczoły przedsionkowe

Łechtaczka jest tworem odpowiadającym prąciu. Nerwy unerwiające te zewnętrzne narządy to nerwy biodrowe, pachwinowe i kroczne.

Fizjologia układu płciowego

Czynność układu płciowego rozpoczyna się od 12 roku życia. W tym okresie występują objawy wzmożonej czynności narządów płciowych objawiające się cechami I i II rzędnymi.

I rzędne - rozwój narządów płciowych produkcja komórek płciowych i pojawienie się popędu płciowego.

II do drugorzędnych - pojawienie się zarostu zmiany proporcji ciała i mutacja głosu u chłopców. Czynność gruczołów płciowych u kobiet zanika ok. 50 roku życia i nosi nazwę przekwitania klimakterium. U mężczyzn andropauza utrzymuje się do bardzo późnego wieku.

Cykl mensruacyjny i cykl jajnikowy

Cykl ten trwa od 26 - 30 dni w tym czasie dojrzewa w jajeczku jajko, czyli komórka żeńska a błona śluzowa macicy przygotowuje się do zapłodnienia jaja, czyli rozpulchnia się, jest lepiej ukrwiona i gromadzi w sobie dużo wartości odżywczych. Jajko niezapłodnione umiera natomiast błona śluzowa ulega złuszczeniu, co przejawia się krwawieniem miesięcznym. Jest to tzw. okres złuszczenia trwa od 3 -5 dni po nim następuje okres wzrostowy trwający od 5 - 13 dnia cyklu.

Błona śluzowa macicy regeneruje się z komórek gruczołów macicznych.

3 Okres wydzielniczy

Od 13 - 28 dnia cyklu, czyli do następnego dnia miesiączki.

Okres wydzielniczy sprzyja zagnieżdżeniu zapłodnionego jajka.

Cykl jajnikowy jest to okres od początku rozwoju mieszka jajnikowego do wydzielenia komórki jajowej. Mieszek jajnikowy w miarę wzrostu przyjmuje postać pęcherzyka w tym samym czasie hormon płciowy folikulina przechodząc do krwi pobudza wzrost błony śluzowej. Ok. 13 dnia cyklu pęcherzyk pęka i jajo wypływa do otrzewnej skąd powinno trafić do jajowodu. Jeżeli jajo nie zostanie zapłodnione obumiera. Niezależnie od zapłodnienia bądź nie z nabłonka mieszka jajnikowego tworzy się ciałko żółte wydzielające do krwi hormon luteinę, która powoduje rozpulchnianie i odżywianie błony śluzowej macicy przygotowując ją do przejęcia zapłodnionego jaja. W tym samym czasie zaczyna rozwijać się nadzór hormonalny nad ………… pełni przysadka mózgowa, której przedni płat wydziela hormony gonadotropowe działające na jajnik a ten z kolei bodźcuje hormon mieszka jajnikowatego i ciałka żółtego do wydzielania hormonów własnych.

Obulacja czyli uwolnienie jaja z mieszka następuje pomiędzy 11 - 15 dniem ok. 13 dnia cyklu.

Zapłodnienie najczęściej ma miejsce w jajowodzie a następnie rozwijający się zarodek wędruje do jam macicy i tam zagnieżdża się w błonie śluzowej zarodek podlega podziałowi powstaje grudka wielkości owocu moreli i nazywana jest morulą, komórki ulegają zróżnicowaniu dzielą się na zewnętrzną ektodermę i wewnętrzną entodermę. W okresie późniejszym rozwija się trzeci listek, czyli mezoderma. Na zewnątrz listków powstają wody płodowe

Owodnia

Kosmówka

Omocznia

W ten sposób powstaje łożysko, które w całym okresie ciąży odżywia płód i usuwa produkty przemiany materii jest ono połączone z pępowiną. Ciąża trwa 10 miesięcy księżycowych, co w przeliczeniu na dni daje 9 miesięcy 280 dni i kończy się porodem.

Płód otoczony jest wodami płodowymi w ilości ok. 600ml. Poród rozpoczyna się okresowymi skurczami macicy, które powodują napinanie więzadeł i stopniowe rozwieranie się ujścia macicy. Główka płodu ustawiona jest stroną potyliczną do uchodu macicy.

Przed nią znajduje się część wód płodowych, które niejako torują drogę. W trakcie porodu kości czaszki przechodząc przez kanał macicy ulegają przesunięciu względem siebie. Po urodzeniu się noworodka powinny również wypłynąć wody następowe a w 3 okresie porodu powinno wyjść łożysko. Kurczący się mięsień macicy zaciska krwawiące naczynie krwionośne. Pępowinę odcinamy po ustaniu tętnienia. Okres od porodu do całkowitego powrotu narządów rodnych do stanu pierwotnego nazywamy połogiem. Noworodek przechodzi liczne zmiany przystosowawcze po raz pierwszy oddycha rozszerzając pęcherzyki płucne, co związane jest z bólem. Noworodek oddycha od 50 - 55 razy na minutę. Ciśnienie; tętno w wysokości 140 - 150 / min.

Z okresem ciąży związane jest działanie gruczołów mlecznych. Hormony jajnikowe powodują powiększenie gruczołów mlecznych, a hormon przysadki prolaktyna wpływa bezpośrednio na wydzielanie mleka.

Ssanie piersi wpływa pobudzająco na działanie gruczołów mlecznych. Przez pierwsze 3 dni gruczoły mleczne produkują tzw. siarę, która zawiera kazeinę.

____________________________________________________________

Gruczoły dokrewne

Są to narządy gruczołowate, które nie mają gruczołów wyprowadzających. Oddają wydzielinę, czyli hormony bezpośrednie do krwi mogą działać w dużym oddaleniu od miejsca powstania, zadanie ich polega na regulowaniu i koordynowaniu czynności narządów i na utrzymaniu stałości składu środowiska wewnętrznego. Pracuje w ścisłym powiązaniu z układem nerwowym jego działanie jest wolniejsze, ale dłuższe.

Gruczoły są rozrzucone w różnych częściach ciała, mają różny kształt oraz wielkość. Gruczołami wspólnymi dla obu płci jest przysadka mózgowa, tarczyca, gruczoły przytarczyczne, nadnercza i trzustka.

Natomiast różne są gruczoły płciowe

U mężczyzn jądra, u kobiet jajniki.

Gruczoły płciowe nazywamy gonadami.

Hormony …………………… i wytwarzają w ilościach bardzo małych. Pod względem chemicznym możemy podzielić na pochodne fenolu, czyli adrenalina i tyroksyna.

Hormony białkowe, czyli hormony przysadki i insulina i hormony sterydowe, czyli hormony kory nadnerczy i hormony płciowe.

Endokrynologia

Największym gruczołem dokrewnym jest przysadka mózgowa, leży u podstawy mózgu w zagłębieniu siodła tureckiego. Połączona jest z mózgiem za pomocą lejka pod względem czynnościowym pełni rolę nadrzędną w stosunku do innych narządów i ta działalność hormonów przysadkowych reguluje działalność innych gruczołów dokrewnych nosi nazwę Hormonów tropowych.

Z przedniego płata przysadki wyodrębniono następujące hormony:

• Hormon wzrostu - somatotropina

• Hormon tyreotropowy - który idzie do tarczycy

• Hormony gonadotropowe - falikulostymulina

• Hormon luteizujący - w wyniku tego jajnik wytwarza …

4. Prolaktyna

5. Adenokortykotropowy

hormon wzrostowy działa bezpośrednio na ustrój w wyniku uszkodzenia przysadki mózgowej może wystąpić karłowatość lub gigantyzm. Działanie hormonu wzrostowego polega na wykorzystaniu większości pokarmu na budowę nowych tkanek.

Nadnercza są to płaskie twory położone powyżej nerek ich część zewnętrzną stanowi kora część wewnętrzną rdzeń.

Część rdzeniowa wytwarza adrenalinę i noradrenalinę. Adrenalina działa bodźcowo na serce wzmaga jego czynność i podnosi, przyspiesza przemianę materii. Zwiększa też dopływ krwi do mięśni. Uwalnia glukozę z glikogenu w wątrobie dostarczając mięśniom dodatkowej energii. Skutkiem tego jest wzrost cukru w organizmie. Noradrenalina również działa pobudzająco na serce i układ naczyniowy poprzez wzrost ciśnienia krwi. W sytuacjach stresu i gwałtownego strachu wyrzucenie większej ilości tych dwóch hormonów powodują zblednięcie skóry i skurcz mięśni przywłosowych poprzez przesunięcie krwi z obszaru skórnego do jelitowego.

Kora nadnerczy

Wydziela ok. 30 substancji sterydowych większość z nich powstaje ze zwoju wyjściowego. Cholesterol do głównych sterydów kory nadnerczy należą hydrokortyzon, kortykosteron i aldosteron.

Hydrokortyzon wywiera wpływ na przemianę węglowodanową i chroni ustrój przed stresem.

Aldosteron reguluje gospodarkę elektrolitową, czyli działa na nerki powodując zatrzymanie sodu w ustroju z jednoczesnym wydaleniem potasu.

Kortykosteron - ma działanie podobne tylko w mniejszym nasileniu.

Płat tylny przysadki

Wydziela 2 hormony.

Hormon antydiuretyczny - regulujący odpowiednie nawodnienie moczu i oksytocynę, która w okresie ciąży działa pobudzająco i w trakcie porodu pełni rolę przyspieszającą.

Wazopresyna o działaniu podobnym do hormonu antydiuretycznego powoduje skurcz naczyń włosowatych, podwyższenie ciśnienia tętniczego krwi i parcie na mocz.

Hormon antydiuretyczny reguluje wydzielanie moczu zatrzymując wodę również w przypadku jeżeli dochodzi do dużych strat wody w przypadku np. nadmiernego pocenia się to ten hormon zatrzymuje wodę w organizmie. Reguluje gospodarkę wodną.

Natomiast jeżeli jest zwiększona ilość wody to hormon antydiuretyczny powoduje wzrost diurezy. W przypadku braku tego hormonu prowadzi do moczówki prostej, stałe pragnienie z jednoczesnym automatycznym wydzielaniem moczu, ok. 12 l / dobę. W przypadku moczówki prostej podawane są wyciągi z tylnego płata przysadki zwierzęcej lub syntetyczne ADH.

Oksytocyna działa obkurczająco na ciężarną macicę służy podtrzymaniu ciąży. Obkurcza również pęcherz gruczołów mlecznych w okresie laktacji powodując wydzielanie mleka.

Gruczoł tarczowy - jest narządem nieparzystym leżącym w przedniej części szyi przed tchawicą i krtanią. Składa się z 2 płatów bocznych i części środkowej zwanej węziną. Czasami od węziny odchodzi płat dodatkowy nazywany piramidowym. Cały gruczoł odkryty jest torebką łączno - tkankową, od której do wewnątrz części w głąb gruczołów odchodzą wyrostki dzielące ją zraziki.

Zraziki zbudowane są z pęcherzyków gruczołowych wypełnionych substancją koloidalną.

Działanie tarczycy uzależnione jest od substancji zewnętrznej, czyli jodu. Tylko w obecności jodu może wytworzyć toksynę, czyli własny hormon. Przy normalnej diecie ilość jodu dostarczona z wodą i pożywieniem wystarcza na prawidłową działalność tarczycy, przy braku jodu tarczyca ulega powiększeniu wchodzi w tzw. nadczynność, któremu może towarzyszyć wole.

Hormon tarczycy przyspiesza metabolizm wszystkich tkanek ustrojowych. Przy nadmiarze tyroksyny podwyższona zostaje przemiana materii przy jednoczesnym obciążeniu serca.

Układ krążenia zwiększonej produkcji ciepła, przyspieszone spalanie powoduje spadek wagi i sił przy normalnym lub wzmożonym łaknieniu. W przypadku zahamowania wytwarzania hormonu, bądź jego zasilania dochodzi do stanów określanych jako nadczynność bądź niedoczynność tarczycy.

Pierwotna postać nadczynności tarczycy nazywana jest chorobą Graves'a Basedov'a, towarzyszy jej wytrzeszcz oczu, powiększenie tarczycy z uwydatnieniem wola, przyspieszenie akcji serca. Niedoczynność tarczycy spowodowana niedoborem hormonu może istnieć od urodzenia i charakteryzuje się wtedy zahamowaniem wzrostu, czyli karłowatością i niedorozwojem umysłowym.

Jeżeli niedoczynność powstaje w wieku młodocianym lub u dorosłych powstanie obrzęku śluzakowatego towarzyszy temu zwolnienie wszystkich czynności ustroju: osłabienie, senność, spowolnienie mowy, obniżenie głosu. Dochodzi do powstania obrzęków na całym ciele, włosy stają się suche, łamliwe, skóra robi się szorstka, sucha, gruba i traci swoją kolorystykę (szara).

Brak hormonu tyreotropowego powoduje zanik wydzielania tarczycy albo zanik wydzielania przez tarczycę tyroksyny prowadząc do niedoczynności, poprzez nieumiejętność wychwytywania jodu z otoczenia. Zdolność wychwytywania jodu przez tarczycę wykożystuje się do określania jej stanu czynnościowego. Badanie na możliwość wychwytywania jodu nazywane jest scyntygrafią i jest to wychwytywanie jodu radioaktywnego czyli J 131 za pomocą licznika Geigera Muellera.

Gruczoły przytarczyczne.

Twory parzysta znajdujące się na tylnej powierzchni tarczycy. Czynność ich nie jest regulowana przez przysadkę mózgową ani przez układ nerwowy.

Hormon gruczołów przytarczycznych reguluje stężenie wapnia a płynie pozakomórkowym, jest ono niezbędne do prawidłowego funkcjonowania nerwów i mięśni.

Spadek poziomu wapnia w płynach ustrojowych zwiększa pobudliwość mięśni. Może doprowadzić do występowania drgawek. Usunięcie gruczołów przytarczycznych doprowadza w początkowym okresie do powstania nieskoordynowanych skurczów mięśniowych zwanych tężyczką.

Leczenie to wstrzykiwanie dożylne soli wapnia. Sole wapnia w 98% zawarte są w kościach a tylko 2% w płynach ustrojowych.

Prawidłowe działanie hormonów przytarczycznych polega na przenoszeniu zasobów wapnia związanych w kościach do płynów ustrojowych. Wiąże się to również z uwalnianiem fosforanów, które połączone są w kościach z solami wapnia.

Uwolnione związki fosforanowe muszą być wydalone z moczem.

Grasica.

Znajduje się w klatce piersiowej za mostkiem, działa w wieku dziecięcym i w grasicy wytwarzane są limfocyty. Natomiast w wieku dorosłym znajduje się w stanie zaniku.

Selekcja hormonów nadnerczy zostaje pod kontrolą przedniego płata przysadki a konkretnie produkowanego przez niego hormonu adenokortykotropowego (ACTH). Przy występowaniu stresu przyspiesza się i zwielokrotnia produkcja ACTH co z kolei powoduje zwiększenie produkcji hydrokortyzonu.

Jeżeli stężenie hydrokortyzonu osiągnie tzw. górny pułap przysadka przestaje produkować ACTH. ACTH pozostaje pod kontrolą podwzgórza znajduje się tam ośrodek czuciowy odbierający bodźce nerwowe i chemiczne z obszarów uszkodzonych ustrojów.

Nadczynność kory nadnerczy może być wrodzona, bądź wtórna, dochodzi do niej na skutek nadmiernego wydzielania ACTH z przysadki jest to tzw. zespół Cushinga dochodzi do niego najczęściej w następstwie przerostów bądź guzów kory nadnerczy bądź przysadki.

Kortyzon i hydrokortyzon zarówno w postaci syntetycznej jak i w postaci wyciągów służą do leczenia chorób goźcowych, reumatycznych, alrgicznych i kolagenowych.

Narząd wyspowy trzustki.

Wyspy Langerhansa stworzone są ze skupisk komórek nabłonkowych znajdują się 3 rodzaje komórek α, β i Y.

Komórki β wytwarzają insulinę.

Insulina - jest to hormon regulujący przemianę węglowodanową.

Węglowodany są głównym źródłem energii dla wszystkich narządów ludzkich dostarczonych za pomocą krwi.

Spadek ilości cukru jest określony jako hipoglikemia i w czasie spadku cukru jest wytwarzany z białek. Jeżeli w diecie jest zbyt dużo węglowodanów to organizm zamienia na tłuszcz i trzyma w tkankach podskórnych.

Insulina jest niezbędna do wprowadzenia glukozy do wnętrza komórek gdzie dochodzi do procesu spalania i przemiany glukozy na glikogen i tłuszcze, jeżeli zbyt mała ilość insuliny produkowana jest przez gruczoł dokrewny, czasowo lub w stanach chorobowych przewlekłych.

Cukrzyca.

To cukier wprowadzany do krwi w postaci węglowodanów nie może być przekazany do wnętrza komórek i wykorzystany przez ustrój. Jego poziom we krwi rośnie, kiedy osiągnie pułap 160 - 190 mg% pojawia się przedostanie się do moczu i dochodzi do zjawiska progu nerkowego. Zwiększa się ciśnienie osmotyczne, którego następstwem jest zwiększone wydalanie moczu i zwiększone pragnienie.

Organizm w tym czasie zastępczo czerpie energię z tłuszczu co jest niekorzystne dla zdrowia ponieważ przy spalaniu tłuszczu dochodzi do nadmiernej kwasowości, dochodzi do powstania kwasicy cukrzycowej, której następstwem jest śpiączka. Jeżeli nie podamy na czas insuliny może spowodować śmierć.

Wprowadzenie nadmiernej ilości insuliny powoduje spadek stężenia glukozy czyli wchodzimy w hipoglikemię. Jeżeli poziom cukru spadnie poniżej 50 mg% dochodzi do zaburzeń czynności OUN pod postacią drgawek, śpiączki i jeżeli w odpowiednim momencie nie podamy leku prowadzi do zgonu.

Insulina obniża poziom cukru we krwi.

Natomiast hormon sterydowy nadnerczy, hormon wzrostowy przysadki i adrenalina podnoszą poziom cukru we krwi.

Czyli cukrzyca może być spowodowana nie tylko niedoborem insuliny wytwarzanej w trzustce ale również nadmiernym wydzielaniem sterydów nadnerczy lub hormonu wzrostowego.

___________________________________________________________________________

NARZĄDY ZMYSŁÓW

Wpływy otoczenia na organizm ludzki są bardzo istotne dla jego życia.

Organizm reaguje na wiele wpływów zewnętrznych całkiem automatycznie z pominięciem naszej świadomości. Na przykład gruczoły potowe wydzielają intensywniej w czasie upałów, kiedy organizmowi grozi przegrzanie. W pochmurne, ciemne dni źrenice rozszerzają się same, by wpuścić więcej promieni świetlnych do wnętrza gałki ocznej, co poprawia zdolność widzenia. Przy jaskrawym oświetleniu bezwiednie przymrużamy oczy, broniąc się przed nadmiarem światła. Ale by posiadać świadomy kontakt z otoczeniem, człowiek powinien w tym otoczeniu się orientować. Do tego służą mu narządy zmysłów, odbierające bardzo różne

bodźce świata zewnętrznego. Dzięki nim np. potrafi odczuć, że powietrze jest zimne czy cieple i dostosować swoje ubranie do temperatury otoczenia.

Zgodnie z potrzebami organizmu, narządy zmysłów odbierają wrażenia różnego rodzaju. Na przykład narząd wzroku pozwala ocenić kształty przedmiotów. Ale proste kształty np. kształt kuli czy ołówka, możemy również ocenić dotykiem, który częściowo może zastąpić wzrok niewidomemu. Czasami jeden narząd odbiera różne wrażenia zmysłowe. Na przykład za pomocą języka możemy wyczuć smak pokarmu, jego temperaturę, jak również konsystencję lub obecność w nim ciał obcych.

Wszystkie wrażenia ze świata zewnętrznego odbieramy dzięki rozmaitym zakończeniom nerwów. Są one wrażliwe jedynie na pewne określone podniety.

Oko, np. odbiera wrażenia światła i barwy, na które ucho jest zupełnie niewrażliwe. Dotykiem czy węchem nie możemy odróżnić roztworu cukru od roztworu soli. Narządy zmysłów są rozmieszczone w sposób najbardziej odpowiadający ich zadaniom. Umieszczenie oczu w najwyżej położonej części ciała rozszerza pole widzenia, a ich położenia na przedniej części głowy pozwala na obserwację przestrzeni, leżącej przed nami w kierunku ruchu.

Rozmieszczenie uszu na bokach głowy pozwala na odbieranie dźwięków ze wszystkich kierunków, gdyż każde ucho obsługuje połowę otaczającej nas przestrzeni. Narządy smaku i powonienia są umieszczone na początku dróg pokarmowych czy oddechowych i jako analizatory pokarmu czy powietrza mogą zasygnalizować ich przydatność a nie szkodliwość dla organizmu. W tych wypadkach mogą one wywołać niedopuszczenie pobieranych substancji do dalszych odcinków.

Ogólnie znanymi narządami zmysłów są: narząd wzroku, słuchu, równowagi, smaku, węchu i dotyku. Narządy słuchu i równowagi rozpatrujemy zwykle łącznie ze względu na ich wspólne położenie w kości skroniowej.

Narząd wzroku

Jest najbardziej złożonym narządem zmysłu. Pozwała nie tylko na odróżnienie barwy, ale i natężenie światła. Ze względu na specjalna budowę możemy jednocześnie widzieć wyraźnie przedmioty dalekie i bliskie. Możemy widzieć w jasny dzień, ale odróżniamy również kształty przedmiotów o zmierzchu, chociaż przestajemy już widzieć barwy. Oko może ocenić przestrzenne kształty przedmiotów, jak również szacować ich odległość. Dzięki wybitnej ruchliwości gałki ocznej możemy śledzić przedmioty w czasie bardzo szybkiego ruchu.

Narząd wzroku składa się z oka (oculus) i jego narządów dodatkowych. W skład oka wchodzi gałka oczna (bulbus oculi) związana z nerwem wzrokowym (n. opticus). Narządy dodatkowe stanowią aparat ruchowy gałki ocznej, narząd ochronny i narząd łzowy.

Gałka oczna ma kształt zbliżony do nieco spłaszczonej kuli. Przednia część jest bardzo wypukła. Najbardziej wysunięte ku przodowi i tyłowi punkty gałki noszą nazwę biegunów. Linia łącząca bieguny nosi nazwę osi optycznej. Linię stanowiącą największy obwód gałki w płaszczyźnie czołowej nazywamy równikiem gałki. Od tylnej powierzchni gałki odchodzi gruby pęczek włókien nerwowych tworzących nerw wzrokowy. Ściany gałki tworzą trzy błony - włóknista, naczyniowa i wewnętrzna. Błony te otaczają jej wnętrze, w części tylnej wypełnione są półpłynną masą galaretowatą zwaną ciałem szklistym a w części przedniej - cieczą wodnistą. Części te są oddzielone od siebie tęczówką, posiadającą otwór, zwany źrenicą, za którym leży soczewka oka. Soczewka jest zawieszona na obwódce rzęskowej połączonej z ciałem rzęskowym, które ma zdolność napinania i zwalniania obwódki.

Warstwę zewnętrzną stanowi błona włóknista, jej przednia część przezroczysta to rogówka, tylna biaława to twardówka. Rogówka jest całkiem przejrzysta, co jest niezbędnym warunkiem widzenia. Nie posiada naczyń krwionośnych, które by przeszkadzały w przechodzeniu światła do wnętrza gałki ocznej, natomiast jest bogato unaczyniona czuciowo. Jest bardzo wrażliwa na dotyk, wysychanie, uszkodzenia mechaniczne i podrażnienia chemiczne. Dzięki jej wrażliwości występują odruchy obronne, jak zamykanie powiek, łzawienie i inne.

Przejrzystość rogówki jest zachowana jedynie w środowisku wodnym, dlatego też jest ona stale zwilżana płynem łzowym, rozprowadzanym przez powieki przy ich ruchach. Zmiany chorobowe mogą powodować jej zmętnienie.

Twardówka jest silną błoną, stale napiętą przez panujące we wnętrzu gałki ciśnienie. Dzięki niemu gałka zachowuje swój kształt, co jest niezbędnym warunkiem dobrego widzenia. W tylnej części twardówki znajduje się powierzchnia pokryta otworkami, zwana polem sitowym, przez które przechodzą pęczki włókien nerwu wzrokowego. U dzieci ma odcień niebieskawy, u dorosłych jest biaława, w wieku starczym przybiera barwę żółtawą dzięki odkładaniu się tłuszczu.

Pod błoną włóknistą leży błona naczyniowa, silnie ukrwiona, zapewniająca ukrwienie siatkówki oka. Do rogówki przylega ciało rzęskowe, złożone z promieniście ułożonych fałd. Znajduje się w nim mięsień rzęskowy, odgrywający główną rolę w procesie nastawności. Przy skurczu tego mięśnia, oko widzi wyraźnie rzeczy bliskie, natomiast zwolnienie jego napięcia nastawia oko na przedmioty dalsze. Tęczówka stanowi przednią część błony naczyniowej, nazwę swą zawdzięcza barwie. W środku tęczówki znajduje się okrągły otwór zwany źrenicą. Otwór ten zmienia swoją średnicę pod wpływem leżących w tęczówce mięśni (zwieracz źrenicy i rozszerzacz źrenicy). Błona wewnętrzna gałki (siatkówka) jest jej warstwą światłoczułą. Składa się z warstwy barwnikowej i warstwy mózgowej. Warstwa mózgowa - tylna - odbiera fale świetlne. Największa wrażliwość na barwy i światło występuje w miejscu przez, które przechodzi oś wzrokowa (plamka żółta). Warstwa barwnikowa pochłania światło, stąd źrenice są zawsze czarne. W części tylnej siatkówki znajduje się brodawka nerwu wzrokowego, od której odchodzą pęczki włókien nerwowych tworzących nerw wzrokowy. Gałkę oczną wypełniają: część tylną -ciało szkliste, zbudowane z tkanki galaretowatej. Między ciałem szklistym a tęczówką jest komora tylna oka, a między tęczówką a rogówką - komora przednia. Obie komory są wypełnione płynem, zwanym cieczą wodnistą. Soczewka, załamująca promienie świetlne, położona do tyłu od tęczówki, zbudowana jest z przezroczystych włókien tkanki łącznej. Dzięki swej specjalnej budowie soczewka posiada nastawność; dzięki działaniu mięśnia rzęskowego torebka soczewki może się spłaszczać lub uwypuklać, co pozwala na precyzyjne oglądanie przedmiotów bliskich i dalekich. Czynność akomodacji jest zależna od wieku. Po 40 roku życia soczewka stopniowo traci swą elastyczność i występuje starowzroczność. Widzi się lepiej przedmioty odległe, do oglądania przedmiotów bliskich potrzebne są okulary korygujące wzrok. W wyniku wydłużenia lub skrócenia gałki ocznej, obraz będzie powstawał przed siatkówką lub za nią: krótkowzroczność i dalekowzroczność. Przy nieprawidłowej budowie rogówki - człowiek widzi dobrze linie pionowe a linie poziome są załamane lub odwrotnie (astygmatyzm). Wchodząc z jasnego pomieszczenia do ciemnego nie widzimy otaczających nas przedmiotów, dostrzegamy je po pewnym czasie. Dzieje się tak dzięki maksymalnemu rozszerzeniu źrenic jak również dzięki nagromadzeniu się w pręcikach związku białka z wit.A, zwanego purpurą wzrokową lub rodopsyną, która powstaje w pręcikach w ciemności. Przy dobrym oświetleniu rodopsyna ulega rozkładowi. Jeżeli organizm cierpi na brak wit.A w pręcikach nie może powstawać dostateczna ilość rodopsyny - ślepota zmierzchowa „kurza ślepota”.

Dzięki temu, że człowiek widzi dwoma oczami nieco odmienne obrazy, powstaje u niego w OUN nakładanie się tych obrazów, dając wrażenie przestrzenne. Również nastawienie oczu na widziany przedmiot pozwala na ocenę odległości. W widzeniu barwnym mogą nastąpić pewne zakłócenia — daltonizm. Najczęściej nie odróżnia się barwy czerwonej od zielonej.

Gałka oczna jest chroniona przed szkodliwymi wpływami świata zewnętrznego poprzez powieki, brwi i rzęsy. Błona śluzowa pokrywająca wewnętrzną powierzchnię powiek nosi nazwę spojówki. Gałka oczna, w szczególności rogówka musi być chroniona przed wysychaniem, aby zachować przejrzystość. Potrzebnego płynu dostarcza gruczoł łzowy, leżący pod górną ścianą oczodołu. Ciecz łzowa składa się głównie z wody z domieszką soli kuchennej. Płyn łzowy po zwilżeniu gałki ocznej zostaje odprowadzony z worka spojówkowego przez kanaliki łzowe do worka łzowego. Przy nadmiernym wydzielaniu płynu łzowego, jego nadmiar wypływa z oczodołu w postaci łez. W czasie snu gruczoł łzowy nie działa.

Narząd słuchu i równowagi

Narządy te leżą w kości skroniowej. Narząd słuchu, odbierający fale głosowe, łączą się z otoczeniem, natomiast narząd równowagi jest całkowicie zamknięty w puszce kostnej.

Narząd słuchu ucho, jest przystosowany do odbierania drgarń fal powietrza przesyłania podniet do mózgu, który dzięki ośrodkowi słuchu przetwarza je na wrażenia dźwiękowe. Małżowina uszna i przewód słuchowy składają się na ucho zewnętrzne. Szkielet małżowiny jest zbudowany z mocnej i niełamliwej chrząstki sprężystej, przewód słuchowy jest wyścielony skórą, posiadającą włosy i zaopatrzony w gruczoły, wydzielające woszczek. Koniec jego jest zamknięty błoną bębenkową, która stanowi granicę z uchem środkowym. Ucho środkowe składa się z wypełnionej powietrzem jamy bębenkowej, zawieszonych w niej kosteczek słuchowych i trąbki słuchowej. Jama bębenkowa łączy się z komórkami powietrznymi, leżącymi w wyrostku sutkowym kości skroniowej. Z błoną bębenkową zrasta się młoteczek, który łączy się stawem z kowadełkiem, połączonym również stawowo ze strzemiączkiem. Łańcuch kosteczek słuchowych służy do przeniesienia drgań błony bębenkowej na płyn, wypełniający przedsionek i przestrzenie wewnętrzne ślimaka. Błona bębenkowa. może swobodnie drgać jedynie wtedy, gdy ciśnienie powietrza w jamie bębenkowej jest zrównane z ciśnieniem atmosferycznym. Przy starcie samolotu i szybkim jego wznoszeniu ciśnienie w jamie bębenkowej jest wyższe niż zewnętrzne, powoduje to chwilowe upośledzenie słuchu. Powietrze wychodzi przez trąbkę słuchową i ciśnienie się wyrównuje. Przy lądowaniu samolotu następuje zjawisko odwrotne. Ruchy połykania ułatwiają wentylację błony bębenkowej. Zakończenia nerwu słuchowego znajdują się w ślimaku. Człowiek słyszy dźwięki o częstości od 16 drgań do 20000 drgań na sekundę. Im większa częstotliwość drgań, tym wyższy jest ton. Ośrodek słuchu mieści się w płatach skroniowych mózgu.

Narząd równowagi znajduje się w uchu wewnętrznym poza ślimakiem i składa się z dwóch narządów. Jeden mieści się w kanałach półkolistych i odbiera wrażenia ruchów głowy. Drugi jest położony w łagiewce i woreczku i jest właściwym narządem równowagi. Narządy te otacza błędnik kostny, w którym zawieszony jest błędnik błoniasty. Ruchy głowy odbywają się w płaszczyznach zasadniczych i w takich płaszczyznach leżą też kanały półkoliste. Przy ruchach głowy śródchłonka przesuwa się w odpowiednich kanałach półkolistych i pobudza zakończenia nerwowe. Ponieważ głowa towarzyszy ruchom ciała, więc wszystkie jego ruchy są rejestrowane przez kanały półkoliste. Układ nerwowy ośrodkowy na drodze odruchów mięśniowych wprowadza niezbędną korektę postawy ciała dla zachowania jego równowagi.

Narząd smaku

Narządem smaku jest język, w którym leżą zakończenia nerwów smakowych (twarzowego i językowo-gardłowego). Zakończenia te znajdują się również i poza językiem; na łukach podniebiennych, na podniebieniu miękkim, na nagłośni i w niektórych miejscach ściany gardła. Zmysł smaku jest pobudzany przez podniety chemiczne. Pobudzać zakończenia smakowe mogą ciała rozpuszczalne w wodzie, ciała nierozpuszczalne smaku nie mają. Zakończenia nerwowe leżą w brodawkach smakowych tworzących kubki smakowe. Każda komórka smakowa jest zakończona małym włoskiem, zwanym pręcikiem smakowym. Rozróżniamy cztery zasadnicze smaki: słodki, gorzki, słony i kwaśny. Inne smaki powstają przez łączenie w/w i przez dołączenie do nich wrażeń węchowych, czyli zapachów jak również wrażeń dotykowych, pochodzących z jamy ustnej. Każdy rodzaj smaku jest odbierany przez inne kubki smakowe: słodki i słony odbierają receptory leżące na końcu języka i w jego przedniej części, po bokach języka kwas a u nasady języka gorycz.

Narząd powonienia

Powonienie jest ściśle związane ze zmysłem smaku, są jednak od nich wrażliwsze. Wrażenia węchowe są odbierane przez komórki węchowe, znajdujące się w okolicy węchowej błony śluzowej nosa. Komórki węchowe przesyłają stany pobudzenia do mózgu drogą nerwów węchowych, przechodzących z jamy nosowej do jamy czaszki przez otwory blaszki sitowej. Nerwy te dochodzą z każdej strony do opuszki węchowej, leżącej na podstawie mózgu. Od opuszki węchowej prowadzi pasmo węchowe kierujące włókna nerwowe do ośrodków węchowych. Zapachy są powodowane przez cząsteczki związków chemicznych, odrywające się od ciała wydającego zapach i unoszące się w powietrzu. Cząsteczki te nie mogą bezpośrednio zadziałać na zakończenia nerwowe. By wywołać wrażenie węchowe, muszą one trafić na błonę śluzową okolicy węchowej i rozpuścić się w wydzielinie tej błony. Powonienie szybko przyzwyczaja się do odczuwanych zapachów.

Czucia skórne

Skóra odbiera wrażenia pięciu rodzajów, a mianowicie dotyku, ciśnienia, bólu, ciepła i zimna. Wrażenia te są odbierane przez różnie ukształtowane zakończenia nerwowe tworzące ciałka dotykowe, ciałka wrażliwe na temperaturę itp. Ciałka te nie są równomiernie rozłożone na powierzchni skóry. Im gęściej są one umieszczone w skórze czy błonie śluzowej, tym wrażliwsze jest to miejsce. Nerwy prowadząc wrażenia dotykowe biegną do rdzenia i mózgowia, gdzie te wrażenia zostają uświadomione.

47

---