Zaburzenia lękowe i somatomorficzne (charakterystyka, rodzaje, uwarunkowanie, terapia)

1. Zaburzenia lękowe

1. Rodzaje wg ICD-10:

- zaburzenia lękowe w postaci fobii (agorafobia, fobie społeczne, specyficzne [izolowane] postacie fobii, inne zaburzenia lękowe w postaci fobii, zaburzenia lękowe w postaci fobii BNO)

- inne zaburzenia lękowe (zaburzenia lękowe z napadami lęku [epizodyczny lęk napadowy], zaburzenia lękowe uogólnione, zaburzenia depresyjne i lękowe mieszane, inne mieszane zaburzenia lękowe, inne określone zaburzenia lękowe, zaburzenia lękowe, nieokreślone)

- zaburzenie obsesyjno kompulsyjne (zaburzenie z przewagą myśli czy ruminacji natręctw, zaburzenie z przewagą czynności natrętnych [natrętne rytuały], myśli i czynności natrętne, inne zaburzenia obsesyjno- kompulsyjne, zaburzenia obsesyjno- kompulsyjne nieokreślone)

3. Zaburzenia lękowe wg DSM-IV:

Zespół pani z agorafobią lub bez agorafobii

- zespół paniki: wielokrotne epizody silnego strachu o gwałtownym początku (panika), których przynajmniej część ma nieoczekiwanych charakter. Epizody paniki trwają przeciętnie 10-20 min, sprawiają cierpienie, jest się po nich wyczerpanym i czuje się lęk [„osad lęku”] (taki stan utrzymuje się od 30 min do kilku godzin)

- zespół paniki z agorafobią: (często się tak zdarza) to napady paniki, po których występują zachowania unikające, szczególnie dotyczące środków transportu publicznego i miejsc publicznych. W niewielkiej liczbie przypadków napady paniki nie poprzedzają unikających zachowań agorafobicznych.

- agorafobia: strach przed znalezieniem się w miejscu publicznym, z którego może być trudno uciec, a nawet strach przed doznaniem krzywdy, kiedy przebywa się samemu w domu. W zależności od obiektów wzbudzających strach, unikanie „niebezpiecznych” sytuacji może dotyczyć jednego lub kilku miejsc, ale też w skrajnych przypadkach może obejmować niemal wszystkie miejsca i towarzystwo niemal wszystkich ludzi.

1. Panika wg DSM-IV:

* ataki muszą się powtarzać, a dana osoba musi się obawiać kolejnego ataku lub jego

konsekwencji przez co najmniej miesiąc

* muszą gwałtownie pojawiać się co najmniej cztery z trzynastu objawów, takich jak krótki

oddech, palpitacja serca, pocenie się, zawroty głowy, depersonalizacja, poczucie

nierzeczywistości sytuacji, lęk przed śmiercią, szaleństwem lub utratą panowania nad sobą

* ataki są często nieoczekiwane lub" niesygnalizowane" w tym sensie, że sytuacja, w której

następują, nie daje ku nim żadnego bezpośredniego powodu

* niekiedy napady paniki występują w określonych sytuacjach

* natężenie ataku słabnie w ciągu kilku minut

* poważnie upośledza społeczne i fizyczne funkcjonowanie jednostek (w stopniu

porównywalnym z wielką depresją) i może prowadzić do zaostrzenia się wielu chorób

somatycznych

2. Epidemiologia (wg National Comorbidity Survey):

- 3,5% dorosłych mieszkańców USA cierpiało na zespól paniki z agorafobią i bez niej, w którymś momencie swojego życia, przy czym 1,5%cierpiało zarazem na agorafobie

- 5% miało objawy agorafobii bez paniki, podobnie jak fobie, występuje częściej w młodszych pokoleniach

- początek: 15-24 r. ż. (gł mężczyźni), ale może również rozpocząć się po 30, czy 40 r.ż. (gł u kobiet)

- ok. dwukrotnie częściej dotyka kobiety niż mężczyzn

- im poważniejsza postać agorafobii, tym bardziej rośnie przewaga kobiet wśród ogółu cierpiących (80% dotkniętych najpoważniejszymi formami stanowią kobiety), co tłumaczy się czynnikami socjokulturowymi

- 80-90%pacjentow przypomina sobie przykre wydarzenie życiowe poprzedzające pierwszy atak paniki

- 7-30% ludzi zdarza się co najmniej jeden atak w ciągu, życia, ale nie przekształca się on w chorobę

(największe ryzyko zachorowania dotyczy osób snujących katastroficzne myśli)

3. Uwarunkowania:

* czynniki biologiczne:

- Klein - ataki paniki są reakcjami alarmowymi wywołanymi przez zaburzenia biochemiczne; ich przyczyną może być nadmierna wrażliwość osób cierpiących na zespół paniki na wzrost poziomu dwutlenku węgla w mózgu - adaptacyjny "alarm przeciwuduszeniowy" (hipoteza niepotwierdzona). Ale: Klein zwraca także uwagę na chorobę zwaną „wrodzony zespół hipowentylacyjny” (Klątwa Odyny) - uważa ją za odwrotność problemu związanego z nadmierną czułością detektorów „przeciwuduszeniowych” (osoby nie są wrażliwe na tlenek węgla).

- panikę wywołuje wiele środków farmakologicznych i nie można wyodrębnić jednego mechanizmu

neurobiologicznego odpowiedzialnego za ataki paniki.

- elektrostymulacja miejsca sinawego u małp wywołuje reakcje przypominające atak paniki; małpa, u której to miejsce uległo zniszczeniu nie okazuje strachu, nawet w obliczu realnego niebezpieczeństwa; niektóre środki farmakologiczne powszechnie w leczeniu ataków paniki - trojpierścieniowe leki przeciwdepresyjne, impiramina oraz inhibitory monoaminooksydazy osłabiają działanie norepinefryny; możliwe jest, że zaburzenia jej działania w miejscu sinawym powodują ataki paniki

- związek miedzy atakami paniki a centralną istotą szarą okołowodociągową: serotonina może wpływać hamująco na działanie norepinefryny w istocie szarej oraz miejscu sinawym, neutralizując gwałtowne przypływy norepinyfryny podczas ataku paniki.

- lęk związany z uczuciem, ze kolejny atak może się zdarzyć odpowiada układ limbiczny, który ma liczne połączenia z układem sinawym; powtarzana stymulacja układu limbicznego wyładowaniami napięcia z miejsca sinawego (atak paniki) może obniżać próg pobudzenia lęku w układzie limbicznym.

- unikanie przedmiotu fobii, występujące w przypadku agorafobii, jest zjawiskiem uwarunkowanym, kontrolowanym przez płaty przedczołowe.

* czynniki poznawcze

- teoria Clark: „ataki paniki są rezultatem błędnego, katastroficznego interpretowania niektórych doznań somatycznych”; czynniki wywołujące panikę mają prawie zawsze charakter wewnętrzny; osoby chore częściej doszukują się zagrożeń w wieloznacznych sygnałach płynących z organizmu i łatwiej zapamiętują sygnały zagrożenia, zwracają również szczególną uwagę na informacje wzbudzające lęk, zwłaszcza, te dotyczące zagrożenia zdrowotnego i znakomicie wyczuwaj a bicie swojego serca

- Goldstein, Chambless - "lęk przed lękiem "- przeczulenie na punkcie sygnałów płynących z organizmu, będących oznaką, że może nadejść lęk, który sam się potęguje; następnie lęk ten generalizuje się na miejsca, w których się pojawia i chorzy w sposób typowy dla agorafobii zaczynają unikać tych miejsc (wczesna teoria).

- Beck, Emery, Greenberg oraz Clark - Poznawczy Model Paniki

(osoby cierpiące z powodu napadów paniki są niezwykle wyczulone na sygnały z organizmu i często interpretują je w sposób skrajnie pesymistyczny. Tworzy się spirala napięcia, której kulminacją staje się atak paniki; cały proces odbywa się zazwyczaj poza świadomością. Ataki nie pojawiają się znikąd, są jedynie wyzwalane automatycznymi myślami, które mogą, ale nie muszą być świadome)

4. Leczenie:

- techniki psychologiczne, farmakologiczne lub ich połączenie

- przed wprowadzeniem terapii poznawczo-behawioralnej główna metoda leczenia paniki (i agorafobii) polegała na kontrolowanym, stopniowym kontakcie z wywołującym strach bodźcem (umiarkowanie skuteczne)

- terapia poznawczo-behawioralna: obejmuje dwa elementy -> zidentyfikowanie nieprzystosowawczych przekonań i zastąpienie ich poprawnymi i korzystnymi przekonaniami, oraz, w celu ułatwienia tych zmian poznawczych, przeprowadzanie ćwiczeń polegających na kontakcie z zagrażającymi bodźcami

- farmakoterapia: benzodiazepiny (Xanax) - niewielka skuteczność; przeciwdepresanty (inhibitory monoaminooksydazy, środki trojpierścieniowe oraz inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny) - nie powodują uzależnienia, jednak zaczynają działać dopiero po kilku tygodniach, powodują skutki uboczne (suchość w ustach, nieostre widzenie, zakłócenie popędu seksualnego)

- z niektórych badań wynika, że leczenie farmakologiczne prowadzone równolegle z terapią behawioralną lub poznawczo- behawioralną osłabia działanie tej ostatniej

Fobia społeczna

- fobia: uporczywy, silny lek przed konkretnymi przedmiotami lub sytuacjami, które nie stanowią realnego zagrożenia. W momencie kontaktu z przedmiotem fobii często pojawia się reakcja walki lub ucieczki; fizjologiczna i behawioralna reakcja jest często identyczna z tą, która towarzyszy rzeczywiście przerażającej sytuacji.

- fobia społeczna: jednostka skarży się na silny wszechogarniający strach odczuwany w sytuacjach społecznych, szczególnie wtedy, gdy inni ją obserwują. Dzieli się na:

* specyficzną (przejawia się lekiem przed konkretnymi sytuacjami; ale jeśli osoba ma wykonać daną czynność w samotności - nie ma z tym problemu)

* uogólnioną (charakteryzuje się lękiem przed większością sytuacji społecznych)

- fobia społeczna - lęk społeczny (stosowane zamiennie)

- osoby cierpiące na fobię społeczną m.in.: unikają wystąpień publicznych, unikają jedzenia i picia w miejscach publicznych, nie odzywają się w towarzystwie innych, unikają rozmów, zwłaszcza z osobami, które są dla nich autorytetem, nie mogą pracować, gdy ktoś na nich patrzy

- w sytuacji ekspozycji u osoby z fobią społeczną mogą wystąpić objawy somatyczne, m.in: czerwienienie się, kołatanie serca, drżenie rąk, nadmierna potliwość, duszność, nudności, szumienie w uszach, zaburzenia mowy (np. drżenie głosu), zawroty głowy.

1. Wg DSM-IV rozpoznaje się ją, gdy:

• występują obawy, że słowa lub działania mogą spowodować upokorzenie bądź zawstydzenie,

• narażenie się na ekspozycję społeczną lub nawet samo myślenie o niej powoduje wystąpienie lęku oraz objawów somatycznych,

• obawy przed upokorzeniem bądź zawstydzeniem są nieuzasadnione lub nadmierne,

• występuje unikanie sytuacji wywołujących lęk oraz odczuwanie silnego stresu podczas narażenia na ekspozycję społeczną,

• odczuwalne jest cierpienie spowodowane unikaniem sytuacji społecznych,

• występują problemy społeczne i zawodowe

2. Epidemiologia:

- najczęściej pojawia się w okresie dojrzewania (pierwsze objawy zwykle między 17 a 30 rż)

- częściej kobiety

- średnio cierpi 7-9% społeczeństwa, jednak wyniki badań nie są jednoznaczne i mogą być różne w różnych kulturach

3. Etiologia:

- wyjaśnienie ewolucyjne: Ohman - lęki i fobie społeczne są produktem ubocznym hierarchii pozycji społecznych, które występują u wielu zwierząt, m. in. u naczelnych)

- czynniki neurobiologiczne: obniżony potencjał przyłączania się dopaminy do receptorów dopaminergicznych D₂ , prawodpodobnie patologicznie niższa aktywność układu dopaminergicznego wobec aktywności układu współczulnego u osób chorujących

- czynniki genetyczne: jeśli u jednego z bliźniąt rozwinie się fobia społeczna, to prawdopodobieństwo wystąpienia tego zaburzenia u drugiego z bliźniąt jest wyższe względem pozostałej populacji o 30 - 50%; ryzyko wystąpienia u dziecka tego zaburzenia znacznie się zwiększa, gdy u jednego z rodziców stwierdzono występowanie fobii społecznej

- czynniki poznawcze:

* Beck: ludzie cierpiący na fobię społeczna spodziewają się odrzucenia i złej oceny ze strony innych, co prowadzi do poczucia zagrożenia w obecności innych ludzi, na skutek działania schematów zagrożenia osoby cierpiące na fobie społeczną są przewrażliwione na punkcie najmniejszych sygnałów krytycznej lub negatywnej oceny,

* Clark i Wells: osoby takie spodziewają się po sobie" niewłaściwych i nieakceptowanych zachowań, które doprowadzą do odrzucenia przez innych, utraty pozycji i poczucia własnej wartości", co uruchamia proces samospełniającego się proroctwa

* poczucie braku kontroli (prowadzi często do uległości i braku asertywności, charakteryzujących ludzi cierpiących na fobię społeczną; osoby cierpiące na fobie społeczną mają bardzo słabe poczucie kontroli nad własnym, życiem)

Model fobii społecznej wg Clark i Wells (za: Trzcińska)

4. Leczenie:

- farmakoterapia: Beta-blokery(Inderal): pomagają opanować objawy peryferyjnego pobudzenia autonomicznego; przeciwdepresanty: inhibitory monoaminooksydazy oraz inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny; anksjolityki

- systematyczna desensytyzacja

- terapia poznawczo-behawioralna (b. skuteczna):

(tabelka z wikipedii, ale wszystko się zgadza :p za: Trzcińska)

Fobie specyficzne

- fobia specyficzna: skrajnie silny, wszechogarniający określony strach przed obiektem lub miejscem; charakteryzuje się silnym lękiem wywołanym przez określony przedmiot lub sytuację,

który jest niewspółmierny do realnego niebezpieczeństwa; przymus unikania sytuacji wzbudzającej lęk; chory zdaje sobie sprawę z irracjonalności swego lęku

- efekt inflacji: u kogoś, kto zaczął odczuwać silny lęk przed samochodami wskutek wypadku

samochodowego, może rozwinąć się fobia, jeśli następnie zostanie napadnięty, nawet jeśli ten napad nie ma nic wspólnego z samochodami

1. Wg DSM-IV:

- wyraźny, stały, nadmierny lub nieuzasadniony strach, wywołany przez obecność bądź antycypowanie wystąpienia określonego obiektu lub sytuacji (np. lot samolotem, wysokość, zwierzęta, otrzymanie zastrzyku, widok krwi)

- ekspozycja na bodziec fobiczny prawie zawsze wywołuje natychmiastową reakcję strachu, która może przybrać formę związaną z daną sytuacją lub sprowokowaną przez nią napadu paniki (u dzieci strach może przejawiać się w postaci płaczu, złego zachowania, zastygania, przylegania)

- osoba rozpoznaje, że strach jest nadmierny lub nieuzasadniony (dzieci ta cecha może nie występować)

- sytuacja(-e) fobiczne są unikane albo znoszone z intensywnym lękiem lub przykrością

- unikanie, lękowa antycypacja lub złe samopoczucie w sytuacjach wywołujących strach znacząco przeszkadzają w normalnym życiu

- u osób przed 18 r.ż. trwa co najmniej 6 miesięcy.

- lęk, napad paniki, fobiczne unikanie związane z określonymi przedmiotami lub sytuacjami nie można lepiej wytłumaczyć innymi zaburzeniami psychicznymi takimi jak np.: zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne, PTSD, fobia społeczna

2. 5 podstawowych rodzajów fobii wyszczególnionych w DSM-IV:

1. zwierzęca

2. związana ze środowiskiem naturalnym

3. krew/zastrzyk/rana

4. sytuacyjna

5. nietypowa

(na tej stronie można znaleźć przedziwny spis fobii: http://peb.pl/zabawne-grafiki-zdjecia-i-prezentacje/53139-lista-fobii.html ;))

3. Epidemiologia:

- kobiety 16%

- mężczyźni 7%

- ok. 90-95% osób cierpiących na zoofilię to kobiety

- w wypadku fobii na punkcie zranienia i zastrzyku stosunek ten wynosi mniej niż 2:1

- początki:

* dzieciństwo - zoofobia, fobia na punkcie zranienia, zastrzyku, wysokości, wody (chłopcy zazwyczaj z niej wyrastają)

* dojrzewanie, próg dorosłości - klaustrofobia, agorafobia

- ponad polowa ludzi cierpiących na nią przynajmniej przez pewien okres w życiu cierpi również na inne zaburzenia lękowe;

* ok. 40% cierpi również na depresję;

* ok. 1/3 nadużywa alkoholu w celu zmniejszenia lęku i dodania sobie odwagi

4. Etiologia:

- warunkowanie klasyczne

* strach powstaje na skutek warunkowania -> dowody potwierdzające tą tezę pochodzą z 6 źródeł: badań laboratoryjnych nad wzbudzaniem strachu u zwierząt; badań strachu powstającego w czasie walki; obserwacji klinicznych; badań nad strachem u dzieci; obserwacji związanych ze stosowaniem terapii awersyjnej; skutków działania traumatycznych bodźców

* ALE istnieją też dowody sprzeczne z tym postulatem: niewytwarzanie się u ludzi strachu w sytuacjach, które powinny powodować warunkowany strach; trudności w wywołaniu reakcji strachu u osób w warunkach laboratoryjnych; kliniczne relacje osób cierpiących na fobie, które nie są w stanie przypomnieć sobie wiążących się z fobiami doświadczeń warunkowania

* 58% chorych na fobie wymieniała jako przyczyny swej choroby traumatyczne

przejścia (szczególnie dentyści, klaustrofobia i wypadki)

- warunkowanie zastępcze

* 17% chorych wskazało na warunkowanie zastępcze jako przyczynę fobii

- czynniki genetyczne i temperamentalne

* Kagan: dzieci zahamowane w wieku 21 miesięcy są bardziej narażone na rozmaite

fobie specyficzne w wieku 7,8 lat, niż dzieci niezahamowane

* podwyższone ryzyko zapadalności na fobie specyficzne(ale nie społeczne ani napady paniki!) stwierdzono u krewnych w pierwszej linii tych ludzi, którzy sami cierpieli na fobie specyficzne.

* Istnieją 2 rodzaje czynników genetycznych:

1. stymulujący umiarkowaną, dziedziczną skłonność do zapadania na dowolną fobie specyficzną,

2. stymulujący umiarkowaną dziedziczna skłonność do zapadania na określony rodzaj fobii specyficznej

- czynniki ewolucyjne: naczelne oraz ludzie mają skłonność do natychmiastowego kojarzenia pewnego typu obiektów - takich jak węże, pająki, woda, zamknięta przestrzeń - z niebezpieczeństwami, jednak skłonność ta jest nie tyle wrodzona, co łatwo nabywana i bardzo trudna do wyeliminowania.

5. Leczenie:

- kontrolowane kontakty z przedmiotem lękotwórczym lub sytuacją

- systematyczna desensytyzacja lub formy leczenia polegające na stopniowym nasilaniu kontaktu z bodźcami lękotwórczymi bez uciekania się do relaksacji oraz technik wyobrażeniowych (np. modelowanie)

Zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne (OCD)

- zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne: powtarzanie celowych, stereotypowych czynności, takich jak kompulsyjne mycie rąk, oraz (lub) ciągłe powracanie niechcianych, natrętnych, niekacpetowanych lub odrażających myśli, którym jednostka się opiera

- obsesje: trwałe powracanie myśli, obrazów, lub bodźców odczuwanych jako niepokojące; cechy:

* Intruzywność - pojawienie się obsesji najczęściej jest prowokowane przez zewnętrzne bodźce; wdzierają się one do świadomości wbrew woli osoby, a ich obecność

przerywa aktywność psychiczną lub ją zaburza

* Nieakceptowalność - jest spowodowana głównie obecnością negatywnych emocji

towarzyszących obsesjom

* Subiektywny opór - osoba, która doświadcza obsesji, czuje się zmuszona do walki z

nią, chcąc ograniczyć jej dominację w świadomości; w związku z powyższym stosuje

różne strategie kontroli

* Egodystoniczność - odzwierciedla stopień, w jakim tematyka obsesji pozostaje w

opozycji lub odwrotnie - odpowiada osobistemu postrzeganiu siebie, własnych

kluczowych wartości, ideałów oraz zasad moralnych.

* rodzaje wzorów myślowych: obsesje, przeżuwanie myślowe i rytuały myślowe (serie czynności myślowych)

* najczęstsze rodzaje przymusowych myśli:

a.. Lęk przed zakażeniem

b.. Lek przed skrzywdzeniem siebie i innych

c.. Patologiczne wątpliwości

Najczęstsze wątki:

a.. Potrzeba symetrii

b.. Obsesje seksualne

c.. Obsesje na punkcie religii

d.. Na punkcie agresji

- komulsje: powtarzające się zachowania lub akty psychiczne, które są podejmowane w celu redukcji niepokoju. Główne cechy kompulsji to:

* powtarzalność i stereotypowy charakter

* subiektywne poczucie przymusu ich wykonywania

* zmniejszone poczucie dowolnej kontroli nad nimi

* uzyskanie dzięki nim przejściowej redukcji niepokoju.

Kompulsje są częściowo akceptowane, choć mimo wszystko postrzegane jako nadmierna i

wyolbrzymiona odpowiedź na poprzedzającą je obsesję. Kompulsje występują również u osób zdrowych, najczęściej pod postacią sprawdzania, porządkowania, mycia, magicznych zachowań oraz unikania określonych przedmiotów lub sytuacji.

* rodzaje czynności: kompulsywne rytuały motoryczne, przymus unikania

* rodzaje przymusowych czynności: 5 typów

a.. Czyszczenie

b.. Sprawdzanie

c.. Powtarzanie

d.. Rozkazywanie/organizowanie

e.. Liczenie

+ u niektórych dotyczą stałych punktów dnia ‐ niezwykle powolne ubieranie się/jedzenie ‐ powolność obsesyjna

1. Wg DSM-IV:

- występowanie objawów w postaci obsesji (myśli natrętnych) lub/i kompulsji (czynności

natrętnych)

- chory postrzega swoje objawy jako przesadne, nadmierne i pozbawione sensu. OCD ze

słabym wglądem: przez znaczną część trwania aktualnego epizodu chory nie postrzega

swoich objawów jako przesadnych, nadmiernych i pozbawionych sensu

- powyższe objawy przysparzają choremu wielu zmartwień, zajmują mu wiele czasu (ponad

godzinę dziennie), w znacznym stopniu wpływają na jego normalną, codzienną aktywność

zawodową lub szkolną, funkcjonowanie w społeczeństwie oraz relacje z innymi ludźmi

- zawartość tematyczna obsesji i kompulsji nie odpowiada objawom charakterystycznym dla

innych zaburzeń (Oś I). Jeśli obecne są inne zaburzenia (Oś I), to objawy obsesyjno-kompulsyjne nie są ściśle ograniczone do tych, które w danej chorobie występują stale

- zaburzenia te nie są wynikiem przyjmowania substancji, np. leków, lub innych stanów

chorobowych.

2. Epidemiologia:

- ryzyko zachorowania wynosi 1,2-2,5 % w populacji ogólnej

- mężczyźni i kobiety chorują jednakowo często

- zazwyczaj pojawiają się w okresie dzieciństwa (7-8 lat) i dorastania, ale także wśród dorosłych w wieku pomiędzy 24. a 35. rokiem życia

- u mężczyzn częściej pojawiają się obsesje o charakterze seksualnym oraz dotyczące

porządku i symetrii, u kobiet zaś dotyczące brudu oraz o charakterze agresywnym

3. Etiologia:

- wg psychoanalityków: osoba nie poradziła sobie z konfliktem w edypalnej fazie rozwoju i cofnęła się do fazy analnej. Jeśli rodzice byli zbyt surowi w treningu czystości i krzyczeli, to wzbudzili złość, poczucie winy i wstyd zw. z potrzebami fizjologicznymi. 4 mechanizmy, które się uruchomiły się z tego powodu: izolacja (oddzielenie niebezpiecznej myśli od emocji), przemieszczenie (zastąpienie groźnej myśli/czynności na inną), reakcja upozorowana (myślenie i działanie przeciwne do rzeczywistych uczuć), anulowanie (staranie się o przebaczenie za pomocą przymusowej czynności)

- wg behawiorystów: teoria uczenia się zakłada, że obsesje i kompulsje są próbą obniżenia poziomu lęku, a sposób neutralizacji lęku, jako skuteczny, ulega utrwaleniu

- wg psychologów poznawczych: zgodnie z charakterystyką schematów poznawczych, osoby z OCD cechuje dążenie do bycia kompetentnymi, osiągającymi sukces, chcą unikać dezaprobaty własnej i otoczenia oraz podnieść zaniżone poczucie własnej wartości. Nieuniknione błędy i niepowodzenia w osiąganiu ideałów prowadzą do samokarania i potępienia. Objawy rytuał-obsesja dają złudzenie zapobiegania niekorzystnym wydarzeniom.

- przyczyny genetyczne: najbardziej uwarunkowane genetycznie ze wszystkich zaburzeń lękowych. Istnieje związek z Zespołem Tourette'a, choroby charakteryzującej się tikami nerwowymi i motorycznymi (krewni chorych na to często mają OCD).

- przyczyny biologiczne: zaburzenia pracy mózgu:

* nadaktywność metabolizmu orbitalnej kory przedczołowej, jądra ogoniastego i kory okrężnej

* u niektórych nieprawidłowości w funkcjonowaniu zwojów podstawy

* hipoteza o znaczeniu ciała prążkowanego, uczestniczącego w przygotowaniu reakcji

behawioralnych. Wadliwe interakcje tej struktury z pewnymi obszarami kory prowadzą do ich

nadaktywności. Myśli normalnie hamowane zostają wyzwolone: agresja, seks, higiena i

zagrożenie.

* rola serotoniny:

a.. skuteczność clomipramina - Anafranilu, leku podobnego do trójpierścieniowych antydepresyjnych (które też działają, ale słabiej)

b.. w przeciwieństwie do innych zaburz. lękowych, to dobrze reaguje na serotoninę (czyli leki podnoszące jej poziom)

c.. hipoteza wyjaśniająca: OCD wynika z podwyższonej aktywności serotoniny i podwyższonej wrażliwości niektórych struktur mózgowych. Długotrwałe podawanie clomipraminy/Prozacu zmniejsza wrażliwość niektórych receptorów serotoniny.

4. Leczenie:

- terapia behawioralna polegająca na kontrolowanym kontakcie z czynnikiem lękotwórczym i blokowaniem przymusowej reakcji (najlepsza)

- terapia farmakologiczna umiarkowanie skuteczna, problemem nawroty po

odstawieniu leków

- w najcięższych przypadkach operacje - zniszczenie tkanki mózgowej w jednym z

obszarów zw. z chorobą.

Zespół lęku uogólnionego

- zespół lęku uogólnionego: uporczywy, nadmierny, nierealistyczny lęk przed potencjalnym nieszczęściem, takim jak strata finansowa, choroba, niepomyślne wydarzenia dotyczące własnych dzieci, albo też przed kombinacją wszystkich tych nieszczęść

1. Kryteria:

- nadmierny lęk lub obawy przed przyszłymi wydarzeniami, występujący często (częściej występuje niż nie występuje) przez okres co najmniej 6 miesięcy, dotyczący codziennych aktywności (szkoła, praca itd)

- osoba nie jest w stanie poradzić sobie z objawami i ich kontrolować.

- lęk lub obawy są związane z trzema (lub więcej) symptomami, wymienionymi poniżej (a przynajmniej niektóre z tych symptomów są częste - częściej występują niż nie występują - w okresie co najmniej 6 miesięcy):

* niepokój, nerwowość lub podekscytowanie

* łatwe męczenie się

* drażliwość

* napięcie mięśniowe

* problemy z zasypianiem, wstawaniem lub niespokojny sen/ niewysypianie się

* problemy z koncentracją lub uczucie pustki w głowie

- do symptomów można również zaliczyć nudności, wymioty i przewlekłe bóle żołądka

2. Epidemiologia:

- dotyka ok.3% ludności w ciągu roku i 5% w ciągu całego życia

- dotyka częściej kobiety, niż mężczyzn

- 60-80% pacjentów twierdzi, że lęk towarzyszy im przez cale życie

- towarzyszą mu często choroby umieszczone na osi I oraz inne choroby na tle lękowym

(szczególnie zespół paniki z agorafobią, fobia społeczna i fobie specyficzne oraz okazjonalne

ataki paniki), łagodna depresja, a także przewlekły niepokój

3. Etiologia:

- przyczyny psychologiczne:

* na zespól uogólnionego lęku oraz jego utrzymywanie wpływa kilka czynników poznawczych

* wydarzenia nieprzewidywalne, nad którymi nie mamy żadnej kontroli, wywołują natychmiastowy lęk i wyrabiają podatność na lękowe reakcje w przyszłości

* wykształcone w początkowym okresie życia schematy zachowania w dziwnych i niebezpiecznych sytuacjach sprzyjają rozwojowi automatycznych myśli skupionych na ewentualnych zagrożeniach

*ciągły lęk zwraca uwagę na sygnały ewentualnego zagrożenia, bądź wpływa na takie interpretowanie sygnałów wieloznacznych, czemu nie towarzyszy jednak równie dobre ich opamiętywanie

- przyczyny biologiczne:

* prawdopodobnie zachodzi umiarkowane dziedziczenie

* wyodrębniono gen mający związek z lękiem i nerwicami oddziałuje on na tzw. transporter zwrotny serotoniny, ale umożliwiając otaczającym ją komórkom nerwowym reagowanie na nią (jednak

zależność miedzy nim a neurotyzmem zaledwie 4%)

* ludzie o wysokim poziomie lęku wydają się mieć funkcjonalny niedobór GABA, za pomocą którego mózg ludzki kontroluje lęk w sytuacji napięcia; leki benzodiazepinowe wydają się zmniejszając lęk, pobudzając aktywność GABA w obszarach mózgu związanych ze stanami lękowymi, np. układzie

limbicznym uogólniony lęk, czy napięcie lękowe są rozproszone, wiążą się z działaniem układu

limbicznego oraz neuroprzekaźnika GABA, a także z serotoniną

4. Leczenie:

- farmakoterapia: Azaspirony (buspiron) - nie uzależnia, jednak działa dopiero po kilku tygodniach; antydepresanty (niektóre)

- terapia poznawczo-behawioralna - głęboka relaksacja, restrukturyzacja myśli

- Ogólna skuteczność leczenia ok.60-70%

b) zaburzenia somatomorficzne (zaburzenia występujące pod postacią somatyczną)

1. Rodzaje wg ICD-10:

- zaburzenia somatyzacyjne, zaburzenia występujące pod postacią somatyczną niezróżnicowane, zaburzenia hipochondryczne, zaburzenia [dysfunkcje] autonomiczne występujące pod postacią somatyczną (serce i układ krążenia, górny odcinek przewodu pokarmowego, dolny odcinek przewodu pokarmowego, układ oddechowy, układ moczowo-płciowy, inny narząd lub układ), uporczywe bóle psychogenne, inne zaburzenia występujące pod postacią somatyczną, zaburzenia występujące pod postacią somatyczną nieokreślone

2. Definicja:

Zaburzenia somatoformiczne- stany charakteryzujące się skargami na dolegliwości fizyczne lub ułomności występujące bez jakichkolwiek dowodów fizycznej patologii, które mogłyby je potwierdzić.

3. Wzorce somatoformiczne:

1. Zaburzenie somatyzacyjne

2. Hipochondria

3. Zaburzenie bólowe

4. Zaburzenie konwersyjne

5. Nieokreślone zaburzenia somatoformiczne (trwa co najmniej pół roku, nie spełnia kryteriów konkretnego zab. somatoformicznego)

6. Zaburzenia obrazu ciała (wyobrażanie defektów we własnym wyglądzie)

Zaburzenie somatyzacyjne

- charakteryzuje się wielorakimi skargami na długotrwałe schorzenie fizyczne mające swój początek przed 30 r.ż.

- 10x częściej u kobiet

- DSM- IV zawiera listę 4 rodzajów i poziomów objawów. W wszystkie muszą być obecne przynajmniej w minimalnym stopniu, by usprawiedliwić diagnozę zaburzenia somatyzującego:

* 4 objawy bólu: pacjent musi opowiedzieć historię doświadczania bólu z uwzględnieniem przynajmniej 4 rożnych miejsc lub funkcji.

* 2 objawy żołądkowo- jelitowe: pacjent musi opowiedzieć historię przynajmniej 2 objawów poza bólem występującym w układzie trawiennym, takich jak nudności, wzdęcia, biegunka, wymioty, itp.

* 1 objaw seksualny: przynajmniej jeden objaw z układu reprodukcyjnego poza bólem, np. oziębłość seksualna lub dysfunkcja, nieregularna miesiączka, itp.

* 1 objaw pseudoneurologiczny: 1 objaw- poza bólem- sugerujący stan neurologiczny, np. różne symptomy sugerujące uszkodzenie sensoryczne lub motoryczne, zaburzenia świadomości lub pamięci.

- niepewna etiologia:

* powiązanie z antyspołecznym zaburzeniem osobowości

* uwarunkowania genetyczne

* związki z dezorganizacją rodziny (np. nadużycia)

* typowe dla niższej klasy społeczno-ekonimicznych

Hipochondria

- po 30stce

- charakterystyczna dla niej nienaturalna troska o zdrowie

- koncentracja na konkretniej grupie objawów a nie na ich nadmiarze

- różnorodne i uparcie podtrzymywane skargi na potencjalną chorobę somatyczną, pomimo braku jakichkolwiek dowodów.

- niepokój nie ustaje mimo zapewnień lekarzy, że jest się zdrowym

- przekonanie, że wykryte objawy oznaczają prawdziwą chorobę- nie symulują

- może być ujmowana jako pewien rodzaj niezbędnej komunikacji interpersonalnej, a także jako zaburzenie obejmujące nienormalne zainteresowanie chorobą.

- hipohodnrycy m.in. mają problemy z precyzyjnym opisem objawów. często pilnie studiują czasopisma medyczne, chorują na każdą nową chorobę, nie czują strachu czy lęku przed swą chorobą, nie wykazują utraty czy zakłóceń funkcji sensor. motor. ani trzewnych, ich skargi nie mają charakteru dziwacznych urojeń (typu `gnicie od środka'), uważają że zasługują na więcej uwagi i troski oraz że nie powinno się od nich oczekiwać, że będą się zachowywali jak zdrowi ludzie

- ich historia życia zawiera więcej urazów psychicznych przemocy i nadużyć seksualnych

Zaburzenie bólowe

- jego objawem jest skarga na ból o dostatecznie długim trwaniu i ostrości, by spowodować znaczące zagrożenie dla życia przy braku obiektywnych cech patologii medycznej, która wyjaśniałaby doświadczenie bólu i obserwowane zachowanie.

- DSM- IV podaje 2 diagnozy:

* zaburzenie bólowe powiązane z czynnikami psychologicznymi

* zaburzenie bólowe powiązane zarówno z czynnikami psychologicznymi, jak i ogólnym stanem fizycznym.

- częściej diagnozowane u kobiet i pacjentów psychiatrycznych

- poziom odczuwanej intensywności bólu zależy od aktualnego poziomu stresu

- osoby z przeważającym psychogennym zaburzeniami bólowym mogą obrać styl życia inwalidy

Zaburzenie konwersyjne

- dawniej histeria

- bez żadnej patologii organicznej pojawiają się objawy jakiegoś uszkodzenia fizycznego lub utraty kontroli. Zaburzona osoba nie zna źródeł ani znaczenia objawu fizycznego.

- 3 kategorie objawu:

* sensoryczne- mogą w nich brać udział wszystkie zmysły

* motoryczne- mogą charakteryzować się różnorodnymi objawami, np. konwersja paralityczna, drżenie , tiki, ściągnięcie mięśni, sztywność stawów, afonia, mutyzm

* trzewne - pozornie spowodowane zmianami w funkcjonowaniu organów wewn., np. „płuca w gardle”, uczucie dławienia, ataki kaszlu lub kichania, trudności z oddychaniem, zimne i wilgotne kończyny.

- Kilka kryteriów rozróżniających zaburzenia konwersyjne od prawdziwych schorzeń somatycznych:

* obojętność, w której pacjent opisuje swój problem w bardzo rzeczowy sposób, nie okazując niepokoju, czy lęku właściwego osobie z paraliżem ręki lub utratą wzroku.

* częste niedopasowanie dysfunkcji do objawów konkretnej choroby czy tez symulowanego zaburzenia.

* selektywna natura dysfunkcji

* pod hipnozą lub narkozą objawy można zazwyczaj usunąć, zmienić lub wprowadzić ponownie sugestią terapeuty.

- rozwoju zaburzenia konwersyjnego następuje typowy ciąg wydarzeń:

1. pacjent doświadcza chęci ucieczki od nieprzyjemnej sytuacji

2. pragnie zachorować, by jej uniknąć

3. w wypadku dodatkowego lub długotrwałego stresu zaczyna mieć objawy jakiejś choroby somatycznej.

4. Przyczyny zaburzeń somatoformicznych:

- czynniki biologiczne ( niewielki wpływ genetyczny na te zaburzenia, ale obserwowana zgodność rodzinna w zachowaniach somatoformicznych może być wynikiem podpatrywania somatyzujących rodziców lub rodzeństwa.)

- czynniki psychospołeczne (problemom tym towarzyszą często inne zaburzenia psychiczne, głównie depresja i zaburzenia lękowe)

- czynniki społeczno- kulturowe (częstsze

występowanie w innych kulturach np. Chiny - bezpośrednie wyrażanie emocji jest nie

do przyjęcia - zamiast tego: neurastenia)

5. Leczenie:

- zaleca się ostrożność w stosowaniu interwencji medycznych

- pacjent często odmawia poddania się terapii

- leki uspokajające i przeciwdepresyjne

- najlepszym leczeniem brak leczenia

- udzielanie wsparcia

- zalecenia częstych wizyt u lekarza i badań

- prognozy na całkowite wyleczenie jedynie dla zaburzenia konwersyjnego i zespołów bólowych

- terapia behawioralna i poznawczo-behawioralna polegająca na eliminowaniu źródeł zysków wtórnych

---