Temat 2 - Elementarne procesy poznawcze - wrażenia i spostrzeżenia

1. Pojęcie wrażeń i ich podział

WRAŻENIA SPOSTRZEŻENIA

Jest to najprostsza forma poznania Jest to proces poznawczy, który

rzeczywistości. Można je pojmować polega na odzwierciedleniu

jako odzwierciedlenie w świadomości świadomości całokształtu danego

jakiejś pojedynczej własności przedmiotu przedmiotu lub zjawiska

lub zjawiska, np. barwy, dźwięku, zapachu, oddziałującego na nasze narządy

ciepła, czy też zimna. zmysłowe

Anatomiczno - fizjologiczny podział wrażeń

Eksteroreceptory, czyli odbieranie receptorów z zewnątrz			Interoreceptory, czyli odbieranie receptorów z wewnątrz
Telereceptory, czyli odbieranie receptorów z zewnątrz, ale na pewną odległość	Kontaktoreceptory, czyli odbieranie tych receptorów z zewnątrz, które mają z nami bezpośrednią styczność
WRAŻENIA			WRAŻENIA
wzrokowe słuchowe węchowe bólowe	dotykowe smakowe ciepła i zimna bólowe		organiczne równowagi mięśniowo-ruchowe bólowe

Zaburzenia receptorów wzrokowych to, np.

* Daltonizm => czyli ślepota barw (jednej z podstawowych barw)

* Achromatopsja => zaburzenia w widzeniu barw... Osoba chora na tę dolegliwość widzi tylko barwy czarne i białe.

* Barwy Achromatyczne => paleta barw od bieli, poprzez szary, aż do czerni

* Barwy Chromatyczne => jest to cała reszta paleta barw

2. Wrażliwość i czułość

1. Absolutny próg wrażenia => Jest to minimalna wielkość bodźca konieczna do jego odbioru, do doznania choćby ledwo dostrzegalnego wrażenia

2. Wrażliwość => Między wrażliwością, czyli zdolnością do doznawania wrażeń, a absolutnym progiem wrażliwości zachodzi stosunek odwrotnie proporcjonalny. Oznacza to, że im mniejszy absolutny próg wrażenia, tym większa jest wrażliwość na daną kategorię bodźców.

3. Czułość =>Jest to zdolność do odczuwania niewielkich różnic między bodźcami. Minimalną różnicę między podnietami, które wywołują odrębne wrażenia nazywamy:

4. Próg Różnicy => Między czułością, a progiem różnicy zachodzi stosunek odwrotnie proporcjonalny, tzn. im mniejszy próg różnicy, tym subtelniejsze różnicowanie bodźców i tym większa czułość.

3. Właściwości procesów spostrzegania i ich podział

WŁAŚCIWOŚCI	PODZIAŁ
Wyróżniamy: Stałość spostrzeżeń => polega ona na tym, że mimo zmiany warunków spostrzegania, spostrzegamy jako stałe, pewne cechy przedmiotu, np. barwa, kształt, czy kolor. Złudzenia => Wyróżniamy cztery rodzaje złudzeń: złudzenia długości Złudzenie wielkości Złudzenia, tzw. „Figury na tle” Złudzenie patologiczne, tzw. halucynacje	Spostrzeżenia podzielić możemy na: Monosensoryczne => jest to odbieranie tylko jednego z bodźców, np. wzrokowego Polisensoryczne => ten typ spostrzegania występuje częściej, niż Monosensoryczny. Jest to jednoczesne odbieranie bodźca słuchowego i wzrokowego, np. podczas oglądania telewizji. Specyficzne Niespecyficzne

4. Rola słowa i schematów poznawczych w spostrzeganiu

1. Apercepcja => Jest to zależność procesów spostrzegania od doświadczenia człowieka, jego zainteresowań i nastawień emocjonalnych.

2. Schemat poznawczy - zasób pojęć/wiedzy/doświadczenia człowieka => Jest to wewnętrzny obraz organizujący i ukierunkowujący czynność i jego wyniki.

5. Uwaga i jej rodzaje

1. Uwaga => jest to mechanizm redukcji nadmiaru informacji. Mówiąc prościej uwaga jest mechanizmem dzięki, któremu spostrzegamy tylko część bodźców docierających do organów zmysłów, np. przypominamy tylko część informacji zakodowanych w pamięci, uruchamiamy tylko jeden z wielu możliwych procesów myślenia i wykonujemy tylko jedną z wielu możliwych do wykonania reakcji. Wyróżniamy cztery funkcje uwagi:

• Selektywność => jest to zdolność do wyboru jednego bodźca, źródła stymulacji lub ciągu myśli, kosztem innych, np. Colin Cherry zauważył, że podczas przyjęcia nie słyszymy większości wypowiedzi, a koncentrujemy się tylko na tym, co mówią do nas najbliżsi sąsiedzi. Dzięki tej funkcji jesteśmy w stanie wykonywać większość codziennych czynności, np. słuchać wykładu, czytać książkę lub wybierać produkty w supermarkecie, mimo nieustannego działania konkurencyjnych źródeł informacji, takich jak hałas, przypadkowo zasłyszana rozmowa lub własne natrętne myśli.

• Czujność => jest to zdolność do długotrwałego oczekiwania na pojawienie się ściśle określonego bodźca, zwanego sygnałem, a ignorowania pozostałych bodźców zwanych szumem, np. żołnierz na warcie musi być zdolny do natychmiastowego zareagowania na najmniejszy sygnał zagrożenia, mimo, że wcześniej przez kilka godzin „nic się nie działo”. Trudność jakiej musi sprostać mechanizm uwagi polega na tym, że szum działa nieustannie „usypiając czujność” natomiast sygnały działają rzadko i w nieoczekiwanych momentach.

• Przeszukiwanie => jest to proces aktywny, polegającym na systematycznym badaniu pola percepcyjnego, w celu wykrycia obiektów spełniających założenie kryterium, np. przeszukujemy stronicę podręcznika, by sprawdzić, czy jest tam coś napisane o uwadze lub o lęku; urzędnik pocztowy przeszukuje plik listów, aby sprawdzić, czy wszystkie są prawidłowo opłacone; Mamy tu zatem do czynienia ze zjawiskiem „selektywnej uwagi wzrokowej”. Podstawowym czynnikiem utrudniającym przeszukiwanie jest obecność bodźców zakłócających, czyli dystraktorów. Efektywność i czas poszukiwania pola percepcji wzrokowej zależą od szukanego sygnału i wzajemnego podobieństwa samych dystraktorów.

• Kontrola czynności jednoznacznych => Człowiek prawie zawsze wykonuje wiele czynności w tym samym czasie, np. gotując słucha wiadomości, lub słuchając wykłady robi notatki. W większości wypadków jednoczesne wykonywanie kilku czynności nie pociąga za sobą negatywnych skutków. Problem pojawia się wtedy, gdy przynajmniej jedna z jednoczesnych czynności staje się bardziej wymagająca, np. sporządzanie notatki podczas wykładu może przekroczyć nasz możliwości, jeśli wykład jest trudny, źle przygotowany lub wygaszany w obcym języku.

1. Rodzaje uwagi

UWAGA SELEKTYWNA

UWAGA PODZIELNA

Teoria uwagi selektywnej próbuje odpowiedzieć na pytanie, jak działa filtr selekcjonujący bodźce, a w szczególności- czy filtr ten jest umiejscowiony we wczesnych, czy też późniejszych etapach przetwarzania informacji. Do najlepiej uzasadnionych teorii selektywności uwagi należą koncepcje równoległej i szeregowej integracji cech Triesman'a. Zakłada ona, że pojedyncze cechy obiektów są odbierane automatycznie (jest to tzw. etap przeduwagi). Później następuje etap integracji pojedynczych cech w konkretny obiekt. Niektóre procesy integracji działają automatycznie i równolegle, zwłaszcza, gdy jedną z integrowanych cech jest ruch przedmiotu. Większość cech podlega jednak integracji szeregowej, która jest powolna i wymaga wysiłku.

Do najlepiej uzasadnionych koncepcji uwagi podzielnej należy teoria zasobów Kahneman'a. Teoria ta zakłada, że istnieje niespecyficzna energia mentalna (zasoby uwagi), przydzielona poszczególnym czynnościom wg ich ważności lub pilności. Tylko czynności nieautomatyczne wymagają zasobów uwagi. Ponadto niektóre czynności nic nie zyskują na przydzieleniu im zasobów, ponieważ jakość ich wykonania determinowana jest konkretnymi danymi, a nie zasobami.

TEMAT 3 - Wyobrażenia i procesy pamięci

Pojęcie wyobrażenia i spostrzeżenia

WYOBRAŻENIA SPOSTRZEŻENIA





Jest to wywołany w świadomości obraz przedmiotu Jest to proces poznawczy, który polega na odzwierciedleni

lub sytuacji, które w danej chwili nie oddziałują świadomości całokształtu danego przedmiotu lub zjawiska na narządy zmysłowe człowieka, opierający oddziałującego na nasze narządy zmysłowe

się na uprzednio poczynionych spostrzeżeniach

i fantazji. Gdy wyobrażenia mają charakter

wspomnieniowy, są to wyobrażenia odtwórcze. Natomiast gdy dotyczą one treści nierzeczywistej (bez charakteru wspomnieniowego, określane są jako twórcze lub fantazje.

Podział wyobrażeń => Wyobrażenia są zjawiskami, które cechują się dużą naocznością. Introspekcyjne są bardzo podobne do spostrzeżeń. Zawierają niemal wszystkie cechy, które występują w spostrzeżeniach, jednakże jest między nimi pewna różnica. W wyobrażeniach zawartych jest więcej informacji na temat barwy, kształtu, wzajemnego położenia różnych elementów składających się na reprezentację przedmiotu. Istnieją również wyobrażenia angażujące inne modalności, np. słuchowe, dotykowe, węchowe czy smakowe. Badania wykazały, że wyobrażenia wzrokowe występują znacznie częściej niż pozostałe. Wyobrażenia są zwykle mniej dokładne niż spostrzeżenia.

Wyobrażenia twórcze => są efektem intencjonalnych działań podmiotu. Niekiedy motywem do ich tworzenia są ograniczone możliwości pamięci. Wyobraźnia tworzy wtedy brakujące elementy wyobrażenia, budując prawdopodobny obiekt. Najczęściej jednak określenie „twórcze” odnosi się do całości wyobrażenia, a nie do jego elementów składowych. Niekiedy w wyobrażeniach twórczych napotykamy obiekty stanowiące kombinację cech innych obiektów, np. Sfinks i Pegaz. Istnieją również wyobrażenia oderwane od rzeczywistości. Proces ten określa się również mianem fantazjowania lub „tworzeniem czegoś z niczego”. Wyobrażenia takie pojawiają się w umyśle twórcy przystępującego do malowania, komponowania czy pisania. Operacje wykonywane przy tworzeniu wyobrażeń twórczych mają charakter transmorficzny, tzn. występują w nich przejścia między różnymi modalnościami zmysłowymi. Jeśli natomiast wyobrażenia twórcze ograniczają się do jednej modalności, to dotyczą one przypisywania elementom obrazu nowych właściwości, np. animacji, czy inwersji barwnej.

Wyobrażenia odtwórcze => cechują się dużą wiernością wobec właściwości realnie istniejących obiektów. Od spostrzeżeń różnią się tym, że możemy je przywoływać w dowolnym momencie, niezależnie od materialnej obecności obiektu. Natomiast w wypadku spostrzeżeń konieczna jest obecność obiektu zewnętrznego. Relacja między spostrzeżeniem, a wyobrażeniem odtwórczym przedstawia się następująco - do powstania wyobrażenia potrzebne jest najpierw spostrzeżenie danego obiektu, sceny, itp. Dopiero po utrwaleniu obiektu w pamięci potrafimy go stamtąd przywołać, tzn. stworzyć wyobrażenie. Dzieki temu jesteśmy w stanie stworzyć tak wyraziste wyobrażenie czegoś, że mamy poczucie fizycznej obecności danego przedmiotu. Szczególnym przypadkiem tych wyrazistych wyobrażeń są obrazy ejdetyczne. U większości ludzi wyobrażenia odtwórcze są mniej dokładne niż obrazy ejdetyczne. Brakuje im pewnych szczegółów, obecnych w obrazie pierwotnym.

Wyobraźnia i jej rodzaje

Wyobraźnia => Jest to proces psychiczny umożliwiający przetwarzanie wyobrażeń. Proces przekodowania informacji zapisywanej w kodzie obrazowym może przyjmować postać:

Izomorficzną => ma miejsce wtedy, gdy przekształcenia zachodzą w obrębie tej samej modalności zmysłowej, np. wzrokowej, czy słuchowej.

Transmorficzną => ma miejsce wtedy, gdy przekształcenia zachodzą między modalnościami i gdy przekształcenia percepcji obiektu, czy obiektów, a także relacji między nimi mogą występować jedno lub wielokrotnie.

Charakterystyka wyobraźni => może opierać się na jej funkcjach, bądź też uwzględniać operacje wyobrażeniowe wykorzystywane w tworzeniu wyobrażeń. Charakterystyka ta, nie wyjaśnia jednak mechanizmu zjawiska wyobraźni, ani samego jej fenomenu. Podstawą do wyodrębnienia poszczególnych funkcji pełnionych przez wyobraźnię w procesie organizacji działania, są mechanizmy przekształceń, np.

Funkcja imitacyjna i akomodacyjna - opiera się na przekształceniach izomorficznych

Funkcja kreatywna, mnemiczna, symulacyjna i kompensacyjna - opierają się na przekształceniach transmorficznych

Charakterystyka wyobraźni po kątem form operacji wyobrażeniowych najczęściej odnosi się do operacji wykonywanych w „kodzie ikonicznym”, czyli do wyobraźni wizualnej. Większość operacji wyobrażeniowych wykonywanych w kodzie ikonicznym opiera się na:

zmianie proporcji między poszczególnymi elementami obrazu (np. reintegracja, perseweracja, majoryzacja, hiperbolizacja, translokacja)

przemieszczanie pierwotnego obrazu (np. rotacja, kompresja czasu, inwersja przestrzeni)

przypisaniu nowych właściwości elementom obrazu (np. animacja, inwersja barwna, eskalacja czasu, metamorfoza)

Charakterystyczne cechy wyobrażeń, pozwalające odróżnić je od spostrzeżeń lub halucynacji:

wysoki stopień podobieństwa pomiędzy realnym obiektem, a obrazem konstruowanym w wyobraźni

świadomość, iż obiektu będącego przedmiotem wyobrażenia nie ma w danym momencie w zasięgu zmysłów

mniejsza wyrazistość obrazu, jego niestabilność, pulsowanie, słabe nasycenie barw

konieczność wykorzystania dodatkowych zasobów uwagi, potencjalnie ograniczająca dynamikę innych funkcji psychofizycznych

pierwszoplanowy obiekt wyobrażenia, np. melodia, zapach, czy postać, jest bardziej wyeksponowana niż towarzyszące mu tło.

Problem relacji między wyobrażeniami, a spostrzeżeniami => Wyobrażenia nie mogą być pojmowane jedynie jako „obrazy w umyśle”, czy „umysłowe fotografie”, lecz jako zapisane w kodzie analogicznym „jednostki reprezentujące przedmioty oraz ich cechy, które mogą być odtwarzane w pamięci jako wyobrażenia określonych cech, scen, zdarzeń. Wyobrażenia pojmowane są jako „pojedyncze akty poznawcze, które same w sobie, a nie z uwagi na ich umiejscowienie w systemie innych aktów czy operacji poznawczych, dają wiedzę o swoim przedmiocie poznania”. Oznacza to, że istnieje jakościowa różnica między wyobrażeniem i spostrzeżeniem, a tym samym między wyobraźnią i spostrzeganiem. Relacje między wyobrażeniem, a wyobraźnią jest taka sama jak między spostrzeżeniem a spostrzeganiem. Zarówno wyobraźnia, jak i wyobrażenia są procesami psychicznymi, a ich efekty są odpowiednio wyobrażane i spostrzegane.

Czym jest pamięć => jest to proces odpowiedzialny za rejestrowanie, przechowywanie i odtwarzanie doświadczenia. W pamięci mogą być przechowywane informacje dotyczące biologicznej struktury organizmu, indywidualnej przeszłości jednostki oraz właściwości świata, w jakim ta jednostka żyje. Zwykle przyjmuje się, że pamięć jest zarejestrowana w mózgu jej nosiciela, choć obok pamięci jednostkowej istnieje także pamięć zbiorowa, która jest rejestrowana i przechowywana w odmienny sposób. Doświadczenie może być przechowywane w naszej pamięci przez dłuższy lub krótszy czas, może był łatwiej lub trudniej dostępne lub może przyjmować bardzo zróżnicowane formy. Pamięć ze względu na przechowywane doświadczenia jest bardzo podobna do pisma. Ponadto w pamięci człowieka możemy znaleźć elementy podobne do piktogramów, tzn. są to obrazy osób, przedmiotów lub sytuacji, z którymi kiedyś się zetknęliśmy. Możemy także znaleźć odpowiedniki niektórych hieroglifów, które są abstrakcyjnymi znakami oznaczającymi pojęcia. Wreszcie w naszej pamięci możemy odnaleźć coś co jest odpowiednikiem liter, czyli znaków, które dopiero w połączeniu ze sobą tworzą sensowną i zrozumiałą całość.

Fazy (wg Endel'a Tulving'a) i analiza procesów pamięciowych

Spostrzeganie => Aby coś zapamiętać musimy to coś najpierw spostrzec. Spostrzeżenia mają zawsze charakter obrazowy. W kolejnej fazie następuje zmiana spostrzeżenia. Następuje:

Ślad pamięciowy => różni się on od spostrzeżenia nie tylko dokładnością i wiernością, ale niekiedy również sposobem przechowywania informacji. Poza tym mogą być przechowywane w kodach dyskretnych, które nie mają charakteru obrazowego.

Rekodowanie => polega ono na modyfikowaniu dotychczasowych zawartości pamięci przez informacje później docierające do jednostki. Występuje ono wielokrotnie. Nowe informacje są analizowane ze względu na dotychczasowe zasoby pamięciowe, a jeśli zawierają nowe elementy, zostają wbudowane w istniejące już systemy wiedzy.

Ślad rekodowany => jest następnie przechowywany w pamięci.

Wydobywanie => jest procesem wyboru. Pojawia się bodziec uruchamiający zasoby pamięciowe. W stronę pamięci kierowane są pytania, przy czym z reguły bywają one tak skonstruowane, że zawierają informacje ograniczające zakres możliwych odpowiedzi. Proces wydobywania informacji z pamięci, jest efektem interakcji informacji zarejestrowanej w śladzie pamięciowym z informacją zawartą w pytaniu. Jednostka poszukuje w swoich zasobach pamięciowych informacji, które spełniałyby kryteria zawarte w pytaniu. Inaczej mówiąc szuka dopasowania między śladami pamięciowymi, a pytaniami adresowanymi do pamięci. Jeśli jednostka znajdzie odpowiednie dopasowanie, proces wydobycia kończy się sukcesem, a jego wynik wprowadzany jest wprowadzany jest do pamięci świadomej.

Decyzja => jednostka następnie podejmuje decyzję, czy ujawnić zawartość swojej pamięci poprzez określone zachowania. Decyzja ta nie zawsze musi być pozytywna, ponieważ mogą istnieć różnego rodzaju ograniczenia sytuacyjne, np. groźba ze strony gangu, kierowana pod adresem świadka. W razie rozstrzygnięcia pozytywnego zawartość pamięci zostaje ujawniona w zachowaniu, np. udziela się odpowiedzi na pytanie lub wykonuje dobrze wyuczoną czynność. Informacja zawarta w zachowaniu może później stać się przedmiotem spostrzegania przez jednostkę i cały cykl pamięciowy zaczyna się od początku.

Fazy procesu pamięciowego nie są uporządkowane wyłącznie liniowo, ale ich uporządkowanie ma także formę cykliczną. Dlatego wyróżniamy dwa rodzaje cyklów pamięciowych:

Cykl Mały => związany jest z wielokrotnym odtwarzaniem informacji, które w ten czy inny sposób powiązane są z dotychczasową wiedzą danej jednostki. Procesy pamięciowe podlegają procesom kontroli. Sprawdzają one, czy informacja, która dotarła do jednostki, była już wcześniej zarejestrowana w jej pamięci. Jeśli nie wówczas poszukiwane są informacje, które mogłyby wiązać się z danym faktem. Mały cykl może występować w dwóch postaciach.

Nowe informacje mogą docierać do jednostki niezależnie od tego, czy jednostka była nimi zainteresowana, czy nie.

Jednostka sama poszukuje nowych informacji, ponieważ są one potrzebne. Pojawia się wówczas proces eksploracji, który może dostarczać informacji, ponieważ są one potrzebne.

Cykl duży => wiąże się z tym, że zachowanie ujawniające zawartość pamięci może się stać przedmiotem spostrzegania. Powstałe spostrzeżenia podlega następnie kodowaniu i cały cykl zaczyna się od nowa. Mamy tu do czynienia z nieco innym dostępem do zasobów pamięci, niże wtedy gdy pewne informacje wchodzą do pamięci świadomej. Sytuację tę możemy zinterpretować jako sytuację powtarzania. z nieco innym dostępem do zasobów pamięci, niże wtedy gdy pewne informacje wchodzą do pamięci świadomej. Sytuację tę możemy zinterpretować jako sytuację powtarzania.

Rodzaje, cechy i typy pamięci

Ultrakrótka => zwana jest również efektem Sperlinga, albo pamięcią sensoryczną. Zaliczana jest ona do procesów związanych ze spostrzeganiem, choć jest to rodzaj pamięci.

Krótkotrwała => wg Donalda Hebba fizjologicznym podłożem tego rodzaju pamięci jest aktywność samopobudzających się obwodów neuronów. Informacje pozostają w pamięci krótkotrwałej tylko w czasie aktywności tych obwodów. Informacje w tej pamięci mogą podlegać konsolidacji, w którego wyniku przechodzą do pamięci trwałej. Te, które nie uległy konsolidacji, są zapominane. ucząc się w sposób tradycyjny, wykorzystujemy głównie naszą pamięć krótkotrwałą, przechowuje ona informacje jedynie przez krótki czas. Jednak zanim informacje dotrą do pamięci krótkotrwałej , pozostają przez bardzo krótki czas w pamięci sensorycznej. Pamięć ta umożliwia wierne i dokładne przechowanie obrazu jakiegoś bodźca.

Trwała => wg Donalda Hebba u podnóża trwałego zapamiętywania informacji tkwi strukturalna lub biochemiczna zmiana w ośrodkowym układzie nerwowym. Zmiana ta ułatwia przekazywanie informacji między poszczególnymi neuronami. Zaistnienie tej zmiany wymaga określonego czasu, w trakcie którego informacje pozostają w pamięci krótkotrwałej, będącej czymś w rodzaju przechowalni dla napływających do człowieka danych. Jest to rodzaj pamięci, posiadający możliwość "magazynowania" wiadomości przez długi okres, np. nasze nazwisko, imię, numer telefonu.

Deklaratywna => podział ten stworzył Larry Squire. jest to pamięć jawna, której treści mogą zostać uświadomione i zwerbalizowane. Może ona odnosić nie do obiektów, ich właściwości, faktów, zależności między nimi (pamięć semantyczna). Może też odnosić się do zdarzeń (epizodyczna).

Niedeklaratywna => ma ona charakter utajony, niejawny. Pamięć proceduralna to zapamiętanie sposobów wykonania pewnych czynności, których możemy się nauczyć drogą prób i błędów i przez naśladowanie, ale nie umiemy i nie możemy dokładnie objaśnić słowami. Nie sposób opisać słowami, na czym "naprawdę" polega umiejętność jazdy na rowerze czy nartach - gdy się tego nauczymy, wiemy, na czym umiejętność polega, nie angażując w jej wykorzystanie uwagi i intelektu.

Umożliwia wykonywanie pewnych czynności w dokładnie określonym kontekście sytuacyjnym. ,np. Umiejętność pływania umiemy zaktualizować, tylko wtedy kiedy jesteśmy w wodzie, zdolność jady na rowerze, tylko wtedy kiedy na nim siedzimy, itp.

Inna formą tej pamięci jest torowanie. Polega to na tym, że bodźce wcześniejsze ułatwiają lub przyspieszają identyfikację bodźców pojawiających się później.

Uczenie się nieasocjacyjne polega na zmianach wrażliwości zmysłowej pod względem rozmaitych bodźców. W wyniku habitacji następuje spadek wrażliwości zmysłowej, spowodowany przez długotrwałe i jednostajne bodźce. Natomiast sensytyzacja jest przeciwieństwem habituacji (występuję tu wzrost wrażliwości zmysłowej).

Rozpoznawanie => jest najprostszą formą pamięci. Jest to pamiętanie czegoś wtedy, kiedy jest to dostępne naszym zmysłom, np. rozpoznajemy twarze swoich przyjaciół, utwory muzyczne, obrazy, czyli zbiory bodźców fizycznych, które wcześniej zostały zarejestrowane przez nasze narządy zmysłu.

Przypominanie => jest znacznie trudniejszą formą pamięci niż rozpoznawanie. O przypominaniu mówimy, wtedy gdy nie doświadczając czegoś w danej chwili, uświadamiamy sobie, że doświadczyliśmy tego w przeszłości, np. przypominamy sobie tytuł książki, którą skończyliśmy czytać w zeszłym tygodniu.

Odtwarzanie => jest to zapamiętanie materiału na tyle dokładnie, aby móc go później odtworzyć, np. można rozpoznawać dziesięć przykazań i jednocześnie przypomnieć sobie, że kiedyś się ich uczyliśmy. Problem pojawia się w miejscu, w którym próbuje się je odtworzyć.

Działanie nawykowe => dzieki niemu automatycznie wykonujemy coś, czego się nauczyliśmy.

Przyswajanie => Niezależnie od tego, czy rozpoznajemy, przypominamy sobie, odtwarzamy, czy też działamy nawykowo, w każdym przypadku musimy najpiero przyswoić sobie zapamiętywany materiał. Przyswajanie jest pierwszym krokiem w procesie, który kończy się zapamiętaniem.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

* Klasyfikacja rodzajów pamięci zaproponowana przez Squire'a.

PAMIĘĆ











DEKLARATYWNA NIEDEKLARATYWNA

Semantyczna Epizodyczna Zdolności proceduralne Torowanie

(fakty) (zdarzenia) (np. percepcyjne, (percepcyjne,

motoryczne, poznawcze) semantyczne)




warunkowanie nieświadoma

(habituacja, sensytyzacja)

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Inne:

Przypomnienie polega na tym, że jednostka, wykonująca polecenie skierowane do jej pamięci, musi samodzielnie wydobyć wszystkie potrzebne informacje zawarte w śladzie pamięciowym, to jest wyszukuje taki podzbiór informacji, który łączy dane zawarte w śladzie pamięciowym z danymi zawartymi w pytaniu.

Rozpoznanie polega na tym, że jednostka otrzymuje zbiór możliwych odpowiedzi na dane pytanie, a jej zadaniem jest wskazanie odpowiedzi poprawnej.

Nieświadomy plagiat jest to przypomnienie bez rozpoznania. Jednostka przypomina sobie pewien fakt, wykonuje pewną czynność, znaną skądinąd, ale sądzi, że ten fakt lub czynność są jej oryginalnym wytworem.

Paramnezja jest to rozpoznanie bez przypomnienia. Jednostka rozpoznaje pewien fakt jako coś, z czym kiedyś się zetknęła, ale nic poza tym nie pamięta. Jest to, tzw. „minimum pamięciowe”.

Déjà vu jest również rozpoznaniem bez przypomnienia, ale od paramnezji różni się ona dwoma cechami.

rozpoznanie czegoś jako rzeczy znanej jest błędne.

Poczucie znajomości dotyczy nie pojedynczego obiektu, czy osoby, ale całej sytuacji.

Jamais vu nazywane jest również zjawiskiem alienacji, czyli wyobcowania. Polega również na błędnym rozpoznaniu bez przypomnienia. Dobrze znaną sytuację rozpoznajemy w tym przypadku jako coś całkowicie nowego. Jednostka traci dostęp do informacji o tym, że z tym faktem musiała zetknąć się wcześniej.

TEMAT 3 - Wyobrażenia i procesy pamięciowe

• Uwaga => pełni dwie podstawowe funkcje - selekcjonowanie, ukierunkowanie. Wyróżnić możemy, tzw. uwagę

1. Mimowolną => inaczej nazywana reaktywną. Polega ona na tym, że nieświadomie kierujemy naszą uwagę na dany przedmiot.

2. Dowolną => polega na tym, że świadomie kierujemy swoją uwagę na dany przedmiot, np. proces uczenia się.

• Cechy uwagi:

• Zakres =>obejmuje około 4-6 elementów w polu widzenia(jednocześnie)

• Natężenie => jest powiązane z zakresem. W momencie kiedy koncentrujemy naszą uwagę, jej zakres się zwęża i odwrotnie.

• Podzielność =>jest to skupienie uwagi jednocześnie na kilku elementach

• Przerzutność => jest to zdolność w miarę szybkiego przechodzenia z jednej czynności na drugą.

• Roztargnienie

• Wyobrażenia i procesy pamięci

6. Wyobrażenia => są to obrazy polegające na odzwierciedleniu w świadomości spostrzeganych poprzednio składników rzeczywistości. Oba mają charakter obrazowy oraz konkretny.

7. Różnice między wyobrażeniami, a spostrzeżeniami, to:

1. brak wyrazistości

2. fragmentaryczność

3. nietrwałość

4. ogólność

8. Rodzaje wyobraźni

MIMOWOLNA	DOWOLNA
wyobrażenia na jawie, tzw. luźne marzenia senne => Freud wprowadził dwa nowe terminy dotyczące marzenia sennego: treść utajona i treść jawna. Treść jawna to po prostu zapamiętany sen, treść utajona -jest to wyraz utajonych pragnień, wspomnienia z poprzednich dni oraz bodźce pochodzące z organizmu lub otoczenia.	kierowana, np. nauczyciel kierujący wyobraźnią ucznia; reżyser twórcza => polega na łączeniu elementów spostrzeżeń w nowe, odmienne od obserwowanych obrazów marzenia => stanowią zespół wyobrażeń samodzielnych i twórczych, rzutowanych w przyszłości i związanych z pragnieniami i dążeniami człowieka.

• Pamięć => jest to właściwość psychiczna umożliwiająca kształtowanie i funkcjonowanie doświadczenia człowieka. Dzięki tej właściwości nabywamy różnorodne informacje, przyswajamy wiedzę o świecie, a także umiejętności i sprawności. Pamięć minionych wydarzeń i przeżyć zapewnia człowiekowi poczucie własnego rozwoju i biegu życia, mimo, że w środowisku zachodzą nieustanne zmiany i wciąż nowe sytuacje. Ślady pamięciowe składają się na doświadczenie. Nie są one jednak niezmienne i cechuje je dynamiczność, tzn. że są one stale przekształcane i opracowywane w świadomości.

6. Fazy procesów pamięciowych






ZAPAMIĘTYWANIE PRZECHOWYWANIE PRZYPMINANIE

Spostrzeganie przedmioty Pamięć utajona => letentna Dzięki owym zmianom

wywołują zmiany w zmiany te utrzymują się rozpoznajemy przedmioty

komórkach nerwowych w chociaż wywołujące bodźce i reprodukujemy je

postaci śladów pamięciowych przestały działać jako znane

• Czynniki warunkujące zapamiętywanie i przechowywanie materiału

6. związek z działaniem (Doświadczenie Smirnof'a => zapamiętywanie drogi na uczelnie)

7. związek z nastawieniem (chce czy nie)

8. emocje (pamiętanie dobrych i złych rzeczy)

9. przekonania (pamiętanie tych rzeczy, które są zgodne z indywidualnymi przekonaniami)

10. motywacja (doświadczenie => przerwane zadanie; pojęcie napięcia motywacyjnego)

11. organizacja materiału i czynności mnemoniczne (rozkładanie materiału)

• Przypominanie, czyli aktualizacja doświadczeń oraz rozpoznawanie i reprodukowanie materiału => służą psychologom jako wskaźniki określające pamięć osoby badanej. Zarówno w sytuacjach eksperymentalnych, jak też przy sprawdzaniu wyników uczenia się, rozpoznawanie w sytuacjach szkolnych przynosi lepsze rezultaty niż odtwarzanie metodą reprodukcji. Ta prawidłowość odnosi się do materiału obrazowego i słownego, bezsensownego i sensownego. Jeśli w sprawdzianie pedagogicznym, czyli testach wiadomości stosuje się pytania otwarte wyniki są o około 50% niższe, niż przy zastosowaniu pytań po których następuje kilka odpowiedzi, czy rozwiązań zadania. Wyjaśnieniem tej rozbieżności jest ułatwienie, jakie dla osoby badanej stanowi ponowne pojawienie się bodźca już znanego, w porównaniu z sytuacją, w której odtwarza on tylko z zasobów swej pamięci to co przyswoił poprzednio.

• Krzywe zapamiętywania


MATERIAŁ BEZSENSOWNY MATERIAŁ SENSOWNY


% %



100 100







80 80






60 60







40 40







20 20





















DNI 1 2 3 4 5 6........... 31 14 DNI 1 MSIĄC 3 MIESIĄCE


Opowiadanie


Opis


Tekst naukowy

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

• Rodzaje pamięci:

6. W zależności od czasu odtwarzania zapamiętywanego materiału wyróżniamy pamięć bezpośrednią i odroczenia

7. Ze względy na pojemność, czyli zakres możemy mówić o pamięci krótkotrwałej i długotrwałej.

1. STM (Short Time Memory) => 7±2

2. LTM (Long Time Memory) => ∞

8. W zależności od tego co jest przedmiotem procesów pamięci, w jaki sposób człowiek zapamiętuje dany materiał, a przede wszystkim w toku uczenia się wyróżniamy pamięć mechaniczną i logiczną.

• Cechy pamięci:

6. Trwałość => jak długo dane są zapamiętywane

7. Szybkość => z jaką szybkością przyswaja się dany materiał

8. Gotowość => polega na zdolności do szybkiego odtwarzania doświadczenia. Cech ta ma szczególne znaczenie w procesie uczenia się. Zdarza się, że uczeń przygotowuje się sumiennie, np. do egzaminu, lecz zapytany nie umie uruchomić swoich wiadomości, zaktywizować tego co przyswoił. Gotowość pamięci, jest więc umiejętnością przypominania „na zawołane” potrzebnych faktów.

9. Wierność => jest to inaczej dokładność pamięci (eksperyment z obrazkami).

• Typy pamięci:

6. Przy wyodrębnianiu typów pamięci ludzkiej za podstawę podziału przyjmuje się rodzaj bodźców, które najłatwiej utrwalają się i najlepiej funkcjonują w doświadczeniu oraz sposób reagowania człowieka na te bodźce. Z tego punktu widzenia wyróżniamy pamięć

1. obrazową, czyli: wzrokową, słuchową i mieszaną (wzrokowo-słuchową)

2. słowno - logiczną (abstrakcyjną)

3. ruchowo - kinestetyczną

4. uczuciową

TEMAT 4 - Czynność myślenia

• Myślenie jako czynność umysłowa => Czynność myślenia jest łańcuchem operacji umysłowych, za pomocą których przetwarzamy informacje zakodowane w spostrzeżeniach, wyobrażeniach i pojęciach. Dzięki myśleniu człowiek lepiej poznaje rzeczywistość, tworzy plany i projekty, dokonuje odkryć, formułuje oceny i wnioski. Mimo różnorodności form myślenia proces ten posiada pewne cechy ogólne:

• Myślenie wiąże się z procesami symbolicznymi, a nie np. percepcyjnymi.

• Myślenie jest niedostępne bezpośredniej obserwacji. Można o nim wnioskować na podstawie wypowiedzi lub zachowania osób myślących. Obecnie jednak można zaobserwować myślenie np. na encefalografie

• Myślenie polega na operowaniu pewnymi elementami, które można wyodrębnić teoretycznie, np.: komponenty mięśniowe, słowa lub składniki języka, idee, wyobrażenia, sądy, operacje i pojęcia, skrypty.

• Myślenie jest ukierunkowane na rozwiązywanie problemów. Warto również zaznaczyć, Że myślenie umożliwia generowanie problemów.

• Informacje jako materiał myślenia

• Wyobrażenia => Jest to wywołany w świadomości obraz przedmiotu lub sytuacji, które w danej chwili nie oddziałują na narządy zmysłowe człowieka, opierający się na uprzednio poczynionych spostrzeżeniach i fantazji. Gdy wyobrażenia mają charakter wspomnieniowy, są to wyobrażenia odtwórcze. Natomiast gdy dotyczą one treści nierzeczywistej (bez charakteru wspomnieniowego, określane są jako twórcze lub fantazje.

• Spostrzeżenia => Jest to proces poznawczy, który polega na odzwierciedleniu świadomości całokształtu danego przedmiotu lub zjawiska oddziałującego na nasze narządy zmysłowe

• Pojęcia => jest to ogólne wyobrażenie, jakiejś właściwości, oderwanej od konkretnych przypadków, nazwane i traktowanie jako odrębny byt. Właściwości takie jak twardość, czy zieloność, siły takie jak elektryczność, czy grawitacja oraz takie stany psychiczne jak radość, czy przerażenie, stanowią typowe pojęcia.

• Aby mogło zostać odtworzone pojęcie, konieczna jest zdolność abstrahowania, czyli zauważania wspólnych cech różnych przedmiotów.

• Następnie dokonujemy uogólnienia, czyli generalizacji pomiędzy klasą obiektów wykazujących daną właściwość, a obiektami podobnymi pod innym względem do obiektów tej klasy. W ten sposób tworzy się pojęcie abstrakcyjne, np. aby utworzyć abstrakcyjne pojęcie trójkąta, trzeba rozpoznać cechę „trójkątności”, wspólną dla wszystkich trójkątów. Jednocześnie należy odróżnić trójkąty od innych figur geometrycznych.

Istnieje wiele rodzajów pojęć. Niektóre oparte są na jakościach zmysłowych takich jak, np. czerwony, gorzki, czy twardy. Inne dotyczą właściwości niezmysłowych, np. przyjazny, bezpieczny, czy szczęśliwy. Dla myślenia logicznego najważniejszym typem pojęć są relacje, np. identyczny, większy, mniejszy.

• Operacje umysłowe => Człowiek nie tylko odbiera docierające do niego informacje różnego rodzaju, lecz przez operowanie nimi może również wytwarzać nowe dla niego dane lub wiadomości. Koncentrując się na myśleniu nie można pominąć roli, jaką odgrywają w nim świadome operacje myślowe, dzięki którym właśnie operujemy oraz dochodzimy do pośredniego i uogólnionego poznania świata. Do podstawowych operacji myślowych zaliczamy takie operacje jak:

• Analiza => polega na oddzieleniu złożonej całości i wyodrębnieniu jej elementów, cech. Przedmiotem analizy może być spostrzegana zmysłowo rzeczywistość zewnętrzna a także pojęcia  oderwane.

• Synteza => jest odwrotnością analizy. Polega na myślowym łączeniu określonych elementów w jedną całość. Analiza wyodrębnia poszczególne elementy, a także ich powiązania z coraz to innymi elementami. Dzięki temu ujawniają się nowe cechy poszczególnych elementów. Zachodzi to dzięki przeplataniu się analizy i syntezy. W ten sposób synteza i analiza rozpoczynając się w pewnej kolejności, bardzo szybko stają się procesami nierozdzielnie ze sobą związanymi.

• Abstrahowanie => oznacza myślowe operowanie wybranymi cechami przedmiotu i zjawisk, z pominięciem pozostałych.

• Uogólniania => to operacja wyodrębniona w przedmiotach cech wspólnych i łączenie ich. Jest ona podstawą wytwarzania pojęć, ustalanie praw naukowych.

• Porównywanie => polega na zestawieniu rzeczy lub ich elementów, a to prowadzi do wykrywania podobieństw i różnic.

 L. Wołoszyncowa zwraca uwagę na jeszcze inne operacje myślowe jak: szeregowanie, klasyfikowanie, konkretyzacji, systematyzacji. Procesy abstrakcji i uogólnienia zachodzą w jedności z procesem konkretyzacji, która polega na uzasadnieniu zadań teoretycznych przykładami z otaczającego nas świata. Natomiast porządkowanie zdobytej wiedzy w system dokonuje się za pomocą formy czynności myślowych - systematyzacji. J.P. Guilford natomiast ujmuje wszystkie operacje umysłowe w 5 podstawowych klas:

1. Poznanie => (odbiór określonych informacji). Wchodzą tu operacje, które można zaliczyć do poznania „recepcyjnego”, które przynoszą nam nową wiedzę nie czyniąc nas odkrywcami.

2. Pamięć => zapamiętywanie i przechowywanie informacji.

3. Trzecia i czwarta to wytwarzanie informacji (myślenie produktywne) => czyli wydobywanie z pamięci określonych treści jak i dochodzenie do nowych informacji. Autor wyróżnia tu:

• Myślenie konwergencyjne

• Myślenie dywergencyjne

d) Ocenianie => polega na ustaleniu przydatności lub poprawności informacji.

• Myślenie produktywne => polega na wytwarzaniu informacji w sytuacjach problemowych. W myśleniu produktywnym można wyróżnić:

• myślenie konwergencyjne => operacje wykonywane są w tych sytuacjach problemowych, gdzie jest jedno rozwiązanie, wynikające z warunków zadania i związanych z nim reguł np. większość zadań tekstowych w podręczniku,

• myślenie dywergencyjne -Wg Guilforda myślenie dywergencyjne charakteryzuje się twórczością. Jest to aktywność przynosząca wytwory dotąd nieznane a zarazem społecznie wartościowe. Należy pamiętać, że twórczość nie jest tylko przywilejem artystów, uczonych, lecz może mieć miejsce w każdej ludzkiej aktywności: organizacyjnej, poznawczej, produkcyjnej artystycznej, wychowawczej, opiekuńczej, usługowej, porządkowej, sportowej. W zakresie pojęcia twórczości zawarte jest pojecie myślenia twórczego, które może być rozumiane w dwojaki sposób. W szerokim rozumieniu myślenie twórcze cechuje się samodzielnością i ukierunkowaniem. Polega na rozwiązywaniu problemów. Operacje występują w problemach o wielu rozwiązaniach np.  pisanie wypracowania, wiersza. 

• Myślenie reproduktywne => polega na stosowaniu utrwalonej wiedzy. Reproduktywne mogą być jedynie czynności pamięciowe np. czytanie gotowych, łatwych tekstów.

• Fazy rozwiązywania problemów

• Dostrzeganie problemu => podmiot dostrzega problem , czyli odkrywa go i uświadamia sobie , że wiedza którą dysponuje nie jest wystarczająca aby osiągnąć cel.

• Analiza sytuacji problemowej => podmiot analizuje jakie są rozbieżności między tym co jest dane, a tym co jest pożądane.

• Wytwarzanie pomysłów rozwiązania => w tej fazie , która jest kluczową fazą rozwiązywania problemów , podmiot wytwarza informacje niezbędne do rozwiązania problemu. Te nowe informacje , które wytwarza - nazywane są myśleniem produktywnym.

• Weryfikacja pomysłów rozwiązania  problemu => celem tej fazy jest ocena pomysłów rozwiązania problemu, jest to inaczej kontrola pomysłów. W wyniku weryfikacji pomysłów - podmiot przyjmuje lub odrzuca pomysł.

• Powrót do faz poprzednich => powrót do faz poprzednich może nastąpić na każdym etapie rozwiązywania problemów , przyczyną mogą być niepowodzenia w fazach następnych.

• Myślenie produktywne  => jest tzw. procesem heurystycznym  (wytwarzanie pomysłów rozwiązania problemu). Myślenie to umożliwia wysuwanie pomysłów rozwiązania problemu. Heurystyka => oznacza z grec. umiejętność dokonywania odkryć. We współczesnej psychologii przez metody heurystyczne rozumie się wszelkie reguły , zasady , metody , taktyki , tricki, które regulują przebieg procesu produktywnego ,ale nie gwarantują one osiągnięcie planowanego wyniku , są więc to metody zawodne.

• Przeciwieństwem metod heurystycznych są tzw. metody algorytmiczne, które odgrywają one rolę w myśleniu logicznym (krytycznym i analitycznym).

• Algorytm => to niezawodny przepis, który określa jednoznacznie co należy zrobić , wykonać, jaki ciąg skończonych operacji należy kolejno wykonać , aby rozwiązać wszystkie zadania danej klasy. Odkrycie algorytmu zmienia natychmiast często trudny problem w mechaniczne zadanie. Algorytmy służą  do rozwiązywania zadań nieproblemowych, stereotypowych.

• Olśnienie => to wpadanie na pomysł , najczęściej w przerwach między etapami myślenia.

• Hipoteza => jest to sąd o rzeczywistości, którego prawdopodobieństwo jest mniejsze od absolutnej pewności

• Wyróżniamy trzy podstawowe typy myślenia:

• Myślenie sensoryczno - motoryczne => nazywane jest inaczej zmysłowo - ruchowym lub konkretnym. Opiera się ono na manipulowaniu przedmiotami. Ten typ myślenia występuje u zwierząt i u małych dzieci. Dzięki niemu dorośli rozwiązują zadania praktyczne (np. przygotowanie posiłku).

• Myślenie konkretno - wyobrażeniowe => jest to kształtowanie pojęć elementarnych na podstawie zewnętrznych, obserwowalnych cech

• Myślenie słowno - logiczne (pojęciowe) => polega na tym, że myślenie staje się samodzielną, wewnętrzną czynnością poznawczą, operującą pojęciami, realizowaną w słowach i przebiegającą zgodnie z zasadami logiki. Nazywane jest ono również myśleniem abstrakcyjnym, pojęciowym lub symbolicznym. Dla rozwoju mowy człowieka i procesu przyswajania wiadomości ogromne znaczenie ma myślenie. Procesy myślenia są aktywizowane i pobudzane przez stawianie przed nimi zadań. Człowiek je rozwiązać drogą różnych operacji. Możliwa jest już odwracalność operacji myślowych, czyli na podstawie wyniku czynności człowiek potrafi odtworzyć jej punkt wyjścia. Operacje takie noszą nazwę operacji konkretnych. Myślenie to ma ogromne znaczenie dla kształtowania twórczej postawy w zachowaniu się dojrzewającego.

• Rola mowy w myśleniu i działaniu, czyli czy istnieje związek pomiędzy myśleniem, a językiem => W tej kwestii wyróżnić możemy co najmniej trzy podstawowe poglądy na ten temat:

• Hipoteza Sapira-Whorfa => zgodnie z tą hipotezą język determinuje nasze myślenie.

• Hipoteza Jean Piaget => hipoteza ta głosi, że myślenie rozwija się pierwsze i stanowi warunek rozwoju języka.

• Hipoteza Lwa S. Wygotski => Koncepcja przypisująca językowi i myśleniu całkowicie różne źródła. Wg tego poglądu te dwa niezależne od siebie czynności łączą się ze sobą stopniowo dopiero później, w trakcie rozwoju jednostki.

CD TEMAT 4 - Czynność myślenia wg Kozieleckiego

4. Czynność myślenia => Jest łańcuchem operacji umysłowych, za pomocą których przetwarzamy informacje, czyli treści zakodowane w spostrzeżeniach, wyobrażeniach i pojęciach. Wg powyższej definicji czynności myślenia wynika iż można ją odróżnić od spostrzeżenia i pamięci. Czynność spostrzegania polega na recepcji (odbiorze) informacji dopływających ze świata zewnętrznego.. Pamięć natomiast umożliwia przechowywanie i reprodukcje tychże informacji. Dzieki czynności myślenia człowiek przetwarza otrzymane informacje.

5. Struktura czynności myślenia

1. Informacje o świecie, które są materiałem myślenia. Informacje są tym co jest przetwarzane w myśleniu.

2. Operacje są to elementarne transformacje myślowe, za pomocą których przetwarzamy materiał myślenia

3. Reguły są tym co wpływa na uporządkowanie kolejnych operacji. Dzieki regułą łańcuch operacji ma prawidłowy przebieg

6. Pojęcie => W myśleniu człowieka dorosłego najważniejszą rolę odgrywają pojęcia. Można powiedzieć, że myślenie to czynność operowania pojęciami oraz tworzenie nowych ich kombinacji. Pojęcie jest myślą, w której odzwierciedlone są cechy wspólne dla klasy przedmiotów lub zdarzeń. Pojęcia jako myśli należy odróżnić od słów, które są symbolami językowymi, za pomocą których ludzie wyrażają swoje myśli. Słowa umożliwiają porozumiewanie się. Np.

1. Można znać słowo nie znając pojęcia

2. Można znać pojęcie nie znając słowa

3. Można mieć trudności w werbalizacji myśli, np. uczeni

7. Trzy stałe składniki pojęć:

1. Zakres przypadków, które mogą być zestawione razem

2. Zasada, która umożliwia zaliczenia poszczególnych przypadków do jednej grupy

3. Nazwa związana z pojęciem

8. Dwie podstawowe funkcje myślenia

1. Pozwala na lepsze poznanie świata oraz zrozumienie istniejącej rzeczywistości

2. Organizuje ludzkie działania. Działanie zorganizowane to takie, które jest obmyślane, z góry w myślach zaplanowane, z przewidzianymi etapami jego realizacji. Dzieki procesowi namysłu można wyszukać spośród wielu możliwych do wykonania czynności, te które są aktualnie potrzebne i możliwe do wykonania w odpowiedniej kolejności, mając świadomość, że są wśród nich bardziej i mniej ważne. Im działanie jest bardziej przemyślane i lepiej zorganizowane, tym doskonalszy jest też jego rezultat.

9. Cechy myślenia

1. Zakres => czyli rozległość myślenia, umiejętność organizowania całości bez pominięcia szczegółów (Człowiek o rozległych horyzontach myślowych)

2. Szybkość => łączy się z intensywną pracą umysłową oraz temperamentem człowieka.

3. Giętkość => inaczej plastyczność. Jest to uwalnianie się z góry przyjętych zasad i sztywnych założeń.

4. Plastyczność => jest to umiejętność krytykowania wygłaszanych zdań. Bez tej cechy niemożliwy byłby rozwój nauki. Cecha ta chroni od pochopnego myślenia.

10. Rozwiązywanie problemów jako typowy przykład procesu myślenia => Za kryterium takiego podziału przyjmuje się warunki, w jakich człowiek dokonuje operacji umysłowych oraz cechy jego reakcji, które stanowią rezultat czynności myślenia.

Myślenie Produktywne Myślenie Reproduktywne







Twórcze Nietwórcze Samodzielne Kierowane

11. Składniki czynności rozwiązywania problemów











ROZWIĄZYWANIE

PROBLEMÓW




12. Cztery fazy rozwiązywania problemów

1. Dostrzeganie problemu => rozpoczyna się wówczas, gdy w myśleniu lub działaniu napotyka się na trudności. Chcąc je pokonać człowiek dostrzega problem, odkrywa go. Problem formułowany jest najczęściej w formie pytań o to „czy?” lub „jak?”. W tej fazie jednostka uświadamia sobie, że zasób zdobytej przez nią wcześniej wiedzy nie wystarcza do uzyskania odpowiedzi.

2. Analiza sytuacji problemowej => człowiek analizuje informacje, które dotyczą sytuacji w jakiej się znalazł oraz strukturę celu, który chce osiągnąć. Bada również rozbieżności i luki między stanem faktycznym, który spostrzega, a stanem pożądanym.

3. Wytwarzanie pomysłów rozwiązania => jest to kluczowa i najbardziej produktywna faza rozwiązywania problemów. Jednostka na podstawie dotychczasowych informacji wysuwa hipotezy rozwiązania problemu oraz wymyśla nowe metody.

4. Weryfikacja pomysłów => faza ta nazwana jest także oceną lub kontrolą pomysłów. Celem tej fazy jest sprawdzenie wartości rozwiązania. Weryfikuje się pomysły rozwiązania problemu, aby przyjąć najlepszą wersję.

TEMAT 5 - Procesy emocjonalne

• Cechy emocji

1. Znak, czyli biegunowość emocji => np. emocje mogą być pozytywne- negatywne, przyjemne- przykre, dodatnie- ujemne. Przy czym nie zawsze przykre emocje muszą być negatywne.

2. Intensywność, czyli stopień natężenia emocji, np. można kogoś lubić, lub nie

3. Treść emocji => jest to rodzaj uaktywnionej potrzeby, tzn. inne są emocje wynikające z potrzeb biologicznych, a inne z potrzeb duchowych.

• Podział emocji

EMOCJE





PIERWOTNE POŚREDNIE

Emocje te są wspólne dla (UCZUCIA)

ludzi i zwierząt uczucia wyższe zakodowane

są poznawczo i pośredniczy

im kora mózgowa

• Podział uczuć ze względu na siłę i czas trwania

	SIŁA (NATĘŻENIE)
CZAS TRWANIA	SŁABE		SILNE
		Krótko	Wzruszenia	Afekty
		Długo	Nastroje	Namiętności

* Ponadto uczucia możemy podzielić ze względu na przedmiot działania. Są to:

• estetyczne

• intelektualne

• społeczne

• moralne

• religijne

• praksyczne => prakseologia jest to nauka wiążąca się się, np. z pracą zawodową.

• Wpływ procesów emocjonalnych na procesy poznawcze i sprawność działania

1. Nadajemy otoczeniu zabarwienie emocjonalne

2. Zbyt silne emocje działają dezorganizująco

3. Lęk o średnim natężeniu działa mobilizująco

4. Ocena słowna może być źródłem procesów emocjonalnych

5. Ekspresja emocjonalna pojawia się w ruchach wyrazowych twarzy, czyli mimice

6. Wyróżniamy również ekspresje emocjonalną całego ciała, czyli pantomimika

7. Ekspresja emocjonalna może również pojawiać się w zmianach sposobu zachowania

8. Wszystkie wyżej wymienione rodzaje ekspresji emocjonalnej uzależnione są od czynników wrodzonych oraz od norm zachowania obowiązujących w kulturze.

• Dojrzałość emocjonalna, czyli kontrola emocji => jest to umiejętność sterowania swoimi reakcjami emocjonalnymi oraz zdolność uczuciowego przystosowania się do środowiska społecznego. Wg Grzywczak-Kaczyńskiej istnieje niedorozwój emocjonalny, podobnie jak istnieje niedorozwój umysłowy. Różnica polega na tym, że ten pierwszy okazuje się groźniejszy niż ten drugi. Niedorozwój, czyli niedojrzałość emocjonalna ujawnia się w różnych formach nieprzystosowania społecznego, np. agresji, negatywizmie, ucieczce w alkohol, czy narkotyki, różnych formach wykolejenia i przestępczości.

• Kryteria dojrzałej emocjonalności wg Z. Chlewińskiego

1. Harmonia na linii zależność niezależność z przewagą niezależności od innych

2. 
   














ZALEŻNOŚĆ 0 NIEZALEŻNOŚĆ

3. Kierowanie się zasadą rzeczywistość (realności), a nie zasadą przyjemności

4. Zorganizowanie i ukierunkowanie na innych, czyli postawy pro społeczne

5. Zdolność do samokrytyki, czyli podporządkowania różnych sprzecznych pragnień i impulsów jednej tendencji ukierunkowującej postępowanie człowieka.

6. Umiejętność przeżywania frustracji i akceptowania trudności

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

TEMAT 6 - Procesy motywacyjne

13. Procesy motywacyjne => są regulatorami zachowania człowieka, bowiem podobnie jak procesy emocjonalne mogą ukierunkowywać jego działania. Motywacja to zespół wyznaczników ukierunkowujących zachowania człowieka na konkretne cele. Wg Reykowskiego procesami motywacyjnymi są takie zjawiska jak:

1. Chęć, pragnienie, zainteresowanie się czymś, czy obawa przed czymś. Wspólną ich cechą jest dążenie do osiągnięcia określonego celu. Dla powstania procesu motywacyjnego muszą być spełnione dwa warunki:

• wynik czynności musi być oceniony przez człowieka jako użyteczny

• Człowieka musi żywić przekonanie, że możliwość osiągnięcia przez niego wyniku jest wyższa niż zero => „0”

14. Procesy motywacyjne cechują dwie właściwości:

1. kierunek

2. natężenie, które charakteryzuje się siłą, wielkością i intensywnością

15. Prawa Yerkeja-Dodson'a:

1. I prawo => W miarę wzrostu motywacji sprawność działania wzrasta do pewnego poziomu, a następnie zaczyna spadać.

Sprawność działania
































Natężenie motywacji

2. II prawo => Im łatwiejsze zadanie, tym lepsze osiągniemy wyniki przy dużym natężeniu motywacji. Im zaś zadanie jest trudniejsze, tym dla sprawności działania korzystniejsze jest niewielkie natężenie motywacji.

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

TEMAT 9 - Składniki osobowości

3. Osobowość => wg H. Eysenck'a jest to względnie stała i trwała organizacja charakteru, temperamentu, intelektu oraz konstytucji fizycznej osoby, determinująca specyficzny sposób przystosowania się jednostki do otoczenia.

4. Temperament => jest to zespół najbardziej stałych właściwości psychicznych przejawiający się w reakcjach emocjonalnych i motorycznych. Należy on do dominujących składników osobowości. Uzależniony jest on głownie od czynników wewnętrznych, to znaczy od przebiegu procesów nerwowych, takich jak pobudzanie i hamowanie. Wg Pawłowa temperament jest psychicznym przejawem ogólnego typu układu nerwowego. Znaczenie decydujące mają siła, równowaga i ruchliwość procesów nerwowych.

5. Charakter => jest to zespół postaw warunkujących stosunek człowieka do innych ludzi, do pracy i do siebie samego, tworzący zwartą całość.

6. Typy temperamentu wg Pawłowa

TYP SILNY			TYP SŁABY
Zrównoważony		Niezrównoważony	MELANCHOLIK
SANGWINIK Ruchliwy	FLEGMATYK Powolny	CHOLERYK

7. Co warunkuje pozytywny obraz samego siebie:

1. Własny wygląd i właściwości fizyczne

2. Umiejętności i zdolności

3. Potrzeby i postawy

4. Pozycja wśród ludzi

5. To co należy mi się od innych

MYŚLENIE

REPRODUKTYWNE

PROCESY

MOTORYCZNE

PROCESY

PAMIĘCIOWE

MYŚLENIE

PRODUKTYWNE

---