1. WYTRZYMAŁOŚĆ GRUNTU NA ŚCINANIE

1.1. Prawo tarcia wewnętrznego (prawo Coulomba)

Najważniejszym z parametrów charakteryzujących stan graniczny gruntów jest wytrzymałość na ścinanie (opór ścinania ) . W mechanice gruntów wytrzymałość na ścinanie traktuje się jako wielkość składającą się zasadniczo z dwóch parametrów : składowej spójności i składowej tarcia wewnętrznego .

Najstarszą i do dzisiaj stosowaną formułą określającą zjawisko ścięcia gruntu jest warunek podany przez Coulomba w 1773 r. w następującej postaci :

gdzie :

- wytrzymałość na ścinanie

- naprężenia normalne do płaszczyzny ścinania w momencie ścięcia

c - wsp.

- kąt tarcia wewnętrznego

w gruntach sypkich, gdy c=0, wzór ten przybiera postać :

Zależność t_f od s_n przedstawia rysunek nr 1 . Jest to prosta, która wyznacza na osi rzędnych opór spójności, a nachylenie jej wyznacza kąt tarcia wewnętrznego. Do wykreślenia tej linii teoretycznie wystarcza znajomość 2 par naprężeń normalnych s_n1 , s_n2 i odpowiadających im maksymalnych naprężeń ścinających.

rys. nr 1

W szybki sposób można je wyznaczyć np. w aparacie skrzynkowym. Natomiast w warunkach trójosiowego ściskania przy wyznaczaniu wytrzymałości na scinanie gruntów wykorzystuje się koło Mohra, obrazujące zależność pomiędzy naprężeniami występującymi podczas ściskania próbek gruntowych.

Sformułowana po raz pierwszy przez Terzagiego w 1923 r. zasada naprężeń efektywnych, potwierdzona badaniami laboratoryjnymi, określa, że maksymalna wytrzymałość gruntu na ścinanie nie jest funkcją całkowitego naprężenia normalnego, lecz różnicy pomiędzy całkowitym naprężeniem normalnym i ciśnieniem wody w porach u :

gdzie :

c` - efektywna spójność,

F` - efektywny kąt tarcia wewnętrznego.

Związek pomiędzy liniami wytrzymałości wyrażonymi w efektywnych ( I ) i całkowitych ( II ) naprężeniach przedstawia rys. nr 2

rys. nr 2

2.0 Wyznaczenie parametrów wytrzymałościowych.

2.1. Aparat bezpośredniego ścinania (ABS).

W celu określenia kąta tarcia wewnętrznego i spójności badanego gruntu ustala się dla każdej próbki wartości naprężenia normalnego s_n i naprężenia ścinającego t_f w momencie zniszczenia próbki. Naprężenie normalne oblicza się ze stosunku wynikającego z ciężaru obciążników SP i pola przekroju poprzecznego próbki F₀, a więc :

Wartość wytrzymałości na ścinanie wyznacza się ze wzoru :

gdzie :

Q_max - największa wartość siły ścinającej

• kąt tarcia wewnętrznego wyznacza się ze wzoru :

• spójność ze wzoru :

1. Przyrządy.

Do oznaczenia wytrzymałość na ścinanie może być stosowany dowolny aparat skrzynkowy. Urządzenie składa się ze skrzynki, zbudowanej z dwóch ześrubowanych części i ramki.

Badana próbka jest umieszczona do połowy swojej wysokości w skrzynce na filtrze dolnym i dolnej płytce oporowej. Górna połowa próbki wchodzi w ramkę, a na niej spoczywa górna płytka oporowa oraz płytka przenosząca obciążenia normalne. Do łączenia ramki ze skrzynką, w trakcie konsolidowania, próbek służą śruby. Przed rozpoczęciem ścinania powinny być one wykręcone i wyjęte na zewnątrz. Druga para śrub służy do podnoszenia ramki w stosunku do skrzynki przed rozpoczęciem ścinania. Obie płytki oporowe powinny być tak umieszczone, aby płytka górna skierowana była przeciwprostokątnymi powierzchniami żeberek w kierunku działania siły ścinającej, zaś położenie żeberek płytki dolnej było odwrotne.

W przypadku grawitacyjnego przykładania obciążenia normalnego należy zapewnić poziome prowadzenie skrzynki, przesuwanej przez układ napędowy aparatu.

2.1.2 Obliczanie wartości naprężeń głównych ( σ1 ) działających w kierunku osi próbki.

Rozróżnia się dwa przypadki:

• gdy ciśnienie nie oddziaływuje na dynamometr mierzący siłę Qi:

σ1i =

• gdy ciśnienie s3 przenosi się na dynamometr mierzący siłę za pośrednictwem trzpienia:

2.1.3 Obliczanie spójności ( cu ) i kąta tarcia wewnętrznego ( fu ).

Jeśli program badania nie przewiduje innego rozwiązania to jako kryterium osiągnięcia przez

próbki wytrzymałości na ścinanie należy spełnić warunki:

σ 1 - σ3 = max σ1' - σ3' = max.

Wynikiem badań określonego gruntu musi być co najmniej pięć par wartości σ1, σ3 lub σ 1', σ3' spełniających powyższy warunek.

2.1.4. Kryteria zniszczenia

Często trudno jest uchwycić moment ścięcia próbki, czyli ustalenia maksymalnej siły występującej w chwili ścięcia próbki. Trudność ta występuje szczególnie wówczas, gdy badaniom są poddawane grunty spoiste w stanie plastycznym i miękkoplastycznym, gdyż próbki w czasie badań znacznie się odkształcają .

Rys. a) kształt próbki przed badaniem,

b) "kruche" ścięcie występujące w formie jednej płaszczyzny

c) "plastyczne" ścięcie próbki,

d) "płynięcie" ścinanej próbki.

Na skutek wymuszonych odkształceń pionowych występują odkształcenia poziome wyrażające się rozszerzeniem, a tym samym zwiększeniem przekroju próbki.

Aby można było właściwie interpretować wyniki badań, wymagane jest wprowadzenie jednoznacznej definicji momentu zniszczenia próbki, czyli ustalenia kryterium zniszczenia.

Kryterium zniszczenia dzieli się na trzy grupy:

• naprężeniowe,

• odkształceniowe,

• naprężeniowo - odkształceniowe.

W praktyce najczęściej jest stosowane kryterium naprężeniowe, przyjmując, że ścięcie próbki następuje wówczas, gdy naprężenie ścinające t osiągnie wartość maksymalną.

2.2. ATS - aparat trójosiowego ściskania

Na podstawie zmian poszczególnych czynników wykonane badania trójosiowe możemy podzielić na kilka rodzajów. Podział, jak i przyjęte kryteria, znajdują się w odpowiedniej tabeli. Do najczęściej stosowanych badań ( standardowych ) należą badania ścinania :

• bez konsolidacji, bez odpływu ( UU )

• po konsolidacji ( izotropowej lub anizotropowej ), bez odpływu ( CIU, CAU ),

• po konsolidacji i z odpływem ( CD ).

2.2.1 ścinanie bez konsolidacji, bez odpływu

Przeprowadza się je na próbkach o strukturze nienaruszonej i naruszonej, zarówno dla gruntów nasyconych wodą, jak i dla nienasyconych. W każdym stadium badania gruntu jest uniemożliwiony odpływ wody z próbki .

2.2.2 Ścinanie po konsolidacji i bez odpływu

Badania te rozpoczyna się od poddania próbki gruntu pewnemu naciskowi, jednakowemu ze wszystkich stron ( odpowiada to konsolidacji izotropowej ) lub zróżnicowaniu ( konsolidacja anizotropowa ) .

2.2.3 Ścinanie po konsolidacji i z odpływem

Badanie to polega na tym, że po zakończeniu konsolidacji ścinanie próbki gruntu prowadzi się przy możliwości odpływu wody, stosując bardzo małe szybkości odkształcenia osiowego, tak aby przez cały czas badania ciśnienie w porach gruntu było równe zeru .

Politechnika Wrocławska Wydział BLiW

Instytut Geotechniki i Hydrotechniki

Zakład Mechaniki Gruntów

Sprawozdanie nr 5

Ścinanie gruntu

Rok akad. 2002/03 Wykonał:

Łobaza Mariusz

Prowadząca:

Dr inz. Krystyna Szcześniak

Politechnika Wrocławska Wydział BLiW

Instytut Geotechniki i Hydrotechniki

Zakład Mechaniki Gruntów

Sprawozdanie nr 4

Badanie ściśliwości i wodoprzepuszczalności gruntów.

Rok akad. 2002/03 Wykonał:

Łobaza Mariusz

Prowadząca:

Dr inz. Krystyna Szcześniak

---