Czym jest Karta NZ i Statut MTS, który jest integralną częścią Karty NZ?
rezultat konferencji w San Francisco z 25.04.1945, zakończonej podpisaniem Karty NZ 26.06.1945
podpisana przez przedstawicieli 50 państw (Karty nie podpisała Polska ze względu na rozbieżności co do uznania polskiego rządu; zakładano że powinien powstać Tymczasowy Rząd jedności Narodowej)
16.10.1945 - Minister Spraw Zagranicznych Wincenty Rzymowski złożył dokument ratyfikacyjny Karty NZ - Polska została zaliczona do pierwotnych członków
rozdział 9 - wielkie mocarstwa cofają uznanie dla rządu londyńskiego
ustanawia Organizację Narodów Zjednoczonych o charakterze powszechnym, o kompetencjach ogólnych, generalnych
2. Cele NZ (art. 1):
utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego poprzez stosowanie skutecznych środków zbiorowych, załatwianie lub rozstrzyganie środkami pokojowymi sporów międzynarodowych albo sytuacji powodujących zagrożenie lub naruszenie pokoju; zasada obowiązku pokojowego załatwiania sporów
rozwijanie przyjaznych stosunków pomiędzy wszystkimi narodami w oparciu o zasadę samostanowienia i równouprawnienia
doprowadzenie do międzynarodowej współpracy w rozwiązywania zagadnień międzynarodowych o charakterze gospodarczym, społecznym, kulturalnym, humanitarnym
popieranie stosowania praw i swobód dla wszystkich bez względu na rasę, płeć, język lub religię
cele mają charakter instrumentalny wobec zasad zawartych w art. 2 Karty NZ
3. Zasady prawa międzynarodowego (art. 2):
normy o charakterze przewodnim, najważniejsze dla całego systemu normatywnego
przyjęte przez całą społeczność międzynarodową
nie mogą być zmienione ani w drodze kontraktowej ani w drodze umów
nie jest dopuszczalne żadne odstępstwo od postanowień tych zasad
zakreślają granice w których państwa mogą się umawiać
normy bezwzględnie obowiązujące (ius cogens), imperatywne
ius dispositivum musi być w zgodzie z ius cogens
4. Katalog zasad:
zasada suwerennej równości państw - zasada dominująca, ponieważ bez państw nie ma prawa międzynarodowego publicznego; suwerenność i równość współtworzą tę zasadę; uzyskała ona swój kształt normatywny w Deklaracji - Rezolucja 2625 z 24.10.1970
zasada bona fides - zasada dobrej wiary w zakresie wykonywania zobowiązań wynikających z Karty NZ - postępowanie państw zgodnie z literą i duchem umów (pacta sunt servanda - umów należy dotrzymywać)
zasada obowiązku załatwiania sporów międzynarodowych środkami pokojowymi tak, aby pokój międzynarodowy, bezpieczeństwo, sprawiedliwość nie zostały wystawione na niebezpieczeństwo; dopełnienie tej zasady stanowi art. 33.1, z którego wynika autonomia woli stron sporu w zakresie wyboru środka najwłaściwszego dla rozwiązania sporu: rokowania, badanie, pośrednictwo, koncyliacja, arbitraż, postępowanie sądowe, odwołanie się do organów lub porozumień regionalnych
zasada nieagresji (zakaz wojny) - zakaz groźby lub użycia siły w stosunkach międzynarodowych szczególnie przeciwko integralności terytorialnej i niepodległości politycznej; zakaz ten nie ma charakteru absolutnego, bezwzględnego, istnieją wyjątki od tej zasady:
- art. 42 upoważnia Radę Bezpieczeństwa do użycia sił powietrznych, morskich lub lądowych, jeżeli mogłoby okazać się to konieczne do utrzymania albo przywrócenia międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa
- art. 51 potwierdza przyrodzone naturalne prawo każdego państwa do samoobrony indywidualnej lub zbiorowej w przypadku napaści zbrojnej na któregokolwiek członka Narodów Zjednoczonych, zanim Rada Bezpieczeństwa nie podejmie niezbędnych zarządzeń w celu utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa
- art. 52 - 54 - działalność regionalnych organizacji które muszą spełniać następujące warunki: pozostawać w zgodzie z zasadami i celami NZ, Kartą NZ, przyczyniać się do rozwiązywania sporów międzynarodowych; mają prawo do samoobrony indywidualnej i zbiorowej oraz prawo stosowania środków przymusu z upoważnienia Rady Bezpieczeństwa (współcześnie istnieją 3 takie organizacje: OPA - Organizacja Państw Amerykańskich, OJA - Organizacja Jedności Afrykańskiej, LPA - Liga Państw Arabskich)
- art. 107 zawiera klauzulę państw nieprzyjacielskich, zgodnie z którą państwa koalicji antyhitlerowskiej mogą użyć wszystkich środków przeciwko państwom faszystowskim; obecnie jest to przepis martwy
zasada nakazu udzielania pomocy ONZ w każdej akcji która jest podjęta zgodnie z Kartą NZ
zasada obowiązku państw nieczłonkowskich do postępowania zgodnie z Kartą NZ w zakresie koniecznym dla utrzymania pokoju i bezpieczeństwa narodowego; traktat międzynarodowy nie może ani szkodzić ani służyć państwu trzeciemu, które jest poza tym traktatem
zasada nieingerencji w sprawy wewnętrzne państw członkowskich ONZ - zasada poszanowania kompetencji wewnętrznej każdego państwa; jednak ta zasada nie może stanąć na przeszkodzie zastosowania środków represyjnych, przewidzianych w rozdziale VII: Akcja w związku z zagrożeniem pokoju, zakłóceniem pokoju i aktami agresji.
5. Dlaczego Karta NZ jest tak ważna?
jest aktem najwyżej stojącym w hierarchii źródeł prawa międzynarodowego
formułuje ogólne zasady prawa międzynarodowego właściwe dla stosunków gospodarczych, politycznych, kulturowych, oświatowych, naukowo-technicznych pomiędzy państwami
ma prymat nad wszelkimi innymi zobowiązaniami; art. 103 - w razie sprzeczności pomiędzy obowiązkami członków Narodów Zjednoczonych, wynikających z niniejszej Karty, a ich obowiązkami wynikającymi z jakiegoś innego porozumienia międzynarodowego, pierwszeństwo będą miały ich obowiązki wynikające z niniejszej Karty
Traktat z Maastricht, Amsterdamski, Nicejski, Lizboński - UE również deklaruje wierność zasadom, celom, postanowieniom Karty NZ
państwa członkowskie mają obowiązek rejestracji każdej umowy pisemnej w Sekretariacie NZ; brak rejestracji skutkuje niemożnością powoływania się na taką umowę
dbałość, troska o pokój i bezpieczeństwo międzynarodowe (art. 2.6)
podstawa, umocowanie do stosowania przez ONZ sankcji międzynarodowych wobec państw naruszających w sposób ciężki Kartę NZ
1. Podczas 25 sesji Zgromadzenia Ogólnego (24.10.1970) przyjęto Deklarację Zasad Prawa Międzynarodowego w formie Rezolucji Zgromadzenia Ogólnego Nr 2625:
zasada zakazu użycia groźby lub siły w stosunkach międzynarodowych
zasada obowiązku regulowania sporów międzynarodowych środkami pokojowymi tak aby nie dopuścić do zagrożenia pokoju, bezpieczeństwa, sprawiedliwości
zasada nieingerowania w sprawy wewnętrznej jurysdykcji każdego państwa - do wewnętrznej jurysdykcji każdego państwa należy określenie systemu społecznego, politycznego, kulturowego, ustrojowego
zasada obowiązku współdziałania państw zgodnie z Kartą NZ
zasada równouprawnienia i samostanowienia narodów - ujęta autonomicznie bo w Karcie NZ jest wymieniona jako fragment drugiego celu NZ
zasada suwerennej równości państw - rodzi pewne prawa i obowiązki.
Prawa: równość państw wobec prawa, każdemu państwu przysługuje 1 głos, odstępstwo od tej zasady czyli uprzywilejowanie niektórych państw wytłumaczone jest względami prakseologicznymi, waga głosów stałych członków Rady Bezpieczeństwa jest większa od głosów niestałych członków; prawo do poszanowania praw związanych z pełną suwerennością; prawo do poszanowania integralności terytorialnej i niepodległości politycznej; prawo do swobodnego wyboru i rozwijania swego systemu politycznego, społecznego, kulturowego.
Obowiązki: szanowanie osobowości i podmiotowości prawno - międzynarodowej innego państwa; stosowanie się w dobrej wierze do zobowiązań prawno - międzynarodowych.
zasada wykonywania w dobrej wierze zobowiązań prawa międzynarodowego zgodnie z duchem i literą Karty NZ
W tej Deklaracji wszystkie państwa uznały, że wymienione zasady są podstawowymi (ogólnymi) zasadami prawa międzynarodowego. Państwa te w swoim postępowaniu powinny kierować się tymi zasadami, bowiem są one najważniejszymi normami o charakterze ius cogens.
2. Akt końcowy KBWE:
istniały dwa przeciwstawne systemy ustrojowo-prawne, które zakładały inną koncepcję poszanowania praw człowieka
jest to akt niejednorodny, nie jest umową międzynarodową bowiem nie został zarejestrowany
nie poddano go ratyfikacji
zawiera zobowiązania polityczne jednakże intencją państw które go podpisały było wyrażenie pewnych reguł w sposób formalny, a nie wiążący (np. Umowa Poczdamska pomimo tego że nie podlegała ratyfikacji, miała charakter wiążący)
składa się z 3 części zwanych koszykami: 1 część dotyczy bezpieczeństwa w Europie (Deklaracja zasad rządzących stosunkami wzajemnymi pomiędzy uczestnikami KBWE); 2 część - współpraca w dziedzinie gospodarczej, naukowo-technicznej i w zakresie ochrony środowiska naturalnego; 3 część - dziedzina humanitarna
w KBWE uczestniczyły 33 państwa europejskie oraz 2 państwa pozaeuropejskie tj. USA i Kanada
3. Dekalog zasad wynikający z Deklaracji zasad rządzących stosunkami wzajemnymi pomiędzy uczestnikami KBWE:
zasada suwerennej równości i poszanowania praw wynikających z równości - równość państw wobec prawa, obowiązek poszanowania integralności politycznej i niepodległości, prawo do swobodnego kształtowania własnego systemu politycznego, gospodarczego, do wydawania ustaw, rozporządzeń, stanowienia prawa, do uczestnictwa w organizacjach międzynarodowych o charakterze powszechnym i sojuszniczym, do bycia stroną umów międzynarodowych, do neutralności, do modyfikowania granic środkami pokojowymi i w drodze umów międzynarodowych
zasada zakazu groźby lub użycia siły w stosunkach międzynarodowych - zakaz aktów demonstracji i siły w celu skłonienia państwa do rezygnacji z jego suwerenności, zakaz stosowania środków odwetowych przy użyciu siły (zakaz represariów)
zasada nienaruszalności granic
zasada poszanowania integralności terytorialnej
zasada pokojowego załatwiania sporów międzynarodowych i swobody stron sporu co do wyboru środka właściwego dla rozwiązania sporu
zasada nieingerencji w sprawy wewnętrzne innych państw (ingerencja pośrednia, bezpośrednia, indywidualna, zbiorowa)
zasada poszanowania praw człowieka podstawowych wolności (myśli, sumienia, religii, przekonań)
zasada równouprawnienia i samostanowienia narodów
zasada współpracy między państwami
zasada wykonywania w dobrej wierze zobowiązań międzynarodowych
Zasada 3, 4, 7 zostały ujęte w sposób autonomiczny.
4. Pactum de contrahendo:
rola doktryny w systemie prawa międzynarodowego jest znacząca
istniały dwa poglądy: 1) zobowiązanie do zawarcia umowy międzynarodowej - pogląd stanowczy o skutku maksymalnym 2) zobowiązanie do prowadzenia negocjacji, rokowań z intencją zawarcia umowy międzynarodowej - skutek minimalny
w okresie międzywojennym powstał spór między Polską a Litwą o uruchomienie kolei na odcinku Landwarów-Koszedary; STSM stwierdził iż obowiązek prowadzenia przez Litwę rokowań nie oznacza obowiązku zawarcia umowy międzynarodowej, jest to jedynie zobowiązanie do prowadzenia negocjacji
w sprawie statusu Afryki Płd. - Zach. (późniejszej Namibii) MTS uznał, że z Karty NZ nie wynika obowiązek zawarcia umowy międzynarodowej oraz nie wynika obowiązek negocjacji nad stosowną umową międzynarodową.
Ta konstrukcja sprowadza się do łagodnej odmiany, czyli poglądu drugiego.
Przykłady: art. 108-117 aktu końcowego Kongresu Wiedeńskiego mają charakter deklaratoryjny i regulują kwestie rzek międzynarodowych. Ponadto II Konwencja Genewska z 1958 w sprawie morza otwartego (pełnego) w art. 3 zawiera pactum de contrahendo umożliwiające państwom śródlądowym dostęp do morza.
5. STSM MTS:
MTS to główny organ sądowy ONZ obok takich organów jak Zgromadzenie Ogólne, Rada Bezpieczeństwa, Rada Gospodarczo-Społeczna, Rada Powiernicza, Sekretariat
MTS jest powiązany organizacyjnie i funkcjonalnie z ONZ
statut MTS opiera się na statucie STSM
STSM to organ sądowy działający w okresie międzywojennym
Rada powołała Doradczy Komitet Prawników który przygotował statut STSM
02.09.1921 - statut STSM wchodzi w życie
30.01.1922 - konstytuuje się skład STSM, rok później wydaje pierwsze orzeczenie w spawie statku Wimbledon - Francja, Włochy, Japonia, Anglia v. Niemcy - STSM odniósł się do postanowienia art. 380 Traktatu Wersalskiego z 1919 roku. Stanowił on, że Kanał Kiloński (położony na terytorium Niemiec, łączący Morze Bałtyckie z Morzem Północnym) będzie otwarty na zasadzie równości dla żeglugi statków handlowych oraz okrętów wojennych wszystkich państw pozostających w stanie pokoju z Niemcami - wygrana Wielkich Mocarstw - odszkodowanie na rzecz Polski
STSM wydał orzeczenia w 61 sprawach: 6 wyroków kompetencyjnych, 22 wyroki merytoryczne, 2 wyroki interpretacyjne, 1 wyrok odszkodowawczy, 27 opinii doradczych
w ok. 1/3 spraw Polska występowała w charakterze państwa bezpośrednio zainteresowanego
w 1940 siedziba STSM została przeniesiona do neutralnej Genewy - zaprzestanie rzeczywistej działalności
18.04.1946 - uchwała Ligii Narodów - likwidacja STSM
STSM był ustanowiony na podstawie odrębnej umowy międzynarodowej
w przeciwieństwie do MTS nie był zasadniczo organizacyjnie związany z Ligą Narodów
siedzibą STSM i MTS była i jest Haga (Pałac Pokoju)
01.04.1946 - działalność rozpoczyna MTS ( w 1944 r na konferencji nie udało się podjąć decyzji co do MTS, dopiero 9 - 20.04.1945r grupa prawników z 44 krajów stwierdziła ze status STSM powinien być podstawą dla MTS)
Art. 92 KN - MTS to główny organ sądowy ONZ działa na podstawie statutu który jest integralną częścią KN
Art. 7 KN - MTS to jeden z głównych organów ONZ
Art. 1 Statutu MTS = Art. 92 KN
MTS to jeden z organów głównych ONZ, silnie powiązany z ONZ, główny organ sądowy ONZ, status MTS jest integracyjną częścią KN zaś STSM nie był powiązany z Ligą Narodów, oparty na odrębnej umowie.
Jurysdykcja MTS może być fakultatywna lub obligatoryjna
6. Sposoby wyrażania zgody na jurysdykcje MTS:
a) ad hoc - w odniesieniu do konkretnego pojedynczego sporu międzynarodowego, po jego zaistnieniu czyli ex post
b) post hoc - zgoda wyrażona przez drugą stronę sporu, gdy spór wniesiony będzie wcześniej przez 2 stronę
c) ante hoc - wyrażenie zgody na jurysdykcję MTS z góry w odniesieniu do przyszłych sporów poprzez przyjęcie klauzuli fakultatywnej z art. 36.2 S MTS - czyni jurysdykcje MTS obligatoryjną, bądź poprzez klauzulę sądową wpisaną w traktat ogólny lub szczególny, wielostronnie lub dwustronnie
7. Formy wyrażenia zgody na jurysdykcje MTS:
Kompromis - umowa kompromisowa szczególna, specjalna, zapis na sąd - strony sporu po jego zaistnieniu zawierają umowę w której określają przedmiot sporu i wyrażają zgodę na jurysdykcję MTS
Klauzula sądowa - to czy jurysdykcja jest obligatoryjna czy fakultatywna zależy od przyjętej klauzuli, przypadki: gdy traktat przewiduje w klauzuli w sposób jednoznaczny obligatoryjną jurysdykcje MTS to wystarczy wniosek jednej strony np. konwencja w sprawie karania zbrodni ludobójstwa, konwencja o obywatelstwie kobiet zamężnych zawiera zapis: „w przypadku sporu dotyczącego interpretacji o ile strony sporu nie rozstrzygną go w drodze negocjacji na wniosek jednej strony właściwy będzie MTS chyba ze strony ustalą inaczej” lub 2 przypadek np. traktat w sprawie Antarktyki konwencja w sprawie zgody na zawarcie małżeństwa, najniższego wieku - musi być zgoda obu stron na jego rozstrzygnięcie: „w przypadku sporu pomiędzy dwoma umawiającymi się państwami co do interpretacji, jeśli spór nie będzie rozstrzygnięty w drodze rokowań właściwy będzie MTS za zgodą obu stron”
Deklaracja o przyjęciu klauzuli fakultatywnej z art. 36.2 statutu MTS co czyni jurysdykcję obligatoryjną - państwo strona statutu ma prawo w każdym czasie złożyć oświadczenie ze wyraża zgodę na obligatoryjną jurysdykcję MTS „Ipso facto” - identyczne zobowiązanie do wszystkich sporów prawnych - zgoda na obligatoryjną jurysdykcję w przypadkach określonych w art. 36.2 Statutu MTS: 1 - interpretacja umowy międzynarodowej, 2- każda kwestia prawa międzynarodowego, 3- zaistnienie faktu który w razie potwierdzenia stanowi naruszenie prawa międzynarodowego, 4- rodzaj i wypadek odszkodowania z tytułu naruszenia zobowiązania międzynarodowego, oświadczenie to może być złożone bez warunków lub z zastrzeżeniem warunków wzajemności lub określenia czasu - odpisy są u sekretarza MTS w Hadze. „Jurysdykcja jest obligatoryjna i gdy pomiędzy państwami dochodzi do sporu to nie są potrzebne żadne inne akty pod warunkiem ze deklaracja się pokrywa” ok. 1/3 państw skorzystała z tej klauzuli. Deklaracje o przystąpieniu do klauzuli fakultatywnej mają charakter ogólny i nie mogą dotyczyć jednego sporu! Np. deklaracja rządu egipskiego - MTS ma obligacyjną jurysdykcję w odniesieniu do sporów które wynikają z interpretacji konwencji konstantynopolitańskiej sprawie kanału sueskiego.
Zgodnie z art. 36.5 i 37 statutu MTS zgodą na obligatoryjną jurysdykcję MTS może być oświadczenie z wyrażaniem zgody na obligatoryjną jurysdykcję STSM w okresie działania STSM o ile nie wygasły - wtedy jurysdykcje automatycznie przejmuje MTS np. Polska w okresie międzywojennym związała się I konwencją Genewską o zwalczaniu handlu kobietami i dziećmi która stwierdzała obligatoryjna jurysdykcje STSM, ta konwencja dalej obowiązuje a jurysdykcje ma MTS
Forum prorogatum - pozwanie państwa które jest stroną sporu mimo nie istniejącego tytułu jurysdykcyjnego przy braku jego sprzeciwu poprzez: 1- przyjęcie jednostronnego wezwania do stawienia się przed MTS, 2- stawienie się po to aby oświadczyć że MTS nie posiada kompetencji - w razie sporu czy MTS jest kompetentny decyduje MTS. Odpowiedź udzielona przez państwo oznacza wdanie się w spór, może to oznaczać zgodę, np. incydent w cieśninie Korfu - okręty brytyjskie przepływały wodami Korfu(stanowią albańskie morze otwarte) i zostały ostrzelane przez Albańczyków , miny itp.- straty w ludziach, Brytyjczycy zawrócili, rozminowali wody cieśniny poprzez działania marynarki wojennej, powstał spór, Rada Bezpieczeństwa oddała spór do MTS a Albania zaprotestowała ale udzieliła odpowiedzi na pozew i wdała się w spór co do kompetencji MTS. Z tej opcji wyrażenia zgody na jurysdykcję MTS korzysta rzadko.
8. Rodzaje jurysdykcji kompetencji:
RATIONE PERSONAE - sprawdzenie czy podmioty występujące są do tego uprawnione i czy MTS ma jurysdykcję i jest właściwy w sporze: tylko państwa mogą być stronami w postępowaniu przed MTS a nie organizacje rządowe lub międzyrządowe a tym bardziej nie osoby prawne ani fizyczne! Międzyrządowe organizacje międzynarodowe mogą na wniosek MTS lub z własnej inicjatywy dostarczyć materiał dowodowy i informacje które mają znaczenie dla sprawy do MTS. Jeśli natomiast chodzi o interpretację międzynarodowego traktatu wówczas Sekretarz MTS ma obowiązek poinformować organizacje której interpretacja dotyczy wraz z odpisami całej sprawy. Art. 35 statutu MTS i 93 KN doprecyzowuje że stornami sporu mogą być 1- państwa będące stronami Statutu MTS czyli państwa członkowskie ONZ które są Ipso facto stroną statutu. 2- państwa nieczłonkowskie ONZ jeśli warunki sformułuje ZONZ na zlecenie Rady Bezpieczeństwa
Art. 96 KN mówi ze o opinię doradczą do MTS mogą się zwrócić tylko ZONZ i RB w każdej kwestii prawnej zaś inne organizacje systemu Narodów Zjednoczonych mają prawo zgłosić się do MTS o opinie doradczą po uprzednim uzyskaniu zgody ZONZ też tylko w kwestiach prawnych. Państwa nie mają prawa zgłaszać się o opinie doradcze. Np. WHO spytało MTS o użycie broni nuklearnej - MTS oddalił zapytanie ze względu ze to nie jest sprawa i nie mieści się w kompetencjach WHO
RATIONE MATERIAE - art. 36.1 i 36.2 statutu MTS - do kompetencji MTS należą: wszelkie sprawy spory które przedłożą mu państwa - strony - związane z klauzulą zapis na sąd, umową kompromisową; wszelkie materie przewidziane w KN lub innych umowach - jednak KN nie przewiduje takich materii - jest to przepis proceduralny, nie ma kategorii spraw oddawanych pod jurysdykcję MTS; sprawy wyliczone w art.36.2 statusu MTS - klauzula fakultatywna: 1 - interpretacja umowy międzynarodowej, 2- każda kwestia prawa międzynarodowego, 3- zaistnienie faktu który w razie potwierdzenia stanowi naruszenie prawa międzynarodowego, 4- rodzaj i wypadek odszkodowania z tytułu naruszenia zobowiązania międzynarodowego,
RATIONE IURIS - podstawy wyrokowania MTS:
Główne: 1) umowa międzynarodowa - ogólna lub partykularna zawierająca normy uznane wyraźnie przez państwa. 2)zwyczaj międzynarodowy jako dowód istnienia ogólnej praktyki, 3) zasady ogólne prawa uznane przez narody cywilizowane
Pomocnicze: 1)orzeczenia sądowe- orzeczenia Trybunałów stałych i ad hoc, STSM, MTS, Arbitrażowe, orzecznictwo sądów krajowych, powszechnych , administracyjnych, konstytucyjnych, regionalnych, prowincjonalnych, rejonowych, okręgowych, wojewódzkich, apelacyjnych - ważny fakt gdyż wcześniej prawo międzynarodowe było prawem zwyczajowym, niepisanym, hermetycznie zamkniętym.
Art. 59 Statutu MTS mówi wprawdzie że wyrok sądu wiąże tylko strony sporu w sporze i tylko w stosunku do danego sporu, jednak rzeczywistość jest inna za sprawą brytyjskiej szkoły prawa - instytucja precedensu - w przypadku sądowego precedensu orzeczenie będzie podstawą do orzekania w podobnych przypadkach. Art. 38.2 MTS wskazuje na kolejną zasadę „ ex aequo et bonum” - to co dobre i słuszne - słuszność, moralność, sprawiedliwość międzynarodowa. Art. 38 statutu MTS zawiera podstawy wyrokowania i źródła prawa międzynarodowego ale nie wszystkie podstawy wyrokowania są źródłami prawa a te podstawy które są źródłami nie stanowią pełnego katalogu źródeł prawa bo brakuje w nich uchwał prawodawczych międzynarodowych organizacji międzyrządowych.
9. Funkcje MTS:
MTS pełni rolę sądu o jurysdykcji dobrowolnej, fakultatywnej( umowa kompromisowa, klauzula sądowa) bądź też obligatoryjnej ( deklaracja o przyjęciu klauzuli fakultatywnej, klauzula sądowa wpisana w traktat międzynarodowy)
Jest doradcą prawnym ZONZ i RB w każdej kwestii prawnej, bądź też innych organizacji po zgodzie ZONZ też tylko w kwestiach prawnych,
Sąd rozjemczy, koncyliarny - art. 38.2 statutu MTS
10. Polska zgoda na jurysdykcję MTS - z historii:
W okresie międzywojennym Polska nie przystąpiła do klauzuli fakultatywnej,
Po II WŚ gdy polska została członkiem NZ i stroną statutu MTS odnosiła się krytycznie do jurysdykcji obligatoryjnej, składał zastrzeżenia do traktatów
Po 1989, 1990 r. na skutek działań Stowarzyszenia Prawa Międzynarodowego i Zespołu Prawa Międzynarodowego Rady Legislacyjnej przy Prezesie RM W dniu 25.09.1990 ratyfikowano tekst deklaracji złożonej w imieniu polskiego rządu przez Skubiszewskiego - Polska przyjęła jurysdykcję MTS ale złożyła szereg zastrzeżeń , deklarację złożono na 5 lat z możliwością przedłużenia jej na kolejne okresy roczne, miała ona ograniczoną moc wiążącą dlatego wycofano ją 25.03.1996 a w jej miejsce złożono nową z 25.03.1996r deklarację do art. 36.2 - RP uznaje za obowiązkową i bez specjalnego porozumienia w stosunku do każdego innego państwa pod warunkiem wzajemności jurysdykcję obligatoryjną MTS w rozwiązywaniu sporów prawnych ( 4punktowe wyliczenie z art. 36.2 statutu MTS) oprócz takich spraw jak: te które powstały przez 25.09.1990, wynikające z faktów i sytuacji mających miejsce przed tą datą, których przedmiotem jest terytorium i granice państwa, dotyczące ochrony środowiska, dotyczące wierzytelności i długów zagranicznych, spory z państwem które złożyło deklaracje na mniej niż 12 miesięcy, do których przyjęto inny sposób załatwiania spraw, dotyczących spraw które zgodnie z prawem międzynarodowym są objęte jurysdykcją RP.
Deklaracja z 25.03.1996r nabrała mocy obowiązującej 6 miesięcy później i obowiązuje do dziś, podpisana przez MSZ, deklaracja innych państw są podobne, jest skrócona, bez zbędnych elementów, po II WŚ Polska związała się wieloma traktatami w ok. 50 traktatach w których zawarta była klauzula sądowa wyłączona była jurysdykcja obligatoryjna - zastrzeżenie Polski.
30.04.1997 r. Polska wycofała wszystkie zastrzeżenia do klauzul sądowych, arbitrażowych, które przewidywały wyłączenie jurysdykcji obligatoryjnej.
11. Orzecznictow MTS - rodzaje wyroków:
Wyroki kompetencyjne - stwierdzają czy MTS ma kompetencje w rozstrzygnięciu sporu, gdy orzeknie ze nie ma to sprawa zostaje zakończona, stwierdza czy strony są podmiotami prawa międzynarodowego i czy mogą brać udział w sporach prawnych! Gdy orzeknie ze ma kompetencje, orzeka co do meritum
Wyroki merytoryczne - stwierdza naruszenie lub brak naruszania prawa międzynarodowego, np. spór Kolumbia - Peru o azyl dyplomatyczny Raula Victora Haja Dela Torre, Kolumbia naruszyła konwencję hawańską w sprawie azylu, MTS przychylił się do wniosku złożonego przez Peru
Wyroki odszkodowawcze - np. spór Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej z Albanią - w 1949 r MTS zasądziła odszkodowanie na rzecz ZKWBiIP w wysokości 844 000funtów w związku z e szkodami materialnymi i niematerialnymi spowodowanymi wybuchem min
Wyroki interpretacyjne - mogą się o nie zgłosić tylko strony sporu, dotyczą zakresu i znaczenia wyroku, stosowane są rzadko, MTS rozstrzyga spór w sposób definitywny, nie ma procedury odwoławczej, apelacji i skarżenia, jednak brak aparatu egzekucyjnego spowalnia wykonanie wyroku, gdy państwo nie stosuje się do wyroku druga storna może zwrócić się do RB która decyduje o sankcjach. Problemem skuteczności MTS jest odmowa wykonania wyroku (Albania nie wykonała wyroku i nie wypłaciła odszkodowania, dopiero w 1996 Albania oficjalnie przyznała się do strzałów w kierunku okrętów brytyjskich. W czasie II WŚ Albania złożyła złoto w jednym z londyńskich banków, które zostało zablokowane do czasu spłaty odszkodowania zasądzonego przez MTS, np. Iran odmówił wykonania wyroku w sprawie zakładników amerykańskich w Teheranie. Problemem jest też niestawiennictwo stron prze MTS np. spór USA - Iran, albo USA - Nikaragua.
Wyroki rewizyjne - art. 61 Statut MTS - następuje rewizja wyroku w sytuacji odkrycia nowego faktu który ma duże lub decydujące znacznie w sprawie ale wcześniej nie został znany, fakt musi być nieznany stornie ani MTS w chwili wydania obowiązującego wyroku, poznanie tego faktu nie może wynikać z niedbalstwa, wniosek o rewizję storna może wnieść nie później niż 6 miesięcy od chwili dowiedzenia się o tym fakcie i nie później niż 10 lat od chwili wydania wyroku.
Wyrok w przedmiecie interwencji ubocznej - państwo będące storna sporu ma prawo wystąpić z wnioski m o interwencję uboczną; wniosek powinien być wniesiony najpóźniej z chwilą rozpoczęcia postępowania ustnego. Rozpatrzony przez MTS, w przypadku braku sprzeciwu stron MTS orzeka o uwzględnieniu interwencji ubocznej jeśli państwo trzecie jest dopuszczone do rozprawy to wyrok wiąże też państwo trzecie
Wyrok w przedmiocie interwencji procesowej - w związku z toczącym się postępowaniem o spór wchodzi w grę interpretacja traktatu międzynarodowego lub traktatu przyjętego w obrębie NZ. Państwo trzecie a prawo wnioskować o interwencję procesową która ogranicza się do interpretacji wykładni traktatu
Wyroki odwoławcze - art. 67 Regulaminu MTS mówi ze MTS może być sądem odwoławczym od orzeczeń innych trybunałów międzynarodowych jeśli te przyjmą odpowiednią regulację
Opinie doradcze - MTS wydaje opinie doradcze w postępowaniu nieprocesowym - podstawa zawarta w art. 96 KN np. Konwencja w sprawie przywilejów i immunitetów - w przypadku sporu między ONZ a państwem członkowskim odnośnie przywilejów o opinie doradczą zwraca się ONZ - opinie ma charakter wiążący!
Opinia odrębna - votum separatum - sędzia głosuje przeciw sentencji wyroku lub sentencji opinii doradczej
Opinia indywidualna - składana przez sędziów którzy nie zgadzaj się z sentencją wyroku lub opinii doradczej, aprobują rozstrzygnięcie ale mają inne uzasadnienie
Zarządzenia - odnoszą się do toku prowadzenia sprawy ( wyznaczenia rozprawy głównej, odroczenie, przerwanie, terminy itp. )
Postanowienie - dotyczy postępowania dowodnego
Norma prawa międzynarodowego :
To podstawowa jednostka stanowiąca prawa międzynarodowego
To reguła postępowania, wskazująca granice i formy działania, zachowania, oraz zaniechania działania przez państwa i organizacje międzynarodowe
Budowa : nie ma budowy trójczłonowej , zbudowana z dyspozycji , hipoteza jest domyślna, podobnie jak w prawie cywilnym i konstytucyjnym a nie jak w prawie karnym
System prawa międzynarodowego opiera się na zasadzie bona fides czyli dobrej wiary w wykonywaniu zobowiązań międzynarodowych zgodnie z literą i duchem KN zawartą w rezolucji 2625 i art. 2 KN - zasada pacta sunt servanda - umów należy dotrzymywać!
Normy zabezpieczone są przymusem indywidualnym stosowanym przez poszczególne państwa
Normy mają charakter autonomiczny - te same podmioty stanowią prawo i te same podmioty są zobowiązane do jego stosowania, są jemu podporządkowane, mają być gwarantem stosowania tym norm, ale są też wyjątki - normy o charakterze heteronomicznym gdzie kto inny jest prawodawcą a kto inny jest zobowiązywane do wykonywania tego prawa np. organizacja międzynarodowa ma kompetencje prawodawcze wykraczające poza prawo wewnętrzne, normy te adresowane są do państw członkowskich danej organizacji np. ICAO (międz. Org. Lotnictwa) WHO, WMO ( Światowa organizacja meteorologiczna) mają kompetencje prawotwórcze z mocy ich Statutów podejmują uchwały w systemie „contracting out” większością kwalifikowaną, a państwa przegłosowane pozostające w mniejszości w terminie prekluzyjnym 3 miesięcy liczonym jako 90 dni mają prawo wyłączyć niektóre postanowienia uchwał w stosunku do siebie)
Np.: organy danej organizacji międzynarodowej występują w roli podmiotów stanowiących prawa i obowiązki państw trzecich, traktat nie może służyć ani szkodzić państwu trzeciemu, które pozostaje poza nim, musi być pisemna zgoda państwa trzeciego na nałożenie obowiązku, zaś w przypadku nadania uprawnień zgoda nie muni nastąpić, może mieć charakter dorozumiana!
Konwencja Konstantynopolitańska w sprawie Kanału Sueskiego mówi ze kanał jest wolny dla wszystkich państw zarówno w czasie pokoju jak i wojny bez względu na banderę statków - nie potrzeba zgody wszystkich państw na to, jest to zgoda dorozumiana.
Obowiązki na państwo trzecie moją być nałożone bez jego zgody - art. 75 Konwencji Wiedeńskiej: agresora nie pytamy o zgodę. Np. Niemcy hitlerowskie
Przymus indywidualny - dawniej sankcje zdecentralizowane a obecnie przeciwśrodki (counter - mesures) gdy państwo narusza interesy drugiego państwa wtedy można odpowiedzieć aktem podobnym lub identycznym na zasadzie równości proporcjonalności i wzajemności. Mamy 2 rodzaje przymusu indywidualnego:
Retorsja - legalny środek odwetowy stosowany w odpowiedzi na niesłuszne nieprzyjazne, krzywdzące niesprawiedliwe szykanujące postępowanie drugiego państwa. Środki retorsyjne powinny być w maksymalnym stopniu identyczne, nie większe i cięższe, analogiczne do środków które wywołały retorsję zgodnie z zasadą proporcjonalności, a zgodnie z zasadą wzajemności każde państwo jeśli zachowuje się nieprzyjaźnie musi liczyć się z tym że wobec niego ktoś również zachowa się nieprzyjaźnie, podobnie. Państwo samo decyduje czy uprzedzi to państwo wobec którego zastosuje retorsję, nie musi tego robić. Retorsja może polegać na:
Stosowaniu obostrzeń w zakresie wydawania wiz
Odmowa stosowania zwolnień i zniżek celnych
Wprowadzenie specjalnych regulacji dotyczących handlu zagranicznego( wywóz, przywóz)
Ograniczenie co do poruszania się obywateli
Zakaz wykonywania określonych zawodów
Zakaz nabycia nieruchomości przez cudzoziemców
Zastosowanie instytucji „persona non grata” - wydalenie dyplomaty jeszcze przed jego przybyciem do kraju, nie ma obowiązku uzasadnienia np. ZSRR - Francja
14.01.1936 - Prezydent RP wydał dekret o ochronie interesów państwa Polskiego i jego obywateli w stosunkach międzynarodowych. RM ma prawo zastosować środki retorsyjne jeżeli państwo obce: a) traktuje gorzej obywateli Polski niż obywateli innych państw, b) nie zapewnia ochrony prawnej polskich obywateli, c) ogranicza państwo polskie w rozporządzaniu majątkiem, d)naraża na uszczerbek interesy materialne
Represalia - nielegalny środek odwetowy stanowi naruszenie prawa międzynarodowego, mamy 2 sytuacje: 1- okres pokoju: ze względu na zasadę zakazu użycia groźby i siły w stosunkach międzynarodowych wykluczone są represalia powodujące użycie siły lub groźby. Np. gdy jedna strona nie zastosuje się do traktatu to druga strona może się z niego wycofać, 2-okres wojny: nie można odpowiedzieć identycznym środkiem odwetowym np.: zabijanie, deportacje: IV konwencja haska, 4 konwencje genewskie o ochronie ofiar wojny. Zakaz represaliów w stosunku do rannych, chorych w wojnie lądowej, jeńców wojennych, ludności cywilnej, rannych chorych i rozbitków w wojnie morskiej
Przymus zbiorowy: kolektywny, sankcje międzynarodowe, zorganizowane, zinstytucjonalizowane. Z mocy KN mogą je stosować tylko ZO NZ, RB, oraz 3 organizacje regionalne (OPA, Liga Państw Afrykańskich, OJA)- mogą one stosować sankcję, ale tylko do czasu aż się nie zajmie tym RB.
ZONZ- sankcje organizacyjne, upoważnienie w art. 5, 6, 19 KN: 1) art. 5 zezwala na zawieszenie w prawach i przywilejach członkowskich ONZ ( o ile wcześniej w stosunku do państwa zastosowano środki prewencyjne, zapobiegawcze lub przymusu), 2) art. 6 mówi o wykluczeniu państwa członkowskiego ONZ które uporczywie łamie prawo międzynarodowe, musi być ciąg naruszeń ,nie wystarczy jednostkowy akt, 3) art. 19 zezwala na zawieszenie udziału w pracach ZONZ jeśli państwo zalega z zapłatą składki członkowskiej do budżetu regularnego prze okres 2 lat (np. Francja i ZSRR odmówiły zapłaty składki do budżetu nieregularnego) Ww. sankcje są stosowane przez ZONZ na zlecenie RB. Te sankcje podejmowane są w sprawach ważnych (np. zawieszenie w prawach członka i przywilejach + wykluczenie - uchwała ZO podjęta większością kwalifikowaną 2/3 głosów członów obecnych i głosujących -stosunek głosów za do głosów przeciw, z pominięciem wstrzymujących) i sprawach innych art. 18 KN ( uchwały podejmowane większością zwykłą członków obecnych i głosujących -stosunek za do przeciw z pominięciem wstrzymujących)
Katalog spraw ważnych: utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa, wybór członków niestałych RB ( 10 członków, kadencja dwuletnia)wybór członków Rady Społeczno - Gospodarczej i Powierniczej, przyjęcie państwa do ONZ, zawieszenie w prawach i przywilejach członków ONZ, wykluczenie z ONZ, budżet ONZ, funkcjonowanie systemu powiernictwa
Rada Bezpieczeństwa: do stosowania sankcji RB upoważniają art. 41i 42 KN: 1) sankcje dyplomatyczne - zerwanie stosunków dyplomatycznych z państwem wobec którego stosuję się tę sankcję - ma ona charakter całkowity ( polityczny), 2) sankcje komunikacyjne - całkowite przerwanie komunikacji kołowej, kolejowej, morskiej, drogowej, lądowej i telefonicznej, 3) sankcje gospodarcze - embargo - całkowite lub częściowe ograniczenie handlu określonymi towarami, np. embargo na dostawę broni, 4) bojkot - a) stosowany przez ludność, b) zarządzony przez państwa, c) zarządzony przez RB lub z jej upoważnienia np. zmasowany przelot samolotami nad terytorium państwa, 5) sankcje wyżej zorganizowane - czyli sankcje wojskowe, np. demonstracja siły zbrojnej - skupienie przy granicy wojsk, bezpośrednie użycie siły zbrojnej - 1 z rodzajów lub wszystkie razem - np. Irak - RB nie musi tu stosować zasady proporcjonalności tak jak w przypadku retorsji. Sposób podejmowania decyzji określony w art. 27
Rada Bezpieczeństwa: jej zakres działań i obowiązków określa rozdział VII KN, jeden z głównych organów ONZ, ponosi odpowiedzialność za utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego, jest upoważniona do udzielania zaleceń stronom sporu, podejmuje decyzje o użyciu sankcji (decyzje merytoryczne) - wymagana większość kwalifikowana, co najmniej 9 głosów członków RB w tym stałych członków RB, jej stali członkowie mają praw veta, ale wstrzymanie się od głosu nie oznacza veta, gdy stroną spory jest wielkie mocarstwo powinno się wstrzymać od głosu, w sprawach proceduralnych wymaga się większości kwalifikowanej dowolnych 9 członków- istnieje zatem możliwość przegłosowania członków stałych, te postanowienia są efektem Konferencji Jałtańskiej z 4- 11.02.1945r. a art. 27 jest wyrazem stanowiska radzieckiego, wybór sędziów MTS lub specjalnej komisji wymaga większości bezwzględnej co najmniej 8 głosów za, więcej niż przeciw i wstrzymujących się, tak jak w ZONZ wyodrębnia się sprawy ważne i inne, tak w RB są sprawy merytoryczne i proceduralne ( wymagające większości kwalifikowanej), zasada równości mówi iż jedno państwo ma 1 głos, ale są tu wyjątki spowodowane motywem prakseologicznym, np.: wielkie mocarstwa mają prawo veta ( skuteczność działania, efektywność) odstępstwem od tej sytuacji jest system ważenia głosów - państwa w zależności od przyjętej regulacji prawnej dysponują zróżnicowaną ilością głosów ( decyduje o tym czynnik gospodarczy, finansowy, geograficzny) np. Międzynarodowy Fundusz Walutowy, albo Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju - tu najwięcej głosów ma USA ze względu na wielkość wniesionych wkładów, np. w Radzie UE ilość głosów zależna jest od wielkości i liczby ludności państwa - suma to 345, wymagane 255 do skutecznej uchwały, Rada UE to prawodawca, odpowiednik parlamentów krajowych; precedens - konflikt na Płw. Koreańskim - interesy wielkich mocarstw są rozbieżne, ZSRR wykorzystuje brak reprezentacji Chin i zgłasza generalne veto, i nie uczestniczy w pracach RB. 03.11.1950r. ZONZ przyjmuje słynną Rezolucję UNITING FOR PEACE - jeśli mamy zagrożenie, załamanie pokoju, a RB przestaje ponosić odpowiedzialność za utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa wówczas ZO niezwłocznie powinno się tym zająć ( nie później niż 24 godziny od chwili złożenia wniosku) wtedy ZO ma prawo do podejmowania decyzji należących do kompetencji RB np. konflikt arabski - w 1956 dochodzi do nacjonalizacji Towarzystwa Kanału Sueskiego, RB zablokowana vetem Francji i Anglii, wiec USA i ZSRR decydują o wysłaniu sił zbrojnych
Podmiotowość prawa międzynarodowego: nie istnieje norma która określa kto dokładnie jest podmiotem prawa międzynarodowego, katalog podmiotów. Istniał pogląd, który mówił że podmiotem jest jedynie państwo ( podmiotowość = suwerenność) obecnie dla określenia podmiotowości patrzy się z punktu widzenia stosunków międzynarodowych i jako podmiot można określić: 1) państwa, 2) międzyrządowe organizacje międzynarodowe. Podejście realistyczne traktuje że podmiotem jest każdy uczestnik, składnik społeczny spełniający samodzielną role w stosunkach międzynarodowych, wszystkie podmioty stosunków międzynarodowych których postępowanie jest regulowane bezpośrednio przez prawo międzynarodowe, o podmiotowości prawa międzynarodowego decydują podobnie jak w stosunkach krajowych, międzynarodowa zdolność prawna ( możliwość bezpośredniego bycia podmiotem praw i obowiązków) oraz międzynarodowa zdolność do działań prawnych. Międzynarodowa zdolność do działań prawnych charakteryzuje się:
Możliwością dokonywania czynności prawnych
Posiadaniem ius tractatum - zdolność do stanowienia norm prawa zwyczajowego
Posiadanie prawa do utrzymywania stosunków dyplomatycznych i konsularnych ius legationis ( wysyłanie i przyjmowanie)
Zdolność procesowa przed trybunałami międzynarodowymi do występowania z roszczeniami
Posiadanie przywilejów i immunitetów
Ma prawo wykonywania opieki dyplomatycznej
Ponosi odpowiedzialność prawno międzynarodową za naruszenie prawa oraz za wyrządzone szkody
Międzynarodowa zdolność prawna decyduje o międzynarodowej zdolności do działań prawnych np. Niemcy po II WŚ posiadali międzynarodową zdolność prawną ale nie posiadali międzynarodowej zdolności do działań prawnych. Suwerenność państw jest ich władzą absolutną, niezależną, możemy wyróżnić 2 elementy suwerenności :
Całowładność - wyłączna kompetencja regulowania wszystkich spraw wewnętrznych w obrębie państwa
Samowładność - niezależność władzy od czynników wewnętrznych
Zaciąganie zobowiązań międzynarodowo prawnych powoduje ograniczenie wykonywania suwerenności, ale państwo nie traci suwerenności
Rodzaje podmiotów prawa międzynarodowego: wśród podmiotów prawa międzynarodowego wyróżniamy państwa jednolite, złożone, zależne oraz inne podmioty takie jak : Stolicę Apostolską, państwo - miasto Watykan, Suwerenny Zakon Kawalerów Maltańskich - Joannici,
Państwami jednolitymi są samodzielne państwa - podmioty prawa międzynarodowego które występują jako całość bez względu na podział administracyjny
Państwa złożone - 1) państwa związkowe, federacje, podmiotem jest całość, części składowe nie są podmiotami prawa międzynarodowego, mają czasami ograniczoną zdolność do działań prawnych Regiony, stany landy itp. Jednostki podziału administracyjnego mają możliwość zawierania niektórych umów np. Szwajcaria ( kantony), USA ( stany) RFN (landy) Nowa Jugosławia, Serbia i Czarnogóra, Belgia, Włochy, Brazylia, Argentyna, Wenezuela, Stany Zjednoczone Meksyku. 2) Związki państw, konfederacje, decyduje o tym traktat międzynarodowy, podmiotem prawa międzynarodowego jest całość (np. unia realna) lub część składowa konfederacji ( np. unia personalna) 3)ZSRR funkcjonował jako podmiot prawa międzynarodowego, jego republiki miały zdolność działania,, w 1992 połączono republiki radzieckie i miały zamrożoną zdolność działania, dopiero włącznie republiki ukraińskiej i białoruskiej doprowadziło do tego że republiki stały się podmiotami prawa międzynarodowego.
Państwa zależne: ich zdolność do działania w stosunkach międzynarodowych jest ograniczona na rzecz innego państwa, państwo zewnętrzne reprezentuje państwo podległe, nie oznacza to utraty podmiotowości a ogranicza tylko zdolność do działań międzynarodowo prawnych. Mamy 2 rodzaje zależności : 1) protektoraty międzynarodowe - opiera się na umowie międzynarodowej zawartej między 2 suwerennymi podmiotami w którym jedno państwo będzie zwane protegowanym (zrzeka się zdolności do działań prawnych na rzecz protektora) a drugie protektorem, np.: państwa karłowate, mini-państwa, państwa lilipucie ze względu na małe terytorium nie są w stanie działać samodzielnie w stosunkach międzynarodowych Wlk. Księstwo Lichtensteinu od 1923 pod protektoratem Austro-Węgier, Monako ( o pow. 186 km2) pod protektoratem Francji, San Marino ( 61 km2) pod protektoratem Włoch, a Andora pod protektoratem Prezydenta Francji. 2) protektoraty kolonialne - oparte na umowach nierówno prawnych np. Monako, Tunis, Kambodża, Laos pod protektoratem Francji, a Bahrajn i Kuwejt pod protektoratem Wlk. Brytanii.
04.03.1972 powstała Organizacja Konfederacji Islamskiej która odmówiła protektoratom członkostwa uznając że nie mają suwerenności, nie są suwerennymi państwami.
Wolne Miasto Gdańsk ustanowione na podstawie Traktatu Wersalskiego było pod protektoratem Polski - prowadziła sprawy zagraniczne, zawierała umowy międzynarodowe, wykonywała prawo opieki dyplomatycznej w stosunku do obywateli Wolnego Miasta Gdańska.
Naród Palestyński - początkowo reprezentowany przez Organizację Wyzwolenia Palestyny, na początku lat 90. Na mocy traktatu podpisanego w Oslo pomiędzy Izraelem a Organizacją Wyzwolenia Palestyny dochodzi do uznania autonomii Palestyny na zachodnim brzegu Jordanu i w strefie Gazy.
Stolica Apostolska - papież jako głowa Kościoła Katolickiego wraz z podległymi mu urzędami kurialnymi. Zdolność papieża do występowania w stosunkach międzynarodowych znana była już w średniowieczu, wynikało to z istnienia Państwa Kościelnego i Stolicy Apostolskiej na czele z papieżem. W wieku XIX w procesie jednoczeni Włoch doszło do inkorporacji Państwa Kościelnego, ochłodziły się stosunki pomiędzy Włochami a Stolica Apostolską. Parlament włoski w 1871r. przyjmuje ustawę uznającą podmiotowość prawno międzynarodową Stolicy Apostolskiej - jest to akt deklaratoryjny, bo do tej pory było to usankcjonowane prawem kanonicznym
11.02.1929r. nastąpiło zawarcie traktatów Laterańskich w których Włochy potwierdziły podmiotowość Stolicy Apostolskiej i doszło do ustanowienia państwa - miasta Watykan o powierzchni 0,44 km2.
Jednak należało zweryfikować pogląd czy to właśnie podmiotem prawa międzynarodowego jest Kościół Katolicki, czy jest nim Stolica Apostolska albo państwo - miasto Watykan czy też i jedno i drugie. Z Traktatów Laterańskich wynika, iż Stolica Apostolska wykonuje absolutną i suwerenną władzę na terytorium państwa - miasta Watykanu. W praktyce Stolica Apostolska ma zdolność do stanowienia prawa międzynarodowego, możliwość zawierania umów regulujących status kościoła katolickiego ( konkordaty, ius tractatum) , jest członkiem licznych organizacji międzynarodowych ( Światowa Organizacja Turystyczna, Rada Współpracy Kulturalnej Rady Europy) działa w stosunkach międzynarodowych za pośrednictwem organów analogicznych do organów państw: Sekretarz Stanu = szef rządu, Nuncjusz, Pronuncjusz =szef misji dyplomatycznej, uczestniczy w konferencjach międzynarodowych na których dokonuje kodyfikacji prawa międzynarodowego np. I konferencja prawa morza w 1958r lub III konferencja praw morza w latach 1973 - 1982, KBWE, Szczyt Ziemi w Rio de Janeiro w 1992, konferencja Genewska z 1949r, konferencja Wiedeńska z lat 1961 i 1969 ( Stolica Apostolska jest stroną czterech konwencji Genewskich)
Państwo - miasto Watykan - nie ma w prawie międzynarodowym elementów precyzujących państwo, ale zgodnie z orzecznictwem tymi elementami są: ludność, terytorium i władza najwyższa. Państwo - miasto Watykan ma terytorium wyznaczone granicami, ma własną ludność mającą obywatelstw watykańskie, papież wykonuje wyłączną, absolutną władzę i suwerenną jurysdykcję - władza najwyższa należy do papieża, który ją wykonuje poprzez organy wykonawczo - zarządzające, np. sekretarza stanu, Watykan działa w stosunkach międzynarodowych wtedy, gdy rozstrzygane są sprawy natury techniczno - administracyjnej. W praktyce nigdy nie zdarzyło się alby równocześnie działały oba te podmioty związane z papieżem i kościołem katolickim. Nigdy umowy międzynarodowej nie podpisywał jednocześnie przedstawiciel obu tych podmiotów, dlatego mówi się o jednym podmiocie - o Stolicy Apostolskiej ( albo o Stolicy Apostolskiej albo o państwie - mieście Watykan)
Suwerenny Zakon Kawalerów Maltańskich - Joannici - powstał jako bractwo szpitalne w Jerozolimie dla opieki nad chorymi pielgrzymami, w 1153r. został przekształcony w Zakon Rycerzy Św. Jana Jerozolimskiego a w 1291r. przeniósł się na Cypr a w 1310r. otrzymał wyspę Rodos, w 1530r. otrzymał 3 wyspy i władał nimi do czasu podbicia ich przez Francję w 1798 r. obecnie ma siedzibę w Rzymie. Jest uznawany za podmiot prawa międzynarodowego przez Stolicę Apostolską i kilkadziesiąt państw, m. In. Polskę. Największe wpływy posiada jednak Stolca Apostolska. Łączy ją z zakonem fakt że Stolica Apostolska utrzymuje stosunki z Zakonem, przyjmuje przedstawicieli Zakonu i sama wysyła własnych, także fakt że Stolica Apostolska Zatwierdza wybór Wielkiego Mistrza Zakonu, aprobuje Kartę Konstytucyjną Zakonu i oraz najważniejsze decyzje podejmowane przez Zakon oraz fakt ze jest powiązana z Zakonem w kwestiach wiary i doczesnych. Zakon ma swoich przedstawicieli w różnych organizacjach międzynarodowych, przede wszystkich tych o charakterze humanitarnym np. Międzynarodowy Czerwony Krzyż. Główną sferą działalności zakonu jest działalność charytatywna, działa poprzez oddziały i stowarzyszenia w kilku krajach.
Międzyrządowe Organizacje Międzynarodowe ( MOM) - ZONZ i MTS przyczyniły się w sposób istotny do uznania podmiotowości prawno międzynarodowej MOM. W czasie konfliktu Arabsko - Izraelskiego ONZ wysłało w ten rejon mediatora hr. Folke Bernadotte, członka Szwajcarskiej rodziny królewskiej, poniósł tam śmierć, a inni funkcjonariusze ONZ odnieśli rany. Powstało pytanie czy ONZ w przypadku gdy jej funkcjonariusze doznają szkód może wystąpić z roszczeniem do właściwych państw. ONZ wystąpiła w tej sprawie o opinie doradczą do MTS, a ten 11.04.1949r. wydał opinię w sprawie odpowiedzialności za szkody poniesione w służbie ONZ i stwierdził że ONZ ma prawo wystąpić z roszczeniem międzynarodowym jeśli jej funkcjonariusze doznają szkód gdyż szkody na osobach funkcjonariuszy działających ONZ są szkodami dla samej ONZ.
MTS wydał opinię o podmiotowości prawa międzynarodowego w ogóle w której uznał, że podmioty prawa międzynarodowego nie są koniecznie identyczne co do swojej natury czy też zakresy uprawnień, lecz ich istotę i granice uprawnień są podyktowane potrzebami określonych społeczności - organizacje międzynarodowe są podmiotami prawa międzynarodowego, a zakres międzynarodowej zdolności prawnej podyktowany jest głównie celami funkcjami zadaniami jakie zostały ustalone w statucie danej organizacji międzynarodowej.
MTS stwierdził też, że ONZ nie jest tylko formą współpracy międzynarodowej, stowarzyszeniem państw, ale posiada własną odrębną niezależną od tych państw wolę, jest zatem podmiotem prawa międzynarodowego.
Dzisiaj powszechnie uznaje się podmiotowość wszystkich MOM. W statutach MOM brak jest postanowień z których wynikałoby że dana MOM jest podmiotem prawa międzynarodowego oraz brak jest postanowień, z których można by wyczytać ze MOM posiada międzynarodową zdolność prawną i międzynarodową zdolność do działań prawnych.
Co przesądza o podmiotowości prawa międzynarodowego?
Zdolność do stanowienia prawa - głównie ius tractatum, zdolność do zawierania umów międzynarodowych z innymi państwami czy organizacjami międzynarodowymi
Zdolność prawotwórcza w zakresie prawa wewnętrznego - regulującego postępowanie państw członkowskich wewnątrz organizacji międzynarodowych
Zdolność prawotwórcza w zakresie prawa zewnętrznego - prawo zawarte w uchwałach pro foro ex terno, jeśli MOM posiada kompetencje w tym zakresie, bowiem nie każda organizacja posiada kompetencje w tym zakresie, np. ONZ Uchwały stosowane przez ONZ w sprawach sankcji są bowiem aktami wykonawczymi, aktami stosowania praw międzynarodowego, a nie uchwałami prawotwórczymi ( ONZ posiada prawo stosowania sankcji (nakładanie w drodze uchwał) ale są to akty wykonawcze a nie stanowiące, prawotwórcze)
Uchwały ZONZ: 1) zawierają normy moralności międzynarodowej, są to imperatywy moralne, gdzie brak jest możliwości wystąpienia z roszczeniami międzynarodowymi, 2) mogą zawierać międzynarodowe normy polityczne pewna reguła znajduje swój wyraz w dokumencie międzynarodowym ale nie tak….. alby powstały zobowiązania prawno międzynarodowe, 3)mogą mieć charakter mieszany - zawierać 1 i 2 normę, 4)mogą by odzwierciedleniem praktyki państwa w danej sferze postępowania, 5) mogą stwierdzać świadomość prawną, odzwierciedlać opinio iuris niezbędne do zaistnienia zwyczaju międzynarodowego, 6)mogą być dowodem istnienia i obowiązywania zwyczaju międzynarodowego, 7)………………………………………………………………………….
Jeżeli w określonej sprawie kompetencje do działania posiada ZONZ, jeśli deklaracja ta jest zgodna z zasadami prawa międzynarodowego jeśli jest przyjęta w głosowaniu którego wynik jest zbliżony do tego, jaki jest przewidywany dla formalnej rewizji KN, jeśli intencją ZONZ ( i wynika tak też z prac przygotowawczych) jest stanowienie norm prawa międzynarodowego.
Przysługuje jej prawo legacji - wysyłanie i przyjmowanie przedstawicieli dyplomatycznych
Wyposażone są w : a) przywileje i immunitety rzeczowe, które odnoszą się do samej organizacji międzynarodowej jako takiej, b)przywileje i immunitety o charakterze personalnym, odnoszące się do funkcjonariuszy
Wykonuje opiekę dyplomatyczną nad funkcjonariuszami właściwej MOM
Co więc jest z ONZ?
ONZ posiada zdolność do działań w stosunkach międzynarodowych w następujących sferach:
ma kompetencje do stanowienia prawa, które realizuje głównie poprzez ius tractatum ( umowy z innymi MOM czy państwami)
umowy jakie zawiera z państwami: 1) o przekazaniu terytorium niesamodzielnego pod system powiernictwa, 2) w sprawach siedziby - np. Nowy Jork w 1945r., 3) o dostarczeniu narodowych kontyngentów Sił Zbrojnych dla ONZ, 4) w sprawie europejskiej siedziby - Genewa w 1946r., 5) o ułatwieniach legislacyjnych w związku z funkcjonowaniem tych Sił Zbrojnych????
Posiada zdolność prawotwórczą w zakresie prawa wewnętrznego czyli tych uchwał, które regulują postępowanie organów i działalność państw nieczłonkowskich ONZ
Prawo występowania z roszczeniem międzynarodowym, jeżeli doznaje szkód popełnionych na funkcjonariuszach działających na rzecz ONZ
Ma zdolność i obowiązek ponoszenia odpowiedzialności prawno międzynarodowej jeżeli je funkcjonariusze wyrządza szkodę komukolwiek ( czynna i bierna zdolność ponoszenia odpowiedzialności)
Norma prawa międzynarodowego :
To podstawowa jednostka stanowiąca prawa międzynarodowego
To reguła postępowania, wskazująca granice i formy działania, zachowania, oraz zaniechania działania przez państwa i organizacje międzynarodowe
Budowa : nie ma budowy trójczłonowej , zbudowana z dyspozycji , hipoteza jest domyślna, podobnie jak w prawie cywilnym i konstytucyjnym a nie jak w prawie karnym
System prawa międzynarodowego opiera się na zasadzie bona fides czyli dobrej wiary w wykonywaniu zobowiązań międzynarodowych zgodnie z literą i duchem KN zawartą w rezolucji 2625 i art. 2 KN - zasada pacta sunt servanda - umów należy dotrzymywać!
Normy zabezpieczone są przymusem indywidualnym stosowanym przez poszczególne państwa
Normy mają charakter autonomiczny - te same podmioty stanowią prawo i te same podmioty są zobowiązane do jego stosowania, są jemu podporządkowane, mają być gwarantem stosowania tym norm, ale są też wyjątki - normy o charakterze heteronomicznym gdzie kto inny jest prawodawcą a kto inny jest zobowiązywane do wykonywania tego prawa np. organizacja międzynarodowa ma kompetencje prawodawcze wykraczające poza prawo wewnętrzne, normy te adresowane są do państw członkowskich danej organizacji np. ICAO (międz. Org. Lotnictwa) WHO, WMO ( Światowa organizacja meteorologiczna) mają kompetencje prawotwórcze z mocy ich Statutów podejmują uchwały w systemie „contracting out” większością kwalifikowaną, a państwa przegłosowane pozostające w mniejszości w terminie prekluzyjnym 3 miesięcy liczonym jako 90 dni mają prawo wyłączyć niektóre postanowienia uchwał w stosunku do siebie)
Np.: organy danej organizacji międzynarodowej występują w roli podmiotów stanowiących prawa i obowiązki państw trzecich, traktat nie może służyć ani szkodzić państwu trzeciemu, które pozostaje poza nim, musi być pisemna zgoda państwa trzeciego na nałożenie obowiązku, zaś w przypadku nadania uprawnień zgoda nie muni nastąpić, może mieć charakter dorozumiana!
Konwencja Konstantynopolitańska w sprawie Kanału Sueskiego mówi ze kanał jest wolny dla wszystkich państw zarówno w czasie pokoju jak i wojny bez względu na banderę statków - nie potrzeba zgody wszystkich państw na to, jest to zgoda dorozumiana.
Obowiązki na państwo trzecie moją być nałożone bez jego zgody - art. 75 Konwencji Wiedeńskiej: agresora nie pytamy o zgodę. Np. Niemcy hitlerowskie
Przymus indywidualny - dawniej sankcje zdecentralizowane a obecnie przeciwśrodki (counter - mesures) gdy państwo narusza interesy drugiego państwa wtedy można odpowiedzieć aktem podobnym lub identycznym na zasadzie równości proporcjonalności i wzajemności. Mamy 2 rodzaje przymusu indywidualnego:
Retorsja - legalny środek odwetowy stosowany w odpowiedzi na niesłuszne nieprzyjazne, krzywdzące niesprawiedliwe szykanujące postępowanie drugiego państwa. Środki retorsyjne powinny być w maksymalnym stopniu identyczne, nie większe i cięższe, analogiczne do środków które wywołały retorsję zgodnie z zasadą proporcjonalności, a zgodnie z zasadą wzajemności każde państwo jeśli zachowuje się nieprzyjaźnie musi liczyć się z tym że wobec niego ktoś również zachowa się nieprzyjaźnie, podobnie. Państwo samo decyduje czy uprzedzi to państwo wobec którego zastosuje retorsję, nie musi tego robić. Retorsja może polegać na:
Stosowaniu obostrzeń w zakresie wydawania wiz
Odmowa stosowania zwolnień i zniżek celnych
Wprowadzenie specjalnych regulacji dotyczących handlu zagranicznego( wywóz, przywóz)
Ograniczenie co do poruszania się obywateli
Zakaz wykonywania określonych zawodów
Zakaz nabycia nieruchomości przez cudzoziemców
Zastosowanie instytucji „persona non grata” - wydalenie dyplomaty jeszcze przed jego przybyciem do kraju, nie ma obowiązku uzasadnienia np. ZSRR - Francja
14.01.1936 - Prezydent RP wydał dekret o ochronie interesów państwa Polskiego i jego obywateli w stosunkach międzynarodowych. RM ma prawo zastosować środki retorsyjne jeżeli państwo obce: a) traktuje gorzej obywateli Polski niż obywateli innych państw, b) nie zapewnia ochrony prawnej polskich obywateli, c) ogranicza państwo polskie w rozporządzaniu majątkiem, d)naraża na uszczerbek interesy materialne
Represalia - nielegalny środek odwetowy stanowi naruszenie prawa międzynarodowego, mamy 2 sytuacje: 1- okres pokoju: ze względu na zasadę zakazu użycia groźby i siły w stosunkach międzynarodowych wykluczone są represalia powodujące użycie siły lub groźby. Np. gdy jedna strona nie zastosuje się do traktatu to druga strona może się z niego wycofać, 2-okres wojny: nie można odpowiedzieć identycznym środkiem odwetowym np.: zabijanie, deportacje: IV konwencja haska, 4 konwencje genewskie o ochronie ofiar wojny. Zakaz represaliów w stosunku do rannych, chorych w wojnie lądowej, jeńców wojennych, ludności cywilnej, rannych chorych i rozbitków w wojnie morskiej
Przymus zbiorowy: kolektywny, sankcje międzynarodowe, zorganizowane, zinstytucjonalizowane. Z mocy KN mogą je stosować tylko ZO NZ, RB, oraz 3 organizacje regionalne (OPA, Liga Państw Afrykańskich, OJA)- mogą one stosować sankcję, ale tylko do czasu aż się nie zajmie tym RB.
ZONZ- sankcje organizacyjne, upoważnienie w art. 5, 6, 19 KN: 1) art. 5 zezwala na zawieszenie w prawach i przywilejach członkowskich ONZ ( o ile wcześniej w stosunku do państwa zastosowano środki prewencyjne, zapobiegawcze lub przymusu), 2) art. 6 mówi o wykluczeniu państwa członkowskiego ONZ które uporczywie łamie prawo międzynarodowe, musi być ciąg naruszeń ,nie wystarczy jednostkowy akt, 3) art. 19 zezwala na zawieszenie udziału w pracach ZONZ jeśli państwo zalega z zapłatą składki członkowskiej do budżetu regularnego prze okres 2 lat (np. Francja i ZSRR odmówiły zapłaty składki do budżetu nieregularnego) Ww. sankcje są stosowane przez ZONZ na zlecenie RB. Te sankcje podejmowane są w sprawach ważnych (np. zawieszenie w prawach członka i przywilejach + wykluczenie - uchwała ZO podjęta większością kwalifikowaną 2/3 głosów członów obecnych i głosujących -stosunek głosów za do głosów przeciw, z pominięciem wstrzymujących) i sprawach innych art. 18 KN ( uchwały podejmowane większością zwykłą członków obecnych i głosujących -stosunek za do przeciw z pominięciem wstrzymujących)
Katalog spraw ważnych: utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa, wybór członków niestałych RB ( 10 członków, kadencja dwuletnia)wybór członków Rady Społeczno - Gospodarczej i Powierniczej, przyjęcie państwa do ONZ, zawieszenie w prawach i przywilejach członków ONZ, wykluczenie z ONZ, budżet ONZ, funkcjonowanie systemu powiernictwa
Rada Bezpieczeństwa: do stosowania sankcji RB upoważniają art. 41i 42 KN: 1) sankcje dyplomatyczne - zerwanie stosunków dyplomatycznych z państwem wobec którego stosuję się tę sankcję - ma ona charakter całkowity ( polityczny), 2) sankcje komunikacyjne - całkowite przerwanie komunikacji kołowej, kolejowej, morskiej, drogowej, lądowej i telefonicznej, 3) sankcje gospodarcze - embargo - całkowite lub częściowe ograniczenie handlu określonymi towarami, np. embargo na dostawę broni, 4) bojkot - a) stosowany przez ludność, b) zarządzony przez państwa, c) zarządzony przez RB lub z jej upoważnienia np. zmasowany przelot samolotami nad terytorium państwa, 5) sankcje wyżej zorganizowane - czyli sankcje wojskowe, np. demonstracja siły zbrojnej - skupienie przy granicy wojsk, bezpośrednie użycie siły zbrojnej - 1 z rodzajów lub wszystkie razem - np. Irak - RB nie musi tu stosować zasady proporcjonalności tak jak w przypadku retorsji. Sposób podejmowania decyzji określony w art. 27
Rada Bezpieczeństwa: jej zakres działań i obowiązków określa rozdział VII KN, jeden z głównych organów ONZ, ponosi odpowiedzialność za utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego, jest upoważniona do udzielania zaleceń stronom sporu, podejmuje decyzje o użyciu sankcji (decyzje merytoryczne) - wymagana większość kwalifikowana, co najmniej 9 głosów członków RB w tym stałych członków RB, jej stali członkowie mają praw veta, ale wstrzymanie się od głosu nie oznacza veta, gdy stroną spory jest wielkie mocarstwo powinno się wstrzymać od głosu, w sprawach proceduralnych wymaga się większości kwalifikowanej dowolnych 9 członków- istnieje zatem możliwość przegłosowania członków stałych, te postanowienia są efektem Konferencji Jałtańskiej z 4- 11.02.1945r. a art. 27 jest wyrazem stanowiska radzieckiego, wybór sędziów MTS lub specjalnej komisji wymaga większości bezwzględnej co najmniej 8 głosów za, więcej niż przeciw i wstrzymujących się, tak jak w ZONZ wyodrębnia się sprawy ważne i inne, tak w RB są sprawy merytoryczne i proceduralne ( wymagające większości kwalifikowanej), zasada równości mówi iż jedno państwo ma 1 głos, ale są tu wyjątki spowodowane motywem prakseologicznym, np.: wielkie mocarstwa mają prawo veta ( skuteczność działania, efektywność) odstępstwem od tej sytuacji jest system ważenia głosów - państwa w zależności od przyjętej regulacji prawnej dysponują zróżnicowaną ilością głosów ( decyduje o tym czynnik gospodarczy, finansowy, geograficzny) np. Międzynarodowy Fundusz Walutowy, albo Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju - tu najwięcej głosów ma USA ze względu na wielkość wniesionych wkładów, np. w Radzie UE ilość głosów zależna jest od wielkości i liczby ludności państwa - suma to 345, wymagane 255 do skutecznej uchwały, Rada UE to prawodawca, odpowiednik parlamentów krajowych; precedens - konflikt na Płw. Koreańskim - interesy wielkich mocarstw są rozbieżne, ZSRR wykorzystuje brak reprezentacji Chin i zgłasza generalne veto, i nie uczestniczy w pracach RB. 03.11.1950r. ZONZ przyjmuje słynną Rezolucję UNITING FOR PEACE - jeśli mamy zagrożenie, załamanie pokoju, a RB przestaje ponosić odpowiedzialność za utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa wówczas ZO niezwłocznie powinno się tym zająć ( nie później niż 24 godziny od chwili złożenia wniosku) wtedy ZO ma prawo do podejmowania decyzji należących do kompetencji RB np. konflikt arabski - w 1956 dochodzi do nacjonalizacji Towarzystwa Kanału Sueskiego, RB zablokowana vetem Francji i Anglii, wiec USA i ZSRR decydują o wysłaniu sił zbrojnych
Podmiotowość prawa międzynarodowego: nie istnieje norma która określa kto dokładnie jest podmiotem prawa międzynarodowego, katalog podmiotów. Istniał pogląd, który mówił że podmiotem jest jedynie państwo ( podmiotowość = suwerenność) obecnie dla określenia podmiotowości patrzy się z punktu widzenia stosunków międzynarodowych i jako podmiot można określić: 1) państwa, 2) międzyrządowe organizacje międzynarodowe. Podejście realistyczne traktuje że podmiotem jest każdy uczestnik, składnik społeczny spełniający samodzielną role w stosunkach międzynarodowych, wszystkie podmioty stosunków międzynarodowych których postępowanie jest regulowane bezpośrednio przez prawo międzynarodowe, o podmiotowości prawa międzynarodowego decydują podobnie jak w stosunkach krajowych, międzynarodowa zdolność prawna ( możliwość bezpośredniego bycia podmiotem praw i obowiązków) oraz międzynarodowa zdolność do działań prawnych. Międzynarodowa zdolność do działań prawnych charakteryzuje się:
Możliwością dokonywania czynności prawnych
Posiadaniem ius tractatum - zdolność do stanowienia norm prawa zwyczajowego
Posiadanie prawa do utrzymywania stosunków dyplomatycznych i konsularnych ius legationis ( wysyłanie i przyjmowanie)
Zdolność procesowa przed trybunałami międzynarodowymi do występowania z roszczeniami
Posiadanie przywilejów i immunitetów
Ma prawo wykonywania opieki dyplomatycznej
Ponosi odpowiedzialność prawno międzynarodową za naruszenie prawa oraz za wyrządzone szkody
Międzynarodowa zdolność prawna decyduje o międzynarodowej zdolności do działań prawnych np. Niemcy po II WŚ posiadali międzynarodową zdolność prawną ale nie posiadali międzynarodowej zdolności do działań prawnych. Suwerenność państw jest ich władzą absolutną, niezależną, możemy wyróżnić 2 elementy suwerenności :
Całowładność - wyłączna kompetencja regulowania wszystkich spraw wewnętrznych w obrębie państwa
Samowładność - niezależność władzy od czynników wewnętrznych
Zaciąganie zobowiązań międzynarodowo prawnych powoduje ograniczenie wykonywania suwerenności, ale państwo nie traci suwerenności
Rodzaje podmiotów prawa międzynarodowego: wśród podmiotów prawa międzynarodowego wyróżniamy państwa jednolite, złożone, zależne oraz inne podmioty takie jak : Stolicę Apostolską, państwo - miasto Watykan, Suwerenny Zakon Kawalerów Maltańskich - Joannici,
Państwami jednolitymi są samodzielne państwa - podmioty prawa międzynarodowego które występują jako całość bez względu na podział administracyjny
Państwa złożone - 1) państwa związkowe, federacje, podmiotem jest całość, części składowe nie są podmiotami prawa międzynarodowego, mają czasami ograniczoną zdolność do działań prawnych Regiony, stany landy itp. Jednostki podziału administracyjnego mają możliwość zawierania niektórych umów np. Szwajcaria ( kantony), USA ( stany) RFN (landy) Nowa Jugosławia, Serbia i Czarnogóra, Belgia, Włochy, Brazylia, Argentyna, Wenezuela, Stany Zjednoczone Meksyku. 2) Związki państw, konfederacje, decyduje o tym traktat międzynarodowy, podmiotem prawa międzynarodowego jest całość (np. unia realna) lub część składowa konfederacji ( np. unia personalna) 3)ZSRR funkcjonował jako podmiot prawa międzynarodowego, jego republiki miały zdolność działania,, w 1992 połączono republiki radzieckie i miały zamrożoną zdolność działania, dopiero włącznie republiki ukraińskiej i białoruskiej doprowadziło do tego że republiki stały się podmiotami prawa międzynarodowego.
Państwa zależne: ich zdolność do działania w stosunkach międzynarodowych jest ograniczona na rzecz innego państwa, państwo zewnętrzne reprezentuje państwo podległe, nie oznacza to utraty podmiotowości a ogranicza tylko zdolność do działań międzynarodowo prawnych. Mamy 2 rodzaje zależności : 1) protektoraty międzynarodowe - opiera się na umowie międzynarodowej zawartej między 2 suwerennymi podmiotami w którym jedno państwo będzie zwane protegowanym (zrzeka się zdolności do działań prawnych na rzecz protektora) a drugie protektorem, np.: państwa karłowate, mini-państwa, państwa lilipucie ze względu na małe terytorium nie są w stanie działać samodzielnie w stosunkach międzynarodowych Wlk. Księstwo Lichtensteinu od 1923 pod protektoratem Austro-Węgier, Monako ( o pow. 186 km2) pod protektoratem Francji, San Marino ( 61 km2) pod protektoratem Włoch, a Andora pod protektoratem Prezydenta Francji. 2) protektoraty kolonialne - oparte na umowach nierówno prawnych np. Monako, Tunis, Kambodża, Laos pod protektoratem Francji, a Bahrajn i Kuwejt pod protektoratem Wlk. Brytanii.
04.03.1972 powstała Organizacja Konfederacji Islamskiej która odmówiła protektoratom członkostwa uznając że nie mają suwerenności, nie są suwerennymi państwami.
Wolne Miasto Gdańsk ustanowione na podstawie Traktatu Wersalskiego było pod protektoratem Polski - prowadziła sprawy zagraniczne, zawierała umowy międzynarodowe, wykonywała prawo opieki dyplomatycznej w stosunku do obywateli Wolnego Miasta Gdańska.
Naród Palestyński - początkowo reprezentowany przez Organizację Wyzwolenia Palestyny, na początku lat 90. Na mocy traktatu podpisanego w Oslo pomiędzy Izraelem a Organizacją Wyzwolenia Palestyny dochodzi do uznania autonomii Palestyny na zachodnim brzegu Jordanu i w strefie Gazy.
Stolica Apostolska - papież jako głowa Kościoła Katolickiego wraz z podległymi mu urzędami kurialnymi. Zdolność papieża do występowania w stosunkach międzynarodowych znana była już w średniowieczu, wynikało to z istnienia Państwa Kościelnego i Stolicy Apostolskiej na czele z papieżem. W wieku XIX w procesie jednoczeni Włoch doszło do inkorporacji Państwa Kościelnego, ochłodziły się stosunki pomiędzy Włochami a Stolica Apostolską. Parlament włoski w 1871r. przyjmuje ustawę uznającą podmiotowość prawno międzynarodową Stolicy Apostolskiej - jest to akt deklaratoryjny, bo do tej pory było to usankcjonowane prawem kanonicznym
11.02.1929r. nastąpiło zawarcie traktatów Laterańskich w których Włochy potwierdziły podmiotowość Stolicy Apostolskiej i doszło do ustanowienia państwa - miasta Watykan o powierzchni 0,44 km2.
Jednak należało zweryfikować pogląd czy to właśnie podmiotem prawa międzynarodowego jest Kościół Katolicki, czy jest nim Stolica Apostolska albo państwo - miasto Watykan czy też i jedno i drugie. Z Traktatów Laterańskich wynika, iż Stolica Apostolska wykonuje absolutną i suwerenną władzę na terytorium państwa - miasta Watykanu. W praktyce Stolica Apostolska ma zdolność do stanowienia prawa międzynarodowego, możliwość zawierania umów regulujących status kościoła katolickiego ( konkordaty, ius tractatum) , jest członkiem licznych organizacji międzynarodowych ( Światowa Organizacja Turystyczna, Rada Współpracy Kulturalnej Rady Europy) działa w stosunkach międzynarodowych za pośrednictwem organów analogicznych do organów państw: Sekretarz Stanu = szef rządu, Nuncjusz, Pronuncjusz =szef misji dyplomatycznej, uczestniczy w konferencjach międzynarodowych na których dokonuje kodyfikacji prawa międzynarodowego np. I konferencja prawa morza w 1958r lub III konferencja praw morza w latach 1973 - 1982, KBWE, Szczyt Ziemi w Rio de Janeiro w 1992, konferencja Genewska z 1949r, konferencja Wiedeńska z lat 1961 i 1969 ( Stolica Apostolska jest stroną czterech konwencji Genewskich)
Państwo - miasto Watykan - nie ma w prawie międzynarodowym elementów precyzujących państwo, ale zgodnie z orzecznictwem tymi elementami są: ludność, terytorium i władza najwyższa. Państwo - miasto Watykan ma terytorium wyznaczone granicami, ma własną ludność mającą obywatelstw watykańskie, papież wykonuje wyłączną, absolutną władzę i suwerenną jurysdykcję - władza najwyższa należy do papieża, który ją wykonuje poprzez organy wykonawczo - zarządzające, np. sekretarza stanu, Watykan działa w stosunkach międzynarodowych wtedy, gdy rozstrzygane są sprawy natury techniczno - administracyjnej. W praktyce nigdy nie zdarzyło się alby równocześnie działały oba te podmioty związane z papieżem i kościołem katolickim. Nigdy umowy międzynarodowej nie podpisywał jednocześnie przedstawiciel obu tych podmiotów, dlatego mówi się o jednym podmiocie - o Stolicy Apostolskiej ( albo o Stolicy Apostolskiej albo o państwie - mieście Watykan)
Suwerenny Zakon Kawalerów Maltańskich - Joannici - powstał jako bractwo szpitalne w Jerozolimie dla opieki nad chorymi pielgrzymami, w 1153r. został przekształcony w Zakon Rycerzy Św. Jana Jerozolimskiego a w 1291r. przeniósł się na Cypr a w 1310r. otrzymał wyspę Rodos, w 1530r. otrzymał 3 wyspy i władał nimi do czasu podbicia ich przez Francję w 1798 r. obecnie ma siedzibę w Rzymie. Jest uznawany za podmiot prawa międzynarodowego przez Stolicę Apostolską i kilkadziesiąt państw, m. In. Polskę. Największe wpływy posiada jednak Stolca Apostolska. Łączy ją z zakonem fakt że Stolica Apostolska utrzymuje stosunki z Zakonem, przyjmuje przedstawicieli Zakonu i sama wysyła własnych, także fakt że Stolica Apostolska Zatwierdza wybór Wielkiego Mistrza Zakonu, aprobuje Kartę Konstytucyjną Zakonu i oraz najważniejsze decyzje podejmowane przez Zakon oraz fakt ze jest powiązana z Zakonem w kwestiach wiary i doczesnych. Zakon ma swoich przedstawicieli w różnych organizacjach międzynarodowych, przede wszystkich tych o charakterze humanitarnym np. Międzynarodowy Czerwony Krzyż. Główną sferą działalności zakonu jest działalność charytatywna, działa poprzez oddziały i stowarzyszenia w kilku krajach.
Międzyrządowe Organizacje Międzynarodowe ( MOM) - ZONZ i MTS przyczyniły się w sposób istotny do uznania podmiotowości prawno międzynarodowej MOM. W czasie konfliktu Arabsko - Izraelskiego ONZ wysłało w ten rejon mediatora hr. Folke Bernadotte, członka Szwajcarskiej rodziny królewskiej, poniósł tam śmierć, a inni funkcjonariusze ONZ odnieśli rany. Powstało pytanie czy ONZ w przypadku gdy jej funkcjonariusze doznają szkód może wystąpić z roszczeniem do właściwych państw. ONZ wystąpiła w tej sprawie o opinie doradczą do MTS, a ten 11.04.1949r. wydał opinię w sprawie odpowiedzialności za szkody poniesione w służbie ONZ i stwierdził że ONZ ma prawo wystąpić z roszczeniem międzynarodowym jeśli jej funkcjonariusze doznają szkód gdyż szkody na osobach funkcjonariuszy działających ONZ są szkodami dla samej ONZ.
MTS wydał opinię o podmiotowości prawa międzynarodowego w ogóle w której uznał, że podmioty prawa międzynarodowego nie są koniecznie identyczne co do swojej natury czy też zakresy uprawnień, lecz ich istotę i granice uprawnień są podyktowane potrzebami określonych społeczności - organizacje międzynarodowe są podmiotami prawa międzynarodowego, a zakres międzynarodowej zdolności prawnej podyktowany jest głównie celami funkcjami zadaniami jakie zostały ustalone w statucie danej organizacji międzynarodowej.
MTS stwierdził też, że ONZ nie jest tylko formą współpracy międzynarodowej, stowarzyszeniem państw, ale posiada własną odrębną niezależną od tych państw wolę, jest zatem podmiotem prawa międzynarodowego.
Dzisiaj powszechnie uznaje się podmiotowość wszystkich MOM. W statutach MOM brak jest postanowień z których wynikałoby że dana MOM jest podmiotem prawa międzynarodowego oraz brak jest postanowień, z których można by wyczytać ze MOM posiada międzynarodową zdolność prawną i międzynarodową zdolność do działań prawnych.
Co przesądza o podmiotowości prawa międzynarodowego?
Zdolność do stanowienia prawa - głównie ius tractatum, zdolność do zawierania umów międzynarodowych z innymi państwami czy organizacjami międzynarodowymi
Zdolność prawotwórcza w zakresie prawa wewnętrznego - regulującego postępowanie państw członkowskich wewnątrz organizacji międzynarodowych
Zdolność prawotwórcza w zakresie prawa zewnętrznego - prawo zawarte w uchwałach pro foro ex terno, jeśli MOM posiada kompetencje w tym zakresie, bowiem nie każda organizacja posiada kompetencje w tym zakresie, np. ONZ Uchwały stosowane przez ONZ w sprawach sankcji są bowiem aktami wykonawczymi, aktami stosowania praw międzynarodowego, a nie uchwałami prawotwórczymi ( ONZ posiada prawo stosowania sankcji (nakładanie w drodze uchwał) ale są to akty wykonawcze a nie stanowiące, prawotwórcze)
Uchwały ZONZ: 1) zawierają normy moralności międzynarodowej, są to imperatywy moralne, gdzie brak jest możliwości wystąpienia z roszczeniami międzynarodowymi, 2) mogą zawierać międzynarodowe normy polityczne pewna reguła znajduje swój wyraz w dokumencie międzynarodowym ale nie tak….. alby powstały zobowiązania prawno międzynarodowe, 3)mogą mieć charakter mieszany - zawierać 1 i 2 normę, 4)mogą by odzwierciedleniem praktyki państwa w danej sferze postępowania, 5) mogą stwierdzać świadomość prawną, odzwierciedlać opinio iuris niezbędne do zaistnienia zwyczaju międzynarodowego, 6)mogą być dowodem istnienia i obowiązywania zwyczaju międzynarodowego, 7)………………………………………………………………………….
Jeżeli w określonej sprawie kompetencje do działania posiada ZONZ, jeśli deklaracja ta jest zgodna z zasadami prawa międzynarodowego jeśli jest przyjęta w głosowaniu którego wynik jest zbliżony do tego, jaki jest przewidywany dla formalnej rewizji KN, jeśli intencją ZONZ ( i wynika tak też z prac przygotowawczych) jest stanowienie norm prawa międzynarodowego.
Przysługuje jej prawo legacji - wysyłanie i przyjmowanie przedstawicieli dyplomatycznych
Wyposażone są w : a) przywileje i immunitety rzeczowe, które odnoszą się do samej organizacji międzynarodowej jako takiej, b)przywileje i immunitety o charakterze personalnym, odnoszące się do funkcjonariuszy
Wykonuje opiekę dyplomatyczną nad funkcjonariuszami właściwej MOM
Co więc jest z ONZ?
ONZ posiada zdolność do działań w stosunkach międzynarodowych w następujących sferach:
ma kompetencje do stanowienia prawa, które realizuje głównie poprzez ius tractatum ( umowy z innymi MOM czy państwami)
umowy jakie zawiera z państwami: 1) o przekazaniu terytorium niesamodzielnego pod system powiernictwa, 2) w sprawach siedziby - np. Nowy Jork w 1945r., 3) o dostarczeniu narodowych kontyngentów Sił Zbrojnych dla ONZ, 4) w sprawie europejskiej siedziby - Genewa w 1946r., 5) o ułatwieniach legislacyjnych w związku z funkcjonowaniem tych Sił Zbrojnych????
Posiada zdolność prawotwórczą w zakresie prawa wewnętrznego czyli tych uchwał, które regulują postępowanie organów i działalność państw nieczłonkowskich ONZ
Prawo występowania z roszczeniem międzynarodowym, jeżeli doznaje szkód popełnionych na funkcjonariuszach działających na rzecz ONZ
Ma zdolność i obowiązek ponoszenia odpowiedzialności prawno międzynarodowej jeżeli je funkcjonariusze wyrządza szkodę komukolwiek ( czynna i bierna zdolność ponoszenia odpowiedzialności)