KALENDARIUM

1944

5.09.1944 Zawarcie Unii Celnej Beneluksu w Londynie. Uczestniczą w niej: Belgia, Holandia, Luksemburg.

1946

19.09.1946 Przedstawienie przez Winstona Churchilla podczas przemówienia na uniwersytecie w Zurychu programu utworzenia Stanów Zjednoczonych Europy.

1947

5.06.1947 Ogłoszenie planu Marshalla, ustanowionego w celu dokonania odbudowy gospodarczej Europy.

1948

1.01.1948 Wejście w życie konwencji celnej będącej fundamentem unii gospodarczej Beneluksu.

17.03.1948 Podpisanie Traktatu brukselskiego.

25.10.1948 Powstanie Ruchu Europejskiego, organizacji pozarządowej działającej na rzecz zjednoczenia Europy.

1949

4.04.1949 Powstanie Paktu Północnoatlantyckiego.

5.05.1949 Powstanie Rady Europy (obecnie z siedzibą w Strasburgu).

1950

9.05.1950 Ogłoszenie planu Roberta Schumana w sprawie utworzenia organizacji sprawującej nadzór nad zasobami węgla oraz produkcją stali (przyszła Europejska Wspólnota Węgla i Stali - EWWiS).

19.09.1950 Utworzenie Europejskiej Unii Płatniczej.

24.10.1950 Propozycja utworzenia wspólnej europejskiej armii i wspólnoty obronnej - tzw. plan Plevena.

4.11.1950 Uchwalenie przez Radę Europy Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wartości. Powstanie Europejskiej Komisji Praw Człowieka oraz Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.

1951

18.04.1951 Powołanie na mocy Traktatu paryskiego Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali (Belgia, Holandia, Luksemburg, Francja, Włochy, RFN - tzw. Szóstka).

1952

27.05.1952 Podpisanie w Paryżu traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Obronną.

30.07.1952 Luksemburg siedzibą EWWiS.

1953

10.02.1953 Ustanowienie wspólnego rynku węgla i rudy żelaza, zniesienie wzajemnych ceł i ograniczeń ilościowych przez Szóstkę na powyższe surowce.

1954

30.08.1954 Odrzucenie przez Francuskie Zgromadzenie Narodowe projektu powołania Europejskiej Wspólnoty Obronnej (EWO).

1955

8.12.1955 Przyjęcie projektu flagi europejskiej przez Radę Ministrów Rady Europy - 12 złotych gwiazd na niebieskim tle.

1956

26.06.1956 Rozpoczęcie negocjacji dotyczących utworzenia EWG i Euratom.

1957

25.03.1957 Podpisanie Traktatów rzymskich. Powstaje Europejska Wspólnota Gospodarcza (EWG) i Europejska Wspólnota Energii Atomowej (Euratom).

1958

1.01.1958 Wejście w życie Traktatów rzymskich. Siedzibą Komisji EWG i Euratomu zostaje Bruksela.

26.01.1958 Utworzenie Komitetu Stałych Przedstawicieli (COREPER) w celu przygotowywania prac Rady Europejskiej.

19.03.1958 Pierwsza sesja Europejskiego Zgromadzenia Parlamentarnego w Strasbourgu, Robert Schuman Przewodniczącym Zgromadzenia.

15.04.1958 Pierwsze rozporządzenie Rady - niemiecki, francuski, włoski i holenderski oficjalnymi językami Wspólnot.

13.05.1958 Po raz pierwszy Deputowani do Zgromadzenia Parlamentarnego obradują zgodnie z przynależnością polityczną, a nie według narodowości.

29.12.1958 Wejście w życie Europejskiego Układu Walutowego.

1959

20-21.07.1959 Podjęcie decyzji o ustanowieniu Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu (EFTA) przez siedem krajów Organizacji Europejskiej Współpracy Ekonomicznej (OEEC) - Austria, Dania, Norwegia, Portugalia, Szwecja, Szwajcaria oraz Wielka Brytania.

1960

1960

4.01.1960 Podpisanie Konwencji sztokholmskiej ustanawiającej Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu (EFTA).

11.05.1960 Rozporządzenie Rady dotyczące powstania Europejskiego Funduszu Socjalnego.

1962

4.04.1962 Powołanie Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej (fr. FEOGA)

30.07.1962 Wejście w życie Wspólnej Polityki Rolnej (WPR).

1964

15.07.1964 Orzeczenie w sprawie Costa/ENEL. Europejski Trybunał Sprawiedliwości orzeka, że prawo wspólnotowe jest nadrzędne w stosunku do prawa krajowego.

1965

26.02.1965 Wejście w życie Europejskiej Karty Socjalnej.

8.04.1965 Podpisanie Traktatu fuzyjnego, połączenie organów wykonawczych EWWiS, EWG i Euratom.

1967

1.07.1967 Wejście w życie Traktatu fuzyjnego.

3.07.1967 Pierwsze posiedzenie Rady Wspólnot Europejskich (powstałej na mocy Traktatu Fuzyjnego), pod przewodnictwem Niemiec (Prezydencja niemiecka).

6.07.1967 Rozpoczęcie prac Komisji Europejskiej (utworzonej na mocy Traktatu Fuzyjnego) z Jeanem Reyem jako Przewodniczącym.

1968

1.07.1968 Unia celna - zniesienie wewnątrzwspólnotowych stawek celnych oraz powstanie wspólnej taryfy dla państw spoza EWG (ang. CCT).

1970

22.04.1970 Podpisanie Traktatu Luksemburskiego. Decyzja Rady o stopniowym wdrożeniu systemu własnych zasobów, Wspólnota ma otrzymywać wszystkie cła od produktów importowanych z państw nie będących członkami, wszystkie podatki od importu produktów rolnych oraz zasoby pochodzące z podatku od wartości dodanej (VAT).

1971

12.02.1971 Przyjęcie uchwały Parlamentu Europejskiego - państwa członkowskie powinny wdrożyć dyrektywy Rady Komisja powinna nadzorować ich właściwe stosowanie.

3.06.1971 Nadanie szerszych kompetencji Trybunał Sprawiedliwości przez Ministrów Sprawiedliwości państw Wspólnoty.

1972

22.01.1972 Podpisanie układu o rozszerzeniu EWG o Danię, Irlandię, Norwegię i Wielką Brytanię.

25.09.1972 Odrzucenie przez Norwegów w referendum układu o przystąpieniu do EWG.

1973

1.01.1973 Przyjęcie Danii, Irlandii i Wielkiej Brytanii do WE (I rozszerzenie północne).

3-7.07.1973 Sesja inauguracyjna Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (KBWE).

15.10.1973 Poszerzenie kompetencji Parlamentu Europejskiego - zwiększenie udziału Parlamentu w pracach Rady przy zawieraniu umów handlowych, a także poprawę procedur konsultacji z Parlamentem.

1974

3.12.1974 Porozumienie wewnętrzne Rady w sprawie kompetencji budżetowych Parlamentu oraz ustanowienia Trybunału Obrachunkowego.

1975

18.03.1975 Powstanie Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz Komitetu Polityki Regionalnej. Rada przyjmuje europejską jednostkę rozliczeniową (ECU) początkowo wykorzystywana w ramach Konwencji Lomé oraz w operacjach Europejskiego Banku Inwestycyjnego.

marzec-czerwiec 1975 Złożenie przez Grecję wniosku o przystąpienie do WE.

22.07.1975 Podpisanie układu powołującego Trybunał Obrachunkowy.

1.08.1975 Podpisanie Aktu Końcowego Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (KBWE) przez 35 państw.

26.11.1975 Pozew Komisji do Trybunału Sprawiedliwości przeciwko Francji o naruszenie Traktatu poprzez nałożenie podatku importowego na wina włoskie.

1977

5.04.1977 Wspólna deklaracja Parlamentu Europejskiego, Rady i Komisji o przestrzeganiu podstawowych swobód obywatelskich.

1.06.1977 Wejście w życie układu powołującego Trybunał Obrachunkowy.

1978

4-5.12.1978 Szczyt Rady Europejskiej w Brukseli. Powstanie Europejskiego Systemu Walutowego opartego na europejskiej jednostce walutowej (ECU).

1979

13.03.1979 Początek obowiązywania Europejskiego Systemu Walutowego (z mocą wsteczną od 1.01.1979. ECU (ang. European Currency Unit) staje się europejską jednostką walutową.

7-10.06.1979 Pierwsze powszechne i bezpośrednie wybory do Parlamentu Europejskiego (410 członków) w 9 państwach członkowskich.

1981

1.01.1981 Oficjalnie przystąpienie Grecji do Wspólnot Europejskich.

1983

19.06.1983 Podpisanie przez Radę Europejską w Stuttgarcie podpisuje deklaracji w sprawie projektu powstania Unii Europejskiej.

1984

14.02.1984 Przyjęcie przez Parlament Europejski projektu traktatu o utworzeniu Unii Europejskiej (tzw. projektu Spinelliego).

28.02.1984 Decyzja o Rady o powołaniu Europejskiego Programu Strategicznego w sprawie Badań i Rozwoju Technologii Informacyjnej (ESPRIT).

1985

1.02.1985 Grenlandia opuszcza Wspólnotę, pozostaje stowarzyszona jako terytorium zamorskie.

12.05.1985 Podpisanie układu w sprawie przystąpienia Hiszpanii i Portugalii do Wspólnot Europejskich.

14.06.1985 Podpisanie Układu z Schengen między Belgią, Holandią, Francją, Luksemburgiem i RFN - zniesienie kontroli na wspólnych granicach. W kolejnych latach przystępują do niego: Hiszpania, Portugalia, Grecja, Włochy i kraje skandynawskie.

Opublikowanie Białej Księgi Komisji Europejskiej w sprawie realizacji rynku wewnętrznego.

1986

1.01.1986 Przystąpienie Hiszpanii i Portugalii do WE.

17 i 28.02.1986 Podpisanie w Luksemburgu i Hadze Jednolitego Aktu Europejskiego (JAE).

29.05.1986 Symboliczne wywieszenie w Brukseli przed budynkiem Berlaymont flagi europejskiej i odegranie hymnu Europy.

1987

1.07.1987 Wejście w życie Jednolitego Aktu Europejskiego.

20.07.1987 Nowy regulamin głosowania w Radzie - oprócz zarządzania głosowania z własnej inicjatywy, Przewodniczący Rady musi rozpocząć procedurę głosowania również na wniosek Członka Rady lub Komisji, pod warunkiem, że zgadza się na to większość Członków Rady.

1988

25.06.1988 Podpisanie deklaracji EWG-RWPG, początek kontaktów Wspólnot z krajami Europy Środkowej i Wschodniej.

16.09.1988 Nawiązanie stosunków dyplomatycznych pomiędzy Polską a WE.

1989

19.09.1989 Podpisanie układów gospodarczych pomiędzy Polską a WE.

9.11.1989 Upadek Muru Berlińskiego.

1990

22.05.1990 Orzeczenie Europejskiego Trybunał Sprawiedliwości - instytucje WE mogą być sądzone przed Trybunałem, jeśli naruszą równowagę instytucjonalną (zasada włączona później do Traktatu z Maastricht).

29.05.1990 Podpisanie porozumienia w sprawie powstania Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju (EBOR).

3.10.1990 Zjednoczenie Niemiec i poszerzenie WE o terytorium byłej NRD.

1991

14.04.1991 Inauguracja Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju w Londynie.

25.06.1991 Poszerzenie obszaru Schengen o Hiszpanię i Portugalię.

26.11.1991 Przyjęcie Polski do Rady Europy.

9-10.12.1991 Szczyt Rady Europejskiej w Maastricht - porozumienie w sprawie projektu Traktatu o Unii Europejskiej.

16.12.1991 Podpisanie Układów Europejskich: Polska, Czechosłowacja i Węgry stają się państwami stowarzyszonymi ze Wspólnotami Europejskimi.

23.12.1991 Uznanie przez WE Wspólnoty Niepodległych Państw (WNP).

1992

7.02.1992 Podpisanie w Maastricht Traktatu o Unii Europejskiej.

2.05.1992 Podpisanie porozumienia w sprawie ustanowienia Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG) pomiędzy państwami WE i EFTA.

6.11.1992 Przystąpienie Grecji do Układu z Schengen.

25.11.1992 Złożenie przez Norwegię kolejnego (trzeciego) wniosku o członkostwo.

1993

1.01.1993 Inauguracja jednolitego rynku europejskiego.

25.10.1993 Konferencja międzyinstytucjonalna w Luksemburgu. Deklaracja Rady, Komisji i Parlamentu w sprawie demokracji, przejrzystości i subsydiarności; zatwierdzenie projektu w sprawie ogólnych warunków pełnienia obowiązków przez Rzecznika Praw Człowieka.

1.11.1993 Wejście w życie Traktatu z Maastricht.

1994

1.01.1994 Powołanie Europejskiego Instytutu Walutowego (EIW).

8.04.1994 Złożenie przez Polskę wniosku o członkostwo we Wspólnotach.

1995

1.01.1995 Przystąpienie Austrii, Finlandii i Szwecji do UE.

14.03.1995 Podpisanie przez Radę i Parlament Programu SOCRATES w dziedzinie edukacji.

21.04.1995 Przystąpienie Austrii do Konwencji wykonawczej do Układu z Schengen.

26.07.1995 Podpisanie konwencji powołującej do życia Europol.

15-16.12.1995 Szczyt w Madrycie - ustalenie nazwy euro dla planowanej nowej waluty europejskiej.

1996

1.01.1996 W życie wchodzi unia celna pomiędzy UE a Turcją.

11.07 1996 Przystąpienie Polski do OECD.

19.12.1996 Układ o przystąpieniu Danii, Finlandii i Szwecji do obszaru Schengen.

1997

28.01.1997 Przyjęcie przez Radę Ministrów RP Narodowej Strategii Integracji.

17.06.1997 Przyjęcie na szczycie Rady Europejskiej tekstu Traktatu amsterdamskiego.

2.10.1997 Podpisanie w Amsterdamie skonsolidowanej wersji Traktatu amsterdamskiego.

1998

1.02.1998 W życie wchodzi Układ Europejski z Estonią, Łotwą i Litwą.

1.04.1998 Ostateczne włączenie Włoch i Austrii do obszaru Schengen.

3.05.1998 Orzeczenie Rady - 11 państw członkowskich spełnia warunki przyjęcia jednolitej waluty w dniu 1 stycznia 1999. Dwa rozporządzenia w sprawie specyfikacji technicznych monet euro oraz w sprawie wprowadzenia euro. Ministrowie oraz członkowie zarządu Banków Centralnych państw członkowskich przyjmują euro jako jednolitą walutę.

26.05.1998 Mianowanie przez rządy przewodniczącego, wiceprzewodniczącego i innych członków Zarządu Europejskiego Banku Centralnego.

1999

1.01.1999 Rozpoczęcie trzeciego etapu unii gospodarczej i walutowej, euro po raz pierwszy notowane na giełdach światowych. Austria, Belgia, Finlandia, Francja, Niemcy, Irlandia, Włochy, Luksemburg, Holandia, Portugalia i Hiszpania przyjmują euro jako oficjalną walutę.

22-23.03.1999 Zatwierdzenie Agendy 2000 na szczycie UE w Berlinie.

1.05.1999 Wejście w życie Traktatu amsterdamskiego.

3-4.06.1999 Szczyt Rady Europejskiej w Kolonii. Wspólna strategia UE dotyczącą Rosji oraz deklaracja w sprawie Kosowa oraz wzmocnienia wspólnej europejskiej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa. Wyznaczenie J. Solany na stanowisko Wysokiego Przedstawiciela WPZiB oraz Sekretarza Generalnego Rady. Przyjęcie Europejskiego Paktu o Zatrudnieniu i Karty Praw Podstawowych UE.

1.12.1999 Faktyczne przystąpienie Grecji do obszaru Schengen.

2000

7-9.12.2000 Szczyt w Nicei poświęcony reformie wewnętrznej UE. Przywódcy państw członkowskich decydują, że od momentu wejścia w życie jego ustaleń UE będzie gotowa przyjąć nowych członków. Przyjęcie Karty Praw Podstawowych.

2001

1.01.2001 Przystąpienie Grecji do unii gospodarczej i walutowej.

14-15.12.2001 Szczyt Rady Europejskiej w Laeken - przyjęto deklarację dotyczącą przyszłości Unii, powołano Konwent Europejski. Podjęto decyzję o roli UE na arenie międzynarodowej, udziale w walce z terroryzmem oraz wnioski dotyczące przygotowania państw kandydujących do członkostwa oraz udziału w wyborach do Parlamentu Europejskiego w 2004.

2002

1.01.2002 Wprowadzenie do obiegu wchodzą banknotów i monet euro (€) w dwunastu państwach członkowskich: Austrii, Belgii, Finlandii, Francji, Niemczech, Grecji, Irlandii, Włoszech, Luksemburgu, Holandii, Portugalii i Hiszpanii.

28.02.2002 Rozpoczęcie prac Konwentu Europejskiego, złożonego z delegatów rządów i parlamentów państw członkowskich i krajów kandydackich oraz instytucji UE.

23.07.2002 Wygaśnięcie Traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Węgla i Stali (EWWiS) po pięćdziesięciu latach obowiązywania.

2003

15.01.2003 Inauguracja pierwszej misji policyjnej UE w Bośni i Hercegowinie.

16.04.2003 Podpisanie Traktatu akcesyjnego w Atenach między UE a Republiką Czeską, Estonią, Cyprem, Łotwą, Litwą, Węgrami, Maltą, Polską, Słowenią i Słowacją.

7-8.06.2003 Referendum w Polsce w sprawie przystąpienia do UE. Większość społeczeństwa opowiada się za akcesją.

COREPER Komitet Stałych Przedstawicieli (fr. Comité des Representants Permanents), powstały w 1958 roku organ pomocniczy Rady Unii Europejskiej z siedzibą w Brukseli, którego zadaniem było przygotowywanie jej prac. W jego skład wchodzą przedstawiciele państw członkowskich; przedstawiciele stali w randze ambasadora spotykają się przynajmniej raz na tydzień. Główne zadanie tego gremium to wypracowywanie wspólnego, zgodnego stanowiska państw UE w sprawach propozycji skierowanych przez Komisję Europejską pod obrady Rady Unii Europejskiej. Komitet nie decyduje więc w tych sprawach, a jedynie dąży do wypracowania kompromisu zadowalającego wszystkie kraje. Jeśli uda się do tego doprowadzić, sprawa trafia pod obrady Rady Unii Europejskiej. Jeśli nie, wówczas jest dyskutowany przez Radę, która musi rozstrzygnąć sprawę i dojść do porozumienia. COPERER jest symbolem podstawowych reguł integracji europejskiej - kompromisu, ustępstw, dążenia do konsensusu.
Struktura tego organu przedstawia się następująco: obok właściwego COREPER-u (COREPER II), istnieje tzw. COREPER I, w którego skład wchodzą zastępcy stałych przedstawicieli państw członkowskich, zajmujący się przede wszystkim kwestiami technicznymi, zaś COREPER II - kwestiami politycznymi. W ramach CREPER-u działa ponad 200 stałych komitetów i grup roboczych. Oprócz tego funkcjonują specjalistyczne grupy robocze powoływane ad hoc, do realizacji konkretnych działań.

Trybunał Sprawiedliwości, Europejski Trybunał Sprawiedliwości, (ang. Court of Justice), organ Unii Europejskiej pełniący funkcję sądu międzynarodowego, konstytucyjnego, administracyjnego. Został utworzony w 1952 na mocy Traktatu Paryskiego, jako organ Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali, od 1957 zaczął funkcjonować jako instytucja trzech Wspólnot Europejskich. Siedzibą Trybunału jest Luksemburg.
Jako sąd międzynarodowy rozstrzyga wszelkie spory pojawiające się przy realizacji traktatów unijnych i dotyczą naruszenia prawa europejskiego. Jako sąd konstytucyjny kontroluje legalność aktów prawnych przyjmowanych przez Parlament Europejski i Radę Unii Europejskiej oraz dokonuje m.in. interpretacji traktatów, wykładni prawa europejskiego. Spory między Wspólnotami a funkcjonariuszami Unii Europejskiej rozstrzyga w ramach funkcji sądu administracyjnego. Trybunał Sprawiedliwości jest także instancją odwoławczą od decyzji Komisji. Pełni również rolę instytucji odwoławczej od wyroków Sądu Pierwszej Instatncji. Jego wyroki są niepodważalne i wiążące dla sądów państw członkowskich - są jednym z ważnych elementów dorobku prawnego Unii Europejskiej.
Od 1995 w jego skład wchodzi 15 sędziów (na podstawie niepisanej umowy reprezentowane są wszystkie kraje UE). Ich kadencja trwa 6 lat i może być odnawiana. Przewodniczącego wybierają sędziowie spośród siebie. Trybunał Sprawiedliwości obraduje na sesjach plenarnych i w sprawach szczególnych może tworzyć 3-5-osobowe izby. W skład Trybunału wchodzi też 8 adwokatów generalnych (zwanych czasem rzecznikami generalnymi). Głównym zadaniem Sędziów jest orzekanie w sprawach podlegających Trybunałowi. Natomiast Rzecznicy przygotowują i przedstawiają tzw. wnioski końcowe (bezstronne analizy stanu prawnego, niezależne opinie).

Europejski Trybunał Praw Człowieka, utworzony w 1959 organ Rady Europy, orzekający w sprawach o przestrzeganie przez państwa Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. Siedziba Trybunału znajduje się w Strasburgu. Sędziowie Trybunału są powoływani przez Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy. Ratyfikowanie Konwencji przez państwo nie przesądza automatycznie o jurysdykcji Trybunału, uznanie jego kompetencji wymaga złożenia przez państwo specjalnej deklaracji (np. Polska ratyfikowała Konwencję 19 I 1993, a kompetencję Trybunału uznała od l V 1993).

Do Trybunału skargi mogły wnosić początkowo tylko państwa, w 1990 rozszerzono to uprawnienie o osoby fizyczne, grupy osób lub organizacje pozarządowe, jeśli wyczerpią drogę sądową przewidzianą przez ustawodawstwo krajowe i zostanie uznana zasadność ich skargi.Do wstępnego decydowania o zasadności skargi pierwotnie powołano Europejską Komisję Praw Człowieka. Procedurę orzekającą uproszczono od stycznia 1998. Na mocy protokołu nr 11 przyjętego w 1994 do Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, ustanowiono Stały Trybunał Praw Człowieka, który zastąpił organy dotychczasowe: Komisję i Trybunał.

Nowy Trybunał zachowuje kompetencje wydawania na wniosek Komitetu Ministrów Rady Europy opinii doradczych w kwestiach prawnych dotyczących wykładni Konwencji. Sędziowie (jest ich tylu, ile państw-stron Konwencji), wybrani na 6 lat przez Zgromadzenie Parlamentarne spośród trzech kandydatów wskazanych przez państwo, nie będą mogli jak dotąd łączyć funkcji. Sędziowie są wybierani na 6-letnią kadencję, są niezawiśli i muszą odznaczać się najwyższymi kwalifikacjami zawodowymi; z Polski ponownie został wybrany dotychczasowy sędzia Trybunału — J. Makarczyk.

W 1998 wygasła kadencja sędziów dotychczasowego Trybunału, jednak Komisja wciąż prowadzi sprawy, uznane przez nią za dopuszczalne. Wszystkie aktualne są rozpatrywane w zmodyfikowanym trybie.

Dyrektywa (angielskie directive), jeden z podstawowych aktów prawnych , przy pomocy którego Rada Unii Europejskiej lub Komisja Europejska może wymagać od poszczególnych państw członkowskich przyjęcia nowych aktów prawnych lub modyfikacji swych własnych aktów prawnych (zmiany prawa krajowego).
Dane państwo musi dostosować się do celu, jaki zawiera dyrektywa, może jednak wybrać metodę, która będzie prowadziła do jego realizacji. Celem dyrektyw jest ujednolicenie prawodawstwa unijnego. Dyrektywy mogą być kierowane tylko do wybranych państw członkowskich.

Decyzja (ang. decision), akt prawny wydawany przez Wspólnotę odnoszący się bezpośrednio do konkretnej jednostki, np. firmy w Unii. Wiąże ją prawnie, co oznacza, iż adresat musi wykonać otrzymaną decyzję.

Decyzja najbardziej zbliżona jest do krajowego aktu administracyjnego. Może być wydawana tylko w przypadku istnienia podstawy prawnej. Musi zawierać uzasadnienie wydania i kierowana jest do konkretnego adresata. Proces decyzyjny obejmuje Radę oraz wspólnie przez Radę wraz z Parlamentem i Komisję wraz z Europejskim Bankiem Centralnym. Decyzje podjęte wspólnie przez Parlament Europejski i Radę są podpisywane przez przewodniczącego PE i Rady i ogłaszane w "Dzienniku Urzędowym" Wspólnoty. Wchodzą w życie z dniem, który same określają, a w braku takiej daty - dwudziestego dnia po ich ogłoszeniu. Inne decyzje zaczynają obowiązywać od momentu ich notyfikacji.

Filary Unii Europejskiej, termin wprowadzony przez Traktat z Maastricht z 1992 roku. Według niego Unia ma składać się z trzech filarów, w każdym z nich obowiązuje inny proces decydowania.

I filar zawiera zagadnienia rozstrzygane wspólnie, „ponadpaństwowo”, w ramach Wspólnoty Europejskiej (jednomyślnie i przy głównym udziale Rady Unii Europejskiej). Ma charakter gospodarczy i opiera się na Wspólnotach Europejskich. Obejmuje on unię gospodarczą i walutową, unię celną, rynek wewnętrzny, wspólną politykę rolną i politykę strukturalną. Głównym celem pierwszego filaru jest "promowanie harmonijnego rozwoju działań gospodarczych", który jest osiągany poprzez jednolity rynek, efektywną politykę strukturalną, społeczną i pieniężną.

II filar dotyczy wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa. Celem drugiego filaru jest "strzeżenie wspólnych wartości, fundamentalnych interesów i niezawisłości Unii". W ramach tego filaru Rada Europejska oraz Rada Unii Europejskiej dbają o podniesienie bezpieczeństwa Unii i jej członków, a także o utrzymanie pokoju na świecie. Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa nie narusza jednakże polityki bezpieczeństwa państw neutralnych oraz mocarstw jądrowych.

III filar - wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych. Traktat amsterdamski nadał trzeciemu filarowi nazwę Współpracy Policyjnej i Sądowej w sprawach karnych. Celem tego filaru jest zapewnienie obywatelom bezpieczeństwa i sprawiedliwości poprzez wspólne działania państw członkowskich, dotyczących zwalczania przestępczości zorganizowanej, terroryzmu, przemytu narkotyków, handlu ludźmi, przeciwdziałaniu przejawom rasizmu. W ramach trzeciego filaru bardzo ważna jest współpraca sądowa między członkami UE, która polega na współdziałaniu w procesach karnych, wykonywaniu orzeczeń oraz kwestiach ekstradycyjnych.

Decyzje w II i III filarze podejmuje się poprzez ustalenia międzyrządowe. Ostatnio wspomina się także o tzw. IV filarze - wspólnej polityce obronnej, opartej na UZE.

I filar Unii Europejskiej, ma charakter gospodarczy, stanowią go Wspólnoty Europejskie (EWG, EWWiS, Euratom). Decyzje w zakresie spraw objętych przez ten filar podejmowane są metodą wspólnotową przez głosowanie większościowe państw członkowskich. Jest to więc równocześnie tzw. filar ponadnarodowy. W ramach I filaru regulowane są problemy z zakresu: unii celnej i wspólnego rynku, polityki handlowej, polityki rolnej, polityki transportowej, polityki przemysłowej i strukturalnej, unii gospodarczej i walutowej, polityki socjalnej, ochrony konsumenta, obywatelstwa UE, edukacji i kultury. Filar obejmuje również wspólne instytucje unijne.
Od momentu wejścia w życie Traktatu amsterdamskiego w skład I filaru weszły również sprawy związane z Układem z Schengen, a także zagadnienia będące do tego czasu częścią III filaru: m.in. polityka azylowa, kontrola granic zewnętrznych, zwalczanie nielegalnej imigracji, współpraca wymiarów sprawiedliwości w zakresie sprawy cywilnych.

II filar Unii Europejskiej, obejmuje aktywność państw członkowskich w dziedzinie Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa (WPZiB), ma charakter współpracy międzyrządowej poszczególnych państw. Jej celami są: ochrona wspólnych wartości i interesów Unii, umacnianie bezpieczeństwa tak członków UE, jak i całej organizacji, zachowanie pokoju i wzmacnianie bezpieczeństwa międzynarodowego, popieranie współpracy międzynarodowej, rozwój demokracji i rządów prawa, poszanowanie praw człowieka. Aby zrealizować te cele państwa członkowskie przeprowadzają konsultacje i wzajemnie informują się w kwestiach polityki zagranicznej, wypracowują wspólne stanowisko i działają wspólnie na forum międzynarodowym. Głównymi organami współpracy w dziedzinie II filaru są Rada Europejska i Rada Unii Europejskiej.

III filar Unii Europejskiej, obejmuje działania członków Unii w zakresie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych. Po ratyfikacji Traktatu amsterdamskiego (1999) w skład tego filaru wchodzi współpraca sądownicza dotycząca spraw karnych oraz kooperacji policji. Do czasu wejścia w życie Traktatu amsterdamskiego w jego skład wchodziła także współpraca państw Unii w takich dziedzinach jak: polityka azylowa, kontrola przekraczania granic zewnętrznych, polityka migracyjna i wizowa, walka z nielegalną imigracją, pobytem i zatrudnieniem na obszarze Unii, walka z przestępczością i narkomanią, kooperacja sądowa w ramach spraw cywilnych. Jednak od 1999 sprawy te rozstrzygane są w ramach I filaru na poziomie wspólnym, ponadnarodowym.

Subsydiarność, zwana także zasadą subsydiarności lub pomocniczości (ang. subsidiarity principle), jedna z głównych zasad postępowania realizowana przez Unię Europejską. Zasada stosowana od początku istnienia Wspólnot Europejskich, formalnie weszła do unijnych uregulowań prawnych na mocy Traktatu z Maastricht. W uproszczeniu zasada ta oznacza, że na szczeblu wspólnotowym powinny być podejmowane tylko te działania, które zapewniają większą skuteczność i efektywność, niż w przypadku, gdyby prowadzenie stosownych akcji pozostawić w wyłącznej kompetencji rządów poszczególnych państw członkowskich. Tak więc, subsydiarność - w kontekście Unii Europejskiej - odnosi się z jednej strony do podziału zadań między organami Wspólnot Europejskich a administracjami rządowymi (również władzami regionalnymi lub lokalnymi), a z drugiej - dotyczy zakresu prawodawstwa wspólnotowego, zarówno w aspekcie tematyki, jak i charakteru regulacji.
Rada Europejska zgromadzona w Edynburgu w grudniu 1992 przyjęła "Ogólne Stanowisko w sprawie Realizacji Zasady Subsydiarności". Komisja Europejska, zgodnie z przyjętą procedurą, została zobowiązana do uzasadniania zgodności jej inicjatyw legislacyjnych z zasadą subsydiarności, a w przypadkach, kiedy zostanie to uznane za konieczne - powinna dołączyć do swych propozycji memorandum wyjaśniające. Ponadto, Komisja Europejska została zobowiązana do przedkładania Radzie Europejskiej i Parlamentowi Europejskiemu, corocznych raportów na temat przestrzegania w Unii Europejskiej zasady subsydiarności.
W ramach Traktatu amsterdamskiego powstał specjalny dokument "Protokół w przedmiocie stosowania zasad subsydiarności i proporcjonalności". Uznano, że podejmowanie działań przez struktury UE jest umotywowane w następujących przypadkach:
- kiedy dane zagadnienie ma aspekt ponadnarodowy i nie może być rozwiązane w sposób skuteczny przez jedno lub kilka państw członkowskich,
- kiedy działanie na szczeblu narodowym lub brak działania na szczeblu Wspólnoty stanowi naruszenie zobowiązań traktatowych,
- kiedy działania prowadzone na poziomie Wspólnoty są korzystniejsze z uwagi na ich rozmiar i efekty.

Zasada proporcjonalności działań, precyzuje zasadę subsydiarności. Wspólnota podejmuje tylko takie działania, które są konieczne dla osiągnięcia celów określonych w prawie wspólnotowym. Zasada znajduje swe odzwierciedlenie w "Protokole w przedmiocie stosowania zasad subsydiarności i proporcjonalności" dołączonym do Traktatu amsterdamskiego. Z jego zapisów wynika, że formy działania Wspólnoty powinny być jak najprostsze. Akty mają być wydawane jedynie w niezbędnym zakresie, dyrektywy powinny być preferowaną formą legislacji w stosunku do rozporządzeń, a dyrektywy ramowe - stosowane możliwie zawsze wtedy, jeśli nie są konieczne uregulowania poprzez dyrektywy szczegółowe. Dyrektywy, zobowiązując państwa członkowskie do realizacji przyjętego wspólnie celu, pozostawiają im swobodę w zakresie wyboru form i metod.

Parlament Europejski, PE, jedna z najważniejszych instytucji Wspólnot, organ przedstawicielski powstały w 1958 w wyniku połączenia przedstawicielstw parlamentarnych EWWiS, Euratomu i EWG - w ten sposób powstało Europejskie Zgromadzenie Parlamentarne, które obecną nazwę przyjęło 30 marca 1962 (traktatowo zaaprobował ją JAE).

Początkowo Parlament składał się jedynie z delegatów parlamentów krajowych członków UE, był jedynie instytucją doradczą. Z czasem wzmacniał swą pozycję, a jednym z kamieni milowych prowadzących do dzisiejszego znaczenia było wprowadzenie jego bezpośredniej i powszechnej wybieralności od 1979 roku (eurowybory). W ten sposób PE stał się jedyną wybieralną instytucją wspólnotową posiadającą tzw. legitymizację (legitymację) demokratyczną.

Około 375 milionów obywateli europejskich z 15 państw jest obecnie zaangażowanych w procesie integracji europejskiej za pośrednictwem swoich 626 reprezentantów w PE, z poszczególnych krajów pochodzi następująca ich liczba: Niemcy 99, Francja, Wielka Brytania i Włochy po 87, Hiszpania - 64, Holandia - 31, Belgia, Grecja i Portugalia po 25, Szwecja - 22, Austria - 21, Dania i Finlandia po 16, Irlandia - 15 i Luksemburg - 6. Ilość deputowanych uzależniona jest wprawdzie od liczby mieszkańców kraju, jednak nie do końca oddaje tą zależność, np. poseł niemiecki reprezentuje ok. 800 tysięcy obywateli, podczas gdy luksemburski jedynie ok. 60 tysięcy. Ze swego składu Parlament wybiera przewodniczącego, który reprezentuje instytucję na zewnątrz oraz wobec innych organów Unii Europejskiej. Podział liczby głosów, jaki będzie istniał w parlamencie po rozszerzeniu UE został ustalony w Traktacie nicejskim. Polska będzie posiadała w nim 50 przedstawicieli.

Od momentu wejścia w życie w 1993 Traktatu z Maastricht, każdy obywatel Państwa Członkowskiego UE, który zamieszkuje na terenie innego Państwa Członkowskiego, ma prawo do uczestniczenia w czynnym i biernym prawie wyborczym na terenie tego państwa.

Deputowani do PE nie mogą prowadzić określonej działalności zawodowej i pozostawać na określonych stanowiskach urzędniczych (na przykład sędziego, ministra bądź dyrektora przedsiębiorstwa państwowego). Deputowani muszą także przestrzegać regulacji krajowych ograniczających lub zakazujących posiadania podwójnego mandatu.

Posłowie organizują się we frakcje polityczne, miejsca na sali obrad zajmują według klucza partyjnego a nie narodowego. W 2003 istniało 8 frakcji w Parlamencie, największe z nich to Europejska Partia Ludowa (konserwatyści, chadecy) - 233 osoby, Partia Europejskich Socjalistów - 175 osób i Europejska Partia Liberalna, Demokratyczna i Reformatorska - 53 osoby. Do utworzenia frakcji potrzebna jest określona liczba posłów oraz konieczność reprezentowania kilku krajów UE. Kadencja parlamentu trwa 5 lat, posiedzenia odbywają się raz w miesiącu, z wyjątkiem miesięcy letnich, i trwają tydzień. Siedzibą PE jest od 1992 Strasburg, sesje nadzwyczajne mogą jednak odbywać się także w Brukseli, zaś sekretariat mieści się w Luksemburgu. W ramach PE funkcjonuje obecnie 28 komisji pełniących zadania pomocnicze (przygotowanie sprawozdań, projekty uchwał itp.).

Pierwotne funkcje PE były bardzo ograniczone i dotyczyły jedynie konsultacji i opinii, rzeczywiste decyzje były podejmowane poza nim. Z czasem wzrastała rola PE, jego kompetencje rozszerzał zarówno Traktat o Unii Europejskiej, jak i Traktat amsterdamski.

Aktualnie PE może współdecydować i współdziałać w procesie legislacji, uzyskał również prawo do akceptacji przewodniczącego i składu Komisji Europejskiej. Posiada także uprawnienia dotyczące uchwalanie budżetu, przyjmowania do UE nowych państw, czy akceptowania układów stowarzyszeniowych. Kontroluje także pracę Komisji, wobec której może wysunąć wotum nieufności. Do niej, jak i do Rady Unii Europejskiej, kieruje swe zapytania. Należy się spodziewać, iż znaczenie parlamentu we Wspólnotach nadal będzie wzrastało z uwagi na jego wybieralność, tym bardziej, iż spora część wyborców życzyłaby sobie europejskiego rządu odpowiedzialnego ze swej działalności właśnie przed PE.

Eurowybory, wybory do Parlamentu Europejskiego. Do roku 1979 roku posłowie do Parlamentu byli wybierani w sposób pośredni, procedura mogła w tym zakresie różnić się w każdym kraju, gdyż była ustalana samodzielnie i niezależnie przez kraje członkowskie.

W 1976 roku zdecydowano, że wybory będą odbywać się bezpośrednio, tzn. każdy z obywateli Wspólnot będzie mógł, tak jak np. w wyborach do parlamentu narodowego, wybrać swego przedstawiciela do wspólnej reprezentacji parlamentarnej. Każdemu obywatelowi dzisiejszej Unii przysługuje bierne i czynne prawo wyborcze w wyborach do Parlamentu. Jest ono niezależne od jego aktualnego miejsca pobytu i dotyczy także wyborów lokalnych (samorządowych). Wyborca musi jednak zadeklarować, czy chce brać udział w wyborach w kraju swego pochodzenia, czy też w kraju swego zamieszkania. Uzyskanie tego ułatwienia związane jest z tzw. obywatelstwem europejskim.

Pierwsze bezpośrednie wybory do Parlamentu Europejskiego miały miejsce w dniach 7-10 czerwca 1979 roku, następne 14-17 czerwca 1984 roku. W obu wybierano 410 posłów, a frekwencja oscylowała wokół 60 proc. W 1989 roku (15-18 czerwca) wybierano już 518 deputowanych, co związane było z rozszerzeniem Wspólnot. Pięć lat później, 9-12 czerwca 1994 roku, w skład Parlamentu weszło 567 deputowanych, a po włączeniu Austrii, Finlandii i Szwecji ich liczba wzrosła do 626 (wybory w dniach 10-13 czerwca 1999 roku). Kolejne rozszerzenie Unii, na Wschód, doprowadzi do tego, iż wybieranych będzie 732 deputowanych - jest to wynikiem ustaleń Traktatu nicejskiego.

Zaniepokojenie budzi spadek zainteresowani eurowyborami. Dotychczas brało w nich udział średnio około 60 proc. obywateli, jednakże w 1999 roku wskaźnik ten spadł do 49 proc. Tłumaczy się to rozczarowaniem społeczeństw państw członkowskich faktem, iż Parlament, pomimo wzrostu jego znaczenia w ostatnim czasie, tak naprawdę nie decyduje o zbyt wielu sprawach w Unii (deficyt demokracji w UE).

Europejska Konwencja Praw Człowieka, oficjalna nazwa Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, jeden z trzech, obok amerykańskiego i afrykańskiego, regionalnych systemów ochrony praw człowieka zatwierdzony przez Radę Europy 1950 w Rzymie, weszła w życie 1953 (przez Polskę ratyfikowana w 1992).

Zawiera 26 praw i wolności, które zostały uzupełnione przez 10 protokołów dodatkowych, ostatni z 1992. Gwarantuje: prawo do życia, wolności i nietykalności osobistej, ochronę korespondencji i mieszkania, wolność sumienia i wyznania, wolność przekonań i publikacji, wolność zgromadzeń i zrzeszeń. Zapewnia prawo do małżeństwa i założenia rodziny. Zatwierdza prawo poszanowania życia prywatnego, rodzinnego oraz prawo poszanowania mienia i nauki. Zapewnia wolność wyborów, swobodę przemieszczania się, prawo opuszczenia swojego kraju (przy zakazie wydalania). Wprowadza zakaz tortur, niewolnictwa, pracy przymusowej i obowiązkowej, zakaz zbiorowego wydalania cudzoziemców. Znosi karę śmierci.

W zakresie sądownictwa zapewnia niezawisłość sądów i orzekanie na zasadzie domniemania niewinności. Realizuje zasadę niedziałania prawa wstecz. Gwarantuje prawo do obrony oraz prawo do odwołania się od każdego orzeczenia w sprawie karnej i odszkodowania za niesłuszne skazanie. Sankcjonuje zakaz ponownego sądzenia za to samo przestępstwo.

Konwencja dopuszcza możliwość ograniczenia niektórych praw w określonych sytuacjach, zawieszenie praw następuje w wypadku wojny lub innego niebezpieczeństwa zagrażającego egzystencji narodu (art. 15). Nie można natomiast, ani ograniczyć, ani tym bardziej zawiesić praw do: życia, niestosowania tortur i zasady niedziałania prawa wstecz.

W celu ochrony praw zawartych w Konwencji powołano instytucję skargi indywidualnej i państwowej. Skargi są składane do Europejskiej Komisji Praw Człowieka, która po nieskutecznym przeprowadzeniu działań mediacyjnych przekazuje je na forum Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu lub przedstawia je Komitetowi Ministrów (głównie organowi politycznemu Rady Europy).

Europejska Wspólnota Energii Atomowej, Euratom, (ang. European Atomic Energy Community), jedna z trzech Wspólnot, powstała na mocy Traktatów Rzymskich z 1957 (zaczęły obowiązywać od 1.01.1958). Stanowi organizację sprawującą kontrolę i koordynację w zakresie cywilnej gospodarki jądrowej.

Jej cele traktatowe to: stwarzanie warunków dla badań i rozwoju przemysłu atomowego, wspieranie powstawania i rozwoju przemysłu atomowego poszczególnych państw członkowskich, działalność w dziedzinie pokojowego wykorzystania energii atomowej, nadzór i kontrola oraz ustanawianie jednolitych norm bezpieczeństwa. Zadania prowadzące do realizacji tych założeń to m.in.: rozwijanie badań naukowych, dbałość o odpowiednie zaopatrzenie w surowce i paliwa jądrowe, czuwanie nad normami bezpieczeństwa związanymi z tym sektorem gospodarki, stworzenie wspólnego rynku materiałów i urządzeń wykorzystywanych w przemyśle jądrowym oraz umożliwienie pozbawionego barier przepływu inwestycji i specjalistów w tej branży. Ważnym zadaniem jest również pomoc krajom rozwijającym się i wykorzystującym energię atomową. Wszystko to ma służyć celowi poniekąd nadrzędnemu, jakim jest pokojowe wykorzystanie energii jądrowej. Organizacja współpracuje w dziedzinie swych zainteresowań z krajami Europy Środkowej i Wschodniej i krajami powstałymi po rozpadzie ZSRR. Nie wszystkie zadania Euratom zdołał jednak dotąd spełnić, m.in. nie udało się utworzyć wspólnego rynku w zakresie przemysłu jądrowego i aktualnie elektrownie atomowe w poszczególnych państwach Unii zaopatrywane są przez krajowych producentów, co wyklucza konkurencję.

Organy: od traktatu fuzyjnego są to wspólne organy trzech Wspólnot - Rada Unii Europejskiej, Komisja Europejska jako organ zarządzający , Parlament Europejski oraz Trybunał Sprawiedliwości. Euratom wchodzi obecnie w skład I filaru Unii Europejskiej, zatem wszystkie jego organy są takie same, jak w przypadku UE. Instytucjami charakterystycznymi tylko dla tej organizacji są: Wspólny Ośrodek Badań Jądrowych składający się z czterech zakładów badawczych - Ispra (Włochy), Geel (Belgia), Petten (Holandia) i Karlsruhe (Niemcy), Agencja Zaopatrzenia, Komitet Naukowo-Techniczny, Służba Bezpieczeństwa i Kontroli, Komitet Doradczy do Spraw Badań.

Europejski Bank Centralny, EBC, (ang. European Central Bank - ECB), instytucja finansowa Unii Europejskiej. Jego utworzenie przewidywały już Traktaty Rzymskie z 1957 roku, formalnie powstał jednak dopiero na przełomie 1998 i 1999 roku (pierwsze posiedzenie Rady Naczelnej - nazywanej także Radą Zarządzającą - odbyło się w czerwcu 1998 roku). Siedzibą EBC jest Frankfurt nad Menem.

Jego zadaniem jest określanie i realizacja polityki monetarnej Unii, prowadzenie polityki kursowej stabilizującej wspólną walutę europejską, przechowywanie i zarządzanie rezerwami walutowymi państw członkowskich UE, doradztwo w sprawach nadzoru bankowego, a także kontrolowanie emisji euro. EBC wraz z narodowymi bankami centralnymi tworzy Europejski System Banków Centralnych (ESBC) i nim zarządza. Zalążkiem ECB był Europejski Instytut Walutowy.

Najważniejsze decyzje w EBC podejmuje Rada Naczelna (ang. Governing Council) składająca się z prezesa EBC , wiceprezesa, 4 członków Zarządu (zwanego także Dyrektoriatem ang. Executive Board) i 12 prezesów narodowych banków centralnych - po jednym z każdego państwa należącego do strefy euro. Prezesem EBC jest były minister finansów i były dyrektor Banku Centralnego Holandii Wim Duisenberg . Kadencja prezesa EBC trwa osiem lat, kadencje prezesów narodowych banków centralnych - pięć lat.

W obradach Rady Naczelnej mogą uczestniczyć także przewodniczący Rady Unii Europejskiej i przedstawiciel Komisji Europejskiej. Decyzje podejmowane są z reguły większością głosów - przy ich równowadze decyduje głos prezesa. Jedynie decyzje w sprawie celu przeznaczenia osiągniętych zysków przegłosowywane są większością 2/3. Cechą EBC jest niezależność od instytucji narodowych, jak i unijnych. Bank wspólnie z bankami narodowymi poszczególnych państw tworzy tzw. Europejski System Banków Centralnych (złożony ze wszystkich banków centralnych państw członkowskich UE, także spoza strefy euro).

Instytucje Unii Europejskiej, organy odpowiedzialne za funkcjonowanie i politykę Unii Europejskiej. Na mocy tzw. traktatu fuzyjnego od 1967 wszystkie trzy Wspólnoty Europejskie (EWG, EWWiS i Euratom) mają wspólne instytucje. Na mocy Traktatu z Maastricht instytucje Wspólnot Europejskich stały się automatycznie instytucjami Unii Europejskiej.

Zgodnie z obecnie obowiązującymi traktatami i nazewnictwem są to: Rada Europejska, Parlament Europejski, Rada Unii Europejskiej, Komisja Europejska, Trybunał Sprawiedliwości, Trybunał Obrachunkowy. Pomocniczymi instytucjami są: Komitet Ekonomiczno-Społeczny i Komitet Regionów oraz COREPER. Siedzibami tych instytucji są: Strasburg (Parlament Europejski), Luksemburg (Trybunał Sprawiedliwości i Trybunał Obrachunkowy) i Bruksela (Komisja Europejska i Rada Unii Europejskiej). Rada Europejska spotyka się w państwie, które sprawuje aktualnie 6-miesięczne Przewodnictwo (Prezydencje) w Unii Europejskiej.

Integracja Polski z Unią Europejską, proces zacieśniania stosunków pomiędzy Rzeczpospolitą Polską a Wspólnotą Europejską, którego ostatecznym celem jest członkostwo Polski w UE. W okresie zimnej wojny kontakty pomiędzy polskim państwem a strukturami zachodnioeuropejskimi były w praktyce niemożliwe, zmiana nastąpiła dopiero po rozpadzie bloku wschodniego. Oficjalne nawiązanie stosunków dyplomatycznych miedzy Polską a Europejską Wspólnotą Gospodarczą (EWG) nastąpiło we wrześniu 1988, rok później podpisano umowę o handlu i współpracy gospodarczej (19 września 1989) - na skutek realizacji tej umowy państwa EWG (szczególnie Niemcy) już w 1990 stały się głównym partnerem handlowym Polski. W 1989 na szczycie G-7, podjęto decyzje o przyznaniu pomocy ekonomicznej Polsce i Węgrom, które pierwsze rozpoczęły reformy ustrojowe. Pomoc ta została skoordynowana przez Komisję Europejską w programie PHARE (ang. Polish Hungary Assistance for Restructuring their Economies), w następnych latach program ten objął również inne kraje Europy Środkowej i Wschodniej.

Podczas konferencji międzyrządowej w Maastricht zakończonej uzgodnieniem treści Traktatu o Unii Europejskiej, 16 grudnia 1991 podpisana została umowa stowarzyszeniowa Polski ze Wspólnotami Europejskimi, zwana też Układem Europejskim. Po zatwierdzeniu go przez Sejm RP, Parlament Europejski i ratyfikowaniu przez parlamenty państw członkowskich wszedł w życie 1 lutego 1994 wcześniej, w lutym 1992 weszła w życie jego część handlowa pod nazwą Umowy Przejściowej. Umowa ta nie była jednak gwarancją polskiego członkostwa w UE. Dopiero na szczycie Rady Unii Europejskiej w Kopenhadze (czerwiec 1993) podjęto decyzję o możliwym rozszerzeniu UE oraz wyznaczono tzw. kryteria kopenhaskie, określające warunki, jakie musieli spełnić kandydaci na członków UE.

8 kwietnia 1994 (kilka tygodni po wejściu w życie Układu Europejskiego) Polska złożyła oficjalny wniosek w sprawie przystąpienia do Unii Europejskiej. Od tej chwili rozpoczęły się tzw. negocjacje przedczłonkowskie, zakończone ostatecznie stanowiskiem UE w sprawie jej rozszerzenia sformułowanym na szczycie szefów państw i rządów UE 12-13 grudnia 1997 w Luksemburgu. Postanowiono wówczas, że od 31 marca 1998 odbywać się będą dwustronne konferencje międzyrządowe z państwami, z którymi w pierwszej kolejności podjęto negocjacje (Grupa Luksemburska - tu m.in. Polska, Grupa Helsińska rozpoczęła negocjacje 15 lutego 2000). Negocjacje objęły dwa etapy: wstępny unijny screening oraz prowadzone na jego podstawie rozmowy dotyczące unijnych obszarów negocjacyjnych. Ze strony Polskiej negocjacje prowadził rząd oraz Zespół Negocjacyjny na czele z Pełnomocnikiem Rządu do spraw Negocjacji o Członkostwo Polski w UE.

W trakcie negocjacji przyjęte zostały istotne dla przebiegu rozmów dokumenty. Wśród często bardzo krytycznych dla Polski dokumentów opracowanych przez UE znalazły się: Biała Księga w sprawie integracji państw stowarzyszonych z Europy Środkowej i Wschodniej z Rynkiem Wewnętrznym Wspólnot Europejskich, Opinia Komisji Europejskiej o wniosku Polski w sprawie członkostwa w Unii Europejskiej oraz Partnerstwo dla Członkostwa. Strona polska przygotowała: Programy działań dostosowujących polską gospodarkę i system prawny do wymagań Układu Europejskiego, Narodową Strategię Integracji, Narodowy Program Przygotowania do Członkostwa w Unii Europejskiej.

13 grudnia 2002 nastąpiło zakończenie negocjacji akcesyjnych z Unią Europejską na szczycie w Kopenhadze. Zgodnie z postanowieniami tego szczytu 10 nowych krajów 1 maja 2004 stanie się członkami UE, będą nimi: Cypr, Czechy, Estonia, Litwa, Łotwa, Malta, Słowacja, Słowenia, Węgry oraz Polska. Traktat akcesyjny został podpisany przez rządy państw kandydujących oraz państw członkowskich UE 15 kwietnia 2003 w Atenach. Do formalnego usankcjonowania tej decyzji potrzebna jest ratyfikacja układu akcesyjnego przez wszystkie 10 krajów kandydackich a następnie przez kraje członkowskie UE. Polska jako drogę ratyfikacji przyjęła formę referendum. Referendum w sprawie przystąpienia Polski do Unii Europejskiej odbyło się w dniach 7-8 czerwca 2003, zdecydowane zwycięstwo odniosła opcja integracji europejskiej.

23 lipca 2003 prezydent A. Kwaśniewski ratyfikował traktat akcesyjny.

Jednolity Akt Europejski, JAE, (ang. Single European Act - SEA), Jednolity Akt Europejski - nowelizacja Traktatu Rzymskiego, uchwalona podczas konferencji rządowej w Luksemburgu i w Brukseli (9 września 1985 - 27 stycznia 1986) o zmianie i uzupełnieniu trzech Traktatów założycielskich: EWWIS (1951), EWG (1957) i Euratomu (1957). Układ wszedł w życie 1 lipca 1987 roku. Składa się z 4 części i 34 artykułów, wnosi zmiany do poszczególnych instytucji wspólnotowych rozszerzając zasięg ich polityki w kilku dziedzinach. Do jego najważniejszych postanowień należą:

- stopniowe utworzenie do końca 1992 rynku wewnętrznego, którego podstawami byłby swobodny przepływ towarów, osób, usług i kapitału;

- włączenie do kompetencji Wspólnoty polityki w zakresie badań, technologii i ochrony środowiska;

- rozszerzenie współpracy w dziedzinie polityki gospodarczej, walutowej i społecznej;

- uznanie za jeden z najważniejszych problemów wsparcie dla najuboższych krajów Unii i wiążąca się z tym decyzja o utworzeniu dla nich specjalnego funduszu;

- stworzenie podstaw formalnych do funkcjonowania Rady Europejskiej jako instytucji unijnej;

- odejście od zasady jednomyślności w Radzie Unii Europejskiej na rzecz kwalifikowanej większości, co miało doprowadzić do usprawnienia procesu podejmowania decyzji;

- wzmocnienie pozycji Parlamentu Europejskiego poprzez wprowadzenie konieczności jego zgody na niektóre decyzje oraz zasady współpracy Parlamentu z Radą Unii Europejskiej;

- stworzenie podstaw prawnych do bliższej współpracy państw Unii odnośnie do polityki zagranicznej.

Usprawnieniu pracy służyło również wprowadzenie Sądu Pierwszej Instancji, odciążającego Trybunał Sprawiedliwości w zakresie sporów pracowniczych oraz spraw wnoszonych przez osoby prawne lub fizyczne. Modyfikacji uległ więc proces decyzyjny we Wspólnocie. Istotną zasadą wprowadzoną przez Jednolity Akt Europejski stała się subsydiarność, gwarantująca decentralizację władzy. Zainicjowano też współpracę w zakresie polityki zagranicznej.

JAE można uznać za początek usuwania barier na drodze do ściślejszej kooperacji, a zarazem bardzo ważny etap w historii Wspólnot, który doprowadził w konsekwencji do głębszej integracji politycznej w latach dziewięćdziesiątych (Traktat z Maastricht i Traktat amsterdamski).

KBWE, Konferencja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, wielostronne rokowania na szczeblu rządowym prowadzone od początku lat 70. przez państwa europejskie oraz Stany Zjednoczone i Kanadę z racji ich przynależności do NATO.

Idea takiej konferencji pojawiła się już w latach 60. w związku z powolnym odchodzeniem od zimnej wojny na rzecz współpracy w zakresie bezpieczeństwa międzynarodowego. Zgłaszał ją też minister spraw zagranicznych Polski, A. Rapacki na XIX sesji Zgromadzenia Ogólnego ONZ w 1964, a popierały inne kraje Układu Warszawskiego. 1973-1974 trwał proces KBWE, spotkania i konferencje przygotowawcze. Strona radziecka podkreśliła konieczność omówienia problemów umocnienia bezpieczeństwa i rozwoju współpracy gospodarczej, a także zatwierdzenia terytorialnego status quo w Europie. Państwom NATO zależało na obniżeniu ryzyka konfliktu zbrojnego w Europie oraz kwestiach praw człowieka. Przełom nastąpił w grudniu 1974, gdy rozwiązano problemy dotyczące kontaktów międzyludzkich i praw człowieka. Zwołanie konferencji było możliwe dopiero w chwili odprężenia w stosunkach Wschód-Zachód (normalizacja stosunków między RFN a Polską, ZSRR, NRD i Czechosłowacją, podpisanie porozumienia w sprawie Berlina Zachodniego, rozpoczęcie rokowań rozbrojeniowych w Wiedniu). Na ostatnim etapie rokowań w 1975 przywódcy 37 państw podpisali Akt końcowy KBWE. Od tej chwili rozpoczął się tzw. etap weryfikacyjny, który miał na celu realizację postanowień konferencji oraz doprowadzenie do dalszych spotkań (1977 w Belgradzie, 1980 w Madrycie). Proces KBWE był kontynuowany w formie spotkań ekspertów wielu dziedzin, rokowań międzynarodowych oraz konferencji przeglądowych na szczeblu rządowym. 1989 i 1990 w Wiedniu odbyły się dwie rundy rokowań poświęcone redukcji zbrojeń konwencjonalnych i liczebności żołnierzy.

Rola KBWE zmieniła się od lat 90., po zakończeniu konfliktu Wschód-Zachód podpisano nowy dokument - Kartę paryską. Umożliwiło to podjęcie rozmów i zawarcie porozumień stabilizujących bezpieczeństwo w Europie i rozwijających proces rozbrojenia, np. traktat o konwencjonalnych siłach zbrojnych CFE (1990), układ o ograniczeniu stanu osobowego sił zbrojnych (1992), układ otwartego nieba (1992). Osobnym polem aktywności stała się kwestia demokratyzacji państw i ochrony praw człowieka, tzw. ludzki wymiar KBWE, wiąże się to też z udzielaniem pomocy uchodźcom, wysyłaniem misji obserwacyjnych w rejony konfliktu. Po zmianach terytorialnych z lat 90., KBWE liczy 53 członków. Na spotkaniu w Budapeszcie przekształcono ją w Organizację Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (OBWE).

Komisarz, członek Komisji Europejskiej, (ang. Commissioner) członek jednej z instytucji wspólnotowej - Komisji Europejskiej - pełniący swą funkcję w imieniu Wspólnoty a nie kraju przez który jest delegowany. Obecnie Francja, Hiszpania, Niemcy, Wielka Brytania i Włochy posiadają po 2, a reszta państw członkowskich UE po 1 komisarzu. Sytuacja ta ulegnie zmianie po zakończeniu procesu rozszerzenia na Wschód. Komisarze wybierani są na 5 lat, większość z nich to politycy bądź wysocy urzędnicy, każdy z nich ma określony zakres obowiązków, np. komisarz do spraw rozszerzenia, czy komisarz do spraw rolnictwa. W powoływaniu komisarzy bierze udział Parlament Europejski.

Komisja Europejska, organ wspólnotowy, który reprezentuje interesy Wspólnoty. Składa się z 20 komisarzy (od 1995). Jako organ wspólny Wspólnot Europejskich (EWWiS, Euratom, EWG) powstała 1 lipca 1967, w wyniku traktatu fuzyjnego, do tej pory każda w wymienionych organizacji miała swoją komisję lub jej odpowiednik.

Od 1995 liczy 20 członków (po 2 z Francji, Niemiec, W. Brytanii, Włoch i Hiszpanii, po 1 z pozostałych krajów), mianowanych na 5 lat. W realizacji przyznanych jej uprawnień posiada dużą samodzielność. Reprezentuje wspólnotowe interesy jako "strażniczka traktatów" i nie musi uznawać instrukcji jakiegokolwiek państwa członkowskiego. Komisja Europejska ma charakter ponadnarodowy. Ma pełnię inicjatywy legislacyjnej, jest wykonawcą ustaw wspólnotowych, decyduje w sprawach określonych przez traktaty. Jest odpowiedzialna politycznie przed Parlamentem Europejskim, składa coroczne raporty generalne o działalności UE.

Duże znaczenie odgrywa przewodniczący. I tak np. W. Hallstein (1958-1968) ukształtował jej ponadnarodowy charakter, J. Delors (1985-1994) przyczynił się do zintensyfikowania prac nad tworzeniem Unii Europejskiej i jej rozszerzaniem na kolejne kraje. Od 2000 na czele Komisji Europejskiej stoi R. Prodi (zatwierdzony w 1999).

Najważniejszymi uprawnieniami Komisji są:

1) prawo do inicjatywy ustawodawczej, zgłaszania aktów prawnych - najważniejsze prawo Komisji, która posiada je jako jedyna w zakresie polityki Wspólnot;

2) kontrola nad stosowaniem prawa wspólnotowego przez państwa członkowskie lub określone przedsiębiorstwa. W wypadku, gdy dany podmiot nie stosuje danego aktu prawnego Komisja może wydać decyzję zmuszającą do stosowania prawa w określonym zakresie;

3) kompetencje wykonawcze - wydawanie aktów prawnych, zarządzanie funduszami (szczególnie funduszami strukturalnymi) oraz dbanie o wykonanie budżetu;

4) w zakresie stosunków zewnętrznych: Komisja reprezentuje Wspólnotę wobec państw trzecich lub organizacji międzynarodowych, uzyskawszy zgodę Rady Unii Europejskiej może również negocjować umowy z państwami bądź organizacjami międzynarodowymi.

Komisja funkcjonuje kolegialnie, tzn. decyzje podejmowane są przez komisarzy wspólnie i ci wspólnie za nie odpowiadają przez Parlamentem. Poszczególni członkowie Komisji mogą być odwoływani przez rządy państw, które ich wyznaczyły bądź przez Trybunał Sprawiedliwości. Komisja zbiera się przynajmniej raz w tygodniu. Pod względem administracyjnym składa się z 24 dyrekcji generalnych (te z kolei z dyrekcji, a następnie z wydziałów, których zwykle jest kilka: trzy, cztery), które można by porównać z ministerstwami (np. nauka, badania i rozwój, polityka regionalna czy rolnictwo; wcześniej miały one kolejne numery, np. DG I - stosunki zewnętrzne, DG IV - konkurencja itd.) oraz wyspecjalizowanych komórek (tzw. służb), jak np. Służba Prawna, Służba Rzeczników, Biuro Publikacji Oficjalnych Wspólnot Europejskich. Bardzo istotną rolę pełni także Sekretariat Generalny, którego zadaniem jest przede wszystkim koordynacja prac wszystkich dyrekcji generalnych.

Komisja odgrywa doniosłą rolę w procesji negocjacji akcesyjnych. Dokonała bowiem podziału na tzw. obszary negocjacyjne, reprezentuje Unię w trakcie screeningu, a także publikuje coroczne raporty na temat postępów państw kandydackich w zakresie dostosowań do prawodawstwa wspólnotowego.

Komitet Regionów (ang. Committee of the Regions), organ doradczy Rady Unii Europejskiej i Komisji Europejskiej powołany do życia na mocy Traktatu z Maastricht. Zapewnia on gwarancję i reprezentację interesów regionalnych i samorządowych na szczeblu Wspólnoty a tym samym ich szerszy udział w procesie integracji kontynentu. Jest elementem polityki regionalnej UE.

W komitecie zasiada obecnie 222 przedstawicieli państw członkowskich, podobnie jak w KES, a kraje Unii posiadają następującą liczbę swych delegatów: Francja, Niemcy, Wielka Brytania i Włochy po 24, Hiszpania 21, Austria, Belgia, Gracja, Holandia, Portugalia i Szwecja po 12, Dania, Finlandia i Irlandia po 9 a Luksemburg 6. Powołuje ich na 4 lata Rada Unii Europejskiej, spośród siebie wybierają przewodniczącego, sprawami administracyjnymi

kieruje sekretarz generalny. Obrady komitetu przebiegają w 7 wyspecjalizowanych komisjach.

Obecnie spośród 222 miejsc w komitecie 132 przypadają przedstawicielom niższego szczebla administracyjnego, np. gminom, a 90 osób reprezentuje szczebel regionalny. W przypadku Niemiec 21 osób reprezentuje landy (mogą to być premierzy landów lub ministrowie) a 3 samorządy lokalne niższego szczebla (jak np. burmistrzowie), z kolei spośród 12 reprezentantów Austrii 9 pochodzi z landów a 3 z gmin. Nie są natomiast reprezentowane euroregiony, chyba że w ramach delegacji krajowej znajduje się osoba w jakiś sposób z nimi powiązana. Komitet może wyrażać niewiążące opinie na wniosek Rady, Komisji lub też z inicjatywy własnej. Są one związane przede wszystkim z funduszami strukturalnymi, europejską siecią komunikacyjną, ochroną zdrowia, kształceniem czy kulturą.

Powstanie Komitetu Regionów związane było z pewnym renesansem regionalizmu w Europie datowanym na lata osiemdziesiąte. Doprowadził on do silniejszego akcentowania idei regionalnych, ale także chęci uzyskania większego wpływu na podejmowane decyzje. Jest również wyrazem realizowania idei Europy regionów. Postulat stworzenia organu o większych kompetencjach nie został na razie zrealizowany.

Komitet Regionów współpracuje z funduszami strukturalnymi, m.in. Europejskim Funduszem Społecznym, Funduszem Spójności. Na mocy Traktatu amsterdamskiego stał się również organem doradczym Parlamentu Europejskiego. UE podchodzi z dużą troską do rozwoju regionalnego (fundusze strukturalne, zasada subsydiarności).

Konstytucja Europejska,

1) ogół norm prawnych składających się na wspólnotowe prawo pierwotne (normy te niekoniecznie muszą być zebrane w jednorodnym akcie prawnym regulującym zasady ustrojowe tej ponadpaństwowej struktury).

2) wynikające z postrzegania UE jako nowoczesnej organizacji integracyjnej - będący obecnie w fazie projektu ”Traktat Konstytucyjny UE”, mający powstać na mocy uprawnień państw członkowskich, dotyczący podstawowych struktur integracyjnych i podziału kompetencji miedzy nimi.

28 lutego 2002 rozpoczął działalność Konwent w sprawie przyszłości UE (Konwent Europejski). Konwent został utworzony na mocy decyzji Rady Europejskiej w Laeken, w grudniu 2001 - Deklaracji w sprawie przyszłości Unii Europejskiej. W swoich pracach konwent miał nie tylko stworzyć zbiór norm konstytuujących UE, ale również dokonać reformy tej struktury. W lipcu 2003 konwent przedstawił do dalszych negocjacji wstępny projekt Konstytucji Europejskiej. Projekt jest kompromisem - euroentuzjastów i eurosceptyków. Unia pozostanie strukturą hybrydalną - rządzoną z Brukseli, jeśli chodzi o gospodarkę, ale państwa europejskie zachowają decydujący głos w polityce zagranicznej, obronności czy podatkach.

OBWE, Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (ang. Organization for Security and Co-operation in Europe, OSCE), powstała podczas spotkania na szczycie państw członkowskich KBWE w grudniu 1994 w Budapeszcie, oficjalnie funkcjonuje pod tą nazwą od 1 stycznia 1995. Jest kontynuacją KBWE powstałej w 1975, przemiana polegała na zmianie nazwy jak i charakterze działań organizacji, która stała się bardziej operatywna. W porównaniu z KBWE nastąpiła też zwiększona instytucjonalizacja tej organizacji.

Członkami OBWE jest 55 państw: wszystkie państwa europejskie, państwa powstałe w wyniku rozpadu ZSRR (w tym zakaukaskie i środkowoazjatyckie) oraz Stany Zjednoczone i Kanada. 1992 Jugosławia została zawieszona w prawach członkowskich.

Do organizacji należy obecnie ponad 50 państw, głównie europejskich, w tym Polska. Celem organizacji jest działanie, we współpracy z ONZ na rzecz pokojowego rozwiązywania konfliktów (środki dyplomatyczne, misje) a zarazem stworzenie obszaru bezpieczeństwa „od Vancouver po Władywostok”. Szerokie pojmowanie bezpieczeństwa obejmuje: prawa człowieka, działalność instytucji demokratycznych, dyplomację prewencyjną, kontrolę zbrojeń oraz bezpieczeństwo ekonomiczne i ochronę środowiska. Organizacja zajmuje się ustanawianiem norm regulujących stosunki między państwami i między państwem a jego obywatelami oraz nadzorem wykonywania tych norm.

Obszary zainteresowania OBWE ujęte są w 3 tzw. koszyki:

1) bezpieczeństwo w Europie (zasady m.in. nienaruszalności granic, poszanowania praw człowieka, równouprawnienia oraz środki służące do budowy wzajemnego zaufania i kwestie dotyczące rozbrojenia),

2) współpraca w dziedzinie gospodarki, nauki, techniki i ochrony środowiska,

3) współpraca w kwestiach humanitarnych i innych (kultura, oświata, mniejszości narodowe, niedyskryminacja - ogólnie tzw. ludzki wymiar).

Ustanowienia koszyków było efektem prac Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (KBWE), której uwieńczeniem było podpisanie 1 sierpnia 1975 Aktu Końcowego KBWE z Helsinek.

Decyzje podejmuje się w OBWE na zasadzie konsensusu, od 1990 co 2 lata odbywają się konferencje przeglądowe, które poprzedzają spotkania na szczycie szefów państw i rządów krajów członkowskich. Spotkania te decydują z reguły o dalszym rozwoju organizacji i ewentualnym pogłębieniu kooperacji. Pozostałymi instytucjami OBWE są: Stała Rada (spotyka się w Wiedniu raz na tydzień z udziałem przedstawicieli wszystkich państw uczestniczących w OBWE, organizuje bieżący dialog polityczny), Forum Współpracy do spraw Bezpieczeństwa (sprawy wojskowe), Rada Ministerialna (coroczne spotkania ministrów spraw zagranicznych dotyczące aktualnych problemów),

Zgromadzenie Parlamentarne OBWE, Przewodniczący (koordynacja i realizacja zadań organizacji, w 1998 funkcję tę pełnił B. Geremek), Sekretarz Generalny OBWE (administracja organizacją).

Bronisław Geremek

Dodatkowo w ramach OBWE funkcjonują Biuro Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka z siedzibą w Warszawie (zajmuje się nadzorem wyborów w państwach OBWE, działa na rzecz tworzenia instytucji społeczeństwa obywatelskiego), Urząd Wysokiego Komisarza do spraw Mniejszości Narodowych w Hadze (zapobieganie napięciom i kryzysom z udziałem mniejszości narodowych), Urząd Przedstawiciela do spraw Wolności Mediów w Wiedniu, Trybunał Koncyliacji i Arbitrażu w Genewie.

Skromne środki i rzeczywisty brak sankcji powoduje, iż aktywność OBWE jedynie uzupełnia działania innych organizacji o charakterze międzynarodowym (np. podczas wojny domowej byłej Jugosławii OBWE uzupełniała działania NATO, ONZ i UE).

Rada Europejska, utworzona w wyniku międzyrządowych uzgodnień 10 grudnia 1974 na szczycie paryskim jako forma systematycznych spotkań szefów rządów i głów państw członków Wspólnot Europejskich. Formalnie miejsce Rady Europejskiej w strukturze Wspólnot Europejskich zostało potwierdzone w Jednolitym Akcie Europejskim oraz Traktacie o Unii Europejskiej (choć wciąż nie jest ona instytucją statutową Wspólnot, uważana jest przez niektórych za jedyny organ Unii Europejskiej jako takiej).

Jest najważniejszą instytucją polityczną Unii, która decyduje o kierunkach rozwoju organizacji (np. w kwestiach gospodarczych) i aktualnej strategii, szczególnie jeśli chodzi o Wspólną Politykę Zagraniczną i Bezpieczeństwa (WPZiB). Na tzw. spotkaniach na szczycie często zapadają też decyzje o stowarzyszeniu poszczególnych państw z UE bądź przyjęciu nowych członków.

Rada Europejska zbiera się co najmniej dwa razy w roku. Przewodniczy jej głowa państwa (rządu) kraju sprawującego aktualnie prezydencję w UE. W spotkaniach uczestniczą szefowie rządów państw członkowskich (w przypadku Francji i Finlandii głów państwa) oraz Przewodniczący Komisji Europejskiej. Gremium w tak ustalonym składzie często jest wspierane przez ministrów spraw zagranicznych i jednego z członków Komisji. Decyzje podejmowane są przez osiągnięcie konsensusu a informacja o nich jest podawana w formie deklaracji.

Przez długie lata Rada Europejska dostarczała swoistych impulsów do rozwoju integracji europejskiej, podejmowała inicjatywy, których wynikiem było m.in. doprowadzenie do uchwalenia JAE, czy też przyjęcia Traktatu o Unii Europejskiej (Traktatu z Maastricht). Poprzez te decyzje Rada wpłynęła na dzisiejszy kształt Unii, zwłaszcza, że jest w zasadzie centralnym organem decyzyjnym, który pomaga rozwiązywać spory finansowe, czy dotyczące instytucji unijnych.

Rada Europy (w języku angielskim Council of Europe), organizacja państw europejskich utworzona w Londynie 5 maja 1949. Członkami założycielami byli: Królestwo Belgii, Królestwo Danii, Republika Francuska, Irlandia, Republika Włoska, Wielkie Księstwo Luksemburga, Królestwo Holandii, Królestwo Norwegii, Królestwo Szwecji i Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Północnej Irlandii. W 2002 do organizacji należały 44 państwa, w tym Polska (od 26 listopada 1991).

Warunkami przyjęcia do Rady Europy są: demokratyczny charakter rządów w danym kraju, respektowanie praw człowieka i podstawowych wolności, wolne wybory, gospodarka rynkowa, zgodność norm prawnych w danym państwie z wymogami Rady, rozwój demokracji na szczeblu lokalnym, wolność tworzenia partii politycznych i związków zawodowych, swoboda zrzeszania się, wolność prasy i mediów, niezawisłość sądownictwa, zagwarantowanie udziału kobiet w instytucjach państwowych, np. w parlamencie. W razie nie dopełnienia tych warunków następuje wykluczenie państwa-członka. Członkiem Rady Europy może zostać jedynie kraj europejski. Możliwy jest status członka stowarzyszonego, obserwatora (posiadają go np. Stany Zjednoczone, Kanada i Japonia) lub gościa specjalnego organizacji.

Organami Rady są: Komitet Ministrów, w skład którego wchodzą ministrowie spraw zagranicznych (lub inna osoba, niekoniecznie członek rządu) oraz organ obradujący - Zgromadzenie Doradcze (Zgromadzenie Rady Europy) składające się z przedstawicieli parlamentów narodowych, zajmuje się ono opiniami i konsultacjami niezbędnymi w działalności Rady - Polska posiada w nim 12 przedstawicieli. Oba organy obsługiwane są przez Sekretariat. W ramach organizacji funkcjonują także: Europejska Komisja Praw Człowieka, Europejski Trybunał Praw Człowieka, Europejska Fundacja Młodzieży i Kongres Samorządów Lokalnych i Regionalnych w Europie. W latach dziewięćdziesiątych zainicjowano nową formę spotkań członków, tzw. szczyty szefów państw i rządów krajów członkowskich. Siedzibą Rady Europy jest Strasburg, oficjalnymi językami: angielski i francuski. Statut jest złożony w archiwum rządu Zjednoczonego Królestw.

Według swego statutu organizacja ta może zajmować się wszystkimi problemami europejskimi, jeśli nie dotyczą one sfery wojskowości i obronności, w skutek tego jej działalność koncentruje się głównie na: demokracji, kulturze i ochronie dziedzictwa narodowego, edukacji, ochronie środowiska, sprawach socjalnych oraz ochronie praw człowieka. Celem Rady jest „osiąganie ściślejszego związku między jej członkami, dla ochrony i popierania ideałów i zasad, które stanowią ich wspólne dziedzictwo na rzecz ich postępu gospodarczego i społecznego”. Organizacja wydaje akty określane mianem konwencji - nie mają one charakteru wiążącego, pełnia one rolę wytycznych i tworzą standardy prawa. Za nieprzestrzeganie konwencji Rada nie może nałożyć żadnych sankcji na dany kraj, jest to m.in. wynikiem zasady jednomyślności obowiązującej w Radzie Europy przy podejmowaniu decyzji, która często prowadzi do paraliżu działań organizacji. Do tej pory Rada uchwaliła m.in. następujące konwencje: Europejską Konwencję o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (1950), Europejską Kartę Socjalną (1961), czy też Konwencję na temat Bioetyki (1997). Odgrywa też ważną rolę w tworzeniu prawa europejskiego pomagając w opracowaniu wielu europejskich traktatów

Rada Unii Europejskiej, wcześniej (do 8 listopada 1993): Rada Ministrów (Wspólnot Europejskich), jedno z ciał kolegialnych Unii Europejskiej, które składa się z przedstawicieli na szczeblu ministerialnym wszystkich państw członkowskich, reprezentujących interesy tych państw. Istnieje od 1967 , kiedy to na mocy Traktatu fuzyjnego połączono odrębne dotąd Rady EWWiS, Euratomu i EWG.

Posiedzenia Rady Unii Europejskiej zwołuje kieruje nimi kraj który aktualnie przewodniczy UE (Prezydencja), choć mogą być także zwoływane z inicjatywy jednego z państw członkowskich lub Komisji Europejskiej. W skład Rady wchodzą przedstawiciele rządów państw członkowskich - ministrowie odpowiedzialni za konkretne zakresy zadań - poprzez to Rada obraduje najczęściej w 16 różnych składach (jest np. Rada ds. Ogólnych, Rada ds. Rolnictwa, Rada ds. Ekonomiczno-Finansowych - tzw. ECOFIN). Na skutek zastrzeżeń państw federacyjnych (Niemcy, Belgia) ustalono, iż ministrowie delegowani na obrady Rady niekoniecznie muszą reprezentować rządy centralne. Posiedzenia Rady odbywają się najczęściej w Brukseli lub w Luksemburgu pod przewodnictwem ministra spraw zagranicznych kraju sprawującego aktualnie prezydencję. Organy pomocnicze Rady to wyspecjalizowane komitety (komitologia).

Rada Unii Europejskiej koordynuje ogólną politykę gospodarczą, rozpatruje i uchwala wszelkiego rodzaju akty prawne wewnątrzunijne, sprawuje kontrolę nad budżetem UE, podpisuje umowy międzynarodowe, a także zatwierdza traktaty akcesyjne. Do 1987 Rada posiadała również kompetencje wykonawcze, które przekazano jednak Komisji Europejskiej. Bierze także udział w tworzeniu wspólnej polityki zagranicznej i zapewnianiu bezpieczeństwa oraz współpracuje z innymi organami w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych.

Większość swych kompetencji decyzyjnych realizuje na podstawie współdziałania z Komisją Europejską oraz Parlamentem Europejskim (proces decyzyjny w UE). W samej Radzie sposób podejmowania decyzji następuje na trzy sposoby: w drodze jednomyślności (np.: w dziedzinach politycznych, w kwestiach "żywotnych interesów" państw członkowskich), poprzez większość zwykłą i większość kwalifikowaną. W celu przeprowadzania tej ostatniej procedury wprowadzono tzw. ważenie głosów - ich ilość przypadająca na poszczególne państwo jest uzależniona, generalnie, od ilości ludności. W ten sposób obecny podział wygląda następująco: Francja, Niemcy, Wielka Brytania i Włochy posiadają po 10 głosów; Hiszpania - 8; Belgia, Grecja, Holandia i Portugalia po 5; Austria i Szwecja po 4; Dania, Finlandia i Irlandia po 3; Luksemburg - 2. Nowy podział głosów ustalony w Traktacie nicejskim i obejmujący kraje kandydujące (w tym Polskę) powinien wejść w życie po rozszerzeniu Unii.

Rzecznik praw obywatelskich Unii Europejskiej, Ombudsman, Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich, (ang. European Ombudsman), rzecznik praw obywatelskich Unii Europejskiej. Instytucja unijna powołana została na mocy Traktatu z Maastricht. Pierwszy europejski Rzecznik Praw Obywatelskich został powołany w 1995.

Powołuje go Parlament Europejski a jego zadaniem jest przyjmowanie skarg od obywateli państw Unii, osób fizycznych jak i prawnych, które zamieszkują lub też prowadzą swą działalność na terenie Unii. Skargi powinny dotyczyć złego zarządzania lub nieprawidłowego funkcjonowania unijnych organów, wyjątkiem jest Trybunał Sprawiedliwości i Sąd Pierwszej Instancji. Rzecznik powoływany jest na 5 lat, może być wybrany powtórnie, możliwość jego odwołania posiada Trybunał Sprawiedliwości, jeśli stwierdzi uchybienia w jego pracy. W swych działaniach powinien być niezależny i nie kierować się żadnymi sugestiami.

Rzecznik przeprowadza również uzasadnione kontrole z własnej inicjatywy, na podstawie skarg przekazanych mu bezpośrednio lub przez deputowanych do Parlamentu Europejskiego. Jeśli stwierdzi, iż wniosek był uzasadniony domaga się informacji o sprawie od instytucji, której ona dotyczy. Ta zobowiązana jest udzielić takiej informacji w ciągu 3 miesięcy. Sprawozdanie przedstawia Parlamentowi, a o wyniku kontroli informuje osobę, która wniosła skargę.

Sąd Pierwszej Instancji, Trybunał Pierwszej Instancji (ang. Court of First Instance - CFI, fr. Tribunal de Premiére Instance - TPI), powołano go w 1988 na mocy Jednolitego Aktu Europejskiego jako instytucję wspomagającą Trybunał Sprawiedliwości. Celem jego powstania było odciążenie Trybunału od spraw mniejszej rangi. Liczy obecnie 15 sędziów, po 1 reprezentancie państw członkowskich UE, wybieranych z osób niezależnych, o odpowiedniej reputacji. Sędziowie mianowani są za wspólną zgodą rządów na 6-letnią kadencję, z tym że skład jest częściowo odnawialny co 3 lata. Spośród siebie sędziowie wybierają przewodniczącego. Siedzibą sądu jest Luksemburg.

Składa się z pięciu izb rozstrzygających sprawy sporów osób fizycznych i prawnych z instytucjami wspólnotowymi, sporów Wspólnot z pracownikami oraz przedsiębiorstw z Komisją Europejską. Mogą to być np. sprawy odnoszące się do interpretacji zapisów traktatowych, ważności aktów instytucji unijnych, czy też interpretacji statutów organów powołanych przez Radę Unii Europejskiej.

Sąd Pierwszej Instancji nie zajmuje się sprawami, w których jedną ze stron jest państwo członkowskie - należy to do wyłącznych kompetencji Trybunału Sprawiedliwości. Odwołanie się od orzeczeń sądu do Trybunału Sprawiedliwości może nastąpić jedynie w kwestiach prawnych dotyczących uchybień procesowych, naruszenia prawa Wspólnot, lub też w sprawach zgodnych ze statutem Trybunału.

Sekretariat Generalny Rady Unii Europejskiej, jest organem administracyjnym, wspomagającym prace Rady UE. Na jego czele stoi Sekretarz Generalny, który do niedawna kierował jego pracami. Sytuacja ta zmieniła się po wejściu w życie postanowień Traktatu amsterdamskiego, zgodnie z którymi Sekretarz Generalny został Wysokim Przedstawicielem Unii Europejskiej Do Spraw Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa, natomiast pracami Sekretariatu de facto kieruje Zastępca Sekretarza Generalnego Rady. Sekretarz Generalny jest powoływany wskutek jednomyślnej decyzji Rady.

Sekretariat Generalny dzieli się na tzw. dyrekcje generalne:

1) serwis prawny;

2) administracja, budżet, tłumaczenia;

3) polityka regionalna, socjalna, oświata, Komitet Ekonomiczno-Społeczny;

4) rynek wewnętrzny, polityka przemysłowa, własność intelektualna, transport, środowisko, ochrona konsumentów, przedsiębiorstwa i usługi, przemysł stalowy;

5) nauka, technologia, energia;

6) stosunki zagraniczne i współpraca dla rozwoju;

7) sprawy ekonomiczne i finansowe, informacja, publikacje, współpraca z Parlamentem Europejskim.

Traktat akcesyjny, traktat adhezyjny, ang. Adhesion Treaty, umowa międzynarodowa pomiędzy państwami członkowskimi UE a państwem kandydującym. Jego treścią są warunki uzyskania członkostwa w organizacji. Wynegocjowana treść traktatu wymaga wyrażenia zgody przez Parlament Europejski. Kolejnym krokiem jest uroczyste podpisanie traktatu przez strony tej umowy. Podpisany traktat akcesyjny podlega ratyfikacji zgodnie z zasadami obowiązującymi w poszczególnych krajach - najpierw w kraju (lub w krajach) kandydujących a następnie we wszystkich państwach członkowskich UE.

Traktat amsterdamski, ang. Amsterdam Treaty, Treaty of Amsterdam, przyjęty na szczycie Unii w Amsterdamie 17 czerwca 1997, podpisany 2 października 1997 w Amsterdamie na szczycie Rady Europejskiej. Kończył konferencję międzyrządową UE, służącą przeglądowi i rewizji zasad zawartych w Traktacie z Maastricht. Był kolejną próbą reform Wspólnoty. Wszedł w życie 1 maja 1999. Zawierał zmiany w stosunku do prawa wspólnotowego, które miały przygotować organizację do wyzwań o charakterze światowym, a jednocześnie sprawić, aby działania podejmowane wewnątrz Unii były bliższe obywatelom i bardziej dla nich przejrzyste.

Nieznacznie wzmocniono Wspólną Politykę Zagraniczną i Bezpieczeństwa, ale odłożono na później kwestię włączenia Unii Zachodnioeuropejskiej do UE. Umacnia ono współdziałanie w zakresie polityki imigracyjnej, azylowej i kontroli granic, ale Danii, Wielkiej Brytanii i Irlandii zezwolono na własną kontrolę graniczną. Jedną z wprowadzonych zasad była tzw. bliższa współpraca nawiązująca do koncepcji Europy koncentrycznych kręgów, która umożliwia większą integrację krajów tym zainteresowanych, bez zmuszania do takich posunięć innych członków Unii pragnących pozostać na dotychczasowym poziomie integrowania się. Poszerzono w nim zakres spraw objętych zasadą większości głosów, co ograniczy stosowanie weta.

Traktat potwierdzał podstawowe prawa obywateli UE - przestrzeganie zasad wolności i demokracji, prawa człowieka, praworządność, zrównanie w prawach socjalnych kobiet i mężczyzn. Rada Unii może podejmować kroki, które przeciwdziałają dyskryminacji ze względu na płeć, rasę, pochodzenie czy religię. Dokument zobowiązuje Unię do dbania o wysoki poziom zatrudnienia poprzez wymianę informacji i prowadzenie programów pilotażowych. Sporo miejsca poświęcono polityce socjalnej, przewidując działanie w takich dziedzinach, jak poprawa warunków pracy czy równouprawnienie kobiet i mężczyzn na rynku pracy. W traktacie znalazło się również sformułowanie dotyczące obywatelstwa UE, które ma uzupełniać obywatelstwa narodowe.

Jeśli chodzi o instytucje unijne traktat umocnił pozycję przewodniczącego Komisji Europejskiej, który będzie mógł określać polityczne kierunku pracy i będzie mógł wywierać większy niż do tej pory wpływ na pracę tego gremium. Wzmocniono też pozycję Parlamentu Europejskiego, nadając mu m.in. prawo akceptowania kandydata na stanowisko przewodniczącego Komisji. Jednocześnie liczbę miejsc w parlamencie ograniczono w przyszłości do 700 (Traktat nicejski podniósł później tę liczbę).

Traktat brukselski, porozumienie o kooperacji w dziedzinie gospodarczej, społecznej, kulturalnej oraz zbiorowej samoobronie podpisane 17 marca 1948 w Brukseli między krajami Beneluksu oraz Francją i Wielką Brytanią. Traktat skierowany był przeciwko wszelkiej agresji na teren któregoś z państw i zobowiązywał resztę do wzajemnej pomocy w takim wypadku.

Traktat rozpoczynał proces integracji europejskiej w zakresie wspólnej polityki obronnej. Jego prapoczątkiem był sojusz brytyjsko-francuski, a jego rozwinięciem podpisanie w Waszyngtonie, w 1949, Traktatu Północnoatlantyckiego oraz powołanie do życia Unii Zachodnioeuropejskiej.

Traktat elizejski, układ zawarty pomiędzy Francją i RFN w sprawie ścisłej współpracy między tymi krajami. Podpisany został 22 stycznia 1963 przez prezydenta Francji Ch. de Gaulle'a i kanclerza RFN K. Adenauera. Uważany jest za symbol francusko-niemieckiego pojednania.

Zakładał m.in. konsultację w najważniejszych kwestiach dotyczących polityki zagranicznej (np. sprawy Wspólnot czy stosunki Wschód - Zachód), ścisłą współpracę gospodarczą oraz kooperację w dziedzinie obronności. Ważnym elementem traktatu były postanowienia dotyczące oświaty i spraw młodzieży - popieranie nauczania języków francuskiego i niemieckiego, uznawanie dyplomów, egzaminów i tytułów naukowych, współpraca badawcza oraz utworzenie Niemiecko-Francuskiego Jugendwerku. Postanowiono także, iż w celu czuwania nad wykonaniem postanowień francuski prezydent i niemiecki kanclerz będą spotykać się dwa razy w roku.

Traktat Elizejski miał istotne znaczenie dla zbliżenia obu państw, ale również dla procesu integracji europejskiej, w którym oba kraje odgrywały i odgrywają wiodące role (uznawane są za tzw. motory integracji europejskiej).

Traktat fuzyjny, ang. Merger Treaty, podpisany 8 kwietnia 1965, wszedł w życie 1 lipca 1967. Zakładał powstanie jednej Rady Ministrów (dziś - Rada Unii Europejskiej) dla Wspólnot po połączeniu odpowiedników z EWWiS, Euratomu i EWG, oraz wspólnej Komisji (Komisja Europejska).

W ten sposób trzy istniejące organizacje posiadały jednolite instytucje, a także jeden budżet. Układ był wynikiem procesu jednoczenia instytucji wspomnianych organizacji, który zapoczątkowano już w Traktatach Rzymskich, łącząc ich zgromadzenia parlamentarne i trybunały.

Traktat nicejski, ang. Treaty of Nice, Nice Treaty, kolejny dokument traktat wprowadzający reformę Unii, uzgodniony został podczas szczytu UE w Nicei w dniach 7-11 grudnia 2000. Stanowił podsumowanie prac rozpoczętych przez konferencję międzyrządową w lutym 2000. Szczyt nicejski podkreślił zasadę równoprawnego traktowania obecnych i przyszłych członków Unii - traktat otworzył drogę do rozszerzenia. Jego najważniejsze postanowienia dotyczą m.in. wielkości i składu poszczególnych instytucji w przyszłej, poszerzonej organizacji:

1) od 2005 każde państwo członkowskie będzie posiadało jednego komisarza, wzmocnieniu ulegnie pozycja przewodniczącego Komisji Europejskiej, który będzie mógł zmieniać zadania i zakres obowiązków komisarzy;

2) rozszerzenie zakresu decyzji podejmowanych kwalifikowaną większością głosów do 28 artykułów traktatowych, m.in. nominowanie przewodniczącego Komisji Europejskiej, wspólna polityka przemysłowa, zasady polityki azylowej. Jednak w innych ważnych sferach (np. podatki, fundusze strukturalne) zachowana zostaje zasada jednomyślności;

3) podkreślenie możliwości ściślejszej współpracy określonych państw w wybranych dziedzinach (realizacja zasady Europy koncentrycznych kręgów);

4) postanowienia dotyczące Parlamentu Europejskiego: po rozszerzeniu Unii o 12 państw będzie w nim zasiadało 732 przedstawicieli, podział miejsc między państwa członkowskie będzie przedstawiał się w sposób następujący: Niemcy - 99; Wielka Brytania, Francja i Włochy po 72; Hiszpania i Polska po 50; Rumunia - 33; Holandia - 25; Grecja, Belgia i Portugalia po 22; Czechy i Węgry po 20; Szwecja - 18; Austria i Bułgaria po 17; Dania, Finlandia i Słowacja po 13; Litwa i Irlandia po 12; Łotwa - 8; Słowenia - 7; Cypr, Estonia i Luksemburg po 6; Malta - 5;

5) ulegnie zmianie system podziału głosów w Radzie UE; będzie przedstawiał się w następujący sposób: Niemcy, Wielka Brytania, Francja i Włochy po 29; Hiszpania i Polska po 27; Rumunia - 14; Holandia - 13; Belgia, Czechy, Grecja, Portugalia i Węgry po 12; Austria, Bułgaria i Szwecja po 10; Dania, Finlandia, Irlandia, Litwa i Słowacja po 7; Cypr, Estonia, Luksemburg, Łotwa i Słowenia po 4; Malta - 3. Łącznie daje to 345 głosów, większość potrzebna do uchwalenia projektów wynosić będzie 258.

Traktat został odrzucony przez Irlandię w I referendum (czerwiec 2001), przyjęty w II referendum (październik 2002).

Traktat Paryski, podpisany 18 kwietnia 1951 na okres 50 lat, przez Niemcy, Francję, Belgię, Holandię, Luksemburg, Włochy. Wszedł w życie w lipcu 1952. Na jego mocy powołano Europejską Wspólnotę Węgla i Stali. Dwa kluczowe sektory gospodarki - przemysł węglowy i stalowy krajów członkowskich, zostały poddane międzynarodowej kontroli.

Cele traktatu:

- utworzenie wspólnego rynku węgla, stali, rudy żelaza i złomu, rozwój gospodarczy w oparciu o wspólny rynek, racjonalna produkcja i podział produktów przemysłu węglowego i stalowego;

- zapewnienie państwom EWWiS regularnych dostaw węgla i stali, stworzenie jednakowych warunków dostępu do tych produktów, kontrola cen;

- połączenie istotnych dla obronności sektorów: węgla i stali - co miało przyczynić się do umocnienia pokoju (poprzez powiązanie siecią zależności przemysłów Francji i RFN).

Do nadzorowania postanowień traktatu powołano instytucje o charakterze ponadpaństwowym - Wysoką Władzę (organ wykonawczy) i Wspólne Zgromadzenie (organ kontrolny), połączone z organami EWG i Euratomu na mocy Traktatu fuzyjnego.

Był to pierwszy formalny krok integracji europejskiej. Traktat paryski był wynikiem realizacji Planu Schumana - ówczesnego ministra spraw zagranicznych Francji.

Traktat wygasł 23 lipca 2002, jego cele są realizowane przez instytucje UE.

Traktat z Maastricht, Traktat o Unii Europejskiej, układ dwunastu państw członkowskich Wspólnot Europejskich zawarty na zjeździe przywódców państw EWG w Maastricht w Holandii w dniach 9-10 grudnia 1991, dotyczący integracji politycznej i gospodarczej tych państw. Stanowił najszerszą reformę struktur europejskich.

Formalne podpisanie traktatu nastąpiło 7 lutego 1992, wejście w życie 1 listopada 1993. Najważniejszą decyzją było powołanie Unii Europejskiej opartej na trzech filarach.

Wśród najważniejszych ustaleń traktatu należy wymienić:

1) zobowiązanie, iż do 1999 UE wprowadzi wspólną walutę, którą będą się mogły posługiwać kraje spełniające kryteria konwergencji, przystępujące do Unii Gospodarczej i Walutowej, nad stabilnością nowej jednostki monetarnej ma czuwać Europejski Bank Centralny;

2) dotychczasowa luźną współpracę w dziedzinie polityki zewnętrznej zastąpiono wspólną polityką zagraniczną i bezpieczeństwa;

3) państwa członkowskie Unii zobowiązały się rozwijać współpracę w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości i polityki wewnętrznej (powstał m. in. Europol);

4) wzmocniono rolę Parlamentu Europejskiego przez przyznanie mu nowych uprawnień dotyczących m.in. jego zgody na większą niż dotychczas liczbę decyzji (np. wpływ na powoływanie członków Komisji Europejskiej);

5) utworzono Komitet Regionów;

Traktaty rzymskie, traktaty założycielskie (wraz z Traktatem paryskim), dwa traktaty międzynarodowe, fundamentalne dla integracji europejskiej podpisane w Rzymie 25 marca 1957 przez ówczesne kraje tworzące EWWiS: Belgię, Francję, Holandię, Luksemburg, RFN i Włochy. Wszystkie wymienione wyżej państwa zatwierdziły 29 maja 1956 raport belgijskiego ministra spraw zagranicznych P.H. Spaaka w sprawie ogólnej unii gospodarczej i unii w zakresie pokojowego użycia energii atomowej. Traktaty, zawarte na czas nieokreślony, powoływały do życia Europejską Wspólnotę Gospodarczą - mającą stworzyć wspólny rynek, oraz Europejską Wspólnotę Energii Atomowej, którego zadaniem była kontrola i współpraca w sferze pokojowego wykorzystania energii jądrowej. Traktaty weszły w życie z dniem 1 stycznia 1958.

Oprócz tego podpisano także porozumienie dotyczące tworzenia instytucji wspólnych dla EWG, Euratomu i EWWiS. W Rzymie zawarto także konwencję o włączeniu krajów i terytoriów zamorskich Belgii, Francji, Holandii i Włoch do Wspólnot, co było jednocześnie początkiem Europejskiego Funduszu Rozwoju. Traktaty dążyły, przez swe zapisy, do silniejszej kooperacji ekonomicznej, prowadzić do tego miało m.in. eliminowanie ceł w obrocie wewnętrznym, ujednolicanie stawek ceł zewnętrznych, a także wprowadzanie środków umożliwiających coraz swobodniejszy przepływ towarów, pracowników, usług i kapitału. Stały się podstawą procesu integracji europejskiej i, w konsekwencji, utworzenia Unii Europejskiej.

6) wprowadzono obywatelstwo UE, gwarantujące każdemu obywatelowi Unii prawa wyborcze, bierne i czynne, w wyborach samorządowych i wyborach europejskich na obszarze pozostałych krajów Unii; poza tym zapewniające swobodę poruszania się na terenie UE, jak i ochronę dyplomatyczną bądź konsularną wszystkich państw unijnych (np. w kraju, gdzie nie ma placówki dyplomatycznej Holandii obywatel tego kraju może zwrócić się o pomoc do placówki Włoch lub Niemiec);

7) oprócz Wielkiej Brytanii pozostałe 11 państw zgodziło się na porozumienie w sprawie polityki socjalnej, w ramach dodatkowego protokołu do traktatu.

Postanowienia w odczuciu ogólnym przyczyniły się do skomplikowania struktur i procedur unijnych, które dla zwykłych obywateli stały się po prostu nieczytelne i budziły obawy dotyczące powstania biurokratycznego tworu. Było to przyczyną dążenia do zmiany niektórych postanowień z Maastricht i doprowadziły po kilku latach do uchwalenia Traktatu amsterdamskiego.

Trybunał Obrachunkowy, ang. Court of Auditors, European Court of Auditors, niepoprawnie nazywany także Trybunałem Rewidentów Księgowych i Trybunałem Audytorów, powołany w 1975 swe funkcje podjął 1 czerwca 1977. W jego skład wchodzi 15 członków, zwanych rewidentami (po 1 z każdego kraju Unii), wybieranych z grona ludzi wchodzących w poszczególnych krajach w skład organów kontrolnych i mających odpowiednie do tego kwalifikacje. Mianowani są przez Radę Unii Europejskiej w porozumieniu z Parlamentem Europejskim na okres 6 lat, spośród siebie wybierają przewodniczącego na 3 lata. Decyzje podejmują większością głosów. Siedzibą Trybunału jest Luksemburg. Traktat z Maastricht wzmocnił znacznie pozycję Trybunału Obrachunkowego, nadając mu status jednego z pięciu głównych organów UE.

Głównym zadaniem organu jest nadzór nad budżetem (dochodami i wydatkami realizowanymi przez Komisję Europejską), kredytami i pożyczkami Wspólnot i ich instytucji. Wobec Rady Unii Europejskiej i Parlamentu Trybunał Obrachunkowy stwierdza zgodność wszystkich transakcji z prawem, wspierając je tym samym w wykonywaniu budżetu organizacji. Corocznie Trybunał składa Parlamentowi sprawozdanie zawierające ocenę przeprowadzonych kontroli. W 1995 stwierdził nieprawidłowości w 5 proc. wydatków unijnych, najczęściej dotyczyły one reguł udzielania pomocy w zakresie funduszy strukturalnych, które powinny być określone w sposób bardziej przejrzysty. Kontrole organu, jeśli jest to konieczne, mogą być przeprowadzane także pozą Unią, np. u adresatów unijnej pomocy. Trybunał nie dysponuje możliwością nakładania kar za powstałe uchybienia i błędy, jednak wyniki jego kontroli są jawne.

Unia Europejska, European Union, UE, związek 15 państw europejskich, utworzony na mocy Traktatu z Maastricht przez państwa-członków Wspólnot Europejskich (Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej, Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali, Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej), czyli Belgię, Danię, Francję, Grecję, Hiszpanię, Holandię, Irlandię, Luksemburg, Niemcy, Portugalię, Włochy i Wielką Brytanię (1 stycznia 1995 członkami UE zostały: Austria, Finlandia i Szwecja). Unia nie zastępuje Wspólnot: EWWiS, Euratomu i EWG, gdyż funkcjonują lub funkcjonowały (układ o EWWiS wygasł w 2002) one nadal. W sensie formalnoprawnym UE nie jest organizacją międzynarodową, nie ma osobowości prawnej - nazywanie jej w ten sposób stanowi pewnego rodzaju skrót myślowy.

Główne cele Unii to: zapewnienie bezpieczeństwa, stabilnego wzrostu gospodarczego, rozwoju społecznego oraz ochrona praw i wolności obywateli. W jej ramach poszczególne państwa członkowskie rozwijają współpracę w takich dziedzinach, jak: gospodarka, wymiar sprawiedliwości, transport, rolnictwo, energetyka, handel, kultura, transport czy sprawy socjalne. Koordynacji ulega też stopniowo sfera obronności i polityki zagranicznej. Najważniejszymi organami UE są: Rada Europejska, Rada UE (dawniej Rada Ministrów), Komisja Europejska (dawniej Komisja Wspólnot), Parlament Europejski, Trybunał Sprawiedliwości, Trybunał Obrachunkowy.

2 października 1997 podpisano Traktat amsterdamski będący próbą reformy UE i dający możliwość jej rozszerzenia o kolejnych członków. Wszedł w życie 1 maja 1999. Następnym krokiem dotyczącym strategii rozwojowej UE był dokument Agenda 2000.

30 marca 1998 w Brukseli zapoczątkowano oficjalnie proces poszerzania Unii Europejskiej o 10 państw stowarzyszonych z Europy Środkowej, Wschodniej i Południowej. Rozpoczęto m.in. przegląd systemów prawnych państw kandydujących pod kątem ich zgodności z prawem obowiązującym w krajach UE.

30 czerwca 1998 szefowie 15 krajów Unii Europejskiej zainaugurowali działalność Europejskiego Banku Centralnego we Frankfurcie nad Menem, który od 1 stycznia 1999 zarządza europejską walutą - euro. Od marca 2002 euro stało się walutą obligatoryjną w 12 krajach UGiW.

12-13 grudnia 2002 na szczycie w Kopenhadze Unia Europejska ustaliła warunki przyjęcia nowych państw członkowskich: Czech, Cypru, Estonii, Litwy, Łotwy, Malty, Polski, Słowacji, Słowenii i Węgier. Datę przyjęcia ustalono na 1 maja 2004. W lutym 2003 zakończono prace nad traktatem akcesyjnym, 16 kwietna 2003 na szczycie UE w Atenach, po uprzednim zaakceptowaniu przez Parlament Europejski i Radę Unii Europejskiej, traktat podpisało 25 krajów.

Unia Gospodarcza i Walutowa, UGW, UGiW, ang. Economic and Monetary Union, EMU, określenie złożonego systemu współpracy państw Unii Europejskiej, dotyczącego swobodnego przepływu towarów, osób, usług i kapitału, a także ustabilizowania kursów walutowych. Celem tych działań jest wprowadzenie wspólnej waluty, stopniowe ujednolicanie polityki monetarnej oraz koordynacja działań ekonomicznych i gospodarczych. Pomysł powołania UGW pojawił się już na szczycie w Hadze w 1969, rok późniejszy plan Wernera zakładał powołanie UGW w ciągu 10 lat, nie zostało to jednak zrealizowane (m.in. z powodu światowego kryzysu walutowego w latach siedemdziesiątych). Po powstaniu Europejskiego Systemu Walutowego w 1979 stworzenie rynku wewnętrznego zakładał Jednolity Akt Europejski. Decydujące były tzw. pakiety Delorsa, których wprowadzenie oznaczało realizację drogi do UGW w trzech etapach.

I etap realizowany w latach 1990-1993 charakteryzowało znoszenie barier w przepływie kapitałowym (banki, firmy ubezpieczeniowe), włączenie walut państw członkowskich do ESW oraz coraz silniejsza koordynacja polityk gospodarczych.

II etap (1994-1998) zakładał osiąganie przez poszczególne kraje tzw. kryteriów konwergencji, uniezależnianie się banków centralnych od rządów, utworzenie Europejskiego Instytutu Walutowego przekształconego następnie w Europejski Bank Centralny oraz wyrównywanie różnic w poziomie rozwoju poszczególnych gospodarek narodowych.

Ostatni, III etap realizowany w latach 1999-2002 doprowadził do funkcjonowania Europejskiego Systemu Banków Centralnych, wprowadzenia do obiegu euro i wycofania walut narodowych w 12 spośród 15 krajów Unii.

Główne cechy wprowadzonej w życie UGW to: stabilna waluta, stabilne ceny, kontrola i współpraca w dziedzinie polityki gospodarczej (ale jeszcze nie wspólna polityka w tym zakresie), unikanie wysokiej inflacji i zadłużenia budżetowego państw członkowskich, utrzymanie niezależności Europejskiego Banku Centralnego i wreszcie wprowadzenie wspólnej waluty.

Unia Polityczna, ustanowiona Traktatem z Maastricht, jako cel w rozwoju Unii Europejskiej. Obejmuje Wspólną Politykę Zagraniczną i Bezpieczeństwa, Wymiar Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych oraz zwiększenie uprawnień wspólnotowych instytucji, w tym Parlamentu Europejskiego, w zakresie wpływania na różne dziedziny życia społeczno-politycznego. Jej rozwinięcie miało nastąpić w trakcie konferencji międzyrządowej i zostać zapisane w traktacie modyfikującym ustalenia z Maastricht. Tworzenie Unii Politycznej budzi nadal tak duże kontrowersje związane przede wszystkim z przekazywaniem suwerenności państwowej organizacji ponadnarodowej (tzw. wspólne wykonywanie suwerenności), że Traktat amsterdamski nie naniósł w tej sferze istotnych zmian.

Wspólnota Europejska, WE (European Community, EC), nazwa, która pojawiła się w związku z przyjęciem Jednolitego Aktu Europejskiego (1987). Formalne wprowadzenie tej nazwy nastąpiło od momentu wejścia w życie Traktatu z Maastricht (1992), gdy zastąpiła ona nazwę Europejska Wspólnota Gospodarcza, stanowiąc przejście do Unii Europejskiej. Liczy obecnie 15 państw członkowskich: Belgia, Holandia, Luksemburg, Francja, Niemcy, Włochy, Dania, Irlandia, Wielka Brytania, Grecja, Hiszpania, Portugalia, Austria, Finlandia, Szwecja. Tworzą one obszar o powierzchni 3235 tys. km2, z liczbą ludności 371,6 mln.

Wspólny rynek, forma integracji gospodarczej, której początki sięgają XVIII w. Jej zasadą jest wzajemne zniesienie między poszczególnymi państwami barier handlowych i ograniczenie wszelkich utrudnień we wzajemnej wymianie gospodarczej, swobodny przepływ towarów, kapitałów i osób, wymienialność walut. W tym celu znosi się między państwami członkowskimi danej wspólnoty cła, ustanawia wspólną zewnętrzną taryfę celną, często prowadzi się wspólną politykę finansową, koordynuje plany rozwoju rolnictwa i przemysłu.

Za właściwego prekursora wspólnego rynku uważa się Związek Celny Państw Niemieckich (Zollverein, 1834-1867). Po II wojnie światowej, m.in. w związku z podziałem państw na tzw. obóz socjalistyczny i kapitalistyczny, nasiliły się dążenia do tworzenia wspólnych rynków, co przyczyniło się do utworzenia Wspólnoty Europejskiej.

Główne organizacje wolnego rynku: Beneluks, Europejski Obszar Gospodarczy, Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu, Europejska Wspólnota Węgla i Stali, Unia Europejska.

Wymiar Sprawiedliwości i Sprawy Wewnętrzne Unii Europejskiej, główny element III filaru UE, jedna z dziedzin współpracy i integracji rozwijana intensywniej na skutek postanowień Traktatu z Maastricht.

Wprowadził on w pełni otwarty rynek wewnętrzny, obywatelstwo UE, przewidział jednolitą politykę wizową. Określono też w nim jako sprawy wspólne: politykę azylancką, przekraczanie granic zewnętrznych, politykę imigracyjną i wobec państw trzecich włącznie ze zwalczaniem nielegalnej imigracji, nielegalnego pobytu i pracy, zwalczanie narkomanii, oszustw międzynarodowych, współpracę prawną w sprawach cywilnych, karnych, w polityce celnej i współpracę policji w celu zapobiegania i zwalczania przestępczości międzynarodowej, czemu służyć ma Europol. W tych sprawach Rada Unii Europejskiej ma ustalać wspólne stanowisko i wspólne działania (przy zachowaniu zasady subsydiarności) podejmując decyzje jednogłośnie.

W pracach uczestniczy również Komisja Europejska, a Parlament Europejski powinien być o nich na bieżąco informowany. Wstępem do WSiSW był Układ z Schengen, stwarzający warunki do swobodnego przemieszczania się obywateli Wspólnot, a zatem narzucający potrzebę wprowadzenia wspólnych zasad i środków bezpieczeństwa. Od 1976 do 1992 służyło temu współdziałanie w ramach nieformalnej grupy TREVI, skupiającej ministrów spraw wewnętrznych.

Ten wymiar współpracy w UE rodzi podobne kontrowersje i obawy przed zbytnim ograniczeniem suwerenności państw członkowskich, co Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa i dlatego zakres współdziałania jest ograniczony.

---