8. Uczestnicy stosunków międzynarodowych-kwestia podmiotowości polityczno- międzynarodowej i prawnomiędzynarodowej

Podmiotowość politycznomiędzynarodowa oznacza zdolność do świadomego działania międzynarodowego, którego celem jest zaspokajanie własnych potrzeb podmiotu. Jej atrybutami są świadomość podmiotu odnosząca się do rzeczywistości międzynarodowej i do własnego w niej miejsca oraz własnych potrzeb, jak też zdolność podmiotu do prowadzenia stałych działań kształtujących s.m w sposób racjonalny i niezależny.

Podmiotowość prawnomiędzynarodowa oznacza, że każdy podmiot prawa międzynarodowego jest uczestnikiem s.m i równocześnie, że niektórzy uczestnicy tych stosunków nie są i nie muszą być podmiotami prawa międzynarodowego. Podmiotowość ta odnosi się przede wszystkim do państw i składa się ze zdolności prawnej(możliwość bycia podmiotem praw i obowiązków międzynarodowych) i zdolności do działania(zdolność do samodzielnego nabywania praw i zaciągania zobowiązań międzynarodowych, tj. podejmowanie wszelkich czynności prawnych, utrzymywanie stosunków dyplomatycznych, zawieranie umów międzynarodowych, bycie stroną w postępowaniach procesowych, ponoszenie odpowiedzialności międzynarodowej).

Uczestnikiem s.m dzięki stale prowadzonym działaniom transgranicznym, jest działająca świadomie zorganizowana grupa społeczna, zdolna do wywierania wpływu na s.m. Zalicza się do nich:

a)państwo- jest podstawowym uczestnikiem s.m, bo:

-jest najwyżej zorganizowaną grupą społeczną, podlegają mu wszystkie inne grupy społeczne i ich organizacje, a także osoby fizyczne, których przynależność państwowa ma charakter przymusowy

-jest najbardziej wpływowym i dynamicznym uczestnikiem tych stosunków; inni uczestnicy niesuwerenni działają za jego zgodą( wyraźną lub tylko milczącą), posiada możliwość przerwania lub ograniczenia działań międzynarodowych prowadzonych przez uczestników niesuwerennych

-stosunki międzypaństwowe są nadal podstawą stosunków międzynarodowych; na pojęcie „państwo” składają się 3 elementy: terytorium, ludność i władza. Antonowicz ujął w je w pojęcie, że państwem jest każda suwerenna jednostka geopolityczna zgodna z prawem międzynarodowym.

b)niepaństwowi uczestnicy s.m, którzy stale i świadomie podejmują działania wykraczające poza obszar jednego państwa(transgraniczne)i wywierają wpływ na s.m. Należą do nich:

-wielkie grupy społeczne i ich organizacje-odnosi się to do narodów, czyli grup ludzkich zw. wspólnotą losów historycznych, wspólną kulturą, językiem, terytorium i życiem ekonomicznym. Gdy naród nie ma własnego suwerennego państwa, to wytwarza inne formy swojej reprezentacji, takie jak fronty narodowe lub organizacje narodowowyzwoleńcze, które często stawały się bardzo ważnymi uczestnikami s.m. Zdarza się to za zgodą własnego państwa, ale bez jego pośrednictwa wielkie grupy społeczne efektywnie uczestniczą w tych stosunkach.

-małe grupy społeczne i ich organizacje-uczestniczą w s.m najczęściej w sposób pośredni, wywierając wpływ na politykę zagraniczną własnego rządu, który reprezentuje ich interesy na zewnątrz, np. partie polityczne, grupy rasowe, etniczne, religijne i in., które po zorganizowaniu się samodzielnie walczą o swoje cele na forum międzynarodowym i które na ogół współpracują z podobnymi grupami działającymi w obcych państwach i tworzą z nimi organizacje pozarządowe(transnarodowość) np.. EWG, partia BAAS na Bliskim Wschodzie.

-przedsiębiorstwa międzynarodowe-to korporacje wielonarodowe lub transnarodowe, czyli osoby prawne zarejestrowane w jednym państwie, ale prowadzące działalność gospodarczą i wywierające wpływ na politykę wewnętrzną oraz zagraniczną wielu państw, a także bezpośrednio kształtujące s.m. Przedsiębiorstwa te albo organizują swe filie w państwach obcych lub podporządkowują sobie obce przedsiębiorstwa poprzez tworzenie holdingu, czyli na przejęciu kontrolnego pakietu ich akcji. Przedsiębiorstwo krajowe staje się zależne od przedsiębiorstwa międzynarodowego. W sferze s.m działania takich przedsiębiorstw są regulowane przez 3 siły: właścicieli i dyrektorów korporacji, rząd państwa macierzystego i rząd państwa goszczącego.

-organizacje międzynarodowe-(podmiot wtórny) z jednej strony są funkcją interesów i działań swoich członków, z drugiej zaś często w sposób twórczy i samodzielny kształtują s.m a nawet politykę zagraniczną państw. Źródłem takich działań bywa nacisk wywierany na organizacje przez jej najpotężniejszych członków. Czasem rolę samodzielną odgrywają stale zatrudnieni w nich funkcjonariusze międzynarodowi, którzy proponują zagadnienia, którymi winna zająć się organizacja, jak i zgłaszają konkretne sugestie dotyczące sposobu rozwiązania istotnych zagadnień międzynarodowych.

-podmioty specyficzne, np. Stolica Apostolska

9. Społeczność międzynarodowa i jej rozwój

Społeczność to zrzeszenie skupiające uczestników stosunków md. Długi proces rozwoju i złożony. Samo pojęcie stosowane przez filozofów starożytnych, zwłaszcza stoików a później teologów chrześcijańskich. Ale klasyczny typ stosunków md. powstał dopiero w XV/XVI w.

Trzy fazy rozwojowe społeczności md.

2. Faza SREDNIOWIECZNA- pod tym pojęciem rozumiano rodzinę europejskich narodów chrześcijańskich. Stefan ze Skarbimierza mówił, że to cała ludzkość a więc i pogańskie państwa.

2. Faza KLUBU PANSTW CYWILIZOWANYCH - nowożytna społeczność md. powstała po Kongresie Westfalskim 1698 i obejmowała Niemcy, Francję, Szwecję, Wenecję. W XVII w. przyjęto kilka następnych państw w tym Polskę. W XVIII Rosję i USA. Punktem zwrotnym było przyjęcie Turcji do społeczności md. - to 1-szy niechrześcijański członek. Dzięki podbojom kolonialnym społeczność md. stała się naprawdę międzynarodową, narzucając swe reguły na całym globie. Doprowadziła do upadku społeczność konfucjańska, chińska, indyjska oraz islamska.

faza- w wyniku dekolonizacji społeczność md. przekształciła się w społeczność pluralistyczną i wielokulturową. Doprowadziło to do decentralizacji stosunków md. i naruszającego zachowania samej społeczności. Zakres współczesnej sytuacji md. 3 opinie: 1.społeczność md. to społeczność państwa - ogół państw utrzymujących ze sobą stosunki md. regulowane przez prawo md.. 2.-zakres szeroki i wąski. W węższym znaczeniu ogół państw suwerennych, a w szerszym to podmioty niesuwerenne- wszyscy uczestnicy stosunków md. mający zdolność do działania na płaszczyźnie md. Społeczność md. obejmuje także podmioty transnarodowe.

10. Czynniki wpływające na stosunki międzynarodowe

Część z nich ma znaczenie trwałe, inne oddziałują wyłącznie w niektórych momentach procesów oddziaływań międzynarodowych. Zaliczamy do nich zarówno czynniki zależne bezpośrednio od podmiotów s.m, jak i od uczestników przedmiotowych. Kształtują one s.m w sposób najbardziej podstawowy, a w ujęciu bezpośrednim stanowią one funkcje działań poszczególnych państw. Istnieje wiele różnorodnych kryteriów ich podziału, a każdy z nich ma charakter umowny, zależny od założonego celu badań.

Wg. Kukułka brane są następujące kryteria przy podziale czynników:

a)czasowe-odzwierciedlają relacje między teraźniejszością a przeszłością i przyszłością oraz wskazują na sposoby ukierunkowania i wykorzystania tych związków: historyczne, aktualne i potencjalne

b)przestrzenne- odzwierciedlają podział na podstawie ich zasięgu terytorialnego: narodowe= państwowe, międzynarodowe= pozanarodowe, też lokalne, regionalne, kontynentalne i globalne

c)strukturalne- tj.: obiektywne(materialne i rzeczywiste), które obejmują czynniki naturalne(człowiek, obszar, klimat, środowisko, zasoby naturalne)i czynniki stworzone przez człowieka(gospodarka, technika, systemy i partie polityczne) oraz subiektywne(moralne, świadomościowe), które obejmują idee, poglądy, koncepcje, doktryny, programy polityczne, religie

d)dynamiki i intensywności oddziaływań - tj. czynniki warunkujące procesy oddziaływań międzynarodowych(mają wpływ pośredni, bo tworzą przesłanki i warunkują procesy działań i oddziaływań podmiotów stosunków międzynarodowych),a są to uwarunkowania: geograficzne, demograficzne, narodowe, ideologiczne i religijne. Obok czynników warunkujących występują czynniki realizujące procesy oddziaływań międzynarodowych, które mają bezpośredni wpływ, bo inicjują i organizują te procesy oraz je kontrolują, a należą do nich czynniki: ekologiczno-techniczne, militarne, organizacyjno-społeczne i osobowościowe. Wolniej i słabiej oddziałują czynniki warunkujące, które głównie wpływają na ewolucje stosunków międzynarodowych, natomiast intensywniej i bardziej dynamicznie czynniki realizujące, a ich oddziaływanie widoczne jest po krótszym czasie.

18. Państwa trwale neutralne, neutralne i niezaangażowane.

a) niezaangażowane: kierunek w polityce zagranicznej realizowany głównie przez państwa o kolonialnym rodowodzie w stosunku do wielkich mocarstw i bloków polityczno wojskowych. Po raz pierwszy idea tego niezaangażowania pojawiła się w wystąpieniu premiera tymczasowego rządu Indii J.Nehru, w 1946 roku. Niezaangażowanie oznaczało niewłączanie się do żadnych z istniejących wówczas bloków polityczno-militarnych, a także oparcie stosunków międzynarodowych na zasadach poszanowania odrębności ideologicznych i ustrojowych. Państwa realizujące ten kierunek w polityce zagranicznej określa się ruchem państw niezaangażowanych. W odróżnieniu od neutralności niezaangażowanie nie jest instytucją prawną, lecz koncepcją polityczną. Status państwa niezaangażowanego uzyskuje ono przez jednostronne oświadczenie woli lub określoną aktywność międzynarodową, nie wymaga to międzynarodowego uznania w postaci traktatowej. Konsekwencją tego jest możliwość swobodnego i jednostronnego odstąpienia państwa od realizowania polityki niezaangażowania jako zmiany polityki zagranicznej.

b) neutralność: pojęcie najczęściej oznaczające traktatowe zobowiązanie państwa do nie utrzymywania sił zbrojnych w danej strefie lub uznanie w umowie międzynarodowej jakiegoś państwa za neutralne, nie biorące udziału w sojuszach ani wojnach. Neutralność trwała oznacza sytuację prawną i polityczną państwa które dobrowolnie zobowiązuje się do nie uczestniczenia w żadnej wojnie, nie używania siły zbrojnej skierowanej przeciw jakiemukolwiek innemu państwu oraz niepodejmowanie, jakichkolwiek zobowiązań, które mogą je wciągać do konfliktu zbrojnego. W konsekwencji państwo trwale neutralne nie przystępuje do sojuszy wojskowych oraz nie udostępnia swego terytorium dla baz wojskowych obcych państw. W zamian za takie zobowiązania państwo trwale neutralne otrzymuje zobowiązania innych państw do nie prowadzenia przeciw niemu żadnych działań wojennych. Status ten nie oznacza rezygnacji z prawa do własnej armii jak i prawa do obrony własnej neutralności.

23. Interesy narodowe i międzynarodowe - racja stanu a egoizm w polityce zagranicznej

Wg Kukułki interes to stan rzeczy stanowiący konieczne ogniwo procesów i zjawisk prowadzących do zaspokojenia potrzeb, natomiast wg Pietrasia interes relacje między potrzebami uczestnika stos.międzynarodowych a zaspokajającymi je dobrami i stanami rzeczywistości,

Wyróżniamy interesy:

1 najważniejsze , realizowane w sposób bezwzględny,

2 ważne, często są negocjowane z innymi

3 dalszoplanowe,

Podmiotem interesów mogą być:

państwo, grupy państw, podsystemy-nadsystemy państw, globalny system międzynarodowy, transnarodowe podmioty stos.międz.

W nauce o stos.międzyn. uważa się, że kategoria interesu była i pozostanie jedną z podstawowych wartości polityki zagranicznej.

Racja stanu - ratio status - całokształt interesów państwa, jest to pojęcie o wyraźnie określonej treści, ale o nieostrych granicach, są to interesy chronione i bronione wszystkimi środkami państwa, racja stany jako zjawisko polityczne i wartość polityczna pojawiły się w momencie powstania organizacji państwowej,

Aspekty przedstawiające rację stanu: wzgląd na dobro państwa, reguły postępowania politycznego, kryterium działań politycznych, priorytet dla interesu państwowego, prymat interesu zbiorowego, moralne podstawy podejmowania przez państwo określonych działań, priorytet nad normami moralnymi i prawnymi, argument dla określonego działania politycznego,

Różne podejścia do problemu R.S. pociągają za sobą różne interpretacje zjawiska, R.S. to reguła moralnego usprawiedliwienia zarówno zamiarów jak i działań politycznych państwa, to także: 1)kierowanie się w polityce wyłącznie realnym interesem państwa, 2)dokonywanie przez państwo wyboru działań w największym stopniu stwarzających możliwość umacniania jego potęgi z prawem użycia w tym celu przemocy, 3)podejmowanie przez państwo działań pozaprawnych i niemoralnych dla zachowania jego istnienia,

30 Zwyczaj międzynarodowy -

Jest dowodem istnienia powszechnej praktyki przyjętej za prawo.

Norma prawa zwyczajowego traci moc obowiązująca na skutek wytworzenia się nowej, kolidującej z nią normy zwyczajowej lub umownej , bądź też przez odstapienie państw od jej praktykowania, czyli odwyknięcia.

Zwyczaj często określany jest jako „milcząca zgoda „ - tacitus consensus.

36. Rola ONZ w stosunkach międzynarodowych.

ONZ jest największą organizacja międzynarodową skupiającą prawie wszystkie państwa świata. Zasięg geograficzny oraz szerokie kompetencje sprawiają, że odgrywa znaczącą rolę w kształtowaniu i rozwoju stosunków międzynarodowych w skali globalnej. Jej działalność przybiera różne formy:

- od dyskutowania o problemach globalnych (bezpieczeństwo, rozbrojenie, wyścig zbrojeń)

- organizowanie seminariów, konferencji międzynarodowych

- wypracowywanie stanowiska państw członkowskich

- w przypadku stwierdzenia naruszenia pokoju lub ataku agresji jej organ Rada Bezpieczeństwa może podjąć decyzję wiążącą wszystkie państwa stosując sankcje wobec państwa sprawcy zagrożenia

- zapobiega groźnym konfliktom zbrojnym i przyczynia się do ich likwidacji

- organy ONZ wypracowują wiele uchwał dotyczących zasad postępowania w utrzymaniu pokoju i bezpieczeństwa narodowego

- rola koncepcyjno programowa - wytyczanie kierunków działania i celów stojących przed społecznością międzynarodową np.: ochrona środowiska

- funkcja normotwórcza - tworzenie politycznych i prawnych norm regulujących różne obszary życia np.: Deklaracja Praw Człowieka

41. organizacje pozarządowe

Organizacje pozarządowe to zgodnie z rezolucją Rady Społeczno-Gospodarczej nr 288 z października 1950 „organizacje, których powstanie nie jest następstwem umowy międzynarodowej” . Ich działalność opiera się na aktach wewnętrznych ( statuty , regulaminy) dobrowolnie przestrzeganych przez członków . Członkostwo w organizacji pozarządowej , jak sugeruje nazwa jest oparte na uczestnictwie podmiotów niepaństwowych , polityczno-prawnych lub fizycznych instytucji, stowarzyszeń osób fizycznych

W myśl rezolucji ZO ONZ nr 1296 z 26 czerwca 1968 r. tego rodzaju organizacja musi być otwarta dla zainteresowanych stron, i musi mieć międzynarodowy charakter działalności

( co najmniej trzy państwa) . Podobnie jak organizacje rządowe ma stale działający sekretariat , określone formy kontaktów oraz procedury decyzyjne.

Innym kryterium wyróżniającym organizacje pozarządowe z systemu organizacji międzynarodowych jest (zdaniem Evansa i I B Neumanna) - „fakt ich niezorientowania się na zysk „ (Międzynarodowy Komitet Olimpijski, Amnesty International, Międzynarodowy Cerwony Krzyż, Transparency International)

W grupie międzynarodowych organizacji pozarządowych szczególne miejsce zajmują korporacje transnarodowe (TNC).

Termin „korporacja transnarodowa” został po raz pierwszy użyty w 1964 r. prez amerykańskiego ekonomistę E. Karchera. Nazwa ta została uznana przez Radę Gospodarczą ONZ w 1972 r. W 1974 r. przy ONZ utworzono Centrum Korporacji Transnarodowych, które opracowuje kodeksy postępowania organizacji transnarodowych, bada skalę ich wpływów, skutki oddziaływania na państwa. To co w sposób zasadniczy odróżnia organizacje transnarodowe od innych organizacji pozarządowych to odmienna orientacja , cele is posoby działania.

45 pojęcie międzynarodowego ładu politycznego -modele współczesnego ładu

Ładem pokojowym nazywamy stan, w którym funkcjonują zabezpieczenia instytucjonalne, prawne, polityczne, ekonomiczne i militarne przed stosowaniem przemocy, występuje stabilizacja stanu posiadania przestrzegane są stosowne porozumienia.

Ład pokojowy możemy postrzegać jako:

1.realny układ sił politycznych, gwarantujący zachowanie pokoju w skali md.

2. Ideał, model, czy perspektywiczny cel dotyczący zasad pokojowej koegzystencji państw i funkcjonowanie społeczności md.

Współczesne modele ładu md.

Po raz trzeci w XXw. Społeczność md. Stanęła w obliczu konieczności budowy nowego ładu md.

Przedstawione propozycje cząstkowe są raczej nie rozbudowanymi scenariuszami budowania nowego ładu. Najważniejsze z nich to:

-PAX Amerikan- USA -jako mocarstwo- hegemon.

Cele:

panować w sferze produkcji

powinno dominować w sferze militarnej

przewaga w sferze technologicznej i cywilizacyjnej w świecie

posiadać potencjał- mieć przemożny wpływ na cały świat

-Nowa Pentarchia - model pentagonalny , zakłada, że najbardziej doskonały jest system nad którego rywalizacją czuwa 5 ośrodków siły. Są one zdolne utrzymać- równowagę polityczną i militarną nie dopuszczając do wyeliminowania ze sceny md. innych państw traktowanych jako faktycznych lub potencjalnych sprzymierzeńców. Taką Nową Pentarchię mogłyby tworzyć- St.Zjednoczone, Japonia, Chiny, Unia Europejska i Rosja.

-Policentryczna wersja nowego ładu md. jest Pax Consortis - który zakłada, że po upadku ZSRR osłabieniu ulegnie pozycja USA . USA stałoby się tylko jednym z wielu członków tego systemu. Wszyscy w jednakowym stopniu ponosiliby odpowiedzialność- za pokój i bezpieczeństwo md.

-Model- Bigemonii, opowiadający się za zdynamizowaniem współpracy USA i Japonii w kierowaniu systemem światowej gospodarki. Taką Bigemonię tworzyłyby dwa silne państwa ,USA - jako potęga militarna, polityczna i ekonomiczna oraz Japonia - jako potęga gospodarcza.

Ten model w przyszłości może być rozwiązaniem przywództwa w świecie. USA i Japonia uzyskałyby pierwszeństwo na arenie md.

W kwietniu 1996r. podpisano w Tokio „Wspólną Deklarację Japonii i USA w sprawie bezpieczeństwa - Sojusz XXI w.”

System unipolarny USA- JAPONIA

-Pax Nipponica - model policentryczny - przywództwo w nowym ładzie md. z Japonią w roli hegemona, co jest odległą wizją, gdyż państwo te nie dysponuje wyjątkowo ważnym atrybutem mocarstwowości, jakim jest potencjał nuklearny.

46 Pojęcie pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego.

Bezpieczeństwo md jest terminem często używanym w praktyce stosunków md. i nauce badającej te stosunki. Jest to stan w którym państwa mają poczucie pewności, że brak jest groźby ataku militarnego, politycznych presji, nacisku gospodarczego, zagrożenia ekologicznego czy utraty istotnych wartości kulturowych i tożsamości kulturowych i tożsamości narodowych, co stanowiłoby przeszkodę dla rozwoju państw, współpracy md. i utrzymania pokoju. Pojęcie to jest związane z pojęciem zewnętrznego bezpieczeństwa państwa, stanowi kategorię zmienną w czasie, jest ściśle związane ze stanem stosunków md. oraz dominującymi w tym obszarze strategiami politycznymi zagranicznych państw.

47. Modele bezpieczeństwa międzynarodowego i ich charakterystyka

Historycznie ukształtowały się 2 dominujące modele bezpieczeństwa md.. SUBORDYNACYJNY - zdecydowanie dominacja jednego państwa, zdolnego do zapewnienia bezpieczeństwa i wolności od zagrożeń zewnętrznych państwom znajdującym się w jego zasięgu. Mocarstwowość i determinacja to podstawowe cechy (np. Rosja), obecnie taka konstrukcja jest niemożliwa.

KOORDYNACYJNY- kooperacja, zakłada wzajemne równoważenie się potencjałów militarnych oraz sprzecznych sił i interesów. Odchodzi się od strategii konfrontacyjnych państw w kierunku militarnej powściągliwości i jawności.

RÓWNOWAGI sił- zakłada utrzymanie bezpieczeństwa poprzez zrównoważenie potęg sił między państwami lub ugrupowaniami państw w celu wzajemnej neutralizacji. Do połowy XX w. model ten charakteryzował się zmiennością sojuszy i koalicji zmierzających do przywrócenia określonego ładu sił.

ODSTRASZANIA- polega na utrzymywaniu bezpieczeństwa poprzez odstraszanie potencjalnego przeciwnika od ewentualnego użycia siły. Niezbywalnym elementem jest groźba użycia gwałtu przeciwko gwałtowi. Model ten zbudowany jest na założeniu ewentualnego użycia broni jądrowej. Nuklearne odstraszanie to element bezpieczeństwa światowego do rozpadu dwubiegunowego modelu stosunków międzynarodowych.

ONZ-owski model bezpieczeństwa md.

Według raportu SG ONZ z 1985 bezpieczeństwo md. to suma i rezultat bezpieczeństwa każdego oddzielnie i wszystkich państw członkowskich razem wziętych. Zbudowana koncepcja na idei współdziałania państw współtworzących system , jego istotą i główną przesłanką jest zasada zbiorowej samoobrony. Oznacza ona, że napad na któregokolwiek z uczestników systemu uważany jest za napad na wszystkich pozostałych i zobowiązuje do przyjścia z pomocą ofierze napaści. KONCEPCJA wspólnego bezpieczeństwa jest nową konstrukcją powstałą jako refleks małej aktywności ONZ. Zakłada partnerstwo i przymus współdziałania w rozwiązywaniu sporów międzynarodowych.

Wspólne bezpieczeństwo tworzy strukturę umożliwiającą zmniejszenie napięć i redukcję czynników konfliktogennych oraz groźbę wojny. Przesłanką nowej formuły bezpieczeństwa stało się zagrożenie związane z niebezpieczeństwem wojny nuklearnej i kruchością podstaw pokoju budowanego na modelu odstraszania nuklearnego. Odmianą systemu bezpieczeństwa międzynarodowego jest bezpieczeństwo regionalne. Karta Narodów Zjednoczonych dopuszcza możliwość tworzenia regionalnych systemów bezpieczeństwa.

50. WOJNY A KONFLIKTY ZBROJNE WSPÓŁCZESNOŚCI -pojęcia , przyczyny i rodzaje konfliktów zbrojnych

Wojny a konflikty zbrojne. WOJNA - to stan pomiędzy państwami. Wojna była unormowana prawnie, tzn musi wypowiedziana, muszą być zerwane stosunki dyplomatyczne, musi być walka ale nie koniecznie, może być stan wojny. Zawarcie traktatu pokojowego kończy wojnę. W chwili obecnej nie można wypowiadać wojny, jest to stan stosunków dyplomatycznych. KONFLIKT ZBROJNY - to stan, w którym walczą nie tylko państwa, ale i grupy społeczne, np. etniczne, religijne. Charakterystyka konfliktu zbrojnego.KONFLIKT - po jednej ze stron walczących występuje siła zbrojna. Strony, które walczą musza mieć cel polityczny, musi istnieć chronologia użycia siły i musi trwać jakiś okres czasu.

Podział i przyczyny konfliktów zbrojnych RODZAJE KONFLIKTÓW: wojny sprawiedliwie i niesprawiedliwe, międzypaństwowe, walki wewnętrzne i wg. Kryterium cech szczególnych: religijne, morskie. Wg kryterium zasięgu; lokalne, regionalne, globalne. PRZYCZYNY KONFLIKTÓW: polityczne (wewnętrzne i napięcia polityczne, rozszerzenia terytorialne, poczucie zagrożenia), ekonomiczne (napięcia o charakterze gospodarczym, uzależnienia od innych krajów i surowce naturalne), kulturowe ( ustrój, religia, uprzedzenie rasowe).

51. NAJWAŻNIEJSZE KONFLIKTY ZBROJNE WSPÓŁCZESNOŚCI - FRONTY AGRESYWNOŚCI I OBSZARY NAPIĘĆ W ŚWIECIE

A) Europa

Jugosłowiańska wojna stała się zaskakującym wydarzeniem dla Europy i świata. Jugosławia była państwem federacyjnym, składała się z sześciu republik i dwóch okręgów autonomicznych. Należała do ustabilizowanych państw przed 1991r. W użyciu były 2 alfabety: łaciński i cyrylica, 3 języki: serbsko-chorwacki, słoweński i macedoński. Była zamieszkiwana przez wyznawców trzech głównych religii: prawosławia, katolicyzmu i islamu. Upadek ZSRR i państw „realnego socjalizmu” stanowił bodziec do rozpadu źle funkcjonującego federalnego państwa jugosłowiańskiego. Słowenia i Chorwacja jako pierwsze uzyskały niepodległość, później również Macedonia. Ogłoszono powstanie Nowej Jugosławii w skład, której weszła: Serbia i Czarnogóra. Wielkoserbski nacjonalizm doprowadził do proklamowania niepodległości Bośni i Hercegowiny. W 1992 miał miejsce atak serbski na Sarajewo i inne regiony Bośni i Hercegowiny, gdy ogłoszono niepodległość tej republiki. Nie została ona uznana przez Nową Jugosławię. Rozpoczęła się wojna toczona ze zmiennym szczęściem. Wyzwalano tereny zamieszkane przez Serbów w Chorwacji i chorwackie w Bośni. Ludzie przeżywali tragedie w postaci „czystek etnicznych”, masowych mordów, ofiar wojny, uciekinierów z rejonu działań wojennych, setki tysięcy bezdomnych uchodźców, pozbawionych własności, rozbitych i rozdzielonych rodzin. Dopiero w 1995 interwencja NATO zahamowała wojnę.

O roli Cypru w polityce międzynarodowej decyduje jego strategiczne położenie we wschodniej części Morza Śródziemnego. Duży wpływ na stosunki w państwie ma struktura narodowościowa. 80% kilkusettysięcznej ludności stanowią Grecy, a 20% Turcy Cypryjscy. Wielowiekowy konflikt Grecko-Turecki oraz sytuacja społeczna na wyspie (od 1925 posiadała status koloni brytyjskiej) doprowadziły do nasilenia się trudności pomiędzy obiema społecznościami. Rząd Brytyjski uznał iż nadając wyspie niepodległość (16.8.1960) rozwiąże problem Cypryjski. W 1994 r. na tle podziału wód Morza Egejskiego. Grecy przez podpisanie Konwencji Praw Morza, która weszła w życie w listopadzie tegoż roku, a której Turcja nie jest sygnatariuszem zyskała możliwość poszerzenia swoich wód terytorialnych, co praktycznie oznaczało odcięcie Turcji od Morza Egejskiego. Ten krok Turcja jest w stanie uznać za powód wojny.

B) Azja

Czeczeński konflikt pojawił się po rozpadzie ZSRR, gdy szereg wspólnot narodowych dążyło do polepszenia swego statusu w ramach republik, które uzyskały niezależność. Władze federacji rosyjskiej odrzuciły te dążenia. Zamiast szukać kompromisowych rozwiązań drogą demokratyczną, wojska rosyjskie zostały skierowane do Czeczenii w celu militarnego pokonania dążeń niepodległościowych. Działania zbrojne przyniosły wielkie zniszczenia w stolicy i wielu innych miejscowościach. Wielkie straty poniosła ludność cywilna. W 1996 r. została zakończona wojna, wojska rosyjskie wycofały się z Czeczenii. Pomimo że nie uzyskała niepodległości ma swoją oficjalną nazwę: Czeczeńska Republika Iczkeria, ma swojego prezydenta - Asłan Maschadow, ma swój rząd, parlament, struktury władzy terenowej, armię i milicję. Czeczenia cierpi na brak jedności, która była przed wojną. Wielkim problemem jest zwalczanie przestępczości i korupcji. Bez uzdrowienia gospodarki trudno będzie ustabilizować życie kraju.

Gdy w 1975 r. Portugalczycy opuścili swoją kolonię - Timor, spodziewano się iż o przyszłych losach kraju zadecydują referendum ludowe oraz rząd tymczasowy. W lipcu 1976 r. Timor został przyłączony do Indonezji. ONZ nie uznał aneksji, apele o wycofanie się z terenu Timoru były ignorowane. Wprowadzono cenzurę, 200 tys. ludzi zginęło z głodu podczas okupacji Indonezyjskiej. Zmiana postawy Indonezji nastąpiła dopiero w wyniku kryzysu ekonomicznego i odsunięcia od władzy prezydenta Suharto (maj 1998). W czerwcu 1999 r. powołano misję ONZ - UNAMET, mającą nadzorować przeprowadzane referendum. Jednak w kilka godzin po ogłoszeniu wyników referendum bojówki wywołały zamieszki. Porządek miała utrzymać Indonezja - nie podjęła ona zdecydowanych działań. Regularne oddziały wojskowe same uczestniczyły w mordach oraz grabieżach. Rada Bezpieczeństwa ONZ zwlekała z wysłaniem sił wojskowych. Dopiero po tygodniu zgodzono się na interwencję. Powołano siły INTERFET - przeprowadzono akcje humanitarne, rozpoczęto zżuty żywności. Gdy oddziały INTERFET opanowały sytuację, oddziały indonezyjskie wycofały się z Timoru.

Po referendum w sprawie Timoru nasiliły się działania separatystów grążące rozpadem wielonarodowego państwa Indonezyjskiego. Niepodległość chce osiągną najbogatsza w ropę i gaz prowincja Acech, której celem jest stworzenie Islamskiej Republiki Acech. Podobna sytuacja ma miejsce w prowincjach Irian Jaya, Sulewasi Południowej i Riau.

Najdłużej i najbardziej intensywnie trwają konflikty o charakterze polityczno-ideologicznym. Bliskowschodnie konflikty budzą niepokój opinii międzynarodowej. Region bliskowschodni leży na pograniczu Azji, Afryki i Europy. Posiada olbrzymie pokłady ropy naftowej. Tu krzyżują się ważne szlaki komunikacyjne. Istnieje rywalizacja państw o panowanie, wpływy i kontrolę nad państwami tego regionu. Występują tu również wielkie religie: islam, katolicyzm i prawosławie. Przykładem jest wojna Iracko - Irańska (1980 - 1988). Była przejawem walki o przywództwo w regionie i umocnienie pozycji Iraku na Bliskim Wschodzie. Formalnie Irak dążył do ustalenia linii granicznej wzdłuż rzeki Szatt al-Arab korzystnie dla siebie. Przebiegała ona na odcinku 110 km środkiem nurtu rzeki, Irak dążył, aby cała rzeka znalazła się w ramach jego terytorium. Wojna stała się długą i krwawą. Sojusznikiem Iraku były St. Zjednoczone i inne państwa arabskie. W wojnie pozycyjnej Irak użył broni chemicznej. Obie strony poniosły wielkie straty, zginęło milion ludzi. Wojna zakończyła się zawieszeniem broni 20 sierpnia 1988r. rozmowy pokojowe zakończyły się dwa lata później. Irak zgodził się na wycofanie wojsk z części terytorium Iranu i dokonanie wymiany jeńców wojennych. Granica na rzece przebiega nadal środkiem szlaku wodnego.

Po serii zamachów na Żydów w latach 46-47, ONZ - 29 XI 47 - opowiedziało się za podziałem kraju na państwo arabskie i żydowskie (55% obszaru Palestyny). Doszło do krwawych walk pomiędzy dwoma narodami. W 1948 proklamowano powstanie Izraela. Od tamtego roku aż po dziś dzień trwa konflikt zbrojny pomiędzy Izraelem i Autonomią Palestyńską. Izrael toczył wojny również z innymi państwami arabskimi w tamtym rejonie. Pierwszy konflikt wybuchł po ogłoszeniu przez Egipt nacjonalizacji Kanału Sueskiego w 1956 roku. W 1967 roku wybuchła kolejna wojna. Sprowokowany Izrael zajął egipski Synaj, jordańską Cisjordanię i syryjskie Wzgórza Golan. Ostatni konflikt zbrojny arabsko-żydowski miał miejsce w 1973 roku, kiedy wojska egipskie i syryjskie zaatakowały Izrael (Jom Kippur). Kraje arabskie podwyższyły zaś ceny ropy naftowej, doprowadzając do kryzysu paliwowego na Zachodzie.

C) Afryka

W Afryce nasili się konflikty wewnętrzne, a w kilku przypadkach musiała interweniować społeczność międzynarodowa (Somalia, Liberia, Sierra Leone, Rwanda). W wyniku wojen domowych w latach dziewięćdziesiątych rebelianci przejmowali władzę w Erytrei, Etiopii, Rwandzie, Kongo, Liberii, Zairze i Gwinei Bissan. W zasadzie cała Afryka stanowi zarzewie sporów terytorialnych, jednak uzasadnione obawy, że wysyłanie roszczeń terytorialnych wobec jednej strony stworzy precedens wywołujący całą lawinę podobnych roszczeń działa hamująco na poczynania poszczególnych państw.

D) Ameryka Środkowa

W 1959 roku do władzy na Kubie doszedł Fidel Castro, który swą polityką wewnętrzną (konfiskata majątków) doprowadził do konfliktu z USA. Stany Zjednoczone wstrzymały import cukru z Kuby, a w 1961 roku stosunki dyplomatycznie między obydwoma państwami zostały zerwane. Fidel szukał pomocy w ZSRR, zwłaszcza po nieudanej próbie obalenia go zainicjowanej przez Kennedy'ego (Zatoka Świń, kwiecień 1961). W 1962 roku Amerykanie wykryli, ze na terytorium Kuby instalowane są radzieckie wyrzutnie rakiet. 24 października flota amerykańska rozpoczęła blokadę morską wyspy; w tym czasie na Kubę płynęły już okręty radzieckie. „Kryzys kubański” zakończył się porozumieniem 28 października; ZSRR wycofał swoje wojska z Kuby, a USA z Turcji.

Socjalistyczne reformy, uznanie marksizmu-leninizmu za przewodnią ideologię, współpraca z ZSRR i Kubą, rosnące represje spowodowały wzrost niezadowolenia i powstawanie opozycji politycznej i wojskowej. Od 1982 r. grupy tzw. Contras, powstałe dzięki pomocy USA rozpocząły akcje zbrojne przeciw rządom Sandinistów (Sandinowski Front Wyzwolenia Narodowego FSLN). W połowie 1983 r. kilkunastotysięczna armia partyzancka podjąła działania na dwóch frontach. Efektem działań opozycyjnych były kolejne represje. Dzięki pomocy wojskowej i finansowej ze strony Kuby i ZSRR armia rządowa odparła ofensywę rebeliantów. 4.11.1984 r. przeprowadzono wybory powszechne, zdecydowane zwycięstwo odnieśli kandydaci FSLN. Urząd prezydenta objął Daniel Ortega Saavadera. Opozycja zbojkotowała wybory. Zaostrzyły się walki pomiędzy obiema stronami, żadna ze stron nie osiągała jednak zdecydowanej przewagi. USA prowadziło izolację Nikaragui w polityce między amerykańskiej a następnie do wspierania finansowego i militarnego partyzantów Contras, oraz sankcji gospodarczych. Co ciekawe pieniądze dla Contras płynęły ze sprzedaży broni do Iranu. Stopniowe normowanie się sytuacji w Ameryce środkowej doprowadziło do porozumienia na linii rząd - guerilla. W 1990 r. Nikaragua stała się demokratycznym państwem.

52. SKUTKI WSPÓŁCZESNYCH KONFLIKTÓW ZBROJNYCH

Konflikty o charakterze wewnętrznym, stopniowo umiędzynarodawiają się i stanowią poważne niebezpieczeństwo nie tylko dla danego państwa oraz jego sąsiadów, ale całego regionu.

Wojny i konflikty rujnują gospodarkę kraju a ludność cierpi na brak podstawowych artykułów niezbędnych do życia. Powodują ogromne wyniszczenia w państwach dotkniętych konfliktami i wywołują ogromną demoralizację społeczeństwa. Elity intelektualistów, jako potencjalne ofiary wojennych linczy decydują się na emigrację, z której zazwyczaj nie wracają. Obecnie w konfliktach coraz częściej dochodzi do mordów na cywilach, konfliktach zwłaszcza kobietach, co ma wywołać niż demograficzny i likwidację przyszłych wrogów. W wielu konfliktach używa się broni masowego rażenia, która powoduje śmierć tysięcy ludzi oraz ma też negatywny wpływ na organizmy, które przetrwały kontakt z taką bronią np. Syndrom chorobowy Zatoki Perskiej odczuwany przez komandosów amerykańskich. Konflikty w Zatoce doprowadziły tez do spadku wydobycia ropy naftowej, co wywindowało jej cenę. Podobny wpływ miał konflikt izraelsko-arabski w 1973 roku.

Poważną w skutkach jest kwestia stosowania min, które często pozostają na terenach dotkniętych konfliktem i powodującymi straty na wiele lat po jego zakończeniu. Według ONZ w wyniku konfliktów zbrojnych na terytoriach 64 państw biorących w nich udział pozostało łącznie 110 milionów min.

Współczesne konflikty doprowadziły też do eskalacji ataków terrorystycznych na ogromną skalę. Tak jak to miało miejsce w Nowym Jorku czy Madrycie. Konflikty nie dotykają więc tylko cywili kraju w którym toczona jest wojna, ale również krajów w niej uczestniczących.

Konflikty zbrojne pogłębiają różnice kulturowe i religijne. Mamy obecnie do czynienia z przeświadczeniem, że toczona jest wojna Zachodu z islamem, w którą wierzą muzułmanie. Odbudowanie zaufania trwa czasem bardzo długo. Dopiero w tym roku kanclerz Niemiec uczestniczył w uroczystościach lądowania Aliantów w Normandii. Musiało więc minąć 60 lat, aby doszło do pojednania. A i tak w opinii wielu ludzi wciąż do niego dojść nie powinno było.

55. Współczesne procesy rozbrojeniowe - Pojęcie rozbrojenia, Zasady i etapy rokowań rozbrojeniowych,

Pojęcie rozbrojenia. Rozbrojenie jest zasadniczym środkiem umacniania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa. Oznacza likwidację sił zbrojnych i zbrojeń państw na podstawie umowy międzynarodowej. Mogą to być czynności polegające na wprowadzeniu ograniczeń dotyczących ilości, jakości i rozmieszczenia sił zbrojnych oraz zbrojeń.

Zasady rokowań rozbrojeniowych. Problem rozbrojenia szczególnego znaczenia nabrał po II w. św. Rokowania rozbrojeniowe rozpatrywane były na forum ONZ oraz w wyniku porozumień między wielkimi mocarstwami. W karcie NZ przewidziano, że Zgromadzenie Ogólne przygotuje ogólne zasady rokowań i przedłoży je członkom lub Radzie Bezpieczeństwa, bądź obydwu. Zasady sformułowano podczas amerykańsko-radzieckich negocjacji pod kierownictwem ambasadora Stanów Zjednoczonych i Związku Radzieckiego we wrześniu 1961 r. zostały one zaakceptowane przez Zgromadzenie Ogólne. Zasady: 1) powszechność - objęcie porozumieniami rozbrojeniowymi jak największej liczby państw; 2) całkowitość - dążenie do zupełnego wyeliminowania sił zbrojnych i zbrojeń; 3) równość (równoważność) - zapewniająca bezpieczeństwo wszystkich państw i ich interesów; 4) kontrola procesu rozbrojeniowego - powinna mieć ścisły charakter i być realizowana przez organy międzynarodowe; 5) komplementarność - wiązanie procesu rozbrojeniowego z umacnianiem systemu bezpieczeństwa zbiorowego.

Etapy i efekty rokowań rozbrojeniowych. Rokowania zbrojeniowe rozpoczęły się wkrótce po zakończeniu II wojny św. W 1952 powołano Komisję Rozbrojeniową działającą w ramach Rady Bezpieczeństwa ONZ. W 1959 POSZERZONO SKŁAD Komisji rozbrojeniowej powołano Komitet Dziesięciu Państw, który zaprzestał działalności w 1960. Na XVI sesji Zgromadzenia Ogólnego ONZ w 1961 powołano Komitet Rozbrojeniowy 18 Państw z siedzibą w Genewie (od 1962 Konferencja Komitetu Rozbrojeniowego 18 Państw). W latach 1969, 1975, 1978 jego skład powiększono do 40 państw, w tym wszystkie dysponujące bronią jądrową. Komitet nie jest organem ONZ, ale utrzymuje z nią ścisłe kontakty. Debaty w Komitecie przyczyniły się do sukcesu rokowań w sprawie zwarcia układu o zakazie prób z bronią jądrową w atmosferze, przestrzeni kosmicznej i pod woda w 1963 Komitet doprowadził do zawarcia układu o nieproliferencji broni jądrowej, układu w sprawie wykorzystania w celach pokojowych przestrzeni kosmicznej oraz układu o dezatomizacji dna oceanów. W wyniku prac Komitetu Rozbrojeniowego osiągnięto porozumienie, w którym po raz pierwszy sygnatariusze zobowiązali się do likwidacji określonego rodzaju broni. Była to konwencja o zakazie badań, produkcji i magazynowania broni bakteriologicznej (biologicznej) w 1972. Pogorszenie się stosunków radziecko-amerykańskich i wzrost napięcia międzynarodowego w pierwszej połowie lat 80-tych przyczynił się do osłabienia dialogu rozbrojeniowego. Nadal prowadzono rokowania rozbrojeniowe na forum 6 gremiów: rokowania między ZSRR i USA w sprawie broni rakietowej średniego zasięgu w Europie ("eurorakiety") rozpoczęto 30 XI 1981; Rokowania między ZSRR, USA i Wielka Brytanią w Genewie dotyczące całkowitego zakazu prób z bronią jądrowa rozpoczęto 13 VII 1977; Rokowania uczestników- KBWE w SPRAWIE- środków budowy zaufania, bezpieczeństwa oraz rozbrojenia, rozpoczęte 17 I 1984 w Sztokholmie; Wiedeńskie rokowania rozbrojeniowe 12 państw NATO i 7 państw Organizacji Układu Warszawskiego. Na przełomie 1985 i 1986 nastąpiła poprawa w stosunkach radziecko-amerykańskich, co wpłynęło na ożywienie tempa rokowań rozbrojeniowych. W styczniu 1986 ZSRR przedstawił plan likwidacji broni jądrowej do 2000 (plan Gorbaczowa). W kwietniu 1986 ZSRR wystąpił z propozycja w sprawie redukcji sił zbrojeń konwencjonalnych w całej Europie od Atlantyku po Ural, obejmującej wszystkie siły lądowe i lotnictwo taktyczne państw euroatlantyckich oraz USA i Kanady włącznie z taktyczną bronią jądrową. 8 V 1987 z propozycja redukcji sił zbrojnych i zbrojeń w Europie wystąpiła Polska (plan Jaruzelskiego). 8 XII 1987 USA i ZSRR podpisały układ o likwidacji rakiet średniego i krótkiego zasięgu. Po zakończeniu rokowań w Wiedniu w sprawie redukcji sił zbrojnych i zbrojeń w Europie Środkowej w 1989 podjęte zostały nowe negocjacje zakończone po kilku miesiącach podpisaniem traktatu w sprawie zbrojeń konwencjonalnych. Porozumienie podpisało 16 państw NATO i 6 państw Układu Warszawskiego (Paryż, 19 XI 1990). EFEKTY: Wynikiem negocjacji w sprawie ograniczenia zbrojeń po II wojnie św. Jest około 40 porozumień rozbrojeniowych. Rokowania rozbrojeniowe nie doprowadziły do rozbrojenia powszechnego i całkowitego, które postulowała przyjętą w 1959 r. rezolucja ZO ONZ. Hamowały rozwój najbardziej niebezpiecznych broni. Oddalały ryzyko przypadkowego konfliktu, tworzyły obszary zmniejszonego napięcia polityczno-militarnego. Dzięki wynegocjowanym umowom wyścig zbrojeń nie przyjął takich rozmiarów, jakie mógłby osiągnąć, gdyby nie istniały żadne zobowiązania. Doprowadziły tez do uświadomienia sobie przez społeczność międzynarodową niebezpieczeństw związanych z konfliktami zbrojnymi i inspirująco oddziaływały na te siły polityczne, które dążą do stworzenia właściwych form współżycia międzynarodowego.

56. Rozwinięte państwa demokracji parlamentarnej na arenie międzynarodowej.

1. Geneza systemu rozwiniętych państw demokracji parlamentarnych

(system zachodni)

System światowy jest jeden w skład którego wchodzą wszyscy uczestnicy ONZ mający podmiotowość prawna międzynarodową. W tym systemie rozróżniamy subsystemy:

1. subsystem państw zachodnich (rozwiniętych demokracji parlamentarnych)

2. subsystem krajów rozwijających się

3. subsystem państw postkomunistycznych które są w procesie transformacji polityki zagranicznej (RS) dla własnych warunków.

Subsystem państw zachodnich obejmuje państwa które należą do organizacji współpracy i rozwoju gospodarczego który powstał w 1960 r. na bazie EWG i który zrzesza kraje Europy Zachodniej. Od 1964 r. miała się ona otworzyć na kraje pozaeuropejskie w skład jej weszły Kanada, Australia, USA, Japonia. Na dzień dzisiejszy jest to grupa państw która należy do subsystemu państw zachodnich. W sumie obejmuje ona 24 państwa. Czym ten subsystem się charakteryzuje: obejmuje 24 państwa charakteryzujące się wysokim uprzemysłowieniem, najnowszą techniką. Obejmuje on 16% mieszkańców naszego globu, ale za to wytwarza 2/3 światowego produktu brutto. Na obszarze tym skupiona jest najnowocześniejsza technika z dziedziny gospodarki taka jak: robotyka, biotechnologia, telefonia, elektrotechnika itd. reprezentują najwyższy światowy poziom. państwa w tym systemie oprócz procesów integracyjnych zobowiązały się do prezentowania zasad pluralizmu i demokracji w stosunkach bilateralnych. W ramach tego subsystemu wyodrębniła się grupa 7 państw ( G -7) to jest USA, Japonia, Kanada, Francja, W. Brytania, Niemcy, Włochy, która jako najbogatsza z państw ma największy wpływ na stosunki gospodarcze i polityczne w tym subsystemie i na świecie. Państwa te przez to że ich gospodarki są najnowocześniejsze wchodzą w skład prawie wszystkich organizacji międzynarodowych i wpływają bezpośrednio na ich poczynania. W oparciu o nie były tworzone sojusze militarne takie jak: NATO, CENTO, SEATO itp. Rola ich we współczesnym świecie jest ogromna a subsystem zachodni jest aktualnie najsilniejszym na świecie.

2. Charakterystyka głównych uczestników systemu zachodniego ( USA, Japonia, Niemcy, Francja, Anglia)

W subsystemie zachodnim wiodącą role hegemona odgrywają Stany Zjednoczone. Dystans pomiędzy USA a pozostałymi krajami ostatnio zmniejszył się ale nadal pod względem ekonomicznym, finansowym, politycznym, militarnym jest to państwo najsilniejsze w tej grupie państw. Drugie miejsce zajmuje Japonia. Japonia wyrzekając się po II wojnie światowej z własnej woli militaryzmu uznała, że poprzez ekonomikę można wejść do grona najbardziej uprzywilejowanych państw. Japonia założyła że poprzez ekonomię i ekonomikę może uzyskać określoną pozycję w systemie. Jej ranga ekonomiczna, polityczna, militarna w tej chwili oraz w regionie świata (Azja) stawia ją na drugim miejscu po Stanach Zjednoczonych w świecie. Na trzecim miejscu zgodnie z danymi gospodarczymi, politycznymi, militarnymi są Niemcy. Aby zrozumieć jak do tego doszło trzeba cofnąć się do wyników II wojny światowej. W jej wyniku trzy mocarstwa USA, Związek Radziecki, Anglia i Francja określiły świat. status. Założeniem ich polityki ( wykazała to polityka zbrojna) było osłabienie Związku Radzieckiego dlatego w ich interesie było budowanie silnych Niemiec i Japonii, oddziaływania na kontynencie europejskim, azjatyckim ale pod egidą USA, a w ostateczności miano zniszczyć Związek Radziecki i blok państw socjalistycznych. I to się udało. Dlatego Niemcy aktualnie zajmują 3 pozycję na świecie.

57. Stany Zjednoczone i ich polityka na przełomie XX i XXI w

Rozpad bloku wschodniego i Związku Radzieckiego wywarł zasadniczy wpływ na kształtowanie się stosunków globalnych. Państwa zachodnie zainteresowane były ich stabilizacją oraz postępem pokoju oferując pomoc nowo odradzającej się Rosji. Wyrażono chęć integracji ZSRR z gospodarką światową. Waszyngton obawiał się także sytuacji zbrojeniowej na terenie Rosji, a nawiązując współpracę mógłby ją kontrolować. Uznano, że nowa, silna i demokratyczna Rosja będzie, potrzebna w nowym ładzie międzynarodowym.

 Wprowadzenie sojuszniczych stosunków z Rosją oraz wsparcie w propagowaniu jej na arenie międzynarodowej. Wspieranie reform ekonomicznych w Rosji nakładem 24 mld $ oraz wpływ dużego kapitału

 Przyjęcie Rosji do WNP wymusza stabilizację finansową:

- rozwój gospodarczy, podpisywanie umów ekonomicznych oraz Deklaracji Waszyngtońskiej, która zobowiązała strony do pokojowej współpracy i poszanowania granic

 Po wyborach Billa Clintona na prezydenta rośnie obawa przed Rosją ciągle potężną w systemie jądrowym

- dla większego bezpieczeństwa powołano pełnomocnika ds. Rosji czuwającego nad bezpieczeństwem narodowym

 "Szczyt 1” między prezydentami Rosji i USA spowodował dyskusję na temat problemów międzynarodowych oraz poparcie finansowe dla reform w Rosji

 Próby prowadzenia wspólnej polityki jądrowej oraz sprawa zabezpieczania arsenałów radzieckiej broni jądrowej w obozie i ze względu na niestabilność obietnic Rosji w sprawie zbrojeń

 31.07.91 podpisanie .układu "Start", przez Busha i Gorbaczowa, mającego za zadanie

redukcję istniejących systemów rakietowych broni jądrowej. Zamyka on także okres

kontroli zbrojeń (mniej kontroli = mniej wojny ). Doprowadzi³o to do redukcji sił

jądrowych i wycofania (jednostronnego) wszystkich systemów broni taktycznej z Europy.

 Opowiedzenie się prezydenta USA za porozumieniem o rozmieszczeniu systemu obrony przed rakietami balistycznymi, co doprowadziło do utworzenia przez Gorbaczowa nowego planu, ogłaszającego odwołanie pogotowia bojowego oraz ciężkich bombowców.

 Zainteresowanie się USA kontrolą arsenałów nuklearnych .byłego ZSSR, a więc nakłaniania pozostałych republik do poddania się Rosji jako kontroli centralnej.

 1991 - Kongres USA uchwala pomoc-. 400 mln $ przeznaczoną na zniszczenie części dawnego arsenału jądrowego

 Zgłoszenie propozycji przez Jelcyna o połączeniu systemów wczesnego ostrzegania obu mocarstw.

 Deklaracja Ukrainy, Białorusi i Kazachstanu na stanie się państwami bezatomowymi

 Oczekiwany kompromis między 2 mocarstwami "Start 2"

 Gwarancja bezpieczeństwa dla Ukrainy przez USA na wolę ratyfikacji "Start 1" i zgoda na wycofanie rakiet z jej terytorium - szef dyplomacji USA przekazał Ukrainie 27 mln $ w celu poprawienia bezpieczeństwa. 18.XL93 ratyfikacja "Start" jednak z wieloma zastrzeżeniami.

 Potwierdzenie bezatomowego statusu Ukrainy mającej korzystać teraz z gwarancji Rosji i USA

 anulowanie zadłużenia za dostawę ropy i gazu

 Clinton obiecuje na spotkaniu z Krawczukiem podwojenie wsparcia finansowego; - podobnie było w sprawie Kazachstanu. Obaj prezydenci podpisali kartę partnerstwa demokratycznego; wykraczającą poza koncepcję NATO (zawierała ona elementy współpracy gospodarczej). Pomoc USA została wprowadzona przed .wyborami prezydenckimi (w celu większego poparcia).

 Deklaracja Moskiewska podpisana między Jelcynem a Clintonem podkreślała wielkie znaczenie współpracy rosyjsko-amerykańskiej dla utrzymania stabilności na świecie(i zatrzymania doświadczeń z bronią jądrową, zakaz produkcji materiałów rozszczepialnych) oraz opowiedzenia się za koncepcją „partnerstwo dla pokoju", która

miała być filarem nowej struktury bezpieczeństwa w Europie.

 Partnerstwo to miało silne znaczenie dla Waszyngtonu ze względu na aspekty wojskowe, jednak nie było ono do końca respektowane ze strony Rosji

 'Nawiązanie współpracy policji USA i Rosji, co doprowadziło do podpisania pierwszego porozumienia (5VII) o współpracy policji obu państw

 Umocnienie się pozycji Rosji zmusza Waszyngton do kompromisów i ustępstw

 „Szczyt 3” Clinton-Jelcyn, który mia³ skonkretyzować zasady partnerstwa (nowy aspekt - zakaz broni masowego rażenia)

 USA obawia się nielojalności Rosji w sprawach likwidacji broni jądrowej

 Rosja nie .udziela swojego poparcia na członkostwo w NATO; mówiąc o "natocentryzmie”- a mając uprzywilejowaną pozycję Znaczący etap stosunków to także kwestia ekonomiczna:

 Wspieranie reform w Rosji

 Zapobieganie izolacji z zachodem

 Inwestycje wysoko gotówkowe w Rosji (wspólna budowa stacji kosmicznej)

 Poparcie dla Rosji w udziale w G-7

 Wprowadzenie Rosji do finansów międzynarodowych

"Szczyt" 4:

- sta³a dyskusja o rozszerzeniu NATO (specjalne względy dla Rosji) - poparcie stanowiska Rosji w CFE rozmowy na temat rozszerzenia stosunków z Ukrainą (chce przystąpić do paktu

ewolucyjnie)

- wybory prezydenckie w Rosji - nieoficjalne poparcie USA

- sukces w walce z bronią jądrową (czerwiec 96—całkowite jej wycofanie z Ukrainy)

Na przełomie lat zaobserwować można wielkie przemiany USA dokonujące się z całym zachodem.

- modyfikacja koncepcji bezpieczeństwa narodowego - sojusz z krajami WNP

- więcej integracji między międzynarodowymi organizacjami politycznymi - rozwój

stosunków z krajami bałtyckimi

- utworzenie globalnego systemu bezpieczeństwa - zbliSenie z NATO

Duże przemiany w Rosji pod wpływem kapitału z USA, który zajął czołową pozycję w

inwestycjach na rynku rosyjskim. Chwilowy spokój zachodu w kwestii pokoju

61. Pojęcie krajów rozwijających się - przyczyny, przebieg i skutki dekolonizacji.

Przełom XV-XVI w. - rozpoczęła się polityka podboju i przejmowania obcych terytoriów oraz podporządkowanie sobie tam ludności przez państwa europejskie w celu wzbogacenia się i poszerzenia sfery wpływów. Dotyczyło to terytoriów Afryki, Azji i Ameryki.

Kolonie stanowiły zaplecze gospodarcze dla państw europejskich. Eksploatacja i grabież ziem i surowców przyczyniła się do klęsk głodu, rozwoju feudalnej struktury gospodarki. Ludność zagarniętych krajów często wzniecała powstania zbrojne.

O szybkim tempie dekolonizacji decydowały czynniki wewnętrzne i zewnętrzne:

- II. Wojna Św. - wzrost świadomości społecznej i narodowej ludności w koloniach , zdobytą w czasie wojny wiedzę o świecie, umiejętności techniczne i organizacyjne wykorzystywały do ruchów niepodległościowych;

Rozwój ekonomiczny - dostarczały wiele surowców i żywności, trzeba było wybudować zakłady przemysłowe i linie komunikacyjne

- powojenna rywalizacja m-dzy państwami Europy Wsch. i Zach. Oraz działalność ONZ

Etapy dekolonizacji:

1. 1945 - 1955 - niepodległość uzyskało 11 państw Azji np. Indonezja, Wietnam, Indie, Pakistan i afrykańskie. Etap zakończony Konferencją Solidarnościową, opowiedziano się za całkowitą dekolonizacją

2. 1955 - 1965 - 30 państw Afryki uzyskało niepodl. np. Maroko, Tunezja. Dużą role odegrała uchwalona przez ONZ deklaracja w sprawie przyznania niepodległości krajom kolonialnym.

3. 1965 - 1975 - rozpad imperium brytyjskiego na Bliskim Wschodzie (zjednoczone Emiraty Arabskie) i portugalskiego w Afryce.

4. 1976 - 1985 - ostateczna dekolonizacja terytoriów zależnych od Wielkiej Brytanii, Francji, Hiszpanii i Holandii w Afryce, Ameryce Łacińskiej i Azji.

5. Lata 90' - niepodległość odzyskała Namibia, w RPA zwalczony został apartheid (maj 1994r. prezydentem został Nelson Mandela)

Pozostały niewielkie, zależne od innych państw, kraje jak. Np. Bermudy czy Gujana.

Wewnętrzna struktura polityczna, społeczna i gospodarcza Trzeciego Świata była bardzo zróżnicowana już w okresie kształtowania się subsystemu. Dysproporcje rozwojowe pomiędzy poszczególnymi państwami i regionami Trzeciego Świata zwiększały się coraz bardziej. Opierając się na wskaźnikach poziomu rozwoju gospodarczego i udziału poszczególnych krajów w międzynarodowym podziale pracy możemy dokonać uproszczonej systematyzacji krajów Trzeciego Świata, dzieląc je na najbardziej, średnio i słabo rozwinięte.

1. państwa najlepiej rozwinięte

• duże państwa Ameryki Płd. I Środkowej np. Argentyna, Brazylie, Meksyk, dysponujące znacznym potencjałem ekonomicznym, demograficznym i bogatym zapleczem rolno - spożywczym

• nowo uprzemysłowione kraje i terytoria Azji Płd.-Wsch. jak Hongkong, Korea Płd, Tajwan, które zbliżają się do krajów Europy Zach.

• Małe państwa i terytoria zależne Pacyfiku, Karaibów - Bermudy, Wyspy Bahama - osiągnęły one wysoki poziom rozwoju usług turystycznych i bankowych

2) kraje średnio rozwinięte, grupa najliczniejsza

• kraje Bliskiego Wschodu i Afryki Płn. jak Zjedn. Emiraty Arabskie, Kuwejt - główny dochód z eksportu ropy naftowej

• duże i średnie państwa Azji i Afryki jak Filipiny, Pakistan, Tajlandia - stosunkowo wysoki poziom rozwoju dziedzin proeksportowych

• specyficzny i wyodrębniony ze względu na skale system społeczno - gospodarczy stanowią Indie, które dysponują wielkim kompleksem przemysłowo - rolniczym nastawionym głównie na ogromny rynek wewnętrzny

• średnie i małe kraje Afryki (Maroko, Tunezja), Ameryki Płd. (Peru, Chile), Bliskiego Wschodu i Azji Płd. (Syria, Sri Lanka), w których dominuje specjalizacja surowcowa.

3) grupa krajów najsłabiej rozwiniętych, do których należy około 30% krajów Trzeciego Świata, zwłaszcza z obszarów Czarnej Afryki. W gospodarce tych krajów nadal dominują przedkapitalistyczne formy stosunków produkcji, brak jest infrastruktury gospodarczej, a to uniemożliwia wykorzystanie ich zasobów surowcowych.

62. Charakterystyka ugrupowania krajów rozwijających się, sprzeczności i konflikty w ramach ugrupowania.

Po 1945 r. zdecydowana większość konfliktów rozwijała się w krajach Trzeciego Świata. Wpłynęło to na wiele przyczyn, a większość z nich związana była bezpośrednio z procesem dekolonizacji, przy czym stronami tych konfliktów były często wyłącznie lokalne ugrupowania polityczne walczące o władzę w nowo powstającym państwie. Kolonializm pozostawił po sobie wiele nie rozstrzygniętych kwestii terytorialnych. Powodowało to poważne konflikty polityczne między krajami Trzeciego Świata, przeradzające się w otwartą wojnę. Najpoważniejsze z tych konfliktów miały miejsce w Korei, Wietnamie, na pograniczu indyjsko - pakistańskim. Spory graniczne były jedną z najważniejszych przyczyn trwającej 8 lat wojny między Iranem i Irakiem (1980 - 1988).

Inną z przyczyn konfliktogennych w Trzecim Świecie jest znaczne zróżnicowanie etniczne i religijne wewnątrz poszczególnych państw. Poważne konflikty miały lub mają miejsce w Indiach, Birmie, Sri lance, Afganistanie, Iraku, Libanie, Sudanie, Somalii, Czadzie i in.

Jako jedną z przyczyn konfliktów politycznych i militarnych możemy też wymienić czynnik ideologiczny. Większe konflikty o podłożu ideologiczno - politycznym miały miejsce w Indonezji, Angoli, Mozambiku, Etiopii, Kambodży, Nikaragui, Salwadorze itd. Możemy postawić tezę, że wojny i konflikty były cechą charakterystyczną dla okresu kształtowania się nowego subsystemu Trzeciego Świata i formowania wewnętrznych struktur politycznych, narodowych i religijnych w poszczególnych krajach Azji, Afryki i Ameryki Południowej.

Innego rodzaju zagrożeniem dla rozwoju Trzeciego Świata rodzą określone zjawiska i procesy ekonomiczne i demograficzne zachodzące zarówno w skali globalnej jak i wewnątrz subsystemu. Do najważniejszych z nich można zaliczyć pogłębiające się dysproporcje rozwojowe pomiędzy Północą i Południem, a także pomiędzy poszczególnymi grupami krajów rozwijających się.

Poważnym zagrożeniem dla pokoju w Trzecim Świecie jest militarystyczna polityka poszczególnych krajów tego subsystemu, które za pomocą siły militarnej dążą do odegrania kluczowej roli w skali regionu.

Sprzeczności, konflikty i problemy rozwoju Trzeciego Świata rodzą wiele zagrożeń dla stabilizacji i pokoju nie tylko w skali regionalnej, ale również w skali globalnej. Społeczność międzynarodowa podejmuje coraz częściej wspólne działania, mające na celu złagodzenie napięć w tym subsystemie. Ogromne znaczenie ma w tym wypadku fakt, że świat przestał być polem rywalizacji między Wschodem i Zachodem. Jednocześnie poszczególne państwa i grupy Trzeciego Świata podejmują działania na rzecz stabilizacji i stworzenia systemów bezpieczeństwa w tym systemie.

Pomimo występowania w Trz. Św. Poważnych napięć politycznych, ekonomicznych i innych uwidacznia się coraz bardziej globalne tendencja do regulacji i współpracy politycznej opartej na powszechnie uznawanych przez społeczność międzynarodowych zasadach. To pozytywne zjawisko stwarza realne szanse na przezwyciężenie barier dzielących poszczególne regiony.

65. Europa jako region międzynarodowy - charakterystyka geopolityczna

Region europejski odegrał szczególną rolę w historii stosunków międzynarodowych. Region ten z czasem stał się niekonwencjonalnym centrum polityki światowej i obrotu międzynarodowego. Świadczy o tym: aktywność ówczesnej dyplomacji i charakter dominujących w jej procesach problemów tworzenia w Europie norm prawa międzynarodowego publicznego, które w przyszłości przejmą też państwa innych regionów. Sprzyjał temu czynnik geograficzny: ma w znacznej części (zachodniej i wschodniej) bogato ukształtowaną powierzchnię ułatwiającą narodom tworzenie państw otoczonych naturalnymi granicami i powoduje także wyodrębnienie się subregionów.

Najczęściej Europa dzielona jest na Północna i Południową lub Zachodnią, Środkową i Wschodnią. Dobre warunki klimatyczne i zasoby surowcowe stworzyły korzystne warunki dla rozwoju rolnictwa i samowystarczalności żywnościowej oraz budowy przemysłu.

Europa jest kontynentem gęsto zaludnionym z wieloma ośrodkami przemysłowymi oraz skupiskami miejskimi. Ma korzystne położenie geopolityczne, a dostęp do Oceanu Atlantyckiego i pięciu mórz, przy wyjątkowo dobrze rozwiniętej linii brzegowej oraz bezpośrednim połączeniu lądowym z Azją i dogodnym z Afryką, oddawał w ręce Europejczyków ważne strategicznie drogi komunikacyjne. Politycznie Europa nigdy nie była zjednoczona. Państwa miały charakter narodowy. Pod względem ekonomicznym Europa utrzymywała prymat w świecie do II Wojny Św. Niezwykle ekspansyjna i silna była także kultura europejska.

Z punktu widzenia geopolityki najważniejsze ośrodki decyzyjne w stosunkach międzynarodowych przemieściły się na inny kontynent oraz obszary Azji.

Politycznie region europejski był podstawowym elementem równowagi światowej, geostrategicznie obszarem głównej konfrontacji amerykańsko - radzieckiej. Starcie obejmowało także systemy imperialne obu mocarstw i rozgrywało się we wszystkich płaszczyznach:

• polityczno - ustrojowej

• strategiczno - militarnej

• społeczno - gospodarczej

• ideologicznej

• kulturalnej

66. Kwestia pokoju i bezpieczeństwa we współczesnej Europie - instytucjonalizacja bezpieczeństwa europejskiego

Jednym z kluczowych problemów procesu ustanawiania zasad i reguł postę­powania oraz konstruowania struktur prawno-organizacyjnych systemu stosun­ków poliarchicznej społeczności międzynarodowej jest budowa ładu europej­skiego. Idea tego ładu przeszła w swoim rozwoju stosunkowo długotrwałą ewo­lucję. W rezultacie powstała w Europie wielosegmentowa infrastruktura koope­racji funkcjonująca na podstawie polityczno-prawnych zasad postępowania, wy­pracowanych przede wszystkim w ramach procesu helsińskiego (KBWE/BWE) oraz zasad prawa międzynarodowego dotyczących przyjaznych stosunków i współdziałania państw zgodnie z Kartą NZ. Jest to także kompleks licznych or­ganizacji oraz instytucji politycznych, ekonomicznych i wojskowych, których członkowie współpracują ze sobą w różnym stopniu intensywności.

Pojęcie architektury ulega­ło zmianom na przestrzeni dziejów. Współcześnie jest ona definiowana jako „dyscyplina organizująca i kształtująca przestrzeń w realnych formach, niezbęd­nych dla zaspokojenia materialnych i duchowych potrzeb człowieka". Ma ona zróżnicowane zadania wynikające ze złożonych form organizacji życia i szybkie­go postępu w przemianach społecznych i gospodarczych środowisk ludzkich. Ar­chitektura musi odpowiadać nie tylko warunkom istniejącym obecnie, ale w gra­nicach racjonalnego przewidywania, zapewnić możliwość zaspokojenia przy­szłych potrzeb. W jej zakresie mieszczą się problemy przestrzennego zagospoda­rowania, planowania i budowy, wznoszenia obiektów służących różnym potrze­bom społecznym oraz rozwiązywania problemów kształtowania wszystkich ele­mentów bezpośredniego otoczenia człowieka wewnątrz i zewnątrz wznoszonych budowli. Do pewnego stopnia tak rozumiana architektura odpowiada rozumie­niu architektury bezpieczeństwa, mimo że nie wiąże się ona z realizacją uprzed­nio precyzyjnie zaplanowanego projektu, przygotowanego na podstawie okre­ślonych zasad konstrukcyjnych, z wytypowanym uprzednio wykonawcą działają­cym w terminach przewidzianych kalendarzem prac.

Autorzy „Studium o rozszerzeniu NATO" z 1995 r. stwierdzili, że „Archi­tektura bezpieczeństwa europejskiego składa się z instytucji europejskich, takich jak Unia Europejska (UE) i Unia Zachodnioeuropejska (UZE) oraz instytucji transatlantyckich (NATO). W jej skład wchodzi również OBWE której członkostwo przyjęły wszystkie państwa europejskie i północnoamerykańskie, czyniąc ją tym sa­mym najszersza instytucja bezpieczeństwa europejskiego.

Tworząc ją, państwa europejskie przyjęły zasadę niepodzielności bezpieczeństwa, kompleksowego traktowania związanych z nim problemów oraz stosowania wspólnie wypracowanych mechanizmów w celu upowszechniania idei bezpieczeństwa i stabilności na całym kontynencie. Podpisały one porozumienia międzynarodowe dowodzące gotowości przestrzegania zawartych w Karcie NZ zasad suwerenności i nienaruszalności uznanych granic. Utworzyły również or­ganizacje międzynarodowe działające na podstawie poszanowania wspólnych warto­ści, takich jak demokracja, prawa człowieka i praworządność. Zaznaczono przy tym, że żaden inny region świata nie zaszedł tak daleko w kierunku tworzenia porządku międzynarodowego korzystającego z instrumentów prawnych.

Powyższe ustalenia pozwalają stwierdzić, że po zimnowojenną architekturę bezpieczeństwa europejskiego tworzą następujące organizacje oraz porozumienia regionalne i subregionalne: Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (OSCE), Rada Europy (CE), Organizacja Traktatu Północnoatlantyckiego (NATO), Unia Europejska (UE), Unia Zachodnioeuropejska (WEU) oraz Północ­noatlantycka Rada Współpracy (NACC), a następnie Rada Partnerstwa Euroatlantyckiego (EAPC) oraz Rada Nordycka (NC) i Nordycka Rada Ministrów (NCM). Przyspieszony rozwój współpracy międzynarodowej w Europie zaowocował w ostat­nich latach różnymi formami współdziałania w ramach „nowego regionalizmu". Jego przejawem jest Grupa Wyszehradzka, Inicjatywa Środkowoeuropejska (ISE), Strefa Wolnego Handlu w Europie Środkowej (CEFTA), Rada Bałtycka (BC), Rada Państw Morza Bałtyckiego (CBSS), Współpraca Ekonomiczna Państw Morza Czarnego (BSEC), Euroarktyczna Rada Morza Barentsa (BEAC), Rada Arktyczna (AC), Stowarzyszenie Śródziemnomorskie i Wspólnota Niepodległych Państw (CIS)).

Wszystkie wyżej wymienione organizacje, instytucje oraz inicjatywy tworzą nie­spójny jeszcze, wieloelementowy system bezpieczeństwa europejskiego. Należy raz jeszcze zaznaczyć, iż w łonie poprzedniego systemu pojawiły się ilościowe i jakościo­we przesłanki oraz składniki nowej architektury bezpieczeństwa w Europie (np. KBWE). Na obecnym etapie rozwoju stosunków międzynarodowych nie jest możli­we zastąpienie jej jedną wielka organizacją tworzącą całkowicie nowy system. W myśli politycznej preferowane są trzy koncepcje uwzględniające odmienne role uczestników systemu bezpieczeństwa europejskiego. Odpowiednim przykładem jest model atlantycki, europejski i bezpieczeństwa zbiorowego. Pierwszy z nich tworzy rozszerzone NATO, NACC (EAPC) i „Partnerstwo dla Pokoju", z wiodącą rolą Sta­nów Zjednoczonych, przejmujących na siebie główny ciężar odpowiedzialności za bezpieczeństwo europejskie. Natomiast Unia Zachodnioeuropejska (UZE) pozo­staje europejskim filarem NATO. Głównymi elementami drugiego rozwiązania są: UE, UZE, Eurokorpus oraz „Partnerstwo stowarzyszone" państw, które nie przy­stąpią do UE. Czynnikiem zapewniającym bezpieczeństwo mają być niezależne od NATO europejskie siły zbrojne. W trzecim modelu wiodącą rolę odgrywa OBWE oraz NACC. Szerokie prerogatywy w tym możliwość koordynowania pracy NATO, UZE, UE i WNP, miałaby uzyskać OBWE.

Tymczasem niezależnie od koncepcji, modeli i propozycji stosunki wzajemne między państwami europejskimi stymulowane są coraz bardziej przez kulturę współ­pracy. W rezultacie, wysiłkiem całej społeczności europejskiej budowana jest infra­struktura bezpieczeństwa kooperatywnego. Wszystkie stare i nowe organizacje usytuowane są w płaszczyźnie bezpieczeń­stwa kształtującego się ładu europejskiego, który obejmuje trzy koncentryczne krę­gi: transatlantycki, zachodnioeuropejski i półkuli północnej. Funkcjonujące w nich organizacje tworzą złożoną sieć powiązań, zależności i współzależności podlegają­cych procesowi ewolucji. We wszystkich trzech kręgach znaczącą i odpowiedzialną rolę pełnią Stany Zjednoczone. Zaangażowanie USA w Europie wpływa na dynami­kę kształtowania się ładu europejskiego. Wprawdzie Stany Zjednoczone przeja­wiają pewne tendencje do przerzucania części odpowiedzialności za bezpieczeń­stwo Europy na swoich sojuszników, jednak nadal priorytetowe miejsce w ich polityce zagranicznej zajmuje budowa europejskiego systemu bezpieczeństwa. Amerykańska strategia zakłada wielostronne aktywne działania:

1) Adaptacja NATO do nowych warunków i uzależnionych od nich zadań obejmujących reformy wewnątrz Sojuszu, wzmocnienie programu Part­nerstwa dla Pokoju (PdP) i stopniowe zwiększanie jego składu człon­kowskiego;

2) Włączenie Rosji oraz innych państw Europy Środkowo-Wschodniej do europejskiej architektury gospodarczej i bezpieczeństwa;

Wzmocnienie OBWE;

Stymulowanie państw regionu środkowoeuropejskiego do rozwiązywania problemów regionalnych, konsolidacji demokracji i reform;

5) Zwiększenie i umocnienie amerykańsko-europejskich związków ekonomiczno-politycznych oraz globalnego partnerstwa, wsparcie dla inte­gracji europejskiej i rozszerzenie Unii Europejskiej;

6) Włączenie Kongresu USA, sektora prywatnego oraz obywateli amerykańskich do wspólnych wysiłków dla zapewnienia kontynuacji roli Stanów Zjednoczonych jako „mocarstwa europejskiego".

71. Powstanie Unii Europejskiej i jej rozwój.

Od zawsze Europa dążyła do zjednoczenia. Przykładem może być Monarchia karolińska czy Pierwsza Rzesza. Natomiast W XX w. zaczęto na poważnie myśleć o unii. Powstał ruch zwany "Pan-europa". Jego idee nie zostały jednak od razu zrealizowane. Powodem był nacjonalizm Europejczyków i wpływy Rosji i USA.

Dopiero w 1949 r. powstała pierwsza organizacja międzyrządowa integrująca kraje europejskie - Rada Europy.

Jednak to nie Rada Europy, lecz powstała trzy lata później z inicjatywy jednego z ojców integracji europejskiej Roberta Schumana Europejska Wspólnota Węgla i Stali (EWWiS), powstała na mocy Traktatu paryskiego z 18 kwietnia 1951 roku, stała się zalążkiem przyszłej Unii Europejskiej. W skład EWWiS weszło 6 państw: Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg, Republika Federalna Niemiec i Włochy.

Obok niej na mocy Traktatów Rzymskich z 25 marca 1957 roku utworzono Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG) oraz Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (Euratom). W ich skład weszli wszyscy członkowie EWWiS.

Trzy Wspólnoty Europejskie już od 1958 r. miały wspólne niektóre organy (Zgromadzenie Parlamentarne i Trybunał Sprawiedliwości). Pełne połączenie instytucjonalne nastąpiło w 1967 roku, gdy wszedł w życie Traktat fuzyjny.

Liczba członków Wspólnot zwiększyła się w 1973 roku, gdy przyłączyły się do nich Wielka Brytania, Dania i Irlandia, co zostało nazwane pierwszą falą przyjęć. Kandydująca wówczas Norwegia nie przyłączyła się z powodu sprzeciwu swoich obywateli.
Druga fala nastąpiła w latach 80. kiedy to do EWG przystąpiła Grecja (w 1981 r.), Hiszpania i Portugalia (w 1986 r.).
W 1985 r. miał miejsce jedyny przypadek opuszczenia Wspólnot: wystąpiła z nich autonomiczna część Danii - Grenlandia.

NRD stało się częścią Unii w momencie przywrócenia jedności z RFN w 1990 roku.

Trzecia fala przyjęć (już do Unii Europejskiej) nastąpiła w 1995 roku, kiedy to przyjęto Austrię, Szwecję i Finlandię, zaś Norwegia ponownie odmówiła wstąpienia.
1 maja 2004 roku nastąpiła czwarta fala, największe w historiii rozszerzenie UE, wstąpiło do wspólnoty 10 krajów, czyli Estonia, Łotwa, Litwa, Polska, Czechy, Słowacja, Węgry, Słowenia, Malta oraz Cypr. W ramach Wspólnot stopniowo dochodziło do tworzenia Wspólnego Rynku poprzez likwidowanie barier celnych, wprowadzanie wspólnych norm prawnych i technicznych oraz prowadzenie wspólnej polityki rolnej i w zakresie pozyskiwania materiałów strategicznych.
Równolegle dochodziło też do zacieśniania więzi politycznych między krajami Wspólnot. W 1986 r. podpisano Jednolity Akt Europejski, zwiększający kompetencje EWG. W 1990 roku uzgodniono w Układzie z Schengen utworzenie systemu wspólnej kontroli granic i zniesienie wizowych granic wewnętrznych w obrębie Hiszpanii, Francji, Włoch, krajów Beneluksu, Danii i Niemiec, a rok później ustalono utworzenie korpusu wspólnych sił wojskowych krajów Wspólnot.

7 lutego 1992 r. został podpisany Traktat z Maastricht, na mocy którego 1 listopada 1993 r. powstała Unia Europejska. Traktat nie likwidował Wspólnot Europejskich, zmienił jedynie nazwę EWG na Wspólnota Europejska. W Maastricht znacznie rozszerzono zakres wspólnej polityki i opracowano harmonogram wprowadzenia Unii Gospodarczo-Walutowej (jej efektem było wprowadzanie wspólnej waluty euro od 1999 roku).

Kolejnym ważnym traktatem był też Traktat amsterdamski z 1997 roku, który częściowo zmienił i jednocześnie rozszerzył wcześniejsze ustalenia z Maastricht. Pod koniec 2000 r. parafowano Traktat nicejski, reformujący instytucje unijne w celu zapewnienia sprawnego funkcjonowania po kolejnym rozszerzeniu UE. Na szczycie w Nicei proklamowano również Kartę Praw Podstawowych, mającą gwarantować prawa człowieka i swobody obywatelskie.

16 kwietnia 2003 roku przedstawiciele rządów 15 państw członkowskich i 10 kandydujących podpisali w Atenach Traktat akcesyjny dotyczący rozszerzenia Unii Europejskiej. Polska (i dziewięć innych krajów) wstąpiła do Unii 1 maja 2004 roku.

75.Kwestia pokoju i bezpieczeństwa w Azji - konflikty arabsko - izraelskie i kwestia palestyńska.

Pozycję tego regionu określają dwa czynniki: polityczny i gospodarczy. N pierwszy składają się walory straregiczno-militarne, na drugi zasoby naturalne, głównie bogate złoża ropy naftowej i gazu.

Dogodne położenie na styku trzech kontynentów: Europy, Azji i Afryki pozwala na kontrolowanie biegnących tamtędy szlaków komunikacyjnych. Tutaj też stykają się wpływy trzech religii: chrześcijaństwa, judaizmu i islamu, wraz ze świętymi miejscami tych religii. Z tego względu ścierają się tutaj interesy nie tylko Arabów i Żydów, ale też i innych nacji. Po I. Wojnie Św. losy Bliskiego Wschodu zostały zdeterminowane przez europejski układ sił, bowiem złoża ropy stały się polem rywalizacji. Po II Wojnie Św. Zaplanowano, że odbudowa Europy oprze się m. in. na dostawach ropy z tego regionu. Dlatego miały tam miejsce ważne dla całego świata wydarzenia, przede wszystkim w 1948, kiedy powstało państwo Izrael, sojusznik USA i strażnik ich interesów kosztem państw arabskich.

Konflikt izraelsko-arabski - konflikt m-dzy Izraelem a Arabami palestyńskimi i państwami arabskimi, który w okresie Zimniej Wojny nabrał ponadregionalnego charakteru.

Koniec XIX w. - Żydzi dążyli do zjednoczenia narodu na ziemiach palestyńskich. USA promowało ich. Naciski syjonistów, walki z ludnością arabską i naciski USA spowodowały, że 29.XI.1947 r. podzielono Palestynę na dwa niepodległe państwa: arabskie i żydowskie. Kraje arabskie były przeciwko temu podziałowi. 15.V.1948 r. powołano państwo Izrael, w tym samym dniu wybuchł I. Wojna arabsko-izraelska. Celem jej była totalna likwidacja Izraela. To Izrael zwyciężył, zdobywając dodatkowe terytorium.

1956 - II. Wojna ar.-izr., wojna sueska - Izrael plus USA przeciwko Egiptowi, który zawarł porozumienia z państwami bloku komunistycznego. Nie zdobył nowego terytorium, a wojna okazał się klęską państw arabskich, które nie udzieliły poparcie Egiptowi.

1967 - wojna sześciodniowa - ONZ zadecydował o wycofaniu wojsk z półwyspu Synaj, co było jedną z przyczyn wojny. Izrael, czując zagrożenie, zaatakował i powiększył swoje terytorium trzykrotnie. Jednym z motywów wojny było długofalowe dążenie Izraela do stworzenia bezpiecznych granic dzięki strefom buforowym. Utworzono rezolucję o sprawiedliwym podziale ziem za zgodą USA i ZSRR, ale nie Izraela i Palestyny. Państwa arabskie nie uznały Izraela. Ten stał się potęga militarna w regionie.

1973 - IV wojna ar.-izr. - Egipt i Syria pragnęły odzyskać zagarnięte w 1967 r. tereny. W konflikcie powołano Doraźne Siły Zbrojne ONZ nadzorujące zawieszenie broni. Ale Izrael nie chciał oddać terenów zagarniętych w 1967 r. W rezultacie wojny państwa arabskie zrzeszone w OPEC podwyższyły ceny i ograniczyły export ropy, karząc tym samym państwa zachodnioeuropejskie za poparcie Izraela. Embargo zniesiono w 1974.

USA, w obawie przed kolejnym konfliktem, zwołało konferencję w Camp David, gdzie zwarto traktat, który zawierał następujące postanowienia;

• koniec wojny izr.-egipskiej

• zwrot Synaju Egiptowi

• nawiązanie stosunków dyplomatycznych

Nie kończył on wojny ar.-izr. Układy izr.-egip. Nasiliły ekspansjonizm Izraela (1980 - aneksja wschodniej Jerozolimy, 1981 - aneksja wzgórz Golan). Towarzyszyła temu ignorancja wezwań Rady Bezpieczeństwa do wycofania się.

1981 - V wojna - wojna izraelsko-irańska oraz atak Izraela na Liban

1981 - Rada Wspólnoty Zatoki Perskiej podjęła kroki do stworzenia planu rozwiązania konfliktu. Pod uwagę wzięto plan, w którym proponowano uznanie przez Arabów Izraela, w zamian za powrót do granic sprzed 1967 r. Spotkał się to z protestem OWP, le ostatecznie został on przyjęty.

Konflikt palestyński - istotę problemu stanowi rywalizacja dwóch społeczności: palestyńskiej i żydowskiej o jedno terytorium - Palestynę. Od powstania Izraela problem palestyński zaczęto rozważać wyłącznie w kategoriach uchodźców. Izrael negował prawo Palestyńczyków do samostanowienia. Dążył do zlikwidowania ich jako odrębnej jednostki. Celem strategicznym państw arabskich było doprowadzenie do świętej wojny z Izraelem. Uchodźcy palestyńscy stali się narzędziem kampanii antyizraelskiej.

W latach 50' powstały pierwsze bojówki palestyńskie. 1964 założono Organizację Wyzwolenia Palestyny - front narodowy, mający na celu utworzenia państwa Palestyny. Jedyną możliwą drogą okazała się walka zbrojna. Powołano Palestyńską Radę Narodową, od 1969 r. z Jasserem Arafatem na czele.

1974 ONZ uznało prawo Palestyńczyków do samostanowienia (sukces dyplomatyczny ruchu). Izrael natomiast, broniąc się względami bezpieczeństwa, nadal okupował ziemie arabskie, co przyniosło mu dwumilionową mniejszość arabską, która nie pogodziła się z okupacją. Po wybuchu drugiej „intifady” trwają próby nawiązania ponownie rozmów na temat zawieszenia broni i utworzenia państwa palestyńskiego.

78. Charakterystyka geopolityczna Ameryki Łacińskiej.

W stosunkach międzynarodowych pojęciem regionu określa się grupę państw lub obszarów stanowiących pewną całość wyodrębnioną na podstawie kryterium geograficznego, gospodarczego, politycznego itd. Wyodrębnienie regionu może nastąpić na podstawie umowy wielostronnej, powołującej organizację regionalną o charakterze gospodarczym, politycznym lub polityczno - wojskowym.

Ameryka Łacińska posiada takie wyznaczniki regionu jak: więź geograficzna, historyczna, wspólnota etniczna i językowa, kulturowo - cywilizacyjna, wysoki poziom instytucjonalizacji stosunków (w stosunkach między państwami amerykańskimi ukształtowały się szczególne instytucje prawne, np. azyl dyplomatyczny, wspólne organy kodyfikujące prawo regionalne, siec układów i struktur organizacyjnych). Równie ważna jest występująca tam świadomość i poczucie tożsamości regionalnej. Amerykę Łacińską wyróżniają też cechy ekonomiczne i społeczne, decydujące o jej odrębnym miejscu i charakterze zarówno wśród państw Trzeciego Świata , jak i krajów uprzemysłowionych.

Na podstawie kryterium geograficzno-politycznego Organizacja Państw Amerykańskich została wyodrębniona w systemie ONZ jako organizacja regionalna. W myśl zasady słusznej reprezentacji geograficznej przy wyborze niestałych członków Rady Bezpieczeństwa Ameryka Łacińska jest traktowana jako odrębny region. Jest tak postrzegana również na podstawie kryterium geograficzno-gospodarczego, o czym świadczy fakt powołania Komisji Ekonomicznej ONZ dla Ameryki Łacińskiej (CEPAL).

79. Procesy współpracy i integracji na pół kuli zachodniej.

Lata 90, to okres przyspieszenia procesów integracyjnych zainicjowanych na kontynencie amerykańskim.

Główne przedsięwzięcia integracyjne

1.Wspólny Rynek Ameryki Środkowej(CACM) - jej celem była współpraca gospodarcza i integracja państw subregionu

2. Wspólnota Karaibska (CARICOM) - jest kontynuacją karaibskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu. Celem org. Była integracja gospodarcza państw basenu Morza Karaibskiego.

3. Latynoamerykańskie Stowarzyszenie Integracyjne - zrzeszało ono państwa członkowskie byłej LAFT-y

4. Pakt Andyjski - aby chronić swoje interesy gospodarcze i przyspieszyć procesy integracyjne kraje z deficytem w handlu zagranicznym podjęły negocjacje aby stworzyć ugrupowanie integracyjne wewnątrz LAFTA zrzeszające małe i średnie państwa dla zacieśnienia współpracy między nimi.

5. Grupa Dorzecza La Platy(Argentyna, Boliwia, Brazylia, Paragwaj, Urugwaj)- celem ówczesnych reżimów tych państw było stworzenie własnego wspólnego rynku w odpowiedzi na powstanie Grupy Andyjskiej.

6. Grupa Trzech - zrzesza Kolumbię, Wenezuelę i Meksyk. Celem było utworzenie wspólnego rynku.

7. MERCOSUR - utworzenie Wspólnego Rynku Południa podpisane przez Argentynę, Brazylię, Paragwaj i Urugwaj.

8. NAFTA - 1. stycznia 1994 r. wszedł w życie trójstronny Układ o Wolnym Handlu w Ameryce Półn. Zawarty między USA, Kanadą i Meksykiem.

Docelowo wszystkie te przedsięwzięcia zmierzają do zrealizowania tzw. „Inicjatywy dla Ameryk” Georga Busha z 1990 r. , zakładającej powstanie wolnego rynku obejmującego całą zachodnią półkulę. Ma ona stanowić silną przeciw wagę dla integrującej się Europy i Azji Wschodniej. Na terytorium Ameryki działa 129 wewnątrzamerykańskich organizacji o charakterze regionalnym. Państwa regionu uczestniczą łącznie w 512 org. Współpracy międzynarodowej. 247 z tych organizacji ma sekretariaty lub siedziby w państwach Ameryki Łacińskiej. Wyrazem politycznej woli krajów regionu na rzecz poprawy stosunków międzyamerykańskich były uchwały Zgromadzenia Ogólnego OPA zwołanego 14-15 06. 1991 r. w Santiago w Chile.

- Ważną formą współpracy państw regionu stały się szczyty iberoamerykańskie skupiające przywódców państw Półwyspu Iberyjskiego i ich byłych zaatlantyckich kolonii.

- inną płaszczyzną współpracy na półkuli zachodniej jest walka z handlem narkotykami

- następną formą współpracy jest utworzona w 1997 r. Konferencja Środkowoamerykańskich Sił Zbrojnych. Jej celem ma być organizowanie wspólnych manewrów wojskowych i ćwiczeń jednostek specjalnych, przeznaczonych do wykonywania w ramach misji ONZ. Jest to wstęp do integracji politycznej tego subregionu.

80. Ewolucja geopolitycznej pozycji Polski po II. Wojnie Światowej.

Ewolucja geopolitycznej pozycji Polski po II. W.Św. wiązał się z ukształtowanym poprzez podział świata na dwa systemy ustrojowe, powojennym międzynarodowym ładem politycznym. Polska znalazła się w subsystemie państw bloku wschodniego, w których władzę niepodzielnie sprawowały partie komunistyczne pod dyktando ZSRR. Najważniejszymi organizacjami wewnątrzblokowymi były Układ Warszawski i Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej (w odpowiedzi na plan Marshalla).

Pomimo dyktatu ZSRR wobec prowadzonej przez Polskę polityki zagranicznej w świetle prawa międzynarodowego Polska dysponowała wszystkimi atrybutami suwerenności.

Decydujące znaczenie w ewolucji geopolitycznej Polski miały takie wydarzenia jak zapoczątkowana w 1985 „pierestrojka” i „Jesień Ludów” w Europie Środkowo-Wschodniej w 1989r., które doprowadziły do upadku rządów komunistycznych w tym regionie i praktycznego rozpadu bloku wschodniego.

W wyniku tych wydarzeń Polska uzyskała pełną suwerenność w kształtowaniu polityki zagranicznej, co znalazło odbicie w dążeniach Polski do pełnej integracji ze strukturami zachodnioeuropejskimi.

Rozpad bloku wschodniego wymagał od Polski prowadzenia polityki starannie przemyślanej i skrupulatnie realizowanej, wobec sąsiadów powinna być pozbawiona emocji, kształtować się na racjonalnych przesłankach dotyczących interesu narodowego, powinna stać się pomostem pomiędzy Wschodem i Zachodem.

W stosunkach politycznych Polski i Niemiec dopracowano się nowych powiązań traktatowych: 1990 r. podpisany został w Warszawie traktat o potwierdzeniu istniejącej granicy, a w 1991 w Bonn podpisano umowę o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy (brak w nim problemu zadośćuczynienia dla ofiar III rzeszy, brak stanowiska w sprawie obywateli polskich w Niemczech, jest natomiast ściśle uregulowana mniejszość niemiecka w Polsce). Oba traktaty zostały ratyfikowane, weszły w życie, tworząc prawno-polityczne przesłanki dla [porozumienia i pojednania.

Stosunki Polski ze wschodnimi sąsiadami to ogromna sfera stosunków międzynarodowych ogólnoeuropejskich i subregionalnych, uwikłanych w przeobrażenia społeczno-gospodarcze i polityczne zarówno w Polsce jak i ZSRR. Rozpad ZSRR budził dla Polski niekonwencjonalne zagrożenia: surowcowe (gaz ziemny), demograficzne, ekologiczne i militarne. Dodatkowe problemy pochodzą od niepodległych republik: Litwa, Ukraina - rozbudziła nacjonalizm, antypolskie nastroje; Białoruś, Ukraina - roszczenia terytorialne. W tej sytuacji Polska prowadziła na wschodzie politykę na 3 płaszczyznach:

1. obejmuje całą dziedzinę ze Wspólnotą Niepodległych Państw

2. relacja z Rosją jako supermocarstwem

3. stosunki z niepodległymi państwami i republikami umacniającymi swoją suwerenność, bezpośrednio sąsiadującymi z Polską

Z ZSRR, kiedy istniał, przygotowano i uzgodniono traktat o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy (ZSRR nalegał na klauzulę bezpieczeństwa, która uniemożliwiała Polsce swobodę wyboru ewentualnych sojuszy). 26.10.1991 parafowano układ o wycofaniu wojsk radzieckich do 15.11.1992 zaś oddziałów tranzytowych do 1993. W 1995 przyjęto tzw. „opcję zerową” dotycząca rozliczeń odszkodowań po Armii Radzieckiej w Polsce. 16.10.1990 podpisano deklarację polsko-rosyjską o przyjaźni dobrosąsiedzkich stosunkach (przez co Polska chciała pomóc Rosji we włączeniu się do struktur ogólnoeuropejskich), a 22.05.1992 podpisano traktat o przyjaźni i dobrosąsiedzkiej współpracy.

Stosunki z Litwą, Ukrainą i Białorusią ułożono na gruncie partnerstwa i poszanowania ich odmienności, lecz konsekwentnie domagano się rozwiązania problemów Polaków tam zamieszkałych. Negocjacje zakończyły się podpisaniem traktatów o przyjaźni i dobrym sąsiedztwie: 18.05.1992 z Ukrainą, 06.1992 z Białorusią, 04.1994 z Litwą.

82. Zasady i priorytety polityki zagranicznej III RP.

Polityka zagraniczna Polski po 1989 r. poprzedzona została 40-letnią dominacją polityczną ZSRR, a w latach 1980-90 dodatkowo cechowały ogromne zmiany wewnątrzpaństwowe. Następowała zmiana państwa satelitarnego, zdominowanego przez mocarstwo na państwo odzyskujące pełną wewnętrzną i międzynarodową suwerenność. Powstałą sytuacja międzynarodowa III RP jest korzystniejsza jak w okresie II RP. Powstały szanse na skonstruowanie takiej formuły polityki zagranicznej, która by najpełniej służyła polskiej racji stanu i różnokierunkowym interesom państwa. Nowa polityka zagraniczna RP zawiera się zatem w odrzuceniu akcjonatów ideologiczno-politycznych PRL-owskiej polityki zagranicznej i działań zmierzających do odzyskania pełnej suwerenności państwowej, bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego kraju oraz przesłanek i gwarancji jego rozwoju.

Odzyskując prawo do decydowania o sobie, Polska musi prowadzić taka politykę zagraniczną, aby była ona traktowana jako konieczny i nieodzowny element w rozwiązywaniu problemów szczególnie w granicach Europy.

Polska polityka zagraniczna po 1989 r. wyraża się w obraniu następujących priorytetów:

1. Współtworzenie systemu bezpieczeństwa europejskiego i tym samym współdziałanie na rzecz jedności naszego kontynentu. Istotnym narzędziem i płaszczyzną działania jest OBWE. W tym celu należy rozbudowywać polskie powiązania z organizacjami i ugrupowaniami europejskimi, włączenie Polski w struktury UE (obecnie: jako kraj członkowski wspieranie polityki integracyjnej z promowaniem polityki polskiej). Polska jest również za zmniejszeniem roli siły militarnej w polityce europejskiej.

2. Rozwijanie bliskich więzi z sąsiadami na wschodzie i zachodzie, głównie z Rosją, Ukrainą, Litwą, Białorusią i Niemcami.

3. Kształtowanie nowych powiązań regionalnych, przede wszystkim czworokącie Czechy-Słowacja-Polska-Węgry (ale także Włochy i Austria) i istotnym dla nas kierunku bałtyckim

4. Rozszerzenie powiązań politycznych, gospodarczych, kulturowo-cywilizacyjnych z państwami Europy Zach. i USA

5. Rozbudowa stosunków z państwami innych kontynentów (z państwami niezaangażowanymi)

6. Poprawa sytuacji gospodarczej poprzez rozbudowę wszechstronnych więzi gospodarczych, redukcji zadłużenia, uzyskania dogodnych kredytów i nowoczesnych technologii

7. Współpraca z organizacjami międzynarodowymi - przede wszystkim z ONZ

8. Umacnianie w stosunkach międzynarodowych praworządności, oraz działanie w zakresie ochrony praw człowieka i podstawowych swobód

9. Znoszenie barier i tworzenie ułatwień w ruchu osobowym, zwłaszcza łączności Polaków ze światem oraz polonii z krajem

Te dziewięć priorytetów polityki zagranicznej III RP zostało w 1990 r. wyeksponowane przez pierwszego ministra spraw zagranicznych. Był to zadeklarowany katalog głównych treści, wartości i kierunków prowadzący do transformacji polskiej polityki zagranicznej. Są one realizowane po dzień dzisiejszy.

84. Strategia i doktryna obronna III RP

W nowej sytuacji wewnętrznej i zewnętrznej po 1989 roku, kiedy kraj uzyskał pełną niezależność i suwerenność, Polska poszukuje własnej strategii bezpieczeństwa. Jej ramy zostały określone przez Komitet Obrony Kraju w dniu 02.11.1992 r. w dokumencie o nazwie: „Założenia polskiej polityki bezpieczeństwa” oraz „Polityka bezpieczeństwa i strategia obronna Rzeczpospolitej Polskiej”. Polska ma uregulowane stosunki wojskowe ze wszystkimi sąsiadami oraz wieloma innymi państwami. Zostały określone zasady współpracy wojskowej. Polska pragnie uczestniczyć w kontynentalnym systemie bezpieczeństwa, w ramach istniejących instytucji międzynarodowych.

Wśród założeń wyjściowych polskiej polityki bezpieczeństwa należy wskazać m.in. na odrzucenie idei neutralności Polski. Polska reprezentowała stanowisko, iż niezbędnym elementem podstawy bezpieczeństwa jest demokratyczny charakter ustrojów państwowych oraz zasad i praktyki życia międzynarodowego w powiązaniu z możliwościami wzrostu gospodarczego i dobrobytu społeczeństw.

W działaniach Polski na rzecz kooperatywnego systemu bezpieczeństwa w Europie, a w jego ramach bezpieczeństwa państwa, można było wyodrębnić kilka poziomów: powiązania dwustronne, zwłaszcza z państwami sąsiednimi, związki subregionalne w rodzaju Grupy Wyszechradzkiej czy współpracy państw nadbałtyckich, rozwój stosunków Polski z głównymi instytucjami zachodnimi (Wspólnotami Europejskimi, NATO), umacnianie KBWE jako formuły paneuropejskiej, a właściwie euroatlantyckiej, stanowiącej instytucjonalną egidę całego systemu.

Podstawowe założenia strategii i doktryny obronnej III RP można ująć następująco:

-dążenie do wejścia Polski do UE i NATO,

-dążenie do wejścia w skład stabilnego systemu bezpieczeństwa, co zakłada współdziałanie z OBWE, NATO, i UZE,

-utrzymanie przyjaznych stosunków ze wszystkimi sąsiadami oraz innymi państwami w regionie,

-prowadzenie takiej polityki zagranicznej, która jest skoordynowana z partnerami na Wschodzie i Zachodzie,

-zachowanie tożsamości narodowej, dziedzictwa kulturowego,

-dążenie do redukcji sił zbrojnych i uzbrojenia w Europie przez sumienne wykonywanie postanowień gremiów międzynarodowych i dalsze rozbrojenie państw europejskich i pozaeuropejskich.

85. Działalność Polski na rzecz integracji z krajami Europy Zachodniej

Jakościowe rozszerzenie powiązań politycznych, gospodarczych i kulturowo-cywilizacyjnych z krajami Europy Zachodniej ogłoszono jako jeden z priorytetów polityki już w pierwszym sejmowym expose nowego rządu RP (kwiecień 1990r.). Chodziło o powrót w krąg cywilizacji zachodniej, do której Polska należała od tysiąca lat, a od której została w znacznym stopniu odcięta wraz z wybuchem II wojny światowej. Na tzw. europejską strategię Polski składały się rozwój kontaktów i powiązań z głównymi instytucjami wielostronnymi Zachodu oraz intensyfikacja stosunków dwustronnych.

Jądrem strategii europejskiej RP było dążenie do stowarzyszenia , a następnie członkostwa we Wspólnotach Europejskich. W maju 1990 r. Polska przedstawiła formalny wniosek w sprawie rozpoczęcia negocjacji o stowarzyszeniu ze Wspólnotami. Negocjacje rozpoczęły się w grudniu 1990 r. W dniu 16 grudnia 1991 r. podpisano w Brukseli układ o stowarzyszeniu między Wspólnotami a RP. Stowarzyszenie było początkiem drogi do pełnej integracji naszego kraju z systemem wysoko rozwiniętych państw Europy Zachodniej.

W kwietniu 1994 roku Polska złożyła formalny wniosek o rozpoczęcie negocjacji w sprawie pełnego członkostwa w UE. Pierwszym rezultatem było uzyskanie statusu obserwatora w wewnątrzunijnej konferencji międzynarodowej w 1996 r. oraz możliwość przyłączenia się do stanowiska UE w ramach jej wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa. W marcu 1998 r. rozpoczęto negocjacje akcesyjne, obejmujące 33 duże „tematy”.

Ważnym krokiem w procesie przyłączania się Polski do instytucji międzynarodowych świata zachodniego było przystąpienie naszego kraju do Rady Europy w listopadzie 1991 r. Z przystąpieniem do Rady wiązał się wymóg podpisania Europejskiej konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych swobód.

Trudnym i stopniowo realizowanym zadaniem polskiej polityki zagranicznej był rozwój kontaktów oraz współpracy z zachodnimi instytucjami bezpieczeństwa (Paktem Północnoatlantyckim). W rezultacie intensywnych zabiegów dyplomatycznych i politycznych Rada NATO przyjęła na swej sesji w Kopenhadze (czerwiec 1991 r.) Deklarację o partnerstwie z krajami Europy Środkowej i Wschodniej, a następnie w lipcu 1997 r. została podjęta w Madrycie, na szczycie NATO, historyczna decyzja o rozszerzeniu na pierwsze kraje postkomunistyczne: Polskę, Węgry i Czechy. W dniu 12 marca 1999 r. nasz kraj stał się członkiem Paktu Północnoatlantyckiego.

W sferze stosunków dwustronnych z krajami zachodnimi podstawowe znaczenie miała regulacja stosunków ze zjednoczonymi Niemcami. Polityczne i prawne podstawy przyszłych stosunków polsko-niemieckich ustanowił traktat o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy podpisany w czerwcu 1991 r. w Bonn.

Stałej rozbudowie ulegają dobre kontakty i współpraca z takimi państwami, jak Austria, Włochy, Hiszpania, Wielka Brytania, Belgia, Szwajcaria czy Turcja. Stosunki Polski ze Stolicą Apostolską mają szczególne znaczenie ze względu na polskie pochodzenie papieża, Jana Pawła II.

Rozwijając dwu- i wielostronne stosunki w dziedzinie politycznej, gospodarczej, wojskowej oraz innych dziedzinach Polska stara się stworzyć sieć powiązań integrujących nasz kraj z systemem zachodnim i zapewnić tym samym nieodwracalność naszych wewnętrznych przeobrażeń.

Sprzeczności interesów, napięcia , sytuacje i spory zagrażające pokojowi oraz kryzysy międzynarodowe

Napięcia, sytuacje i spory zagrażające pokojowi. Pojęcie sytuacji, oznaczające napięcie w stosunkach międzynarodowych i taki stan rzeczy, który może doprowadzić do sporu i najczęściej go poprzedza. Określeniu sytuacja towarzyszy nader często pojęcie napięcia, oznaczające antagonizm nie mający jeszcze określonego i precyzyjnie zdefiniowanego przedmiotu ograniczony co do stosowanych środków działania. Stan napięcia w zdecydowanym stopniu utrudnia uregulowanie sporów międzynarodowych. Wynikiem napięcia mogą być kryzysy międzynarodowe, wyrażające stan trudności w stosunkach wzajemnych między państwami, obejmujący przeciwstawność roszczeń, rywalizację, konflikt, a w skrajnej postaci wojnę. Pojęcie konflikt etymologicznie można je wywieść z języka łac. (conflictus- zderzenie).

Kryzysy międzynarodowe.

Spór międzynarodowy ma miejsce wtedy, gdy przynajmniej dwa państwa wyraźnie wysuwają wzajemne roszczenia. W Karcie Narodów Zjednoczonych dokonano podziału sporów na zagrażające pokojowi i bezpieczeństwu, określane jako "kwalifikowane" oraz pozostałe- "zwykłe". Kompetencje do stwierdzenia zaistnienia sporu mają: Rada Bezpieczeństwa i Zgromadzenia Ogólnego ONZ oraz MTS. Konflikt międzynarodowy na ogół poprzedza narastająca sprzeczność interesów i antagonizm. Do konfliktu dochodzi wtedy, gdy podejmowane są działania polityczne, ekonomiczne i militarne, w celu narzucenia drugiej stronie swoich racji. Ta z kolei odrzuca je. Wyróżnia się konflikty werbalne (np. protest, sprzeciw, ostrzeżenie, groźba) i akcje konfliktowe (np. zerwanie stosunków dyplomatycznych, konfiskata, demonstracja siły lub jej użycie). Konflikty można podzielić na międzynarodowe i nie mające charakteru międzynarodowego. Pierwsze z nich oznaczają rozciągnięcie w przestrzeni i czasie walkę dwóch lub więcej podmiotów prawa międzynarodowego. Konfliktami nie mającymi charakteru międzynarodowego określa się sytuację, w których tylko jedna strona konfliktu ma pełną zdolność prawnomiędzynarodową. Znaczna liczba sporów jest rezultatem podziału na państwa gospodarczo rozwinięte i zacofane. Pokrywa się on w dużej mierze z podziałem na bogatą Północ i biedne Południe oraz z podziałem na białą i kolorową część świata. Wzrost sporów międzynarodowych warunkuje powiększająca się liczba państw suwerennych powstałych w wyniku rozpadu systemu kolonialnego, obarczonych wielkim bagażem poważnych, nierozwiązanych problemów. Źródłem sporów są partykularne interesy poszczególnych państw, związków ekonomicznych oraz ugrupowań politycznych i militarnych. Spory powstają w warunkach pokojowych, nawet przy utrzymaniu przyjaznych stosunków. Konflikty mogą też wynikać z różnej interpretacji postanowień zawartych umów międzynarodowych. Przedmiotem sporu bywają terytoria oraz granice państw na lądzie lub morzu. Mogą być pogłębione przez oddziaływanie czynnika narodowego lub etnicznego

Wyścig zbrojeń z wykładu - to występujący przez długi okres czasu proces intensywnych zbrojeń państw. Nie jest to zjawisko przyśpieszenia zbrojeń. Proces ten możemy zaobserwować w latach od 1945 do 1988, czyli prawie przez 50 lat.

Zasięg w.z. był ogromny, objął wszystkie kontynenty, regiony geopolityczne i większość państw świata. Rywalizacja dotyczyła zarówno krajów socjalistycznych skupionych w Układzie Warszawskim, jak i krajów zachodu należących do NATO. Wyścig dotyczył również wszystkich rodzajów wojsk (morskich, lądowych i powietrznych ). Objął on również wszystkie możliwe strefy (głębie mórz jak i kosmos).

Wyścig z między ZSRR a USA był najbardziej spektakularny w zakresie zbrojeń jądrowych i środków ich przenoszenia. Rosła grupa państw mających najnowocześniejsze środki nuklearne. Także duża część środków finansowych przeznaczana była na zbrojenia. 11% ludności świata wydawała 60% środków na ten cel.

Skutki Wyścigu zbrojeń:

*wyścig miał na celu zapewnienie bezpieczeństwa, jednak czym więcej się zbrojono tym poczucie bezpieczeństwa malało

*wzrost kosztów zbrojnych dezorganizował gospodarkę.

*wzrastało napięcie międzynarodowe

*powstawały doktryny konfrontacyjne

*zdobycie przewagi było mało prawdopodobne ponieważ wciąż powstawaly nowe typy broni

*co pewien czas zdarzały się awarie bronii lub tracono kontrolę nad nią

*przygotowania do konfrontacji zbrojnej w drugiej połowei lat 80 tych słabną na rzecz równowagi sił.

W 1984r. konferencja Sztokcholmska podjęła ustalenia w sprawie budowy środków zaufania i bezpieczeństwa oraz rozbrojenia w Europie. Obniżać zaczęto poziom konfrontacji przez przyjęcie innych założeń. Celem stało się:

• zmiana doktryny z polityczno militarnej na pokojową

• zmiana na skuteczna obronę (tzw. minimalna wystarczalność obronna)

• eliminacja dysproporcji pomiędzy państwami

• eliminacja możliwości niespodziewanego ataku

• stabilna równowaga sił konwencjonalnych

• przejrzystość i przewidywalność (musisz się poddać kontroli)

Już od roku 88 widzimy zmniejszenie wydatków na zbrojenia. Jednak atak na USA w 2001 r. powoduje podjęcie wyzwania walki z terroryzmem, wydatki na zbrojenia zaczynają powoli rosnąc. Widzimy też wzrost wydatków na obronę przeciwrakietową i przeciwmyśliwcowom. Często mówi się o wyścigu zbrojeń ale 1 państwa, jakim jest USA.

Polityka zagraniczna Rosji. Obecna polityka zagraniczna ma na celu nawiązanie i utrzymanie dobrych stosunków z Zachodem, gdyż jest to ważny dla Rosji partner gospodarczy. Rosja odstąpiła od polityki imperialistycznej, prowadzonej w czasach ZSRR. Prezydent Putin nawiązał także dobre stosunki ze Stanami Zjednoczonymi, zakopując dawne nieporozumienia. Oba państwa przestały ze sobą konkurować, lecz rozpoczęły współpracę. Od połowy lat dziewięćdziesiątych Rosja brała udział w spotkaniach G - 7, grupy 7 najbogatszych państw świata. Od niedawna Rosja stała się członkiem tej grupy, która jednocześnie przekształciła się w grupę G - 8.

Narody jako uczestnicy stosunków międzynarodowych - kwestia samostanowienia narodów. Prawo narodów do samostanowienia. Konsekwencją zaakceptowania w sto­sunkach międzynarodowych prawa do samostanowienia jest problem podmiotowo­ści narodu. Prawo do samostanowienia, proklamowane w XIX w. jako „zasada narodowości" przez P.S. Manciniego, ogólnikowo tylko zostało wymienione w Karcie NZ. Artykuł l Karty uznaje za jeden z celów organizacji rozwijanie przyjaznych stosunków między narodami, opartych na poszanowaniu zasady równouprawnienia i samostanowienia narodów Naród, w drodze swobodnie wyrażonej woli, może opowiedzieć się za utworzeniem własnej państwowości, może też przyłączyć się do istniejącego już podmiotu. Samookreślenie — wybór własnego statusu wewnętrznego i zewnętrznego — może nastąpić w drodze pokojowej lub — jak w przypadku wielu kolonii terytoriów zależnych — może być realizowane w drodze walki narodowowyzwoleńczej. Naród, który w trakcie walki narodowowyzwoleńczej tworzy zręby swej państwowości, wykształca organy cywilne lub wojskowe zdolne do reprezentowania go w płaszczyźnie międzynarodowej, staje się podmiotem prawa międzynarodowego, jest traktowany jako swego rodzaju państwo in statu nascendi.

Przedsiębiorstwa międzynarodowei ich rola

Przedsiębiorstwa międzynarodowe - korporacje transnarodowe są to przedsiębiorstwa prowadzące działalność gospodarczą mającą zasięg międzynarodowy (działają, co najmniej w dwóch krajach) i posiadające w związku z tym swoje filie zagraniczne. Wyróżnić można korporacje transnarodowe (aktywa należą do przedsiębiorstwa macierzystego zlokalizowane są w kilku krajach) oraz wielonarodowe (aktywa są własnością wielu zagranicznych przedsiębiorstw) korporacje są pierwszoplanowym podmiotem gospodarki światowej. W obu przypadkach przedsiębiorstwo krajowe staje się zależne od przedsiębiorstwa międzynarodowego, a jeżeli zjawisko takie obejmuje znaczną część gospodarki, to wpływa ono istotnie na ograniczenie suwerenności gospodarczej całego państwa, prowadząc do ograniczenia „całowładności" politycznej. Roczne obroty najwię­kszych korporacji transnarodowych przekraczają obecnie 100 miliar­dów dolarów rocznie. W sferze stosunków międzynarodowych działa­nia takich przedsiębiorstw są regulowane przez trzy siły: właścicieli i dyrektorów korporacji, rząd państwa macierzystego oraz rząd pań­stwa goszczącego. W państwach słabo rozwiniętych rząd państwa goszczącego korporację często bywa najsłabszym elementem tej stru­ktury decyzyjnej. Powoduje to jego zależność polityczną i gospodarczą w stosunku do korporacji i czasem bardzo aktywnego rządu państwa chroniącego interesy swego przedsiębiorstwa międzynarodowego. Równocześnie korporacje wywierają ogromny wpływ na funkcjono­wanie całego systemu stosunków międzynarodowych. Dotyczy to przede wszystkim największych przedsiębiorstw naftowych, elektro­nicznych i zbrojeniowych.

Europa Środkowa I Europa Środkowo-Wschodnia - Pojęcie I Rola W Stosunkach międzyna.

Subregion kontynentu europejskiego. Jego granice nie są jednoznacznie określone. Wiąże się to z brakiem kryterium pozwalającego wyczerpująco scharakteryzować i odróżnić tę część Europy od innych subregionów. Geograficznie ujmowano obszar E.Ś. liniami biegnącymi od Kanału La Manche (Cieśnina Kaletańska) do M. Adriatyckiego oraz od krańców południowego Bałtyku do M. Czarnego. Jej granice północne określałoby M. Północne i Bałtyckie, a południową pasma górskie Alp i Bałkanu. Kryterium geostrategiczne oparte o tworzenie w okresie- zimnej wojny programy bezpieczeństwa i rozbrojenia w wariantach minimalnych zawsze zaliczały do E.Ś. istniejące wówczas dwa państwa niemieckie (RFN, NRD), Polskę i Czechosłowację, a w wariantach rozszerzonych także Belgię, Holandię, Luksemburg, Danię oraz Węgry. Na konferencji rozbrojeniowej w Wiedniu (1973) przyjęto z kolei, że kraje E.Ś. to: Belgia, Holandia, Luksemburg, RFN, NRD, Polska i Czechosłowacja. Stosując inne kryteria, np. kulturowe, a zwłaszcza kryterium języka, zaliczano do subregionu E.Ś. państwa niemieckiej strefy językowej, a więc RFN, NRD, Szwajcarię i Austrię oraz kraje grupy języków zachodniosłowiańskich-Polskę i Czechosłowację. Kryterium akcentujące zróżnicowanie i rozdrobnienie narodowe E.Ś. pozwalało natomiast uznać za nią część kontynentu europejskiego rozciągającą się od Bałtyku na północy do Adriatyku, M. Egejskiego i Czarnego na południu, a więc przestrzeń leżącą pomiędzy zwartym etnicznie obszarem niemieckim na zachodzie a rosyjskim na wschodzie. E.Ś. jako subregion charakteryzuje duża różnorodność polityczna, ekonomiczna i kulturalna, a jednocześnie duże tradycje współżycia. Trwający w latach 1947-1989 konflikt na linii Wschód - Zachód nie sprzyjał polityczno- gospodarczemu i kulturalnemu wyodrębnieniu się E.Ś. Jej obszar uległ podziałowi, a rozdzielone części należały do przeciwstawnych ugrupowań politycznych. Dopiero przemiany lat 1989-1991 stworzyły warunki do ponownego odrodzenia się subregionu. Wyrazem tego były nowe koncepcje i formy współpracy państw E.Ś. Sytuację komplikuje jednak fakt systematycznego rozszerzania się struktur euroatlantyckich i zachodnioeuropejskich na wschód. Doprowadziło to do ponownego podziału geostrategicznego E.Ś. Zachodnia jej część całkowicie włączona została do Europy Zachodniej (była NRD i Austria), a tempo wzrostu jej rozwoju (NRD) oraz poziom cywilizacyjny (Austria) powoduje, iż staje się w zasadzie Europą Zachodnią. Natomiast wyraźnie wyodrębniła się Europa Środkowo- Wschodnia (Czechy, Polska, Węgry, Słowacja), które wyraźnie różnią się od Europy Wschodniej, lecz w znacznym stopniu ustępują cywilizacyjnie Europie Zachodniej.

Charakterystyka geopolityczna Azji - kwestia pokoju i bezpieczeństwa

Spory terytorialne, polityczne, gospodarcze, etniczne i religijne w Azji. Problem zjednoczenia Korei W sierpniu 1945 północna część Korei do 38 równoleżnika została wyzwolona przez wojska radzieckie. Zarysowały się dwie linie problemu zjednoczenia Korei. Linia reprezentowana przez ZSRR zmierzała do zjednoczenia kraju na nowych zasadach ludowodemokratycznych, podczas gdy linia amerykańska wyrażała tendencję zjednoczenia na ustrojowych zasadach burżuazyjnych. USA wzniosły kwestię koreańską na porządek dzienny moskiewskiej sesji Rady Ministrów Spraw Zagranicznych w grudniu 1945, proponując ustanowienie jednolitej administracji wojskowej jako rozwiązania przejściowego na drodze do utworzenia administracji cywilnej pod protektoratem czterech mocarstw (USA, Chin, Anglii i ZSRR). Nie udało im się przeprowadzić tego wniosku i musiały zgodzić się na radziecką propozycję utworzenia tymczasowego rządu koreańskiego. W rezultacie rozwijał się proces podziału Korei i przeciwstawianie sobie jej dwóch części. W 1948 została proklamowana Koreańska Republika Ludowo-Demokratyczna ze stolicą w Phenianie oraz Republika Koreańska ze stolicą w Seulu Na mocy tajnego układu USA zaczęły zbroić Koreę Południową i utworzyły w niej swoje bazy wojskowe. obie strony zawarły traktat o pomocy wzajemnej i obronie. Li Syng-Man przygotował zjednoczenie Korei siłą, a wraz ze wzrostem jego armii mnożyły się prowokacje na linii 38 równoleżnika. Wojska północno-koreańskie przekroczyły 38 równoleżnik i uprzedziły uderzenia z południa. Waszyngton postanowił wziąć udział w wojnie dużymi siłami. Wojna koreańska trwała do 1953 roku. Przez pierwsze dwa lata front ulegał daleko idącym przesunięciom, później zaś ustabilizował się i towarzyszyły mu rokowania rozejmowe. Wojna zaostrzyła bardzo „zimną wojnę”, zagroziła światu nową wojną światową i użyciem broni jądrowej, doprowadziła do skrajnego pogorszenia stosunków między Wschodem a Zachodem, a także wpłynęła poważnie na zakłócenie funkcjonowania ONZ. trwały dwa lata. Rozejm zawarty w 1953 ustalił przerwanie działań wojennych, linię demarkacyjną w pobliżu 38 równoleżnika oraz strefę zdemilitaryzowaną. Konflikty Indochińskie: 1945 premier Wietnamu proklamował niepodległość Wietnamu. Ta deklaracja zrywała stosunki z Francją i uchylała jej przywileje. Tymczasem Francja już od początku 1945 rozpoczęła przygotowania do powrotu do Indochin, postanowiono odbudować administrację francuską. We wrześniu w południowej części In. wkroczyły wojska brytyjskie, pomogły one Francuzom zainstalować się i zlikwidować administrację DRW(Demokratycznej Republiki Wietnamu). W części północnej władza należała do DRW. Francja wymogła na rządzie układ w którym Chiny uznały jej suwerenność nad całymi Indochinami, w zamian za co zrzekła się swoich koncesji w Chinach i poczyniła udogodnienia dla Chińczyków zamiesz. Indochiny. Francja uznała niepodległą Republikę Wietnamu jako część Federacji Indochińskiej i Unii Francuskiej, DRW zgodziła się na zluzowanie oddziałów chińskich przez francuskie wojsko. Niezgodnie z konwencją Fran. Utworzyli na południu tzw. Autonomiczna Republikę Kochinchiny. W 1946 rozpoczęły się działania wojenne. Po 1950 armia DRW przejęła inicjatywę, ale dopiero klęska Fran. 1954 przyniosła koniec wojny. Francja zobowiązała się wycofać swoje wojska z Indochin, DRW uznała na razie Państwo Wietnamskie i odwrotnie, ale poprzez powszechne wybory. Nadzór miał nad tym MKNiK. Jednak pod naciskiem USA obalono cesarza i ograniczono działania MKNiK.1964 USA rozpoczęły bombardowania tego państwa i zwiększyły bezpośredni udział na południu. Okrutna wojna przyniosła USA klęskę. W Paryżu 1973 podpisano układ o zakończeniu wojny i przywrócenia pokoju w Wietnamie. Naród Wietnamski doprowadził do zjednoczenia kraju i powstała Socjalistyczna Republika Wietnamu .Zwycięstwo Wietnamskie umożliwiło demokratyzacje Laosu i Kambodży. Konflikty na subkontynencie indyjskim: wypływały z negatywnego stosunku ChRL i Pakistanu do Indii. Chińsko-indyjski konflikt graniczny- 1962 Chińczycy zajęli 14 tys.km² po stronie indyjskiej i okupują go po dziś dzień. Niejednokrotnie dochodziło do starć zbrojnych na tej granicy a Pekin wysuwa roszczenia do innych obszarów indyjskich. Antyindyjski kurs polityki ChRL wynika z obaw, że Indie mogą zahamować realizacje planów hegemonistycznych w Azji. Stosunki indyjsko-pakistanckie- sprawa Kaszmiru. Wybuchała od 1947 kiedy przyłączono tę prowincje do Indii i zapowiedziano plebiscyt, podczas gdy Pakistan ogłosił, że „nie uznaje aneksji Kaszmiru”. Stworzony stan Dżammu i Kaszmiru został objęty z administracją indyjską. Pakistan nie chciał się z tym pogodzić ze względu na dużą liczbę żyjących tam muzułmanów i przeszkadzał zbrojnie nowej administracji. Sprawa została przekazana ONZ i nastąpiło zawieszenie broni i ustalono linie zawieszenia broni. W 1965 wybuchła nowa woj. pakistancko-indyjska o pustynie Rann of Kutch. Dzięki mediacjom podpisano Deklaracje Taszkencką a większość częsć pustyni przyznano Indiom. W 1971 wybuchła 3 wojna. Stosunki między Pakistanem a Bangladeszem zostały znormalizowane w 1974, Pakistan został osłabiony.

Region Pacyfiku

Region Pacyfiku i jego charakterystyka. W ostatnich kilkunastu latach, szczególnie w USA, prognozuje się wzrost roli i rangi państw basenu Pacyfiku. Rzeczywiście, te prognozy zaczynają się spraw­dzać. W końcu XX wieku rośnie siła państw Azji Wschodniej i państw konty­nentu amerykańskiego. Tempo rozwoju Japonii, Chin, tzw. „azjatyckich tygry­sów" (Korea Południowa, Tajlandia, Tajwan, Hongkong, Singapur) z jednej stro­ny i państw Ameryki Północnej i Południowej - z drugiej, potwierdzają tezę o szybkim narastaniu roli państw regionu Pacyfiku w polityce i gospodarce świato­wej. Szczególną uwagę zwraca się na potęgę gospodarczą Japonii i wysokie tem­po rozwoju Chińskiej Republiki Ludowej. Rozważa się pytanie: gdzie znajduje się dziś centrum potęgi gospodarczej, a gdzie są jej peryferie. Obserwuje się dyna­mikę rozwoju wielu państw świata. Jeśli przez wiele lat istniało pojęcie Trzeciego Świata grupującego najsłabiej rozwinięte państwa, to obecnie pojęcie to jest coraz bardziej odległe od swej po­czątkowej treści. Właśnie z państw tej grupy wyłaniają się najszybciej rozwijające się kraje. Tempo rozwoju gospodarki, eksportu, importu, inwestycji, wzrost do­chodu narodowego są wskaźnikiem zmian zachodzących na mapie gospodarczej świata. Międzynarodowy Fundusz Walutowy dokonał obliczeń opartych na rze­czywistej sile nabywczej walut krajowych i ustalił, że na kraje Trzeciego Świata (łącznie z Europą Wschodnią i byłym ZSRR) przypadało w 1990 roku nie 23%, lecz 44% produktu światowego. Wszystkie wyliczenia wskazują, że państwa regionu Pacyfiku rozwijają się szybko. Obok stałej konkurencji i rywalizacji między państwami można zaobserwo­wać zjawisko narastania współpracy w skali globalnej i regionalnej, co ma na celu niedopuszczenie do destabilizacji sytuacji politycznej i gospodarczej. Dąży się do ograniczenia i wygaszenia konfliktów zbrojnych destabilizujących sytu­ację. Zostały wyciągnięte wnioski z doświadczeń minionych wojen, które wska­zują, że taniej i łatwiej jest realizować cele gospodarcze metodami pokojowymi niż militarnymi. Na pewno odnosi się to do Japonii i RFN.Państwa leżące nad Pacyfikiem (USA, Kanada, Japonia, Rosja i Chiny) odgry­wają dużą rolę w świecie i od stanu stosunków między nimi zależy los pokoju i bieg spraw gospodarczych. Zakończenie zimnej wojny stworzyło nowe możliwości współpracy i rozwoju. Otwierają się perspektywy dla państw o dużych rezerwach surowcowych, zasobach siły roboczej, dobrej organizacji gospodarki rynkowej i umiejętności nowoczesnego gospodarowania. Ta tendencja jest już widoczna wśród państw regionu Pacyfiku. Będzie o tym mowa w dalszej części rozdziału.

Charakterystyka geopolityczna Afryki

Charakterystyka geopolityczna regionu. Afryka jest olbrzymim kontynentem. Posiada 30,3 mln km² lodów ziemi i 12% ludności świata. Powierzchnia Afryki stanowi jedną piąta ziemi i jest drugim do co wielkości kontynentem świata, o najszybciej wzrastającej ludności. Obecnie liczy on 650 mln ludzi. Afryka jest kontynentem najmniej ustabilizowanym. Wynika to z zacofania gospodarczego, braku kadr, niedorozwoju oświaty, służby zdrowia, dużego zadłużenia i ogromnego analfabetyzmu - w niektórych krajach dochodzi on do 80-90%.

Kwestie pokoju i bezpieczeństwa w Afryce. W Afryce były kolonie angielski, francuskie, portugalskie, belgijskie, hiszpańskie. Wszystkie imperia kolonialne przestały istnieć, lecz skutki podziałów i panowania kolonialnego odczuwane są do dziś. Co jakiś czas świat alarmowany jest drastycznymi konfliktami wewnętrznymi w którymś z państw afrykańskich. Wojny domowe w Somalii, Rwandzie, Burundi, Mozambiku, Angoli, Sudanie - to tylko niektóre z najgłośniejszych dramatów rozgrywających się w ostatnich latach.

Sytuacja ekonomiczna na kontynencie afrykańskim. Afryka jest wielkim kontynentem, lecz najmniej zurbanizowanym i ustabilizowanym politycznie i gospodarczo. Bardzo złożona jest sytuacja gospodarcza Afryki. Na kontynencie działa Afrykańska Komisja Gospodarcza ONZ (ECA). To ona patronowała powstaniu związków gospodarczych między państwami subregionów Afryki: 13 państw subregionu wschodnioafrykańskiego, 6 państw północno i środkowoafrykańskich, 14 - zachodnioafrykańskich. Duża grupa państw posiada status stowarzyszenia EWG. Afrykę ponadto nęka wielkie, liczące 285 mld dolarów zadłużenie, nieurodzaje i susza. Pomoc zachodnia jest niewystarczająca i niewłaściwie ukierunkowana. Ciężkim brzemię państw afrykańskich są wysokie wydatki wojskowe. Pogłębiają one nędze i zwiększają zacofanie. Na dodatek w Afryce występuje największy wskaźnik zgonów, zwłaszcza dzieci, powstałych na skutek głodu.

Problemy cywilizacyjne Największe problemy Afryka to przede wszystkim głód, susza, brak kadry nauczycielskie, bo ponad 90% ludności Afryki nie umie czytać ani pisać. Poza tym występuje tam brak stabilizacji władzy państwowej. Do dnia dzisiejszego występują tam zamieszki związane ze zdobyciem miejsc w parlamencie. Do tego dochodzi jeszcze bardzo duży procent ludzi, którzy żyją w korupcji. Jak dotąd Afryka nie posiada stabilnej gospodarki, która mogła by wyżywić ludność Afryki. Występuje tam również zacofanie pod względem ekonomicznym - związane z produkcją żywności, ubrań itp.

Procesy integracyjne ich efekty. W Afryce można było spotkać idee panafrykanizmu propagującego geograficzną, ekonomiczną i kulturową wspólnotę Afryki. Panafrykanizm nie był kierunkiem ideowo jednolitym. W kwietniu 1958 roku odbyła się Akrze I konferencja 7 niepodległych państw Afryki, w której wzięły udział: Etiopia, Liberia, Maroko, Egipt, Sudan, Tunezja, Ghana. Powołała ona do życia „Grupę Afrykańską ONZ”. W kwietniu 1960 roku w Addis-Abebie odbyła się II konferencja Niepodległych Państw Afrykańskich a 25 maja 1963 roku 39 państw podpisało Kartę Organizację Jedności Afrykańskiej. Obecnie członkami OJA są wszystkie państwa afrykańskie oraz od 1982 roku Demokratyczna Republika Sahary - na jej czele stoi ruch wyzwoleńczy Polisario. Na znak protestu na to przyjęcie Maroko wystąpiło z OJA. Celami jej są: umacnianie jedności i solidarności państw afrykańskich; koordynowanie i pogłębianie współpracy gospodarczej; obrona suwerenności; integralność i obrona terytorialna popieranie współpracy w duchu Karty Narodów Zjednoczonych i Deklaracji Praw Człowieka

OJA jest organizacją regionalną , stanowiącą cześć sytemu bezpieczeństwa ONZ

Wspólnota Niepodległych Państw - geneza, rozwój, rola

Wspólnota Niepodległych Państw, WNP, Sodrużestwo Niezawisimych Gosudarstw, SNG, związek gospodarczo-polityczno-wojskowy Rosji oraz początkowo 10 byłych republik związkowych ZSRR, zbliżony w swej formie do konfederacji.

WNP powstała na skutek rozpadu ZSRR, zapoczątkowanego ogłoszeniem tzw. deklaracji suwerenności przez Estonię (16 listopada 1988), a następnie przez pozostałe republiki bałtyckie: Jednocześnie postępował proces rzeczywistego rozpadu ZSRR - wiosną 1990 republiki nadbałtyckie proklamowały niepodległość.. Formalnie ZSRR nadal funkcjonował jako podmiot stosunków międzynarodowych.

W 1991 na IX Nadzwyczajnym Zjeździe Deputowanych ZSRR M.S. Gorbaczow i przywódcy 10 republik związkowych złożyli oświadczenie o zamiarze powołania związku suwerennych państw w formie konfederacji, z prawem każdego państwa do indywidualnego określenia zasad swego udziału w przyszłym związku.

18 października 1991 8 republik (Armenia, Białoruś, Kazachstan, Kirgistan, Rosja, Tadżykistan, Turkmenistan i Uzbekistan) podpisało Układ o Wspólnocie Gospodarczej, do którego przystąpiły także Ukraina i Mołdawia (listopad 1991). 8 grudnia 1991 prezydenci Rosji (B.N. Jelcyn) i Ukrainy (Ł. Krawczuk) oraz przewodniczący Rady Najwyższej Białorusi (Sz. Szuszkiewicz) podpisali umowę o rozpadzie ZSRR i utworzeniu WNP.

Formalne podpisanie układu o powołaniu WNP miało miejsce w Ałma Acie 21 grudnia 1991. Układ sygnowali przywódcy 11 republik (Azerbejdżanu, Armenii, Białorusi, Kazachstanu, Kirgistanu, Mołdawii, Rosji, Tadżykistanu, Turkmenistanu, Ukrainy i Uzbekistanu). 22 października 1993 do WNP przystąpiła także Gruzja. Siedzibą stałego sekretariatu WNP jest Mińsk.

Podstawowym czynnikiem spajającym państwa-sygnatariuszy są porozumienia gospodarcze oraz dotyczące problemów bezpieczeństwa, z dominującą rolą Federacji Rosyjskiej. Powołano szereg instytucji WNP, np. Radę ds. Energii Elektrycznej, Trybunał Gospodarczy, ale odgrywają one niewielką rolę. Wspólnota jest tworem słabym, ulega dalszym zmianom, np. w 1994 pojawił się projekt przekształcenia jej w Unię Euroazjatycką.

17. Postęp naukowo-techniczny a stosunki międzynarodowe.

Pod jego wpływem wyłoniły się nowe dziedziny współpracy międzynarodowej. Powstały też nowe działy prawa międzynarodowego regulujące współpracę i organizacje międzynarodowe, które ją koordynują. Rozszerzył się przestrzenny zasięg sm , obecnie dotyczą obszarów, które niegdyś były poza zasięgiem działań człowieka. Współpracy wymagają te zjawiska niepożądane, jak uprowadzenia samolotów, terroryzm międzynarodowy, handel narkotykami na skalę międzynarodową. Postęp naukowo-techniczny wmusza tez zmiany w formach stosunków między państwami, np. rozwój środków transportu. Bezpośrednie połączenia telekomunikacyjne między stolicami dają głowom państw możliwość wymiany poglądów w sytuacjach wymagających szybkiej reakcji. Postęp naukowo-techniczny rodzi tez

niebezpieczeństwo związane ze sposobami wykorzystania jego owoców. Wpływ tego postępu na sposoby prowadzenia wojny jest widoczny w ostatnim stuleciu zwłaszcza w zwielokrotnieniu siły rażenia.

19. Rola ideologii w stosunkach międzynarodowych.

U podłoża tego czynnika tkwią struktury społeczno-ustrojowe, ich zróżnicowanie w zależności od systemu ideologicznego oraz przynależność do odmiennych systemów światowych. Rezultatem są różnice w postrzeganiu zjawisk i procesów międzynarodowych, ścieranie się koncepcji i programów działań dotyczących sposobów realizacji nowego

międzynarodowego ładu politycznego, ekonomicznego, społecznego, kulturalnego i informacyjnego. Jednym z przejawów wpływu uwarunkowań ideologicznych na sm był rozwój światowego procesu rewolucyjnego i zmieniający się w efekcie międzynarodowy układ sił. Znajdował on odbicie w pluralizmie ustrojowym świata. Upadek komunizmu pod koniec lat 80. ograniczył rolę ideologii w polityce i sm. Zwycięska okaza³a się liberalno- demokratyczna ideologia bogatego Zachodu, która jednak jest powaSnie kontestowana przez nowe, totalistyczne koncepcje ładu społecznego, głównie w Azji i na Bliskim Wschodzie.

55. Gospodarka światowa i jej struktura

Przez gospodarkę światową można rozumieć zbiorowość różnorodnych organizmów oraz instytucji funkcjonujących za równo na poziomach krajowych i na szczeblu międzynarodowym. Gospodarka światowa może być ujmowana wyłącznie dynamicznie tzn. jako pewien system znajdujący się w stałym ruchu i rozwoju, ponieważ tworzące ją elementy

ulegają nieustannym przemianą. Gospodarka światowa jest więc kategorią ekonomiczna mającą charakter dynamiczny.

Podmioty wspó³czesnej gospodarki światowej. Z definicji gospodarki światowej wynika że

głównymi podmiotami są lub mogą być przedsiębiorstwa narodowe (krajowe), które s uznawane za podstawowy podmiot gospodarki światowej. Przedsiębiorstwo narodowe staje się podmiotem gospodarki światowej tylko wówczas gdy w związku ze swoją działalnością gospodarczą nawiązuje i utrzymuje stosunki gospodarcze z innymi podmiotami gospodarki światowej. Dla wspó³czesnej gospodarki rynkowej sytuacją typową jest to, Se coraz więcej

przedsiębiorstw narodowych w celu rozwinięcia działalności i normalnego funkcjonowania musi wchodzić w różno narodowe powiązania z innymi podmiotami gospodarki światowej. Kolejnym podmiotem gospodarki światowej są przedsiębiorstwa międzynarodowe zwane najczęściej korporacjami między narodowymi są to przedsiębiorstwa prowadzące działalność gospodarczą o zasięgu międzynarodowym orz posiadające w związku z tym filie

zagraniczne. Korporacje trans narodowe powstają i rozwijają się przede wszystkim dzięki bezpośrednim inwestycją zagranicznym. Przez inwestycje zagraniczne rozumie się lokowanie kapitału zagranicą w celu uzyskania bezpośredniego wpływu na działalność przedsiębiorstwa zagranicznego. Gospodarki narodowe poszczególnych krajów wraz z instytucją państwa są uważane za ważny podmiot gospodarki światowej. Gospodarka narodowa stanowi pewnego rodzaju

strukturę w której sumuje się jakby działalność gospodarczą przedsiębiorstw krajowych a także tych korporacji trans narodowych, które włączyły dana gospodarkę narodową bądź jej określone działy w sfere swojego działania.

Między narodowe ugrupowania integracyjne są stosunkowo nowymi podmiotami gospodarki światowej. Pojawiły się one bowiem w okresie ostatnich 50- 60 lat. Przez międzynarodowe ugrupowania integracyjne należy rozumieć wyraźnie wyróżniające się na tle otoczenia, względnie jednolity, nowy organizm gospodarczy obejmujący 2 lub więcej krajów.

Ugrupowania integracyjne mogą mieć charakter:

- formalny tzn. mogą mieć postać międzynarodowego porozumienia lub organizacji

gospodarczej bądź integracyjnej

- mogą mieć charakter nieformalny.

Między narodowe organizacje gospodarcze wywierają wpływ na mechanizm między narodowej współpracy gospodarczej, spe³niają w gospodarce światowej przede wszystkim funkcje regulacyjne, które polegają na ustalaniu pewnych wzorców czy norm postępowania. Kolejna funkcją jest funkcja kontrolna czyli nadzorowanie czy przeprowadzanie inspekcji.

Regionalna struktura współczesnej gospodarki światowej. W zależności od przyjętego kryterium lub kryteriów a także instytucji czy organizacji międzynarodowej określające kryteria podziału np. (ONZ, Bank Światowy, MFW, WTO) podporządkowania konkretnych krajów do określonej grupy, może być jednak w poszczególnych klasyfikacjach różne.

Najczęściej spotykanym podzia³em krajów charakteryzującym tzw. Regionalna strukturę

współczesnej gospodarki światowej jest to podzia³ na 3 gr. :

- kraje rozwinięte gospodarczo

- kraje rozwijające

- kraje transformujące się.

56. Handel międzynarodowy i jego znaczenie

I. Pojęcie i historia handlu międzynarodowego:

Handel międzynarodowy jest najstarszą i najważniejszą formą więzi ekonomicznych jakie wykształciły się między krajami; jego wspólna cechą jest to, że realizuje się on na wolnym rynku w sposób bezpośredni między producentami dobra a ich nabywcami lub z udziałem pośredników Handel międzynarodowy istniał już w Starożytności, ale nie mia³ zbyt dużego zasięgu ze względu na brak technicznych możliwości. Na szeroką skalę importowano zboże i drewno,

o czym świadczy prawie całkowite wylesienie wybrzeża M. Śródziemnego. Także w Średniowieczu istniały duże obroty drewnem i zbożem np. w ramach tzw. handlu bałtyckiego. Przełom w handlu międzynarodowym nastąpi³ wraz z rewolucją przemys³ową i pojawieniem się maszyny parowej oraz telegrafu. Dzięki osiągnięciom technicznym można handlować z

partnerami bardzo od siebie oddalonymi.

II. Formy handlu międzynarodowego:

1. Import - przywóz dóbr z zagranicy w celu wykorzystania ich na rynku wewnętrznym;

uzależnienie od importu zależy od:

a) braku produkcji w kraju importującym

b) występowania międzynarodowych różnic kosztów i cen produktów

c) zróżnicowania produktów i preferencji konsumentów oraz inwestorów

Rodzaje importu:

a) bezpośredni:

- stosowany w przypadku surowców i po³fabryków

- daje możliwość dysponowania przez d³uSszy okres duSymi ilościami produktów, zapewnia

stały przep³yw materia³ów

- gwarantuje bezpośredni kontakt z dostawcą

- wymaga większego zaangaSowania kapita³owego

b) pośredni:

- dokonywany nieregularnie lub w ma³ych ilościach

- uzyskuje się korzystniejsze ceny przez masowe zakupy przez firmy handlu

międzynarodowego

- zachodzi konieczność przystosowania importowanych produktów do wymagań odbiorców

2. Eksport - wywóz za granicę gotowych dóbr pochodzenia krajowego lub w znacznym

stopniu przetworzonych w kraju w wyniku dokonania ich sprzedaży; przyczyny eksportu:

- dysponowanie produktami przy ich niedostatku w innych krajach

- występowanie róSnic kosztów i cen w ujęciu międzynarodowym

- efekt strategii przedsiębiorstw, uwzględniającej popyt wynikający ze zróżnicowania

produktów oraz preferencji konsumentów

Transakcje eksportowe dokonywane są bezpośrednio między producentami a

odbiorcami lub przez pośrednika w handlu międzynarodowym, którym są wyspecjalizowane

przedsiębiorstwa. Lepszą sytucję daje eksport pośredni, gdy:

- producent jest firmą średniej wielkości

- wymagana jest znajomość sieci sprzedaży oraz transportu w krajach importu

- istnieje ryzyko b³ędnych informacji o popycie na produkt przedsiębiorstwa wytwórcy

- eksport ma charakter dostaw niewielkich lub nieregularnych

- realizowana jest strategia kapita³ooszczędna, rezygnująca z nak³adów na dystrybucję oraz

sk³adowanie

3. Handel tranzytowy - dokonywany jest jedynie za pośrednictwem firmy tranzytowej,

znajdującej sie w kraju trzecim, możliwość taka zachodzi, gdy:

- ze względów politycznych utrudniony jest bezpośredni handel z określonym krajem

- występują bariery lub preferencje handlowe

- mamy do czynienia z nieznajomością określonego rynku

III. Znaczenie handlu międzynarodowego dla gospodarek różnych krajów jest zróżnicowane;

można wyróżnić 2 przyczyny tego stanu:

a) większe znaczenie rynku zagranicznego jest w krajach małych niż dużych, ponieważ w

ma³ych krajach producenci nie mogą osiągnąć optymalnej skali produkcji, wytwarzając

produkty na rynek swego kraju (np. Szwecja), natomiast w dużych krajach rodzimy rynek jest

dużo większy i sprzedaż na w³asny rynek ma większe znaczenie niż eksport (np. USA)

b) większe kraje mogą w większym stopniu zaspokoić swoje potrzeby surowcowe i rolne ze

względu na posiadany obszar

57. Międzynarodowy rynek finansowy.

Międzynarodowy rynek finansowy jest miejscem przedstawiania ofert kupna i sprzedaży instrumentów finansowych oraz zawierania transakcji i ich realizacji. Istotą transakcji rynku finansowego jest zamiana pieniądza na instrument o wyższej dochodowości. ale mniejszej płynności w przypadku zakupu instrumentu (lub odwrotnie w przypadku sprzedaży). Z

międzynarodowym rynkiem finansowym mamy do czynienia wówczas, gdy strony zawierające transakcje, czyli uczestnicy rynku, mają swoje siedziby w różnych krajach. Rynek ten jest elementem wchodzącym w skład międzynarodowego systemu finansowego. Instrumentem rynku finansowego może być papierem wartościowym o dwojakim charakterze z punktu widzenia kwestii w³asnościowej. Instrument finansowy o charakterze udziałowym

nadaje w³aścicielowi prawo do współwłasności majątku. Tym samym posiadacz tego dokumentu może pobierać korzyści majątkowe z tytu³u wzrostu wartości majątku, w który dokonał inwestycji, w postaci przyk³adowo dywidend. Wśród tych instrumentów finansowych obok akcji można wymienić kwity depozytowe.

Drugim rodzajem instrumentów finansowych są instrumenty o charakterze wierzycielskim, których istotą jest charakter dłużny. Oznacza to, iż emitent tego rodzaju instrumentów zaciągnął dług, zobligowując się jednocześnie do za³oSonego z góry terminu wykupu. Instrumentami wierzycielskimi są obligacje, weksle, certyfikaty depozytowe,

krótkoterminowe papiery dłużne, depozyty bankowe.

Funkcje MRF:

Rynek finansowy umożliwia przepływ środków finansowych od podmiotów mających nadwyżki oraz szukających sposobów, aby je korzystnie zagospodarować, do podmiotów chcących pozyskać środki w celu sfinansowania działalności bieżącej i inwestycyjnej. Innymi słowy, w rynku finansowym uczestniczą ci, którzy potrzebują pożyczyć pieniądze, i ci, którzy chcą je korzystnie ulokować. Pierwsi są źródłem popytu na pieniądz i kapita³, drudzy zaś - źródłem podaży pieniądza i kapitału (będziemy ich dalej nazywać inwestorami finansowymi). Uczestnikami rynku są gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa, banki, inwestorzy instytucjonalni (np. fundusze emerytalne, towarzystwa ubezpieczeniowe, fundusze powiernicze) i instytucje publiczne. Korzystają oni z pomocy pośredników, którymi są banki

komercyjne i inwestycyjne. MRF umożliwia większą podaż kapitału, wynikającą z tego, że liczba inwestorów finansowych nie ogranicza się do rezydentów jednego kraju. Dzięki MRF łatwiejsze staje się finansowanie przedsięwzięć, dla których krajowy rynek finansowy jest zbyt płytki. Pojawienie się na nim firmy poszukującej dużych środków, np. na projekt infrastrukturalny, mogłoby drastycznie podnieść cenę kapitału dla innych przedsiębiorstw, utrudniając rozwój gospodarki; możliwe jest również, Se ograniczona podaż kapitału nie wystarczyłaby do sfinansowania inwestycji. Bariera ta dotyczy zwłaszcza krajów słabiej rozwiniętych, mających niewielkie zasoby oszczędności. Międzynarodowy rynek finansowy zapewnia również bardziej urozmaiconą strukturę podaży aktywów, ponieważ preferencje

płynności na poszczególnych rynkach krajowych układają się różnie.

Podział rynków finansowych:

Istnieje kilka kryteriów podziału rynków finansowych. Najpopularniejsze z nich jest związane z rodzajem instrumentów, będących przedmiotem obrotu, oraz datą ich realizacji. Kryterium to dotyczy cech instrumentów finansowych, tj. ich natury oraz specyfiki. Na tej podstawie rynek finansowy można podzielić na:

rynek pieniężny,

rynek kapitałowy,

rynek depozytowo-kredytowy,

rynek pochodnych instrumentów finansowych

Innym podzia³ wynika z rodzaju kontrahenta. Na tej podstawie rynek można podzielić na dwa

rodzaje: na rynek pierwotny oraz rynek wtórny. Cechą rynku pierwotnego jest fakt, że dany

instrument finansowy po raz pierwszy staje się przedmiotem transakcji. Natomiast rynek

wtórny dotyczy obrotu instrumentami, które stały się przedmiotem obrotu na rynku

pierwotnym.

Kolejnym kryterium podziału rynku finansowego jest kryterium rozmieszczenia

geograficznego, które pozwala wyodrębnić rynki o zasięgu:

l) globalnym (ogólnoświatowym),

2) regionalnym (np. rynek europejski, azjatycki, amerykański),

3) narodowym (rynki poszczególnych krajów).

Ze względu na moment rozliczania transakcji można dokonać podzia³u rynków finansowych na:

l) rynek transakcji natychmiastowych,

2) rynek transakcji terminowych

Kolejnym kryterium podziału rynków finansowych jest kryterium formy organizacyjnej.

Pozwala ono wyodrębnić:

l) rynek giełdowy,

2) rynek pozagiełdowy (OTC), prowadzony między instytucjami finansowymi bez

pośrednictwa gie³dy.

Uczestnicy międzynarodowego rynku finansowego:

Uczestnikami międzynarodowego rynku finansowego są podmioty, które oferują instrumenty finansowe (czyli tworzą stronę podażową rynku), oraz podmioty, które występują w roli nabywcy (strona popytowa). Uczestnikami są zatem: banki centralne, międzynarodowe organizacje finansowe, rządy państw, podmioty gospodarcze, niebankowe instytucje

finansowe, podmioty bankowe oraz inwestorzy indywidualni. Nie każdy jednak z tych podmiotów ma jednakowo szeroki dostęp do rynku finansowego. Przykładem jest ostatnia z wymienionych grup, która może funkcjonować na międzynarodowym rynku finansowym głównie dzięki pośrednictwu instytucji finansowych dzia³ających w ich imieniu.

Banki centralne uczestniczą w międzynarodowym rynku finansowym w sposób

szczególny. Pełnią one bowiem cztery zasadnicze funkcjel3:

1) są bankami państwa - utrzymują fundusze skarbu państwa i realizują wydatki państwowe,

obsługują dług publiczny

2) są bankami banków - przyjmują rezerwy gotówkowe banków komercyjnych, udzielają im

pożyczek, emitują pieniądz gotówkowy;

3) utrzymują rezerwy walutowe kraju;

4) regulują kurs waluty krajowej na rynku walutowym.

Kryzys walutowy polega na utracie zaufania rynków finansowych do danej waluty,

przejawiającej się nagłą i masową wyprzedażą, zwaną atakiem spekulacyjnym, która

najczęściej powoduje gwałtowny spadek jej kursu. W ślad za wycofywaniem kapita³ów za

granicę może się pojawić kryzys monetarny (w postaci radykalnego podniesienia stóp

procentowych i zmniejszenia obiegu pieniężnego), kryzys bankowy (w postaci

niewyp³acalności banków) i kryzys gie³dowy (w postaci za³amania się cen akcji). Kryzys

zad³uSeniowy można też uznać za następstwo walutowego

Przyk³ady kryzysów walutowych:

Kryzys brytyjski (1992 r.): wykorzystać G. Soros, znany finansista pochodzenia węgierskiego. Jesienią 1992 r. jego fundusz inwestycyjny Quantum rozpoczą³ sprzedaż pożyczonych w bankach komercyjnych 15 mld GBP w zamian za marki niemieckie. Inni inwestorzy, wiedzeni "stadnym instynktem", również pozbywali się waluty brytyjskiej. Bank

Anglii sprzedał w jej obronie 44 mld DM i po kilku tygodniach zaprzesta³ interwencji, uznając ją za zbyt kosztowną· Kurs funta up³ynniono i wycofano z ESW. Sytuacja na rynku walutowym wróci³a do równowagi, ale funt kosztowa³ już tylko 2 DM zamiast 2,80 DM

Kryzys rosyjski(1998): Kryzys walutowy w Rosji należy do kryzysów pierwszego typu. Spowodowa³y go zaniedbania rosyjskiej transformacji: banki podejmowały nadmierne ryzyko, zaciągając kredyty dewizowe, bo liczyły na pomoc rządu w razie trudności; z Rosji nie legalnymi kanałami wyciekały miliardy dolarów; rząd beztrosko zwiększa³ deficyt

budżetowy; prywatyzacja mia³a formalny charakter; tworzono odgórnie nieefektywne konglomeraty finansowo-przemys³owe, które mia³y u³atwiać państwu sterowanie gospodarką, itd. K1yzys uda³o się zażegnać dzięki korzystnym okolicznościom zewnętrznym - ożywienie w gospodarce światowej i wzrost cen ropy naftowej przyczyni³y się do zwiększenia eksportu, co w połączeniu z deprecjacją rubla zwiększy³o wpływy budżetu.

Kryzys azjatycki (1997-1998): W roku 1997 uczestnicy międzynarodowych rynków finansowych uświadomili sobie, Se sytuacja gospodarek krajów Azji Południowo-Wschodniej nie przedstawia się tak korzystnie, jak sądzono do tej pory, i że ich waluty (w większości powiązane z dolarem) są przewartościowane. Niepokój zaczął się w po³owie roku, gdy pod

wpływem ataku spekulacyjnego bank centralny Tajlandii upłynnił kurs bahta, który stracił prawie po³owę wartości w ciągu kolejnych 6 miesięcy. Kryzys zaczął się rozszerzać na inne kraje i to samo wkrótce uczyniły banki centralne Malezji, Filipin, Indonezji oraz Korei Po³udniowej, Szczególnie dotkliwa była deprecjacja indonezyjskiej rupii - od października

1997 r. do stycznia 1998 r. jej wartość spadła z 3600 do 17000 za I USDI6. Kryzys azjatycki zalicza się do kryzysu typu eldektycznego. Wywo³a³y go zarówno przyczyny wewnętrzne, jak i niekorzystne okoliczności zewnętrzne. Kryzys uda³o się zażegnać dzięki dużej pomocy kredytowej MFW. Jego skutki by³y daleko idące - ucierpiała również Japonia, przeżywająca ogromne trudności przez ca³ą dekadę lat 90. XX wieku. Kryzys uświadomi³ politykom i

uczestnikom rynku, jak ogromne znaczenie dla stabilności waluty ma, oprócz polityki

pieniężnej i fiskalnej, jakość zarządzania w skali mikro.

58. Transatlantyzm i trilateralizm jako podstawa działania instytucji Zachodu i Północy.

Transaltlantyzm- inaczej idea transatlantycka, to koncepcja wspólnego działania Europy

Zachodniej i USA. Wywodzi się z systemu wspólnych wartości. Zachodu w sferze polityczno-wojskowej i bezpieczeństwa oraz ekonomicznej, do obrony których strony się zobowiązały. Wyrazem takiego współdziałania jest pojęcie wspólnoty atlantyckiej. Po raz pierwszy idea ta zosta³a zawarta w przemówieniu sekretarza USA J.Byrnesa z 1946 roku.,

twierdził on, że pokój i bezpieczeństwo w Europie jest uzależnione od polityczno-wojskowej

obecności USA, która jest też niezbędna do obrony demokracji i zjednoczenia Niemiec.

Wyrazem transatlantyckiej solidarności były: Plan Marshalla, poparcie USA dla integracji europejskiej, utworzenie w 1949 r NATO, stopniowe włączenie Niemiec do instytucji Zachodu. Po zimnej wojnie na nowo sformułowano idee transatlantyzmu. W związku z tym , Se USA nie mogły zaakceptować niestabilność Europy włączyły się w dwie wojny

europejskie oraz wydały ponad 1 bln dolarów na zapewnienie Europie bezpieczeństwa w czasie zimnej wojny. USA potrzebują sojuszników, aby odgrywać bardziej efektywną role globalną o sprostać nowym wyzwaniom międzynarodowego bezpieczeństwa. Przez to mogą maksymalizować wpływy Zachodu i oszczędzać w³asne zasoby.

20.11.1990 Paryż, transatlantycka deklaracja USA i Unii Europejskiej. Cele:

- wspieranie demokracji, rządów prawa i praw człowieka oraz postępu spo³ecznego w skali

światowej

- zapewnienie pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego

- wspieranie wzrostu gospodarczego i tworzenie stabilnej gospodarki światowej

zapewniającej osiąganie celów socjalnych i gwarantującej stabilność międzynarodową

- promowanie zasad gospodarki rynkowej i wielostronnego systemu handlowego

- pomoc państwom rozwijającym się

- wspieranie reform w państwach Europy Zachodniej i Wschodniej,

Trilateralizm- w latach 90 w sferze ekonomicznej , polityczno-wojskowej ujawnił się proces różnicowania systemu zachodniego. Wyraża się to w regionalizacji, czyli wyodrębnianiu się trzech bloków handlowo-ekonomicznych, lub trzech centrów oddzia³ywania skupionych wokół USA, Unii Europejskiej i Japonii. Wspó³praca i rywalizacja tych ośrodków określana jest mianem trilateralizmu.

I biegun- Unia Europejska

Połączony potencjał gospodarczy wszystkich państw dorównuje USA. Uwzględniając kryteria

jakościowe: wydajność pracy, innowacyjność, liberalizacja i swoboda działalności

gospodarczej, stwierdza się , że UE pozostaje w tyle za USA. Aby przezwycięSyć przeszkody

w UE przystąpiono do tworzenia Jednolitego Rynku Europejskiego i Unii Walutowej

II biegun -USA

Dysponuje przewagą we wszystkich dziedzinach stosunków międzynarodowych. Sprawują

przywódczą, hegemonistyczną rolę w świecie, są gwarantem bezpieczeństwa

międzynarodowego oraz stabilności i rozwoju gospodarki światowej. W sferze politycznowojskowej

popierały tworzenie regionalnych sojuszy wojskowych, w sferze ekonomicznej

by³y temu przeciwne, preferowa³y rozwiązania globalne.

Przystąpiły do tworzenia regionalnego ugrupowania na kontynencie północnoamerykańskim:

- 1989 porozumienie o wolnym handlu USA Kanady - zniesienie w ciągu 10 lat barier w

handlu wzajemnym

- 1992 z inicjatywy Busha USA i Kanda podpisały z Meksykiem Północnoamerykański Układ

Wolnego Handlu, przewidywa³ zniesienie w ciągu 15 lat ograniczeń w handlu wzajemnym

oraz integrację gospodarki Meksyku z północnoamerykańską

- 1994 USA zaproponowa³y utworzenie Strefy Wolnego Handlu Ameryk obejmującej

gospodarki Zachodniej Hemisfery

III biegun- Japonia i inne gospodarki OECD w regionie Azji i Pacyfiku (USA, Kanada, Meksyk, Nowa Zelandia, Australia, Republika Korei). Region ten staje się światowym centrum aktywności ekonomicznej, wynika to z efektu dynamiki rozwojowej Japonii, Korei i innych gospodarek Azji Wschodniej z dojrza³ymi technologicznie gospodarkami Zachodu

obecnymi w tym regionie. Poziom współzaleSności między tymi gospodarkami jest wyjątkowo wysoki. Dotyczy to głównie USA i Japonii. Ma to znaczenie dla kształtowania się trójbiegunowej struktury systemu zachodniego, gdyż połączone zasoby finansowe, technologiczne i produkcyjne obydwu gospodarek sprawiają, że istotą tego procesu jest

współdziałanie USA i Japonii w sferze ekonomicznej i polityczno-wojskowej. Współczesne

znaczenie współpracy trójstronne w ramach systemy zachodniego jest następujące:

- zapobieganie niepotrzebnym i kosztownym w sensie ekonomicznym i politycznym sporom

- uzgadnianie podejścia do poszczególnych problemów i państw

- utrzymanie spójności Zachodu przez większe zrozumienie specyfiki oraz istoty polityki i

strategii każdej ze stron

- zakotwiczenie USA jako ważnego komponentu równowagi si³ w Europie oraz regionie Azji

i Pacyfiku

- zapewnienie większego wp³ywu USA i Europy Zachodniej w regionie Azji Wschodniej w

obliczu rosnącej si³y ChRL.

70. Rola Unii Europejskiej w stosunkach międzynarodowych.

Role UE:

-przyjaciel - wróg - rola zdecydowanego wroga ma w zasadzie modelowy charakter , gdyż

realizowana jest bardzo rzadko ,rola przyjaciela realizowana jest o wiele częściej ,

przyk³adem są pod każdym względem bardzo bliskie więzi łączące ją z postkomunistycznymi

demokracjami w Europie Środkowo Wschodniej. Wobec których UE odgrywa rolę swoistego

opiekuna i promotora rozwoju politycznego , ekonomicznego .

- sojusznik - przeciwnik - roli sojusznika opiera się na zinstytucjonalizowanych więziach

sojuszniczych , m.in. w rodzaju różnego typu umów stowarzyszeniowych . Natomiast

przyk³adu odgrywania przez UE roli przeciwnika polityczno - militarnego dostarczają relacje

z by³ym blokiem komunistycznym .

- pomagający - hegemon - mogą one obejmować ogół wzajemnych relacji z danym

uczestnikiem SM , chociaż mają silne konotacje ekonomiczne , zw³aszcza w odniesieniu do

roli pomagającego .

- wspó³pracownik - rywal -- rywal odnosi się przede wszystkim do sfery politycznej i w

określonej mierze także do militarnej .W jej ramach UE może występować jako uczestnik

SM charakteryzujący się skłonnością do działania pokojowego oraz opartego na dialogu i

wspó³pracy. W sytuacji jednak kiedy stosunki te nie opierają się na zasadach wzajemnie

korzystnej współpracy , lecz charakteryzują się dążeniami obydwu stron do osiągnięcia mniej

lub bardziej sprzecznych celów pojawia się rywalizacja .

- partner - konkurent - pierwsza z nich występuje bardzo często w odniesieniu do większości

uczestników SM, z którymi UE utrzymuje kontakty . Z rolą zdecydowanego konkurenta

mamy natomiast do czynienia , gdy w grę wchodzi ostry konflikt interesów ekonomicznych.

73. Procesy integracyjne Azji

Miniony wiek XX nazywany był wiekiem Ameryki. Wiek XXI zapowiadano od lat jako wiek Azji, lub szerzej- Pacyfiku. Takie przypuszczenia powodują, że coraz więcej ekonomistów interesuje się regionami, które zaliczano w ostatnich dekadach (do wiosny 1997r, tj. do wybuchu kryzysu finansowego) do najbardziej dynamicznych pod względem rozwoju

gospodarczego. Takimi obszarami są niewątpliwie kraje Po³udniowo- Wschodniej Azji,

„Tygrysy” pierwszej i drugiej generacji.

1. STOWARZYSZENIE NARODÓW AZJI PO£UDNIOWO- WSCHODNIEJ

(ASEAN- Association of South- East Asian Nations)- zosta³o utworzone 8.08.1967r. na mocy Deklaracji Z Bangkoku, którą podpisały: Indonezja, Malezja, Tajlandia, Filipiny i Singapur. W 1984r. do stowarzyszenia przystąpiło Brunei, w 1995r.- Wietnam, w 1997r.- Laos i Myanmar, a w 1999r.- Kambodża. Obserwatorem jest Papua nowa Gwinea, a statusem

specjalnych dysponuje Korea Południowa

Do celów stowarzyszenia należą: poprawa dynamiki wzrostu gospodarczego i rozwoju społecznego, promowanie pokoju i stabilizacji w regionie oraz współpracy między państwami regionu dla osiągnięcia wspólnych celów gospodarczych, społecznych oraz w obrębie kultury i nauki, a także utworzenie Strefy Wolnego Handlu (AFTA) do 2015r. Strefa jest realizowana przez stopniową redukcje taryfowych i pozataryfowych barier handlowych w regionie. Najwyższym organem decyzyjnym jest zwo³ywana co roku Konferencja na szycie szefów państw i rządów. Głównym jej zadaniem jest wyznaczanie kierunków współpracy i wspólnej polityki ugrupowania. Innym ważnym organem jest Doroczne Spotkanie Ministrów Spraw Zagranicznych (Konferencja ministrów). Działalność ugrupowania leży w rękach Sta³ego

Komitetu, którego spotkanie odbywają się 3-5 razy do roku i który składa się z ministra spraw zagranicznych pełniącego rolę gospodarza oraz piątki ambasadorów. Sprawami bieżącymi zajmuje się Sekretariat, utworzony w 1976r., z siedzibą w Dżakarcie, na którego czele stoi Sekretarz Generalny zmieniający się co 2 lata. Dodatkowo działają też stałe komitety

wyspecjalizowane pełniące funkcje doradcze i sekretariaty narodowe. Decyzje wymagają jednomyślności. Występuje zasada rotacji kierownictwa ważnych organów oraz miejsca obrad. Państwa k³adą duży nacisk na mechanizmy dochodzenia do kompromisu; preferują promowanie interesów grupowych nad jednostkowymi. Efekty

współpracy mają mieć charakter długofalowy niż doraźny; działania integracyjne są powolne, ale systematyczne. Do metod działania zaliczane są: niekonfronatacyjna postawa, uwzględnianie racji innych, świadome powstrzymywanie się od wywierania wpływu, wykazywanie cierpliwości, świadome samoograniczenie się, mediacje, traktowanie różnic

jako naturalnych oraz przestrzeganie zasady niemieszania się w sprawy wewnętrzne członków.

2. WSPÓŁPRACA GOSPODARCZA AZJI I PACYFIKU (APEC- Asian Pacific

Economic Cooperation)- układ o Współpracy został zawarty w 1989r. w odpowiedzi na rosnącą współzaleSność między gospodarkami Azji Wschodniej i obu Ameryk. Członkowie, to dziś 21 gospodarek, ponieważ przyjęto formułę, Se członkami nie są państwa a gospodarki: Australia, Nowa Zelandia, Korea Południowa, Japonia, USA, Kanada, Malezja,

Filipiny, Indonezja, Brunei, Tajlandia, Singapur, ChRL, Tajwan, Hongkong, Meksyk, Chile, Papua nowa Gwinea, Wietnam, Rosja i Peru. Celem organizacji jest: dynamizacja rozwoju gospodarczego oraz wzmocnienie poczucia

jedności regionu Azji i Pacyfiku. Państwa APEC mają 47- procentowy udział w światowym handlu, a połączony produkt narodowy to ok. 18 bln dolarów. Zadaniem APEC jest promocja wolnego handlu i usuwanie przeszkód w przepływi towarów i kapitału. Cechy charakterystyczne ugrupowania to nieposiadanie stałych organów (nie licząc sekretariatu), ani umowy założycielskiej, a więc nie jest to organizacja międzynarodowa w sensie prawno-międzynarodowym, a jej działalność przebiega zgodnie z filozofią otwartego regionalizmu.

Organy: coroczne konferencje ministerialne, w których uczestniczą przede wszystkim ministrowie spraw zagranicznych i gospodarki. Przed każdym spotkaniem ministerialnym odbywa się zebranie Wysokich Przedstawicieli, którzy rekomendują ministrom określone rozwiązania i zajmują się ich realizacją. Obecnie najważniejszym organem jest spotkanie na

szczycie szefów państw. W 1993r. powstał Sekretariat z siedzibą w Singapurze; pełni funkcje informacyjne, koordynuje pracę spotkań ministerialnych. Na czele APEC stoi Przewodniczący (aktualnie tę funkcje pełni Australia- Colin Haseltin), który zmienia się co roku i zajmuje się organizacją corocznych konferencji ministrów.

3. RADA WSPÓ£PRACY PAŃSTW ZATOKI PERSKIEJ (GCC- Gulf CooperationCouncil)- została utworzona w 1981r. przez Bahrajn, Kuwejt, Oman, Katar, Arabię Saudyjskąi Zjednoczone Emiraty Arabskie. Motywem była chęć konsolidacji państw regionu wobeczagrożeń wynikających z otoczenia zewnętrznego (kraje te są największymi producentamiropy naftowej na świecie). Państwa cz³onkowskie odgrywają znaczną rolę w organizacjach

międzynarodowych, takich jak OPEC lub Organizacja Państw Konferencji Islamskiej. Celem tej organizacji jest utworzenie wspólnego rynku oraz współpraca państw regionu wobec zagrożeń zewnętrznych. Podejmowane są również próby, aby współpracę rozszerzyć na rolnictwo, przemysł, inwestycje i handel, ale gospodarcze aspekty współpracy pozostają na razie drugorzędne. Organem ugrupowania jest Rada z siedzibą w Rijad w Arabii Saudyjskiej.

4. PO£UDNIOWOAZJATYCKIE STOWARZYSZENIE ROZWOJU

REGIONALNEGO (SAARC- South Asian Association for Regional Cooperation)- organizacja ta zosta³a utworzona w grudniu 1985r., podczas spotkania na szczycie szefów państw i rządów państw Azji Po³udniowej, gdzie zatwierdzono Kartę SAARC. Członkami organizacji są: Bangladesz, Bhutan, Indie, Maledywy, Sri Lanka, Nepal i Pakistan.

Do celów współpracy w ramach SAARC, zadeklarowanych w Karcie SAARC, należą: promowanie dobrobytu i poprawa jakości życia w Azji Południowej, stymulowanie rozwoju gospodarczego i społecznego, rozwój kulturalny, promowanie idei zaufania i współpracy pomiędzy krajami regionu, wzmacnianie kooperacji jako blok regionalny na forum

organizacji międzynarodowych, współpraca z innymi organizacjami międzynarodowymi oraz regionalnymi. Wyżej wymienione cele powinny być realizowane w oparciu o zasadę suwerenności i równości państw, integralności terytorialnej i niezależności politycznej, nieangażowanie się w sprawy wewnętrzne innych państw oraz w poczuciu solidaryzmu w dążeniu do osiągnięcia wspólnych korzyści ze współpracy. Współpraca ta nie powinna zastępować współpracy dwustronnej między państwami ugrupowania, a powinna być w stosunku do nich komplementarna. Decyzje na forum SAARC podejmowane są jednomyślnie, a w kwestiach „drażliwych” w stosunkach dwustronnych są wyłączone ze

wspólnych konsultacji. Najważniejszą inicjatywą gospodarczą zrealizowaną do tej pory jest Po³udniowoazjatyckie

Porozumienie o Preferencjach Taryfowych (SAPTA; utworzone w 1993r.), które ma na celu promowanie handlu wewnątrz regionu i powinno przekszta³cić się w przyszłości w Strefę Wolnego Handlu (SAFTA). Działalność SAARC przebiega w oparciu o Zintegrowany Program Działania (IPA), który określa następujące obszary wspó³pracy: rolnictwo, komunikacja, edukacja i kultura, sport, opieka zdrowotna i inne sprawy socjalne, zwalczanie handlu narkotykami i narkomanii,

rozwój obszarów wiejskich, nauka i technika, turystyka, sport i kwestie równouprawnienia kobiet.

Organami ugrupowania są: Spotkania na Szczycie szefów państw i rządów, które są najwyższą władzą w SAARC, Rada Ministrów, Stały Komitet, Sekretariat i Komitety Techniczne; wszystkie spotkania odbywają się raz do roku.

Polska w NATO
Wraz z przystąpieniem Polski do NATO w 1999 roku Siły Zbrojne RP rozpoczęły proces dostosowywania się do standardów NATO. W Sojuszu Północnoatlantyckim standaryzacja oznacza osiąganie interoperacyjności poprzez tworzenie i wdrażanie koncepcji, doktryn, procedur i wzorów zapewniających osiągnięcie i utrzymanie pożądanego poziomu kompatybilności, zamienności bądź wspólności w obszarach operacyjnym, proceduralnym, materiałowym, technicznym i administracyjnym. Wspomniana interoperacyjność to dążenie do zwiększania zdolności sił zbrojnych Sojuszu oraz sił zbrojnych krajów partnerskich i krajów współdziałających w zakresie wspólnych szkoleń, ćwiczeń oraz skutecznego działania w trakcie wykonywanych zadań. Zasadniczym celem standaryzacji NATO jest zwiększanie efektywności operacyjnej sojuszu. Sojuszniczą politykę w zakresie standaryzacji określa i akceptuje Rada Północnoatlantycka, natomiast Organizacja Standaryzacyjna NATO (The NATO Standardization Organization NSO) odpowiada za koordynowanie przedsięwzięć standaryzacyjnych Sojuszu.

Proces standaryzacyjny składa się z kilku etapów. Obejmuje wnioskowanie, opracowywanie, uzasadnianie, ratyfikowanie, wprowadzanie (ogłaszanie), wdrażanie i uaktualnianie standardów NATO. Wnioski o wdrożenie standardu mogą być zgłaszane przez państwa członkowskie oraz wyższych dowódców NATO. Rady NSA (NATO Standarization Agency - NSA) przedstawiają te propozycje krajom i dowódcom do akceptacji. Dalszym opracowaniem zajmuje się odpowiednia grupa robocza lub prowadzący projekt w narodowym lub natowskim dowództwie. Po uzgodnieniu projektu standardu na poziomie roboczym i uzyskaniu poparcia odpowiedniej rady, następuje przekazanie projektu krajom członkowskim do ratyfikacji. Następnie rada ocenia, czy liczba krajów, które ratyfikowały porozumienie jest wystarczająca, czy projekt porozumienia wymaga skorygowania lub odrzucenia w całości. Jeżeli dokument zostaje ratyfikowany przez wystarczającą liczbę państw, przewodniczący NSA odpowiada za wprowadzenie wszystkich STANAG-ów i AP, z wyjątkiem Publikacji Sprzymierzonych dotyczących łączności (Allied Communication Publication). Efektem całej procedury standaryzacyjnej jest wdrożenie i implementacja Porozumienia standaryzacyjnego (Standardization Agreements - STANAGs) lub Publikacji Sprzymierzonych (Allied Publications - APs ). W praktyce oznacza to wypełnianie przez kraje członkowskie zobowiązań wynikających z treści porozumienia.

Osiągnięcie standardów jednakowych dla wszystkich państw członkowskich Sojuszu oceniane jest na podstawie kompleksowej kontroli taktycznej jednostki przez komisję wyznaczaną przez dowództwo sojusznicze prowadzące kontrolę. W jej kręgu zainteresowań są jednostki zgłoszone i wpisane do kwestionariusza planowania obronnego, które znajdują się w jednej
z określonych tam kategorii gotowości bojowej. Polityka dotycząca programu TACEVAL (Tactical Evaluation) opiera się na wspólnie uzgodnionych kryteriach przez państwa członkowskie NATO co do metody i zakresu kontroli, które zawarte są w podstawowych dokumentach Sojuszu. Celem kontroli jest ocena zdolności bojowej jednostek oraz ich przygotowania do wykonania przewidzianych dla nich zadań w okresie kryzysu i wojny. Program kontroli taktycznej TACEVAL może być prowadzony w dwóch formach: oceny operacyjnej OPEVAL (Operational Evaluation) lub opisu potencjału jednostki OPASSESS (Operational Assessment). W pierwszej z metod wystawiana jest konkretna ocena, natomiast w drugiej opisywany jest potencjał kontrolowanej jednostki do wykonania przewidzianych dla niej zadań bez wystawiania oceny. Do elementów składowych programu należy też ocena planów i uzgodnień, przygotowania i przebazowania oraz weryfikacja gotowości do działań. Przedmiotowa kontrola ocenia dwa zasadnicze działy - stan zasobów (osobowych, finansowych, majątkowych itp.) i sposób zarządzania nimi oraz działania taktyczne, a w każdym z nich trzy przedmioty - operacyjny (Ops.), logistyczny (Logs.) oraz zachowania żywotności bojowej (STO - Survive to Operate). W sferze operacyjnej - ocenia się zdolność jednostek i ich elementów wsparcia do przejścia ze struktury pokojowej na wojenną. Jednostki muszą zademonstrować gotowość do wykonania zadeklarowanych zadań wynikających z ich przeznaczenia. Kontrolowany jest cały proces od postawienia zadań do ich wykonania. W zakresie wsparcia logistycznego - sprawdzany jest system przetwarzania danych, łączność, magazyny części zamiennych, wyposażenie w zasadniczy sprzęt bojowy itd. W zakresie STO - ocenia się zdolność do ochrony i obrony jednostki przed atakami z użyciem broni konwencjonalnej oraz broni masowego rażenia. Ponadto ocenie podlega zdolność do odtworzenia gotowości bojowej tj. stworzenie warunków do prowadzenia dalszych działań zgodnie z przeznaczeniem jednostki.

Nieco inaczej wygląda sposób oceny gotowości sztabów do prowadzenia działań w układzie sojuszniczym. Swoje możliwości w zakresie spełnienia standardów NATO weryfikują one w trakcie udziału w ćwiczeniach sojuszniczych. Ten kilkuletni cykl przygotowania kończy się tak zwanym “ćwiczeniem akcesyjnym”, w którym oceniane jest wykonywanie zadań przez sztab zgodnie z przeznaczeniem. Takiej weryfikacji zostało poddane w 2002 r. Dowództwo 2 Korpusu Zmechanizowanego w trakcie sojuszniczego ćwiczenia dowódczo-sztabowego CANON CLOUD 2002.

Harmonogram TACEVAL znajduje swoje odzwierciedlenie w planach sojuszniczych na dany rok. Plany kontroli powstają na podstawie zgłoszeń określonych jednostek przez poszczególne państwa. Działalność w przedmiotowej sprawie początkuje zwykle wstępna ocena taktyczna. Prowadzi się ją w przypadku, gdy dana jednostka jest po raz pierwszy zgłoszona do dowódcy strategicznego (SACEUR - Supreme Allied Commander Europe) przez dany kraj członkowski lub też po zmianie lokalizacji (bazowania) jednostki bądź zmianie jej uzbrojenia. Ocena ta może być dokonana po 180 dniach od zgłoszenia jednostki. Ponadto władze krajowe powinny trzy miesiące wcześniej poinformować dowódcę określonego szczebla o terminie spodziewanego zgłoszenia jednostki. Przerwy pomiędzy kolejnymi kontrolami powinny wynosić co najmniej dwa lata, ale nie powinny przekraczać trzech lat. Skład zespołu kontrolnego ustala dowództwo sojusznicze prowadzące TACEVAL. Zespołowi mogą towarzyszyć: przedstawiciel dowództwa strategicznego SHAPE (Supreme Headquarter Allied Power Europe), przedstawiciele dowództw sojuszniczych zajmujących określone miejsca w hierarchii dowodzenia oraz obserwatorzy z innych państw i regionów. W skład zespołu wchodzi też przedstawiciel narodowy, tj. oficer głównego dowództwa kontrolowanej jednostki. Pełni on funkcję łącznika pomiędzy jednostką, szefem zespołu oceniającego i władzami państwowymi. Koordynuje tzw. narodowe wsparcie na rzecz zespołu kontrolującego. Przed rozpoczęciem oceny przekazuje szefowi zespołu dane dotyczące ograniczeń obowiązujących na terytorium danego państwa, mających wpływ na wykonanie konkretnych zamierzeń. Informuje też o narodowych kryteriach i normach mających wpływ na ocenę jednostki.

Zespoły kontrolne są dość liczne - np. jednostkę lotniczą liczącą około 600 osób personelu i posiadającą ok. 18 samolotów
z reguły ocenia komisja w składzie 150 specjalistów. Jednostka przewidziana do oceny taktycznej TACEVAL z odpowiednim wyprzedzeniem otrzymuje zestaw materiałów i kwestionariuszy do przestudiowania oraz udzielenia wyczerpujących odpowiedzi na zawarte tam pytania. Następnie na 90 do 180 dni przed kontrolą ma miejsce wizyta wstępna, w trakcie, której uzgodniony zostaje zakres kontroli i demonstrowanego pakietu możliwości. Po tym fakcie planowany jest scenariusz TACEVAL. Uwzględnia on m.in. czas, po którym jednostka jest gotowa do prowadzenia działań bojowych w zależności od kategorii gotowości obowiązującej daną jednostkę. Kontrola obejmuje całokształt działań stanu osobowego - a także postawę i inicjatywę poszczególnych osób personelu.
Z przeprowadzonej kontroli sporządzany jest protokół. Dowództwo prowadzące kontrole na zakończenie roku sporządza zbiorcze zestawienie wyników, które jest przesyłane do przełożonego. Wyniki poszczególnych kontroli dostarczane są również do dowództwa narodowego.

Problematyka związana z programem TACEVAL jest bardzo szeroka, obejmująca niemal wszystkie dziedziny życia wojskowego. Osiągnięcie wymaganego poziomu przygotowania jednostek do funkcjonowania w strukturach sojuszniczych wymaga wielu zabiegów organizacyjnych oraz zmian w procesie szkolenia. Wymaga też perspektywicznego planowania i nadzoru. W NATO, a także w większości państw członkowskich proces ten nadzorują dość duże zespoły do spraw programu TACEVAL, umiejscowione w strukturach dowództw wyższego szczebla organizacyjnego.

W Siłach Zbrojnych RP obowiązuje dokument pt. “Standardy NATO dla Sił Zbrojnych RP”. Została ona opracowana przez SG WP na podstawie normatywnych dokumentów sojuszniczych (ACE FORCES STANDARD, Vol. 3). Określone są w niej wymogi w zakresie dowodzenia, rozpoznania i logistyki dla całości sił zbrojnych oraz specyficzne wymagania dla poszczególnych rodzajów sił zbrojnych.

Zgodnie z założeniami polityki obronnej docelowo wszystkie siły operacyjne Wojska Polskiego mają być przygotowane do przejścia na czas wojny pod zwierzchnictwo zintegrowanego dowództwa NATO. Pod dowództwem narodowym pozostaną natomiast siły obrony terytorialnej.

Kryteria podziału oddziałów i pododdziałów wojskowych wydzielonych z SZ RP do użycia w operacjach NATO są następujące:
- dostępność w operacjach ( Siły Zdolne do Przerzutu i Siły na Miejscu);
- poziom gotowości (Siły Wysokiej Gotowości i Siły Niższej Gotowości, Siły o Wydłużonym Terminie Gotowości lub Siły Mobilizowane)
- kategorię przeznaczenia (Siły Pod Dowództwem NATO, Siły Przeznaczone do NATO, Siły Zarezerwowane dla NATO, Inne Siły dla NATO)

---