EKOLOGIA KRAJOBRAZU I PLANOWANIE PRZESTRZENI

WYKŁAD 1

KRAJOBRAZ- to szalony obraz środowiska, obraz środowiska naturalnego i antropogenicznego, obie te grupy wchodzą ze sobą w interakcje, krajobraz naturalny jest odzwierciedleniem abiotycznych i biotycznych zasobów danego terenu. Krajobraz kulturowy odzwierciedla historię, wiedzę, umiejętności i zasobność społeczeństwa.

Krajobraz przechowuje cechy naturalne i kulturowe.

• Krajobraz naturalny to krajobraz powstały w wyniku działania sił przyrody aktualnie wyróżniany na podstawie naturalnych cech przyrodniczych. Nie powinien być utożsamiany z krajobrazem pierwotnym ( niezmienionym przez człowieka). Dlatego krajobraz naturalny trzeba obecnie traktować jako naturalne tło terenów.

TYPOLOGIA KRAJOBRAZÓW NATURALNYCH POLSKI:

Głównym czynnikiem krajobrazotwórczym Polski jest rzeźba powierzchni Ziemi. Decyduje ona o innych składowych systemu krajobrazowego wód, gleb, szaty roślinnej i świata zwierzęcego. Dlatego typ rzeźby terenu stał się podstawą do stworzenia typologii krajobrazów naturalnych Polski.

Podział krajobrazów naturalnych Polski dokonał Kondracki i Richring w 1984 roku.

4 Klasy:

1). Krajobraz nizin- 66%

2). Krajobraz wyżyn i niskich gór- 20%

3). Krajobraz gór średnich i wysokich- 14%

4). Krajobraz dolin i obniżeń- przenikający 3 pozostałe klasy krajobrazu systemem pasm i lokalnych zagłębień terenu związanych z przebiegiem cieków wodnych, występujących torfowisk i bagien.

Klasy te dzielone są na rodzaje, gatunki i odmiany.

KRAJOBRAZ NIZIN:

Na nizinach głównym czynnikiem krajobrazotwórczym jest typ genetyczny rzeźby, z którym związany jest charakter litologiczny skał, stosunki wodne, gleby i roślinność.

Podział krajobrazu nizin na odmiany przeprowadzono w oparciu o charakter litologiczny skał, na gatunki w o oparciu o deniwelację. Niziny do 300 metrów n.p.m.

W klasie krajobrazów nizinnych;

- krajobraz glacjalny

Peryglacjalny ( działanie lodowca)

Fluwioglacjalny ( erozja wodna i wietrzna)

Eoliczny

1). Glacjalne ( północ Polski, ostatnie zlodowacenie) roślinność potencjalna to grądy i bory mieszane.

2). Peryglacjalna - bory mieszane, grądy

3). Fluwioglacjalna ( ukształtowany przez lodowiec, potem przez erozję wodną) bory suche, bory mieszane.

4). Eoliczne ( proces erozji wietrznej) suche bory sosnowe.

Glacjalny - równiny faliste Pogórze i Pojezierze

- pagórkowate Południowobałtyckie i

- wzgórkowe Wschodniobałtyckie.

Peryglacjalny - równiny faliste Nizina Środkowopolska

- pagórkowate Nizina Sasko- Łużycka

- wzgórkowe

Fluwioglacjalne - równiny faliste Równina Gorzowska, Drawska

Bory Tucholskie

Eoliczny - pagórkowate Południowowsch. Helski, Mierzeja Wiślana

- wzgórkowe Mierzeja Łebska

Krajobraz glacjalny- cechuje urozmaicona rzeźba terenu, znaczne deniwelacje i zmienne spadki terenu, bogata sieć hydrograficzna, liczne jeziora, mokradła, drobne cieki wodne.

Wśród form geomorfologicznych- formy morenowe z zagłębieniami bezodpływowymi- wypełnione wodami eutroficznymi jezior lub torfowiska niskie. Gleba brunatna jest charakterystyczna Np. Pojezierze Suwalskie

Krajobraz peryglacjalny- występują liczne równiny morenowe, czasem pagórki i wzgórza ostańcowi będące pozostałościami po lodowcu. Wzgórza peryglacjalne często przekraczają 100 metrów wysokości i wyodrębniają się w krajobrazie. Ze względu na dobre warunki rolnicze to najbardziej wylesione obszary kraju. Np. Mazowsze

Krajobraz fluwioglacjalny- tworzą go równiny sandrowe ( piaszczyste) zwykle nachylone w kierunku południowym, zbudowane z pasków, żwirów, część obszarów sandrowych zajmują zagłębienia zajęte przez zagłębienia i torfowiska.

Dominują gleby słabe, mało żyzne, znaczne zalesienie tych terenów. Np. Drawski Park Krajobrazowy.

Krajobraz eoliczny- charakterystyczne są wydmy o formie wałowej lub parabolicznej, obszar ten został uformowany przez wody topniejącego lodowca i wiatry. Np. Mierzeja Łebska

Krajobraz wyżyn i niskich gór:

Wyżyna teren położony powyżej 300 metrów n.p.m. nieprzekraczający 600 metrów n.p.m.

Podział krajobrazu wyżyn na odmiany w oparciu o charakter litologiczny skał, na gatunki w oparciu o deniwelacje, spadki, rozcięcia i rozczłonkowanie terenu.

Rodzaj krajobrazu	Gatunek krajobr.	Rośliny	Występowanie
1). Lessowo- eoliczne	∙ wysoczyzn słabo rozwiniętych ∙ wysoczyzn silnie rozwiniętych	Grądy, dąbrowy świerkowe	Wyżyna Lubelska, Roztocze, Wyżyna Sandomierska
2). Węglanowe o gipsowo- erozyjne	∙ zwarty masyw ze skałami ∙ izolowane połogi, wzniesienia ∙ płaskowyże faliste	Grądy, Dąbrowy świerkowe	Wyż. Lubelska, Roztocze, Wyż. Krakowsko- Częstochowska, Niecka Nidziańska ( Gipsowa)
3). Krzemianowe i glinokrzemianowe- erozyjne	∙ pogórza ∙ pojedyncze wzniesienia	Bory mieszane, grądy	Karpaty, Sudety ( płn. część), Wyż. Kielecko- Sandomierska

Czynnikiem krajobrazotwórczym wyżyn lessowych jest: pokrywa lessowa, podatność lessów na erozję wodną, która nasila się w warunkach użytkowania rolniczego, powstaje wtedy sieć wąwozów lessowych, są one ostojami roślinności naturalnej zwykle zaroślowej, rzadziej leśnej, lokalnie muraw kserotermicznych. Korzystne właściwości skały macierzystej powodują występowanie wysokiej jakości gleby intensywnie wykorzystywanej jako grunty orne lub pod uprawę. Gleby brunatne i czarnoziemy. Np. Roztocze, Nałęczów, Szczebrzeszyn.

Wyżyny węglanowe i gipsowe- ukształtowane przez zjawiska krasowe ( proces rozpuszczania skał przez wody powierzchniowe i podziemne). Charakterystyczne są rynienki, ostańce, wywierzyska, leje, żłobki.

Występuje ubóstwo wód powierzchniowych i głębokie zaleganie podziemnych. Krążenie wód podziemnych kształtuje system szczelin tworzących jaskinie i obficie zasila źródła. Najczęściej występują rędziny, na zboczach wzniesień i ostańców murawy kserotermiczne, buczyny i dąbrowy. Np. Jura Krakowsko- Częstochowska

Wyżyny krzemianowe i glinokrzemianowe- to obszary silnie rozczłonowane, gleby o słabej jakości, tereny zalesione o małym udziale gruntów użytków rolnych. W krajobrazie rolniczym bogata struktura krajobrazu, lasy na kulminacyjnych wzniesieniach. Pastwiska powstają na stokach zwłaszcza nachylonych ( narażonych na erozję). Np. Pogórze Dmowskie.

Krajobraz gór średnich i wysokich:

Tereny położone powyżej 600 metrów n.p.m. Charakteryzują się piętrowością szaty roślinnej, duże spadki terenu, duża intensywność procesów erozyjnych. Podział na gatunki i odmiany w oparciu o wysokość nad poziomem morza.

Rodzaj krajobrazu	Gatunek Krajobr.	Roślinność	Występowanie
Góry średnie- erozyjne	Regiel dolny ( lasy jodłowe i bukowe) Regiel górny ( świerkowe)	Jodły i Buki Bory świeże	Sudety, Karpaty
Góry wysokie- erozyjne	Subalpejskie ( kosodrzewina) Alpejskie ( halne) Subniwalne ( turniejowe)	Kosodrzewina Łąki górskie Brak roślinności	Tatry, najwyższe partie Karkonoszy, Bieszczad, Babia Góra, Pliska

Krajobraz gór średnich- 2 gatunki odpowiadają piętrom roślinności- regiel dolny i górny.

Regiel dolny- wysokość do ok. 1000/1200 metrów n.p.m., brunatne gleby górskie, lasy jodłowo- bukowe, średnia temp. W roku 4-6 C, opady dość znaczne Np. Beskidy

Regiel górny- wysokość do ok. 1600/1800 metrów n.p.m., formacja borów świerkowych, domieszka limby, modrzewia. Średnia roczna temperatura 2-4 C. bardzo duży spływ wód powierzchniowych.

WYKŁAD 2

Krajobraz dolin i obniżeń:

- dominują zagłębienia o różnej genezie i wielkości, wśród których dominują doliny rzeczne.

Cechą charakterystyczna tej klasy są przełomowe odcinki rzek, ograniczone wysokim i wąskim brzegiem, szerokie obszary tarasów akumulacyjnych ( zalewowe) i obniżenia Kotlinowi.

Podstawą podziału na gatunki jest położenie dolin w obrębie nizin i wyżyn lub gór.

Rodzaj krajobrazu	Gatunek krajobrazu	Roślinność potencjalna	Występowanie
Zalewanych dolin akumulacyjnych	Równiny zalewowe w terenie nizinnym i wyżynnym, równiny zalewowe w terenie górskim, równiny tarasowe w terenie nizinnym, wyżynnym i górskim	Łęgi Na Lubelszczyźnie, najcenniejsze Łęgi nad Bugiem	Równiny akumulacyjne np. Nizina Śląska, Wyżyna Śląska, Kotlina Sandomierska
Trasy nadzalewowo- akumulacyjne	--------II-----------	Bory Sosnowe	--------II--------
Deltowe- akumulacyjne	--------II-----------	Łęgi	Obszar ujścia Wisły, Odry i Bałtyku
Równiny bagienno- akumulacyjne	--------II----------	Olsy, bory bagienne	Polesie, Kotlina Mie……..
Obniżenia denadynacyjne w terenach wyżynnych i górskich erozyjne	--------II----------	Bory, grądy	Kotlina Kłodzka, Jeleniogórska, Żywiecka

Pradolina z tarasami nadzalewanymi są w Dolinie Środkowej Wieprza, w Dolinie Wisły, w Dolinie środkowego i dolnego Bugu. Nad tarasami nadzalewanymi są zbocza, za strefa zboczy rozciąga się strefa wierzchowinowa.

W Dolinie Bugu są rzadkie obecnie Łęgi Dębowe, na tarasach nadzalewowych0- pastwiska.

Olsy - dominuje olsza- czarna na nizinach i wyżynach, w pasie krajobrazu górskiego- olsza szara, woda stagnuje przez większą część sezonu wegetacyjnego. Łęgi są okresowo zalewane w czasie powodzi, woda płynąca. W Europie krajobrazy deltowe najcenniejsze występują w delcie Dunaju. Równiny bagienne występują na Pojezierzu Łęczyńsko- włodawskim w najbardziej charakterystycznej formie.

Obniżenia denudacyjne- odpowiadają kotlinom śródgórskim i występują w obrębie wyżyn i gór. Dominują głównie gleby rdzawe i brunatne zajęte przez bory, grady, sady i pola uprawne.

Charakterystyczne zjawisko klimatyczne- zaleganie bardzo chłodnego powietrza ( kotliny chłodu)

Do powstania krajobrazu kulturowego prowadzi głębokie przekształcenie krajobrazu naturalnego. W Polsce można spotkać krajobrazy naturalne w niedostępnych do zwiedzania partiach PN w mało uczęszczanych fragmentach PK. Im większa skala przekształcenia krajobrazu naturalnego tym większy udział krajobrazu kulturowego.

Jeśli tereny o charakterze naturalnym dominują w krajobrazie to mówimy o krajobrazie prawie naturalnym ( na większości obszarów PN, rezerwatów przyrody, na znacznych obszarach niektórych OSTOI NATURA 2000).

Jeśli elementy naturalne i kulturowe równoważą się to jest to krajobraz półnaturalny ( znaczne obszary PK w Polsce). Jeśli obszary przekształcone przez człowieka dominują w krajobrazie to mówimy o krajobrazie kulturowym. Jeśli wszystkie elementy konstrukcyjne pozostają w harmonii zachowany jest ład przestrzenny- to krajobraz kulturowy harmonijny. Jeśli w krajobrazie kulturowym spotkamy elementy, które zaburzają kompozycję mówimy o krajobrazie kulturowym dysharmonijnym. Jeśli w krajobrazie kulturowym elementy dysharmonijne przeważają lub skażenie środowiska jest duże to mówimy o krajobrazie zdewastowanym lub zdegradowanym.

• Krajobrazy pierwotne- stanowią współcześnie jedynie pustynie lodowe i piaskowe oraz wysokie góry.

• Krajobrazy półnaturalne i naturalne funkcjonują zgodnie z prawami natury.

Namorzyny- lasy porastające tereny ujściowe ( deltowe) w strefie równika.

ETAPY PRZEKSZTACENIA KRAJOBRAZÓW

• krajobrazy w epoce plemion koczowniczych wypełniały ………….

Etap ten trwał do ok. 16 000 lat temu

• 16 000- 9 000 lat temu występował etap wyspowego przekształcenia krajobrazu w krajobraz naturalny, powstały wyspy rolniczo- osadnicze.

• 9 000- 3 000 lat temu- strefowe przekształcenie krajobrazu, wyspy rolniczo- osadnicze powiększały się, zlewały się ze sobą tworząc strefy

• 3 000 - 300 lat temu okres makrostrefowego przekształcenia krajobrazu i wyspowej urbanizacji krajobrazu.

• ok. 300 lat temu rozpoczął się etap strefowej industrializacji i wyspowego skażenia krajobrazu, powstały ośrodki przemysłowe, brak zasad ochrony środowiska w produkcji.

Proces rozrastania się obszarów silnie uprzemysłowionych i skażonych trwał około 200 lat

• około 100 lat temu- początek globalnego przekształcenia krajobrazu i strefowego skażenia środowiska.

• około 30 lat temu zaczął się okres likwidacji skażeń. W połowie lat 80- tych w Polsce skala skażenia środowiska osiągnęła apogeum ( 27 obszarów ekologicznego zagrożenia, w których dopuszczone normy skażenia środowiska przekroczone były do kilkuset razy) zajmowały 11% powierzchni Polski.

Na Lubelszczyźnie:

-Obszar Puławski

- Chełmińsko- Mazowiecki

- Tarnobrzeski

Puławski- ogromne stężenie związków azotowych w powietrzu, głownie amoniaku i NOx. W regionie Puław- pyły, na obszarze 6000 ha całkowicie wymarły lasy.

Chełmińsko- Mazowiecki- obejmował obszary zapylone pyłem z cementowni, ¼ cementu dostawała się do powietrza.

W tarnobrzeskim okręgu- główne źródło zanieczyszczeń to kopalnie siarki:

1). Emisje związków siarki do powietrza

- zakłady produkujące CS2

2). Gorąca silnie zasiarczona woda.

Podjęto działania na rzecz ochrony środowiska

System prawny w 1984 r.- powstała pierwsza ustawa o ochronie i kształtowaniu środowiska- zasada „ zanieczyszczający płaci”. Okresowo dopuszczane normy emisji zanieczyszczeń dla poszczególnych zakładów i opłaty za zanieczyszczanie- kary za przekroczenia norm. Środki z tych opłat i kar gromadzono jako Fundusz Ochrony Środowiska- strategia rozcieńczana zanieczyszczeń.

Najskuteczniej (70%) ograniczono emisje pyłów, emisje gazów (40%), ładunek ścieków do wód (60%), powstały nowe źródła zanieczyszczeń ( komunikacja, rozprzestrzenianie się zabudowy, gęstnienie dróg prowadząc do fragmentacji krajobrazu, zdziesiątkowanie populacji wielu gatunków roślin i zwierząt.

1972 r.- Konferencja ONZ poświęcona ochronie środowiska w Sztokholmie, wyznacza początek okresu ekorozwoju, sformułowano ideę i występny zarys ekorozwoju.

1992 r.- Konferencja w Rio de Janeiro-, na której przyjęto dokument Agenda 21 zawierający katalog zasad, którymi kraje ONZ zobowiązały się kierować. Zasady oparte na harmonii i cywilizacji.

Rozwój zrównoważony- odbywa się pełnym poszanowania dziedziczenia przyrodniczego, nie może być szkody dla środowiska.

WYKŁAD 3

REGIONALIZACJA FIZYCZNOGEOGRAFICZNA POLSKI:

Typologia a regionalizacja:

Fizycznogeograficzna klasyfikacja krajobrazu jest prowadzona 2 drogami:

1). Typologiczna- polega na poszukiwaniu problemu badanego obiektu do innych, grupowaniu wg Cech wspólnych i prawidłowości w strukturze jednostek krajobrazowych np. typologia krajobrazów naturalnych.

2). Regionalna- poszukiwanie cech odróżniających systemy przyrodnicze, indywidualnych cech jednostek.

Zasady regionalizacji:

Regionalizacji fizycznogeograficzna jest klasyfikacją, w której wydzielone jednostki cechuje zwartość terytorialna oraz wewnętrzna spójność wynikająca z położenia geograficznego tej samej budowy geologicznej, charakter rzeźby terenu i związku między elementami biotycznymi i abiotycznymi budującymi region. Wszystkie jednostki typologiczne są względnie jednorodne wewnętrznie, natomiast wszystkie jednostki regionalne są heterogeniczne, złożone z różnych elementów, które jako region tworzą funkcjonalna ciągłość. Jednostki regionalne tworzą system hierarchiczny- grupa jednostek niższego rzędu tworzą jednostkę wyższego rzędu.

Regiony fizycznogeograficzne to przyrodnicze obszary funkcjonalne.

Hierarchia regionalizacji fiz- geograficznej:

OBSZAR

I

MEGAREGION

I

PROWINCJA

I

PODPROWINCJA

I

MAKROREGION

I

MEZOREGION

I

MIKROREGION

Duże jednostki region ( makroregion, prowincja) wyodrębnia się ze względu na czynniki:

- klimatyczne

- geograficzno- geomorfologiczne ( budowa podłoże skał, elementy strukturalne rzeźby terenu)

Od klimatu zależy większość procesów fizycznogeograficznych, a ukształtowanie powierzchni ziemi i rodzaj podłoża geologicznego pływa na sieć hydrologiczną i szatę roślinną oraz świat zwierzęcy.

Ogólny podział regionu jest wynikiem strefowego układu obszarów chłodnych umiarkowanych i gorących oraz obszarów nizin, wyżyn, gór.

Efekt oddziaływania wzajemnego klimatu i podłoża jest sieć konturów, którym odpowiadają mniejsze regiony fizycznogeograficzne ( makro, mezoregion).

Na charakter regionu ma wpływ położenie względem mórz i oceanów ( wpływ ma klimat -> stosunki wodne -> szata roślinna)

Polska na tle podziału fiz- geograficznego Europy:

1. Europa Północna

2. Wschodnia

3. Zachodnia - obszary fizykogeograficzne

4. Południowa

Europa Północna- oddzielona od reszty kontynentu Morzem Północnym, Bałtyckim obejmuje Płw. Skandynawski, Islandię.

E. wschodnia- pod południowego wschodu po Kaukaz, zachodnia granica przebiega przez zachodnią część Polski, na linii środkowej Wisły, na Lubelszczyźnie linia Wieprza.

Charakter- rozległe równiny, małe różnice w wysokości, klimat kontynentalny. Układ roślin- strefowość geograficzna.

e. zachodnia- obszar między Morzem Bałtyckim i Śródziemnym i Wyspami Brytyjskimi.

Silne zróżnicowanie budowy geologicznej, rzeźby terenu, mozaikowatość struktury krajobrazu, klimat oceaniczny, mała rozciągłość równoleżnikowa- brak strefowości szaty roślinnej.

Makroregiony fizycznogeograficzne:

Polska leży w 3 wielkich megaregionach Europejskich.

1. Podalpejska Europa Środkowa

2. Niż Wschodnioeuropejski

3. Region Karpacki

Na Lubelszczyźnie występują wszystkie 3 makroregiony.

Prowincje:

Polska leży w obrębie 6 prowincji:

1. Niż Środkowoeuropejski

2. Niż Wschodnio Bałtycko- Białoruski ( 12,8%)

3. Wyżyny Polskie ( 12% Polski słabo wypiętrzone przedłużenie północnych Karpat)

4. Karpaty z Podkarpaciem (11%)

5. Masyw Czeski ( Przedgórze Sudeckie, 3% całej Polski)

6. Wyżyny Ukraińskie ( 0,6%)

60% Polski zajmuje Niż Środkowoeuropejski.

Podprowincje:

Niż Środkowoeuropejski- 6 podprowincji

Karpaty i Niż Wschodni, Bałtycki, Białoruski- 4

Wyżyny Polski- 3

Wyż Ukraiński- 1

Masyw Czeski- 1

Polesie, Niż Środkowopolski, Wyż Wołyńsko- Podolski, Wyżyna Lubelsko- Lwowska, Podkarpacie Północne na Lubelszczyźnie.

Makroregiony - Na Lubelszczyźnie

Na północy: 1. Nizina Południowo- Podlaska

2. Nizina Środkowo Mazowiecka

3. Wzniesienie Południowo- Mazowieckie

EUROPA ZACHODNIA

Na południu: 4. Wyżyna Lubelska

5. Roztocze

6. Kotlina Sandomierska

Na wschodzie: 7. Polesie Podlaskie

8. Polesie Wołyńskie EUROPA WSCHODNIA

9. Wyżyna Zachodnio-Wołyńska

10. Kotlina Pogórza

[ Biom? Biom lasostepu Hrubieszów, Tomaszów]

Nizina Południowo-Podlaska:

Rezerwat Jata- najstarszy na Lubelszczyźnie

- równina w obrębie N. Środkowopolskich, powierzchnia ok. 10.5 tyś km2

Charakterystyka: lekko falisty, wznoszący się nieco ponad 200 m n.p.m., pozostałości form morenowych, południową część regionu przecina Pradolina Wieprza, tworzy odrębny okręg geobotaniczny ( cechuje się występowaniem jodły) obszar w większości ma charakter rolniczy, lesistość niewielka, gleby słabe w większości piaszczyste.

Nizina Środkowo- Mazowiecka:

- stanowi Kotlinowi obniżenie położone na wysokości 150-250 m n.p.m., w obrębie tzw. Niecki Mazowieckiej, główną rzeką jest Pilica, ponieważ makroregion to 13 tyś km2.

Cechuje się niewielkim urozmaiceniem, płaskością terenu, w dolinach dużych rzek terasy zalewowe i nadzalewowe. Występują płaskie, wydmione równiny denudacyjne,. Region rolniczy, lesistość- Puszcza Kampinoska, Bolimowska. Na Lubelszczyźnie- mezoregion, Równina Radomska stanowi makroregion.

Wyżyny Polskie ( prowincje)

I

Wyżyna Lubelsko- Lwowska ( podprowincja)

I

Wyżyna Lubelska ( makroregion)

Małopolski Przełom Wisły ( mezoregion)

Płaskowyż Świdnicki

Kotlina Chodelska

Padół Zamojski

Płaskowyż Nałęczowski <- Lublin -> Płaskowyż Świdnicki

Wyniosłość Giełczewska

Mezoregion rozdziela Dolina Bystrzycy

Wyżyna Lubelska: makroregion

Rezerwat przyrody Podzamcze koło Bychawy:

- położony między Doliną Wisły na zachód i Bugu na wschód, na północy Polesie Lubelskie, na południu Roztocze, powierzchnia 7200 km2.

Wzniesiona do 314 m n.p.m. Zbudowana głównie ze skał kredowych i trzeciorzędowych, równina lekko pofalowana, niemal bezleśna, pokryta grubą warstwą lessu.

Pocięta licznymi wąwozami lessowymi i dolinami rzecznymi o łagodnym zboczu, charakterystyczne formy geomorfologiczne to: pagórki, wąwozy lessowe, suche doliny, sufozja, skarpy lessowe.

Najlepsze gleby w Polsce, obszar dobrze rozwinięty rolniczo, klimat z przewaga klimatu kontynentalnego -> dobre warunki do uprawy pszenicy, chmielu, buraków cukrowych, gleby brunatne i czarnoziemy.

Roztocze: makroregion

( cały region Roztocza i duże fragmenty Równiny Biłgorajskiej- światowy rezerwat Biosfery

-rozciąga się na długość 180 km, pasmo łagodnych wzniesień 300-400 m n.p.m., Roztocze zachodnie ma grubą pokrywę lessową z bardzo gęstą siecią wąwozów, Roztocze Środkowe wyróżnia się wapiennymi ostańcami i piaszczystymi wydmami. Na Roztoczu Południowym- wzniesionym najwyżej górują ostańce skał kredowych i piaskowców w rejonie Hrebennego- garby lessowe. Najważniejszy region źródliskowy we wschodniej Polsce.

Kraina bogatych wielogatunkowych lasów ( borów jodłowych, buczyn), region licznie występujących muraw kserotermicznych, wielowstęgowe rozłogi pól, pasma obfitujące w zioła, Roztocze to krajobraz rolniczo- leśny unikatowy w Europie. Południowo- zachodnia granica Roztocza to krawędź tektoniczna oddzielająca ten wyż regionu od północnego Podkarpacia.

Mezoregion- Równina Biłgorajska, w zachodniej części Roztocza Środkowego ( RPN).

Kotlina Sandomierska:

Na południu sąsiaduje z Karpatami, jest rozległym zapadliskiem o założeniach tektonicznych wyerodowanym przez rzeki, w dolinie rzek występują osady czwartorzędowe ( paski i gliny morenowe)

Płaty lasów mieszanych, sosnowych, tworzących P, Solską.

Występują tu gleby bielicowe, torfowe.

Polesie Lubelskie ( Podlaskie)

- płaska równina o charakterze częściowo denudacyjnym, częściowo akumulacyjnym z licznymi ciekami a na południu jeziora krasowe, częste bagna i torfowiska, ze względu na liczne bagna i mało żyzne gleby jest słabo przekształcona przez człowieka, jest tu mniej gruntów ornych, sporo lasów, na terenach suchych- bory sosnowe, na podmokłych łęgi olchowe z olchą czarną.

Na południu Pojezierze Łęczyńsko- Włodawskie- 61 jezior ( Lasy Parczewskie, Sobiborskie)

Polesie- na wschodzie Polski, stanowi północno- zachodnią część Polesia, powierzchnia 4,7 tyś km2, położona na lewym brzegu Bugu na Pojezierzu- PPN.

Polesie Wołyńskie:

Stanowi jednostkę przejściową między niskimi równinami Polesia na północy a wyżyną Lubelską i Wołyńską na południu, powierzchnia ok. 2,1 tyś km2, teren równinny miejscami płaski.

Wyżyna Zachodnio- Wołyńska:

Obszar zabudowań z warstw kredowych o różniej odporności, pokryty warstwą lessu, 7 żyzne czarnoziemy, wyżyna rozczłonkowana jest dopływami Bugu. Lasy grabowe i dębowe- niewielkie płaty. Występuje kilka równoleżnych wzniesień i obniżeń (padołów).

Kotlina Pogórza:

Ma charakter denudacyjny, szerokie dna dolin, często zabagnione, płaskie, pomiędzy dolinami wznoszą się wyższe garby i wysoczyzny. Mezoregion- Równina Bełska. Kotlina leży na pograniczu Polski i Ukrainy.

WYKŁAD 4

KLASYFIKACJA A STANDARDY JAKOŚCI KRAJOBRAZU:

Klasyfikacja krajobrazu to wielostopniowy podział najczęściej na:

- klasy

- rodzaje

- gatunki

Klasyfikacji krajobrazu dokonuje się na podstawie określonego zestawu kryterium, jest działaniem systematyzującym zbiór danych o cechach danego obszaru czasem też procesów zachodzących w jego komponentach. Klasyfikacja jest działaniem wartościującym. Wartościowanie wiąże się z oceną znaczenia przydatności lub siły oddziaływania określonych cech krajobrazu na człowieka albo poszczególne komponenty krajobrazu.

Klasyfikacja może i powinna być ważnym układem odniesienia dla praz związanych z oceną jakości krajobrazu oraz określeniem oczekiwanych standardów krajobrazowych. Jakość krajobrazu określa standardy naszego życia.

Standaryzacja jakości krajobrazu:

Konieczność określania standardu jakości krajobrazu formułuje Europejska Konwencja Krajobrazowa podpisana przez państwa Rady Europy dnia 20.X.2000 r. W Polsce opublikowana w 2006 r. to pierwszy międzynarodowy dokument dotyczący krajobrazu Europy , jego postanowienia należy zastosować w procesach zarządzania obszarami naturalnymi, miejskimi na terenach o wybitnych walorach i na terenach niewyróżniających się lub zdegradowanych.

1. standardy budowlane

2. -----II---- sanitarne

3. jakości środowiska

4. jakości krajobrazu

Europejska Konwencja Krajobrazowa zobowiązuje kraje UE do:

- prawnego uznania krajobrazu jako fundamentu tożsamości otoczenia ludzkiego

- ustanowienia i wdrożenia polityki ochrony krajobrazu realizowanej z udziałem władz regionu i uwzględnienia lokalnej opinii publicznej

- wprowadzenia problematyki ochrony i kształtowania krajobrazu do planowania przestrzennego i strategii rozwoju różnych dziedzin gospodarki.

Jednym z instrumentów do realizacji tych celów jest identyfikacja i przestrzeganie standardów jakości krajobrazu. Wg Konwencji standardy jakości krajobrazu to „ sformułowanie przez właściwe organy publiczne aspiracji społecznych dotyczących cech otaczającego krajobrazu”.

Powinny być one określane dla konkretnych charakterystycznych krajobrazów poszczególnych regionów. Każdy region powinien mieć określone standardy jakości.

Prace nad standardami jakości krajobrazu rozpoczęto w wielu europejskich ośrodkach naukowych są w początkowej fazie rozwoju i brak jest jednoznacznej metodologii potrzebnej do ich określenia.

Przykłady metod oceny jakości krajobrazu stosowane w UE:

Potrzeba identyfikacji standardów jakości krajobrazu poważnie potraktowano w Hiszpanii ( Katalonii) w 2004 roku. Koło Ginony powstało obserwatorium krajobrazu Katalonii- bada, monitoruje i planuje system zarządzania krajobrazem z uwzględnieniem interesów wszystkich grup społeczno- zawodowych. Ważnym zadaniem obserwatorium jest wdrażanie postanowień EKK w tym głównie standardów jakości krajobrazu. Zadania te zawarte są w Katalogu Katalonii.

W myśl katalogów Katalonii standardy jakości krajobrazu powinny spełniać:

- ich identyfikacja musi być prowadzona w obrębie wyznaczonych wcześniej jednostek krajobrazowych i wynikać z charakterystyki tych jednostek oraz z analizy dynamiki tych zmian w czasie i przestrzeni.

- standardy takie mogły być zachowane lub osiągnięte muszą być jasno sformułowane najlepiej w sposób umożliwiający ich przedstawienie w formie graficznej.

- oczekiwane standardy muszą być planowane w zgodzie z generalną polityką ochrony i kształtowania charakterystycznych cech danego regionu

- standardy mogą mieć charakter jakościowy lub ilościowy.

Standardy jakości krajobrazu definiowane są dla poszczególnych jednostek krajobrazowych przez grupy badawcze z uwzględnieniem wcześniej zdefiniowanych potrzeb lokalnych społeczności odnośnie krajobrazów, w jakim musieliby żyć.

Standardy te to katalogi charakterystycznych lokalnych cech ukształtowania, pokrycia i użytkowania terenu, które powinny być trwale zachowane i twórczo rozwijane, następnie jednostki krajobrazu klasyfikuje się w zależności od przewidzianych dla nich działań docelowych- zachowania ulepszenia, restauracji, denaturalizacji albo kombinacji tych zabiegów.

Cele uzyskania pożądanej jakości krajobrazu klasyfikowane są również w zależności od tego czy mają służyć planowaniu przestrzennemu czy być skierowane do innych sektorów polityki, które w sposób pośredni lub bezpośredni mają wpływ na krajobraz. Identyfikacja standardów była też przedmiotem właściwego projektu L.O.T.O, którego celem było stworzenie przewodnika zawierającego nową czytelną metodę oceny jakości krajobrazu przydatna w zarządzaniu przestrzenią. Niezbędna jest wymiana informacji między eskopetami i mieszkańcami, którzy żyją w danym krajobrazie.

Ich potrzeby również należy uwzględnić w planowanie. Identyfikacja standardów jakości krajobrazu oraz określenie narzędzi jest niezbędnym do ich udrożnienia, jest również jednym z celów szwajcarskiego projektu

„ Paysage 2020”- Pejzaż 2020.

Pierwsza próba określenia i praktycznego zastosowania standardów jakości krajobrazu- podjęta w 2006 roku w odniesieniu do utworzenia Rezerwatu Biosfery Roztocza i Puszczy Solskiej.

Dotyczyła:

- naturalnych form pokrycia i ukształtowania terenu

- struktury użytkowania ziemi

- dziedzictwa kulturowego

- głównym zagrożeniem dla charakter. Godnych zachowania cech krajobrazu.

Przeprowadzono badania ankietowe wśród m7 grup społeczno- zawodowych ( samorządowy, służby ochrony przyrody, służby LP, turyści, nauczyciele…)

Analiza doświadczeń międzynarodowych i krajowych i prace nad autorskim projektem pozwoliły na zaproponowanie wstępnego zakresu. Standardy powinny być opracowane dla wybranych, szczególnie cennych przyrodniczo, kulturowo, widokowo obszarów reprezentatywnych.

- klasa, rodzaj gatunek krajobrazów naturalnych

- regiony etniczno- kulturowe

Proces identyfikacji standardów jakości powinien obejmować następujące etapy:

1. podział badanego obszaru na jednostki przestrzenne ( przyrodniczo- krajobrazowe lub architektoniczno- krajobrazowe)

2. identyfikacja charakter. Szczególnie cech krajobrazu ( ogólnie dla całego obszaru i szczegółowo dla poszczególnych jednostek), które w opinii ekspertów i społeczności lokalnej powinny być zachowane i eksponowane jako standardy jakości krajobrazu.

3. określenie celów, które chcemy osiągnąć w procesie konserwacji i aktywnego kształtowania krajobrazu zgodnie z określony standardami ( ochrona, rekonstrukcje, zmiana struktury i funkcji, rewaloryzacja)

4. sformułowanie wytycznych do planów zagospodarowania przestrzennego

5. opracowanie listy priorytetowych zadań realizowanych dla określonych podmiotów zarządzających danym obszarem.

WYKŁAD 5

WYBRANE MODELE, STRUKTURY I FUNKCJONOWANIE PRZESTRZENI PRZYRODNICZEJ.

Przestrzeń przyrodnicza- to przestrzeń zajęta przez organizmy dziko żyjące do realizacji ich naturalnych potrzeb.

Wzrastająca skala antropogenicznych przekształceń środowiska przyrodniczego wywołuje szybki ubytek zasobów przestrzeni przyrodniczej i degradacji jej walorów. Dlatego struktura funkcjonowania i sposób ochrony przestrzeni przyrodniczej staje się przedmiotem żywego zainteresowania dyscyplin naukowych głównie ekologii krajobrazu. Spośród wielu modeli struktury i funkcji przestrzeni przyrodniczej omówić:

- model hierarchicznej organizacji przyrodniczej jednostki przestrzennej

- model troficznego zróżnicowania krajobrazu i przemieszczania się zanieczyszczeń w pedosferze ( powierzchnia w- na ziemi, gleba + zespół organizmów żywych tam żyjących + powietrze + woda + płytkie podłoże skalne)

- model strefowo- pasmowo- węzłowy

- model reagowania ekosystemów jeziornych na procesy zachodzące w otaczającym je krajobrazie.

Hierarchia organizmów:

Próby wyodrębnienia w środowisku przyrodniczym różnego typu jednostek, które by odzwierciedlały naturalne strefy krajobrazu są podejmowane od początku XX wieku i nadal są dyskutowane. Różne dziedziny nauki wypracowały odmienne systemy podziału przestrzeni krajobrazu. Podziałem przestrzeni krajobrazu na jednostki zajmują się geogr- fiz, fitosocjologia, ekologia ogólna, ekologia krajobrazu, architektura krajobrazu.

Wspólną cecha każdego systemu jest założenie, że agregacja zespołów podobnych do siebie jednostek niższego rzędu tworzy jednostkę strukturalną wyższego rzędu a ta jest cząstką warstw poziomu agregacji przestrzeni. Cała przyroda jest zorganizowania hierarchicznie.

Systemy podziału przestrzeni krajobrazu wg. Różnych nauk:

Fragment przestrzeni krajobrazu o jednorodnych cechach- geokompleks.

Cechy decydujące o wyodrębnieniu fitokompleksu- charakter. Podział stref geomorfologicznych, genetyczne typy gleb, charakterystyka stosunków wodnych fotoklima.

Poziom podziału przestrzeni krajobrazu	Dyscyplina naukowa Geogr-fiz fitosocjologia ekologia ekologia architektura Kompleksowa ogólna krajobrazu krajobrazu
Podstawowy	Frakcja np. Południowe zbocze, wydmy	Zespół roślinny np. grądy	Ekosystem	Płat krajob.- fragment przestrzeni o takiej samej formie pokrycia
2	Uroczysko- zespół wydm blisko siebie nie znajduje się miedzy nimi torfowisko	Zbiorowisko roślinne np. łąkowe, fitocenoza		Uroczysko	Wnętrze architektoniczno- krajobrazowe
3	Teren	Mikrokrajobraz roślinny	Fizjocenoza	Fizjocenoza	Jednostka architekto- krajobrazowa
4	Mikroregion fiz- geograf	Fitokompleks krajobrazów		Krajobrazowy kompleks fizjocenoz	Strefa architekto- krajobrazowa
5	Mezoregion fiz- geograf.	Krajobraz roślinny
6	Makroregion fiz- geograf np. Wyżyna Lubelska, Roztocze

Fizjocenoza- zespół zbiorowisk roślinnych połączonych silnymi więzami

Biom- mikrojednostka odpowiadająca strefom klimatycznym kuli ziemskiej, wyróżniamy 15 biomów na kuli np. biom tundry, tajgi, lasów strefy umiarkowanej, biomy trawiaste.

Synteza tych różnych podejść pozwoliła na opracowanie metod wielokryteriowego wyodrębniania tzw. Podstawowe jednostki przyrodnicze przestrzeni i systemowej organizacji.

W jednostce, w której pokrywa się kilka elementów- wszystkie elementy są harmonijne- to jest fizjocenoza.

Strefy ekologiczne centralnej części Pojezierza Łęczyńsko- Włodawskiego ma charakter drobnomozaikowy. Przyrodnicza jednostka przestrzenna jest tu niewielka. Bardzo duża jest tutaj różnorodność ekologiczna jednostek, dzięki temu cały ten obszar ma duże walory turystyczne, ale jest bardziej podatny na degradacje.

Krajobraz mozaika przyrodniczej jednostce przestrzennej na użyźnionym podłożu nie jest zbiorem izolowanych mikrostruktur, jakie cechują ją, występowanie gradientowej zmienności cech wyznacza główne kierunki związków funkcjonowania przestrzennego między poszczególnymi jednostkami. Zasadnicze znaczenie odgrywają kierunki spływu wód i związane z nimi gradienty wilgotności, żyzności siedlisk, ekspozycja słoneczna, wysokość danego siedliska.

Najmniejsza jednostka przestrzenna przyrody żywej i nieożywionej o takiej samej gospodarce materiałowej ( o takim samym typie migracji związków chemicznych) nazywamy EKOTOPEM.

Na szczytach wzniesień siedliska są najsuchsze i najmniej żyzne, rośliny korzystają z lokalnych zasobów gleb i zasilania zewnętrznego ( opady atmosferyczne, energia słoneczna). Cała produkcja pochodzi z tych źródeł, takie fragmenty p.p- ekotopy ekologiczne gleb, opady atmosferyczne, energia słoneczna i z części materii organicznej i biogenów docierających tutaj z ekotopów autonomicznych wraz ze spływem powierzchniowym przemieszczającym się materiałem erozyjnym i przemieszczaniem części roślin. Rośliny rosnące na zboczach oddają część materiału organicznego i biogenów, które wytworzą tereny położone niżej. Na zboczach mamy do czynienia z tranzytem energetycznym i materii przemieszczającej się wzdłuż gradientów- ekotopy tranzytowe.

Jeżeli szczyty wzniesień przechodzą w zbocza łagodne możemy wyodrębnić ekotopy autonomiczno- tranzytowe. W dolinie rzecznej u podłoża zboczy następuje akumulacja materiału erozyjnego, cząstek organicznych i biogenów przemieszczających się wzdłuż gradientu zbocza.

Jednocześnie wody rzek zwłaszcza w okresie roztopów i powodzi zbierają część tego materiału przenosząc niżej, nanosząc na to miejsce mat. Przyrodniczy z wyższych partii- ekotopy akumulacyjno- tranzytowe lub tranzytowo- akumulacyjne w zależności od tego, jaki proces dominuje. Zbiorowiska leśne dla autonomiczno- tranzytowych- bory i lasy mieszane.

Zbiorowiska leśne dla ekotopów tranzytowych- grądy, tranzytowo- akumulacyjnych- łęgi, akumulacyjno- tranzytowych- olsy.

W Polsce łęgi- wierzbowo topolowe, wiązowo- jesionowe, najrzadziej łęgi dębowe- Pradoliny, Jabłeczno, Janów Podlaski. W olsach woda stoi przez kilka m-cy w roku w Polsce olsz kępkowo- darninowych z olszą czarną, olsz porzeczkowych zagłębie bezodpływowe wypełnione wodą lub torfem, tu następuje gromadzenie materiału znoszonego ze zlewni- ekotopy akumulacyjne. Z materiałem erozyjnym materiał organiczny gromadzą się zanieczyszczenia środowiska, są najżyźniejsze i najbardziej skażone. W ekotopach akumulacyjnych i akumulacyjno- tranzytowych występuje szereg bogactwa gatunkowego i wielu gatunków rzadkich, jakie zachowały się w zbiorowiskach roślinnych. Doliny rzeczne to pasma przemieszczania się materiału organicznego w krajobrazie poprzez spływ wód, materiału erozyjnego ruch mas powierzchniowych wędrujących gatunków roślin i zwierząt. Doliny rzeczne to też strefy wzmożonej koncentracji zanieczyszczeń środowiska z racji swojej tranzytowej funkcji doliny rzeczne są automatycznie wyznaczane jako korytarze ekologiczne bez wnikania w procesy ekologiczne, jakie tam zachodzą.

WYKŁAD 6

Migracje gatunków są coraz mniej intensywne, bo coraz więcej jest barier ekologicznych w krajobrazie. Krzyżowanie się blisko spokrewnionych osobników- chów wtórny

1). Doliny rzeczne możemy uznać za główne, wielogatunkowe korytarze ekologiczne w krajobrazie, jeśli:

- zachowały one charakter naturalny i półnaturalny

- nie są zajęte przez zabudowę i trasy komunikacyjne

- nie prowadza wód nadmiernie zanieczyszczonych

- nie są poprzecinane licznymi strukturami barierowymi

2). Umiarkowanie przekształcone doliny rzeczne mogą być tarasami migracji tylko wąskiej grupy gatunków

3). Silnie przekształcone i zanieczyszczone doliny powinny być traktowane jako strefy skażeń, bariery ekologiczne i trasy przemieszczania się zanieczyszczeń w krajobrazie

Ekosystemy funkcjonujące w mozaice ekotopów z licznymi gradientami wilgotności i żyzności siedlisk tworzą złożony krajobraz systemów ekologicznych, w którym główne cechy funkcjonalno- przestrzenne można odwzorować w postaci modeli strefowo- pasmowo- węzłowego. Dziś powszechnie stosowany w praktyce ochrony przyrody i planowaniu przestrzennym, dla ochrony i kształtowania systemów krajobrazowych.

• układy strefowe- duże rozległe zespoły podobnych do siebie ekosystemów powiązanych silnymi związkami funkcjonalno- przestrzennymi, ich rozległość przestrzenna odpowiada zazwyczaj fizjocenozie.

• układy pasmowe- to trasy uprzywilejowanych przemieszczeń się materiału, energii i informacji w krajobrazie ( informacja genetyczna, zapachowa, dźwięki) mogą przebiegać wewnątrz okresowej strefy wówczas noszą nazwę ciągów ekologicznych lub mogą łączyć się ze sobą w dwie podobne strefy przekraczając strefę o odmiennym charakterze określane są jako korytarze ekologiczne.

• Węzły ekologiczne- to obszary o szczególnym bogactwie gatunkowym a często także dużej różnorodności siedliskowej, małym stopniu antropogenezy przekształcenia dojrzałej struktury ekosystemów. W zależności od rodzaju tworzących je ekosystemów możemy wyróżnić węzły o charakterze wodno- torfowiskowym, leśnym, stepowym, mozaikowym ( wieloekosystemowym).

Dojrzała struktura ekosystemu- jest stabilna, silne relacje wewnętrzne, złożona siec troficzna i paratroficzna ( wiele poziomów troficznych, duże zróżnicowanie wiekowe, duża różnorodność gatunkowa, naturalność składu gatunkowego, złożoność struktury przestrzennej).

W zależności od charakteru terenu i skali opracowania węzły ekologiczne swym zasięgiem przestrzennym mogą obejmować jedną, kilka lub kilkanaście ppjp a niekiedy nawet całą strefę ekologiczną. Węzły zwykle są rejonem zbiegania się lub krzyżowania ciągów bądź korytarzy ekologicznych.

KRAJOBRAZOWA MOZAIKA PRZYROD. JEDNOSTEK PRZESTRZENNYCH:

Reagowanie ekosystemów jeziornych na procesy zachodzące w otaczającym krajobrazie:

PRESJE:

1. efekt cieplarniany

2. zmiany stosunków wodnych

3. zmiany struktury użytkowania ziemi

4. eutrofizacja siedlisk

REAKCJE:

1. wzrost temperatury wody i gleby

2. wzrost tempa akumulacji materiału organicznego

3. rozwój makrolitów na otwartym lustrze wody

4. zanik gat. Charakterystycznych dla wód najczyściejszych

5. zanik gatunków borealnych ( reliktów)

6. wkraczanie gatunków obcych

7. zanik biocenoz torfowiskowych

8. rozwój zbiorowisk zaroślowych

9. wzrost parowania - przyśpieszone osuszenie siedliska

Przestrzeń przyrody- złożona struktura , skomplikowany mechanizm funkcjonowania.

Zintegrowana interpretacja kilku modeli prowadzi do budowy ogólnej teorii ekologii krajobrazu i do wypracowania metod i technik awaryjnego zarządzania zasobami.

Czynniki stabilizując i destabilizujące krajobrazowe systemy ekologiczne:

A). stabilizujące

1. stabilność stosunków klimatycznych

2. stabilność stosunków wodnych

3. duża powierzchnia podstawowych jednostek przestrzennych ( ppjp)

4. duża powierzchnia i znaczna zawartość przestrzenna ekosystemów i ich krajobrazowych kompleksów

5. złożona struktura wewnątrz i duża różnorodność biologiczna ekosystemów

6. duża liczna struktur o charakterze węzłów ekologicznych

7. liczne i silne powiązania obszarów węzłowych siecią ciągów i korytarzy ekologicznych i dobra drożność tych korytarzy

8. dobrze rozwinięta sieć łagodnych stref ekotonowych łączących ze sobą sąsiadujące ekosystemy

9. znaczna biomasa ekosystemów lądowych ( duży udział torfowisk i lasów w krajobrazie)

10. użytkowanie gospodarcze zasobów przyrody na skalę nieprzekraczającą ich naturalnego odnowienia się ( zrównoważony rozwój)

KSE- układ lądowych i wodnych ekosystemów o różnym stopniu naturalności i antropogenicznego przekształcenia powiązanych siecią wzajemnych związków funkcjonalno- przestrzennych ze sobą i z abiotycznym i antropogenicznym otoczeniem

B). destabilizujące

1. znaczna zmienność stosunków klimatycznych

2. zmiany stosunków wodnych

3. rozdrobnienie struktury przestrzennej KSE zwłaszcza rozbicie ich przez układu zurbanizowane

4. duży udział struktur o charakterze monokulturowym

5. obecność dużej liczby barier ekologicznych i stref ……… wielu gatunków

6. spadek różnorodności siedlisk i uproszczenie składu gatunkowego ekosystemów

7. dominacja ekotonów ostrych o charakterze antropogenicznym

8. inwazja gatunków obcych biocenozom

9. użytkowanie zasobów przyrody ponad naturalne zdolności ich odnawiania się.

Zalecane zasady kształtowania przestrzeni przyrodniczej:

- lepiej tworzyć duże obszary chronione niż małe

- lepiej tworzyć ekosystemy duże niż małe

- lepiej, jeśli ekosystemy są blisko siebie, niż jeśli są izolowane wyspami

- tworzyć zespoły obszarów chronionych niż pojedyncze izolowane obszary ( Polesie, Roztocze i Puszcza Solska RZOCH na Lubelszczyźnie)

- lepiej, jeśli ekosystemy różnego typu tworzą zwarty kompleks, niż jeśli są rozciągnięte w krajobrazie ( nie dotyczy dolin rzecznych i koryta)

- lepiej, jeśli ekosystemy połączone są korytarzami, niż jeśli są izolowane

- lepiej tworzyć obszary chronione połączone ze sobą w system spójny przestrzeni niż grupy izolowanych obszarów chronionych

- lepiej, jeśli ekosystem ma kształt zwarty niż rozciągły

Formy ochrony w Polsce:

- Parki Narodowe

- rezerwaty przyrody

• obszary Natura 2000 ( siedliskowy i ptasi)

- parki krajobrazowe

- obszary chronionego krajobrazu

- użytki ekologiczne

- zespoły przyrodniczo- krajobrazowe

- stanowiska dokumentacyjne

- strefy ochronne miejsc rozrodu i stałego przebywania ginących gatunków zwierząt

- korytarze ekologiczne

- pomniki przyrody

Wszystkie uwzględnia się w planowaniu przestrzennym.

Różnorodność ta zapewnia zróżnicowanie przedmiotu i zakresów ochrony i metod, technik jej wykorzystania, również zróżnicowanie form udostępniania i wykorzystania chronionych zasobów i walorów przyrody.

Poszczególne formy obszarów powinny tworzyć systemy ciągły przestrzennie i zróżnicowany tak, aby poszczególne ogniwa tego systemu mogły się wzajemnie przyrodniczo zasilać, wspierać i uzupełniać swoje funkcje.

WYKŁAD 7

Zasady gospodarowania w systemie przyrod. jedn przestrzennych:

= chronić, eksponować i wzmacniać rodzinne zasoby oraz swoiste wyróżniające cechy, ppjp.

= użytkować całą ppjp w określony jednakowy sposób w miarę możliwości harmonizujący z naturalnym funkcjonowaniem tej jednostki, unikać fragmentacji naturalnych struktur przyrodniczych i krajobrazowych

= chronić i wzmacniać naturalne związki funkcjonalno- przestrzenne między siedliskami ppjp, minimalizować udział struktur barierowych

= dbać o zachowanie przestrzennej i czasowej ciągłości układów ppjp wyższego rzędu oraz eksponować ich przewodnie cechy, nie dopuścić do unifikacji krajobrazu

= wzmacniać odporność ppjp różnej angina presje zaburzające ich strukturę i funkcję

= utrzymywać wysoką zdolność regeneracyjną ekosystemów- Nie dopuścić do użytkowania ich zasobów na skalę nieprzekraczającą ich zdolności regeneracyjnych

= dążyć do sukcesywnego wzrostu biomasy makro układów przyrody z dopuszczeniem dużej lokalnej różnorodności w tym zakresie, dążyć do sukcesywnej akumulacji zasobów przyrody.

WYTYCZNE EKOLOGICZNO_ KRAJOBRAZOWE:

Jednym z rozwiązań odgrywających istotną rolę w kształtowaniu równowagi KSF są wytyczne ekologiczno- krajobrazowe. Są one stosowane m.in. w planach ochrony obszarów Natura 2000, we Francji, w planowaniu krajobrazu w Niemczech, w Anglii, w Polsce w sferze postulatów.

Strukturę i funkcjonowanie KSE można odwzorować za pomocą różnych modeli koncepcyjnych, każdy z nich wyjaśnia jedynie wybrane aspekty złożonej rzeczywistości.

Stabilność KSE zależy od bardzo wielu czynników zarówno naturalnych jak i antropogenicznych. Chcąc chronić i wzmacniać KSE należy synergicznie wspomagać możliwie liczne czynniki stabilizujące i likwidować lub minimalizować negatywne czynniki.

Wiele wytworzonych w Polsce form ochrony KSE nie funkcjonuje prawidłowo a ich walory przyrodnicze ulegają znacznej degradacji, potrzebny jest rozwój badań naukowych.

Ochrona różnorodności biologicznej w planowaniu przestrzennym:

Różnorodność biologiczna to bogata rozmaitość form życia wraz z całą ich zmiennością na poziomie genów, gatunków, ekosystemów i krajobrazów.

Twórcy teorii różnorodności biologicznej- badania naukowe nad różnorodnością zaczęto w latach 60 XX wieku w wyniku obserwacji przyśpieszonego ginięcia gatunków i degradacji wielu ekosystemów. Największy udział w tworzeniu tej teorii mają Amerykanie- MacaArthur, Schan, Wittaker, Wilson.

Anglicy- Gaston, Groombrige, Hiszpan- Margalef.

Od lat XX wieku zagadnienia bioróżnorodności biologicznej stały się jednym z głównych paradygmatów ekologii, ochrony i zarządzania zasobami przestrzeni przyrodniczej.

Międzynarodowe konwencje i programy ochrony bioróżnorodności biologicznej:

- 1980 r.- Światowa Strategia Ochrony Przyrody opracowana przez IUCN.

- 1992 r.- Konwencja o różnorodności biologicznej przyjęta na Konferencji ONZ w Rio de Janeiro

- 1995 r.- Europejska Strategia różnorodności biologicznej i krajobrazowej przyjęta przez Radę Europy

W Polsce:

- 1991 r.- opublikowanie „ Strategi ochrony żywych zasobów przyrody w Polsce- L. Ryszkowski

- 1993 r.- „ Polskie Stadium różnorodności biologicznej”

- 1998 r.- „ Krajowa Strategia Ochrony i racjonalnego użytkowania różnorodności biologicznej”

- 1999 r.- Opublikowanie wstępnej koncepcji syst. Obszarów chronionych głównie ostoje NATURA 2000

- 2002 r.- wyznaczenie krajowego systemu ostoi Natura 2000

4 poziomy różnorodności biologicznej:

1. genetyczny ( pula genów, jaką dysponuje lokalna populacja)

2. gatunkowy

3. siedliskowy

4. krajobrazowy

Im większa pula genów tym większa szansa, że trafi się osobnik lepiej przygotowany do zmieniających się warunków.

Różnorodność gatunkowa- to nie tylko liczba gatunków na jednostce powierzchni albo w ekosystemie, ale różnorodność wysycenia różnymi gatunkami w przestrzeni przyrodniczej.

Wskaźniki:

- wskaźnik Margalefa Dma= ( s-1)/ logN

- wskaźnik Schanona- Warena = suma S ( p *logp1)

s- liczba gatunków w próbie

N- liczba osób w próbie

P1- udział % gatunku „i” w próbie.

Różnorodność ALFA, BETA, GAMMA:

Różnorodność siedliskowa to zróżnicowanie siedlisk na danym obszarze np. w obrębie ppjp.

2 czynniki: liczba typów siedlisk na badanym obszarze

Liczba płatów siedlisk na badanym obszarze

Różnorodność krajobrazowa- to zróżnicowanie rzeźby terenu siedlisk, biocenoz w układach krajobrazowych, ma 3 aspekty różnorodności:

1. alfa

2. beta

3. gamma

ALFA- to różnorodność gatunkowa i siedliskowa w obrębie 1 ppjp ( w obrębie 1 płatu krajobrazu)

BETA- to różnorodność sąsiedztwa, kontrastowość sąsiedztwa

GAMMA- to różnorodność alfa i beta rozległych systemów krajobrazowych

Im większa powierzchnia ekosystemów tym większa różnorodność gatunkowa.

Teoria płatów i korytarzy:

W każdym ekosystemie wytwarza się siedliska brzegowe i rdzenne, ( habitat)

Aby korytarz dobrze pełnił swoje funkcje musi mieć około 200 metrów szerokości a w warunkach zurbanizowanych co najmniej 300 metrów.

WYKŁAD 8

Ocena różnorodności biologicznej krajobrazu.

1997 r.- pierwsza w Polsce próba oceny różnorodności na obszarze ówczesnego województwa lubelskiego. Metoda badań: województwa podzielono na 177 ppjp, rangi krajobrazowych kompleksów fizjocenoz ( kkf), których granice na mapie wyznaczono 1- 100 000.

W obrębie poszczególnych jednostek analizowano różnorodność 7 składowych krajobrazu:

1. przyrody nieożywionej

2. pokrywy glebowej

3. wilgotności i żyzności siedlisk

4. szaty roślinnej

5. flory

6. fauny

7. form użytkowania terenu

Różnorodność każdej składowej oceniano w skali 1- 5 pkt. Jako syntezę wykonano 7 map sumarycznej oceny różnorodności biologicznej i krajobrazowej województwa.

Zasady ochrony i kształtowania różnorodności biologicznej w planowaniu przestrzennym:

1.ocena różnorod. Biologicznej i krajobrazowej powinna być integralnym elementem opracowań planistycznych w skali wojewódzkiej i gminnej.

2. różnymi formami ochrony należy obejmować nie tylko obszary o najwyższej różnorodności alfa ale też typy beta i gamma zwracając ponadto uwagę na pojedyncze obszary i obiekty szczególnie osobliwe i unikatowe.

3. obszary obejmowane różnymi formami ochrony przyrody powinny tworzyć system spójny przestrzennie umożliwiający wzajemne zasilanie się jego kolejnych ogniw, jednocześnie poszczególne ogniwa tego systemu powinny reprezentować różne typy siedlisk i biocenoz tak by cały system odzwierciedlał możliwie pełne

4. przynajmniej część ogniw chronionych powinna mieć dużą skale przestrzenną umożliwiającą przetrzymanie gatunków wymagających bardzo rozległy areał osobniczy

5. należy unikać znacznego rozdrobnienia struktur przestrzennych krajobrazu i funkcjonalnej izolacji jego poszczególnych płatów

6. im mniejszy zasięg terytorium i większe rozproszenie obszarów chronionych tym lepiej powinna być rozwinięta sieć łączących je korytarzy ekologicznych

7. szczególną uwagę należy zwracać na warunki funkcjonowania dolin rzecznych i kompleksów wodno- torfowo- leśnych, są to obszary, których zazwyczaj skupia się większa część bogactwa przyrody regionu.

Doliny rzeczne to ponad to główne naturalne trasy przemieszczania się materii, energii i informacji w krajobrazie i głównie trasy przemieszczania i akumulacji zanieczyszczeń w krajobrazie. Procesy zachodzące w dolinie rzecznej rzutuj na stan ekologicznych rozległych terenów.

8. Identyfikacja korytarzy ekologicznych w opracowaniu planistycznym nie może odbywać się schematycznie, powinna być oparta na głębokiej wiedzy o strukturze i faktycznym funkcjonowaniu fizjocenoz w regionie. Wąskie, długie, silne przekształcone korytarze będą spełniały funkcji, mogą być barierami ekologicznymi.

9. należy dążyć do minimalizacji barierowego oddziaływania dróg i innych struktur liniowych w krajobrazie nie systemu ekologicznego obszaru objętego planem.

10. na strategii dla funkcji przyrody obszaru gdzie doszło do dużego obniżenia bądź zagrożenia różnorodności ekologicznej, należy zaplanować prace denaturalizacyjne i rewitalizacyjne lub inne formy wzbogacenia krajobrazu. Zaleca się by sposób i zakres wykonania tych prac zawrzeć w wytycznych ekologiczno- krajobrazowych, które powinny stanowić załącznik do mniejszych planów zagospodarowania przestrzennego.

Ekoregiony na Lubelszczyźnie:

- Dolina Krzny

- Podlasie Nadbużańskie

- Pradolina Wieprza

- Polesie Zachodnie

- Nadwiślańska Wyżyna Lubelska

- Działy Grabowieckie

- Roztocze i Puszcza Solska

- Lasy Janowskie

- Wyżyna Zachodnio- Wołyńska

- Polesie Nadbużańskie.

Teoria kształtowania układów osadniczych:

- jednostka osadnicza ( Jo)- skupienie ludności osiadłej

- układ osadniczy- jednostka osadnicza+ tereny funkcjonalne z nią powiązane

- system ( sieć) osadniczy- grupa układów osadniczych wraz z wiążącymi je ciągami infrastruktury termicznej, liniowej lub pasmowe urządzenie techniczne służące obsłudze układów osadniczych np. drogi, linie kolejowe, energetyka, gazociągi, wodociągi, kanalizacja

- procesy urbanizacyjne- proces rozwoju sieci osadniczej

- urbanistyka- nauka i działalność praktyczna dotycząca organizacji ukł. Osadniczych i sieci osadniczej ( planowanie, wdrażanie i realizacja decyzji, nadzór budowlany)

- Ruralistyka- nauka i działalność praktyczna dotycząca organizacji i funkcjonowania terenów wiejskich

Badania procesu urbanizacji rozpoczęto w 30 latach XX wieku w USA- zaobserwowano szybkie rozprzestrzenianie miast na terenie przyrodniczym i rolnym i ich zlewanie się ze sobą. Miasta najszybciej rozwijają się wzdłuż tras komunikacyjnych.

W strukturze miast są strefy:

- miasto centralne ( najstarsza część miasta) skupia zabytki, miejskie lokale, muzeum, galerie, najwięcej miejsc pracy

- pierścień zabudowy osiedlowej

- strefa mieszkalna o chaotycznej strukturze ( podmiejskie tereny osiedlowe jak bazy, składy, hurtownie, pozostałości wsi, sady, grunty orne, często też obiekty przemysłowe).

- strefa zewnętrzna- rozciąga się wzdłuż tras komutacyjnych z podmiejskimi obszarami rekreacyjnymi.

Jo- w procesie rozwoju zajmuje coraz większe tereny i wchłania mniejsze Jo. Mikroukład osadniczy złożony z dużego, silne centralnego ośrodka miejskiego i zespołu mało miasteczkowych i wiejskich obszarów silnie od niego zależnych to AGLOMERACJA.

Kilka dużych miast blisko sąsiadujących, które w procesie rozwoju zwarły się w 1 dużą strukturę przestrzenną to- KONURBACJA np. Górny Śląsk i Trójmiasto. Aglomeracja Warszawska, Łódzka, wrocławska, Poznańska, Szczecińska, Lubelska- aglomeracja potencjalna.

Cechy aglomeracji:

- codzienne dojazdy do pracy

- przejazdy związane z zakupami, rozrywką

- integracja infrastruktury

- lokalizacja podmiejskich obszarów wypoczynkowych

- intensywna eksploatacja zasobów przyrody.

Wyznaczanie granic jednostek przyrodniczych:

1. kryterium gęstości rozmieszczenia ludności

2. kryterium stopnia zainwestowania terenu

3. kryterium granic administracyjnych

Jednostki i układ osadniczy cechuje proces rozwoju lub regresu, większość to proces rozwoju-

Cechują go zjawiska takie jak:

- zmiany zasięgu zainwestowania

- zmiany charakteru zainwestowania

- zmiany zasięgu oddziaływania

- rozwój funkcji obszarów osadniczych

- wchłanianie sąsiednich jednostek osadniczych

- generowanie rozwoju sieci infrastruktury

WYKŁAD 9

Są 3 główne klasyfikacje układu osadniczego ze względu na:

1. dominacja miejsca pracy

2. struktura przestrzenna

3. ranga układu osadniczego

ad 1 3 kategorie:

a). pierwotne- związane z praca na roli albo z kopalnictwem

b). wtórne- związane z zatrudnieniem w przemyśle przetwórczym

c). tercjalne- najwięcej miejsc pracy w sektorze usług

Pierwotne dominowały w sieci osadniczej do końca XVIII wieku. Od połowy XIX wieku do końca lat 60-tych XX wieku rozwinęły się liczne układy wtórne ( rewolucja przemysłowa) zakłady przemysłowe, obok osiedla robotnicze. Od połowy XX wieku większą rolę mają układy tercjalne ( dominacja sektora usług) np. usługi handlowe, zdrowotne, rzemieślnicze, oświatowe, administracyjne, komunalne, turystyczne, sportowe.

Każdy typ układu osadniczego ma charakterystyczną strukturę układu o charakterze pierwotny- miejsce zamieszkania w centrum, na zewnątrz miejsca pracy, dookoła miejsca zamieszkania.

Układ wtórny: osiedle robotnicze- miejsce pracy.

Każdy typ układu ma charakterystyczna strukturę przestrzenną- wokół zwartej zabudowy wiejskiej rozciągają się rozłogi pól:

1. ulicówka ( typ wsi)

2. szeregówka

3. rzędówka

4. łańcuchówka ( wieś łańcuchowa)

5. widlica

6. wieś wielodrożna

7. owalnica

8. kolonia

9. przysiółek ( pojedyncze gospodarstwo)

Ad 2 Ze względu na strukturę układów osadniczych wyróżniamy:

a). układy elementarne ( pojedyncze gospodarstwa rolne na wsi, układ robotniczo- przemysłowy-> osada górnicza)

b). układy proste ( wieś w zwartej strukturze przestrzennej albo niewielki ośrodek górniczy, przemysłowy)

c). układy złożone ( na wsi, wieś kolonijna lub z przysiółkami, w miejskim układzie osadniczym to aglomeracja)

d). układy wieloośrodkowe ( wielokrotnie złożone, na wsi to konglomerat wsi, w mieście- konurbacja).

Lp	Układy osadnicze	Zróżnicowanie według podstawowego podziału pracy
		Pierwotna oparta na rolnictwie	Pierwotna oparta na kopalnictwie	Wtórna oparta na przemyśle przetwórczym	3- rzędu oparta na działalności usługowej
1	elementarna	Gospodarstwo rolne	Osady przy kopalni	Osada przemysłowa	Zasięg wędrówek do pracy , pojedyncze obiekty układu
2	proste	wieś	Osiedle górnicze	Miasto
								Dominacje przemysłowe	Dominacje usługowe
				3	Złożone	Wieś z przysiółkami	System osadnictwa związany z pojedynczym złożem surowcowym	Aglomeracja miejska
								Dominacja przemysłowa	Dominacja usługowa

4	Wielokrotnie złożone	Konglomerat wsi	konurbacja
						Dominacja górnicze	Dominacja przemysłowe	Dominacja usługowa

Powierzchnia układów osadniczych bardzo szybko rośnie, współcześnie mówimy o „ eksplozji miast”. Powierzchnia biologicznie czynna- powierzchnia, która musi nas wyżywić, zapewnić wodę, czyste powietrze, miejsce wypoczynku ( leśne, rolne, wodne obszary). Obecnie wypada 0,5 ha / 1 mieszkańca powierzchni biologicznie czynnej w województwie lubelskim.

Spadek ten jest wynikiem rozpraszania się zabudowań w otwartym krajobrazie, szybkiego wzrostu powierzchni zabudowanych.

Ad 3 Klasyfikacja osadnicza ze względu na rangę w sieci osadniczej:

1. ośrodek elementarny ( najmniejsza jednostka, najmniejsza wieś z 2/3 elem. Usługującymi np. sklep, punkt skupu.

2. ośrodek wspomagający ( wieś średnia z kilkoma punktami usługowymi np. kilka sklepów)

3. ośrodek podstawowy ( wszystkie ośrodki gminne, usługi administracyjne, szkoła, poczta, parafia)

4. ośrodek powiatowy ( obsługuje od kilku do kilkunastu gmin)- urząd powiatowy, starostwo, szpital, szkoła, hotel, dekanat, muzea

5. ośrodek wojewódzki/ regionalny- obsługuje pod względem administracyjnym całe województwo, pod względem usług nawet obszar większy niż województwo- urząd wojewódzki, urząd marszałkowski, specjalistyczne szpitale, teatr, filharmonia, muzea.

6. ośrodek krajowy- siedziba rządu, parlamentu, centralne władze wojskowe, centralne jednostki kulturalne, ambasady.

• w zależności od uwarunkowań fizjograficznych i komunikacyjnych układy osadnicze mogą rozwijać się według różnych modeli geometrycznych:

1. miasto pasmowe ( wzdłuż trasy komunikacyjnej)

2. skrzyżowanie prostych ( również w wiejskich układach osadniczych)

3. rozsunięte skrzyżowanie prostych ( układ o strukturze złożonej, pozwala na funkcjonalne odsłonięcie śródmieścia np. Warszawa)

4. pierścień- w sytuacji niedostępności centrum, szczególnej przydatności do zabudowy np. wokół jeziora, góra, wygasły wulkan.

5. miasto dywanowe ( USA)

Planując rozwój zagospodarowania przestrzennego miast trzeba brać pod uwagę różne warianty rozwoju tych miast:

1. budowa miast satelitarnych

2. miasta pasmowe

3. budowa nowego centrum

w procesie rozwoju przestrzennego miasta zmienia się rozmieszczenie ludności w mieście. Gdy miasto jest niewielkie ( młode) najwięcej ludzi mieszka w centrum, podobnie we wczesnej fazie dojrzałości. Późna faza dojrzałości- centrum zaczyna się wyludniać, największe zaludnienie jest w strefie wokół starego zabytkowego centrum ( duża gęstość zaludnienia), centrum się wyludnia, bo zajmują je usługi ( w miastach o dominacji usług). Proces ten sprawia, że centrum jest najbardziej atrakcyjne.

W miejskich układach osadniczych należy dążyć do koncentracji możliwie na małym obszarze żeby nie zniszczyć cennych przyrodniczo obszarów. Miasto w okresie swojego rozwoju może napotkać na progi rozwojowe, które albo musi pokonać albo rozwijać się w inny sposób. Planując rozwój zagosp, przestrzennego miast trzeba przeprowadzić analizę progową, wyznaczyć te, które można pokonać i te, których się nie opłaca pokonywać.

Progi:

1. przyrodnicze- jezioro, las, dolina rzeczna, dobre gleby

2. społeczne- miasto rozwijając się wchłania otaczające wsie np. niski poziom wykształcenia mieszkańców. Odpływ najzdolniejszych ludzi za granice

3. funkcjonale- przestrzenne ( coraz więcej wody, ilości ścieków, miasto przestaje sprawnie funkcjonować, bo struktura techniczna nie dorasta skalą do szybkości rozwoju tego miasta).

WYKŁAD 10.

MIASTO- jest historycznie ukształtowanym typem osiedla, wyznaczonym istnieniem konkretnej społeczności cząstkowej skoncentrowanej na pewnym obszarze, o odrębnej swojej działalności zespół trwałych urządzeń materialnych o specyficznej fizjonomii, która odzwierciedla odrębny typ krajobrazu, jest skomplikowaną siecią stosunków między różnymi jego częściami.

STRUKTURA MIASTA

Struktura Organizacyjno- Struktura Struktura Struktura

Prawna Funkcjonalna Społeczna Fizjonomiczna

STRUKTURA PRZESTRZENNA

Podział Centrum Przestrzeń rejony i obszary

Administracyjny Dzielnice publiczna

Strefa zewnętrzna I granice i krawędzie

System transportu Przestrzeń

System interwencyjny grupowa drogi i przejścia

I

Przestrzeń

Prywatna

Elementy tworzące miasto tzw. Tworzywo miasta to wg Brolla:

- ludność

- zagospodarowanie przestrzenne

- funkcje społeczno- gospodarcze

- środowisko przyrodnicze

Postęp cywilizacyjny sprawia, że miasto znajduje się w ciągłym rozwoju, zmieniają się poszczególne elementy.

Funkcjami miasta określamy różne rodzaje działalności wykonywane przez mieszkańców:

- mieszkalnictwo

- przemysł

- administracja

- handel

- nauka

- oświata

- ochrona zdrowia

- usługi komunalne

- komunika

- kultura

- turystyka

Funkcji dominujące ( główne, najważniejsze)

- Sukcesja- proces zmieniania się funkcji dominującej, brak sukcesji prowadzi do stagnacji a nawet do regresu rozwoju miasta

Funkcje miasta- 2 grupy:

- miastotwórcze

- funkcjonalne

Urbanistyka- nauka o rozwoju miast i o zasadach ich funkcjonowania.

W skutek rozwoju przestrzennego miasta zmienia się lokalizacja funkcji jakie to miasto pełni.

W II połowie XIX wieku powstało wiele koncepcji mających uzdrowić miasto przez jego ……….

MIASTO LINEARNE-

stworzone przez Arturo y Mata w 80 i 90 latach XIX wieku, zaproponował utworzenie arterii o długości 50 km, wzdłuż, której miały powstawać dzielnice mieszkaniowe. W kierunku tej trasy miały rozwijać się pobliskie jednostki osadnicze, sformułował „ podstawowe zasady miasta liniowego”, projekt zrealizowany był tylko fragmentarycznie.

MIASTO PRZYSZŁOŚCI ( miasto zielonych klinów)

1896 r.- Theodor Fritsch- przeciwstawił się tendencji pierścieniowego rozwoju miast i bezplanowej koncentracji zabudowy.

- wprowadzenie do miast terenów zielonych, wzdłuż głównych arterii radialnych miały rozciągać się dzielnice mieszkalne podzielone „klinami zieleni”, dzięki temu w aglomeracji wkraczałyby lasy, tereny rolnicze, parki, kompleksy ogrodów działkowych, sortowe tereny ( początki gwiaździstego układu przestrzennego) wg. Tego modelu zbudowany został Poznań.

MIASTO OGRÓD-

Na przełomie XIX i XX wieku Ebenezer Howard rozwinął tę koncepcję, miało stanowić syntezę miasta i wsi poprzez połączenie zalet i wykluczenie wad każdego z nich. Liczba mieszkańców ograniczona do ok. 30 000 osób powinno być oddalone od większego miasta centralnego o około 50 km, powiązanego systemem komunikacji publicznej. W swojej koncepcji proponował tworzenie małych, zwartych jednostek, wysycanych zielenią z zapleczem mieszkalnym. Pierwsze miasta ogrody miały powstać wokół Londynu, w środku takiego miasta powinien powstać park z ratuszem, teatrem, administracją, następny krąg po centrum to zabudowa mieszkalna w otoczeniu zieleni z biegnącą przez środek szeroką zadrzewioną aleją w kształcie koła. Krąg zewnętrzny to tereny upraw rolniczych, projekt dążył do zmniejszenia negatywnych skutków XIX wiecznej rewolucji przemysłowej.

Koncepcje miasta w I połowie XX wieku:

- w latach 1903-1909 Eugene Renard opublikował projekt dotyczący przebudowy Paryża. Zasadnicze innowacje polegały na wprowadzeniu wielkich arterii poprzecznych przecinających się w centrum miasta i stworzeniu nowych dróg obwodowych.

- 1917 Tony Garnier przedstawił koncepcję miasta przemysłowego pozostającego wg ówczesnego stanu wiedzy w harmonii z przyrodą, czytelny podział funkcjonalny, część osadniczo- parkowa miasta położona na słonecznym zboczu doliny

- Camillio Sitae- stworzył artystyczne podstawy kompozycji i struktury przestrzennej miast, przeciwnik budowy pojedynczych bloków, zwracał uwagę na skalę, proporcje rozległości, chciał przezwyciężyć zagrażającą miastom monotonię

- 1922 Le Corbusier- stworzył plan miasta współczesnego, liczącego 3 mln mieszkańców, projekt ten to wielkomiejska dzielnica centralna otoczona rozległymi terenami zieleni i peryferyjna zabudową wokół dziedzińców zieleni na, zewnątrz, których były „ miasta ogrody”. W centrum zlokalizował wieżowce i biurowce, kładł duży nacisk na konieczność uwzględniania potrzeb komunikacyjnych miasta. W centrum umieścił podziemny dworzec kolejowy, na szczycie wieżowców lądowisko dla helikopterów.

- 1930 r.- idea miasta promiennego, gdzie występuje element układu pasmowego, równolegle do zabudowy mieszkalnej biegną tereny przemysłowe i składowe. Poprzeczne pasma stanowiły główny ośrodek życia społecznego, plan ściśle symetryczny, modelowy, który mógł ulec modyfikacjom

- 1933 r.- W. Christaner- koncepcja organizacji przestrzeni zurbanizowanej, opierał się na przesłankach ekonomicznych, założył, że część działalności społeczno- gospodarczej, produkcji i dóbr oferowanych usług ma swoje zasięgi uzasadnione względami ekologicznymi. Zasięg oddziaływania układu osadniczego zależy od standardu usług oferowanych przez miasto i liczby miejsc pracy. Nowe miasta powstają w określonej odległości od siebie uwarunkowanej ekonomią dotarcia do miejsc pracy.

Wokół miast kształtowały się obszary rynkowe, miały kształt sześcioboków foremnych a obszary wyższego rzędu to wielokrotność obszarów niższego rzędu. Sieć ośrodków miała układ heksagonalny, hierarchiczny.

- 1940 r. A. Losach- stworzył pierwszą ogólna teorię gospodarki przestrzennej rozwinął teorię lokalizacji inwestycji, sedno jego prac to teoria regionu ekonomicznego, krajobrazu gospodarczego. Idealny kształt obszaru rynkowego jest sześciobok foremny.

---