1.Definicje kultury.

Istnieją setki definicji kultury. Każda z nich uwzględnia jakiś wycinkowy aspekt kultury. Jak pisał Ralph Linton: Istotą wszelkiej definicji kultury jest bowiem to, że wybiera pewne aspekty całego pojęcia oznaczanego owym terminem i kładzie nacisk na nie kosztem innych aspektów. Nacisk ten, a w konsekwencji także wartość definicji będą zależały od tego, jaki szczególny cel definiujący miał na uwadze. Istnieje wiele możliwości definiowania kultury, a każda jest użyteczna w powiązaniu z dociekaniami określonego rodzaju.

A.L. Kroeber i C. Kluckhohn w rozprawie Culture. A Critical Review of Concepts and Definitions przeprowadzili wyczerpującą analizę pojęcia kultury i zebrali 168 jej określeń.

Sześć grup definicji kultury by Kroeber & Kluckhohn (akcentują one różne aspekty kultury).

A)Definicje opisowo-wyliczające (nominalistyczne). Definiowanie kultury sprowadza się tutaj do wyliczania jej części składowych. Np. definicja Edwarda Taylora: Kultura czyli cywilizacja jest to złożona całość, która obejmuje wiedzę, wierzenia, sztukę, moralność, prawa, obyczaje oraz inne zdolności i nawyki nabyte przez ludzi jako członków społeczeństwa. Słabość definicji: dlaczego takie a nie inne dziedziny kultury zostały wyliczone?

B)Definicje historyczne. Kładą one nacisk na czynnik tradycji jako mechanizm przekazywania dziedzictwa kulturowego, które konstytuuje kulturę i człowieczeństwo. Dla określenia kultury używa się tutaj takich określeń jak: dziedziczenie, dorobek, tradycja.

C)Definicje normatywne. Akcentują podporządkowanie zachowań człowieka normom, wzorom, wartościom i modelom. Wzory, modele i zasady wartościowania są traktowane jako elementy konstytutywne kultury, a podporządkowanie się tymże normom jako właściwość zachowań kulturowych. Kultura jest tu pojmowana jako zespół norm obowiązujących członków danej zbiorowości ludzkiej i warunkujących jej trwanie. Np. def. A. L. Kroebera i T. Parsonsa: Kultura to przekazane i wytworzone treści i wzory wartości, idei i innych symbolicznie znaczących systemów, będące czynnikami kształtującymi ludzkie zachowania oraz wytwory (artifacts) stanowiące produkt zachowania.

D)Definicje psychologiczne.Skupiają uwagę na psychicznych mechanizmach kształtowania się kultury; analizują zatem mechanizmy uczenia się, formowania nawyków kulturowych, internalizacji norm obowiązujących w danej zbiorowości i wartości przez tę zbiorowość uznawanych oraz wpływ kultury na kształtowanie osobowości jednostek. Szczególny nacisk jest tu położony na uczenie się i naśladownictwo jako procesy przyswajania kultury. Np. def. St. Ossowskiego: "kultura jest pewnym zespołem dyspozycji psychicznych przekazywanych w łonie danej zbiorowości przez kontakt społeczny i uzależniony od całego systemu stosunków międzyludzkich". Rozpatrywanie kultury jako rezultatu psychologicznych mechanizmów (kojarzenia idei, naśladownictwa, tworzenia się motywów działania, kryteriów wartościowania itd.) poszerza zakres pojęcia kultury o problematykę badawczą z obszaru filozofii społecznej i psychologii.

E)Definicje strukturalne. Starają się uwypuklić strukturę konkretnej kultury i ukazać wzajemne powiązania jej elementów. Definicje tego typu badają specyficzną strukturę konkretnych kultur - nie dotyczą kultury w ogóle.

F)Definicje genetyczne.W tych definicjach kładzie się nacisk na wyjaśnienie pochodzenia kultury. Można tu wyróżnić dwie grupy definicji. Pierwsza dotyczy wewnętrznego rozwoju kultury, wyłaniania się jednych (wyższych) jej form z form innych (niższych, wcześniejszych). Druga grupa dotyczy problemu wyłaniania się kultury z natury Kładzie nacisk na wyjaśnienie pochodzenia kultury: Jak w ogóle kultura powstała, jak wyłoniła się z natury.

Aspekty rzeczywistości kulturowej:

1) jest zjawiskiem społecznym

2) jest rzeczywistością historyczną

3) jest systemem symboli

4) jest powiązaną całością o charakterze instrumentalnym

5) jest zjawiskiem psychologicznym

3. Kultura - cywilizacja

Ewa Polak, politolog i teoretyk cywilizacji, wyróżniła 11 podstawowych typów relacji między kulturą a cywilizacją:

1)cywilizacja i kultura jako pojęcia tożsame;

2)cywilizacja i kultura jako dwa odmienne porządki, dotyczące innego typu zjawisk, kultura utożsamiona została ze sferą duchową twórczości ludzkiej, cywilizacja z materialną;

3)cywilizacja jako wyższe lub najwyższe stadium kultury;

4)cywilizacja jako antynomia kultury, stanowiąca zagrożenie jej bytu;

5)cywilizacja jako zjawisko szersze w sensie przestrzennym niż kultura, cywilizacja składa się z wielu kultur;

6)kultura jako zjawisko szersze w sensie czasowym niż cywilizacja, co oznacza, że każde społeczeństwo uczestniczy w kulturze, ale niekoniecznie w cywilizacji, która pojawia się dopiero na określonym etapie rozwoju społecznego;

7)cywilizacja jako byt uniwersalizujący, a kultura partykularyzujący;

8)cywilizacja jako struktura mierzalna i podlegająca prawom postępu, kultura zaś przeciwnie, niemierzalna i nie podlegająca prawom postępu, co oznacza, że cywilizacja kumuluje swoje osiągnięcia, jej rozwój dokonuje się na bazie dotychczasowego rozwoju nauki, techniki i gospodarki, kulturę natomiast charakteryzuje zmienność i zastępowalność, co uniemożliwia m.in. porównanie różnych kultur;

9)cywilizacja jako siła postępu kulturowego, ogranicza się tu cywilizację do postępu technicznego, który wpływa na różne aspekty życia zbiorowości ludzkiej, np. systemy wartości, obyczajowość, style życia, itp.

10)kultura jako czynnik sprawczy przemian cywilizacyjnych;

11)kultura i cywilizacja jako system naczyń połączonych, gdzie kultura wyraża wnętrze człowieka a cywilizacja świat zewnętrzny, świat ludzkich wytworów, między kulturą a cywilizacją zachodzi w tym ujęciu tzw. sprzężenie zwrotne.

Ogólnie definiując cywilizacje można powiedzieć, że są to większe i bardziej złożone kultury. Jest to ogólna definicja, która zawiera w sobie definicję szczegółową.

Charakterystycznymi kryteriami odnoszącym się do kultury i cywilizacji są:

Zasięg kultury, to jest liczba jej „nosicieli”; gdyby jednak należało brać pod uwagę jedynie pojemność, nie wiadomo byłoby, gdzie przeprowadzić linię pomiędzy „cywilizacjami” a „kulturami pierwotnymi” - czy dopiero milion musi dzielić wspólną kulturę na to, byśmy mogli ją nazwać cywilizacją?

Stopień złożoności - przyjęcie tezy, że cywilizacja to tyle, co kultura życia miejskiego. Ale jak zdefiniować miasto? Tu znowu jego progowa wielkość lub gęstość zaludnienia byłyby kryteriami całkowicie arbitalnymi. A jednak jest pewna cecha miasta, która wydaje się znamienna i od której zależy wiele charakterystycznych zjawisk, jakie zwykło się wiązać z wyobrażeniem cywilizacja. Jest to mianowicie ta okoliczność, że mieszkańcy miasta w większej części nie zajmują się produkowaniem żywności. To właśnie uwolnienie od konieczności wytwarzania własnymi rękami swego pożywienia pozwoliło mieszkańcom miast poświęcić cały swój czas specjalizacji i co za tym idzie, komplikowaniu kultury; ono też umożliwiło im podróże, handel i zbrojny podbój sąsiednich obszarów, prowadzący do rozszerzenia zasięgu ich kultury. Również pismo, choć napotkać je można i poza miastami, musiało zostać wynalezione i rozwinięte przez specjalistów, wolnych od konieczności wydatkowania swojej energii na zaspokojenie pierwszych potrzeb.

Przyjmijmy więc, że cywilizacja to kultura miast, czyli aglomeracji domostw, których wielu mieszkańców nie trudni się produkowaniem żywności.

Początki cywilizacji mogą mieć miejsce przed pojawieniem się miast; miasta muszą wszakże pojawić się w późniejszych fazach rozwoju, w przeciwnym bowiem razie danej kulturze odmówimy miana cywilizacji.

Próbę przezwyciężenia panującego chaosu terminologicznego, przy jednoczesnym nie narzucaniu jednej optyki, powziął wybitny polski historyk filozofii Władysław Tatarkiewicz, który zaproponował, aby „W tych warunkach ten, kto pisze o kulturze i cywilizacji, jest wolny: może je interpretować i jedną od drugiej odmieniać jak chce, byle wskazując dwa wyrazy, jakie ma do rozporządzenia, uwydatnił istotne różnice desygnatów”, dodając jednocześnie: „Niech cywilizacja oznacza to wszystko, co ludzkość stworzyła, dodała do natury dla ułatwienia i ulepszenia życia, i co wielu ludziom jest wspólne, a kultura - te przeżycia i czynności poszczególnych ludzi, którzy wydali cywilizację i z cywilizacji korzystają. Cywilizacja czyni, że świat dzisiejszy jest różny od pierwotnego, a kultura, że ludzie dzisiejsi są od pierwotnych różni”.

Znanych jest osiem wyraźnie zidentyfikowanych i powszechnie uznawanych cywilizacji: egipską, babilońską, chińską, indyjską, klasyczną, peruwiańską, środkowoamerykańską i zachodnioeuropejską. Każda więc cywilizacja powstała na „ bazie „ kultury , lecz nie każda kultura może być uznana za cywilizację .

Edward Tylor stosuje pojęcia kultura i cywilizacja zamiennie. Twierdzi że kultura albo cywilizacja jest to złożona całość obejmująca wiedzę, wierzenia, sztukę, prawo, moralność, obyczaje i wszystko inne co zostało nabyte przez człowieka jak członka społeczeństwa. Obydwa odnosiły się do powszechnego dorobku ludzi, wytworzonego w danym czasie i przekazywanego w spadku kolejnym pokoleniom, a wszystko to odbywa się na drodze ewolucji wg. Tylora:-kultura człowieka rozwija się od form prostych do form bardziej złożonych (fascynacja ludźmi dzikimi)-nie ma rozwoju skokowego, radykalnego, nic nie zmienia się nagle, wszystko odbywa się logicznie-każde stadium wynika logicznie z poprzedniego-ewolucja człowieka jest jednokierunkowa (od form prostych do złożonych nie odwrotnie)-zróżnicowania lokalne nie mają wpływu na przebieg ewolucji kultury człowieka, przestrzeń jest nieistotna, czas jest najważniejszy-następstwo faktów, zjawisk -teoria przeżytku- zasadniczo kierunek jest jeden ale w pewnych miejscach zachowały się dawne „rytuały” np. sposoby produkcji( wyrabianie skór) czy obyczaje (relikty religii),ewolucja zachodzi ale gdzieś spotykamy takie pozostałości Inni badacze różnicują kulturę i cywilizację np. Alfred Weber i według niego cywilizacja to dążenie do racjonalizacji życia ludzkiego i proces przystosowania się człowieka do warunków zewnętrznych. Elementami cywilizacji dla niego są wszelkie wynalazki, nowinki techniczne i wszystko to co materialne podczas gdy kultura to coś poza tą sferą gdzie konieczne jest przystosowanie się człowieka. Kultura dla niego zaczyna się od momentu kiedy nie ma konieczności przystosowania się i zaczyna się kształtowanie naszego życia i osobowości przez wyznaczanie sobie celów których nie da się sprowadzić wyłącznie do potrzeby egzystencji, do zaspokajania naturalnych potrzeb życiowych. Natomiast dla Lewisa Morgana cywilizacja to najwyższe stadium rozwoju kultury i następowało to stadium daleko po etapie dzikości i barbarzyństwa. Termin kultura" rezerwował dla opisu życia społecznego w odległych czasach, mianem zaś cywilizacji określał ostatnie, najwyższe formy życia zbiorowego. Kultura miała oznaczać stan pierwotny, wyjściowy, cywilizacja fazę docelową. Różnice między cywilizacją a kulturą najmocniej zarysował Oswald Spengler (1920), który obu pojęć używał do opisu dwu przeciwstawnych faz procesu historycznego. Kultura oznaczała wzrost, dynamiczny rozwój, realizację możliwości; cywilizacja była synonimem schyłku, degradacji, obumierania. W teorii Spenglera pojawiło się negatywne wartościowanie cywilizacji, wyżej stawiał on kulturę.

5. Kultura - semiotyka.

cd semiotyki

Naukę o znakach nazywa się w Europie semiologią (termin ten stworzył de Seussere) a w Ameryce Północnej semiotyką (tę nazwę wprowadził CS Peirde (1839-1914), którego niezależnie budowany system filozoficzny ma wiele cech wspólnych z koncepcją de Saussere'a.

Ferdynand de Saussere (1857-1913), szwajcarski językoznawca, uważał język za system znaków, których znaczenia są arbitralne.

Saussere mocno podkreślał, iż o tym, co znak zastępuje, decyduje konwencja kulturowa, łącząca się z tym, jak rozwiązuje się sprawy w danej społeczności, natomiast niewielkie znaczenie ma to, do czego dany znak jest odnoszony gdzie indziej w świecie lub był odnoszony w historii. Twierdził że znaki językowe wiążą nie rzecz z nazwą, lecz pojęcie z obrazem akustycznym. W znaku trzeba wyróżnić dwa elementy: to, co oznaczone „pojęcie, oraz to, co znaczące, obraz akustyczny, Znaczenia znaków trzeba szukać w ich relacji do innych znaków (np. podobieństwo, kontrast itd.), natomiast - co stanowiło jedną z podstawowych zasad de Saussere'a - „nic nie kryje się w pojedynczym znaku”. Jeśli znak jest arbitralny, to jego znaczenie można wykryć tylko w relacji do innych znaków, tzn śledząc ich różnice i opozycje, które najogólniej rzecz biorąc można poklasyfikować na dwa sposoby: syntagmatycznie tzn wedle linearnych czy też sekwencyjnych relacji między znakami (np w tradycyjnym obiedzie angielskim przystawka poprzedza danie główne a deser następuje po nim) pragmatyczne wg relacji „wertykalnych” określających szczególny układ znaków (zatem w roli przystawki może wystąpić melon lub zupa, ale nie szarlotka) Semiotyka (czy semiologia) to systematyczne badanie znaków. Uwagi na temat semiotyki 1 o każdym obrazie czy tekście można powiedzieć, że zawiera wiele warstw znaczeniowych, a zwłaszcza warstwy denotacyjne i konotacyjne. 2 Charakter tych znaczeń będzie zależał od kontekstu w którym występują czyli od otaczających warunków. Znaczenie ma charakter relacyjny. 3 niektóre poziomy znaczeniowe czyli kody są względnie neutralne (obiektywne) podczas gdy inne nasycone są znaczeniami społecznym (dyskursami). 4 rozpoznanie odsłonięcie tych różnych znaczeń wymaga analizy (dekodowania) zależącej najczęściej od natury wiedzy i doświadczenia, z których może czerpać.

Rozumienie znaku (św Augustyn) -wiążący znak z podmiotowością. Kiedy kierujemy się refleksją dobieramy odpowiedni symbol dla dobrych przeżyć. Zewnętrzny symbol może coś bardziej wyrażać, niż podmiot chce wyrazić. Każdy materiał może być użyty do manifestacji przeżyć. Ważna jest celowość manifestacji. Struktura formalna znaku może być bardziej lub mniej przezroczysta dla kogoś. Symbol daje do myślenia, ale każdy może go inaczej interpretować.

9. Kultura i psychoanaliza

Mianem psychoanalizy określa się metodę opracowaną przez Siegmunda Freuda, której autor używał między innymi do analizy tekstów literackich i dzieł plastycznych.

Dzieło Freuda: Kultura jako źródło cierpień. Wstęp do psychoanalizy. Freud odkrył, że procesy duchowe są nieświadome. Większość tego, co się w nas dzieje jest jakby poza nami. Prawdziwym sprawcą zachowań ludzkich są irracjonalne żywioły. Początkowo były one utożsamiane z wszechobecnym libido (popędem seksualnym), później z całością energii witalnej końcu z id.

Id to czynnik psychiki. Pierwsza wizja freudowskiej istoty ludzkiej-człowiek jest naładowany energiami, które domagają się rozładowania. Kieruje się zasadą przyjemności, dąży do zaspokojenia popędów. Później Freud uwzględnił czynniki społeczne w zachowaniu jednostki.

Zasada rzeczywistości polega na liczeniu się z różnymi okolicznościami, umożliwia rezygnację z zaspokojenia potrzeb biologicznych zastąpiła zasadę przyjemności. Ostatecznie w psychice są: id; stadium chaosu, zbiornik energii biologicznej, sfera ślepych pragnień, nieświadomość. -ego; rozjemca między id a rzeczywistością, pomiędzy wielkimi żarłocznymi popędem a okolicznościami, drugim człowiekiem. -super ego; uzewnętrznienie pogodzone, szanowane wymogi środowiska społecznego, głównie rodziny.

Równowaga pomiędzy tymi składnikami umysłu jest chwiejna, bo każdy czynnik chce czegoś innego, a wszystkie one zachodzą na siebie. Pozostaje konflikt między id a super ego. Człowiek jest w największej istocie antyspołeczny.

Freudowska teoria kultury.

Społeczeństwo wytwarza swoista kulturę super ego. Człowiek jest z natury zły kieruje się popędami, agresją, egoizmem. Energie te są stałe nie można ich zniszczyć, można jedynie zapanować nad efektami ich wystąpienia.

W kulturze są dwa aspekty; cywilizacja-to obraz różnych metod człowieka dążącego do zaspokojenia potrzeb w formach wysublimowanych. Kultura jest więc zaprzeczeniem natury, z drugiej strony daje możliwość przekształcenia tego, co zwierzęce w to, co wyższe, dobre. Broni nasz przed nami samymi (aspekt sublimacyjny). Cierpienie jakie narzuca nam kultura, pozwala osiągnąć wyższy poziom (aspekt represyjny). Możliwość sublimacji, przeniesienie przez kierowanie złych instynktów gdzie indziej. Cierpienie związane z kulturą jest ceną jaką człowiek płaci za ocalenie przed samozagładą.

Początki kultury id.

Narodziny super ego- przemiana zwierzęcia w człowieka.

Bunt despotycznego samca- ojca i młodszych samców. Do starszego należą wszystkie samice, więc synowie go zabijają, pożerają. Pojawia się poczucie winy, które prowadzi do zakazu totemicznego zabijania niektórych zwierząt. Jeśli znakiem totemu jest orzeł to plemię nie poluje na orły. Zabezpieczenie przed rywalizacją o samice jest źródłem zakazu kazirodztwa. Inny koncept Freuda dotyczy idei narcyzmu jako powód niechęci do obcych- walki wynikają z tego, że jesteśmy w sobie zakochani, walczymy, zabijamy innych. Wyjaśnienie organizacji (armia, kościół) więzią libidalną.

Powierzchowny opis zjawisk nie wytrzymuje zasad poznawania. Musimy wejść głębiej. Nasze zmysłowe obcowanie ze światem nie jest wystarczające. Musimy korzystać z rozumu intelektu. Badania nauk społecznych nie mogą poprzestać na badaniach społecznych potrzeb. Trzeba sięgnąć nie tylko do wrodzonych cech, ale też do indywidualnych, biograficznych doświadczeń. Każdy ma własną historię. Życie jednostki nie daje się zredukować do procesów społecznych. Freud odkrył rolę kultury indywidualnej.

Trzy procesy psychiczne (fenomenów ludzkich)

-świadome; psychiczne związane z percepcją przez zmysły, system percepcji nie posiada pamięci, wszystko, co zostało zarejestrowane zmierza do systemu podświadomego.

-podświadome; tracimy świadomość istnienia pewnych treści, ale mamy możliwość przypomnienia ich sobie (przedświadomość-to co możliwe do przypomnienia), wyobrażenie nie utrzymuje stale pewnych treści w świadomości

-nieświadome; treści najgłębsze mają wpływ na życie świadome, one nami rządzą, nie panujemy nad nimi. Freud odkrył je w marzeniach sennych. Praca marzenia sennego „traumarbeit”-to zożone procesy: przesunięcie, zgęszczenie, sublimacja, tworzą one pierwotny proces psychiki, przesunięcie-zostaje struktura zdarzenia, ale zostaje ono przemieszczone np w czasie

logika nieświadomośco- procesy nie przebiegają wg procesów logicznych, np jęz odkrywa to co chce ukryć nieświadomość.

Teoria tłumaczenia.

Wyjaśnia istotę działań psychiki i kultury. Pewne treści są stale utrzymywane tam, gdzie się dostały. Jeśli blokada jest stała, treści psychiczne nie przenikają ze sfery świadomości do nieświadomości, jeżeli będziemy wypierać je ze świadomości wepchniemy je w nieświadomość (Freud nazwał nieświadomość królestwem alogiczności). Tam stapiają się z naturalnymi elementami. Nie ma tam rozróżnienia na dobro i zło, poczucia czasu. Mechanika nieświadomości pozostaje w pozornym wyciszeniu podczas dnia, aktywizuje się w nocy- marzenie senne.

Pojęcie oporu

Pytamy pacjenta co mu się z tym kojarzy. Swobodne wypowiadanie luźnych skojarzeń przerywa się, zostają uruchomione mechanizmy samokontroli, choć pacjent nie zdaje sobie z tego sprawy. Stosuje uniki, kluczenia, podlega nieznanej motywacji. Część nieświadomego poczucia winy jest wówczas, gdy niczego złego nie popełnimy. Super ego prowadzi do powstania sumienia, do odkreślenia, wolno-nie wolno. Sumienie ma czuwać nad czynnościami i zamiarami go i osądzać je. Ego wyłoniło się z id. Dochodzi do determinacji zasady przyjemności panującej we wczesnym dzieciństwie i zastąpienia jej zasadą użyteczności (zasady syntezy). Wzajemny stosunek zasady ego i id są porównane do jeźdźca i konia. Normalnie to jeździec prowadzi konia, choć zdarza się że to koń go ponosi. Ego służy światu, super ego i id musi iść na kompromisy. Symbole pojawiające się w snach nie miały nic wspólnego z bliską rzeczywistością pacjenta.

Uczeń Freuda, Jung i jego osiągnięcia: Chorzy umysłowo odtwarzają w snach mity, początki kosmosu- świadomość kolektywna zbiorowa źródło twórczości człowieka, Freud podkreślał to co indywidualne, Jung to co zbiorowe uniwersalne.

11. Kultura - struktura.

Struktura jest to całość złożona z elementów i łączących je relacji, musi istnieć w bytach, zachowaniach poprzez układ, wzajemne powiązanie elementów i części. To model, z którego można usunąć elementy niekonieczne, wytwór działań zwróconych w określonym kierunku.

13. Kultura - cybernetyka.

Cybernetyka jest ot dział wiedzy o sterowaniu, tzn. celowym oddziaływaniu na procesy, zapewniającym pożądany ich przebieg, o przepływie i przekazywaniu informacji w systemach, bada układy jedynie z punktu widzenia ich działania, pomija szczegóły ich budowy, co pozwala na porównywanie funkcjonowania maszyn i organizmów żywych czy społeczności. Cybernetyka miała na celu odkrycie powiązań we wszystkim, odkrycie ogólnej zasady funkcjonowania wszystkiego

Batesob Gregory Ekologia umysłu - użycie problematyki cybernetycznej.

Dla cybernetyki słowo w zdaniu, narząd organizmie, rola gatunku w ekosystemie mają charakter „logosu”, dotyczą wszystkiego, dają się wytłumaczyć przez analizę ograniczeń człowieka, negacji (restrykcję). To poszukiwanie negatywne. Materię cybernetyczną poznaje się przez informacje niesione przez przedmioty lub zdarzenia.

Bateson to autor książki, w której pokazał, jak działa mózg człowieka, o matrycach psychiatrycznych. Wg niego wywody logiczne (modelowe) przypominają redukcję absurdu, postępowanie kartograficzne. Np wyrażenie algebraiczne może być może być przedstawione w postaci wzoru lub werbalnie. Ważne są konteksty, np fonem nie istnieje poza kontekstem słowa. Np wybór litery k eliminuje możliwość wyboru innych znaków. Bez kontekstu nie ma komunikacji. Obowiązuje tu logika. Konteksty tworzą granice ekonomiczne wyboru, istnieje tu ekonomia prawdopodobieństwa- mówi o tym, co jest możliwe, a co niemożliwe w danej sytuacji. Mówi się też o zasadzie równości prawdopodobieństw- w obrębie systemu wszystko może się zdarzyć, wszystko może być nawzajem wymieniane, podstawiane. Czynniki determinujące nierówność prawdopodobieństw: pewne elementy nie mogą się pojawić, bo nie należą do systemu.

W cybernetyce mówi się że bieg wydarzeń podporządkowany jest równości prawdopodobieństw i restrykcjom. Wiele ograniczeń może składać się na zdeterminowanie jednego zjawiska, np. układanka dziecięca- puzzle-pocięte elementy tworzą wzór, dają się ułożyć tylko wtedy, gdy dopasujemy je odpowiednio do krzywizn. Mamy więc tu restrykcje geometryczne, kolorystyczne, kształtowe. Bateson do ograniczeń dodaje sprężenie zwrotne i redundancję.

Sprzężenie zwrotne- zjawiska rozpatrywane są przez ciągi typu przyczynowo-skutkowego. Wynikają z tego łańcuszki przyczynowości. Zdarzenia występujące w jednym punkcie obiegu działają na siebie. Obiegi są źródłami ograniczeń (gdy Edyp zabija ojca-nie ma od tego odwrotu, ciąży nad nim klątwa, chce ją odwrócić, ale każdy czyn zbliża go do wypełnienia tej strasznej przepowiedni). Logika przyczynowo-skutkowanie musi być jasna, jawna od razu, może być ukryta. Jeden wybór uniemożliwia wybór czegoś innego a jedno wydarzenie pociąga za sobą następne (restrykcje).

Redundancja wszelka przewidywalność poszczególnych elementów, zdarzeń w pewnej szerszej całości jest redundancją. To tworzenie pewnych nadmiarów komunikacyjnych-powtarzalność, modelowość, przewidywalność. Przykład: refren w piosence- da się go przewidzieć lub ludowa sprawiedliwość- jest wina, musi być kara.

Świat, którym zajmuje się cybernetyka ma charakter konkretny, materialny.

Czarna skrzynka- jedno z pojąć cybernetyki, to urządzenie lub proces, którego budowa czy przebieg nie jest znany- znane są tylko stany wejść i wyjść tzn. znane są wartości parametrów na wejściu oraz efekt końcowy pracy urządzenia lub przebiegu procesu, niektórzy traktują mózg jako taką czarną skrzynką).

15.Typologie kodów.

1. Kod kultury stanowiący organizację semantyczną

- kod symboliczny semantyczny to słowo, akt tworzenia to powodowanie znaków

- różne znaki to różne oblicza tego samego znaczenia. Zmiana znaczenia to nie zmiana sensu, ale jego głębokości

- funkcja znaku to funkcja zastępowania. Człon zastępowany to treść, człon zastępujący to wyrażenie; nie posiada wartości, znaczenia; zyskuje je stały tekst, który mozna tylko czytać

- w średniowiecznej kulturze pojawiło się ujęcie części: część to homeomorficzna do całości, to symbol całości. Część reprezentuje całość; część to znak

2.Kod syntaktyczny

- realizowany w XVI, XVII wieku

- całość oznacza samą siebie. Całość oznacza części składowe całości. Część i całość nie są równoznaczne, całość to suma syntaktycznie zorganizowanej treści części

- pojawia się ewolucja. System powstaje przez ptzyłączanie nowych ogniw

- antynomia stare- nowe

- część ma znaczenie jako część całości, dołącza się nowe rzeczy

- istota kodu stare- nowe

3.Kod, który jest nastawiony na negowanie obu typów organizacji, czyli znakowości

- kod asemantyczny i asyntaktyczny

- Europa, oświecenie

- w odróżnieniu od semantyczno- symbolicznej kultury średniowiecza

- największą wartość posiada miłość, woda, życie, chleb- to, co nie moze być zamienione na znaki

- oświecenie- realność wyzszego rzędu całości

- istnieje to, co jest tylko dla siebie, nie to, co jest podporządkowane wyższym rzeczom.

- u podstwa opozycja naturalne- nienaturalne. Realny świat rzeczy- nierealny świat znaków

- słowa to społeczne i socjalne znaki kulturowe

- oświecenie to epoka walki ze znakiem. Wyzwolenie się od panowania całości nad częścią

- kultuta oświecenie to system semiotyczny. Wytwarza znaki burzenia znaków

4. Kod kultury, który stanowi syntezę obu organizacji (semantyczno- syntaktyczny)

- wyorbażenia o świecie jako następstwa realnych faktów

- to, co niesensowne stawało się sensowne jako element ogólnego rozwoju

- to, co nakazywało uważać za istniejące to fakty semantyczno- syntaktyczne

- jeśli system średniowieczny rozpatrywał coś jako słowo, to w tym kodzie miało cechy języka

16.Funkcje kultury.

* estetyczna - kultura powinna wywołać w odbiorcy swoiste przeżycia estetyczne, np. piękno,

* komunikacyjna - przez kulturę porozumiewamy się ze soboą

* poznawcza - odbiorca poznaje świat kultury i jej rzeczywistość, poprzez niś może się "przenieść" do innego świata

* etyczna - kultura wychowuje, uczy, nakłania, uwidacznia pewne wzorce postępowania,

* metafizyczna (religijna) - pobudza uczucia; służy religii

* emocjonalna

* terapeutyczna - leczy, katharsis - oczyszczenie psychiki

* ludyczna (zabawowa) - pozwala się rozprężyć i odstresować się np. poprzez taniec, muzykę, komedię, satyrę, kabarety,

* indyfikacyjna - integruje i wykazuje przynależność do pewnej grupy społecznej (lekarze, harcerze, muzycy, Polacy); pomaga zachować tożsamość kulturową narodom;

* użytkowa - jest to kultura którą posługujemy na co dzień, np.sztuka- rzemiosło, architektura, przedmioty codziennego użytku, ale także satyra, muzyka taneczna, sztuka dziennikarska,

* wychowawcza - wychowuje i uczy, wskazuje na normy i wzorce postępowania.

* komunikacyjna- dzięki niej możliwa jest komunikacja między ludźmi oraz icz poprzednikami.

Dodatkowo:

*kultura społeczna prezentuje wierzenia, normy moralne

*kultura języka: porozumiewanie się zgodnie z obowiązującą (w danym społeczeństwie) normą językową

*kultura polityczna:tworzy systemy wartości i wzorce zachowań (polityków, partii) biorących udział w wykonywaniu władzy państwowej lub aspirujących do tej roli

*kultura fizyczna:przedstawia system zachowań i działania związane z dbałością o rozwój fizyczny człowieka

18. Kultura i tekstualność.

-świat jest tekstem, sensownym komunikatem, twórcami- Bóg, idea absolutyzmu, dekodowania świata- tekstu a język dostępny użytkownikom, człowiek ma odkrywać świat, w średniowieczu świat to księga.

-świat nie jest tekstem, nie ma sensu, jego opanowanie kulturalne polegałoby na nadaniu struktury, np. podporządkowanie świata barbarzyńskiegoprzez narzucony mu kult.

-relacja między planem treści a wyróżniania to szczególny środek zainteresowania semiotyki: średniowieczny kod kulturowy.

-plan wyrażania jest zawsze materialny

-plan treści idealny

-alegoria sposobem budowania dzieła sztuki. W każdej rzeczy dopatrzymy się idei.

-między wyrażeniem a treścią dopatrujemy się relacji, odzwierciedlenia ikonicznego, relacja ta nie jest dowolna, jest ona ustalona przez Boga pisarz, malarz tylko pośredniczy w tym, co mówi Bóg, nie ma tu oryginalności

-tekst nowy otwarty tekst stary

Teoria dwóch typów budowania tekstów kultury:

1 jeden typ realizuje reguły jednego systemu, np. kultura średniowiecza

2 jeżeli projektuje się teksty na 2 bądź więcej systemów, pojawiają się odstępstwa od tych tekstów, które tworzą całość znaczeniową

20. Kultura - pamięć.

Tradycja i tradycjonalizm łac. tradere-przekazywać oddawać, podawać. Termin ten jest używany w kulturoznawstwie na oznaczenie bądź tych jej elementów, które są przekazywane (język) lub tego co stanowi składnik powszechnej wiedzy (opowieści ludowe). Przymiotnik „tradycyjny” który podkreśla ciągłość i trwałość. Do tradycji tradycyjnych zachowań można mieć stosunek pozytywny lub negatywny. Zwolennicy tradycji (tradycjonaliści) upatrują w niej źródło wartości i wiarygodności; w okresach rewolucyjnych przeszłość może być pogardliwie traktowana i uważana za hamulec postępu. Pojęcie trad ma różne znaczenia a wszystkie z nich sa istotne dla sposobu, w jaki rozumie się kulturę. Można przez trad pojmować wiedzą i obyczaje przekazywane z pokolenia na pokolenia. Przy takim rozumieniu poj trad narodowa ma sens pozytywny, wskazuje bowiem na długotrwałość i głębokie zakorzenienie kultury narodowej. Bywa jednak że przymiotnik tradycyjny jest używany w sensie negatywnym, szczególnie, gdy opis formułowany jest z punktu widzenia Ameryki Płn czy Europu Zach, które uważają się za nowoczesne. W takim przypadku określenie nieeuropejskich kultur lub społeczeństw jako tradycyjne najczęściej znaczy zacofane, słabo rozwinięte, a przesłanką jest tu przekonanie, że wszystkie społeczeństwa musza się modernizować w taki sam sposób i w tym samym kierunku. Kulturoznawstwo zawsze krytycznie podchodzi do takiego narzucania standardów jednej kultury innym, prowadzi to bowiem do uznania ich za gorsze pod jakimiś względami. Kiedy uważa się że pewne role społeczne są jednoznacznie i od dawna określone, często determinuje się ja jako tradycyjne, badacze kultury mogą jednak kwestionować takie przeświadczenia, np pytając na czym polega bycie ojcem czy matką. Już chociażby ten przykład pokazuje, że trad nie są niczym neutralnym i obiektywnym, co tylko czeka na odkrycie, gdyż są konstruowane kulturowo, podczas konstruowania zaś jedne elementy są włączane, inne- eliminowane. W ten sposób zdaniem wielu badaczy, kształtują się wzorce rozkładu władzy w społeczeństwie. Spódniczka i kraciasta tkanina są i w Szkocji i poza nią prezentowane jako tradycyjne elementy szkockiego ubioru, stanowiąc charakterystyczny element szkockiej kultury, eksponowany przez Szkotów przy najróżniejszych okazjach. Dla ludzi z zewnątrz to symbol szkockości który, który podobnie jest traktowany przez wielu mieszkańców Szkocji. Tym czasem okazuje się, że spódniczce z rozmysłem nadano taki symboliczny charakter, gdyż wymagały tego potrzeby określonego momentu historycznego. David McCrone w książce poświęconej Szkocji pisał, że pod koniec XIXw. gdy przede wszystkim mieszkańcy gęściej zaludnionych nizin odczuwali rosnącą potrzebę podkreślenie swej odrębności ekonomicznej, społecznej i kulturowej, w poszukiwaniu jakiegoś charakterystycznego emblematu zwrócili uwagę na styl ubioru i rodzaj tkaniny które odgrywały pewną rolę w życiu szkockich górali, ale wcale nie dominującą i nie wszechobecną. Mówiąc inaczej pewna forma kulturowa powszechnie zaakceptowana jako reprezentatywna, jak się okazuje, wcale nie miała charakteru uniwersalnego, a status taki nadała jej określona jej określona grupa w określonym czasie, z czego wynika, że znaczenie kraciastej spódniczki (kilt) w społ szkockim nieustannie się zmienia. Np w latach 50 młode pokolenie noszenie jej uznawało za wyraz zniewieściałości ale wraz ze wzrostem patriotyzmu szkockiego kilt znowu stał się modny i dzisiaj czesto się go widzi jak strój nowożeńca.

22. Kultura i czas (tworzenie, rozpad, trwanie).

Rozumienie czasu

Czas to jeden z wymiarów ludzkiej egzystencji, naukowo rozpatrywany w ścisłym związku z przestrzenią. Mówimy nawet o czasoprzestrzeni, rozumiejąc nierozłączność tych wymiarów. Wszystko, co istnieje, zajmuje jakieś miejsce; istnienie to trwanie w czasie i zajmowanie jakiejś przestrzeni. Co ciekawe, atrybutem absolutu, jakim jest bóstwo w każdej kulturze, jest właśnie wykraczanie poza ową definicję istnienia. Bóstwa bywają wieczne, ponadczasowe oraz wszechobecne, co podkreśla ich władzę nad czasoprzestrzenią. Czas to również taki wymiar istnienia, nad którym człowiek nie potrafi zapanować nawet w najmniejszym stopniu.

Rozumienie czasu jest ściśle uwarunkowane kulturowo, jest kulturową kliszą, z której nawet nie zdajemy sobie sprawy, zanim nie spotkamy członka społeczności dla nas egzotycznej. Ta egzotyczność polega nie tylko na tym, że człowiek ten ma inny od naszego kolor skóry, ale i inny system wartości, inne nawyki, gust kulinarny - i właśnie - inne rozumienie czasu.

Ryszard Kapuściński w swoich reportażach zwrócił uwagę przede wszystkim na różnice między europejskim a afrykańskim rozumieniem czasu: europejski czas to pęd naprzód, ciągła gonitwa i pośpiech; afrykański to pozaczasowe trwanie, zamknięte w rytmie ciągłych powrotów.

Współczesny Europejczyk rozumie czas linearnie (przeszłość, teraźniejszość, przyszłość), ale nie zawsze tak było. Kultury starożytne całego świata pielęgnowały rytuały, oparte na cyklach przyrody, np. wylewach Nilu (czas cykliczny). W niepiśmiennych rejonach Afryki nawet dziś istnieje tylko teraźniejszość. Przeszłość - o tyle, o ile trwa w opowiadaniach o ważnych dla społeczności wioski wydarzeniach. Przyszłość natomiast - jest niewiadomą, w którą Afrykańczyk nie wybiega.

Czas święty i świecki

Czas cykliczny - święty

W społeczeństwach prymitywnych tym, co wyznacza upływ czasu, jest naturalny cykl przyrody, związany prawie zawsze z rodowodem i historią bóstw

·czas agrarny: pory roku, pory doby, fazy Księżyca i związane z nimi pływy

·czas rytualny (sakralny): powracający cyklem powtarzania się historii bóstwa, plemienia, rodu, społeczności (jak dzień narodzin czy zmartwychwstania perskiego Mitry czy chrześcijańskiego Chrystusa).

Czas linearny:

·świecki: zwyczajny, codzienny, obarczony monotonią codziennych obowiązków i ubarwiony planami na przyszłość

·historyczny: opatrzony naukowym komentarzem zbiór przyczyn i następstw politycznych wydarzeń, utrwalony w kronikach

24. Wzory kultury, normy, wartości.

Wzory kultury-klasyfikacja wg R Benedict:

1. typ apolliński (Indianie ZUNI)- charakterystyczne cechy to rytualizm, wstrzemięźliwość, brak agresji. Udział jednostki w życiu obrzędowym (brak środków odurzających, brak szaleństwa). Indianie posiadają kapłanów ale nie mają czarowników. Cechuje ich spokój, łagodność, wyzbycie się agresji, poszukiwanie złotego środka, brak indywidualizmu i konkurencji. 'Dobry człowiek' unika zaszczytów, żyje w spokoju, usuwa się w cień. Pożądane cechy to uprzejmość i dostojność. Jest to społeczeństwo matrylinearne- społeczeństwo oparte na systemie pokrewieństwa, w którym dzieci automatycznie po urodzeniu włączone są do grupy matki i pozostają jej członkami przez całe zycie- bilogiczny ojciec się nie liczy.

2 Typ Dionizyjski (indianie Kwakwiutl) - jest to społeczeństwo hierarchiczne. Wysoko jest cenione życie duchowe. Praktyki religijne są nieraz bardzo gwałtowne. Wzorem do naśladowania to wojownik i indywidualista. Pożądane cechy to indywidualność i osiąganie sukcesów. Własność pojmowana na dwa sposoby własność rodzinna - czyli ziemia oraz własność jednostkowa - pieśni, rytuały, mity, dobra rodowe. Potlacz - publiczne manifestowanie swojej majętności poprzez obdarowywanie innych lub niszczenie swojego majątku. Indianie Dobu - kultura ubóstwa i głodu. Kiedyś byli ludożercami. Żyją w grupach lokalnych, matrylinearnych. Każdy się czuje bezpiecznie tylko tam, gdzie mieszka. Małżeństwa egzogamiczne, bilokalne; mężczyzna porywa własną wybrankę. Bogate życie seksualne, zdrady tylko na własnym terenie. Cechy osobowości dominujące to zazdrość, podejrzliwość. Prawo pięści - wrogość i rywalizacja. Magia stosowana jedynie po to, aby komuś zaszkodzić.

Wzory te nie powstały w Europie lecz w USA i Meksyku. Wzorce te odnoszą się do wszystkich cywilizacji- nie tylko Indian

Wartości to dowolny przedmiot materialny lub idealny, w stosunku do którego jednostki lub zbiorowość przyjmują postawę szacunku przypisują mu ważną rolę w swoim życiu i dążeniu do jego osiągnięcia, odczuwają jako przymus. w różnych zbiorowościach może obowiązywać dążenie do realizacji różnych wartości. Mówimy wówczas że zbiorowości mają różne systemy wartości. Niezależnie od wagi wartości można wśród nich wyróżnić wartości UZNAWANE, ODCZUWANE oraz REALIZOWANE. Wartości uznawane- to takie o których człowiek wie, że powinny być dla niego atrakcyjne i że powinien je cenić. Wartości odczuwane- to takie, które zostały głęboko wchłonięte i stały się częścią świata wewnętrznego człowieka, a dążenie do ich osiągnięcia odczuwane jest przez niego jako własna nagląca potrzeba. Wartości realizowane- mogą być nimi zarówno wartości odczuwane jak i uznawane. Jednakże nie wszystkie wartości, których odczuwanie i uznawanie ludzie deklarują są przez nich realizowane w praktyce życia codziennego. Normy- to prawidła i reguły, wedle których grupa żyje. Normy wyrastają z wartości. Wiążą się z poczuciem powinności. Normy określają moralność obyczaje zwyczaje. Normy: -o charakterze prawnym (określone przepisami prawa); -pozaprawne (nie objęte przepisami) normy kulturowe, ale także religijne. Określają one dopuszczalne lub pożądane zachowania ludzi. Przykład normy kulturowej (rozumianej jako norma obyczajowa) jest żałoba po śmierci bliskiej osoby. Normy prawne różni od kulturowych i religijnych fakt uznania przez państwo. Najczęsciej są spisane i zawarte w konstytucji, ustawach i rozporządzeniach.

25. Rytuały, obrzędy, ceremonie.

Rytuał - zespół specyficznych dla danej kultury symbolicznych czynności, wykonywanych w celu osiągnięcia pożądanego skutku, który jednakże może być znacznie oderwany od pozornie oczywistego celu funkcjonalnego.

Rytuał jest niekiedy traktowany jako synonim słowa obrzęd, choć w mowie potocznej ma nieco bardziej ekstensywny kontekst. Rytuały często wiążą się z takimi zjawiskami jak sacrum a niekiedy też tabu. Bywają automatyzowane, przekształcając się w nawyk. Błędem jest twierdzić, że są związane tylko i wyłącznie z religiami. Jak dowodzi Jean Maisonneuve, są powszechne w dzisiejszych społeczeństwach rytuały świeckie, takie jak kibicowanie klubowi sportowemu, czy też chodzenie na zakupy, nie tylko w celu kupowania niezbędnego towaru, ale też sprawienia sobie satysfakcji.

Rodzaje rytuałów:

religijne:

* inicjacyjne (obrzezanie, chrzest)

* przejścia (np. ślub)

* izolacyjne (pogrzeb)

świeckie:

* polityczne

* przejścia (np. obrona pracy dyplomowej)

* rozrywkowe (masowe)

* codzienne

* cielesne (tatuaże, makijaże)

* zawodowe (np. inicjacja w wojsku)

Obrzęd to zespół zakorzenionych w tradycji, nierzadko określonych przepisami, czynności i praktyk o znaczeniu symbolicznym, towarzyszących jakiejś uroczystości o charakterze związanym z charakterem społeczności. Obrzędy dzielimy na religijne i świeckie.

Rodzaje obrzędów:

* inicjacyjne - np. obrzezanie, chrzciny

* afirmacyjne - np. jubileusz pracy, pożycia małżeńskiego

* współżycia - np. świąt rodzinnych

* izolacji - np. pożegnanie, pogrzeb

* przejścia - np. ślub

Obrzęd przejścia to obrzęd, którego charakterystyczną cechą jest zmiana (odebranie i nadanie) jakiejś właściwości poddanego mu człowieka. Często służy do zaznaczenia przełomowych okresów w życiu jednostki, związanych z przechodzeniem z jednej fazy życia do kolejnej, zmianą grupy wiekowej lub społecznej. Charakter o.p. mogą mieć także rytuały odprawiane przy okazji fizycznych zmian miejsca: przekroczenia granicy terytorium, przeprowadzki, podróży (szczególnie podróż sakralna - pielgrzymka).

Arnold van Gennep w 1909 r. rozszerzył zakres dotychczas używanego pojęcia na wiele pozornie różnych obrzędów. Według niego charakter obrzędów przejścia mogą posiadać rytuały związane z:

* fizycznym przejściem przez terytorium, pomieszczenia;

* powitaniem i włączeniem obcego do społeczności;

* ciążą i narodzeniem dziecka;

* przejściem z fazy życia dziecięcej do dojrzałości (np. postrzyżyny);

* inicjacją do stowarzyszeń (zawod., polit., wojsk.), kast, klanów, grup religijnych (w tym chrzest);

* zaręczynami i małżeństwem;

* pogrzebem.

Struktura orzędu przejścia (budowa)

O.p. składa się zawsze z trzech faz, ale długości ich trwania są tak różne, że niektóre mogą być prawie niezauważalne, a inne ciągnąć się latami.

Faza wyłączenia (f. preliminalna, f. segregacji) - odebranie statusu jednostki, wyłączenie z dotychczasowej grupy. Jednostka wyłączana jest w specyficzny sposób oznaczana np. poprzez:

* rytualny ubiór lub nagość,

* pomalowanie lub okaleczenie ciała, twarzy,

* oddalenie się od społeczności,

* izolacja (zamknięcie).

Ma to na celu uświadomienie społeczności, że ma do czynienia z osobą, która uczestniczy w obrzędzie przejścia. Czasem następuje rytualna "śmierć" (może to być sen, omdlenie, upadek, wycieńczenie).

Faza marginalna (f. liminalna, okres przejściowy) - jednostka jest zawieszona, „nie ma jej”, straciła poprzednią rolę społeczną, ale jeszcze nie nabywa nowej. Taki stan może trwać od kilku minut do wielu lat.

Faza włączenia (f. agregacji, f. integracji) - nadanie nowego statusu.

Rytuał - zespół specyficznych dla danej kultury symbolicznych czynności, wykonywanych w celu osiągnięcia pożądanego skutku, który jednakże może być znacznie oderwany od pozornie oczywistego celu funkcjonalnego.

Rytuał jest niekiedy traktowany jako synonim słowa obrzęd, choć w mowie potocznej ma nieco bardziej ekstensywny kontekst. Rytuały często wiążą się z takimi zjawiskami jak sacrum a niekiedy też tabu. Bywają automatyzowane, przekształcając się w nawyk. Błędem jest twierdzić, że są związane tylko i wyłącznie z religiami. Jak dowodzi Jean Maisonneuve, są powszechne w dzisiejszych społeczeństwach rytuały świeckie, takie jak kibicowanie klubowi sportowemu, czy też chodzenie na zakupy, nie tylko w celu kupowania niezbędnego towaru, ale też sprawienia sobie satysfakcji.

Rodzaje rytuałów:

religijne:

* inicjacyjne (obrzezanie, chrzest)

* przejścia (np. ślub)

* izolacyjne (pogrzeb)

świeckie:

* polityczne

* przejścia (np. obrona pracy dyplomowej)

* rozrywkowe (masowe)

* codzienne

* cielesne (tatuaże, makijaże)

* zawodowe (np. inicjacja w wojsku)

We wszystkich opisanych poniżej religiach występuje coś, co można nazwać modlitwą - różne są jej formy, długości i sytuacje odmawiania, jednak zawsze jest to jakiś tekst, który w niezmienionej formie należy wypowiedzieć (choćby w myślach), dodatkowo niektóre religie (np. islam) nakazują odmawianie jej w danym okresie dnia. Niewątpliwie jest to rytuał multireligijny, a także jeden z najważniejszych jeśli chodzi o psychikę: podczas odmawiania tekstów religijnych najczęściej prosi się o coś absolut, lub też zawierza się mu.

Chrześcijańskie rytuały często są też jednocześnie sakramentami, lub ich część ma wartość sakramentalną. Pierwszy rytuał, któremu poddawany jest człowiek, to w większości Kościołów chrzest[1], poprzez który jest on włączany do wspólnoty, oraz oczyszczany z grzechu pierworodnego. Dzieje się tak po zanurzeniu głowy w wodzie, jej polaniu, zanurzeniu całego ciała lub w podobny sposób. Obrzęd ma więc charakter inicjacyjny i związany jest z tekstami biblijnymi[2].

W Kościele katolickim od XX wieku dzieci od tzw. "przyjścia do rozumu" (ok. 8 lat) przyjmują swoją pierwszą komunię świętą. Komunia jest dla chrześcijan duchowym złączeniem się (symbolicznym lub realnym - w zależności od wyznania) z Jezusem Chrystusem. W katolicyzmie nakazuje się przyjmować ją raz do roku - częstość przyjmowania była przedmiotem sporu, obecnie zaleca się częste jej przyjmowanie, zakazuje jednak częstszego niż codzienne. Trudno określić ten rodzaj obrzędu - w pewnym sensie jest to rytuał przejścia, ma także charakter oczyszczający, stanowi również rytuał cementujący wspólnotę i podkreślający podporządkowanie duchowym przewodnikom. Związana jest z nim również nabożeństwo eucharystyczne (msza święta, boska liturgia) której kulminacją jest właśnie eucharystia. W wielu Kościołach protestanckich reformowanych takie rytuały praktykowane są rzadko (np. kilka razy w roku).

Inny rytuał, co do którego już nie ma żadnych wątpliwości, jakiego jest rodzaju, to ślub, pieczętujący na stałe związek mężczyzny i kobiety, powinnością których jest płodzenie i wychowywanie dzieci.

W Judaizmie pierwszy rytuał - inicjacyjny, któremu poddawany jest Żyd, to obrzezanie polegające na amputacji fragmentu napletka. Jest ono symboliczną oznaką przynależności do "narodu wybranego", a także pełni rolę higieniczną (obrzezanie jest praktykowane w celach higienicznych, także przez wielu chrześcijan w USA).

Zaręczyny młodych osób również mają ściśle określony porządek (patrz: Judaizm/Prawo Religijne), ale trudno je nazwać rytuałem, bo (1) są jedynie przygotowaniem do ślubu, (2) mają wymiar czysto materialny i nie są związane z sacrum. Jedynie sama ceremonia ślubu może być uznawana za rytuał.

Związane z judaistycznym rytuałem jest też pojęcie koszerności. Określa się tym terminem czystość pewnych rzeczy, zachowań, czynności. Zasady koszerności są ściśle określone i rygorystycznie przestrzegane przez ortodoksyjnych wyznawców judaizmu, a odrzucane przez judaizm reformowany.

Wśród Żydów ortodoksyjnych zrytualizowane są czynności związane z pogrzebem: kilkakrotne obmywanie zwłok (tzw. ostatnia mykwa), ubieranie zwłok w prostą lnianą odzież lub całun, modlitwy, ułożenie zwłok (zawsze w pozycji leżącej[3], zwróconych na wschód, aby mogły powitać nadchodzącego Mesjasza).

Jednym z najważniejszych rytuałów islamu jest pielgrzymka. Najważniejszy jej rodzaj to pielgrzymka do Mekki. Każdy muzułmanin powinien odbyć ją przynajmniej raz w życiu. W jej trakcie sprawuje się wiele innych "podobrzędów", takich jak modlitwy, kamienowanie szatana i wiele innych. Pielgrzymi, zbliżając się tam, wchodzą w stan uświęcenia i przywdziewają białe szaty na znak tego procesu. Drugą pielgrzymkę odbywa się zwykle do grobów świętych islamu, zwłaszcza zaś do grobu Mahometa.

Do codziennych obowiązkowych rytuałów Islamu należy modlitwa, odmawiana pięciokrotnie w ciągu doby i poprzedzona obowiązkową ablucją.

Rytuał buddyjski - choć w ogromnej mierze zależny od danej szkoły - składa się z trzech głównych części: recytacji, śpiewania i składania darów. Pierwsza część ma za zadanie celebrację buddyjskich ideałów i postaw, druga podkreśla łączność emocjonalną z nimi, zaś trzecia - w zależności od rodzaju darów - podkreśla wielkość poszczególnych idei (np. kadzidła symbolizują rozprzestrzenianie się nauki Buddy). Niemniej należy pamiętać, że wielość szkół implikuje zmienność rytuałów - najbogatszy w nie jest chyba buddyzm tybetański.

Jednym z najważniejszych rytuałów hinduizmu jest pudźa, której celem jest rozwój swoich pozytywnych cech. Zaczyna się krótką modlitwą, po której następuje złożenie ofiary z kwiatów, owoców, słodyczy, ghi, wody lub innych rzeczy przewidzianych zwyczajem. Rytuałowi towarzyszy palenie kadzideł, a także potrząsanie dzwonkami.

Pudźę odprawia się między innymi podczas uroczystych zaślubin. Rozpoczynają się one wielkim pochodem od domu przyszłego małżonka do miejsca zaślubin, gdzie czeka panna młoda. Tam para składa sobie przyrzeczenia oraz obdarowuje się nawzajem girlandami, pierścionkami itp. Oficjalna część trwa ok. 7 godzin - uczestniczy w niej najbliższa rodzina. Pozostali goście urządzają w tym czasie wesele.

Rzadziej praktykowane są wedyjskie ofiary ogniowe (jadźńa).

Hinduizm zna kilka tzw.rytuałów przejścia, związanych z wiekiem mężczyzny: brahmaćarja (nauka), gryhastha (mąż i ojciec), wanaprastha (koncentracja na religii), sannjasa (życie w ascezie).

Rytuałami są również: intonowanie mantr (określonych dla poszczególnych kierunków hinduizmu) i śpiew religijny (dźapa). Rytuałem (nieobowiązkowym) są też pielgrzymki do miejsc świętych.

Pogrzeb odbywa się poprzez kremację, którą poprzedzają inne czynności rytualne, takie jak obmywanie zwłok. Po kremacji rozrzuca się popiół zmarłego lub wsypuje go do świętej rzeki. Grzebani są jedynie asceci (sannjasa), hidźra (tzw. "trzecia płeć") i dzieci zmarłe w wieku do pięciu lat

26. Kultura dionizyjska i apollińska

Wzory kultury:- to pojęcia pozwalające podzielić k na analityczne cząstki, to mniej lub bardziej ustalony w zbiorowości sposób zachowania i myślenia, to pewien znamienny dla całej zbiorowości układ cech zbiorowych, można je rozpatrywać w 2 aspektach: normatywnym (normy wedle których ktoś powinien postępować), behawioryzm (wedle realizacji tej normy w konkretnym zachowaniu członków danej zbiorowości. normy kulturowe takie reguły których przedmiotem są właściwe oczekiwane obarczone powinnością sposoby czy metody działania a więc środki dostosowane do osiągnięcia celu. Jako wytwór kultury ułatwiają zachowanie się w konkretnych sytuacjach. Dzielą się na: zwyczaje (siadanie na krześle) obyczaje (zakaz kazirodztwa), prawa. Nie każda norma jest w kulturze respektowana. Pod tym względem dzielimy normy na: realizowane, postulowane. Wzór kulturowy jest normą realizowaną. Przekroczenie norm należących do danego wzoru uważane jest za przestępstwo. Niektóre normy nie są do przekroczenia (ze względu na ich ważność, czy podstawowość) - często nie są formowane. Do każdej kultury można stworzyć skalę wzorów od realizowanych rzadziej, których nieprzestrzeganie grozi sankcjami: wewnętrznymi (związanymi z sumieniem, przeżyciem wewnętrznym) zewnętrznym (widocznymi). Istnieją normy i wzory, które są formalne, zwykle nazywane ideałami kulturowymi. Z racji swojej wyższości i wyjątkowości nie mogą być one w pełni spełnione. Mimo to mają wielkie znaczenie dla poznania hierarchii wartości dla danej kultury. Im bardziej przestrzegany jest wzór tym jest ważniejszy dla danej kultury. W kulturze istnieją także wzory, które są głoszone ale nie są realizowane z pewnych względów (np są przestarzałe, zanikają lub są fasadowe-zwyczaj całowania kobiety w rękę). Wzory kulturowe mogą być też: jawne (wzory świadomie formułowane i respektowane przez daną zbiorowość) ukryte (wzory nieświadomie respektowane) klakon (wzory postępowania zachowań, wzory normatywne). Wzory są konstruowane przez badacza (którego interesują indywidualne działania, stałe, charakterystyczne). To badacz odkrywa w dawnej kulturze pewne normy i nazywa je. W syt kiedy określony typ wzoru potraktujemy jako wyznacznik tej kultury i przyjmiemy określony wzór za ten, wokół którego cała grupa się integruje możemy go przyjąć za cechę znamienną kultury jej zbiorowości. Badanie terenowe dzięki niemu badacz antropolog odkrywa normy, które nawet dla uczestników danej kultury są niedostrzegalnie lecz występują i są przestrzegane. Badacz rusza „zza biurka” i przeprowadza swój projekt w analizowanej społeczności, posługując się różnymi metodami badawczymi jak obserwacja wywiad. Analizą wzoru kulturowego zajmowali się m.in.: F.Boas i przedstawiciele jego szłoy, R.Benedict, A.Krober, R.Linton, F.Znaniecki Benedict autorka książki „Wzory kultury”, antropologia wg niej to nauka o ludziach żyjących w społeczeństwie, kultura natomiast to syntetyczna i zintegrowana konfiguracja wzorów myślenia (zorganizowana wokół wzoru głównego). K jest niepowtarzalna do swych elementów. Nie można analizować pojedynczych wzorów w oderwaniu od całości, przyjmowała stanowisko determinizmu kulturowego (kultura jest determinowana przez historię-nie kulturę), nie akceptowała wszystkich tez spenglera (autora książki „Zmierzch Zachodu”), ale przejęła od niego ideę- dwóch koncepcji kultury: apollińską (ceniącą to co jasne przejrzyste, opanowane, zrównoważone, zamknięte, doskonałe, harmonijne, człowiek tej kultury pojmuje siebie jako kosmos. Jest to wizja świata szczęśliwego (świat przodków), dionizyjską (faustowską) ceniącą przede wszystkim pełnie i płodność życia jego pęd, który znosi wszystkie granice, obala wszystkie prawa, rozbija wszystkie harmonie, dla którego dynamika jest ważniejsza od doskonałości. Jest to wizja świata zagrożeń , w którym człowiek faustowski tęskni za nieskończonością, czuje się niepewnie (świat nowoczesny). Benedict zajmowała się kulturami prymitywnymi. Sądziła, że każda z badanych przez nią trzech kultur jest jakąś realizacją jednej głównej zasady, która z kolei przejawia się w realizacji tej zasady w każdym aspekcie życia społecznego. Wzory kultury- klasyfik wg R Benedict 1) Indianie Zuni (typ apolliński)- nowy Meksyk: charakterystyczne cechy to rytualizm, wstrzemięźliwość, brak agresji; udział jednostki w życiu obrzędowym (brak środków odurzających, brak szaleństwa); Indianie posiadają kapłanów ale nie mają czarowników; ich zainteresowania skupione są wokół kultu boga, słońca, fetyszów, zmarłych, deszczu; modlitwa jest zrytualizowana, nie ma w niej nic indywidualnego, agresywnego; czczą bogów rolniczych; cechuje ich spokój, łagodność, wyzbycie się agresji, poszukiwanie złotego środka, brak indywidualizmu i konkurencji; `dobry człowiek' unika zaszczytów, żyje w spokoju, usuwa się w cień; pożądane cechy to uprzejmość i dostojność, jest to społeczeństwo matrylinearne; biedni, podporządkowani walce o wodę; wchodzą w skład Indian Pueblo; 2Indianie Kwakwiut (typ dionizyjski)-północne wybrzeże Kanady: społeczeństwo hierarchiczne, wysoko jest cenione życie duchowe, praktyki religijne są nieraz bardzo gwałtowne; nie wierzą że bogowie są dobrzy, przeciwnie uważają że sprowadzają na nich klęski, niepowodzenia toteż złorzeczą im, nazywają ich `niewolnikami'(największa obelga); zabiegi o bogactwo, dobra są potrzebne bo zawstydzają rywali; podarunek musi być odwzajemniony innym, równym w wartości lub wartościowszym inaczej człowiek okrywa się hańbą; stawiają znak równości między unicestwieniem a zawstydzeniem rywala; ich celem jest wykazanie wyższości nad rywalem, np drogą ośmieszenia przeciwnika; dla wodza istnieją dwa sposoby uzyskania zwycięstwa: podarowanie rywalowi większego podarku niż tamten mógłby się odwdzięczyć; niszczenie większej ilości dóbr przeciwnikowi niż tamten mógłby zniszczyć; rozpacz i przygnębienie jest powszechne, trwa długo jeśli moja to przejawem tego może być rozdanie dóbr; samobójstwo było popularne w tym społeczeństwie (mężczyzna, którego syn potknął się w tańcu popełniał samobójstwo); wzór do naśladowania to wojownik i indywidualista; pożądane cechy to indywidualność i osiąganie sukcesów; własność pojmowana na dwa sposoby: własność rodzinna czyli ziemie oraz własność jednostkowa- pieśni rytuały, mity, dobra rodowe 3 Indianie Dobu Melanezja kultura ubóstwa i głodu nędzy; kiedyś byli ludożercami; największą zbrodnią jest zjedzenie bulw przeznaczonych do posadzenia (bo wtedy głodują); cała egzystencja Dobu jest „walką na noże”, sukces nie cieszy jeśli nie jest powiązany z klęską rywala; walka przebiega skrycie, podstępnie, zdradziecko; człowiek odnosi sukces jeśli wzbogaca się kosztem drugiego; dobu jest ponury, pruderyjny ale i namiętny; każdy uraz odbija sobie w walce, jeśli przeżył staje się weteranem; kradzież i cudzołóstwo jest rzeczą naturalną, powodem do dumy, tak jak odprawianie, rzucanie czarów; człowiek pokonany w walce, okradziony to człowiek bezwartościowy, człowiek klęski niczym kaleka, staje się kozłem ofiarnym we wspólnocie, obarcza się go winą kiedy spadnie jakaś klęska na społeczność; żyją w grupach lokalnych, matrylinearnych; każdy się czuje bezpiecznie tylko tam, gdzie mieszka; małżeństwa egzogamiczne, bilokalne, mężczyzna porywa własną wybrankę; bogate życie seksualne, zdrady tylko na własnym terenie; cechy osobowości dominujące to zazdrość, podejrzliwość; prawo pięści- wrogość i rywalizacja; magia stosowana jedynie po to, by komuś zaszkodzić.

28. Kultura - przemoc.

Przemoc - jako odwieczna kategoria władzy i posiadania, a nawet, wedle niektórych, istnienia i trwania w nim - nie może być zastąpiona przez nic innego, zawsze będzie obecna. W każdym z nas nieustannie wiązać się będzie z pragnieniem bądź bycia władcą, bądź też kimś uwolnionym od wszelkiej odpowiedzialności - karconym, usłużnym i bezwolnym.Psycholog społeczny Elliot Aronson wygłosił twierdzenie, że „wielokrotne stykanie się z przykrymi czy nieprzyjemnymi zdarzeniami ma zwykle znieczulający wpływ na naszą wrażliwość w stosunku do tych zdarzeń”. Zdanie to odnosiło się do społeczeństwa amerykańskiego, ale twierdzenie to ma charakter uniwersalny lecz to Amerykanie przodują w gloryfikacji przemocy (szczególnie w mediach). Środki masowego przekazu przy pomocy nowych technologii lansują w nową kulturę - kulturę zabawy, połączoną z kulturą przemocy. Telewizja- filmy sensacyjne, wzbudzające skrajne emocje, komputer, gry komputerowe. Są one o tyle niebezpieczniejsze od telewizji, że pozwalają uczestniczyć w wydarzeniach, kreować to, co dzieje się na monitorze komputera. A na monitorze dzieje się coraz więcej i coraz bardziej realistycznie. Gry aż kipią od przemocy, co specjalnie nie dziwi, gdyż właśnie przemoc najbardziej pociąga dzieci w grach i producenci to wykorzystują do podnoszenia sprzedaży. I chociaż ojczyzną gier wideo jest Japonia, to właśnie amerykańscy producenci brylują w tworzeniu coraz to wymyślniejszych sposobów na zabawienie się w zabójcę. Technologia zastępuje kontakty między dzieckiem a rodzicem, wszelkie relacje międzyludzkie. Wspominał już o tym amerykański historyk Daniel J. Boorstin, ale gdy kreślił swoją wizję wpływu techniki na demokratyzację życia (upadek zbiorowości), nieznane mu było jeszcze wiele wynalazków.

Uwarunkowania kultury przemocy. Znieczulica; Zmęczenie współczuciem - wynika ze znieczulenia; oznacza to, że oglądając sceny przemocy, nie odczuwamy żadnego współczucia wobec oglądanego człowieka, cierpiącego, przeżywającego dramatyczne wydarzenia, a co najwyżej przypływ adrenaliny; brakuje nam empatii wobec innych; Syndrom złego świata - (USA) dzieci żyją w medialnych strefach wojennych. Na skutek brutalizacji życia rodzice wolą trzymać dzieci w domu przed komputerem / telewizorem, niż pozwolić wyjść pobawić się na ulicy. Rodzice boją się porwania ich dzieci, dzieci boją się chodzić do szkoły; Pięć minut dla każdego - chęć bycia gwiazdą, zostania zauważonym, mieć swoje pięć minut w mediach - dobrym sposobem jest wywołanie jakiegoś skandalu. Można też wtargnąć do szkoły i zastrzelić kilku kolegów i nauczycieli. Szybko znajdzie się swoją twarz w głównych wiadomościach albo na okładce dużego magazynu. Stąd młodzi szaleńcy mordujący swych rówieśników szybko znajdują naśladowców;

30. Mecenat - instytucje, funkcje, przemiany.

Instytucja- pojęcie należy do zbioru elementarnych nauk społecznych. Służy opanowaniu lęku i zagrożenia (religia, państwo, rodzina). Instytucje tworzą potrzeby. Akcentuje się elementy przymusu, nacisku, regulacji, kontroli. Według Bronisława Malinowskiego w antropologii to zespół dążeń ludzkich mających na celu zaspokojenie określonych potrzeb. Instytucja taka składa się z Idei, Środków, Personelu i Formy. Definicję instytucji stworzył Martindale?- instrumenty życia społecznego, organy społeczne, tryby, przywileje, tytułu, struktury organizacji społecznej dotyczące ludu, grup, zbiorowości, formy kulturowej, działania służące zaspokajaniu podstawowych potrzeb i podtrzymywaniu życia, formy aktywności społecznej, systemy kontroli, wzory zachowań i potrzeb. Podkreślony został element trwałości, instytucja ma możliwość manifestacji swego istnienia, podobieństwo nawyków i zwyczajów. Instytucja społeczna- pojęcie odnosi się do osób lub grup osób, które wyłaniają się ze zbiorowości i są wyposażone w odpowiednie atrybuty, które pozwalają na zaspakajanie potrzeb tej zbiorowości. Stanowi realizację takich wartości, jak wolność i podmiotowość człowieka; realizowana jest poprzez taką organizację życia społecznego, by jednostki i grupy miały zagwarantowane prawo do aktywnego udziału w istniejących już instytucjach społecznych i tworzenia nowych instytucji, w celu skuteczniejszego zaspokajania potrzeb i realizowania interesów. Instytucja społeczna daje społeczeństwu zaspokajanie potrzeb, reguluje jego działanie, zapewnia ciągłość życia zbiorowego i integruje ludzi poprzez podtrzymywanie między nimi więzi społecznej, która stanowi elementarny warunek życia zbiorowego. Aby instytucja społeczna sprawnie funkcjonowała w społeczeństwie potrzebne są niezbędne warunki:- wyraźne sprecyzowanie celu i zakresu czynności,- racjonalna organizacja wewnątrz instytucji,- odpowiedni stopień depersonalizacji i obiektywizacji czynności- uznanie i zaufanie ze strony zbiorowości do funkcjonariuszy instytucji, - bezkolizyjne włączanie się danej instytucji w system już istniejących instytucji - lokalnych, resortowych, itp.

Istnieje następujący podział instytucji wg różnych kryteriów:

a) instytucje formalne - utworzone prawnie i ich działalność jest uregulowana przepisami. Do takich instytucji możemy zaliczyć np. szkołę lub sąd

b) instytucje nieformalne - powstają spontanicznie, kiedy zachodzi odpowiednia okoliczność. Do takich instytucji można zaliczyć np. Uniwersytety Latające, zakładane przez opozycję w czasach PRL-u.

Kolejny podział instytucji odnosi się do ich merytorycznych funkcji:

a) polityczne - wiążą się ze zdobywaniem, wykonywaniem i utrzymywaniem władzy

b) religijne - organizujące stosunek człowieka do sił transcendentalnych

c) ekonomiczne - zajmują się produkcją i podziałem dóbr, usługami, obiegiem pieniądza

d) wychowawcze i kulturalne - przekazywanie dziedzictwa kulturowego

e) socjalne - opiekuńczo wspomagające

f) totalne - stanowią większe ograniczenia niż inne, ich ograniczający (totalny) charakter symbolizuje fizyczne bariery uniemożliwiające kontakt ze światem zewnętrznym:

1) instytucje powołane do opieki nad osobami niedołężnymi i nieszkodliwymi (domy starców)

2) dla osób niezdolnych do samego zatroszczenia się o siebie (sanatoria),

3) instytucje dla ochrony społ. przed szkodzeniem mu w sposób świadomy (więzienie),

4) instytucje powołane do zadań czysto technicznych (koszary),

5) dla osób które świadomie wycofały się z czynnego życia (klasztory).

Konieczności instytucji:- zorganizowanie i ujednolicenie zróżnicowanych działań,- umożliwienie wpływu wzajemnego jednostek,- pokazywanie priorytetów pożądanych zachowań,

Podział instytucji według Parsonsa:- sytuacyjne- angażują aspekt roli osób działających - instrumentalne- rozwijają wzory osiągania celu - integrujące- regulują stosunki między jednostkami

31. Kultura - tożsamość

Tożsamość to stan samoświadomości właściwy dla jednostek żyjących w społeczeństwach nowoczesnych, które cechuje autonomia i krytyka. Hegel definiował nowoczesną podmiotowość poprzez indywidualizm, postawę krytyczną i autonomię w działaniu. Każda jednostka może realizować „projekt”, jakim właśnie jest tożsamość według własnych potrzeb. Tożsamość zasadza się na tym, że ma jakąś koncepcję własnej przeszłości, która ukształtowała jej teraźniejszą postać, i która musi zostać przez nią zaakceptowania lub odrzucona. Tożsamość sama w sobie nie ma żadnej treści, musi ją wciąż na nowo tworzyć, może bowiem stawać się kimś(czymś) innym. Klasyfikacja Jonathana Dollimore'a wyróżnia:

-artykulację własnej tożsamości jako równie „normalnej” i „naturalnej” jak tożsamości uprzywilejowanej,

-artykulację własnej „nienormalności”, której właściwym celem jest reforma dyskursów normatywnych, np. nauk czy medycyny, które legitymują tezy o patologicznym charakterze określonych tożsamości

-artykulację własnej tożsamości jako bardziej „normalnej” i „naturalnej” niż tożsamość uprzywilejowana

-strategię transgresji, gdzie podważa się same kategorie „naturalności” i „normalności”.

Pierwsze z tych strategii mają charakter nieco esencjalistyczny, ale ostatnia jest zdecydowanie antyesencjalistyczna.

Problem tożsamości( z wykładu):

W czasach nowożytnych nastąpiło łączenie różnych funkcji, specjalności, co spowodowało rozmycie ról pisarza, krytyka. Rzadko pisze się o pisarzach, którzy żyją. Przemiany temporalne zmuszają nas do użycia wiedzy w wielu aspektach. Rzeczywistością literatury jest różnica między idealnym a realizowanym programem i programem sformułowanym. Badanie procesu instytucjonalizacji wszystkiego: internalizacja instytucji- początkowo wchodzimy jakby zewnętrznie, jakby „jedna nogą”, wówczas następuje proces identyfikacji z instytucją, przyjmujemy więc jej normy, skalę wartości itd. Takie przypadki są w badaniu proste do uchwycenia, ale trudniej jest wykryć grę, niejasność. Nie udaje się nigdy dobrze opisać działania, jeśli wyizolujemy je z życia literackiego. Można połączyć czytelnika z pisarzem, co tworzy zamkniętą grupę - tożsamość. Część kategorii (czytelnik, audytorium, publiczność, pisarz) jest niesamodzielna ontologicznie,; punktem odniesienia musi być społeczność.

Kultura a tożsamość narodowa - ludzie utożsamiają się z miejscami albo utożsamiają z nimi innych ludzi. Jednostka jest związana kulturowo ze wspólnotą, dla której określenia istotne jest konkretne terytorium. Naród pozwala na silniejsze poczucie tożsamości i bezpieczeństwa we współczesnym świecie. Naród jest identyfikowany z określonym terytorium, częścią świata, która ma dla niego znaczenie dziejowego domu ojczystego; nacjonalizm i narodowe tożsamości są zawsze budowane przez wykluczenie tych, którzy nie należą do wspólnoty i poprzez nakreślenie granic wyznaczających obszar, na którym wspólnota jest „u siebie”. Narody są „wyobrażonymi wspólnotami”( „Niezależnie od występujących w poszczególnych narodach nierówności i wyzysku, są one zawsze pojmowane jako horyzontalne wspólnoty o głębokich korzeniach” - Anderson), identyfikacja z nimi zaś to twór kulturowy. Naród tworzy się na zasadzie akceptacji bądź wykluczenia.

32.Kultura - wspólnoty znakowe

Wspólnota znakowa to podstawowa instytucja układu kulturowego. Dana wspólnota musi godzić się na użycie języka, Zgoda ta jest często wymuszona. Wspólnota określa uniwersum komunikacji zbiorowości. Ludzie i środki służą do rozwijania komunikacji. Środki wprowadzają różne systemy semiotyczne i aparatury umożliwiające wytwarzanie i przechowywanie tekstu. Te instytucje na ogół przeciwstawiają się rozpadowi. Społeczności literackie stanowią szczególna formę wspólnoty znakowej. Taka forma organizacji wspólnota jest określona przez czynniki teleologiczne; wyróżnia wysoki poziom więzi (ludzie ci nie są przypadkowi, tak jak np. czytelnicy gazet). Występują podobieństwa statusu (bliższy stopień kompetencji semiotycznych). Czytelnicy i słuchacze w jednolity sposób uprawiają tę wiedzę(oni też tworzą wspólnotę specjalnego typu). Audytorium to zbiór ludzi, w którym jedna osoba może uczestniczyć tylko jeden raz (osobisty, pojedynczy komunikat). Słowa: czytają, odbierają, słuchają są używane dwuznacznie (ludzie, którzy wykonuja nawyk, tendencję - czytelnik to ktoś, kto czyta i ten, który czytuje czyli ma nawyk.). Publiczność natomiast to zbiór ludzi, którzy czytają powieści, którzy robią to jako część swojej społecznej roli. Publiczność ma status całości społeczeństwa, przedmiotu. Publiczność literacka korzysta z praktyk in. zbiorowości (rytuały zachowań, praktyki, kontrola tego, co się czyta, co warto, a czego nie wolno), ale nabierają one osobowego, niepowtarzalnego sensu i pełnią ważne funkcje. Panują zmienne uniwersalia. Wspólnota znakowa ma podstawowe cechy zbiorowości społecznej. Systemowy opis tego zjawiska jest trudny, bowiem każda szkoła socjologiczna inaczej opisuje zbiorowość. Np. Etzioni(?) w „Społeczeństwie aktywnym” z 1969 łączy czynniki morfologiczne składu grupy pisarzy i system powiązań z pewnym aktywistycznym nastawieniem: czynniki, które wiążą ludzkie monady w pewne całości i rozpoznanie się. Podzbiorowości są połączone nieprzypadkowo, Podstawą integracji są wspólne wartości, charakter normatywny. Integracja symboliczna za pomocą zinstytucjonalizowanych kanałów komunikacji też jest utaj istotna. Zbiorowość jest wielowymiarowa, coś łączy należących do niej ludzi (np. w gr. etnicznej). W konkretnych analizach socjologiczno - literackich uwzględnia się: rozmiar grupy, role czynników ekologicznych, stabilizację wartości, zamknięcie i otwarcie grupy, stopień jej samowystarczalności. Różne zespoły komunikacyjne wciąż się rozpadają i tworzą nowe koła, instytucje. Ten sam tekst jest różnie czytany w różnych grupach. Kreolizacja dotyczy również języków. Poszukujemy zbiorowości skupionej wokół jednego tekstu, jednego ośrodka, jest to jednak niemożliwe, bo taką zbiorowość trzeba by sztucznie stworzyć, niewykluczone jednak, ze istnieją zbiorowości zbliżone do tego ideału. Inne ważne wspólnoty znakowe to np. wspólnota chrześcijańska (jej cechy: jest niesamodzielna, bo aby istnieć, musi wyzyskiwać zbiorowość i organizacje innego rodzaju; symboliczność; każda czynność przekształca się w znak istnienia Boga, np. pokarm jako dar, czas - wędrówka ku zbawieniu; przestrzeń - porządek moralny; zjawisko zastępowania i reprezentacji, co oznacza, ze świat jest tekstem stworzonym przez Boga). Integracja wspólnoty odbywa się na wielu poziomach i obejmuje wiele wymiarów(dymensji) - pozytywnych i negatywnych(poziom treści - poznawczych, moralnych, estetycznych; poziom intencji - trybu, instrumentalne, celowe; poziom stopnia ogólności - uniwersum i dotyczący określonej roli; poziom intensywności, eksplicytności, implicytności, zasięgu, organizacji). Wspólnota religijna - ogromny repertuar symboli, kodów podlegających standardyzacji (kalendarz liturgiczny - wierni wciąż przeżywają świętą przeszłość, i wspomnienia sakralne jednoczą te zbiorowość), ważne jest miejsce komunikacji(bogactwo form kontaktu, np. szaty, pielgrzymki, dewocjonalia), kapłani są strażnikami pamięci i przewodniczącymi całej wspólnoty, dualizm duszy i ciał, normy moralne i estetyczne, regularność zachowań, opozycje dobro - zło, niebo - piekło, nagroda - kara, ofiara - zadośćuczynienie, reakcje aksjoafeletywne. Wspólnota chrześcijańska ma charakter otwarty i ekspansywny (działalność misyjna); musiała ona walczyć nie tylko o ciało i duszę, ale i o własną tożsamość.

33. Publiczność - audytoria.

Kategoria publiczności nie jest ontologicznie samodzielna. Punktem odniesienia powinno być społeczeństwo, w ramach którego ona istnieje.

Wspólnota znakowa to ludzie oraz znaki, służące do rozwijania komunikacji, są to np. instytucje społeczne, społeczności literackie(wysoki poziom więzi, kompetencje semiotyczne, teologizm), zbiorowość specjalnego typu, GEMAINSCHAFT.

Obserwuje się silne powiązanie pomiędzy publicznością a audytorium(audyt. to zbiór ludzi, którzy uczestniczą np. w spektaklu jeden raz, to odbiorcy pojedynczego komunikatu; audytorium zsynchronizowane - odbiorcy w jednym czasie zapoznają się z danym komunikatem). Główna różnica między publicznością a audytorium - podział na tych, którzy czytują (publiczność) i którzy przeczytali (audytorium).

Publiczność to agregat strukturalizowany, całość społeczna, o zróżnicowanym stopniu częstotliwości np. kupowania książki; ma kręgi odbiorcze, własną strukturę, mikro- i makrostrukturę, występuje podział ról komunikacyjnych, stąd obecność przywódców i tych, którzy idą jakby w cieniu. Obieg informacji odbywa się wewnątrz grupy, ale także pomiędzy grupami. Wyodrębniają się grupy czytelników szczególnie aktywnych, tzw. miłośnicy; procesy odbioru objęte są kontrolą społeczną.

Publiczność jest rzeczywistą grupą, całością społeczną, konstruktem, audytorium to konkretne tu i teraz

35. Kultura oralna - kultura ery Gutenberga.

Generalnie kościół dzieli się na milczący (katolicki) i na mówiący (protestancki). Do czasów Gutenberga naukę mógł głosić każdy. Dlatego kościół zyskiwał autorytet. Wierni przechodzili inicjację w zakresie technik mnemotechnicznych, albo poprzez mowy, które uczyły jak wygłaszać kazania. Wszystko zaczęło się zmieniać wraz z wynalezieniem druku przez J. Gutenberga. Teolodzy zaczęli się obawiać, że audytorium przejmie kontrolę. Dotyczyło to głównie protestantów. Wtedy zaczęła się też rozwijać cenzura, ponieważ wierni mogli sami czytać pisma religijne, a więc wgłębiać się w PISMO ŚWIĘTE, które do dzisiaj nosi wiele cech świeckich (np. PIEŚŃ NAD PIEŚNIAMI).

37. Kultura elitarna, ludowa, popularna.

Kultura elitarna (wysoka) - najważniejsza część kultury symbolicznej danego społeczeństwa.

Korzysta z zasobów kultury narodowej i stanowi podstawę przekazu tradycji oraz dorobku społeczeństwa. Kulturę tę przekazuje szkoła, teatr, galeria sztuki, biblioteka, sala koncertowa i powszechny dostęp do informacji. Ten rodzaj kultury tworzą elity twórcze, tj. ludzie wykształceni, którzy nabywają kompetencje tworzenia jak i odbioru sztuk drogą kształcenia się. Często mówi się, że kultura wysoka jest kulturą inteligencji. Potencjalnie adresowana jest do wszystkich. Składają się na nią treści formułowane w różnych kodach i przekazywane za pomocą różnych mediów - wymaga bardzo szerokich kompetencji kulturowych odbiorcy. Bez podstawowej wiedzy historycznej i teoretycznej nie zrozumiemy wybitnych dzieł literatury, muzyki czy sztuk plastycznych. Nabywanie jej polega na żmudnej i długotrwałej pracy. Jedną z jej cech jest zaangażowanie w problemy natury ogólnej oraz bardzo często wyrażana wprost niechęć do kultury masowej. Kultura wysoka utożsamiana jest ze sztuką będącą wytworem artysty. Jej literatura (pisana lub drukowana) cieszy się szczególnym szacunkiem.

Elity kulturalne tworzyła dawniej arystokracja w XIX wieku już ze względu na sam fakt urodzenia w takiej a nie innej rodzinie.

Bardzo ważna była rola wieszczów narodowych w epoce romantyzmu, w których poszukiwali autorytetów moralnych i duchowych. Byli nimi np. Adam Mickiewicz, Juliusz Słowacki, Cyprian Kamil Norwid, Stanisław Wyspiański czy Stefan Żeromski.

Z definicji: do elity kulturowej należą osoby tworzące, przechowujące i przekazujące wzory kultury uważane za najważniejsze.

Współcześnie, osobą uważaną za członka elit kulturalnych nie zostaje się przez sam fakt urodzenia, lecz na drodze swojej własnej pracy dzięki posiadanym zdolnościom.

Kultura ludowa to pojęcie często utożsamiane z folklorem. Mianem kultury ludowej określa się ogół wytworów społeczności lokalnej, związanych głównie ze sztuką, językiem. Elementem spajającym daną kulturę ludową jest wspólnota dziejowa (wspólna historia) i podobieństwo warunków życia.

Badania kultury ludowej znajdują się w gestii etnografii i służą poznaniu warunków życia społeczności lokalnych. Wytwory kultury ludowej wykonane zgodnie z tradycją danej społeczności stają się dorobkiem sztuki ludowej. Zdarza się, że autorzy niemający wykształcenia artystycznego odnajdują osobisty język wypowiedzi twórczej i wtedy ich wytwory zalicza się do sztuki.

Dla kultury ludowej charakterystyczne są takie elementy, jak:

* typowy dla danej społeczności strój

* specyficzna architektura i zdobienie wnętrz

* działalność artystyczna oparta o tradycję i związane z nią wzornictwo

o bursztyniarstwo kurpiowskie

o tkactwo

o hafciarstwo

o garncarstwo

o kowalstwo

o malarstwo na szkle, naścienne, na meblach itp.

o plecionkarstwo

o rzeźba

* obrzędy i obyczajowość

Kultura popularna - masowa (masowość odbiorców i sposób rozpowszechniania, dystrybucji) W odróżnieniu od k. ludowej, jest tworzona przez profesjonalnych twórców, szeroko rozpowszechniona, łatwa w odbiorze, wyraża się w formach, które służ w większości rozrywce. Jest dostępna dla wszystkich członków społeczności bez względu na wykształcenie, status materialny. Służy do zaspokojenia instynktów: ciekawości, przygody, erotyzmu. Ma charakter mimetyczny - naśladowczy, tak by zastąpić autentyczne przeżycia ludzkie.

Pojęcie kultury masowej ma często odcień pejoratywny, zwłaszcza w pracach krytyków tzw. społeczeństwa masowego, którzy zarzucają jej obniżanie gustów estetycznych i deprecjonowanie wartości moralnych, mieszanie poziomów i gatunków artystycznych, dawanie pierwszeństwa rozrywce kosztem wartościowych treści ideowych i oświatowych; kultura masowa ma również swoich obrońców, którzy wykazują, iż odgrywa ona pozytywną rolę dzięki temu, że dociera do środowisk, których uczestnictwo w tzw. kulturze wyższej jest nieosiągalne.

Początki kultury masowej wiążą się z rewolucją przemysłową, w wyniku której powstała prasa drukarska umożliwiająca masowy druk gazet. Drugim etapem rozwoju kultury masowej było pojawienie się radia i telewizji. Trzeci etap łączy się zaś z pojawieniem się komputerów osobistych i Internetu oraz telefonii komórkowej.

Wytwory (zjawiska, produkty) kultury masowej (popularnej):

* gazety

* film

* audycje radiowe i telewizyjne

* reklamy

* powieści

* piosenki

* gry komputerowe

* komiks

Niski poziom treści kultury masowej wyjaśnia koncepcja wspólnego mianownika: aby treści kulturowe mogły być zrozumiałe dla wszystkich, muszą być one przedstawione w najprostszej formie, nie wyrafinowanej, przez co są tak dobierane aby mogły dotrzeć do jak największej liczby odbiorców. Jeżeli różnice kulturowe między nimi są zbyt duże, koncepcja wspólnego mianownika zakłada, że będą jeszcze bardziej upraszczane. Przykładem mogą być np. treści filmów produkowanych w Hollywood, które to filmy przygotowywane są z myślą nie tylko o widzach amerykańskich, ale także o widzach w krajach Trzeciego Świata.

Komercjalizacja. Pojęcie to odnosić się może jednak również do innych dziedzin ludzkiej aktywności. Na przykład komercjalizacja sztuki, gdzie jej dzieła stają się przedmiotem handlu, a sam proces twórczy podporządkowany jest osiągnięciu zysku, co wymaga dostosowania się do potrzeb odbiorcy (który staje się klientem), często kosztem artystycznej niezależności i jakości. Z tego powodu komercjalizacja postrzegana bywa jako zjawisko negatywne.

38. Arystokratyczne teorie kultury masowej.

Twórcą arystokratycznej krytyki kultury masowej był MacDonald. Mówi on, że im bardziej masowy jest przekaz, tym mniej w nim wartości. Kulturę masową wpisał w triadę:
-kultura wysoka,
-kultura masowa,
-kultura ludowa.
Ujemnie wartościuje tę kulturę. Jej istota to:
-obecność na rynku,
-bezosobowość towaru,
-przekaz skierowany do mas,
-demokratyzacja,
-każdy może uczestniczyć w tej kulturze,
-łatwy odbiór,
-homogenizacja wartości,
-podrabiane korzenie,
-kult szczęścia i rozrywki.
Odmawiając kulturze masowej wartości, Macdonald starał się dowieść, iż jest ona zgubnym efektem albo dysfunkcją demokratyzacji. Sztuka, schlebiając pospolitym gustom, sprzeniewierza się sobie samej, film zaś specjalnie adresowany do szerokiej publiczności z definicji nie może mieć żadnych innych wartości oprócz wartości handlowej. O tym, co się publikuje, pokazuje w kinach czy emituje w radiu decyduje masa zorientowana wyłącznie na rozrywkę.

39. Kultura popularna w ujęciu H. J Gansa

Gans „Popularna kultura i wyższa”

Pojęcie kultury popularnej rozpada się na 4 podtypy:

• kultura wyższa średnia;

• kultura niższa średnia;

• kultura niższa;

• kultura quasiludowa.

Smak zakłada możliwość wyboru, nie można się go nauczyć. Istnieje możliwość hierarchizacji wartości. Kultura smaku i każdy jej rodzaj ma swoją publiczność. Każdy jest swoistą całością. Gust i smak staje się źródłem zachowań kulturowych. Poszczególne rodzaje kultury nie mają charakteru zamkniętego. Hierarchie wartości są względne i sytuacyjnie uzależnione. Kultura popularna jest tak ważna, jak wysoka dla elit.

Termin kultura masowa odwołuje się do języka niemieckiego. Mass to niższa klasa średnia, pracująca, uboga. Kultur to kultura wysoka dotycząca starannie wykształconych elit.

Do kultury należy: urządzanie wnętrz, ubiór polityka, mądrość ludowa. W każdym z tych systemów stwierdza się istnienie jakiś wartości.

Kultura smaku (taste kulture) jest abstrakcją. Wartości nie istnieją bez ludzi, którzy je tworzą i wybierają. Kultura broni się przed utożsamianiem tego co ludzie wybierają, a tym czego naprawdę oczekuje. Role odgrywa tu czasami dostępność. Człowiek wybiera z tego co jest dla niego osiągalne. Pojęcie kultury smaku ma charakter cząstkowy i zastępczy. Możliwość spełniania wielu funkcji jest źródłem popularności.

Model roli - pojęcie wprowadzone przez Gansa. W Ameryce przez filmy imigranci przyjęli określony model życia.

W kulturze popularnej funkcjonuje sfera tekstów przeznaczonych do automatycznego przyswojenia.

Kultura popularna jest równie stara jak kultura wyższa.

Gans próbuje stworzyć model wieloczłonowy kultury.

Czynniki, które determinują wybory (kultura smaku), np. religijne, rasowe są ważne dla kultury.

Gans - próba włączenia ludzi odbierających tekst kultury masowej do kultury.

Kultura popularna ma spełniać wiele ról. Zwykłym ludziom ma ułatwiać autoekspresję. W jej obrębie dokonuje się transakcji personalnych. Snobizm odgrywa ważną rolę. To sytuuje w określonym zbiorze ludzi w danym poziomie konsumpcji. Dzięki niemu ludzi przyswajają sobie znaki kultury. Pojawiają się nowe zjawiska.

Model wieloczłonowy Gansa dotyczy wartości i zbiorowości ludzkich. Niektóre z nich tracą znaczenie i przerzucają się na peryferie (np. rasa, religia, narodowość).

Dychotomiczny podział na kulturę wyższą i kulturę popularną (w niej 4 typy). Gans nie uwzględnia tu kultury młodzieżowej.

Kultura wyższa

Dominacja twórców i krytyków, odbiorcy patrzą na przedmioty sztuki z pozycji nadawcy. Funkcjonuje w obrębie wyższej klasy średniej, wśród ludzi wykształconych i uprawiających wolne zwody. Ma synkretyczny charakter. Człowiek w niej uczestniczący nie skupia się na jednym elemencie, np. na teatrze. Ma tendencje do zmian szybszych niż w innych kulturach. Szybko dochodzi do wymiany technik. Kultura jest skłonna do wymiany form i eksperymentu. Jest laboratorium, gdzie powstają unikaty. Przywiązuje bardziej wagę do nastroju, introspekcji, uczuć, niż do przekazywania fabuł. Autotematyzm i charakter biograficzny jest aspektem kultury wyższej. Powstaje dużo tekstów o ich powstawaniu (np. powieść o pisaniu powieści). Bada się fakturę, strukturę, postać twórcy i jego związek z dziełem. Biografia zbliża do tajemnicy powstania tekstu. Najważniejszy staje się podmiot piszący. Kultura wysoka unika mass mediów. Obcuje z żywym aktorem, z żywą muzyką, itd. Zrywa konwencję podziału widz - nadawca. Kultura wysoka unika rozgłosu, któremu towarzyszy kicz. Wielcy poeci rzadko występują w telewizji. Chcą być jedynymi i niepowtarzalnymi. Kultywuje się oryginały rozprowadzane przez galerie, wysublimowane wydawnictwa i małe magazyny. Małe magazyny rozwijały się od końca XIX wieku. Od awangardy najważniejsze idee rozwijały się dzięki wysublimowanym pismom. Można tam było skupić grupę ludzi mówiących tym samym językiem. Krytyka jest rdzeniem kultury wysokiej.

Kultura popularna

• wyższa średnia;

Funkcjonuje wśród ludzi klasy wolnej średniej, wśród kierowników, menedżerów, itd.

Cechuje ją m. in.;

• mniejsza orientacja na twórcę;

• twórca jest przesłonięty przez dzieło;

• ograniczona literackość i mniejsze znaczenie awangardy;

• przewaga intrygi nad nastrojem i problematyką,

• znaczna rola fikcyjnych postaci,

• kultywowanie ideałów grupowych bez prawa do własnej inności.

• niższa średnia;

Funkcjonuje wśród nauczycieli, urzędników.

• słabe zainteresowanie kulturą, uczestniczy się w odbiorze, ale nie interesuje całością,

• orientacja na odbiorcę, teksty tworzone są tak żeby się podobały,

• odrzucenie abstrakcjonizmu i awangardy,

• skupienie uwagi na treści z pominięciem formy,

• druk przekazów zrozumiałych i zgodnych z oczekiwaniem odbiorcy,

• kult zwyczajnych bohaterów,

• jednoznaczne rozstrzygnięcia problemów w zakończeniu,

• akceptacja tradycyjnych instytucji i wartości, np. rodziny, szczęścia,

• niska pozycja aktora, wysoka pośrednika i wykonawcy,

• nie funkcjonuje krytyka.

• niska;

Funkcjonuje wśród starszej niskiej klasy średniej, pracowników usługowych.

• odrzucenie kultur wyższych z ostentacją, wrogością i pogardą,

• przewaga treści, brak uwrażliwienia na formę,

• zaniechanie ideałów, brak stawiania pytań o sens,

• brak adaptacji z kultury wysokiej, wyższej i średniej,

• ograniczenia tematyczne do spraw rodziny i jednostki,

• duża rola sensacji i technik podnoszących atrakcyjność przekazu,

• jednoznaczne rozgraniczenie dobra i zła,

• znacząca obecność lub dominacja wątków melodramatycznych,

• segregacja tekstów i publiczności wg tradycyjnie pojmowanych ról,

• pseudoludowa lista wśród publiczności z niskiej kultury ludowej, jest bardzo uproszczona, zawiera seksualną segregację, przewagę melodramatu, i sensacji; sekty, uliczne zgromadzenia.

Według polskich badaczy PAN-u istnieje koncepcja obiegu. Wyzyskuje ona koncepcję Gansa. Mówi, że nie ma sztywnych, raz na zawsze narzuconych tekstów i grup. Pewne teksty przechodzą z kultury wysokiej do niskiej lub odwrotnie. Publiczność nie jest raz na zawsze unieruchomiona.

40. Kultura i rynek.

Rynek to całokształt transakcji kupna i sprzedaży oraz warunków w jakich one przebiegają. Na rynku konkurencyjnym dokonuje się ustalenia ceny oraz ilości dóbr. To także określona zbiorowość podmiotów gospodarujących zainteresowanych dokonywaniem operacji kupna-sprzedaży określonych dóbr, wartości lub usług. Część zbiorowości reprezentuje podaż (producenci) zaś część popyt (konsumenci). Przeciwstawienie się popytu podaży w określonym miejscu oraz czasie prowadzi do ustalenia ceny wartości będącej przedmiotem obrotu - sprawia to iż dochodzą do skutku transakcje kupna sprzedaży.

Rodzaje rynków:

I. Wg rodzaju dóbr będących przedmiotem obrotu

* rynek towarów

o rynek dóbr konsumpcyjnych

o rynek dóbr przemysłowych

* rynek usług - obejmuje dobra które są konsumowane w trakcie ich produkcji np.: usługi spedycyjne, bankowe

* rynek finansowy - obejmuje obrót pieniądzem, środkami dewizowymi, akcjami, obligacjami, instrumentami pochodnymi, ubezpieczeniami.

* rynek czynników produkcji (ziemi, pracy, kapitału)

II. Wg zasięgu geograficznego

* lokalny - w bezpośrednim otoczeniu klienta

* regionalny - do kontaktów między klientem a dostawcami dochodzi na większym terenie, np. powiatu, województwa

* narodowy (krajowy) - funkcjonuje w obrębie państwa

* międzynarodowy - prowadzone są transakcje pomiędzy przynajmniej dwoma państwami

* światowy - dotyczy wymian dóbr i usług na obszarze całego świata

III. Wg głównych miejsc produkcji i konsumpcji

* rynek pierwotny - główne miejsca produkcji

* rynek centralny - główne miejsce obrotu i konsumpcji

IV. Wg relacji popytu do podaży

* rynek nabywcy

* rynek sprzedawcy

V. Wg swobody dokonywania transakcji na rynku

* rynek wolny - swoboda obrotu, podjęcia działalności, minimalizacja ograniczeń dostępu do poszczególnych rynków międzynarodowych.

* rynek reglamentowany

* szary rynek - posiadanie reglamentowanych dóbr jest legalne, ale obrót nimi poza wyznaczonym systemem reglamentacji jest zakazany.

* czarny rynek - obrót wartościami, których posiadanie jest nielegalne lub ograniczone do pewnych organizacji, zakazany jest także obrót tymi wartościami.

VI. Wg zorganizowania rynków

* rynki formalne

* rynki formalne ułomne

* rynki nieformalne

VII. Wg kryterium skali lub wielkości transakcji

* hurtowy

* detaliczny (półhurt)

VIII. Wg charakteru transakcji handlowej

* dóbr i usług

o produkcyjny - rynek elementów służących do dalszej produkcji (np. maszyn, urządzeń) lub elementów służących do dalszego przetworzenia, półproduktów (np. surowców, minerałów)

o konsumpcyjny - zaspakaja bezpośrednio zapotrzebowanie konsumentów

* kapitałowy - np. środków pieniężnych, papierów wartościowych

* pracy

IX. Wg stopnia zaspokojenia potrzeb

* producenta - Jest to taka sytuacja na rynku w której warunki dyktuje producent. Występuje brak konkurencji (monopol), oczekiwania nabywców znacznie przewyższają oferowaną do sprzedaży ilość produktów (popyt jest większy niż podaż), toteż sprzedawcy nie zabiegają o konsumenta, a nabywcy muszą rywalizować w ich zdobywaniu; konsekwencją takiego stanu rzeczy może być korupcja, wprowadzanie reglamentacji sprzedaży, przydziałów, talonów i wreszcie dystrybucja za pomocą systemu kartkowego

* konsumenta - Sytuacja przeciwna do rynku producenta, tzn. warunki dyktuje konsument (klient). Nieodzownym elementem tego rynku jest konkurencja. Ilość produktów przeznaczonych do sprzedaży przewyższa zapotrzebowanie klientów, przedsiębiorstwa produkują to, co znajduje aprobatę nabywców i właściwie zaspokaja ich potrzeby, a pozyskanie klienta jest wynikiem marketingu

Czynniki rynkowe to zmiany poziomu dochodów nabywców, cen innych towarów oraz oczekiwania nabywców co do zmian cen w przyszłości.

Czynniki pozarynkowe * demograficzne (liczba ludności pod względem wieku, płci, zatrudnienia) * naturalne (klimatyczno-atmosferyczne) * preferencje nabywców (gust, upodobania, zwyczaje) * polityczne (zagrożenia wewnętrzne i zewnętrzne, np. wojny)

41. Teorie obiegów.

Nie ma twórców i odbiorców, którzy są jednoznacznie przyporządkowani do jednej kultury, wyróżnia się obieg wysokoartystyczny i obieg plebejski; niektóre teksty przechodzą z kultury wysokiej do masowej i odwrotnie; stereotypy tez mogą pełnić wysokoartystyczne funkcje, gdy są odpowiednio wmontowane w dzieło, nie ma podziałów na kulturę wysoką i niską, funkcjonują natomiast wspomniane wcześniej obiegi; najważniejsze pojęcia w teorii obiegów to AWANS i DEGRADACJA.

---