Skrótologia

Z uwagi na oszczędność miejsca używam skrótów. Z tego powodu odczytanie wykładów bez słownika może być problematyczne.

Jeden skrót oznaczać może jednocześnie rzeczownik (we wszystkich przypadkach), przymiotnik, przysłówek itd., np.:

• pr. = prawo, prawny, prawa, prawnego,...

Używam skrótów w wyjątkowych przypadkach niekonsekwentnie, więc generalnie obsluga intuicyjna.

W razie wątpliwości polecam porównanie z własnymi notatkami.

Miłej nauki

Słownik skrótów

Aryst. - arystorkracja

Abp. - arcybiskup

Ang. - Anglia

Adr. - adresat

Autoch. - autochton

Adm. - administracja

Abs. - absolutny/a/e

Biz. - Bizancjum

Bp. - biskup

Ben. - beneficjum

Cyw. - cywilny

Ces. - cesarz/cesarstwo

Char. - charater

Chrz. - chrześcijański

Cz. - część

Czyn. - czynność

Celt. - celtycki

Ds. - do spraw

Dem. - demokracja

Dyn. - dynastia

Dec. - decyzja

Dz.publ. - dziennik publikacyjny

Dz.u. - dziennik ustaw

Dział. - działalność

Dosk. - doskonały

Dośw. - doświadczenie

El. - element

Ew. - ewentualnie

Eur. - Europa

Et. - etyka

Feud.- feudalizm

Form. -formalne

F. - funkcja

Fin. - finanse

Fisk. - fiskalny

Fil.- filozofia

Fund. - fundacja

Germ. - Germanie

Gr. - grupa/grecki

Hand. - handel/handlarz

Hell. - helleński

Hier. - hierarchia

Hr. - hrabia

I.nat. - pr.naturalne

I.div. - pr.boskie

Indyw. - indywidualny

Inf. - informacja

Inst. - instytucja

Imm. - immunitet

Jedn. - jednostka

Kod. - kodeks

Kodyf. - kodyfikacja

Kośc. - kościół

Kon. - koncepcja

Konst. - konstytucja

Kar. - karne

Ks. - księga

Kard. - kardynał

Klim. - klimat

Latyf. - latyfundium

Lud. - ludność

Łac. - łacina

Mat. - materialne

M-sce - miejsce

M.obow. - moc obowiązująca

M.pr. - moc prawna

Mon. - monarchia

M.śr. - Morze Śródziemne

Mom. - moment

Maj. - majątek

N. - norma

Najw. - największy

Nn. - nieznany

Nier. - nierówność

Org. - organ

Obyw. - obywatel

Obow. - obowiązek/obowiązjące

Ofic. - oficjalny

Ogł. - ogłoszenie

Olig. - oligarchia

P. - państwo

Pr. - prawo

Praw. - prawnik

Pod. - podatek

Pryw. - prywatny

Pr-ść - praworządność

Pr.obow. - pr.obowiązujące

Pr-tw. - prawotwórstwo

Pret. - pretor

Polit. - polityka

Pap. - papież

Podm. - podmiot

Pierw. - pierwotny

Plem. - plemię

Pow. - powszechny

Przycz. - przyczyna

Pod. - podatek

Por. - porównanie

Poch. - pochodzi

Poz. - pozycja

Prec. - precedens

Przyr. - przyroda

Pr-dawca- prawodawca

Prakt. - praktyka

Pogl. - pogląd

Prow. - prowincja

Prync. - pryncypat

Rz. - Rzym,rząd

Ren. - renesans

Ref. - reforma/reformacja

Red. - redakcja

Rel. - religia/relacja

Rep. - republika

Róż. - różnica

Ryc. - rycerz

Rozp. - rozporządzenie

Rz. - rząd

Rz-plita - Rzeczpospolita

S. - suwerenność

Sąd. - sądownictwo

Star. - starożytność

Spr. - sprawa

Stos. - stosunek

Sprz. - sprzeczność

Soc. - socjalizm/socjolog.

Sys. - system

Słow. - Słowianin

Spr-ść - sprawiedliwość

Sen. - Senat/senior

Subs. - subsumpcja

St. - stan/stanowiony

St.fat. - stan faktyczny

Śm. - śmierć

Świad. - świadomość

Śr. - środek

Środ. - środowisko

Średn. - średniowiecze

Tyr.- tyran

Tyt. - tytuł

Teryt. - terytorium

TK,TS,NSA,SN

Ter. - teren

U. - ustawa

Upr. - uprawnienie

Urz. - urząd/urzędnik

W. - wiek

Ws. - w spr.

Wł. - władza

Wzg. - wzgląd

Wsp. - wspólny

Wiad. - wiadomość

Wsz. - wszyscy

Woj. - wojsko

Właść. - właściwość

Was. - wasal

Wykł. - wykładnia

X. - ksiądz

Zgr. - zgromadzenie

Zach., wsch., pd., pn.

Zb. - zbiór

Zesp. - zespół

Zakr. - zakres

Zwycz. - zwyczaj

Zarz. - zarząd/zarządzenie

Źr. - źródło

Ż. - życie

Żoł. - żołnierz

Hist.Doktr.Polit.-Pr. - Wykł.

Doktr.polit. - pogl.zawierające schematyczne przedstawioną wizję rzeczywistości polit.

Doktr.polit. i pr. - hist.uwar.pogl.wyjaśniające zas.powst., organizacji i funkcjonowania p. i pr., oraz wskazujące cele leżące przed nimi.

F. doktr.

1. Tłumaczenie zjawisk ż.p. (wyjaśnienie genezy p. i pr. oraz zas. ich funkcjonowania)

2. Krytyka p. i pr.

3. Wskazywanie perspektyw rozwoju społ. i p.

4. F.integracyjna (łączy zwolenników i przeciwników)

Odkrycia archeologiczne wskazują kult.mat. Kult. duchowa nieznana. Czł.opanował przyr., mimo iż teor.był gorzej od zwierząt dostosowany. Szybciej gromadził się w społ. Zaczęło się od gr.rozdzinnych.

Zaczął też myśleć, że istnieją siły nat.(bóstwa). Totemizm-zesp.wierzeń i inst.rel.-społ. oparty na uznaniu istnienia tajemnej więzi między jedn./gr.ludzi(wsp.poch.), a zwierzęciem/przedm.(rzadziej)/rośliną. Totem to przodek-opiekun gr. Otaczany czcią, chroniony, służy temu sys.znaków-tabu.

I okres ludzkości - polowanie i zbieranie pokarmu, nie wytwarzanie.

Gr.tworzy mit o poch.od określonego zwierzęcia (na nie się gen.nie poluje). Od pomyślności polowania zależy wyżywienie, stąd rytuały, malowidła ścienne są rytualne.

Gr.były nomadyczne, podróżowali gdzie pożywienie i ciepły klim.

Ok.6000p.n.e.- okres hodowli i rol., pocz.osiadłego trybu ż. Uprawa ziemii.

Kult bogini-matki ziemii(płodności) lub kult solarny. Modlitwy o urodzaj. Matka ziemia-posążek o obfitych kształtach, symb.płodności, obfitości jedzenia. Kult solarny-słońce rządzi przyr.

Były zorganizowane gr., ale brak wł. [WŁ.-możliwość zmuszenia innej jedn.do dział.wbrew jej woli.] Zorganizowane hier., wł na podst.autorytetu.

Póki tryb.ż.zbieracko-myśliwski, nie mogło być p.bo brak własności pryw. Łup własnością gr.jak wszystko inne.

Od pocz.rol.jest własność, kiedy są nadwyżki żywności co można zmagazynować.

Dochodzi do podziału pracy, stąd rozwarstwienie maj.

Ok.4000p.n.e.-zalążki p. Wraz z pojawieniem się p.pojawia się pr.i potrzeba zesp.idei uzasadniających p.i pr.

St.nat.-okres zbieractwa i myślistwa, w pogl.myślicieli przedstawiany różnorako.

P.=teryt.+lud.+organizacja. Pierwsze p.były inne. Powst. Nad Tygrysem i Eufratem (p.-miasta). Powst.p.-miast:

Gr.osiedla się na ter.żyznym. Trzeba przeprowadzić osuszenie i irygację, nie da się samemu. Wyłania się przywództwo (pr.gr.).Tworzą się centra kultu, z czasem przekształcają się w centra handl.

Były to enklawy niezależne, wojowały ze sobą. Hammurabi stworzył duże p., ale się rozpadło.

Rozwój doktryn:

1) Okres staroż. (VIIw.p.n.e.-Viw.p.n.e.) Grecja (teor.nastawienie) i Rz. (praktyczne-przyczynili się do rozwoju pr.) Najważniejsze doktr.z IVw.p.n.e.-podwaliny fil.chrz.

2) Fil.chrz. (Iw.-XIVw.)- myśl chrz.przeważa.

3) Okres.doktr.nowoż. (XVw.-1830r.)-1830to r.śm.Hegla, twórcy ostatniego wilkiego sys.fil. Comte rozpoczyna kurs fil.poz.

4) Od 1830-współczesność.

STAR.GRECJA

Wprowadzili wsp.z Rz.podst.poj. Grecy zasłużeni dla teorii p.i pr., Rz.pracą.

Teorie p.:

1. Podejście idealistyczne (utopijne)-tw.Platon. Zwolennicy niezadowoleni z rzeczywistości, szukają idealnego modelu p.

2. Podejście realistyczne-tw.Arystoteles. Nie można stworzyc idealnego p. Można opisać modele istniejące, znaleźć co złe i naprawić.

Podział aktualny do dziś.

Zas.funkc.p.-miast greckich:

Ter.nieurodzajne. Były zamieszkane przez starą i rozwiniętą cyw.mykeńską, po najazdach Dorów i Achajów wytworzyła się mieszanka etn.-nar.grecki.

War.Grecji wymusiły osiedlanie się przy dorzeczach, a te oddzielone górami, stąd miast samodzielne.

Ziemia nieurodzajna, stąd rozwój hand.i rzem. Szerokie kontaky z innymi nar., stąd uczyli się prakt.umiejętności. Mimo wiedzy zjaw.przyr. tłumaczone przez bogów. Zabiegano o ich przychylność. Mieli ludzkie cechy i nieśm.

Częste przeludnienia, stąd kolonizacje. 2wielkie kolonizacje: wsch.-do wybrzeża Turcji., zach.-do Włoch. Wysoki poziom kult.zaowocował rozwojem intelektualnym.

Pod wpływem kult.kreteńskiej Grecy nauczyli się ich alfabetu. Potem uzupełnili alfabetem fenickim.

XII-Xw.p.n.e.-poczucie jedności świata hell.pod wpływem zagrożeń zew.

Pocz.słowo barbarzyńca oznaczało dla Greków kogoś, kto posługiwał się innym jęz.

Poleis kształtują się w VIIIw.p.n.e. Przedtem wł.p.zdecentralizowana.

Ziemia Grecji zamieszkana przez plem.z naczelnikami, co stawali się z czasem królami-basileus. Podst.jedn.wspólnoty pierw.-ród. Był potrzebny by przeżyć, najcięższa kara to wydalenie zeń.

Z czasem wzrasta rola naczelnikówi i ich drużyn. Wzbogaceni łupiestwem (wojny plem.). Są nabogatszą klasą, przekształcają się w aryst. (aristoi-najlepsi) i dominują nad królem, którego urz.znoszą (Xw.). Król pozbawiony wł.nad woj. Pierw.poleis były osadami rol., co gromadziły rzem.i kupców. Za rz.aryst.stają się centrami polit. Aryst.wykorzystuje przewagę maj. Grecy identyfikują się ze swym polis.

[Polis-miasto obwarowane murami obronnymi z przyległymi ter.rol. Wyspy-cały ter.]. Z poj. Polis łączy się poj.obyw. Nie każdy mieszkaniec polis to obyw. Kobieta (zajmuje się domem), niewol., lud.napływowa-nie. Obyw.polis dorosły mężczyzna ur.w polis, rodzice obyw.polis. Rzadkie wyjątki. Czł.związany z polis.Każde polis samodzielną kult., bóstwa itp.

Aryst.bogaciła się na sprzedaży prod.rol., ich przewagą też znajomość pr.i korzystanie zeń. Plebs buntuje się przeciw aryst. Uzależniała dzięki maj.rolników. Ci zaciągali długi, gdy nie płacili szli w niewolę.

Poł.VIIw.p.n.e.-kumulacja niezadowolenia i rozruchy. Lud rząda umożenia długów i spisania pr. Przez rozruchy do wł.często dochodzą tyr.(pierw.oznaczało to tylko króla). Za tyr.znaczenie zyskują kupcy i rzem. Kształtuje się nowa aryst. (cz.starej+kupcy i rzem.). Wprowadzenie tyr.miało duże znaczenie gosp. Tyr.utrzymywał dwór i polit.zagr. Aby były na to pieniądze, wprowadzono pierwsze pod.

Za czasów aryst.urz.nieodpłatne, teraz trzeba pieniędzy by sprawować wł.

Kon.VIw.p.n.e.-rz.tyr.stopniowo zanikają, do wł.dochodzi nowa aryst.

Poleis niezależnie rel., gosp., stąd różne sys.polit.

Podział ustr.wg Greków:

1. Dobre (eunomia, złe to anomia) oparte na ładzie, pokoju i spr-ści.:

1. MON.-wł.sprawuje król., zgodnie z pr., szanuje dobro i wolę poddanych. Liczy się z opinią społ.

a) Teokracja-odmiana mon. Wł.sprawuje król., powołuje się na boskie poch. Pr.też poch.od boga. Wola mon.=wola boga.

Mon.bogiem/synem boga/jego wysłannikiem. Wł.króla abs., ponad pr., dziedziczna. Teokracja w Egipcie, i innych star.p. Uważano, że mon.rządzi przyr., stąd rozwój astronomii w Egipcie.

b) Tyr.-zdegenerowana forma mon. Słowo tyr.pocz.synonimem basileus.

Tyr.dochodził do wł.gł.podstępem. Pocz.występuje jako protektor lud. Podst.wł.woj. Po zdobyciu wł.bezwzg.dąży do utrzymania/rozszerzenia.

Kierowany namiętnościami i egoizmem.

Wysoce wyczulony na najmn.oznaki prób ograniczenia/odebrania mu wł., kara to śm. Otacza się rodziną, stosuje nepotyzm. Stanowi pr.obow.poddanych. Sam ponad nim.

2. ARYST.-wł.wykształconych/wyżej urodzonych/maj./inne zalety. Opiera się na poszanowaniu pr.

a) Plutokracja-(plutos-bogactwo) wł.maj. Jej zas.egoizm GTW. Dąży do bogacenia się.

b) Olig.-(oligos-mały) wł.wąskiej gr.ludzi.

c) Timokracja-(time-honor) wł.dążących do godności i zaszczytów, gł.sława wojenna. Gł.rz.wojskowych. Surowość ż.i obycz. Prosta organizacja społ., prosty podział bogactw.

3. DEM.-wł.ludu(motłochu). W dobrej dem.wł.zdyscyplinowanego ludu, co potem przestrega pr.st.

1. Ochlokracja-bezrz. Zdegenerowana forma dem. Hulaj dusza.

Demokracja ateńśka

Dem.ateńska-(wiemy do Arystotelesa i Platona). Niektóre gł.zas.ustr.zachowane do dziś. Rozwój dem.at.w Vw.p.n.e. (w innych poleis dem.zmieniała się często z aryst.). 3 filary dem.at.

1)Wolność-w granicach pr.każdy obyw.mógł żyć jak chce, mówić co chce (szcz.znaczenie wol.słowa). Móc dobrze radzić państwu to istota wolności. Obrady-Zgr.Lud. umożliwiały wszystkim wyrażanie pogl.bez kary.

Niewol.bez pr.obyw. [Grecy gardzili pracą fiz.] Przyjezdni mieszkańcami, nie obyw.

Obyw.-męż.pelnoletni,rodzice obyw., wg niektórych źr.wymagano też służby woj.

Biedni obyw.też mogli rządzić. Dem nie zakładała równości maj.

2)Równość-równość głosu i udziału we wł. Dotyczyła też traktowania w urz. (pod.i sądzie). Każdy obyw.miał 1 pr.głosu, bez wzg.na maj.

Równość dostępu do wł.:

A) Większość urz.przyznawano w drodze losowania

B) Każdy mógł się starać o urz.

C) Urz.strategiczne nie z losowania, ale z wyb., gł.bogaci.

D) Zgr.Lud.do 5 razy w tyg, Z czasem wprowadzono diety, by dało się życ i być aktywnym polit. Krytykowała to aryst. Przez inflację wart.diet malała.

Do dec.trzeba zgody poł.obyw. Stąd opłaty za przybycie-ci, co zapewnią quorum dostają kasę.

3)Pr-ść-dobra wolność i konieczność podporządkowania się pr. Pr.jedynym panem Greka. Można zmieniać pr., ale najważniejsze obwarowane procedurą zmiany ciężką do sforsowania

Sofiści

Rozwój dem.spowodował większy dostęp do wł. Trzeba było kasy do urz.za aryst, Teraz trzeba umiejętności przekonywania i mówienia. Stąd sofiści.

Pojawili się w Vw.p.n.e. Pierwsi płatni nauczyciele. Z pocz.byli to fil.o ogromnej wiedzy, kładli nacisk na retorykę i erystykę. Nauka droga. Mogły sobie pozwolić dzieci aryst.

Było to intratne, gorzej wykształceni też chcieli być, stąd straciło to markę. Uczyli też kłamać.

Pierwsi wprowadzili poj.pr.natury. Interesowała ich rel.pr.st.do pr.natury(pr.nat.probieżem pr.st). Pr.natury miało być doskonałe, ale nie zdef.go.

Kwestionowali wart.dośw.

Relatywizm wart.

Jedni (Protagoras) negują pr.natury, istnieje tylko pr.st. Drudzy (Kallikles) uznają, że pr.natury ważniejsze od pr.st.

Protagoras

Społ.nie inst.odwieczną, powst.ws.dążenia czł.do zaspokojenia potrzeb.

Człowieka stworzył bóg jako mieszaninę ziemi i ognia, jest on egoistą. Ludzie krzywdzą się.

Czl.nie ma jak zwierzęta ochrony przed przyr. Przetrwał bo Prometeusz ukradł rozum Atenie.

Czł.nie umie żyć w społ. Dlatego Zeus wysłał Hermesa by dał ludziom umiejętność polit.by mogli je stworzyć/.

Społ.powst.dla ochrony jedn.przed przyr. Ludzie wyzbyli się egoizmu zawierając umowę społ.

Pr., mor., rel.-twory konwencjonalne.

Istnieje tylko pr.st. Jest wyrazem panującj w p.opinii nt.spr-ści i słuszności. Żr.jest p. Powinno zabiegać o aprobatę społ.. Pr.st dąży do precyzowania n.znajdujących się w nat.czł. Można je krytykować.

Kallikles zw.Negatywnym

Prezentuje typowe dla sofistów pogl.nt.pr.natury. Pr.st.niezgodne z pr.nat. W przyr.mocny rządzi słabszym. Pr.st. nak.chronić słabszych. Słabi je sformułowali by skrępować silnych. Jest więc złe.

Kallikles był sprawnym politykiem.

PLATON I ARYSTOTELES - IDEALIZM I REALIZM

Platon (425(427?)-347p.n.e.)

Poch.z aryst.rodziny. Widać w pogl. Założył Akademię w gaju poświęconym herosowi Akademosowi. Był przeciwnikiem sofistów. Akademia stowarzyszeniem młodych bogatych, dyskutowali i imprezowali. Jego dzieła-34dialogi (wątpliwości co do2).

Świat i czł.stworzony przez Demiurga. P. ważniejsze od jedn.

Ojciec teorii cykliczności rozwoju. W dziejach p.3okresy-narodziny,rozwój,upadek.

Ustr.:

Dobre: timokracja, aryst., mon.

Złe: dem., olig.

Najlepsza timokracja. Ale z upływem czasu wojskowi się bogacą i przekształcają w olig. Ta w dem., ta w ochlokrację.

Wprowadza pierwszy poj.duszy niemat. Są 3cz.duszy. Do każdej 1cnota+spr-ść je równoważąca.

Ojciec idealistycznej kon.p. W jego czasach dem.zmieniała się kilka razy z aryst. Rządzący zawsze mścili się na poprzednikach.

Czł.istotą społ. Trzeba mu społ.by zaspokoić potrzeby. P.-ok.4000obyw. Winni tam mieszkać tylko potrzebni. Poeci nie, odciągają od pracy.

Istotą p.spr-ść. Ma zapewniać szczęście. W dosk.p.jak w dosk.duszy 3warstwy: rządzący, strażnicy(wojownicy) i rzem.

Rzem.mogą mieć własność pryw. Mają wytwarzać dobra konieczne dla kraju.

Strażnicy chronią ład społ. Winni być skoszarowani. Kobiety i dzieci wsp.

Rządzący-ludzie mądrzy bądź fil. Mogą być nimi (strażnikami też) kob.i męż.(novum Platona).

Dzieci winny mieć odpowiednie cechy przekazywane genetycznie. Pary klecą „losując” rządzący. Dzieci zabierane po ur.

Rodzice nie zwracają uwagi na predyspozycje dziecka. Dlatego p.winno wychować,

Do20r.ż.nauka-selekcja najlepszych, gorsi do rzem., lepsi ćwiczą fiz. 30r.ż.-gorsi strażnikami, lepsi piastują f.p. O klasie dec.umiejętności.

Arystoteles (384-322p.n.e.)

Macedończyk. W w.18l.wstępuje do Akademii, jest tam 20l.wpierw jako uczeń, potem nauczyciel. Po śm.Platona występuje z Akademii. Opuścił Ateny, gdy wrócił założył Likejon.

Dokonał systematyzacji zwierząt. Był wychowawcą Aleksandra Wlk. Nie przekazał mu umiaru.

P.powst.z rodziny. Rodziły się dzieci, rodzice nie potrafili zaspokoić potrzeb, łączyły się w plem., w gm.miejskie, gm.wiejskie. P.ok.4000.

Położenie geogr.-najlepiej nad brzegiem morza, klim.umiarkowany. Brzeg-bo tam możliwy hand. Klim.umrk.-bo w zimnym czł rozwija się gł.fiz, w gorącym tylko intelekt.

Zas.złotego śr.-czł.dąży do szczęścia, trzeba więc cnoty. Cnotliwy nie wybiera skrajności. Np.odwaga to śr.między tchórzostwem i nierozwagą. Odważny wie czego unikać i co robić. Trzeba uwzględnić war.czynu.

Tylko ż.publ.gwarantuje cnotę. Trzeba aktywności by wypracować model postępowania.

W p.3gr.: b.bogaci, b.biedni i śr.zamożni. Ostatni winni rządzić. Ideałem jest by było ich więcej niż pozostałych w sumie.

STOICY (IIIw.p.n.e.-IVw.)

1. Szkoła starsza-Zenon z Kition (336-267), Chryzyp

2. Szkoła śr.-Posejdonis, Panajdios z Rodos

3. Szkoła młodsza-Seneka, Epiktet, Marek Aureliusz

Materialiści. Kosmos=Wszechnat. Jest jednolita, mat., dynamiczna, rozumna i boska. Ciała wchodzące w jej skład składają się z 2el.: biernej mat.i czynnej pneumy (tchnienie, czynnik ożywczy; pneuma=logos=fatum etc.). Im więcej pneumy tym więcej ruchu.

Nat.działa rozumnie. Istnieje rozum wszechświata. Det.-wszystko w przyr.ma przycz. (los ludzki też).

Czł.cz.Wszechnat., rozum czł.cz.umysłu wszechświata., rozum el.boskim.

Nie wierzyli w istnienie duszy po śm.

Stoicy pierwszymi kosmopolitami-istnieje ludzkość, czł.przede wszystkim jej członkiem, potem obyw.p.

Etyka:

1) Trzeba ograniczać potrzeby 2) Czł.szczęśliw=cnotliwy 3) Cnota-wew.siła pozwalająca zapanować nad namiętnościami

4) Nie można być częściowo cnotliwym.

Doskonały czł:

Mędrzec. Stoicki spokój: wiele spr.czł.nie zależy od niego, pn.maj.darem losu, jego strata też. Nie można tego zmienić. Trzeba tak samo znosić rzeczy dobre i złe.

Wolność:

1. Zew.-możliwość poruszania się, przemieszczania. Nie wszystkim przysługuje (np.niewol.).

2. Wew.-wolność w sferze myśli. Nikt nie odbierze. Stąd stoicyzm wyznawali też niewol.

Mędrzec ma wiedzieć na co ma wpływ. Winien być doradcą wł. (w ż.polit.może uczestniczyć, gdy daje to mu przyjemność, gdy nie-może się wycofać).

Mędrzec i kupiec-różnica:

Pies uczepiony u wozu biegnie w przeciwną str. Mędrzec jest jak pies biegnący w kier., w którym jedzie wóz.

Czł.nie powinien cierpieć, ma pr.odebrać sobie ż. [Rzymianie prócz cierpień zabijali się z wyrachowania, gdy zabili żoł., maj.przepadał].

Trójpodział pr.(przejęli go Tomasz i Augustyn):

1) Pr.natury-wieczne, obowiązuje w całym wszechświecie, wyznacza przebieg zjaw.we Wszechnat.

Poszczególni stoicy różnie je określali: pneuma, logos, fatum, rozum, bóg. Użycie term.zależało od tego jaki aspekt chciano uwypuklić.

Skoro nat.jednolita, przenika ją jednolite pr. Z tego pr.wynikają poszczególne rodz.pr. Treścią jednolitego i najogólniejszego jest:

Porządek nieuporządkowanego, ład nieładu, harmonia dysonansów.

Obejmuje Wszechnat. Jeśli cechuje ją konieczność, rozumność, boskość, pr.natury działa koniecznie, rozumnie, jako Opatrzność

Fatum-konieczność, powoduje, że to, co miało m-sce, stało się, to, co staje się powstaje, to, co ma się stać stanie się. Wszystko, co dzieje się we Wszechnat.zdeterminowane., jest ogniwem długiego łańcucha przycz.i skutków.

2) Pr.naturalne-cz.pr.natury odciśniętego w duszy czł. Działa z fatalistycznym det. Kieruje działaniami czł.zgodnie z pr.natury.

3) Pr.konwencjonalne(st.)-winno być zgodne z pr.naturalnym, konsekwentnie z pr.natury. Najniżej w hier. Stoicy nie wypracowali jednego stanowiska ws.kolizji pr.st.z pr.natury:

1. Pr.st.niezgodne z pr.natury nie jest pr., nie trzeba go przestrzegać.

2. Mimo wszystko jest pr., trzeba przestrzegać.

STAR.RZ.

3okresy: 1) król., 2) rep., 3) ces.

1) Okres królewski (753p.n.e.-509/510p.n.e.)-było to polis, w czasach rep.też Powst.na skrzyżowaniu szlaków komunikacyjnych przy ujściu Tybru (możliwość żeglugi hand.). Na wzgórzach rz.najpierw pasterze, potem zaludnienie.

Między IX/Xw.do Italii przybyli Etruskowie (nn.poch., pismo nie odczytane do dziś).

Od Xw.upow. się użycie metali, Etruskowie dzięki narzędziom szybko zapełnili płw. Na podbitym ter.stworzyli fed.p.-miast.

Od 600p.n.e.podbili Rz.i miasta wokół, odtąd miasto Roma (od Etruskiego rodu Ruma).

Na płw.Apenińskim miasta etruskie walczą z gr., Etruskowie osłabieni, Rzymianie wykorzystują i w509/510wypędzony ostatni etruski król.

Społ:

1. Bezwzgl.wł.ojcowska, patriarchat. Ojciec dec.o ż.i śm. Rodziny

2. Rodziny o wsp.przodku tworzyły ród. Rody łączyły się w kurie. Jedni mówią, że w kuriach tylko patrycjusze, inni, że plebejusze też.

10kurii-plem. Plem.podst.formowania się rodów patrycjuszowskich.

Za Etrusków:

1. Rządził król etruski, lub popierany przez nich

2. Miał wł.abs. Jej symb.-rózgi z toporami i tron z kości słoniowej.

3. W społ 2gr.:

• pełnoprawni członkowie rodów (zalążek patrycjatu)

• niepełnoprawni czł.rodów.

Wykształciły się najprawdopodobniej za Etrusków

4. Najstarsi rodów=Zgr.Starszych (zalążek senatu). Org.doradczy króla

5. Zgr.Kurialne-nn.rola

509/510p.n.e.-wskutek walki Etrusków z Gr.o hand.Rz.zyskuje wol., pocz.rep.

2) Okres republiki:

Rz.uzyskje niepodległość. Walki patr.z pleb.o wł. Pleb.wywodzili się z napływowej lud., zajmowali się hand., rzem., usługami, nie należeli do rodów, więc nie mogli piastować urz. Niektórzy mieli kasę i byli po służbie woj., należało się z nimi liczyć.

Urz.piastowane nieodpłatnie, pocz.więc tylko bogacze. Po obaleniu królów rządzą 2konsule na okres 1r.

Magistratura-gr.urz.wybieranych, kadencyjnych.

Senat-300senatorów, gł.patrucjusze i urz. W zas.skład stały, co 5 lat spis - 2 do 3os. Odpadały.

Najw.wł.konsulów, rządzli przez Sen. Sen.form.miał male upr., trad.nadała mu fund.znaczenie. Pod koniec rep.dec.o wszystkim.

Wł.konsula pocz.ograniczona pr.obyw.do odwołania się od wyroku urz.do Zgr.Lud.

Ustr.-coś na kształt rep.aryst. Zorganizowany jak greckie polis. Typowy Rzymianin-rol. Nie każdy mieszkaniec obyw.(napływowi nie, tylko patr.).Tylko oni mieli upr.dające wł.abs.w p.:

• czynne i bierne pr.wyb.,

• pr.do obrotu ziemią,

• małż.w patr.sankcjonowane przez p., mieszanych nie uznawano.

Zgr.Centralne-wywodzi się ze zgr.woj. Ogół obyw.podzielony na 5gr.maj.(centurie):

I gr. - 80 centurii, 18 cent.jazdy - najbogatsi

II gr. - 30 cent., III,IV,V gr. - po 20 cent.

Każda cent.miała 1głos. Najpierw głusuje najbogatsza gr.(98głosów). Jeśli tam zgodność, dalej się nie głosowało.

Armia obyw., każdy muisiał odsłużyć kilka lat. Wtedy było dużo wojen, a były one intratne. Uzbrojenie każdy załatwiał sam. Stąd tylko nabogatsi walczyli.

Aby brać udział w ż.polit.trzeba było być w Rz.

Plebejuszom udało się znieść podział kurialny, zastąpić terytorialnym. Wywalczyli też uznanie małż.mieszanych, powołanie Tryb.lud.do obrony interesów plebsu. Są 2 wersje w lit.hist.:

1. Powołano ich w 474p.n.e., pocz.2 potem 5

2. Powołano ich w 471p.n.e., pocz 5 potem 10.

Trybuni ludowi

• Nieśli pomoc pleb.w przypadku zagrożenia interesów przez urz.

• Mogli sprzeciwiać się uchwałom Sen.,wn.na Zgr.Lud.,dec.urz.(veto).

• Przewodniczyli zgr.plebejskim opartym na podziale teryt., uchwały ich obowiązywały w całym p.

• Mieli imm.(nietykalność).

• Wł.niogranicznona tylko w czasie pok. W czasie zagrożenia konsul powołuje dyktatora.

• Pocz.często byli tryb.patrycjusze.

• Mieli upr.dezorganizujące potem polit.-pr.weta Jeden tryb.mógł zawetować drugiego. Stąd ich przekupstwo i destabilizacja.

Kolejnym żądaniem plebsu spisanie pr., gł.karne. Pocz.znali je tylko urz., interpretowali je dowolnie.

450p.n.e.-pr.XIIt.(spiż)wystawione na forum. Pr.pryw., kar., skarbowe.

Rz.od pocz.prowadzi polit.expansywną. Podbój Italii przypada na Vw.p.n.e. Ponieważ armia była społ., rol.zastawiali swe gospodarstwa, szli na wojnę stąd upadek rol. Póki wojny na plw.Apenińskim, syt.nie była zła. Najwięcej korzyści z wojen czerpała aryst.

Po podbiciu płw.Apenińskiego Rz.stanął przed wyb., czy dalej prowadzić wojny. Łupy i korzyści przeważyły. Ok.300p.n.e. kształtowanie się nowej aryst.(stara aryst.+najbogatsi pleb.)

Ekwici-ważna gr. Zajmowali się bankowością. Rzymianie nie płacili pod., płaciła za nich lud.podbita. Te ter.podzielono na prow. Jak długo w prow.spokó, napływają pod., tak dlugo Rz.nie interweniował na tych ter. Rz.nie posiadał inst.zbierającej pod., zajmowali się tym ekwici. Był to b.dochodowy interes, bo nadwyżki szły do ich kieszeni. W późniejszym czasie na czele prow.namiestnicy prow.. Lud.podbita nie otrzymuje obyw., nie miała żadnych pr.

By zrobic karierę polit.cz było piastować urz.. Nadal panowała zas., by urz.wybierać na pewnych zgr. By uzyskać urz., trzeba większości głosów. Ok.Iw.p.n.e. zaczęto kupować urz. Niektórzy tracili swe ziemie lub je sprzedawali. Osiedlali się w Rz.tworząc proletariat. Mieli pr.głosu, ponieważ byli biedni, sprzedawali je.

Zjaw.tj.napływ zboża, taniej siły roboczej (wszystko z podbojów) wpłynęły na zmianę ustr.

Aby głosować trzeba było znajdować się w Rz. Jeśli stacjonowało się w prow.nie mogło się, więc walczono, aby zdobyć ter.jak najbliżej Rz.

Sys.sprawowania wł.nie odpowiadał tak dużemu p W wyniku tak dużej expansji zaczyna brakować żoł.

Tyberiusz Grakchus, tryb.lud., proponował by ograniczyć wielkość maj.posiadanego przez 1os. Ziemia dzierżawiona przez p.była tania i przynosiła duże korzyści, stąd Sen.przeciwny. Tyberiusz powołał.3os.komisję mającą się zająć tą ref. W wyniku.zamieszek został zamordowany. Jego brat - Gajusz Grakchus proponuje nowe ref. Zawarł pakt z ekwitami, obiecując im ref.skarbową. Po osiągnięciu korzyści ekwici odwrócili się od niego. Na tym zakończono próby ref.

Rep.chyli się ku upadkowi. Coraz częsciej przekonanie, by skupić wł.w jednych rękach.

Poł.Iw.p.n.e.-przez zamieszki na ulicach Rz. wprowadzona dyktatura Sulli. Po jego śm.na scenie zostają Pompejusz, Cezari Krassus. Najw.uznanie zyskuje Cezar, zostaje konsulem.

Armia rz.prowadząca podboje nie ma skąd czerpać rezerw. Nastąpiła ref.-armia zawodowa. Po odsłużeniu dostawało się ziemię. Rz. słabo opłacał żoł., im lepszy wódz tym większe zyski i żoł.się bogacili.

Armia wymykała się spod kontr.Sen. Cezar został sam na placu boju. Jego wł.abs. Zamordowano go, bo opozycja bała się, że skupi wł.w swym ręku totalnie.

Po śm.Cezara o wł.walczą: Oktawian August, Marek Atoniusz.

3) Okres cesarstwa.

31p.n.e.-Oktawian zwycięża w bitwie. Przyjmuje się, że jest pierwszym ces. Rozpoczyna się okres ces. (pryncypat i dominat).

Pryncypat bo princeps-pierwszy obyw. Najważniejsze, co Oktawian zrobił to zaprowadzenie pok. Jego wł.abs.dzięki prestiżowi. Poza tym pozory rep. Wł.abs.dzięki temu, że zapewnił sobiedożywotnie sprawowanie urz.NW i tryb.lud. Tyt.NW zapewnił mu wł.nad najważniejszymi prow. Tryb.lud.-analogicznie w spr.wew. Sen.składał się z 300os.-większość ludźmi Oktawiana. Syt.unormowana za jego ż. Po śm.walka o tron. Wtedy nie można było być ces.bez poparcia armii.

Były rózne okresy, czasem rządzi1ces., czasem4. W prync.princeps na czele p. OdIIIw.ces.przyjmuje tyt.pana-dominus Ces.ma wł.abs., zmienia pr.dowolnie Ces.porównywany do bogas słońca, sprawuje wł.apodyktyczną, desp.

DOKTR.CHRZ.

Okresy: 1) Wcz.chrz. (I.-VIw.) 2) Średn. (VIII-XIVw.) Pomiędzy nimi okres w.ciemnych.

1)WCZESNE CHRZ. - I w.-VIw.

Chrystus wychował się w rel.żyd. Oryginalne w jego nauce było zbawienie wyznawców innych rel. Proponował odnowę mor. Za jego ż.walki stronnictw żyd. Syt w Jerozolimie skomplikowana przez:

• hist.Nar Wybranego: z pocz.koczownicy, po podboju Kanaanu osiadli.

• inne spojrzenie na króla: nie jest Bogiem (ani synem Boga), On opiekował się Nar., w zamian za przestrzeganie Pr. Konieczność obrony przed plem.stworzyła inst.króla.

• p.żyd.szybko rozpadło się na 2cz., jedna cz.podbijana.

• władcy innych p.chcieli ich asymilować.

IVw.-200p.n.e.-Żydzi pod panowaniem Ptolemeuszy, dość duża swoboda.

200p.n.e.-pod Seleukidami, ostra hellenizacja.

165p.n.e.-powstanie, rz.dyn.Asmonejskiej.

• 2/3 Żydów żyło w diasporach. Mialo to plusy i minusy:

+(z naszego pkt.widzenia) stopniowo tracą swą niezależność, tracą znajomość hebr., przekładają ST i szerzą swe ideały

• ich rewolucyjny char.spowodował ok.63p.n.e. (uważał się za Rzymianina hellenistę).

• gr.żyd.się zwalczały:

• - faryzeusze-b.pobożni, przestrzegali PŚ i trad.wyrosłej wokół niego. Wierzyli w nadejście Mesjasza.

• - saduceusze- poch.z.... Respektowali PŚ, odrzucali trad. Nie byli przeciwni hellenizacji-otoczenie Heroda

• - zeloci-nacjonaliści-czekali na Mesjasza, ale uważali go za przywódcę woj.walczącego z najeźdzcą

• Chrystus nie należał do żadnej gr.

Chrystus postulował odnowę mor.

Św.Paweł z Tarsu przekonany o nadejściu końca świata za jego ż. Miał być Antychryst-Kaligula, ale umiera on i okres dobrych princepsów. Dochodzi do przekonania, że ces.rz.przeciwdziała końcowi świata. Wł.poch.od Boga. Ustanowił wł., bo źli i dobrzy są pomieszani. Złych jest więcej, dla dobra garstki dobrych Bóg dał wł. Nawet poleca posłuszeństwo wł.wiernym.

Ziemskie ż.epizodem, nie trza wagi przykładać. Trza gotować się na koniec świata.

Pocz.chrz.wyznają tylko biedni (rekompensata po śm.). Niektórzy chcieli przyspieszyć koniec św.-obalić Rz. Paweł nak.pok., posłuszeństwo.

Paweł nakazał dążyć do samodzielności gmin.

Chrz.powinien ż.skromnie i cicho, bo jest pielgrzymem.

Oddzielenie rel.i polit.-nie udzielać się we wł.

Problemem udział w wojnie-pojawi się gdy chrz.będą bogaci.

IV-Vw.-rel.chrz.stopniowo zdobywa wiernych. Pocz.rozwija się jako nie-obowiązująca rel. Pierwsi chrz.działali w gminach raczej w tajemnicy. Wtedy zabroniona rel.zdobywa wielu zwolenników. Próbują organizować gminy. Coraz więcej wł.mają bpi (wcześniej dec.kolegialne). Uważa się ich za następców apostołów, wł.ich dożywotnia. Wyrastają ponad gminy.

Konieczne jest usys.nauki Chrystusa. Nic nie spisał, więc swobodnie nieraz interpretowano. Trzeba też przełożyć.

Jedni Apologeci systematyzują wiedzę, organizują gminy

Inni Apologeci bronią rel.z zew. Zajmowali się doraźną tematyką (systematycy całościowo), wyp.o polit., p.i pr.

Bp Lyonu Ireneusz-Grek,poł.IIw. Przeciw herezji, gnostykom.

Gnostycy:

Uważają, że dzieje ludzkości to zmagania sił kosmicznych-personifikują je eony. Najprostsze sys.przyjmują 7eonów, nad nimi matka, najwyżej Bóg Ojciec-Stwórca

Dualizm-w świecie 2 siły - dobra (światła) i zła (ciemności) zmagają się. 2bogów. Źr.zła materia.

Świat powstał ponieważ po jednej z walk eon upadł.

Odrzucić to, co mat.

Czł.sam nie wyzwoli się od zła. Chrystus jednym z eonów, nie najważniejszym, ma pomóc w wyzwoleniu.

Ireneusz dał wykł.podst.wiary. Bóg ustanowił wł. P.należy być posłusznym, płacić pod., szanować dobre dec., ale nie współpracować z p. Chrz.wykorzystywać mają pok.w ces.do szerzenia wiary. Cierpliwie znosić prześladoania. Bóg ukarze oprawców.

Orygenes (185-254)

Fil.szkoły aleksandryjskiej. Chciał pozyskać wykształconych, był apologetą. Starał się wykazywać zbieżność nauki chrz.z potocznymi pogl. P.poch od Boga, ale ces.jest pogańskie, ma zjednoczyć świat, by można szerzyć naukę chrz.

Chrz.to pożyteczni obyw.bo nauka wychowuje pobożnych, sumiennych i słuchających dobrych rad.

Nowym el.nauki Orygenesa-odróżnienie wł.od spos.sprawowania wł. P.i wł.poch.od Boga, są dobre, ale mogą być użyte źle.

Pr.natury-jego źr.nak.Boga. Pr.pisane-źr.wola władcy. Prawidłowy rozwój wymaga zgodności pr.pisanego z pr.nat. W przypadku sprz.prymat pr.nat.

Nie przykłać wagi do dóbr mat., zaspokajać podst.potrzeby. Resztę biednym.

Chrz.nie może zabijać, przelewać krwi. Może tylko się modlić. Pogląd ten częstą przyczyną prześladowań.

3el.nauki chrz.powodujące prześladowania:

1. Nieznajomość nauki chrz.-np.posądzanie o kanibalizm, czary.

2. Stos.do wojny.

3. Nak.czczenia tylko 1 Boga.

W Rz.uroczystości zaczynaly się do obrzędów rel. Ces.też uznawano za bogów.

Gdyby nie chciano walczyć i zabijać, armia by się rozprężyła.

W IIIw.nastawienie do armii i p.ulega zmianie

Tertulian (160-220)

Bp dominujący we wcz.chrz. Teolog i praw. Potępiał Rz., fil. Miał pogl.kapkę niespójne. Potępia Rz.każąc się zań modlić. Ale nak.miłości nieprzyjaciół. Wierzy w rychłe nadejście końca świata, przeciwdziałał temu Rz.

Zmienił spos.patrzenia na Kośc. Chrz.powinni tworzyć armię Chrystusa walczącą miłością, przebaczeniem, cierpliwością, modlitwą. Armia musi być dobrze zorganizowana. Podziwiał za to armię rz.

Wiek IV ważny dla chrz. 2 zdarzenia:

1. Edykt mediolanśki (313) - Ces.Konstantyn Wlk.wyd.edykt uznający chrz.za jedną z obowiązujących rel.w ces.

Było dużo chrz., trzeba było zaleg. Stwarza to okazję do formalizacji organizacji Kośc.

Od edyktu chrz.łączy się z polit. Jest wielki sukces, ale ma konsekwencje-naczelną os.zaczyna być ces., ma b.mocną poz. Formalnie namiestnik Boga równy apostołom, faktycznie arbiter wew.Kośc. Rościł sobie pr.do prowadzenia misji.

2. Sobór nicejski (325) - dokonano spisania podst dogm.wiary. Dotąd różne pogl.uznawano, odtąd nie (tylko zgodne z dogm.).

Położono kres wielu dyskusjom.

Okres wcz.chrz.zamyka kon.

Św.Augustyn (354-430)

Ur.się w rodzinie, gdzie ojciec pog., matka chrz.Rodzicom zależało na wykształceniu-w Madaurze i Kartaginie. Potem prowadził szkołę retoryczną. Za młodu grzeszył.

Najważniejsze dzieła:”Wyznania” i „O p.Bożym”.

Pytał o źr.zła. Był manichejczykiem. Uważali, że czł.ma dobro i zło. Zraził się w końcu do manicheizmu.

Był twórcą kreacjonizmu:

Bóg stworzył świat z nicości tak: wpierw stworzył materię, potem na podst. wyobrażenia w umyśle z materii świat.

Mat.ożyw.i nieożyw. Stworzenie świata w 1chwili. Najdoskonalsze byty Bóg stworzył bezpośr.z nicości.

To, co istnieje ma odpowiednik w umyśle Boga.

Byty stworzone w celach zarobkowych mogą się rozwijać.

Bóg wolał stworzyć świat z odrobiną zła. Jeśli zrobiłby inaczej ogólna ilość dobra byłaby mniejsza niż teraz. Zło nie burzy też harmonii świata, podkreśla ją.

Zlo nie poch.od Boga. Jest on bytem dosk. Zło poch.od czł.

Problem zła interesował Augustyna nim został chrz. Gdy wykładał w Kartaginie przyjechał tam Faustus, znany manichejczyk, by wyjaśnić wątpliwości. Rozmawiał z nim, ten nie wiedział, co mówić. Dlatego został chrz. Po konwersji posłużył się kon.Plotyna:

Zło jest oddalaniem się od bytu dobrego - Boga.

Bóg mógł stworzyć czł.-robota, ale wolał dać mu wolną wolę, by on sam zwrócił się ku Bogu. Pierwszy czł.zgrzeszył., skierował się ku bytom mat., skaził nat.ludzką.

Bóg szczególowo kieruje tym, co dzieje się na świecie.

Hierarchiczność świata.-stąd nier.społ., czł.nie ma pr.zmienić statusu społ.

Predystynacja

Czł.=dosk.niemat.dusza+mat.ciało. Pocz.wstydził się ciała („więzienie duszy”). Potem uważa, że czł.to dusza kierująca ciałem. Odwrotnie jest źle. Dusz ma pocz., nie ma końca. Jest rozumna, ona ma postępowanie czł.wyznaczać.

Wolna wola jako dar Boga musi czynić dobrze. Czł.czyni dobrze tylko gdy czyni wolę Boga, działa z jego wsparciem. Jeśli nie, czyni źle.

Dzieje ludzkości rozgrywają się w p.niebiańskim(bożym) i p.szatana(ludzie źli). Są to twory myślowe. Do p.bożego wejdą tylko zbawieni (garstka). Potępieni po śm.będą wchodzili w skład p.szatana. My żyjemy w p.ziemskim-tutaj dobrzy i źli.

Kto zbawiony? Zależy to tylko od woli Boga. W czasach Augustyna spór: czy łaska za darmo, czy za dobre ż. Augustyn uważał, że na łaskę, zbawienie nie można sobie zasłużyć. Bóg w chwili ur.dec.o tym.

Los pośm.nie zależy od nas., ale to niekonsekwencja Augustyna. Niektóre fragm.nauki jego zalecają dobre ż.jako śr.do zbawienia.

To, że ktoś jest kapł.nie znaczy, że będzie zbawiony. Augustyn widział w Kośc.karierowiczów.

Garstka zbawionych pomieszana ze złymi. P.i pr.poch.od Boga, stworzył je by garstka mogła żyć wśród złych.

Nie wolno wystąpić przeciw wł.bo poch.od Boga.

Najlepiej gdy władca opiekunem, lecz tyr.karą boską za grzechy.

Pierwsi chrz.nie przelewali krwi. Za czasów Tertuliana „chrz.armią Chrystusa”. Augustyn dopuszcza udział w wojnie, najlepiej w spr-liwej. Gdy chrz.musi być w wojnie niespr-liwej, to dowódca, nie on, ponosi karę. W tym czasie chrz.byli żoł.,chrz.popularne.

Pocz.uważał, że p.nie może chrystianizować na siłę. Potem, że może i powinno. Dlaczego? Poganie nie wiedzą, że czynią źle, wł.chrz.powinna siłą ich do tego zmusić by nie zostali potępieni.

Pr.=porządek. Zasięg jego rozciąga się na cały świat. Porządek wew.to harmonia świata. Są 3rodz.pr.

1. Pr.wieczne-Bóg tworząc świat miał już w umyśle pr.regulujące wszystkie zmiany zachodzące w świecie, są one wieczne, niezmienne. Regulują zmiany w przyrodzie.

2. Pr.naturalne-Cz.pr.wiecznego odciśnięta w duszy czł.w chwili narodzin. Chrz.wiedzą o tym, pog.nie. Gdy czynią dobro, to nieświadomie. Chrz.wiedzą jak postępować dobrze, co jest złe. W miarę czasu ta wiedzau chrz.zanika, stąd konieczność pr.konwencjonalnego (st.). Nie powinno ono dublować pr.nat., musi być zgodne zeń, więc i z pr.wiecznym.

3. Pr.konwencjonalne-mają trzymać ład i porządek w społ. Dzięki temu pr.ludzie mają pokojowo współżyć. Pr.nat.i wieczne zyskuje poparcie autorytetów i wł.świeckiej. Gł.f.-ochrona pok.i porz.w stos.międzyludzkich.

2)ŚREDNIOWIECZE

Podokresy:

1. Wieki ciemne-upadek ces.przez najazdy barbarzyńców. Przybyli z Azji, skąd głód ich wywiał. Wpierw. Rzymianie układali się z nimi. Mieli osiedlić się na ziemi rz.w zamian za obronę. Kolejne fale.napływu barb.wpychały ich wgłąb teryt. 395-spowodowało to rozpad ces.na Wch.i Zach. 476-Zach.rozpada się. Toczą się ciągłe wojny, więc gosp.nie rozwija się. Państewka plem.za słabe by podbić inne. Pierwsze udało to się Karolowi Wlk.

2. Ren.karolinski (pocz.IXw.-konXw.)-popularność cezaropap. Powrót do idei ces.

3. Okres kształtowania się sys.i inst.p.feud. (X/XIw.)-toczy się spór o inwestyturę-wł.w świecie chrz.

4. Apogeum średn.(XII/XIIIw.)-ren.myśli star., gł.Arystotelesa.

5. Jesień średn. (XIVw.)-we Włoszech kształtuje się ren.

476-Odoaker(germ.)zdobył Rz.i zmusił ostatniego ces.do abdykacji. Na gruzach imperium powst.3struk.polit.:

Ces.bizantyńskie-wsch.

P.Mahometańsko-Arabskie-pd.

P.barb.-Eur.zach.

Zas.cechą doktr.średn.uznanie nadrzędności rel.sfery ż.nad innymi. Cele stawiane przed czł.przez rel.celami ostatecznami i najważniejszymi.

Czł.nie może sam dojść do prawdy. Została nam objawiona, źr.PŚ. Ono określa zas.ż.ziemskiego, społ., polit., etycznego. Zas.nadrzędności sfery rel.prowadziła do tego, że za prawdziwe uznano tylko to, co głosiły prawdy objawione. Wszelka inna wiedza uznawana za fałsz, zasługującą na potępienie-herezję. Tezy te uzasadniały wojny rel., także wyprawy krzyżowe i nietol.

Ponieważ ks.św.nie mogły regulować wszystkich sfer ludzkiego ż., powst.problem, kto ma je interpretować i uzupełniać. Odp.-pap.i Kośc.

Kośc.był już shier., dobrze zorganizowany (adm.,maj.). Przyjmuje poz.arbitra sporów.

Społ.średn.było ściśle shier., szczeble drabiny społ.dzieliła przepaść. Nier.maj.i polit.uzasadnia się wolą Boga. Wszystko i każdy miał przypisane na zawsze m-sce w hier. Każdy należał najpierw do gr.etn.(plem., szczep) następnie do st., w obrębie st.do określ.gr. Zmiana statusu społ.prawie niemożliwa. Wyj.-duch., ale i o poz.w hier.duch.dec.maj. Podst.funkcjonowania p.była trad., podst.źr.powst.pr.zwycz. Każde odejście od trad.uważano za zlo.

Czł.-istota chodząca po ziemii. Z zas.ma być lojalny wobec wł.świeckiej Przede wszystkim jednak ma nieśm.duszę, dlatego podlegał Bogu i reprezentantom Jego-pap.i duch. Ma podporządkować się pr.st., ale gł.podlega pr.bożym i interpretatorom-wł.duch.

P.tworem Boga, ale jest to struk.przejściowa, realizująca Boskie cele na ziemi. Niedosk., jego podst.zad.przygotowanie czł.do zyskania zbawienia po śm. Spełnia więc określ.f.w ekon.zbawienia. Takie p.nie może więc być suwerenne. Jedynym suwerenem na ziemi pap., wł.świecka winna się podporządkować.

Bizancjum

395-rozpad ces.-Zach.i Wsch. Na wsch.samodzielne p.-ces.biz. Tu idea ces.przetrwała do 1453. Po rozpadzie Zach.Biz.jedynym pretendentem do wł.światowej.

Władca nosił tyt.ces.

Stolicą Konstantynopol mianowany nowym Rz.

Ces.biz.uznawał się spadkobiercą cses.rz.

Przez dłuższy czas jęz.obow.łac.

Biz.aryst.wywodzi isę ze starych rodow rz., gł.sen.

Odoaker koronę ces.posyła do Biz.-uznaje jego zwrzchn.

W skład Biz.wchodzi zróżnicowany etn.i kult.(rel.)lud. Płw.bałk., Azja Mn., Syria, pd.wybrzeże M.Śr. Trzeba mocniej scentralizowanej wł.abs. Tu ukształtowała się doktr.cezaropap.-ces.najważniejszy w p. Ma on wł.zwrzchn.nad Kośc.

Biz.pierwszym p.eur., co doceniło chrz.i wykorzystało polit.

Ces.miał wł.abs., był źr., najważniejszym sędzią, NW, abs.wł.ces.podkreślana poj.rel. Uznano go za namiestnika Boga na ziemi. Był wł.chrz. i ziemskim obrazem Boga. Zastępca Boga na ziemi. Boskość ces.symolizowała:

• koronacja przez samego Chrystusa,

• tron ces.m dwuos., ces.przy ważnych uroczystościach siadał z lewej (prawa dla Chrystusa-obecny choć niewidoczny),

• nad tronem baldachim symbolizujący niebo,

• oddzielano go od ludzi-kotary, parawany,

• był wszechobecny (portrety itp.),

• adorowano go w poz.leżącej,

• nie wolno było patrzeć mu w twarz.

Wg.doktr.cezaropap.wł.ces.na całym świecie. Stoi on na czele hier.władców, był ojcem mon., po nim Franc.i Niem.-uznawani za braci ces., niżej synowie ces.

Ces.głową Kośc. Form.wł.w Kośc.sprawuje 5patriarchów-Rz., Aleksandrii, Konstantynopola, Antiochii i Jerozolimy., ale fakt.wł.miał ces. On zwoływał posiedzenia kolegium patriarchów, przewodził mu, egzekwował postanowienia.

Uznano go równym apostołom.

Biz.-brak dziedziczności tronu. Elekcja-sen., woj., lud. Bóg natchnął ich (wg.cezaropap.). Mimo to poprzedni ces.miał na to wpływ.

W Biz.często przewroty pałacowe. Stąd jeszcze za ż.ces.koronował syna. Niepełnoletni, więc panowali regenci. Wł.mogły sprawować regentki i ces.kob.

Gdy ces.upadał mówiono, że Bóg się odwracał.

Wł.z założenia nie jest tyr., miała być spr-liwa.

800-Karol Wlk.koronowany na ces. Podobno był tym zaskoczony. Wprowadziło to konflikt z Biz.

P.Karola najpotężniejszym p.VIII i IXw. Uznał się za obrońcę wiary, był zwrzchn.Kośc., powoływał i odwoływał bpów., czuwał nad duch., powoływał i odwoływał misje. Rel.była przymuswa. Karol nieco ograniczał Kośc., z drugiej str.ziemie, które podbijał odbierał Biz., dzięki czemu uniezależnił się od niego.

Pap.rości sobie pr.do wpływania na polit.

Dzięki Karolowi Wlk.względna stabilizacja, był mec sztuki i nauki-stąd ren.karoliński.

Rozwój ces.po śm.Karola Wlk.zahamowany. Uciera się, że ces.może być ten władca Niem., który zjednoczy ziemie cz.Franc.i cz.Włoch. Pierwszy Otton I, jego synowie też.

Cezaropap.obowiązywał.

Orodzenie idei ces., w postaci namiastki. Tyt.ces.-znaczenie symb.wobec braku ap.p.i uzależnienia armii od możnych (wysyłali poczty sztandarowe).

Przeciwnicy odrodzenia ces.-panowie (marg.)niem., bo wcześniej byli królami udzielnymi.

Ces.uznawał się za zwrzchn.chrz. Umożliwiało to chrystianizację marg.niem. Stąd Mieszko I przyjmuje chrzest.

Spór o inwestyturę

Władcy p.plem.na ter.Rz.szybko przyjmowali chrz.(ogólnie chłonęli to co rzymskie).

Następcy wodzów zawsze z tej samej rodziny (mieli mięc charyzmat, np.przez długie włosy). Ich wł.słabo ugruntowana. Przyjęcie chrz.pomagało im uzas.ich wł.-że są pomazańcami Boga.

Kośc.chciał by królowie się chrzcili. Było to obopólnie korzystne. Ale gdy król nie chciał się podporządkować pr.bożemu, Kośc.szukał spos.na obalenie. Dlatego też Kośc.opowiadał się za elekcyjnością, nie dziedzicznością.

479-pap.Gelazy-doktr.niezależności wł.duch.i świeckiej. Obie wł.miały współdziałać. Działają harmonijnie do VI/VIIIw. Wtedy Grzegorz Wlk.uznał, że gł.celem p.jest umożliwienie ludziom zbawienia. P.jest przedsionkiem Król.Nieb. Ż.po śm.ważniejsze.

VI-IXw. - kształtują się stos.pap.-wł. Pap.zyskuje przewagę polit.

VIIIw. - poz.pap.na zach.Eur.niefajna. Zagrażają mu wojny.

730-pap.zagrażają Longobardowie. Pap.poprosił Karola Mlota o pomoc. Wcześniej w p.frank.wł.sprawowali Merowingowie, ale teraz rzeczywista wł.majordomów. Nie pokonuje ich całkowicie.

754-Longobardowie znów zagrażają Rz. StefanII zwraca się o pomoc do Pepina Krótkiego(majordoma). Odpiera atak, ale nie całkiem pokonuje. Pepin zwraca się do Stefana z pyt.: ”kto winien sprawować wł., ten, kto z rodu, czy ten, kto ma wł.fakt.?” Pap.:”ten, kto ma wł.fakt. W zamian za to Pepin ofiaruje mu ter.przyszłego p.kośc.(w tym ziemie, co p.biz.uznawało za swoje).

Stąd „darowizna Konstantyna”-w zamian za uleczenie trądu ces.daje wł.na ter.zach.ces.papieżowi.-uzas.daru Pepina.

774-Longobardowie znów zagrażają. Pap.zwraca się o pomoc do Karola Wlk. Ten pokonuje ich. Zwycięża ich króla, ogł.się ich królem. Potwierdza dar Pepina Krótkiego.

Los.ces.i pap.splatają się. Obie wł.stosunkowo.niezależne.

P.Ottona I, II i III

Zas.cezaropap.

Za OttonaI podporządkuje on sobie Kośc., ustanowił zas., że kandydat na pap.musi przysiąc wierność ces. Wtedy wyb.pap.teor.przez lud rz., prakt.królowie.

Wł.ces.przeważa nad wł.pap., ale umiarkowanie. W samym Kośc.ześwieczczenie duch., symonia, nepotyzm, problem inwestytury, stąd w Xw.ruch odnowy wew.Kośc.-nawrót do wcz.chrz.

Rel.z wł.świecką zależały od os-ci pap.

1048-pap.obrany LeonIX-silna os-ść, równoważy rel.wł.-Kośc.

Pontyfikat MikołajaII-nowy regulamin konklawe. Wyb.tylko duch., odgrodzone od świata.

W Xw.poz.Kośc.rośnie. Dalej równowaga.

XIw - zaostrzenie sporu. „Spór gregoriański” lub „spór o inwestyturę”. Kłócili się pap.GrzegorzVII i HenrykIV.

Inwestytura-mianowanie bpów. Wtedy urz.powierzano konkr.os. Z pewnymi urz.wiązało się nadanie ziemi (jak i urz.było dziedziczne). Stąd często powierzali urz.duch., bo te dobra wracały po śm.do króla. Dlatego większość urz.w Niem.sprawują bpi. Bpi mają konflikt lojalności. Pap.uznał, że pr.mianowania bpów ma pap.

1075-ces.mianuje Mediolanu. Pap.nie uznaje tej nominacji. Żąda cofnięcia lub ekskomunika (co wiąże się z detronizacją).

HenrykIV zwołuje sobór w Wormacji-bpi niem.wypowiadają posłuszeństwo pap. Henryk wysyła pap.list-nie uznaje wł.nad sobą. Ogł.detronizację pap. Pap rzuca nań ekskomunikę. Bpi wypowiadają posłuszeństwo królowi. Książeta niem.uznali, że jeśli Henryk nie zdejmie szybko klątwy, detronizują go.

Do tego wybucha powst.saskie.

1077-Henryk z żoną i synem dociera do Canossy. Czeka 3dni w worze pokutnym na rozmowę z pap.i uzyskuje rozgrzeszenie.

Książęta wyb.antykróla, ale po zdjęciu klątwy to nieważne.

HenrykIV porządkuje spr.wew. Potem udaje się z woj.do Rz., zdobywa miasto, zanim Normanowie dotarli na pomoc, koronuje (przez antypap.) się na ces. Szybko ucieka przed Norm.

Odtąd dominuje pap.w polit.

Władztwo ces.nad światem podważano:

Kośc.odstępuje od tezy Pawła, że wł.poch.od Boga. Niekoniecznie, ale może być przez Boga uświęcona, gdy pap.koronuje ces., czy bpi króla. Rysuje się teza, że pap.może ustanawiać władców (desakalizacja wł.)

Papalizm-odnosi się do tego, co było w Kośc. Sformułował ją GrzegorzVII. Tylko pap.może mianować i odwoływać bpów i urz.kośc., wyd.nowe pr., zakładać nowe gminy, dzielić/łączyć opactwa i bpstwa. Wł.pap.sądzona tylko przez Boga.

Powoli rozszerza się to na wł.świeckich i polit.

Jak Kośc.uzas.wł.pap.nad całym swiatem?np.

„Teoria 2mieczy”-Bóg dał św.Piotrowi 2miecze. 1symbolizował wł.rel., 2wł.świecką. Imiecz w posiadaniu pap., IInależał do króla, ale tylko z woli Kośc.

Innocenty III(1198-1216)-pap.zastępcą Chrystusa na ziemi, stąd i zastępcą tego, przez którego panują królowie i władcy.

Skrajny papalizm (kon.XIII-pocz.XIVw.)-BonifacyVIII-1302-bulla uznaje pr.pap.do ustanawiania i sądzenia wł.świeckiej za dogm.wiary.

Zmiana rel.-spór Filipa IV Pięknego z BonifacymVIII(1294-1303). Dzieje się to podczas wojny Franc.-Ang. Pap.dał Filipowi zgodę na opod. Duch., ale kwotę ta miała iść na krucjatę. Pien.Filip dał na wojnę z Ang. Śr.były małe, więc opod.ich jeszcze na r. Pap.oburzył się-wbrew zwycz. Luty1296-bulla, grozi Filipowi ekskomuniką, jeśli będzie ściągał pod.z duch. Duch.zabronił płacenia.

Filip.zak.wywozu srebra i złota z Franc. Daniny do Rz.szły w tej postaci. Mógł sobie na to pozwolić dzięki poparciu społ.

Lipiec 1297-pap.wyd.encyk., w której przyznaje królowi Franc.pr.nakładania w szcz.syt.pod.na duch.bez zgody Rz. Widać słabość wł.kośc.

Bonifacy chce usunąć zak.wywozu.

Św.Tomasz z Akwinu (1225-1274)

Poch.z bogatej rodziny. Przeznaczony do klasztoru Benedyktynów. Studiował w Paryżu. Zetknął się z dominikanami. Rodzina chciała go odwieść, zwabiła go i trzymała rok w zamku. Nie zmienił dec.

Dzieła: „Summa Fil.”, „Summa Teolog.”

Świat stworzony przez Boga. Zanim stworzył świat, miał w głowie plan. Augustyn stwierdził, że stworzenie świata 1chwili, Tomasz, że tj.mówi Biblia.

Byty mat.: Bóg stworzył materię, potem z niej świat.

Hier.świata-byty wyższe nadrzędne wzg.niższych.

Czł.na pograniczu świata duch.i mat. Ma dosk.duszę, co łączy go z bytami dosk.(też mają hier.).

Czł.stworzony przez Boga. Tworząc czł.Bóg dał mu wolną wolę, by wybierał między dobrem i złem.

Bóg stworzył świat, ale nie reguluje szcz. Dletego ż.wieczne zależy od ż.doczesnego.

Bóg nie uczynił ludzi równymi. M-sce w społ.ustanowione przez Niego. Przechodzenie między st.-zak.

P.i pr.poch.od Boga. Wg.Tomasza wystąpić przeciw wł.można w 2przypadkach:

1. Gdy wł.źle nabyta-przez os.nieupr.

2. Władca nie przestrzega pr.bożych-dec.o tym Kośc.

2rodz.wolności:

1. Zew.-nieskrępowanie ruchów. Nie przysługuje wszystkim (niewol., parobcy).

2. Wew.- w sferze myśłi. Ma ją każdy czł. Tylko Bóg może ograniczyć ją.

„Regułą i miarą, która prowadzi daną os.do spełnienia określ.czynu lub ją od tego odwodzi, regułą i miarą ludzkich czynów jest rozum.”

Prawa:

1. Per se - Pr.wieczne; Bóg wymyslił je przed stworzeniem świata. Jest zas.kosmosu, przyrody, też czł. Inna poz.istot nierozumnych, czł.podporządkowuje się dwójnasób, przez nat.zwierzęcą i przez zrozumienie ich.

2. Per partipationem

1. Pr.naturalne-cz.pr.wiecznego odciśnięta w duszy czł. Wskazuje czyny dobre i złe. Czł.dec.o swym losie. Zaszczepione w duszy, lecz związane z rozumem. Im rozumniejszy tym tym bardziej rozumie je i odkrywa.

2. Pr.st.-żr.pr.nat. Czł.rozumem nie obejmie pr.wiecznego, tylko odciśniętą w duszy cz. Nie reguluje ona wszystkich syt., stąd trzeba pr.st. Musi być zgodne z i.n. +el.konwencjonalny. Znaczy to, że jest możliwa interpretacja i.n. Trzeba respektować, chyba, że wyraźnie uchybia i.div.

3. Pr.boskie-źr.objawienie. Daje wew.pewność dobrych i złych czynów. NT i ST. Reguluje rel.ludzie-Bóg.

Tomasz, jeden z nielicznych, którzy omawiając pr.naturalne sformułował konkr.nak. Najw.dobrem zbawienie. Pr.nat.miało to umożliwić. Czł.jest „zmuszony” przestrzegać. Analizując społ.i biol.nat.czł.

1. Czł.dzieli z przyr.instynkt samozachowawczy-stąd zak.samobójstw i zabójstw. Nak.rozwoju ciała i duszy. Zdrowie.

2. Też skłonności płciowe i pragnienie przedłużenia gat.-stąd nak.małż.i wych.dzieci.

3. Czł.istotą rozumną, dąży do prawdy (gł.o Bogu)-stąd nak.szukania i mówienia prawdy, zwł.o Bogu.

4. Czł.istotą społ.-stąd nak.szacunku dla godności innych ludzi.

W szukaniu pr.nat.przewodnikiem Dekalog, zawiera 2rodz.nak.o char.pr.nat.:

Igr.-stos.czł.do Boga - 1do4

IIgr.-stos.międzyludzkie - 4do10.

Razem stanowią zesp.obow.prawnonaturalnych.

DOKTR.OKRESU NOWOŻ. (XVw.-1830)

1) Okres ren. 2) Wiek XVII 3) Oświecenie

1. OKRES REN.

Do ren.ż.pozaziemskie gł.celem. W ren.powrót do star. Zaczyna się postęp gosp., wcz.kapitalizm, pocz.przem., poprawa war.ż., duży przyrost nat. Zmiana char.zatrudnienia: rozwój hand., rzem., zawody te zyskują na godności.

Rozwój etyki, ekon.,i polit. Powrót do fil.star.

Wielkie odkrycia geogr. Zmiana perspektywy świata.

Wielkie odkr.astronomiczne: Kopernik, Galileusz.

Odejście od chrz.wizji świata. Gł.werbalnie, bo nie znika z ż.społ. Wiara w rozum, siły ludzkie. Czł.współtworzy struk., w których żyje i zmienia je wg potrzeb.

Humanizm-czł.centr.świata, zainteresowany spr.ziemskimi.

Ideałem czł.-czl.wielkoduszny, tol., utalentowany, życzliwy itd.

Polit.-koniec rozbicia dzielnicowego. Lata60'XVw.-zjedn.ziem hiszp. Lata90'XVw.zjedn.Franc. Pol.-też za Kaz.Jag. Powst.Wlk.Księstwo Moskiewskie. Nie udaje się w Niem.i Włoszech.

Wzrasta zainteresowanie polit.

Niccolo Machiavelli (1469-1529)

Najważniejszy teoretyk p.pocz.ren. Mieszczanin aktywny w polit.Florentczyk. Zajmowal się adm.i woj.

W tym czasie Savonarola (przewodnik ruchu antypap.) działa. Machiavelli widzi jego spalenia.

Za Medyceuszy posądzony o spisek przeciwko nim, skazany na śm., zamieniono to na domowy areszt.

Biorąc udział w ż.polit.znał to od podszewki. Pisał prośby o przywrócenie go tam, ale nic to nie dało. Wtedy napisał „Księcia”, „Hist.florenckie”, „Rozważania nad...”

Podziwiał.kult.antyku. Uważał, że na hist.największy wpływ mają wielkie jedn.

Zauroczony Cezarem Borgia. Prawie utworzył p., nie udało się mu to przez chorobę.

Mach.należy do najb.kontrowersyjnych pis.polit. Jego ks.po sob.tryd.na Indexe ks.zak.

Przeciw niemu wypowiadał się Bodin. Faszyzm za.

Postawił tezę, że polit.nie ma niczego wsp.z mor.

Wychodził z założenia, że podst.wiedzy dośw.i obserwacja. Kontemplowanie idei dobra zbędne. Nauka winna być prakt. Prakt.to to, co ludzie robią, a nie-powinni robić.

Teoria cykliczności rozwoju. Hist.poszcz.p.to hist.tworzenia się nowego ustr.

Gdy Mach.żyje, Włochy rozbite, pragnie od centralizacji i zjedn.

Rep.celem, inny ustr.konieczny do stworzenia p.(konieczne też inne met.).

Mach.: „Aby kier.dobrze p.trzeba poznać nat.czł. Aby ludzi uczynić lepszymi, trzeba użyć siły.”

Zachowanie ludzkie warunkują 2siły: fortuna i virtu

1. Fortuna - nie można przewidzieć ani kontr.(Mach.zwolennikiem teorii przyczynowosći). Nie znamy wszystkich przycz., tylko cz. Jest jednak miejsce na wolną wolę. O połowie losu decyduje

2. Virtu

Gdy ktoś jest aktywny, przedsiębiorczy, decyduje o własnym losie. Gdy bierny, los decyduje za niego.

By stworzyć p.trzeba twardej, abs.wł.mon. Ale tylko w okresie tworzenia p. Stworzyć je można tylko wybitna jedn., gł.dzięki dyktaturze. Trzeba bezwzg.pozbyć się wrogów ustr. Polit.można rozpatrywać tylko jako skuteczną/nieskuteczną, nie pod wzg.mor.

Jeśli wrogów nie przeciągniesz na swą str., musisz zabić.

Władca dobry, hojny-poddani go kochają, ale mało się zeń liczą. Hojność podnosi pod. Łagodność każe domyślać się słabości.

Okrucieństwo jest w odpowiednim momencie cnotą, ale nie może prowadzić do nienawidzenia władcy.

Książe powinien dec.niepopularne realizować raz, skumulowane. Będą odczuwane dotkliwie, ale krótko. Dec.popularne trzeba powoli wprowadzać.

Gdy war.sprzyjają, wladca ma udawać łagodność, pobożność.

Gdy zawrze um., nie musi jej przestrzegać, jeśli:

1. Skutki obrócą się przeciw niemu.

2. Przyczyny układu wygasną.

Szanować własnosć pryw.

1zas.dobrych rz.-rządzić skutecznie. Nie oznacza to tyr. Gdy war.sprzyjają, władca winien być dobry. Dyktatura dobra tylko w okresie tworzenia p.

Najlepsza forma rz.w utworzonym p.-rep.mieszana. Rep.najlepiej chroni pow.wol. i gwarantuje trwałość ustr. Gwarancją trwałości pr.i silna armia obyw. Za Mach.rep.włoskie opierały się na armii zaciężnej. Ta szła tam, gdziewięcej płacili, często w czasie wojen. To przycz.upadku niektórych rep. Obyw.broniąc swej własności bardziej zaangażowani choć gorzej wyszkoleni.

Tomasz More (Morus) (1478-1535)

Ang.burż. Z wykształcenia praw. Pocz.zastępca szeryfa Londynu. Potem ważniejsze urz. HenrykVIIIzaprasza go na dwór, w końcu jest Lordem Kanclerzem. Najbliższy H.VIII do wprowadzenia anglikanizmu. Zwolennik pap., H.VIII wprowadzając anglikanizm wymuszał od każdego przysięgę. Nie zrobił tego, oskarżono go o zdradę st.i skazano na śm.

W Ang.wtedy rozwój przem., gł.tekstylnego. Owce dają wełnę, stąd właściciele ziemscy często zagarniają ziemię drobnych właścicieli. Ci przenoszą się do miast, żyją źle, są wyzyskiwani. Król i aryst.rządzą źle, dbając o swe interesy. Żadne ref.nie naprawią tego aż nie zniknie własność pryw. Powinna istnieć tylko prod.rol.i rzem.

Dzieło: „Złota książeczka o najlepszym ustr.i o nowej wyspie Utopii”. Zas.funkcjonowania p.dosk. U nas zwano ks”Utopia”, stąd utopijny=nierealny, zakładający idealny model. (Platon-model idealny, od Morusa-Utopia).

W jego czasach dużo prac o podróżnikach. Tak też w „Utopii”.

Nie ma własności pryw.-wszystko należy do p. Lud żyje w pok. Dominuje rol.i rzem.

Wszyscy pracują 6h dziennie, potem dbają o swe spr.. Dlaczego?(aryst., burż.w Ang.nie pracowały: kl.próżniacze) - 6h wystarcza do dobrobytu.

Mieszka się w czymś w rodz.hoteli. Wszyscy są jednakowo ubrani, każdy ma 2ubrania (robocze, odświętne).

Każdy wyb.rol.lub rzem., wytwory pracy są wsp.magazynowane. Kierownicy hoteli idą do magazynów.

Czas wolny ludzie pożytkują jak chcą, zajmują się też nauką.

Mieszkańcy wyspy żyją w enklawach, gdy w1urodzaj, a w drugiej nie, sprowadza się pożywienie.

Wychowanie w pogardzie złota i srebra, nie ma pieniądza, każdy bierze tyle ile ...

30rodzin wybiera reprezentanta-filarchę. Ci filarchowie wybierają protofilarchę.

Książe wybierany, pełni wł.dożywotnio. Pozbawić go wł.można gdy ma zapędy dyktatorskie.

Urz.wybierani.

Utopia prowadzi tlyko wojny obronne.

Mają nadwyżki-wymieniają je handlowo na to, czego im brak, lub sprzedają i pieniądze dają na walkę z tyr.w innym p.

Panuje tol.rel. Rel.w zas.uznają ten sam cel. Obrzędy i nabożeństwa b.proste i skromne. Duchowni-urz.wybierani, nie mają żadnych przyw.. Nie ma celibatu.

Jean Bodin (1530-1595)

Katolicy uznawali go za protestanta i odwrotnie. Kończy pr.w Tuluzie, potem tam wykłada. Wyjeżdża do Paryża, tam podejmuje aktywne ż.polit.

Dzieło: „6 Ksiąg o Rz-plitej”. Krytykuje tam Machiavellego

Franc.podzielona na 2obozy walczące ze sobą. Towarzyszą temu dyskusje.

Pr.st.ważniejsze od pr.zwycz.

Nowa met.w pr-znawstwie - nie wierzyć autorytetom (Biblia, zwycz.). Przyjmuje dośw.

Był erudytą. Uczestniczył w wielu podróżach. Znał Zamoyskiego, stąd częste wzmianki o Pol.w dziełach.

Met.empir.ma służyć prak.polit.i doustalenia ogólnych założeń.

Twórca met.hist.

Zad.dzieła polit.naukowe uogólnienie faktów i pomoc w dział.polit., a nie tworzenie Utopii czy moralitetów. Wszelkie spekulacje bez uzas.nie mają sensu, prowadzą gł.do zaciemniania obrazu. Wiedza praw.i polit.powinny służyć działąlności prak.

Analizując Bodin wykazał zale związek ustr.i właśc.nar., a szeregu czynników. Przede wszystkim związek ze środ.geogr. Pokazał, że niektóre zmiany ustr.wywodzą się ze zjaw.społ. Odkrył związek ustr.polit.p., a ustr.ekon.i wykazał, że zmiany ekon.są przycz.kryzysów i walk rel. Wykazał też zależność inst.polit.-pr.od war.geogr.i klim.

Istnieją nat.związki między p.a rodziną. Nie był do końca przekonany jak p.powstało:

1. Przy użyciu siły (rodziny na siłę połączono).

2. Rodziny dobrowolnie się połączyły.

Perw.była rodzina. P.na wzór rodziny, wł.ojcowska ma gwarantować spr-ść i spokój. Stabilność mor.ż.rodziny przesłanką porządku p.

Zad.p.-zabezp.możliwości mnożenia dóbr i ochrona własności pryw.

P. - sprawiedliwy rz.nad wieloma rodzinami i tym, co dla nich wsp., z wł.na czele.

P.organizacją stojącą ponad rodzinami.

S. - nieodłączny el.p. (pierwszy to stwierdza). Jest zjaw.obiektywnym, towarzyszy każdemu p., bez s.nie może być żadnej struk.polit.-pr.

S. - możliwość stanowienia pr. Bo możliwość stanowienia pr.podst.realizowania innych upr.

S.zew. - niezależność od innych p.

S.wew. - nie istnieje w p.żadna gr.zmuszająca do stanowienia korzystnego dlań pr.

S.wł.nie musi przestrzegać pr.st.przez poprzedników.

Cechy s.-niepodzielna, niezbywalna, ciągła, nieograniczona, bezwar.

Gł.przejawem s.wyłączność w stanowieniu pr. Tylko do niej należy stanowienie i znoszenie pr.

Podst.wiążącą n.pr.-poch.od wł.s.

Pr.-spr-liwy rozkaz suwerena. Zatem s.nie oznacza aprobaty dla dowolności w stanowieniu pr. Pr.st.muszą być zgodne z pr.bożym i pr.nat. Pr.boże i pr.nat.nie różnią się między sobą pod wzg.treści, ale poch.(pr.boże w PŚ, pr.nat.ma źr.w rozumie).

Własność pryw.wynika z nak.pr.wyższego, jest podst.wszelkiego porządku.

Bodin silnie akcentuje zas.nietykalności mienia. Król winien popierać inicjatywy bogacące jego i poddanych. Powinien stwarzać atmosferę sprzyjającą bezp.p. Najlepiej gdy rozwija się hand.i rzem. Król nie powinien sięgać do pod. Domen nie powinien rozdawać. Są one źr.fin.p.

Analizował ustr.-najlepsza mon.abs. Zapewnia najpewniejsze rz. Rep.mix.do bani.

Reformacja

Umocnienie wł.król. Dotąd najważniejsze latyf., potem cz.rzeczy wytwarzanych tam produkują rzem.w miastachi i miasta zyskują na znaczeniu Musiał być spokój. Książęta walczyli ze sobą, często też napadali na hand.

Burż.zawarła pakt z królem. Dała mu pożyczki na armię, w zamian za gwarancje pok. Umacniają się mon.

Ref.nie chciała zniszczyć Kośc. Duch.dzieliło się na 2gr.

1. Księża z prow., musieli działać gosp.by się utrzymać. Więszość to niewykształceni-nawet łac.nie znali. Budowano na prow.kośc., ale nie miał kto odprawiać mszy. Często mieli żony-ż.duchowe i kapł.schodziło na 2plan.

2. Bpi, abpi - z wielkich, maj.rodzin. B.ześwieczczone. Ofic.celibat, fakt.nie. Prowadzili ż.towarzyskie. Możni świeccy im zazdrościli, żądając dóbr kośc.

Oburzało ludzi świętopietrze.

O ref.przesądziła sprzedaź odpustów. Wpierw sprzedawali duchowni, potem zaczęli i świeccy.

Założeniem ref.powrót do pierw.chrz. Do kontaktu z Bogiem niepotrzebne pośr.duch. Każdy może poznać prawdę sam, wystarczy czytaćPŚ.

Uniezależnienie wł.świeckiej od wł.duch. Wzmocnienie mon., polepszenie doli ludu.

Najwięksi reprezentanci

Luter (1483-1546)

Zakonnik augustyniański, dr teologii w Wittemberdze. Był w biednej parafii, musiał jechać do Rz., zobaczył wystawność ż.wyż.duch. Przez to i odpusty przybił w 1517 95tez..

Pogl.jego wywołały oburzenie w Rz.

1518-bulla potępia pogl.Lutra. Ten pali ją.

1521-pap.rzuca klątwę na Lutra. Ten miał protektora, ukrywał się.

1521-Sejm w Wormacji, Luter zaproszony, ma list żelazny, stawia się i mówi: „Żadnych pogl.nie odwołuję”.

Dzięki Lutrowi (jego hasłom) pojawiają się ludzie buntujący się przeciw wł.uciskającej chłopów. Jego rekacją potępienie, przez co odwracają się od niego współpracownicy.

Podst.teza Aug.o upadku ludzkości. Przez grzech pierw.czł.niewol.diabła. Czyni dobrze tylko przez łaskę Boga. Czł.może zbliżyć się do Boga tylko przez wiarę, zdanie się na Łaskę, uznanie swej nicości. Nie potrzeba do tego pośr., starczy czytać PŚ.

Pierwszy przekłada Biblię na niem. Nie każdym może PŚ interpretować. Kośc.to niewidzialny związek wierzących, członkami Kośc.wszyscy wierzący, na czele Chrystus. W Kośc.wszyscy wolni i równi. Wszyscy mogą pełnić f.kapł.

P.winno posiadać pełną s. P.nie może zrobić niczego ws.zbawienia, może jednak chronić przed dalszym upadkiem. P.kontr.zachowanie czł.i może karać. Aby mogło karać obyw.musi mieć swobodę dział.

Rel.opiera się na wierze i miłości Boga. Kośc.związkiem sumieni, tylko tu może oddziaływać. Tam, gdzie trzeba siły/przymusu, p.występuje jako zwrzchn.niewidzialnego Kośc. Czuwa by ws.wiary nie było sprz. Publ.karze heretyków.

P.ofic.interpretatorem PŚ. Kontr.kazania, nauczanie, zas.wiary, reguluje liturgię. Czuwa nad duchownymi, powołuje ich do pełnienia f.

Kalwin (1509-1564)

Z wykształcenia teol., praw., miłośnik kult.hell. Związany z ref.z dworu Katarzyny Nawarskiej. Podczas prześladowań przeniósł się do Genewy. Tam wypracował rygor, mieszkańcy mieli go dość, wyjechał.

Augustyn: „Czł.z nat.zepsuty, pozbawiona wolnej woli jedn.musi postępować źle. Powinien zdać się na łaskę Boga, podporządkować się.”

Jedynym suwerenem Bóg. P.instrumentem Boga, władca otoczony majestatem Bożym. P.poch.od Boga, wł.król.winna być abs. Nie jest osobistym pr.mon.i jego ekipy. Nie poch.od ludu. Wszelkie wystąpienia przeciw.wł., dyskutowanie legalności dec.-świętokradztwem.

2syt., gdy można stosować pr.oporu:

1. W p.są org.wyraźnie powołane o stnowienia oporu złej wł. Gdy nie ma takiej inst.(niżej)

2. Bóg zsyła na ziemie wysłannika (os.natchnioną), który jednoczy lud przeciw tyr. Wówczas lojalność wł.nie obowiązuje, przeciw wł.trzeba wystąpić.

Wł.świecka podporządkowana wł.rel.

Genewa: wł.p.razem z Konsystorzem sprawdza, czy obyw.chodzą na nabożeństwa, są wierni w małż, chowają dzieci w wierze.

Podwójna kara: sankcja pr.i kośc.

2)WIEK XVII

Hobbes (1588-1679)

Ojciec nowoż.kon.p.(um.społ.). Do jego czasów (od Arystotelesa) uważa się, że p.tworem nat. Sofiści-2kon.powst.p., w tym Protagorasa (um.społ.)

P.nie istniało wiecznie. I.St.przedp. II.Ludzie dochodza do wn., że p.przyda się. III.P. Podst.analizy st.nat.kon.czł. 2gł.kon.:

1) Czł.egiostą 2) Czł.altruistą, prospoł.itd.

Z 1) postuluje się mon.abs., z 2) dem.

Psych.odmianą ruchu mech. Społ.-złożony mech. Tylko czł.może odczytać nak.Boga- podst.pr.: „nie czyń drugiemu, co tobie niemiłe”.

Bóg stworzył ludzi równymi i wolnymi. Nier.skutkiem p.Są egoistami, dążą do zaspokojenia potrzeb. Tow.szukają dla korzyści i zaszczytów. W st.nat.nie ma pr.ani mor., nie ma poj.dobra i zła., jest zrelatywizowane wzg.korzyści osobistej. Dóbr jest mało (stąd „wola szkodzenia”), trzeba użyć siły. Poza tym, chęć unikania zła, najw.złem przyrodzonym śm.

Czł.kierują nat.pożądliwość i nat.strach przed śm. Fund.pr.nat.ochrona ż.i członków. Czł.ma pr.wyb.śr.do tego celu i uznania za właściwe.

Obowiązuje 1pr.-wolno robić, co się uważa za stosowne („czł.sam jest sędzią”). Miarą pr.nat.nie legalność a użyteczność.

Każdy może o wszystkim powiedzieć „to moje”. Wola szkodzenia+pr.wszystkich do wszystkiego=wojna wsz.ze wsz.

Jest to okres nieustannej wojny-homo hominis lupus est, bella omnium contra omnes.

Nie ma prod., bo wojna. Ludzie rozumieją, że ten st.nie jest dobry, grozi śm.każdemu. Trzeba stworzyć p. Czł.w st.nat.dalej istotą rozumną, ma instynkt samozach.

P.tworzy się, by ludzie mogli współżyć pokojowo (gł.zad.p.)

Pierwszym i fund.pr.natury dążenie do pok. Kolejne pr.nat.(pochodne)-niemożliwy st.równouprawnienia wsz., stąd nak.przeniesienia na innych/wyrzeczenia się swych upr. Drugie pochodne pr.nat.-pacta sunt servanda. Pr.nat.są niezmienne i wieczne. Obowiązują wszędzie w odniesieniu do sumienia czł., w odniesieniu do zach.wew.tylko gdy można to czynić bezpiecznie. Pr.nat.=pr.mor. Wyróżnił i analizował 20pr.natury.

Treść pr.określa wola suwerena - zas.post.niezbędne do normalnego funkcjonowania p.: przestrzeganie porządku, zapewnienie bezp., p.s.serv., nienaruszanie własności. War.obow.promulgacja.

Żr.pr. - edykty, konst., listy panującego, dekrety nar.czyli a.parlamentu, senatus consulta, responsa prudentium, zwycz.niepis.jeśli zaakceptowane przez suewerena i niesprz.z pr.natury.

Pr: kardynalne i niekardynalne, inny podział:

1. Naturalne (niepisane)

2. Poz. (pisane)

1. Ludzkie

1. Dystrybutywne - zwracają się do wszystkich

2. Karne - do urz.

2. Boskie - zwrócone do określ.ludu, uznane za boskie przez tych, których Bóg upoważnił do ogł.

Nie są róznymi rodz.pr.ale cz.całego pr.

P.powst.w wyniku um.społ. Zawierał ją każdy z każdym. Ludzie (lub większość) zgodzili się zrezygnować z cz.upr.ze st.nat.i przekazać je suwerenowi.

1. Um.zawarta dobrowolnie - muszą przestrzegać.

2. Umowa jednoetapowa - tworzą jednocześnie społ.i p.

3. Lud nie zastrzegł sobie żadnych upr.bo każdy z każdym, mon.bez.obow., wł.nie jest str. Nie jest związana pr.st.

Ż.w p. - na czele suweren (1os./ciało kolegialne). Hobbes preferuje mon.abs. Wł.suwerena nieograniczona, bo mogłaby znaleźć się os.o większych komp. P.jedną os. Wola p.=wola wszystkich. Posługuje się siłami i władzami wsz.jedn.dla pok.i wsp.obrony.

Każde p.os.publiczną, nie każda os.publ.państwem. Są os.publ.podporządkowane suwerenowi.

2rodz.p.:

1. Nat. - wł.„ojcowska i desp.”, powst.przez zdobycie obyw.przez władcę.

2. Polit. - ustanowienie panowania os./zgr.wolą ludzi

P.złem koniecznym, ratuje od anarchii, zagr.ż.i zdrowia. P.ma wyłączne pr.prowadzenia wojny i zawierania pok.

Pr.oporu gdy: 1) P.nie broni ż. 2) P.nie broni własności.

Są 3ustr.: mon., dem., aryst. Forma nie gra zas.roli. P.ma być silne, wł.abs., zapewniać bezp.jedn. Nie może naruszyć pr.nat., zwł.własności i spos.używania., także ż.rodzinne.

Wł.jest abs. Suweren stanowi pr.-regulują ż.w społ., zapewniają pok.wśród egoistów. Pr.potępia zachowania destabilizujące ż.społ. Wtedy pojawia mor. PR.WCZEŚNIEJ NIŻ MOR.

Pr.suwerena niepodzielne, niezbywalne, tylko władca może dec.o polit., własności, jest.najw.sędzią. Sprawuje też kontr.nad Kośc.i urz.

P.ma też pr.określania doktr.rel.i zak.szkodliwych doktr.

Rel. („kult zew.”) nie jest fil., nie przedm.sporu, lecz praktykowana, potrzebna bo uczy pokory i posłuszeństwa. Rel.obowiązującą zmieniają niedorzeczne dogm.i obycz.niezgodne z zas., których się naucza. Ateistów nie karać-popełniają grzech głupoty/niewiedzy.

W p.nie powinno być partii polit., ani związków.

Najważniejsze dzieło: „Lewiatan”.

Grocjusz (1583-1643)

Poch.z zamożnej rodziny hand.

Dzieła: 1609-„Wolność dusz”, 1625-„ O prawie wojny i pok”

Ojciec nowoż.teorii pr.natury. Wcześniej doktr.pr.nat.wywodziły się ze wszechświata lub Boga. W okresie nowoż.-z rozumu.

Pr.natury muszą być niezależne od Boga (kon.autonomiczna), czł.ma instynkt społ., co skłania go do ż.w społ. Obserwując czł.poznamy pr.

Pr.natury jest autonomiczne, jego nak.i zak.wynikają stąd, że pewne czyny są dobre lub złe same z siebie, nie dlatego, że ktoś tak chce.

Sformułował treść pr.natury; 4obow.czł.:

1. Nienaruszania cudzej własności

2. Dotrzymywania zawartych umów (b.ważny obow.)

3. Wynagradzania wyrządzonych szkód.

4. Ponoszenia kary za popełnione przestępstwa.

Późniejsi myśliciele je przyjmują.

P.powst.w wyniku um.społ.

Nie ma idealnego ustr., każdy ma wady/ulegnie degeneracji. Ustr.p.określ.w um.społ.

Może to być mon.abs.(desp.), wtedy, gdy lud w um.nie umieści klauzuli, kiedy może wystąpić przeciw wł. Jeśli umieści, może wystąpić.

Locke (1632-1704)

Dzieło: „Dwa traktaty o rz.”

P.w wyn.um.społ. (twór konwencjonalny).

2okresy: przedp.i p.

Ludzie stworzeni różni i wolni, ale nie ma samowoli, bo są pr.natury. Czł.jako istota rozumna podporządkowuje się i poznaje je.

St.nat.ma pr.natury, co go regulują, którym każdy jest zobow.posłuszeństwo. Rozum, co jest tym pr., poucza ludzi, że skoro wszyscy równi i niezależni, żaden nie powinien szkodzić drugiemu, jeśli chodzi o jego ż., wol., mienie (3pr.natury).

Własność powst.w st.nat., w spos.nat. Bóg dał czł.ziemię we władanie. Czł.może przywłaszczyć sobie to, w co włoży pracę, kawałek swej ziemi. Każdy ma pr.zagarnąć tyle, ile trzeba by utrzymać siebie i swą rodzinę.

Syt.się zmienia z wynalezieniem pien. Odtąd czł.ma obow.prod.jak najwięcej. Zaczyna się rozwarstwienie maj.

Czł.z nat.dobry, przychylnie nastawiony do innych.

Po co więc tworzyć p.? W st.nat.nie ma neutralnego arbitra od sporów. Czł.w st.nat.ma pr.karać (sądzić) sprawcę swej szkody, stąd st.wojny. Sankcje subiektywne, potrzeba skutecznej ochrony własności, bo jej pojawienie się powoduje nier.

Um.społ.ma 2etapy:

1. Tworzone jest społ. - um.społ.wsz.ze wsz. Wymagana jednomyślność. Powst.rz.konieczne-społ.nie umie bronić pr.nat.

2. Um.społ.z rz. - wymagana większość. P.nie jest.suwerenem ale reprezentantem społ. Dobro ludu najw.pr.

Społ.może rozwiązaćum.z rz.nie rozwiązując 1).

Pr.nat.przysługują czł.od ur.,niezbywalnie, zawierając um.społ.czł.je zachowuje. Jednak ludzie muszą się czegoś zrzec. Ale ani czł.ani społ.nie może oddać się w niewolę.

Locke ojcem lib. P.ma rolę „nocnego stróża”. Jedynym zas.ochrona pr.nat., co ludzie mieli w st.nat. Zawierając um.ludzie oddali wł.tylko 1upr.-pr.do karania os., co łamią pr.natury.

Dzięki powołaniu p.powst.lepsza gawrancja skutecznej ochrony najważniejszego z pr.natury-pr.do własności. Stąd p.ma pr.do ustanowienia pr.poz.i egzekwowania go. W razie konieczności może stosować przym.

P.nie może tworzyć takich n., co naruszałyby pr.natury. Ma chronić bezp.obyw., strzec ich własności. Gdy p.tego nie robi społ.może się bronić-nawet obalić rz.

P.nie może ograniczać wol. Winno pozostawiać obyw., swobodę dział.w sferze gosp., polit., kult. Może interweniować w ż.obyw.tylko gdy zagraża coś. Sformułował podst.zas.lib.

1. Zas.indywidualizmu

2. Prymatr.nat.jedn.

3. Ograniczył rolę p.do f. „nocnego stróża”, miało zabezpieczać ż.i własność obyw.

4. P.nie mogło ingerować w sferę prod.i wymiany, ż.rel., społ., kult.

Wszystkie partie, stowarzyszenia, korporacje czy s-ki winny mieć nieograniczone możliwości dział.

Podst.pr.nat.własność pryw., jest święta, abs.nietykalna. Można naruszyć tylko gdy marnorawiona.

Własność symb.pracowitości, źr.bogactwa i kryt.oceny jedn.

Najlepszym ustr.-mon.umiarkowana.z podzieloną wł.

Zalążki trójpodziału wł., ale wł.sąd.częścią wł.wyk.

Wzorem rz.-mon.umiarkowana, gdy wł.podzielona. Najlepiej gdy trzem rodz.aktywności odpowiadają 3rodz.wł.

Dziedziny:

1) Pr-dawstwo 2) Wyk.u. 3) Ochrona p.od zew.

Rodz.wł.:

1) U-dawcza 2) Wyk. (sąd., zarz.p.) 3) Wł.fedetywna (polit.zagr.).

Wł.u-dawcza - najw.pozycja. 2izby : I.Gmin (interesy burż.i nowego ziemiaństwa), I.Lordów (aryst.). Wyb.-cenzus maj. Kto zostaje w p.zgadza się na pr.st. Pod.tylko za zgodą społ. Wł.wyk.-poniżej u-dawczej. - król i ministrowie. Król - pr.prerogatywy (osłabienie restrykcyjnego pr.st.przez parl.)

Nie powinny być skupione w 1ręku. Najgroźniejsze łączenie 1) z 2), ten, kto wykonuje pr.nie może go stanowić.

P.tol., ale nie toleruje nietolerancyjnych, Katolików(lojalni wobec pap.) i ateistów. Sfera sakr.ważniejsza. P.nie ingeruje w kult. Wiara rodz.własności. Żadnej rel.nie wywyższać ani poniżać.

LIBERALIZM

Lib.najbardziej rozpow.nurt myśli pr.-polit.w XIXw. Jego przedstawiciele pojawili się trochę wcześniej., w XVIIw.(Locke). W okresie oświecenia zas.lib., tzw. „aryst.”rozwinął Monteskiusz. (poj.ducha pr., podział ustr.i char., problem wol.-na czym polega, trójpodział), Rousseau (um.społ., najlepszy ustr.). Wielkie zasługi w rozwoju lib.położył ang.myśliciel Adam Smith, zajmował się gł.problematyką ekon.

Cechą wsp.doktryn lib.sprzeciw wobec abs.król.

Lib.XVIIw.głosił gł.hasła polit. Na ukształtowanie się lib.decydujący wpływ wywarła rewolucja franc.i amer.

Lib.to doktr.kap.z okresu wolnokonkurencyjnego. Jego podst.lib.ekon. Wg ówczesnych pogl.gosp.rozwija się najlepiej w war.pełnej swobody dział.gosp.jednostki. Nie powinno p.

Czł.to jedn.gospodarująca, kierująca się w swoim postępowaniu motywacją ekon., czyli dążeniem do osiągnięcia max.zysków lub zmniejszenia strat. Na idealne war.rozwoju gosp.składają się:

1. nieograniczona własność pryw.

2. całkowita wol.umów.

3. dosk.znajomość syt.na rynku.

B.duże poparcie zyskała doktr.utylitaryzmu, czyli dążenie do max.szczęścia dzięki kierowaniu się zas.użyteczności

Na podst.tych pogl.ukształtowała się doktr.lib.polit. Trudno zdef.czym jest lib., bo przy pomocy tego term.oznacza się pewien zb.cech, ew.el., co muszą wystąpić w doktr.zaliczanej do liberalnych. Lib..nazywa się taką doktr., w której można wyróżnić następujące podst.el:

1. Oparta na wierze w postęp

2. Indyw.

3. Preferuje wol.jedn.

4. Akceptuje własność pryw.

5. Zakłada ograniczenie f.p.

6. Postuluje ograniczenie wł.ap.p.

Każdy z wymienionych el.występuje w konkr.doktr.z różnym natężeniem, w zależności od znaczenia, jakie danej cesze przypisuje autor kon. Wymienione el.są więc ogólnymi hasłami wych., wskazującymi na występowanie w doktr.lib.pewnych zał.podst.

1. Cecha szcz.częsta i podkreślana. Lib.w tym wzg.optymistami. Wierzą w możliwości dosk.się ludzi i war.bytowania.

Hist.ludzkości-nieustający proc.dosk.się. Nie oznacza to jednak, iż wierzą możliwość zbud.dosk.społ.

Odrzucają ideol.idealistyczno-utopijne (Platon, More). Lib.wiara w postęp zakłada empir.i pragm.stos.do rzeczywistości, skłonność do eksperymentowania i poszukiwania nowych, coraz lepszych rozwiązań.

W pocz.okresie lib.akceptował rewolucję jako met.zmiany istniejących stos.społ. Było to podyktowane walką z abs. W późniejszym okresie, po dojściu do wł., lib.zwolennikami zmian powolnych, ewolucyjnych.

2. Cecha ta oznacza przyjęcie prymatu jedn.nad społ. Lib.uznaje dobro jedn.za naczelną wart.społ. Ma stanowić podst.spos.zorganizowania społ. Gr.społ., społ., są narzędziami wspomagającymi jedn.w dążeniu do pełnego rozwoju.

Lib.zakłada, że jedn.z nat.jest dobra i rozumna. Jeżeli czł.zostanie wyzwolony spod nadmiernej kontr.różnych autorytetów (Kośc., p.), to sam potrafi zorganizować rozsądne zas.współżycia dla dobra i szczęścia wszystkich zainteresowanych. W tym celu posługuje się dobrowolnymi organizacjami i stowarzyszeniami.

3. Osiągnięcie szczęscia przez jedn.wymaga uwolnienia od więzów krępujących jej swobodę i inicjatywę w poszczególnych dziedzinach ż. War.właść.rozwoju społ. zapewnienie swobodnego rozwoju jedn.i umożliwienie ludziom tworzenia dobrowolnych zrzeszeń. Postulat wol.ulega w doktr.lib.ewolucji.

W I etapie rozwoju myśli lib.na plan pierwszy wysuwa się zb.wol.zwanych „cywilnymi”, czyli wol.: sumienia, o osobistej, ekon.

Póżniej do tego katalogu dodawane są wol.zwane „polit.”, czyli wol.: zrzeszania się, słowa, druku.

W ostatnim etapie postulat wol.rozszerza się o żądanie dostępu do sprawowania wł.

Wol.jedn.wg lib.wymaga tego, by każdy czł.swobodnie dec.o swych losacg.

4. Własność pryw.-podst.wolnego społ. Uznanie pr.własności jest przez długi okes czasu uważane przez lib.za realizację pr.wolnościowych jedn. Wol.ujmowana jest jako pr.do własności i swobodnego dysponowania. Postulat ten tak właśnie jest sformułowany w Dekl.Pr.Czł.i Obyw.1789. Pr.własności traktowane jako pr.przyrodzone(nat.)jedn. Dla jego ochrony mają być powołane spec.inst.społ.i polit. Podejście lib.do problemu własności podlega zmianie:

1. Pocz.własność pryw.święta i nietykalna, bo stanowi pr.przyrodzone czł.

2. Współcześnie własność jest inst.społ., a nie przyrodzonym pr.jedn., czasem dopuszczalna konfiskata, np.monopol krępuje wol.drobnych posiadaczy, w tym przypadku wł.monopolu może być ograniczona. Panuje jednak przekonanie, że dla ochrony wol.jedn.przed wł.zarówno p., jak i każdą inną, konieczne by czł.posiadał niezależność mat.

Wśród lib.pow.przekonanie, że utrzymanie własności pryw.niezbęne dla zapewnienia ludziom wol.idobrobytu.

5. Postulat ten jest log.konsekwencją stanowiska lib.wobec własności pryw. Jest także postulatem budzącym najwięcej kontrowersji. Pocz.był on utożsamiany z przekonaniem o konieczności zapewnienia całk.wol.w sferze dział.gosp. Wynikało to z faktu obrony włas.pryw.przeciw wszystkim formom ingrencji ze str.p.i społ.

Wol.gospodarowania-swoboda posługiwania się narz.prod.

Jednak już we wcz.okresie istnienia ilb.dopuszczał w niektórych przyp.interwencjonizm p. Mogły to być np.cła ochronne. W XIXw.Mill domagał się p.sys.oświaty. P.mogło wyj.prowadzić dział.gosp.w tych dziedzinach, które przerastały możliwości kap.pryw., a które były uważane za b.pożyteczne (np.roboty publ.). Więc postulat ograniczania f.p.odnosił się do wszystkich dziedzin wł.p., które wykraczały poza trad.f.obrony granic i trzymania porządku publ. Stąd ustaliło się powiedzenieo spełnianiu przez p.f. „nocnego stróża”.

Cechą char.lib.zarówno w XIX, jak i w XXw.przekonanie, że f.p.zależne są od stopnia rozwoju społ.i cywilizacyjnego.

Rozwój cywilizacji prowadzi nieuchronnie do zwiększenia zad.p. Trzeba jednak zawsze dążyć do tego, by ilość tych zad.minimalna. Interwencjonizm p.zawsze traktowany przez lib.jako „zło konieczne”. Należy go stosować ostrożnie, w najmn.możliwym wymiarze i najpóźniej jak się da. Lib.zawsze preferuje pryw.inicjatywę i rozwiązywanie probl.społ.przy pomocy spec.do tego celu powołanych, dobrowolnych zrzeszeń i stowarzyszeń bez ingerencji p.

Współcześnie interwencjonizm p.dopuszczalny w trochę większym zakr.niż kiedyś.

6. Ograniczenia ap.p.-doktr.ta zaczyna się u Locke'a i Montesquieu. Wg nich wł.p.powinna być podzielona między różne, odrębne org.wł., by każda z nich hamowała dział.innych.

Mech.te mialy zapobiegać nadużywaniu wł.ze str.któregokolwiek z najw.org.p., położyć tamę desp.i dzięki temu zapewnić wol.jedn., oraz poszanowanie jej pr.

Kl.mech.podziału wł.na: u-dawczą, wyk.i sądową nie wyczerpuje treści tej zas. Mógł on przybierać różne postacie, zawsze jednak związany był z nieufnością wobec wł.s., czyli nieograniczonej.. Pierw.gł.ostrze tego arg..wymierzone było w mon.abs.i jej zas. Już w czasie Rewolucji Franc., a zwł.wXIX i XXw.krytyka lib.skierowana przeciw ideom dem., czyli rzekomej desp.większości.

Ideałem lib.ze szkoły Locke'a i Monteskiusza była wł.p.skrępowana, poddana licznym ograniczeniom, kontr.

Minimalizacja f.p.była jednym z takich ograniczeń. Podział wł.i wynikające z tego konsekwencje w struk.ap.p.stanowiły dalsze ograniczenia. Jeszcze innym ograniczeniem stał się postulat pr-rządności (p.pr.). W ostatnim czasie zaś pierwsze m-sce zajmuje postulat poszanowania pr.opozycji, występujący w razem z kon.tzw. „rządów alternatywnych”, czyli wymieniania się wł.2różnych partii polit.

Jeremy Bentham (1748-1832)

Radykalny lib. Utylitaryzm-celem dział.max.satyfakcji. Miarą oceny dział.jednostkowe szczęście czł.(jedyny rodz.szcz.), nie szcz.gr.społ

Celem pr.powiększanie szczęścia. Odrzucał pr.nat. (kon.rel.i rac.). Term.tj.:pr.nat., spr-ść, dobry porządek, jeśli nie są traktowane jako frazesy, sprowadzają się do użyteczności.

Motywem dział.dążenie do osiągnięcia max.tego, co pożyteczne, i min.przykrości.

Zas.użyteczności-aprobuje/gani dział.zależnie od tego, czy wykazuje ona tendencję do powiększania czy zmniejszania szczęścia obchodzącej nas str. Zas.uż.ma char.dominujący jedn., jak i rz.

Przeciwna jej zas.ascetyzmu. Wyrażają ją 2gr.-moraliści(kier.się chęcią zaszczytów, wykształceni) i religianci (kier.się strachem przed bóstwami, pospolici).

Przeciwna jej też zas.sympatii i antypatii (wymierzanie za surowych/pobłażliwych kar).

Cel pr-dawcy - powiekszanie szczęścia jednostki, kier.jej zach.tak, by je osiągnęła).

4źr.przyjemności/przykrości nadają siłę przep.pr., są ich sankcją: fiz., polit., mor., rel. Pr-dawca winien umieć „mierzyć”je by kier.zach.

Ludzka nat.dąży gł.do przyjemności prostych tj.: przyjemności zmysłowe, dobrobyt, przyjaźń, oczekiwanie, życzliwość.

Przykrości proste to np.: brak, niezgrabność, zła sława, niechęć.

Szcz.rola przyjemnośći dobrobytu. Własność niezbędna do szczęścia bo jest cz.nas samych.

Jest różnica między pr.i mor., ale cel ten sam. Et.i pr-znawstwo sztukami. Et.ma char zindyw.-jak osiągnąć swe szczęście, pr-znawstwo-jak p.ma nastawić społ.(podsuwając motywy)do osiągania szczęścia. Zad.et.i pr-znawstwa-wytłumaczenie ludziom, na czym polega ich najw.korzyść. Et.-szerszy zakr.zach.niż pr-znawstwo. Różnicą nie cel, ale met.i zakr.dział. Z narzędzi osiągania szczęścia szcz.rola pr., będące rezultatem rac.u-dawstwa.

Abstr.rozumienie pr.sprawia, że jest ono term.oderwanym, ozn.sumę n.obow. Występuje w postaci przym., jak nak.zach.lub jego odwołanie, jest regułą zach., stąd n.deklaratoryjne nie są pr. Pr.-suma znaków jęz.wyjaśniających wolę suwerena. Jest zjaw.wieloaspektowym. Nieodłącznym el.pr.sankcja. Czł.poddany regule zach.kalkuluje, czy warto ją złamać. Bez sankcji nie ma ani obow., ani upr.

Gł.gał.pr-znawstwa B.dzielił ze wzg.na: zasięg obow.pr., polit.właść.os., których postępowania dotyczą, spos.ich wyrażania i stos.do sankcji.

Ze wzg.na spos.wyrażania: pr.ustawowe i zwycz.

Inny podział: przep.pr.określające (pr.mat.) i zabezpieczające (pr.proc.). Ostatnie gwarancją realizacji pierwszego, sędzia nie może dowolnie kształtować procedur, choć może orzekać zgodnie ze swym przekonaniem. Pr.sądowe winno być jak najprostsze. Wielkie znaczenie pr.proc.w zakr.dowodów.

Nieufny wobec p. Zwolennik dem.polit., przeciwnik mon. P.ma mieć ograniczone f., w szcz.unikać aktywności w gosp. W ekon.cele p.-gł.realizacja zad.gosp., nie uszczęśliwianie ludzi. Gdy rz.dba o potęgę p., nie liczy się z jedn.

Wola suwerena dotąd jest pr., dokąd trwały nawyk posłuszeństwa wł. Jego podst.-akceptacja wł., co wynika z przekonania, że suweren chce max.szczęścia dla max.wielu ludzi. Społ.posłuszne uciążliwości tego st.mniejsze od spodziewanych z obalenia wł.

Doktr.B.-kl.lib.-prymat jedn.nad społ., świeckie p., ograniczanie f.p., form.-dogm.rozumienie istoty pr.i spr-ści. Wielki zasługi B.dla ugruntowania podst.pr-ści.-szczególnie w teorii dowodów, zapewnieniu oskarżonemu należytych możliwości obrony.

John Stuart Mill (1806-1873)

Post.kat.jego fil.-wolność. Interesuje go wol.obyw.-zjaw.konkr. Hist.charakteryzuje się neg.pojmowaniem wol.-oporem przeciw wł.ofic. Sięgano do 2instrumentów: 1) przyw, wol., pr.-naruszenie wywołuje pr.oporu 2) ograniczenia konst.wł.

Doktr.nie wyszły poza program gwarancji przeciw desp.(negacja jego zgodności z nat.). Wprowadzono sys.opieracjący się na kadencyjności i obieralności urz.i polit. Sys.kojarzy się z pogl.o identyf.rz.z nar.-pogl.jest złudny. Lud wykonujący wł.nie zawsze tym samym ludem,nad którym wł.wykonywana, samorz.rządem każdego nad innymi. Wola nar.-wola większości. Społ.tyr.-gorsza od innych.

Społ.z nat.dąży do stłamszenia indyw. W refleksji nad regułami społ.wybitni nie kierowali się potrzebami jednostek, ale starały się zmienić społ.w tym, na co mieli pogl.odmienny. Ci, co wystąpili przeciw Kośc.nie chcieli tolerować różnic rel.ws.ich pogl. Bronili ich kurczowo.

Wł.pr-dawcza i wyk.Anglii niechętna mieszaniu się ws.jedn. Nie wynika to z poważania pr.indyw., lecz z przekonania, że rz.przeciwny interesom ogółu.

Podst.zas.organizacji społeczeństwa: „jednym celem, dla którego ludzkość ma pr.się mieszać do wol.członków, jest jej obrona samej siebie, jedynym celem, dla którego wł.prawowicie nad członkiem cyw.społ., nawet przeciw jego woli może być wykonana, jest wstrzymanie od szkodzenia drugim.”

Społ.nie może na siłę uszczęśliwiać nikogo.

Wol.czł.:

1. Wol.wew.-wol.sumienia, myśli i uczuć, opinii

2. Wol.zew.-wol.dział.zgodnie z własnym char.

3. Wol.stowarzyszania się-w celach wsp.

Wolne społ., w którym te zas.choćby ogólnie spełnione, niezależnie od reż.polit.

Gwar.wol.gł.wol.myślenia i mówienia. Różnorodność opinii-źr.postępu. Wol.opinii i jej wyrażania-przesł.duchoweg szczęścia, które ma zas.char., inne rodz.szczęścia pochodne. Prawdziwa opinia przy braku pogl.przeciwnych staje się przesądem, traci char.rac., jest dogm.

Krytyka mor.chrz.-raczej protest przeciw pog., niż idał poz. Raczej bierny niż czynny, posłuszny wł.

Wol.myślenia iwyrażania opinii przesł.indyw. Indyw.musi być uznana i dopuszczona wszędzie, gdzie nie tyczy innych. Zwycz.i trad.mają ustąpić przed char.czł.

Dojrzały czł.potrafi przejąć cudze dośw.na swój użytek-ważne, bo większość to ludzie mierni. To, co najcenniejsze, indyw., zgnieść może jedynie desp., „ociosuje” ludzi z indyw.(np.Chiny).

Obow.jedn.wobec społ.wynikają z faktu, że żyje ona w społ.(nie um.społ.). Ich treść:

1. Nie krywdzić drugiego w zastrzeżonych dlań sferach interesów

2. Uczestniczyć w dział.skier.na ochronę społ.i jedn.

Ograniczenie f.p.nie ozn.egoistycznej obojętności, ale postawa prospoł.nie może być wymuszona.

W wol.kier.swymi spr.zawiera się wol.społ., ludzie ustalają zakr.problemów wsp. Dział.rz.dla dobra jedn.należy zawsze odrzucić, jedn.robią to efektywniej. Trudność rozwija inwencję. Mill propaguje sądy przysięgłych, wolną adm.lok., dobroczynność, stowarzyszenia., org.społ.

Rozwój biurokracji zły, skutki-utrata aktywności i innowacyjności, lojalność partii i rz., stąd utrata wol. Gdy biur.skupia elitę, ich praca bezproduktywna. Biur.nieskłonna popierać ref., oddaje się rutynie, lub inspiruje głupie pomysły. W p.biur.nawet ambitny reformator nie zrobi nic wbrew biur., ona storpeduje ref.

Najlepszy mod.wł.-jak nawiększe rozczłonkowanie wł., ale jak najściślejsze skoncentrowanie w rz.inf., co z centrum rozchodzą się po kraju. Wł.centr.ma gromadzić dośw.i inf.i upow.je. Urz.badać legalność poszcz.wł., sami ponosząc odpowiedzialność przed pr.

P.i jego inst.dziełem ludzkim. Nie zależą tylko od wybitnych jedn.czy gr.społ., ale i są dopasowane do „pospolitych”. Dla istnienia i funkcj.rz.konieczne są war.:

1. Lud zgadza się z formą rz.lub sie jej przynajmniej nie sprzeciwia.

2. Lud ma zdolność i wolę czynienia tego, co do zachowania formy tej konieczne.

3. Lud zd.i wolę czynienia tego, co z danej formy rz.wynika, zarówno przez czynienie jak i nieczynienie.

O tym, jaka forma rz.najlepsza dec.war.tj.:m-sce, czas, poziom mor., kult.polit., stopień rozwoju cyw.

Rz.tylko śr.do celu. Forma dec.o sprawności osiągnięcia. Inne cele społ.rozwinięte i zacofane. Trad kryt.oceny p.(porządek, postęp)są pozorne, są też śr.do celu.

Celem i jedynym kryt.oceny rz. Stopień, w jakim zach.jedn.i społ., wykorzystując ich zalety, zwraca w kier.dobra publ., oraz to, czy na te przymioty wywiera wpływ poz.czy neg.

Najlepsza forma-jedna z odmian tzw.rz.reprezentacyjnego. Mill dopuszcza rozmaitość ustr., odrzuca desp., choć pewne społ.(zacofane) muszą go przejść jako etap rozwoju, co jednak nie ozn.niewol.-ma wtedy f.poz. „Oświecony desp.”jest jednak złudą-nie da się samemu ogarnąć p. Czł., który nie może nic uczynić dla kraju, nie kocha go. Desp.zabija inicjatywę, utrwala bierność(gorsza od aktywności nietrafnej).

Czł.najlepiej strzeże swych interesów. Pomyślność zależy od aktywności i wart.os, stąd Mill odrzuca kom.(jej założenia utopijne).

Jedyny dobry rz.to taki, gdzie cały lud ma udział. Dem.bezpośr.niemożliwa, najlepszy RZ.REPREZ.-nar./cz.nar. za pośr.deputowanych, okresowo wybieranych, wykonuje wł.najw.kontr.(wyraża supremację nar.w p.). Parl.odmawia lub przyzwala na propozycje rozmaitych ciał. Podział.wł.-parl.nie ma f.adm.ze wzg.prakt. Każda gał.adm.ma specyfikę, trad., przep., winni sprawować ją specjaliści zorganizowani hier., parl.nie ma wpływu na ich nominacje, ale może kontr.i usuwać.

Parl.mianuje prem.i kontr.rz. Dobre rozwiązanie amer.-szef egzekutywy spoza parl. Parl.nie może(prócz wł.adm.) tworzyć pr.-komisja legislacyjna, spece w liczbie nie wiekszej od gabinetu. Umożliwia to precyzyjne , zupełne i niesprz.pr.(przeciwnie niż w żywiołowym parl.). Parl.ma czuwać nad pracą komisji, efekty jej przyjąć/odrzucić.-Mill przeciwstawia żywioł woli parl.inteligencji ekspertów.

Parl.może narzucić kier.pr-dawstwa, wtedy jest nim związany, txtu a.nie mógłby zmienić, a.odrzucić lub odesłać komisji do uzupełnienia.

Rolą parl.wymiana opinii o spr.publ., krytyka org.wyk. Reprezentując różne gr.społ.ujawnia i godzi interesy. Gadatliwość tu zaletą.

Szkoła psychlogiczna - Leon Petrażycki (1867-1931)

Studia w Kijowie, stypendium w Niem.i Petersburgu, powrót do Pol.-wykłada na UW.

Dzieła: „Wstęp do nauki o pr.i mor.”, „Teoria p.i pr.”

Twórca psycholog.teorii pr., ojciec naukowej polit.pr.

Etyka=Pr.+Mor. (zjawiska psych-fiz.)

N.przyr.dotyczą zjaw.fiz. N.hum.(mor., etyka, rel., pr.)zajmują się proc.psych. Stąd struk.gosp., polit., pr.rezultatem proc.psych.

Odrzuca teorie kojarzące pr.z przym.

Pr.-swoiste realne zjaw.psych.

Do tej def.dochodzi przez analizę psych.ludzi i klasyf.przeżyć.

Trad.psycholog.wyróżnia 3el.ż.psych.: poznanie, uczucia, wolę. Wg Petrażyckiego podział niepoprawny. Poznanie i uczucia-pasywne str.psych.. A.woli z nat.są st.aktywnymi. Prócz tych 3.el.istnieją jeszcze przeżycia psych.o char.2-stronnym bierno-aktywnym. To emocje lub impulsje. Najważ.cecha emocji-złożoność polega na tym, że z 1str.są określ.bodźcami, a z 2str.określ.popędami i dążeniami, z 1str.aktywność popychająca czł.lub odpych.

Rodz.emocji: poczucie głodu, obow., popęd sex. Jedne emocje są przycz.takiego, a nie innego ruchu. Inne el.ż.psych.(wola, uczucia, poznanie) mogą jedynie pośr.wpływać na postępowanie, ale tylko gdy wywołuje określ.emocje.

Emocje etyczne Różne klasyf.: emocje obowiązku (etyczne)...Przeżycia et.mają nie tylko char.zas., ale są wew.imp., sprzecznymi z egoizmem jedn. Ten imp.wew.można określić jako sumienie, rezultat wych. Wskazówki nt.zach.czł.przy uwzględnieniu interesów gr.

Wyobrażenie jednych czynów kojarzy się z emocjami repulsywnymi, odpych., lub apulsywnymi, przyciągającymi np. pomoc 2czł.(ap.), oszustwa(rep.). Samo wyobrażenie ap./rep.emocji bez motywów celowościowych, to PRZEŻYCIA ZASADNICZE.

E.etyczne, to p.zas., tzn.samo wyobrażenie pewnego postępowania kojarzy się bezpośr.z emocją ap./rep.

Z analizy przeżyć etycznych wynika, że:

1. Składają się z intelek.wyobrażenia postępowania i zw.z nim odpowiednich emocji.

2. Mają char.przeżycia zas.

3. Nadają postęp.czł.char.obow.

Każdy obow.ma źr.w przeżyciu et.. Jest projekcją przeżycia obow.

Jeżeli mówi się, że ktoś ma obow., rzutuje się mu tą os., której przypisujemy obow.-nasze przeżycie psych.-proc.ten to projekcja.

2odmiany em.et.:

Moralne-obow., co wymagają od ludzi pewnego postępowania, nie dają jednak innej os.upr.do domagania się od os.zobow.takiego właśnie zach., np.dawanie jałmużny. Nie są roszczeniami innych os., są obow.wolnymi, na mocy których nic się od zobow.nie należy. Są jednostr.imperatywne.

Prawne-obow., co wymagają od 1os.pewnego zach.się, a 2os.przysługuje pr.domagania się takiego właśnie postępowania, np.spłata długu. Nie tylko obow., ale i upr.odpowiada pr.do określ.świadczeń. Są to też obow.imperatywno-atrybutywne.

Imp.i atr.obowiązków nie należy traktować jako 2odrębnych i samodzielnych cech.

W dziedzinie psych.pr.występuje wyobrażenie os.pr., zobow.do określ.zach. (podm.obow.), i os.mającej pr.domagać się takiego zach. (podm.pr.). Zach., do którego jest zobow.1str.stanowi przedm.obow., a w wypadku os.upr., to samo zach.jest przedm.pr.

Skład intelek.przeżyć mor.jest uboższy ponieważ jest jednostr. W przyp.przeżyć tego rodz.występuje podm.i przedm.obow. Brak przedm.i podm.roszczeń.

Opierając się na takim podziale obow.et., Petrażycki wyróżnia 2rodz.n.: n.mor.i n.pr.

N.mor.-dotyczą one os.tylko zobow.bo wyznaczają tylko ich obow.

N.pr.-dwustr.-obow.-roszczenia. Dotyczą 2str.i składają się z 2zd.-1zd.określa obow.jednej str., 2zd.określa roszczenie drugiej str.

Przedm.nauki pr.przeż.pr., nauka nie może się ograniczyć do bad.pr.obow. 2gr.przeż.pr.

1. Przeż.pr.pozytywnego - czł.ma wyobrażenie, że n.pr.rezultatem dec.zew.(wyobr.żr., na których n.się opiera, nadają moc wiążącą). Są jednolite, szablonowe.

2. Przeż.pr.intuicyjnego(autonom.) - brak takiego wyobr., pr.rezultatem wew.przekonania. Zmienne, przystosowane do konkr.wypadków, stąd próby korygowania pr.poz.słusznością.

3możliwe stos. 1) i 2) : a) zgodność, b) 2wyprzedza1, c) 1wyprzedza2

Jest twórcą POLITYKI PRAWA.

Nauka umożliwiająca przewidywanie zach.społ., następujących w wyniku wyd.określ.n.pr. Lepiej kier.proc.społ. Zd.Petrażyckiego polit.pr.polega na umiejętności przewidywania następstw jakich należy się spodziewać w wyniku wprowadzenia pewnych przep.pr.oraz na oprac.takich zas., których wprowadzenie do sys.pr.obow.spowodowałoby pożądane skutki.

Polit.pr.ma wskazywać cele leżące przed wł.p. Ma oddziaływać na rozwój et.społ.w ten spos., że rozumna polit.pr.przyspiesza postęp mor.

Rozumne pr.jest szkołą mor., inst.wych. Zła polit.pr.może prowadzić do zepsucia mor.

---