Prawo międzynarodowe publiczne

Historia prawa międzynarodowego

Geneza

Powstanie prawa międzynarodowego datuje się na przełom XVI i XVII wieku. Również w starożytnych cywilizacjach istniały elementy tego prawa, np. traktowanie posłów. Dlaczego zatem powstanie datuje się tak późno?

Warunkiem powstania współczesnego prawa międzynarodowego było istnienie grupy państw niezależnych od siebie, których stosunki układały się na zasadzie równości i te państwa odczuwałyby intensyfikację wzajemnych stosunków (np. handlowych).

W połowie XVIII wieku powstała grupa państw niezależnych (po wojnie 30-letniej), które wprowadzały instytucje obywatelstwa i lansowały zasadę równości.

Współczesne prawo międzynarodowe jest prawem europejskim, gdyż wywodzi się z Europy. W XVIII wieku i na początku XIX rozpoczęto rozciąganie norm tego prawa na kolonie w Ameryce Północnej. Później zaczęto wciągać w zakres obowiązywania państwa niechrześcijańskie (Turcja) a jeszcze później takie państwa, jak Persja czy Chiny.

W 1920 roku, kiedy powstała Liga Narodów zadeklarowano, iż ta organizacja międzynarodowa jest otwarta dla wszystkich państw. Wówczas największa organizacja skupiała niemal 50 państw, gdy współcześnie liczy około 200.

Definicja prawa międzynarodowego

Geneza definicji

Prof. Klafkowski sformułował w 1976 roku definicję prawa międzynarodowego, która brzmiała, iż jest to system norm prawnych regulujących stosunki wzajemne między państwami. Współczesna wersja definicji brzmi prawie tak samo. Jest to również system norm prawnych regulujących stosunki wzajemne między podmiotami prawa międzynarodowego.

Różnica dotyczy liczby podmiotów. O ile do początku XX wieku uznawano, że państwa są jedynymi podmiotami prawa międzynarodowego w związku z rozwojem organizacji międzynarodowych oprócz państw pojawiły się inne podmioty (np. naród walczący o swoje prawa czy walczący powstańcy i nawet osoby fizyczne w bardzo ograniczonym zakresie). Liczba podmiotów nie może zostać ograniczona tylko do państw.

Nazwa prawa międzynarodowego

Nazwa „prawo międzynarodowe” jest stara - powstała w XVIII wieku. Jej autorem jest angielski pisarz Jeremy Bentham. Wcześniej funkcjonowała nazwa „prawo narodów” - dominowało to połowy XX wieku. Powstało z dosłownego tłumaczenia z łaciny ius gencium.

W naszym języku pełna nazwa brzmi „prawo międzynarodowe publiczne”, która to nazwa została wprowadzona Rozporządzeniem Ministra Oświaty.

Cechy charakterystyczne prawa międzynarodowego

Istnieją trzy podstawowe cechy prawa międzynarodowego:

• sposób tworzenia -diametralnie różny od prawa np. cywilnego czy karnego;

• sankcje (środki przymusu);

• brak obowiązkowego sądownictwa;

Ponieważ podmiotem do niedawna były wyłącznie suwerenne państwa, prawo międzynarodowe powstaje w drodze współdziałania tych państw przy braku jakiegokolwiek „ustawodawcy” międzynarodowego, bez żadnej władzy, która by narzucała prawa.

Podstawą obowiązywania norm prawnych prawa międzynarodowego jest zawsze (oprócz wyjątków) pozytywna wola państw.

Stosunki prawne wewnętrzne oparte są o zasadę subordynacji, a stosunki prawne zewnętrzne, jakim jest prawo międzynarodowe, o zasadę koordynacji (treści).

Wyjątkami w obowiązywaniu norm prawnych są normy bezwzględnie obowiązujące, np. zakaz użycia siły, zakaz niewolnictwa, sytuacja państwa agresora (narzucanie norm).

Oprócz prawa traktatowego, źródłem prawa międzynarodowego jest prawo zwyczajowe, odgrywające równorzędną rolę. Wywodzi się ono z praktyki w stosowaniu prawa traktatowego.

Procedury tworzenia norm prawa międzynarodowego

Istnieją dwa zasadnicze procedury tworzenia norm prawa międzynarodowego:

• klasyczna (historyczna) - państwo zainteresowane w regulacji jakiś stosunków z innymi państwami proponuje rokowania; prowadzi je szef misji dyplomatycznej, który rezyduje w tym państwie, swoje działania ustala z MSZ; ustala się ten sposób ukształtowanie norm (ram) umowy; dotyczy to również innych umów, tj. militarnych, politycznych itp.

• kilka państw danej organizacji międzynarodowej dochodzi do wniosku, aby uregulować sfery jakiś stosunków, np. konsularnych czy problematyki norm prawa morza; podnosi się to na forum ogólnym, np. Zgromadzenie Ogólne ONZ; powołuje się wówczas komitet ad hoc, który przygotowuje projekt takiej umowy; jeżeli jest zaakceptowana wykładana jest np. w Sekretariacie ONZ i wtedy od woli państw zależy, czy ją podpisze czy nie.

Konsekwencje zasady uznania woli państw jako podstawy obowiązywania norm prawa międzynarodowego

Konsekwencją zasady woli państw jest duże zróżnicowanie norm prawa prowadzący do tzw. partykularyzmu prawa międzynarodowego. Jest to widoczne w zróżnicowaniu zagadnień uregulowań miedzy państwami, np. inaczej wygląda regulacja ruchu wizowego między kilkoma państwami; podobnie rysuje się sprawa ekstradycji. Każda norma różni się od siebie w stosunkach z innymi państwami.

ius cogens - są to normy uznane i przyjęte przez całą społeczność międzynarodową; nie jest możliwe od nich ustępstwo, chyba że za zgodą całej społeczności międzynarodowej.

Sposoby egzekwowania norm prawa międzynarodowego

Cecha specyficzną prawa międzynarodowego jest sposób egzekwowania i przestrzegania - nie ma tu organów powołanych do egzekwowania jego norm (chociaż istnieją sądy międzynarodowe). Państwa same stosują środki do zgodnego z prawem stosowania norm. Wyróżnia się wśród nich przede wszystkim:

1. samopomoc;

2. retorsje;

3. represaria

Dwa ostatnie są to środki odwetowe zastosowane w stosunku do państw, które te normy naruszyło. Retorsje są zgodne z prawem międzynarodowym; są to, np. podnoszenie stawek celnych czy ograniczenie swobody poruszania się przedstawicieli dyplomatycznych. Natomiast represaria są niezgodne z prawem - np. zatrzymywanie obcych statków we własnym porcie.

Wyróżnia się trzy rodzaje sankcji stosowanych w prawie międzynarodowym:

• natury psychologicznej - napiętnowanie przez społeczność międzynarodową państwa, które naruszyło prawo;

• natury odwetowej - retorsje i represaria;

• o charakterze zorganizowanym, podejmowane przez organizacje międzynarodowe:

• o charakterze organizacyjnym - wykluczenie danego państwa, zawieszenie w prawach członka;

• o charakterze ekonomicznym - embargo;

• o charakterze militarnym - użycie siły zbrojnej; jedynie Rada Bezpieczeństwa ONZ jest uprawniona do użycia siły.

Sankcje to tylko te środki przymusu, które zostały zastosowane w celu ochrony porządku prawno-międzynarodowego bądź w celu ochrony praw poszczególnych państw.

Każdorazowo państwo musi zaakceptować jurysdykcję państwa, które godzi się na przyłączenie do organizacji międzynarodowej. Zgodę na poddanie się można wyrazić w różny sposób:

• w momencie sporu - państwa dochodzą do wniosku, że na drodze sądowej; sąd polubowny (arbitrażowy) lub ETS;

• zawarcie w umowie międzynarodowej np. klauzula dotycząca sporu na tle stosowania tej umowy - czyli określenie sądu;

• państwa mogą składać deklaracje generalną Sekretarzowi Generalnemu ONZ, na mocy której wszystkie spory prawne będą rozpatrywane przez MTS i dotyczy to wszystkich państw, które znajdą się w podobnej sytuacji, jeżeli strona jest państwo, którą taką deklarację złożyło;

Różnice pomiędzy prawem międzynarodowym publicznym a prywatnym

Podział na dwie grupy prawa: prywatnego i publicznego wywodzi się z prawa rzymskiego. Kryterium podziału jest proste - wszystkie normy, które służyły ochronie państwa rzymskiego to było prawo publiczne. Natomiast normy mające na celu ochronę jednostek - to było prawo prywatne. Podział te przetrwał do chwili obecnej.

Współcześnie do prawa publicznego zaliczamy:

• prawo karne;

• prawo administracyjne;

• prawo karne procesowe itp.

Do prawa prywatnego zaliczamy:

• prawo cywilne (rodzinne i opiekuńcze);

• częściowo prawo pracy;

• prawo gospodarcze, ale nie w pełni.

Prawo międzynarodowe prywatne są to tzw. normy kolizyjne, poświęcone rozwiązywaniu konfliktu norm, sytuacji, w których elementy stosunku prawnego cywilistycznego nie mieszczą się w regulacji jednego państwa; podobnie prawo pracy.

Jest to dział prawa wewnętrznego (przymiotnik: międzynarodowy jest tutaj mylący), gdzie spory podlegają orzecznictwu sądów krajowych; normy tego prawa mają zastosowanie, gdy w stanie faktycznym stosunku prawnego w zakresie szeroko rozumianego prawa cywilnego występuje element obcy.

Zasady prawa międzynarodowego

W Karcie Narodów Zjednoczonych - umowie międzynarodowej, najszerzej akceptowanej przez praktycznie wszystkie (wyjątek: Szwajcaria) państwa - zasady zostały wymienione. Stąd też na przełomie lat 60 i 70 członkowie ONZ doszli do wniosku, aby je zinterpretować. Przyjęto Deklarację zasad prawa międzynarodowego dotyczących przyjaznych stosunków i współdziałania między państwami - 1970 rok (jubileusz 25-lecia ONZ).

We wstępie tego dokumentu stwierdza się, iż przestrzeganie ich posiada zupełnie fundamentalne znaczenie dla osiągnięcia celu - utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa oraz rozwój przyjaznych stosunków i współpracy między państwami.

Wymieniono siedem podstawowych zasad:

1. zasadę norm prawnych

• państwa w swych stosunkach międzynarodowych powinny powstrzymywać się od użycia siły lub groźby jej użycia przeciwko integralności terytorialnej bądź niezawisłości politycznej bądź w jakikolwiek inny sposób niezgodny z Kartą Narodów Zjednoczonych;

• wojna agresywna jest zbrodnią prawa międzynarodowego i pociąga za sobą odpowiedzialność na podstawie prawa międzynarodowego, zakazane jest również propagowanie wojny agresywnej; zakaz użycia siły zbrojnej obejmuje także narody walczące o samostanowienie;

• groźba użycia siły - oznacza użycie siły zbrojnej; przyjmuje się, że chodzi o sytuacje, w których z oświadczenia jakiegoś państwa wynika w sposób wyraźny lub dorozumiany, że użyje ono siły zbrojnej, jeżeli jakieś państwo nie zastosuje się do jego żądań.

1. państwa powinny załatwiać swoje spory międzynarodowe w taki sposób, aby pokój międzynarodowy i bezpieczeństwo nie zostały naruszone; przy zastosowaniu wyłącznie pokojowych środków

• spory należy załatwiać w oparciu o zasadę suwerennej równości państw i przy uwzględnieniu zasady swobodnego wyboru rodzaju środków załatwiania sporu;

• zarówno strony sporu jak i państwa trzecie powinny powstrzymywać się od wszelakich działań mogących doprowadzić do zaostrzenia sporu.

2. państwa nie powinny mieszać się w sprawy należące do wewnętrznej kompetencji innych państw; zgodnie z treścią tej zasady żadne państwo nie powinno stosować jakichkolwiek środków nacisku ekonomicznego czy politycznego, aby doprowadzić do rezygnacji przez inne państwo z wykonywania jego pra­wa suwerenności bądź, aby osiągnąć jakiekolwiek korzyści; państwo nie powinno organizować, finansować bądź tolerować działalności wywrotowej, terrorystycznej bądź wspierać walki wewnętrzne w innym państwie; sama organizacja, np. ONZ nie powinna także mieszać się w sprawy innego państwa.

3. państwa mają obowiązek współdziałania ze sobą zgodnie z Kartą NZ i obowiązek współdziałania obejmuje wszystkie państwa niezależnie od różnic systemów ustrojowych, dotyczących nie tylko sfery ekonomicznej, a także kulturalnej i naukowo-technicznej, w szczególności państwa mają obowiązek współdziałania w celu rozwoju gospodarczego tzw. krajów Trzeciego Świata lub tzw. rozwijających się.

4. zasada równouprawnienia i samostanowienia narodów; formą realizacji tej zasady jest m.in. utworzenie przez każdy naród własnego państwa bądź swobodne, nieskrępowane stowarzyszenie się lub zjednoczenie z innym państwem; pozostałe nie powinny się temu przeciwstawiać.

5. zasada suwerennej równości państw; wszystkie państwa są sobie równe i mają równe prawa i obowiązki jako członkowie społeczności międzynarodowej niezależnie od terytorium czy liczby ludności.

6. zasada wykonywania w dobrej wierze zobowiązań przyjętych na siebie przez państwo zgodnie z Kartą NZ:

• państwa powinny wywiązywać się z wszystkich zobowiązań, które zostały przez nie przyjęte zgodnie z zasadami i normami prawa międzynarodowego;

• w przypadku gdyby jakieś zobowiązania przyjęte przez państwo a zawarte w umowie międzynarodowej kolidowało z obowiązkami tego państwa wynikających z Karty NZ, pierwszeństwo mają zobowiązania zawarte w Karcie NZ.

Podmioty prawa międzynarodowego

Kryteria podmiotowości prawnomiędzynarodowej

W teorii istnieją dwa kryteria, których spełnienie powoduje, iż dany podmiot uważa się za podmiot prawa międzynarodowego:

• to tzw. zdolność prawna, a więc zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków wynikających z norm prawa międzynarodowego;

• zdolność do czynności prawnych albo do działań prawnych - chodzi o ustalenie, czy dana jednostka może poprzez własne działanie zaciągać zobowiązania bądź nabywać prawa oparte o normy prawa międzynarodowego.

Prawo międzynarodowe przechodzi ewolucję, państwa są pierwotnymi, posiadającymi maksymalne uprawnienia, ale nie są jednymi podmiotami ów prawa; można prognozować, iż liczba podmiotów będzie wzrastała.

Państwa są twórcami prawa międzynarodowego i państwa są władne uznać lub nadać innym jednostkom podmiotowość prawną. Opinię w tej kwestii wydał w 1949 roku Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości, wydając ją na wniosek ONZ, iż podmioty niekoniecznie muszą posiadać ten sam zakres obowiązków i niekoniecznie muszą być jednorodne co do swej istoty; zarówno zakres praw i istota zależy od potrzeb danej społeczności.

Państwa

Państwa jako takie, które istniały od samego początku przed prawem międzynarodowym są podmiotami z chwilą powstania, nikt nie nadawał im podmiotowości w przeciwieństwie do tzw., państw wtórnych - ich podmiotowość pochodzi z nadania; podmiotowość pochodna (wtórna) ma charakter funkcjonalny - ograniczona co do funkcji; od XVII - XX wieku łatwo było stwierdzić jakie państwo miało podmiotowość - wystarczył fakt posiadania suwerenności. Natomiast współcześnie istnieją twory geopolityczne, które czasami nazywają się państwami (np. Czeczenia, Watykan), normy prawa nie definiują pojęcia państwa, w związku z tym przyjmuję się, że muszą wystąpić trzy elementy, aby można było mówić o państwie:

• terytorium;

• ludność;

• władza najwyższa (rząd); chociaż istnieją sytuacje, które mogą poddawać w wątpliwość tę cechę:

• władza najwyższa powinna sprawować władzę nad całą ludnością oraz powinna to robić efektywnie;

• istnienie dwóch opozycyjnych ośrodków władzy, zmiany rządów są sprawa wewnętrzną i z punktu widzenia prawa nie ma to znaczenia; jeśli dwa lub więcej konkurencyjnych rządów sprawuję władzę, wówczas państwo będzie reprezentowane przez ten rząd, który najefektywniej sprawuję władzę.

czasami jeszcze dodaje się - zdolność do utrzymywania stosunków z innymi państwami (rok 1933).

Organizacje międzynarodowe

To są organizacje tworzone przez państwo, których członkami są państwa i te organizacje posiadają niekwestionowaną podmiotowość prawną międzynarodowego. Podstawę tego stanowi albo statut organizacji bądź domniemywa się, iż dana organizacja rządowa posiada pewien zakres podmiotowości, nawet jeżeli statut milczy na ten temat; zakres działania ogranicza się do zadań i celów, dla których ta organizacja została powołana.

Naród walczący o utworzenie własnej podmiotowości

Każdy naród nie posiadający własnego państwa ma prawo do określenia swojej formy bytu politycznego - powołanie niezależnego państwa; ograniczenie to wynika bezpośrednio z norm prawa międzynarodowego publicznego i inne państwa mają obowiązek nie przeszkadzania temu.

Osoby fizyczne

Do niedawna i w chwili obecnej uważa się, iż osoba fizyczna nie jest podmiotem prawa międzynarodowego; istnieją opinie odrębne, gdyż istnieją takie instytucje, jak skargi, petycje czy ponoszenie odpowiedzialności karnej na podstawie prawa międzynarodowego przed międzynarodowym sądem; przesądza jednak brak zdolności do czynności prawnych.

Strona uznana za stronę walczącą bądź wojującą

Chodzi w tym przypadku o taką sytuację, gdzie na terytorium jakiegoś państwa toczy się konflikt zbrojny i może dojść do uznania ów dysydentów za powstańców bądź za stronę wojującą (niższy stopień), która może być uznana - przez państwo macierzyste bądź państwo trzecie; uznanie będzie miało miejsce wówczas, gdy powstańcy prowadzą walkę na niewielką skalę, natomiast, gdy powstańcy podlegają jakiejś jednostce terytorialnej lub władzy; natomiast jeżeli zakres akcji jest szerszy - wtedy uznaje się za stronę walczącą. Z każdym rodzajem wiążą się określone skutki prawne. Z powstańcami - obowiązek do stosowania podstawowych zasad prawa humanitarnego.

Prawo traktatowe

Umowy międzynarodowe

Definicja umowy

Polska rocznie zawiera około 100 umów międzynarodowych, łącznie z ponad 100 kilkoma państwami.

Definicja umowy międzynarodowej: jest to porozumienie dwóch lub więcej podmiotów prawa międzynarodowego, w którym określiły one swe wzajemne prawa i obowiązki, ustaliły pewne reguły postępowania, względnie zgodziły się na zmianę bądź uchylenie istniejących norm, względnie uzgodniły sposób załatwiania jakiejś sprawy (prof. Gerberg).

Umowa międzynarodowa jest to zgodne oświadczenie woli dwóch lub więcej państw złożone ze skutkiem prawnym (prof. Klafkowski).

Aby można mówić, że mamy do czynienia z umową międzynarodową, musi ona spełniać następujące warunki:

• złożona przez podmioty prawa międzynarodowego, które

• muszą wyrazić chęć, wolę uregulowania jakiejś dziedziny stosunków wzajemnych w płaszczyźnie prawnomiędzynarodowej.

Nazwa umowy

W obiegu funkcjonuje przynajmniej kilkadziesiąt nazw, tj.: traktat, konwencja, pakt, układ, deklaracja, konkordat, kompromis. Istnieje zatem pełna swoboda państw w przypisywaniu danej umowie nazwę.

Istnieją jednak pewne tendencje, wyrażające się w tym, że nazwa:

• traktat - rezerwowana jest wyłącznie do umów politycznych, kończących konflikt zbrojny - ma najwyższe znaczenia dla państwa;

• konwencja - stosowana dość szeroko, najczęściej w odniesieniu do umów konsularnych, o pomocy prawnej, itp.

• kompromis - porozumienie, na podstawie którego przekazuje się spór międzynarodowy do rozstrzygnięcia;

Struktura umów

W praktyce międzynarodowej państw utarł się tryb zawierania umów, jak i wypracowano pewną strukturę umowy.

Każda umowa dzieli się na cztery części:

1. część - tytuł umowy zawierający:

• nazwę;

• wskazanie stron umowy;

• treść;

• przedmiot.

2. część - wskazanie w czyim imieniu umowa jest zawierana, informacje na temat motywacji stron do zawarcia umowy - cel; wzmianka o pełnomocnikach; ważna część umowy, pomocna przy interpretacji;

3. część - część dyspozycyjna, tzw. dyspozycja umowy; zawarte są w niej wszystkie prawa i obowiązki, które przyjmują na siebie strony;

4. część - tzw. postanowienia końcowe; co powinno w nich się znajdować:

• określenie trybu uprawomocnienia się umowy;

• czas, na który umowa zostaje zawarta łącznie z możliwością wypowiedzenia umowy;

• miejsce, daty umowy, podpisy, pieczęcie, języki, w których sporządzono umowę, egzemplarze oraz potwierdzenie autentyczności.

Procedury zawierania umów międzynarodowych

Rokowania

Początkiem takiej procedury stanowią rokowania. Mogą się one toczyć na różnych szczeblach:

• dwustronne - tylko dwa zainteresowane państwa;

• wielostronne - w formie konferencji międzynarodowej.

Rokowania powinny zostać zakończone parafowaniem uzgodnionego tekstu - ustalenie tekstu umowy - na znak tego pełnomocnicy stron parafują to, co uzgodnili. Parafowanie nie ma żadnego znaczenia prawnego - tylko świadczy o uzgodnieniu i zamyka etap rokowań.

Kolejne etapy mogą już łączyć się (i łączą) z nałożeniem pewnych obowiązków.

Podpisanie

Podpisanie umowy łączy się z jej uprawomocnieniem; uzgodniony tekst nabiera mocy prawnej; przeradza się w prawa i obowiązki. Jest to tryb prosty, w przeciwieństwie do

Ratyfikacja (przyjęcie lub zatwierdzenie)

Jest to tryb złożony. Termin przyjęcie stosowane jest w umowach rządowych i resortowych. Współcześnie zawiera się ja w drodze tzw. wymiany not. Jedno państwo proponuje innemu państwu w drodze korespondencji dyplomatycznej zawarcie umowy i w tej nocie zawiera się proponowany tekst umowy. Jeśli strona zaakceptuje ów tekst, to daje swą akceptację stronie, które te dokumenty przedłożyła (wymiana dokumentów).

Kto może zawierać umowę?

Odpowiedź na to pytanie jest zawarta w Konwencji o prawach traktatów z 1969 roku, tzw. Konwencja wiedeńska. W świetle tego dzielimy osoby zawierające umowę na trzy kategorie:

1. pełnomocnik państwa wyposażony w odpowiednie pełnomocnictwo, czyli w dokument wystawiony przez władzę państwa (głowa państwa albo premier) z kontrasygnatą ministra spraw zagranicznych stwierdzający, iż upoważnia się daną osobę do reprezentowania państwa w trakcie zawierania umowy (do parafowania, podpisywania - zależnie od zakresu);

2. państwo jest reprezentowane przez osobę nie posiadającą pełnomocnictwa, o ile z praktyki zainteresowanych państw lub innych okoliczności wynika wyraźnie, iż zamierzają traktować dana osobę jako państwo bez potrzeby przedstawiania pełnomocnictwa.

3. niektóre osoby, na mocy norm prawa zwyczajowego traktuje się jako reprezentujące państwo bez potrzeby posiadania jakiegokolwiek pełnomocnictwa. Są to takie osoby, jak:

• głowa państwa;

• premier;

• minister spraw zagranicznych w pełnym zakresie;

• szef misji dyplomatycznej w danym państwie;

• przedstawiciele państw na konferencjach międzynarodowych;

• stali przedstawiciele państw przy organizacjach międzynarodowych.

Sposób wyrażenia zgody na związanie się umową

Do typowych sytuacji należy zaliczyć:

• podpisanie;

• wymiana dokumentów stanowiących umowę;

• ratyfikacja;

• przystąpienie do umowy;

• każdy inny uzgodniony przez strony sposób.

Czasami dla uprawomocnienia się umowy wymagana jest:

• wymiana dokumentów ratyfikacyjnych;

• złożenie dokumentów ratyfikacyjnych u tzw. depozytariusza umowy.

Depozytariusz i jego rola

Depozytariuszem umowy jest albo państwo, na którego terytorium umowę podpisywano albo organizacja międzynarodowa, w ramach której umowa została przyjęta.

Depozytariusz sprawuje pieczę nad oryginalnym tekstem umowy i nad pełnomocnictwami strony; prowadzi cały obrót dokumentacji wiążącej się z umową - zastrzeżenia, wycofanie się z umowy, odpisy, itp.

Zastrzeżenia do umów międzynarodowych

Definicja

Zastrzeżenie jest to oświadczenie państwa zmierzające do uchylania bądź zmodyfikowania skutków prawnych wynikających z danego postanowienia (wyłączenie zupełne albo zmodyfikowanie).

Stosowanie

Na pewno nie można składać zastrzeżeń do umów dwustronnych, gdyż takie umowy negocjuje się aż do momentu przyjęcia zgodnego tekstu, do końca rokowań - jeżeli nie - to się zrywa rokowania i nie następuje związanie się umową.

Sama umowa może przewidywać (np. umowa wielostronna - celem takiej umowy jest fakt, aby jak największa liczba państw została stroną takich umów) procedurę zastrzeżeń - wtedy sytuacja jest klarowna. Najtrudniej jest, gdy umowa milczy na ten temat. Orzeczenie Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości stwierdza, iż jeżeli umowa milczy w kwestii zastrzeżeń, to można je zgłaszać, z tymże nie mogą one dotyczyć istotnych ustaleń będących celem umowy.

Reakcje na zgłoszenie zastrzeżenia są dwojakie:

• państwo może zaakceptować zastrzeżenie (zgoda dorozumiana - brak sprzeciwu lub wyraźnie - na piśmie) lub

• zgłaszając sprzeciw do zastrzeżenia państwa może stwierdzić, iż jeżeli chodzi o te państwo, to nie będzie się one czuło związane tymi kwestami (przyjęcie poprzez sprzeciw kwalifikowany).

Przestrzeganie, stosowanie i interpretacja umów międzynarodowych

Przestrzeganie

Art. 26 Konwencji wiedeńskiej stwierdza, iż

Każdy traktat, który wszedł w życie, wiąże jego strony i powinien być przez nie wykonywany w dobrej wierze.

Zawarta jest tutaj zasada: pacta sunt servanda co należy tłumaczyć, iż umów należy dotrzymywać.

Natomiast art. 27 tejże Konwencji mówi, że państwo nie może powoływać się na postanowienia swego prawa wewnętrznego, aby usprawiedliwić niewywiązywanie się z umowy międzynarodowej.

Stosowanie

W Konwencji zawarte są trzy zasady dotyczące zasięgu czasowego, terytorialnego i stosowania umów regulujących ten sam przedmiot:

1. umowy nie mają zastosowania do czynności i zdarzeń, które miały miejsce przed ich wejściem w życie, podobnie w sytuacji, która przestała istnieć - gdyż umowa nie działa wstecz;

2. jeżeli inny zamiar nie wynika z traktatu, traktat wiążę każdą ze stron w stosunku do całego jej terytorium (wraz z nowo nabytymi terytoriami, np. kolonie);

3. w przypadku umów regulujących ten sam przedmiot stosujemy umowę późniejszą; w przypadku kolizji z Kartą NZ, stosujemy Kartę.

Interpretacja

Istnieje kilka rodzajów, metod i zasad interpretacji umów.

Rodzaje interpretacji:

• autentyczna - wskazywana przez strony umowy, może się przejawiać w drodze dodatkowego porozumienia lub dojść do skutku w drodze milczącego wykonywania umowy;

• doktrynalna - interpretacja lansowana przez poszczególnych przedstawicieli nauki;

• sądowa - może wiązać w pewnym momencie, gdy spór narasta (wówczas wkracza organ sądowy).

Metody interpretacji:

• 
  gramatyczna;

• językowa; stosowane łącznie

• historyczna.

Zasady interpretacji:

1. interpretacji należy dokonywać w dobrej wierze;

2. interpretację należy przeprowadzać w świetle celu i przedmiotu umowy;

3. wyrazom, terminom użytym w tekście umowy należy przypisywać zwykłe znaczenie, potoczne, typowe, natomiast znaczenie szczególne terminów jedynie wówczas, gdy można ustalić, iż taki zamiar miała strona.

Przyczyny nieważności umowy

Nieważność umowy międzynarodowej można podważać wyłącznie w oparciu o postanowienia Konwencji z 1969 roku i nie istnieją żadne inne przyczyny. Dlaczego nie pozostawiono swobody państw? Gdyż jest to kontrowersyjne - wprowadzono ograniczenie, bo strona umowy, która dowiedziała się o przyczynach zasad nieważności i później zgodziła się traktować taką umowę jako zachowującą moc prawną, nie może się już powoływać na przyczyny nieważności - powinna zareagować od razu.

Przyczyny nieważności umowy międzynarodowej

Wyróżnia się następujące przyczyny:

1. naruszenie normy prawa wewnętrznego dotyczącej kompetencji zawierania umów międzynarodowych; warunki:

1. naruszenie powinno być oczywiste - było one widoczne dla każdego państwa przystępującego zgodnie z normalną praktyką i w dobrej wierze;

2. powinno dotyczyć normy o zasadniczym znaczeniu - norma konstytucyjna;

Następuje tylko po spełnieniu tych dwóch warunków.

2. przekroczenie kompetencji pełnomocnika - sytuacja, w której pełnomocnik państwa wykroczył poza umocowania zawarte w pełnomocnictwie pod warunkiem, iż ograniczenie pełnomocnictwa było znane i podane do wiadomości innym stronom;

3. błąd, co do faktu - tylko, nie można powoływać się do błędu co do prawa; zasada ignorantia iuris semper nocet.

4. podstęp - jeśli państwo zawarło umowę pod oszukańczym wpływem innego państwa, to może to stanowić podstawę kwestionowania nieważności umowy; np. przekupienie przedstawiciela państwa;

5. przymus - w stosunku do pełnomocnika państwa (przymus fizyczny lub psychiczny) lub w stosunku do samego państwa (użycie siły niezgodne z Kartą NZ);

6. sprzeczność z bezwzględnie obowiązującą normą powszechnego prawa międzynarodowego (ius cogens) - w przypadku, gdy uznano daną umowę za nieważną, wszystkie czynności dokonane w tej umowie są tez nieważne od samego początku.

Państwo, w przypadku nieważności, nie może być „sędzią we własnej sprawie”, czyli jeśli stwierdzi przesłanki nieważności, powinno uruchomić procedurę sądową, a nie samo decydować.

Przyczyny wygaśnięcia i zawieszenia stosowania umów międzynarodowych

Podstawą prawna w tej kwestii jest Konwencja z 1969 roku. Przyczyny wygaśnięcia lub zawieszenia stosowania umów mogą wynikać nie tylko z samej konwencji, ale także z umowy, która wygasza lub podlega zawieszeniu. Strony maja prawo wybierać, w jakim momencie umowa wygasa.

Przyczyny tego mogą wynikać:

W momencie, gdyby pojawiła się nowa jakość w postaci ius cogens, to każda umowa sprzeczna z nią wygasa.

Zasadnicza zmiana okoliczności w stosunku do okoliczności, które miały miejsce w momencie zawierania umowy - uznaje się to za przyczynę, według art. 62 Konwencji, negatywną, czyli nie powodującą wygaszenia, chyba że nastąpią poniższe warunki:

• istnienie określonych okoliczności stanowiło istotną podstawę na związanie się państwa umową;

• wskutek zmian okoliczności zmienił się zasadniczo zakres praw i obowiązków spoczywających na stronach.

Wpływ wojny na obowiązywanie i stosowanie umów międzynarodowych

Konwencja z 1969 roku nie zajmuje się tym zagadnieniem, ale wojna wywiera wpływ na umowy międzynarodowe.

Z praktyki państw wyłaniają się następujące zasady:

• umowy możemy podzielić na dwie grupy:

1. umowy, które regulują podstawową działalność państwa w obliczu konfliktu i wtedy one podlegają stosowaniu;

2. pozostałe umowy - podlegają zawieszeniu;

Nie ma żadnych norm regulujących sytuacje po wojnie. Państwa zwycięskie notyfikują państwu pokonanemu, jaki umowy zawierają, utrzymują w mocy i jakie będą stosować.

Traktat pokojowy bądź układ rozjemczy reguluje stosowanie umów po zakończeniu wojny między tymi państwami.

Prawo dyplomatyczne i konsularne

W tym zagadnieniu będą omówione ogólne organy państwa posiadające kompetencje do występowania w jego imieniu na zewnątrz.

Państwo jest osobą prawną, tak więc w jego imieniu muszą działać osoby fizyczne.

Jakie to jednostki?

Organy państwowe mające kompetencje w stosunkach międzynarodowych posiadające siedzibę wewnątrz kraju i realizujące kompetencje także na terenie własnego państwa

Organy zewnętrzne, które mają siedzibę poza granicami kraju i poza granicami państwa realizują swoje uprawnienia w dziedzinie prawa międzynarodowego

Głowa państwa: najwyższy reprezentant państwa w stosunkach międzynarodowych; realizuje takie kompetencje, jak: zawieranie umów międzynarodowych i ich ratyfikacja; wysyła przedstawicieli dyplomatycznych do innych państw; przyjmuje obcych przedstawicieli dyplomatycznych; ma prawo deklarowania stanu wojny; jest najwyższym reprezentantem państwa w stosunkach międzynarodowych bez posiadania jakiegokolwiek pełnomocnictwa - decyduje tu fakt bycia głową państwa Premier: szef rządu; rząd kieruje stosunkami międzynarodowymi; może zawierać umowy; reprezentuje państwo na konferencjach międzynarodowych czy na sesjach plenarnych organizacji międzynarodowych; korzysta z maksymalnej ochrony prawnej - przywileje i immunitety Minister Spraw Zagranicznych zajmuje wyjątkową pozycję: koordynuje całą działalność traktatową państwa; ma uprawnienia do składania oświadczeń w imieniu państwa; może reprezentować państwo w każdym zakresie, wszędzie i zawsze ze skutkiem wiążącym; za jego pośrednictwem dokonuje się cały obrót korespondencji zagranicznej, sygnatariusz, dostawca informacji; przyjmuje szefów dyplomatycznych najniższej rangi.

Misje dyplomatyczne Urzędy konsularne Stali przedstawiciele państw w organizacjach międzynarodowych Oddziały wojsk stacjonujące poza granicami państwa Istnieje rozróżnienie na: Dyplomację stałą (klasyczną): misje dyplomatyczne; urzędy konsularne; Dyplomację czasową: misje specjalne, wysyłanie doraźnie do załatwienie jednej sprawy. Misje dyplomatyczne Podstawą prawną współczesnego funkcjonowania misji dyplomatycznych jest Konwencja z 1961 roku o stosunkach dyplomatycznych. Reguluje ona całokształt i status prawny wszystkich misji dyplomatycznych powszechnie przyjęta państwo; określa zadania: ogólne reprezentowanie państwa wysyłającego; ochrona interesów państwa wysyłającego oraz jego obywateli w państwie przyjmującym; prowadzenie rokowań z państwem przyjmującym; zbieranie, przy pomocy wszystkich dozwolonych przez prawo środków, informacji o rozwoju wydarzeń w państwie przyjmującym; stymulowanie rozwoju przyjaznych stosunków oraz współpracy pomiędzy państwami we wszystkich dziedzinach. Klasy szefów misji dyplomatycznych Istnieją trzy klasy szefów misji: ambasador albo odpowiadający mu nuncjusz (Stolica Apostolska); pełna nazwa: ambasador nadzwyczajny (nazwa z XVII wieku) i pełnomocny ambasador lub zwrot: Ekscelencjo; posłowie - poseł nadzwyczajny i poseł pełnomocny; kurtuazyjnie: Ekscelencjo; charge d'affaires - akredytowany przy ministrze spraw zagranicznych; od niego otrzymuje listy wprowadzające. Powyższe osoby różnią się jedynie protokołem dyplomatycznym i prawem pierwszeństwa (decyduje tutaj data wręczenia listów uwierzytelniających). Ambasador rezydujący najdłużej jest jednocześnie dziekanem korpusu dyplomatycznego (i przedstawicielem). Mianowanie i rozpoczęcie misji dyplomatycznej Uzyskiwanie tzw. agrement. W momencie, gdy w państwie dojdzie do ustalenia kandydata, wówczas MSZ występuje kanałem dyplomatycznym poufnie do państwa rezydującego i zapytuje, czy jest skłonne zaakceptować ów kandydata - owa zgoda to właśnie agrement. Następnie przygotowywane są listy uwierzytelniające (procedura ma również zastosowanie do attache). Taka osoba otrzymuje listy uwierzytelniające (pełna tytulacja głowy państwa, wyrażenie zadowolenia przyjęcia i prosi o przyjęcie przez ministra spraw zagranicznych - daje mu kopie tych listów, minister sprawdza tekst, ustala termin wizyty u głowy państwa przyjmującego, w trakcie której oryginał listów wręczany jest głowie państwa. Od momentu złożenia listów ów kandydat może występować w roli przedstawiciela państwa wysyłającego.

Początek i koniec misji dyplomatycznej

Od momentu stawienia się na granicy państwa, w którym przedstawiciel ma pełnić swe funkcje, albo jeżeli już się znajduje na jego terytorium - od momentu notyfikowania w tamtejszym MSZ.

Misja dyplomatyczne kończy się:

• z chwilą śmierci przedstawiciela;

• gdy ów osoba może uznać, iż została potraktowana w sposób niewłaściwy i może opuścić terytorium państwa przyjmującego;

• uznanie za persona non grata;

• w momencie upływu czasookresu, na który została powołana.

Zerwanie stosunków dyplomatycznych powoduje koniec misji dyplomatycznej w ogóle. Placówka dyplomatyczne może także zostać zamknięta ze względów oszczędnościowych. Natomiast zmiana głowy państwa czy ustroju nie powoduje zakończenia misji - wtedy powstają nowe listy uwierzytelniające.

Skład misji

Oprócz ambasadorów, posłów i charge d'affaires wyróżnia się następujące kategorie osób:

1. pracownicy dyplomatyczni wykonujący funkcje dyplomatyczne - osoby zajmujące następujące stanowiska:

1. radca, minister pełnomocny;

2. radca;

3. sekretarze (I, II, III);

4. attache - wojskowy, kulturalny i prasowy;

5. sekretarz archiwista

2. duża liczba osób na stanowiskach administracyjnych:

1. kanceliści;

2. sekretarki;

3. tłumacze;

4. radiotelegrafiści;

5. szyfranci;

6. kierownicy administracyjni;

7. księgowi;

3. służba misji i prywatni służący:

1. dozorca;

2. ogrodnik;

3. kucharz;

4. wartownik.

Obowiązki osób zatrudnionych w misji dyplomatycznej i obowiązki władz państwowych

Podstawowym obowiązkiem władz państwa przyjmującego jest obowiązek udzielania wszelkich ułatwień w pracy i działalności misji - wynajęcie obiektu, podłączenie linii telefonicznych, itp.

Obowiązkiem osób zatrudnionych w misji jest obowiązek lojalności w stosunku do państwa przyjmującego - stosowanie przepisów miejscowych (prawo wewnętrzne); nie mieszanie się w spory wewnętrzne państwa pobytu czy nie krytykowanie władz miejscowych.

Przywileje i immunitety

Generalnie używa się tego wyrażenie łącznie i pojęcie przywilej jest pojęciem szerszym obejmującym immunitet.

Zakres podmiotowy

Można wyróżnić dwie zasadnicze grupy:

• pracownicy dyplomatyczni oraz kurierzy dyplomatyczni - obejmuje ich pełny zakres przywilejów dyplomatycznych;

• członkowie ich rodzin (pod pewnymi warunkami - muszą pozostawać w tzw. wspólnocie majątkowej i nie mogą być obywatelami państwa przyjmującego)

• personel administracyjno-techniczny i personel służby (i ich rodziny z tym, że muszą spełniać trzy warunki: wspólnota majątkowa, nie mogą być obywatelami państwa przyjmującego i nie mogą posiadać stałego miejsca zamieszkania w państwie przyjmującym); nawet personel służby jest często rekrutowany z obywateli państwa przyjmującego.

Zakres czasowy i terytorialny

Czas - od momentu rozpoczęcia misji dyplomatycznej (lub notyfikacji w MSZ) do momentu zakończenia.

Terytorium - na całym terytorium państwa przyjmującego osoba ta korzysta z przywilejów i immunitetów, natomiast przejeżdżając przez terytorium państwa trzeciego, jeśli jest to przejazd służbowy, również korzysta w tym państwie z przywilejów; w przypadku personelu - nie powinno się utrudniać przejazdu.

Zakres przedmiotowy

Przywileje i immunitety mają charakter funkcjonalny i przysługują osobie ze względu na fakt pełnienia funkcji w danym państwie - dysponentem jest dane państwo, w imieniu którego jest delegowana.

Nietykalność osobista - oznacza, iż osoba korzystająca z tego (czyli personel dyplomatyczni i personel administracyjno-techniczny) nie może być w żaden sposób ograniczana w zakresie własnej działalności osobistej - nie może być zatrzymana i aresztowana; na państwie przyjmującym spoczywa zatem trojaki obowiązek:

1. państwo samo nie powinno naruszać nietykalności osobistej dyplomaty - ma obowiązek wydać odpowiednie instrukcje swoim organom tak, aby do naruszeń nietykalności nie doszło;

2. państwo przyjmujące ma obowiązek podjąć wszelkie niezbędne środki, aby tę nietykalność nie była naruszana w granicach jego terytorium przez obywateli i cudzoziemców przebywających na jego terytorium;

3. na państwie ciąży obowiązek spoczywa sprawnego i szybkiego ścigania takich naruszeń oraz surowego ich karania; gdyby się nie wywiązało można mu zarzucić naruszenie prawa międzynarodowego

Naruszenie nietykalności osobistej przewiduje się w następujących wypadkach:

• jeżeli zachowanie dyplomaty zagraża bezpieczeństwa, życia lub mienia innych osób - obrona konieczna;

• gdy dyplomata został schwytany na gorącym uczynku - chwilowe ograniczenie zastosowane na okres czasu jak najkrótszy, konieczny w danym momencie.

Nietykalność pomieszczeń misji dyplomatycznej

Mówi się niekiedy, iż jest to przedłużenie przywilejów i immunitetów.

Tą kwestię reguluje Konwencja z 1961 r. o stosunkach dyplomatycznych - określa ona status przywilejów i immunitetów i reguluje całokształt działania misji dyplomatycznej.

Pomieszczenia - są to budynki oraz części budynków użytkowane przez misję dyplomatyczną, łącznie z rezydencją szefa misji.

W związku z tym państwo przyjmujące powinno podjąć wszelkie niezbędne środki w celu zapobieżenia jakiegokolwiek wtargnięcia na teren misji, zakłócenia funkcjonowania takiej jednostki i uchybienia godności osób tam zatrudnionych.

Zasadą jest, iż funkcjonariusze państwa przyjmującego mogą wchodzić do pomieszczeń misji wyłącznie za zgodą szefa misji.

Urządzenia czy środki transportu misji dyplomatycznej nie podlegają jakiekolwiek egzekucji, rewizji czy zajęciu.

Archiwa misji dyplomatycznej są nietykalne niezależnie od miejsca (i czasu), w którym się znajdują.

W podobnej sytuacji znajdują się również pomieszczenia personelu dyplomatycznego i administracyjno-technicznego.

Immunitet jurysdykcyjny

Ma trojaki charakter. Pierwszy chroni dyplomatę od jurysdykcji karnej. Osoby korzystające z tego immunitetu nie podlegają orzecznictwu sądów miejscowych, ale z tzw. integralności tego immunitetu wynika, iż nie może być podjęte wobec tej osoby postępowanie sądowe, ale i także nie może być wszczynane postępowanie przygotowawcze czy występowanie w charakterze świadka. Wyłącza również właściwość organów ścigania i organów karnych.

Władze państwa przyjmującego dokumentują fakt popełnienia przestępstwa przez dyplomatę i drogą dyplomatyczną powiadamiają MSZ państwa wysyłającego i proszą o zadośćuczynienie - udzielenie satysfakcji, ubolewania czy wypłacenia odszkodowania. Gdyby państwo nie reagowało istnieje możliwość wywarcia presji - uznaje się wtedy taka osobę za niemile widzianą, bojkotuje się ją w stosunkach dyplomatycznych i informuje się o stosunku do tej osoby jako osoby prywatnej państwo wysyłające. Może nastąpić również fizyczna blokada działalności tej osoby.

Drugi wyłącza jurysdykcję cywilną. O ile w przypadku poprzedniego immunitetu nie ma żadnych wyjątków, wyjątków tyle w tym Konwencja z 1961 r. przewiduje trzy wyjątki:

• posiadanie prywatnej nieruchomości w państwie przyjmującym - podlega to w sprawach cywilnych orzecznictwu sądów miejscowych, gdyż to nie jest niezbędne w wykonywaniu swoich funkcji;

• spadkobranie - rozróżnienie czy dyplomata jest administratorem spadku czy też jest spadkobiercą w charakterze osoby prywatnej; podlega to jurysdykcji miejscowej;

• działalność zawodowa i handlowa dyplomaty - Konwencja zabrania czerpania z tego zysku (wyjątki: filantropia czy działalność kulturalna); również podlega jurysdykcji miejscowej.

Trzeci jest immunitetem od jurysdykcji administracyjnej - dyplomaci nie podlegają orzecznictwu sądów administracyjnych, ale i także i policyjnych.

Swoboda poruszania się, komunikowania i nietykalność korespondencji

Osoby zatrudnione w misji dyplomatycznej korzystają ze swobody poruszania się po całym terytorium państwa przyjmującego (wyjątek - zakaz wstępu na tereny strzeżone). Mają rowie prawo do swobodnego komunikowania się oraz do korespondencji kodowanej. Na używanie radiostacji w misji dyplomatycznej wymagana jest zgoda państwa przyjmującego. Wszystkie misje korzystają z kurierów dyplomatycznych - są to osoby wyposażone w paszporty dyplomatyczne i list kurierski (z zawartymi funkcjami) wraz z wyszczególnieniem przesyłek. Najczęściej kurierzy dobierają się parami, są zwolnione od obowiązku meldunkowego, itp.

Zwolnienia od podatku, cła i kontroli celnej

Zwolnienie obejmuje wszelkie podatki: osobiste, rzeczowe oraz wszystkie podatki pośrednie (wliczone w cenę). Podczas kontroli celnej bagaż osobisty jest zwolniony z ów kontroli, chyba że istnieje podejrzenie popełniania przestępstwa. Zwolnione są również od podatku wszelkie przedmioty wwożone do użytku wewnętrznego misji.

Urzędy konsularne

Różnica pomiędzy urzędem konsularnym a misją dyplomatyczną

Misja dyplomatyczna (dyplomaci akredytowani są przez głowę państwa) ma spełniać funkcje i zadania o charakterze ogólnym, kompetencje nie są ograniczone - może teoretycznie zajmować się wszystkimi sprawami. Urząd konsularny ma zawężone kompetencje, określone do pewnych płaszczyzn. Kierownik urzędu konsularnego kontaktuje się z ministrem spraw zagranicznych lub z władzami lokalnymi.

Misja dyplomatyczna może pełnić role urzędu konsularnego, a urząd konsularny funkcjonuje wtedy, gdy liczba cudzoziemców jest znaczna w państwie przyjmującym.

Podstawa prawna funkcjonowania urzędów konsularnych to Konwencja z 1963 r. o stosunkach konsularnych. Powszechnie są zawierane dwustronne umowy konsularne.

Zadania urzędu konsularnego

Zadania są następujące:

• ochrona interesów państwa wysyłającego i ochrona obywateli w państwie przyjmującym;

• rozwijanie współpracy w dziedzinach: handlu, kultury i nauki;

• zbieranie, przy pomocy legalnych środków prawa wewnętrznego, informacji o rozwoju wydarzeń gospodarczych, kulturalnych i naukowych w państwie przyjmującym;

• reprezentowanie podmiotów albo zagwarantowanie właściwej reprezentacji własnych obywateli i osób prawnych (związanych z państwem przyjmującym) przed sądami i organami państwa przyjmującego;

• możliwość pełnienia funkcji notariusz albo urzędnika stanu cywilnego;

• prawo kontroli w stosunku do samolotów, statków noszących banderę państwa wysyłającego;

• wydawanie dokumentów podróży własnym obywatelom i wydawanie wiz obywatelom państw obcych;

• może pełnić wszelkie inne zadania zlecone mu przez władze własnego państwa, o ile zadania te nie są sprzeczne z prawem państwa pobytu.

Przywileje i immunitety pracowników urzędów konsularnych

O ile w przypadku dyplomatów, którzy są wyłączeni spod jurysdykcji, o tyle w tym przypadku można powiedzieć, iż są wyłączeni w odniesieniu jedynie do czynności służbowych, stąd też nie podlegają jurysdykcji miejscowej.

Skład urzędu konsularnego

Ogół osób zatrudnionych w urzędzie konsularnym można podzielić na trzy grupy:

1. urzędnicy konsularni - Konsul Generalny, Wicekonsul, Konsul, Agent konsularny, czasem attache konsularny;

2. personel administracyjno-techniczny;

3. personel służby.

Rozpoczęcie funkcjonowania urzędu konsularnego

Porównując do misji dyplomatycznej, zamiast listów uwierzytelniających stosuje się tutaj listy komisyjne, minister spraw zagranicznych (też głowa państwa) - zależy to od prawa wewnętrznego państwa przyjmującego. Zgoda państwa przyjmującego wyrażana jest poprzez tzw. exequator (które w przeciwieństwie do agrement można cofnąć) i gdy je otrzyma może pełnić swoje funkcje. Pierwszeństwo w danej klasie, przewodnictwo urzędowi konsularnemu czy zakończenie funkcjonowania urzędu jest identycznie jak w misji dyplomatycznej.

Stosunki dyplomatyczne nie muszą się pokrywać ze stosunkami konsularnymi.

Nietykalność osobista

W tekście Konwencji wiedeńskiej z 1963 r. znajdujemy zapis, iż osoby pełniące funkcje konsularne powinny być traktowane z należytym szacunkiem.

Możliwe jest aresztowanie urzędnika konsularnego w przypadku popełnienia tzw. ciężkiego przestępstwa i pod warunkiem uzyskania zgody sądu (nakazu).

Nietykalność pomieszczeń

W tym przypadku tą kwestię potraktowano zawężająco niż w przypadku pomieszczeń misji dyplomatycznej. Stąd też definicja brzmi, iż pomieszczenia to budynki i części budynków wykorzystywane wyłącznie dla celów konsularnych - bez rezydencji szefa urzędu. Do pomieszczeń urzędu można wchodzić nie tylko za zgodą kierownika urzędu konsularnego, ale w także w sytuacjach nagłych można przyjąć istnienie domniemania takiej zgody (np. pożar).

Zwolnienia od podatków, ceł i kontroli celnej - podobnie jak w przypadku misji dyplomatycznej.

Organizacje międzynarodowe

Definicja

Organizacje międzynarodowe dzielą się na rządowe, których uczestnikami są państwa oraz na pozarządowe, w których uczestniczą osoby fizyczne, prawne lub ich związki.

Organizacja międzynarodowa jest to stała forma współpracy państw, której podstawę stanowi umowa międzynarodowa określająca cele i formy tej współpracy oraz ustanawiająca organy kompetentne do realizacji tych celów.

Rozwój organizacji międzynarodowych przypada na druga połowę XIX wieku, a w wieku XX przypada ich rozkwit. W końcu XIX wieku ulega zacieśnieniu i intensyfikacji współpraca między państwami. O ile wcześniej wystarczyło zwołać konferencję, to w momencie intensyfikacji państwo potrzebuje stałego organu do koordynacji tej współpracy.

Klasyfikacja organizacji

Ze względu na zakres podmiotowy

Ze względu na członkostwo organizacje dzielimy na:

• uniwersalne - obejmuje swoim działaniem wszystkie państwa świata;

• regionalne - z założenia chcę ograniczyć swoje działania do pewnej grupy państw (np. Ameryka Łacińska), bądź do państw, które łączy wspólna kultura lub religia.

Ze względu na zakres przedmiotowy

Organizacje międzynarodowe dzielimy ze względu na cele na:

• cele określone bardzo szeroko - nie zawęża swoich celów;

• wyspecjalizowane, funkcjonalne.

Ze względu na stopień władzy w stosunku do członków

Ze względu na ograniczenia wykonywania praw suwerennych organizacje międzynarodowe dzielimy na:

• o charakterze koordynacyjnym - są to organizacje klasyczne, które stanowią forum uzgadniana stanowisk państw, nie mogą narzucać swojego stanowiska wbrew woli państw, wypracowuje się kompromis;

• w których państwa w statucie przekazały kompetencje na rzecz danej organizacji, zrezygnowały z pewnych atrybutów własnej suwerenności; współpraca idzie tak daleko, iż uchwały tej organizacji wiążą wszystkie państwa - np. Wspólnoty Zachodnioeuropejskie.

Sklasyfikowanie funkcji organizacji międzynarodowych

Według prof. Morawieckiego wszystkie organizacje międzynarodowe mogą pełnić trzy podstawowe funkcje:

1. funkcja regulacyjna - polega ona na tym, iż dana organizacja ustala pewne zasady postępowania państw, stanowiska; mogą mieć one charakter prawny, moralny czy techniczny;

2. funkcja kontrolna - polega na kontrolowaniu, sprawdzaniu zgodności postępowania państw członkowskich z tymi wypracowanymi przez organizację standardami;

3. funkcja operacyjna - świadczenie przez daną organizację pewnego rodzaju usług na rzecz państw czy osób czy wreszcie innych organizacji, zgodnie ze swoimi celami statutowymi - np. UNHCR.

Dochodzą jeszcze takie funkcje, jak:

4. funkcje wzajemne, sądowe

Struktura organizacji międzynarodowych

Ogólnie organy organizacji międzynarodowych dzielą się na:

• plenarne;

• wykonawcze;

• o charakterze administracyjnym - prowadzi obsługę organizacji.

Organizacja Narodów Zjednoczonych

Struktura i zadania

Powstała ona w 1945 roku, natomiast zapowiedź jej powstania była już realna podczas II wojny światowej. Statutem ONZ jest Karta Narodów Zjednoczonych z 26 czerwca 1945 roku, która weszła w życie trzy miesiące później.

Członkostwo

Członkami pierwotnymi nazywamy te państwa, które w 1945 roku uczestniczyły w konferencji w San Francisco (50 państw); Polska jako 51 państwo też uczestniczyła w tej konferencji.

Członkowie zwykli - jest ich około 186.

Charakter członkostwa uległ radykalnej zmianie od początku istnienia ONZ.

Zgodnie z KNZ członkiem ONZ może zostać każde państwo:

1. miłujące pokój;

2. które przyjmie warunki sformułowane w Karcie;

3. zdolne i zdecydowane wywiązać się z obowiązków zawartych w Karcie.

Decyzje podejmują pozostali członkowie poprzez głosowanie, tryb:

• dwie uchwały:

• uchwała Rady Bezpieczeństwa ONZ podjęta w odpowiednim trybie;

• uchwała Zgromadzenia Ogólnego - decyduje na wniosek Rady Bezpieczeństwa.

ONZ można opuścić w dwojaki sposób:

1. można z niej wystąpić - Karta milczy na ten temat (np. Indonezja: zerwanie kontaktów i współpracy, 1965);

2. wykluczenie - tylko wtedy, kiedy uporczywie łamie postanowienia Karty NZ;

3. zawieszenie w prawach członka - można państwo, co do którego Rada Bezpieczeństwa podjęła środki zapobiegawcze lub przymusowe zawiesić; zawieszenie obejmuje: zawieszenie w prawie głosowania w Zgromadzeniu Ogólnym; zawieszenie może nastąpić również gdy jakiś członek nie opłaca składek członkowskich i zaległości z tego tytułu przekraczają dwuletnią składkę.

Cele ONZ

Cele są następujące:

• utrzymywanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa;

• rozwijanie przyjaznych stosunków miedzy państwami we wszystkich dziedzinach;

• popieranie współpracy międzynarodowej - współpracy gospodarczej, humanitarnej, kulturalnej, społecznej czy przestrzegania praw człowieka.

ONZ ma stanowić forum współpracy w tym zakresie, gdzie państwa będą dyskutowały nad formami realizacji tych celów.

Zasady ONZ

Członkowie ONZ przestrzegają następujących zasad:

• suwerennej równości;

• wykonywanie (umów) w dobrej wierze;

• zakaz użycia siły;

• zasada bezpieczeństwa zbiorowego: państwa mają obowiązek popierać wszelkie akcje podjęte przez tą organizację i nie powinny udzielać pomocy w stosunku do tych państw, wobec których ONZ prowadzi akcję.

Możliwość zmian statutu ONZ

Karta NZ przewiduje możliwość zmian w dwóch przypadkach:

1. można dokonać zmian niewielkich (kosmetycznych - większością członków Rady Bezpieczeństwa); te zmiany wymagają głosów pozytywnych 2/3 wszystkich członków ONZ i aby wejść w życie muszą zostać ratyfikowane przez 2/3 składu ONZ + przez wszystkich członków stałych;

2. można przeprowadzić generalną rewizję Karty - należy wówczas zwołać konferencję dotyczącą zmian w Karcie przy podobnej procedurze.

Organy ONZ

Zgromadzenie Ogólne

Jest organem plenarnym, czyli jest miejscem posiedzeń przedstawicieli państw członkowskich. Ma ono najszersze kompetencje - może zajmować się wszystkimi zagadnieniami i sprawami wchodzącymi w zakres Karty. Może zajmować się również wszelkimi sprawami wiążącymi się z jakimkolwiek innym organem - czyli jest organem najważniejszym. Pewne ograniczenia dotyczą utrzymywania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa - tutaj wyłączność ma Rada Bezpieczeństwa.

Zgromadzenie Ogólne może zajmować się ogólnymi sprawami, ale gdyby zaszła możliwość podjęcia akcji, to wówczas musi przekazać daną sprawę Radzie Bezpieczeństwa - Zgromadzenie nie może zajmować się konkretną sprawą, jeżeli już Rada Bezpieczeństwa się nią zajęła.

Kompetencje ogólne Zgromadzenia Ogólnego:

• w zakresie udzielania zaleceń państwom w zakresie rozbrojenia i redukcji zbrojeń;

• sprawy członkowskie - wykluczenie lub zawieszenie w prawach członka;

• prowadzenie badań i postępowy rozwój prawa międzynarodowego i jego kodyfikacja;

• rozpatruje sprawozdania innych organów;

• uchwala budżet po jego analizie;

Głosowanie na forum Zgromadzenia jest dość skomplikowane w zależności od sprawy. Dlatego rozróżnia się cztery tryby głosowania:

1. we wszystkich sprawach członkowskich - obowiązuje zasada 2/3 obecnych i głosujących - nie liczy się państwa wstrzymując od głosu;

2. bezwzględna większość głosów - przy wyborze sędziów MTS;

3. wszystkie pozostałe sprawy - bezwzględna większość obecnych i głosujących;

4. zwykła większość głosów - przy klasyfikowaniu do danej kategorii: czy ważne czy zwykłe.

Uchwały Zgromadzenia Ogólnego nie mają charakteru wiążącego, poza wewnętrznym.

Rada Bezpieczeństwa

Realizuje ona jedną z podstawowych funkcji ONZ, czyli utrzymywanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa. Składa się ona z 15 członków: 10 niestałych z możliwością reelekcji i 5 stałych (USA, Francja, Chiny, Wielka Brytania i Rosja).

Podczas głosowania przyjęto, iż w sprawach nietypowych wymagana jest większość 9 członków Rady, ale wliczając w to wszystkich stałych członków. Prawo weta, czyli możliwość blokowania głosowania wbrew woli wielkiego mocarstwa, skutecznie uniemożliwia przyjęcie nowej uchwały, np. nowego członka. Sprawy dotyczące międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa - 9 członków + stali członkowie.

Rada Gospodarczo-Społeczna

Liczy 54 członków: rotacja 18 na okres 3-letni. Zajmuje się sprawami gospodarczymi, społecznymi, humanitarnymi, kulturalnymi, ochrony zdrowia i przestrzegania praw człowieka. Rada może zainicjować działania w tej sferze: inicjatywa prawodawcza - projekty, konferencje, może kierować zalecenia do Zgromadzenia i poszczególnych państw. Rada jest organem koordynacyjnym działalności całej ONZ z innymi organizacjami rządowymi i pozarządowymi:

• z rządowymi - umowy (zatwierdza Zgromadzenie) w oparciu o nie przedstawiciel uczestniczy w zebraniach Rady bez prawa głosu;

• z pozarządowymi - podobnie.

Głosowanie w Radzie - zwykłą większością głosów.

Rada Powiernicza

Jest to organ powołany, gdy istniały jeszcze kolonie. Celem Rady, w której zasiadali przedstawiciele państw zarządzających koloniami i państwa ich nie posiadające, było doprowadzenie obszarów, którymi te państwa zarządzały, do samodzielności i suwerenności. Teraz Rada przestała funkcjonować.

Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości

Organ sądowy rozpatrujący spory między państwami. Siedziba w Hadze. Skład 15 sędziów wybieranych przez Radę Bezpieczeństwa.

Sekretariat ONZ

Sekretarz i personel generalny jest mianowany według klucza geograficznego (art. 100 ust. 1 Karty NZ). Zatrudnionych w siedzibie ONZ jest około 8700 osób. Pełni on funkcje administracyjne - obsługuje machinę ONZ.

Międzynarodowa ochrona praw człowieka

Definicja praw człowieka

Według definicji prawa człowieka są to prawa przysługujące każdej jednostce ludzkiej z tej tylko racji, iż jest człowiekiem. Są to prawa wrodzone, naturalne, niezbywalne i państwo nie jest dysponentem tych praw - prawa te są atrybutem człowieczeństwa.

Gwarantem przestrzegania tych praw jest państwo. Środki międzynarodowe mają natomiast charakter subsydiarny - wkraczają, gdy państwo nie sprawdza się w swojej roli.

Nie ma karty podstawowych praw człowieka - być może ze względu na ograniczenie czasowe. Namiastkę tego widać w Karcie NZ, w art. 1 ust. 3. Dlaczego ONZ? Wynika to z jej podstawowego celu, jakim jest utrzymywanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa i przykłada się do tego dużą rolę, jak również do tragedii jednostek wobec konfliktów militarnych.

W 1946 roku powstała Komisja Praw Człowieka przy ONZ mająca na celu przygotowanie propozycji dotyczących prawodawstwa w sferze praw człowieka.

Powszechna Deklaracja Praw Człowieka

Jest to podstawowy pakt praw człowieka przyjęty przez ONZ 10 grudnia 1948. Ma ona formę uroczystej uchwały Zgromadzenia Ogólnego - stąd też nazwa. W 30 artykułach wyliczono najważniejsze prawa człowieka, których przestrzeganie stanowi gwarancję pokoju na świecie.

Szczególnie ważne jest określenie pewnych obowiązków jednostki w stosunku do społeczności, w której ona żyje, ale i w stosunku do innych ludzi.

Granicami praw człowieka są prawa innych osób.

Deklaracja nie jest aktem prawnie wiążącym: jest to rezolucja, uchwała, nie jest umową międzynarodową i w związku z tym Komisja Praw Człowieka jak i inne organy przygotowały szereg projektów umów międzynarodowych i one nakładały na państwa obowiązki. Oto niektóre z nich:

• Konwencja z 1948 r. w sprawie zwalczania zbrodni ludobójstwa;

• Konwencja z 1951 r. o statusie uchodźcy;

• Konwencja z 1954 r. o statusie bezpaństwowców;

• Umowa o prawach kobiet;

• Umowa z 1956 r. dotycząca niewolnictwa oraz instytucji i praktyk zbliżonych do niewolnictwa;

• Umowa z 1984 r. przeciw torturom i innemu nieludzkiemu traktowaniu;

• Umowa z 1968 r. o nieprzedawnianiu zbrodni wojennych i zbrodni przeciw ludzkości;

normy o charakterze dwustronnym

normy regulujące stosunki pomiędzy bardziej licznymi państwami; wielostronne

normy bezwzględnie obowiązujące ius cogens

z Konwencji

z samej umowy

Chodzi o sytuację:

• spełnienia się warunku rozwiązującego, od czego uzależnia się rozwiązanie umowy;

• upływ czasookresu;

• w umowach dwustronnych - wypowiedzenie umowy przez stronę;

• oraz wygaśnięcie w każdym czasie za zgodą stron

• wykonanie, zrealizowanie umowy - podstawowa przyczyna;

• wszystkie strony umowy zawierają drugą, regulującą ten sam przedmiot - wcześniejsza umowa wygasa;

• istotne naruszenie postanowień umowy (dwustronnej);

• utrata podmiotowości prawnej przez jedną ze stron;

• trwała niemożność wykonywania umowy, jeśli jest to spowodowane zniszczeniem lub zaginieniem przedmiotu niezbędnego do realizacji umowy

Ambasador - jest to uczciwy człowiek, wysyłany za granicę, aby kłamać dla dobra swego kraju

---