10) Samodzielny publiczny zakład opieki zdrowotnej

Samodzielny publiczny zakład opieki zdrowotnej (SPZOZ) jest to jednostka organizacyjna, utworzona przez jeden z poniższych podmiotów:

• ministra lub centralny organ administracji rządowej,

• wojewodę,

• jednostkę samorządu terytorialnego,

• państwową uczelnię medyczną lub państwową uczelnię prowadzącą działalność dydaktyczną i badawczą w dziedzinie nauk medycznych.

SPZOZ jak każdy zakład opieki zdrowotnej prowadzi działalność polegającą na udzielaniu świadczeń zdrowotnych. Od swoich niepublicznych odpowiedników odróżnia się tym, że stanowi w 100% własność publiczną, bez możliwości prawnej udziału podmiotów prywatnych oraz specyficznym systemem zarządzania i wewnętrznego ustroju niespotykanym w innych sektorach gospodarki. Charakteryzuje go między innymi brak możliwości upadłości i brak odpowiedzialności finansowej dyrektora za długi przekraczające majątek firmy co powoduje brak bieżącej motywacji wśród osób zarządzających do racjonalizowania kosztów działania i profilu SPZOZ^[1].

Samodzielny publiczny zakład opieki zdrowotnej posiada osobowość prawną, samodzielność działania, źródło utrzymania czerpie głównie ze środków przekazywanych przezNarodowy Fundusz Zdrowia w zamian za świadczenia zdrowotne udzielone osobom ubezpieczonym w Funduszu. Zakład może również udzielać świadczeń zdrowotnych poza systemem powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego (odpłatnie), ale tylko osobom nie ubezpieczonym w NFZ, zaś od osób ubezpieczonych może pobierać opłaty tylko za świadczenia zdrowotne określone w obowiązujących przepisach jako świadczenia nie finansowane ze środków publicznych (np. operacje zmiany płci, implanty stomatologiczne). Działalność SPZOZ regulują przepisy ustawy o działalności leczniczej z dnia 15 kwietnia 2011 roku (Dz. U. z 2011 r. Nr 112, poz. 654), a wcześniej (do 30 kwietnia 2011 r.) ustawa ozakładach opieki zdrowotnej (Dz. U. z 1991 r. Nr 91, poz. 408).

11)UCZELNIE PUBLICZNE   „Chcesz skończyć dobre studia - wybierz uczelnie publiczną” - taką radę otrzymują często młodzi ludzie, którzy decydują się kontynuować swoją edukację na szczeblu wyższym. Ile jest w tym prawdy?   Przede wszystkim za większością uczelni publicznych stoi tradycja - często w postaci kilkudziesięcioletniej (zdarza się że i liczona w setkach lat) historii, najwybitniejszych naukowców i olbrzymiego zaplecza infrastrukturalnego. To ostatnie często związane jest też z nowoczesnością - wiele publicznych uczelni, obok wielu budynków starych, często wręcz zabytkowych, posiada już i ciągle rozbudowuje nowoczesne kampusy. Pełno w nich multimediów, najświeższych nowinek technologicznych, co tylko podnosi komfort studiowania i daje coraz większe możliwości studentom.   Studia na uczelni państwowej to także, co zostało już powyżej zauważone, najlepsza kadra naukowa. Praktycznie każdy z naukowców, któremu zależy na nieustannym rozwoju i poszerzaniu dorobku naukowego, jest związany z jakąś uczelnią publiczną. I to właśnie na niej przeprowadza najważniejsze badania, publikuje artykuły naukowe, organizuje bądź bierze udział w konferencjach, czy też w końcu osiąga kolejne stopnie naukowe. W ramach swojej pracy dydaktycznej prowadzi również nieustannie zajęcia ze studentami i doktorantami.  Obecność najlepszej kadry zwykle jest synonimem najwyższego poziomu. Oczywiście poziom ten jest bardzo zróżnicowany. Ale też można zauważyć pewną, dość oczywistą prawidłowość: im uczelnia ma lepszych naukowców, tym jej poziom jest wyższy i cieszy się większym zainteresowaniem ze strony studentów.  Inną zaletą studiów na uczelni publicznej jest to, że, przynajmniej w zakresie studiów stacjonarnych, są to z reguły studia bezpłatne. Oprócz tego uczelnie posiadają dość rozbudowany system socjalny, z którego korzystać mogą tak studenci dzienni, jak i zaoczni.  Korzystnie na uczelnie finansowane przez państwo wpłynęły również ostatnie zmiany w systemie, a także niż demograficzny i popyt na studia. Mniejsza liczba chętnych oraz coraz większa liczba uczelni w końcu doprowadziły do realnej konkurencji na polskim rynku edukacyjnym. Dotknęło to również uczelnie publiczne, które również muszą bardziej zadbać o studentów.  Choć już od ponad dwudziestu lat żyjemy w wolnym kraju i bardzo wiele w polskiej edukacji w tym czasie się zmieniło, to jednak ciągle najlepsze wykształcenie w kraju oferują uczelnie publiczne.

12) Polska Akademia Nauk i tworzone przez nią jednostki organizacyjne;

Polska Akademia Nauk (PAN) - państwowa instytucja naukowa będąca z jednej strony placówką skupiającą najwybitniejszych polskich uczonych, na wzór Francuskiej Akademii Nauk, a z drugiej - siecią wspólnie zarządzanych państwowych instytutów naukowych, których celem jest prowadzenie badań naukowych o możliwie najwyższym poziomie naukowym.

Historia PAN

Powstanie Polskiej Akademii Nauk było wynikiem postanowień zorganizowanego przez komunistyczne władze I Kongresu Polskiej Nauki (29.06-2.07.1951) i połączone było z likwidacją Polskiej Akademii Umiejętności oraz Towarzystwa Naukowego Warszawskiego^[1]. PAN została powołana ustawą o Polskiej Akademii Nauk z 30 października 1951^[2], a jej celem politycznym była kontrola środowiska naukowego^[3]. Początkowo była tylko korporacją uczonych, jednak w 1960 roku została przekształcona w rządową instytucję centralną, sprawującą ogólną pieczę nad nauką w Polsce i zarządzającą siecią instytutów. W 1990 roku PAN straciła status instytucji rządowej, stając się ponownie zarówno korporacją uczonych, jak i siecią instytutów. Funkcję sprawowania kontroli nad nauką na poziomie rządu przejął Komitet Badań Naukowych.

Władze PAN

prof. Michał Kleiber - prezes
prof. Marek Chmielewski - wiceprezes
prof. Ryszard Górecki - wiceprezes
prof. Andrzej Górski - wiceprezes
prof. Mirosława Marody - wiceprezes

Prezesi PAN

1. Jan Bohdan Dembowski (1952-1956)

2. Tadeusz Kotarbiński (1957-1962)

3. Janusz Groszkowski (1962-1971)

4. Włodzimierz Trzebiatowski (1971-1977)

5. Witold Nowacki (1977-1980)

6. Aleksander Gieysztor (1980-1983)

7. Jan Karol Kostrzewski (1984-1990)

8. Aleksander Gieysztor (1990-31 grudnia 1992)

9. Leszek Kuźnicki (1 stycznia 1993 - 31 grudnia 1998)

10. Mirosław Mossakowski (1 stycznia 1999 - 26 grudnia 2001)

11. p.o. prezesa Jerzy Kołodziejczak (16 stycznia 2002 - 31 marca 2003)

12. Andrzej Legocki (1 kwietnia 2003 - 31 grudnia 2006)

13. Michał Kleiber (od 1 stycznia 2007)

PAN jako instytucja skupiająca uczonych

PAN skupia w swoim składzie najwybitniejszych polskich uczonych, którzy noszą tytuły członków rzeczywistych. Ich liczba jest ograniczona do 350. Istnieją także członkowie korespondenci.

Członkostwo w korporacji jest dożywotnie. Prawo zgłaszania kandydatów na członków korespondentów mają członkowie rzeczywiści oraz rady naukowe uczelni wyższych i instytutów PAN. Członkowie rzeczywiści są, w miarę zwalniania miejsc, wybierani spośród członków korespondentów przez wszystkich członków rzeczywistych.

Członkami rzeczywistymi i korespondentami PAN są nie tylko polscy uczeni, ale także liczna grupa uczonych zagranicznych (ok. 30% składu).

Członkowie rzeczywiści i krajowi członkowie korespondenci tworzą zgromadzenie ogólne PAN, które wybiera prezesa, prezydium, szefów wydziałów tematycznych, komitetów normalizacyjno-nazewniczych oraz akceptuje przewodniczących oddziałów terenowych.

PAN jako sieć instytutów

Polska Akademia Nauk to także sieć kilkudziesięciu instytutów naukowych. Instytuty te podlegają formalnie szefom wydziałów tematycznych PAN-u i są finansowane bezpośrednio przez Komitet Badań Naukowych. Instytuty zatrudniają ok. 2000 pracowników naukowych, a ich koszty utrzymania stanowią ok. 1/3 kosztów budżetu państwa na badania (0,5%). Instytuty nie kształcą studentów na poziomie podstawowym, ale prowadzą studia doktoranckie - większość z nich ma prawo nadawania stopnia doktora i doktora habilitowanego.

Głównym zadaniem instytutów jest prowadzenie badań podstawowych na najwyższym poziomie światowym. Wiele placówek PAN-u wykonuje zadania naukowe dające wymierne korzyści.

13) państwowe i samorządowe instytucje kultury oraz państwowe instytucje filmowe;

Instytucja kultury - zakład o charakterze publicznym zajmujący się upowszechnianiem kultury, może być zarówno państwowy jak i samorządowy. Przybiera różne formy organizacji, np. teatr, kino, instytucja filmowa, muzeum, biblioteka, opera, operetka, filharmonia, orkiestra, dom kultury, ognisko artystyczne, galeria sztuki, ośrodek badań i dokumentacji.

Działalnoś kulturalna polega na tworzeniu upowszechnianiu i ochronie kultury . Mecenat nad działalnością kulturalną sprawuje panstwo oraz jednostki samorządu terytorialnego w zakresie ich właściwości.Mecenat polega na wspieraniu i promocji twórczości , edukacji i oświaty kulturalnej , działań i inicjatyw oraz opieki nad zabytkami . Ustawa wymienia przykładowe formy organizacyjne działalności kulturalnej takie jak : teatry , opery , operetki , filharmonie, orkiestry, instytucje filmowe, kina, muzea, biblioteki, domy kultury, ogniska artystyczne, galerie sztuki, czy osrodki badań i dokumentacji w różnych dziedzinach kultury. Działalnośc kulturalna może być prowadzona przez osoby prawne , osoby fizyczne oraz przez jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej , które mogą dobiegac się o dotacjie na realizacjie zadan panstwa lub samorządu terytorialnego w dziedzinie kultury. Jeżeli organizatorem działalności kulturalnej jest panstwo lub samorząd terytorialny to tworza one instytucjie kultury dla których prowadzenie takiej działalności jest podstawowym celem statutowym.W zależności od tego kto jest organizatorem , wyróżniamy państwowe oraz samorządowe instytucje kultury. Instytucjie kultury mogą być tworzone przez ministrów , kierowników urzedów centralnych oraz jednostki samorządu terytorialnego. Dla jednostek samorządu terytorialnego prowadzenie takiej działalności jest zadaniem własnym o charakterze obligatoryjnym.

Instytucje kultury działają na podstawie aktu o ich utworzeniu statutu nadanego przez organizatora oraz regulaminu organizacyjnego. Dzieki wpisowi do rejestru prowadzonego przez organizatora instytucja kultury uzyskuje osobowość prawna. Instytucja kultury zarządza i reprezentuje ja na zewnatrz dyrektor powoływany przez organizatora.Do obowiązków organizatora należy zapewnienie instytucji srodków niezbędnych nie tylko do rozpoczęcia ale także prowadzenia działalności kulturalnej , jak również na utrzymanie obiektu w którym ta działalnośc jest prowadzona. Grunty związane z działalnością instytucji pozostaja w jej wieczystym użytkowaniu , a położone na nich budynki , inne urządzenia i lokale stanowia jej własność.

Instytucja kultury jest wyodrębnioną jednostką organizacyjna posiadająca osobowość prawną oraz własny majątek , co stanowi podstawe wykonywania jej zadan. Wartośc majatku instytucji kultury odzwierciedla fundusz tej instytucji, który odpowiada wartości wydzielonego instytucji i nabytego mienia. Wielkosc tego funduszu ulega zmianom będącym skutkiem zwiekszenia się lub zmniejszenia wartości majatku instytucji. Instytucjia kultury gospodaruje samodzielnie przydzielona i nabyta częścią mienia oraz prowadzi samodzielna gospodarke finansowa w ramach posiadanych srodków , pokrywając koszty bieżącej działalności i zobowiązania z uzyskanych przychodów i kierując się przy tym zasadami efektywnego ich wykorzystania . Podstawa gospodarki finansowej instytucji jest plan rzeczowo - finansowy zwany planem działalności instytucji podlegającym zatwierdzeniu przez dyrektora. Zawiera on plan usług , przychodów i kosztów, remontów, i konserwacji środków trwałych oraz plan inwestycji , a w przypadku państwowej instytucji kultury dla ktorej organizatorem jest minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, także plan dofinansowania dla podmiotów prowadzacych działalnośc kulturalną.

14) inne państwowe lub samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań publicznych, z wyłączeniem przedsiębiorstw, instytutów badawczych, banków i spółek prawa handlowego.

Podmiotami takimi sa miedzy innymi : Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska I Gospodarki Wodnej będący państwowa osobą prawną oraz wojewódzkie fundusze ochrony srodowiska i gospodarki wodnej, bedące samorządowymi osobami prawnymi . Wyłaczenie zawarte w Art. 9 pkt 14 dotyczace przedsiębiorstw , instytutów badawczych, banków i spółek prawa handlowegojest niezwykle istotne , albowiem powoduje one , ze cały szereg różnego rodzaju podmiotów nie jest obiety przepisami ustawy o partnerstwie publiczno-prawnym i nie mogą by one podmiotem publicznym w rozumieniu jej przepisów. To wyłączenie jest szczególnie istotne w zakresie przedsiębiorstw i spółek prawa handlowego , których udziałowcami , względnie organami założycielskimi sa jednostki samorządu terytorialnego , względnie Skarb Państwa , albowiem powoduje ze caly segment tego typu podmiotów nie może stosowac ustaw w charakterze podmiotu publicznego. Wyłączenie to jest ograniczone poprzez fakt ze wyzej wymienione podmioty tj. przede wszystkim spółki prawa handlowego i przedsiębiorstwa - mogą być zobowiązane do stosowania ustawy , jeżeli możliwe będzie ich zakwalifikowanie jako osoby prawnej utworzonej w szczególnym celu zaspokajania potrzeb o charakterze powszechnym nie majacym charakteru przemysłowego ani handlowego.

Finanse publiczne - obejmują procesy związane z gromadzeniem, podziałem i wydatkowaniem finansowych środków publicznych, w oparciu o regulacje prawne oraz finansowaniem deficytu budżetowego i obsługą długu publicznego. Podmiotowo finanse publiczne oznaczają instytucjonalne ramy w których dokonują się powyższe procesy.

Funkcje finansów publicznych

• alokacyjna (państwo dysponując zasobami pieniężnymi w formie budżetu może przemieszczać środki finansowe na zadania, które ma obowiązek spełniać, albo też na dziedziny wymagające dofinansowania lub też na dziedziny, które ze swojej istoty nie przynoszą zysku a ich prowadzenie jest konieczne dla istnienia państwa i zbiorowych potrzeb obywateli)

• redystrybucyjna (tzw. wtórny podział PKB; w każdym współczesnym społeczeństwie istnieją potrzeby zbiorowe, które państwo powinno zaspokajać, co rodzi potrzebę stosowania mechanizmu podzielenia środków uzyskanych w sferze produkcyjnej do sfery nieprodukcyjnej; funkcja ta jest podstawą funkcji finansów publicznych)

• kontrolna (redystrybucja PKB dokonywana poprzez obieg pieniężny pozwala poprzez ściśle określone reguły ewidencjonowania wszystkich zjawisk finansowych poprzez jednostki sektora publicznego na wyciąganie wniosków o stanie gospodarki państwa i przeciwdziałanie nadużyciom mogących powstać w gospodarowaniu finansami publicznymi; umożliwia także kontrole prowadzenia tejże gospodarki)

• stabilizacyjna (spełnianie przez finanse publiczne ww. 3 funkcji powoduje materializowanie się funkcji 4; polega ona na tym, że prawidłowe alokowanie środków, ich redystrybucja oraz wnikliwa kontrola umożliwia wypełnianie przez państwo celu nadrzędnego tzw. stabilizacji gospodarczej- zmniejszanie bezrobocia, regulowanie popytu publicznego, rozwój harmonijny równomierny; mechanizm tej funkcji polega na tym, że państwo poprzez dobór odpowiednich źródeł swoich dochodów oraz ustalenie kierunków ich wydatkowania może zachęcać lub zniechęcać podmioty do aktywności gospodarczej)

Finanse publiczne w Polsce

Definicja ustawowa

Zgodnie z art. 3 ustawy o finansach publicznych^[1]:

finanse publiczne obejmują procesy związane z gromadzeniem środków publicznych oraz ich rozdysponowaniem, a w szczególności: 1) gromadzenie dochodów i przychodów publicznych; 2) wydatkowanie środków publicznych; 3) finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu państwa; 4) zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne; 5) zarządzanie środkami publicznymi; 6) zarządzanie długiem publicznym; 7) rozliczenia z budżetem Unii Europejskiej.

Podmioty tworzące sektor finansów publicznych

1. Organy władzy publicznej, Organy administracji rządowej, Organy kontroli państwowej i ochrony prawa, Sądy i trybunały,

2. Jednostki samorządu terytorialnego (gminy, powiaty, samorząd województwa) oraz ich związki

3. Jednostki budżetowe,

4. Samorządowe zakłady budżetowe

5. Agencje wykonawcze

6. Instytucje gospodarki budżetowej

7. Państwowe fundusze celowe

8. Zakład Ubezpieczeń Społecznych i zarządzane przez niego fundusze oraz KRUS i fundusze zarządzane przez Prezesa KRUS

9. Narodowy Fundusz Zdrowia

10. Samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej (SPZOZ)

11. Uczelnie publiczne

12. Polska Akademia Nauk i tworzone przez nią jednostki organizacyjne

13. Państwowe i samorządowe instytucje kultury oraz państwowe instytucje filmowe

14. inne państwowe lub samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań publicznych, z wyłączeniem przedsiębiorstw, jednostek badawczo-rozwojowych, banków i spółek prawa handlowego.

---