Systemy, struktury i procesy społeczne
Ćwiczenia

„Czym jest społeczeństwo?”

Status ontologiczny pojęcia „społeczeństwo”:

Ujęcie klasyczne:

• Pojęcie teoretyczne „byt”. Pewna abstrakcja, coś nie jest tożsame z tym, co się doświadcza.

• Społeczeństwo - pojęcie pierwotne o charakterze „par exellence” teoretycznym. Zjawisko uspołecznienia jako właściwy przedmiot socjologii. Szczególna dająca się wyodrębnić forma życia zbiorowego, która poczęta została wraz z rozwojem gospodarki kapitalistycznej.

• Systemowość - działania jednostek i grup społecznych są determinowane przez struktury społeczne.

• Historyczność społeczna - jako byt historyczny ulega zmianom w czasie, mogą się zmieniać, przemijać w czasie.

Socjologia lat 30-tych i 40-tych (USA):

• Aksjomat „byt”.

• Społeczeństwo powoli stawało się pojęciem pierwotnym w sensie intuicyjnego poczucia oczywistości ontologicznej.

• Należało poszukiwać pojęć wyjaśniania sam fakt trwania oraz efektywnych metod badania.

• W jaki sposób społeczeństwo jest odtwarzane?

• Socjologia staje się empiryczna.

• Rozwój metod analizy statystycznej.

• Zjawisko społeczne jako suma działań jednostki.

• Brak refleksji nad sferą mikro i makro.

II połowa XIX wieku:

• „Proces” a nie „byt”.

• Społeczeństwo raczej dzieje się niż istnieje, składa się raczej ze zdarzeń niż obiektów. Kiedy jednostka wchodzi w interakcję to się dzieje.

XX / XXI wiek:

• Nie ma czegoś takiego jak społeczeństwo.

Podsumowanie:

• Istnieją 4 statusy ontologiczne pojęcia społeczeństwo.

• Pojęcia w socjologii są efektem pewnych wyzwań jakie stawia się socjologii.

• Jednostka dąży do podmiotowości, tożsamości.

„Kolektywizm i indywidualizm jako kategorie opisu zmian społecznych i mentalności.”

Kryterium	Indywidualizm	Kolektywizm
1. Poziom makro (Forma organizacji życia społecznego, zmiana społ.)	a) Prymat jednostki nad grupą. b) Źródła zmiany endogenne (wewnętrzne).	Prymat grupy nad jednostką Źródła zmiany egzogenne (zew.)
2. Poziom mikro (Działania społeczne)	Oparte na rywalizacji.	Współpraca, solidarność, stabilność ładu.
3. Eksploracja rodzaju tożsamości	Tożsamość osobista.	Tożsamość społeczna.
4. Komunikacja społeczna	Jasność komunikatów werbalne.	Kontekstowe komunikaty pozawerbalne.
5. „My”	Zbiór jednostek.	Nacisk na więź emocjonalną.
6. Reguły podziału grupy	Podział słusznościowy, według zasług jednostki.	Podział równościowy, zależny od członków grupy.
7. Rozwiązywanie konfliktu norm	Odwoływanie się do kategorii sprawiedliwości społecznej.	Sprawiedliwość grupowa (czy to słuszne w stosunku do grupy).
8. Współpraca	Rywalizacja.	Dobra w swojej grupie, wrogość do obcych.

Indywidualizm:

• Autonomia.

• Niezależność emocjonalna.

• Osobista inicjatywa.

• Prywatność (intymność, własność prywatna).

• Wyraźna świadomość swego ja.

• Indywidualista układa swoje stosunki na zasadach wymiany z uwzględnieniem kalkulacji zysków i kosztów.

Indywidualizm:

• Cechą istotną indywidualistycznej koncepcji świata jest ujęcie życia społecznego, jako rezultat interakcji między jednostkami stanowiącymi byty samodzielne.

• Jednostka sama odpowiada za siebie, sama określa co jest (dla niej) dobre, a co złe.

• Relacje z innymi opiera się na zasadach wymiany, współpracy lub rywalizacji.

• Kładzie się nacisk na jasność komunikatów, na stosowanie środków werbalnych, nadawanie stałych znaczeń komunikatom.

Kolektywizm:

• Świadomość „my”.

• Emocjonalna zależność.

• Solidarność grupowa.

• Tendencja do uzgadniania decyzji w grupie.

• Stosunki w grupie oparte na zasadzie wzajemnej odpowiedzialności.

Kolektywizm:

• Cechą istotną kolektywistycznej koncepcji świata jest założenie, że grupa stanowi byt pierwotny, w stosunku do którego jednostka jest wtórna.

• To grupa jest bytem samoistnym, natomiast jednostka nie może istnieć poza nią, jest od grupy w sposób integralny zależna.

• Kładzie się nacisk na środki niewerbalne, dużą rolę odgrywa kontekstowe znaczenie komunikatów.

• Warunkiem płynności komunikacji jest posiadanie szerokiego zakresu wspólnych doświadczeń czy znaczny stopień psychologicznego podobieństwa.
  

„Nowoczesność i tożsamość. Ja i społeczeństwo w epoce późnej nowoczesności.”

Nowoczesność - kategoria odnosząca się do instytucji i wzorów zachowań, których początki sięgają europejskiego feudalizmu. Ma konsekwencje we wszystkich wymiarach życia społecznego. Jest to pewna forma uspołecznienia, początki kultury masowej. Forma organizacji życia społecznego początki XIX w.

Cechy nowoczesności:

1. Industrializacja - jest to początek modernizacji, pojawia się z rozwojem technologii. Industrializm stanowi jedną z osi instytucjonalizacji nowoczesności. Przemienia ona strukturę społeczną z osób pracujących „u siebie” na własny rachunek, na osoby pracujące „u kogoś” najemnie. Pojawia się klasa robotnicza i średnia.

2. Kapitalizm - czyli system dóbr, którego elementami są konkurencja rynkowa i urynkowienie siły roboczej. Występuje rywalizacja, różnicowanie pod względem ekonomicznym. Specjalizacje, zmieniają się zachowania pracodawców i pracowników.

3. Nadzór - to wszelka kontrola ludności, całościowa - dotyczy wszystkich, rozwija się organizacja tego nadzoru.

4. Kontrola środków przemocy - kontekst uprzemysłowienia wojny. Nowoczesność otwiera epokę wojny totalnej, w której niszczycielski potencjał uzbrojenia nabiera nieprawdopodobnych rozmiarów.

5. Państwo narodowe - może rozwinąć się jedynie jako część większego układu państw narodowych, wykształca specyficzne rozwiązania terytorialne i mechanizmy sprawowania nadzoru, monopolizuje praktyczną kontrolę nad środkami przemocy. Nowoczesne państwa są systemami zdolnymi do samokontroli, a przez to do prowadzenia spójnej polityki i realizacji planów w skali geopolitycznej.

6. Nowoczesna organizacja(e) - posiadają biurokratyczny charakter, skupiają refleksyjną kontrolę jaką na równi wymuszają i umożliwiają. Stanowią regularną kontrolę stosunków społecznych na nieograniczonym obszarze czasu i przestrzeni.

7. Dynamizm - są to radykalne zmiany, które dotyczą wszystkich i wszystkiego. Tempo zmian jest nieproporcjonalnie szybsze niż w przypadku jakiegokolwiek wcześniejszego systemu, niespotykany jest jej zasięg i radykalny wpływ jaki wywiera na zastane praktyki i zachowania społeczne.
   

1. Rozdzielenie czasu i przestrzeni - warunki umożliwiające uzewnętrznienie relacji społecznych na nieograniczonych obszarach czasu i przestrzeni, aż po systemy globalne. Czas jest czymś subiektywnym, a nie obiektywnym w konsekwencji mamy koordynację działań społecznych. Przestrzeń natomiast została określona mapą globu.

2. Mechanizmy wykorzeniające:
   

• Środki symboliczne - środki wymiany o znormalizowanej wartości, a więc takie które są wymienialne między różnymi kontekstami (np. pieniądz).

• Systemy eksperckie - rozwijają wiedzę techniczną, której prawomocność nie zależy od ekspertów ani ich klientów, którzy z niej praktycznie korzystają. Opierają się na zaufaniu, ponieważ musimy ufać innym aby zaspokajać swoje potrzeby.

• Refleksyjność - większa część społecznej aktywności i materialnego stosunku do przyrody jest systematycznie poddawana rewizji ze względu na nowo zdobyte wiadomości lub nabyta wiedzę.
  

Globalizacja - dotyczy punktu przecięcia obecności i nieobecności splotów społecznych wydarzeń i relacji na odległość z kontekstami lokalnymi. Globalny zasięg nowoczesności oznacza postępujące relacje między rozsuwaniem się a chroniczną zmiennością. Należy rozumieć jako zjawisko dialektyczne w obrębie, którego wydarzenia na jednym biegunie rozsuniętej relacji często powodują zjawiska na drugim biegunie. Może wystąpić zjawisko dewaluacji umiejętności - nie jest prostym procesem przejmowania, przywłaszczania wiedzy życia codziennego przez ekspertów i techników. Nie jest też procesem jednokierunkowym, bo wiedza specjalistyczna jest bezustannie na powrót przyjmowana i wykorzystywana jako własna przez laików.

Nowoczesne środki masowego przekazu - tworzą masową komunikację:

1. Efekt kolażu - medialna prezentacja przybiera postać przeplatanki historii zdarzeń, których nie łączy nic poza tym, że są doniosłe i na czasie.

2. Wtargniecie odległych wydarzeń do sfery codziennej - jednostka może odbierać wiele wydarzeń jako zewnętrzne, odległe, ale mogą one wpływać na codzienne życie.
   

• Logika opatrznościowa - wiara, że doczesne poznanie natury rzeczy samo przez się gwarantuje człowiekowi bezpieczniejszy i lepszy byt. Pojęcie losu zawiera w sobie przekonanie, że bieg zdarzeń jest z góry ustalony.

• Tożsamość jest refleksyjna, jest pewna wypadkową napięcia między globalności a i lokalnością.

• Nowoczesność jest zarówno dezintegrująca (indywidualizm, rywalizacja, dynamizm, zanik więzi emocjonalnej) jak i jednocześnie integrująca (państwo narodowe, środki przymusu).

„Przyczynek do teorii modernizacji.”

• Modernizacja - proces rozwoju społeczno gospodarczego.

• Różnicowanie - oznacza ewolucję od struktury ról wielofunkcyjnych do kilku bardziej wyspecjalizowanych struktur. Różnicowanie dotyczy jedynie zmian w strukturze ról:
  

• Gospodarka (specjalizacja, racjonalizacja, rodzina, oddzielenie funkcji emocjonalnych od ekonomicznych).

• System wartości (dominuje pieniądz, protestantyzm, nacjonalizm, ideologie polityczne, świecki system wartości).

• System uwarstwienia (kryteria kreujące hierarchie społeczną, ruchliwość społeczna).
  

• Integracja - proces integracji sam wytwarza struktury bardziej zróżnicowane np. związki zawodowe.
  

• Gospodarka (powstają giełdy, agencje pośredniczące, rodzina).

• System wartości (stowarzyszenia dobrowolne; szkoły, kościoły, kaplice).

• System uwarstwienia (państwo narodowe).
  

• Zaburzenia społeczne - zmiany strukturalne związane z modernizacja rozsadzającą ład społeczny z 3 powodów:
  

• Różnicowanie wymaga nowych rodzajów działań norm, nagród i sankcji -pieniędzy, pozycji politycznej.

• Zmiany strukturalne w okresach modernizacji są przede wszystkim nierównomierne.

• Niezadowolenie związane z konfliktem z tradycją oraz te, które powodują anomię.

Pięć decydujących czynników dla wystąpienia i ukształtowania się zaburzeń społecznych:

• Zakres i natężenie przesunięć w obrębie pozycji społecznej wywoływanych zmianami strukturalnymi.

• Złożoność struktury w początkowym okresie modernizacji.

• Dostęp grup przemieszczanych w strukturze do kanałów wpływa na politykę.

• Nakładanie się interesów i linii podziałów.

• Rodzaj i rozmiary obcej infiltracji oraz interwencji w interesie grup protestu.

„Instytucje jako forma kapitału.”

Instytucje - sieci wzajemnie powiązanych reguł i norm rządzących relacjami społecznymi. Tworzą formalne i nieformalne ograniczenia, a te z kolei nadają kształt katalogom wyboru dla aktora. Prowadzą do redukcji niepewności w stosunkach międzyludzkich.

Instytucjonalizm:

• Rzeczywistość ekonomiczna może zostać właściwie zinterpretowana jedynie dzięki rzetelnej analizie statystyczno-empirycznej, zmieniającej się struktury istniejących instytucji społecznych (Thorsten Veblen).

• Socjologia (lata 50-te), zwolennicy czerpią z Karola Marksa, z jego tez:
  

• Ludzie sami tworzą swoja historię, ale czynią to w zastanych a nie wybranych przez siebie warunkach.

• Istnieje współzależność technik wytwarzania praw własności instytucji państwowych i ideologii.

Początki instytucjonalizacji:

• Durkheim - socjologia jest nauką o instytucjach i ich genezie oraz funkcjonowaniu.

• W latach 80-tych instytucjonalizm dzieli się na 2 kierunki (podział ten nastąpił w wyniku krytyki B. Guy Petersa):
  

• Utylitarystyczno-ekonomiczny.

• Historyczno-kulturowy.

Stary instytucjonalizm to:

• Legalizm - prawo jako podstawowa instytucja społeczna.

• Strukturalizm - zdeterminowanie zachowań ludzi przez strukturę społeczną, nie zakładał indywidualizmu.

• Holizm - przeciwstawiający się indywidualizmowi.

• Historyzm - koncentracja na zmianach instytucjonalnych w czasie.

• Normatywizm - był nastawiony na ocenę działań instytucji, zarzut wartościowania .

Neoinstytucjonalizm:

1. Neoklasyka ekonomiczna.

2. Teoria gier.

3. Teoria racjonalnego wyboru.

4. Teoria wymiany.

Założenia neoinstytucjonalizmu (podkreślano konieczność ich modyfikacji):

1. Jednostki dokonują wyborów mając stałe preferencje.

2. Posiadają adekwatne informacje o sposobie osiągania celu.

3. Maksymalizuje własne korzyści z transakcji.

Neoinstytucjonalizm mówi, że istnieją pewne ograniczenia racjonalności a wynikają one z:

• Ze zmienności i sprzeczności preferencji.

• Z niepełnej informacji.

• Z niepewności i kosztowności transakcji.

Neoinstytucjonalizm poszukuje takich rozwiązań instytucjonalnych, które zwiększają racjonalność, ograniczają niepewność, aby przyczyniały się te działania do realizacji wspólnego dobra.

Nowy instytucjonalizm (historyczno-kulturowy):

• Odrzuca się koncepcje racjonalnego wyboru.

• Źródła: fenomenologia, etiologia.

• Zajmuje się poszukiwaniem przyczyn powodujących pojawienie się, utrzymanie, dominację instytucji nieracjonalnych, nieefektywnych.

• Wychodzi z założenia: „instytucje i normy to nie tylko wartości instrumentalne, ale fakty kulturowe powiązane symbolami znaczeń”.

• Odwołuje się do wiedzy potocznej, nadawaniu znaczeń działaniom, konstruowaniu rzeczywistości społecznej.

„Wesela bezalkoholowe.”

Proces zmiany instytucjonalnej:

1. Pijaństwo:
   

• Tradycyjny porządek instytucjonalny (wesela alkoholowe, mało racjonalne, publiczne zło).

• Nowy porządek instytucjonalny (wesela bezalkoholowe, większa racjonalność, publiczne dobro).
  

Innowacja - nowa instytucja zastępującą nowe normy, reguły, wartości.

Społeczna reakcja odrzucenia starego obyczaju przez innowatorów. Jest to intencjonalne działanie (świadome).

Nowe kalkulacje - poszerzenie możliwości wyboru, dylemat wyboru.

Wzrost zachowań innowacyjnych:

• Sieć ludzi działająca według nowych zasad.

• Instytucjonalny stopień akceptacji tej innowacji.

Trzy obszary zmiennych wpływających na zdobywanie jednostek:

• Instytucja - normy, reguły, wartości.

• Kultura - modele mentalne.

• Specyfika dóbr i zasobów.

„O niektórych zasadach uwarstwienia.”

Społeczeństwo jako mechanizm funkcjonujący musi w pewien sposób przydzielać swym członkom pozycje społeczne i skłaniać ich do wykonywania związanych z tym pozycjami obowiązków. Musi więc zatroszczyć się o motywację w dwóch różnych aspektach:

1. Zaszczepić właściwym osobom pragnienie objęcia określonych pozycji.

2. Pragnienie pełnienia związanych z tym obowiązków.

Nagrody, którymi dysponuje społeczeństwo, by rozmieścić swoja kadrę, zaspokoić podstawowe potrzeby. Typy nagród:

• To co przyczynia się do istnienia i wygody (rzeczy materialne).

• To co służy dobremu nastrojowi i rozrywce (kultura organizacyjna, system partnerski, imprezy integracyjne, elastyczny czas pracy, możliwości pracy w domu, zabezpieczenie socjalne).

• Tym, co wpływa na samoocenę i rozwój ego (szansa rozwoju zawodowego, szkolenia doszkalające, studia, prestiż firmy, rodzaj stanowiska, charakter pracy przynoszący satysfakcję, interesujący nas).

Dwie determinanty rangi pozycji:

1. Różnice doniosłości funkcjonalnej - w gruncie rzeczy społeczeństwo nie musi wynagradzać pozycji proporcjonalnie do ich ważności funkcjonalnej. Musi jedynie dostarczać nagród wystarczających zapewnić obsadzanie tych pozycji osobami kompetentnymi. Pozycja łatwa do obsadzenia, nawet gdy jest ważna, nie musi być sowicie wynagradzana. Natomiast pozycja ważna lecz trudna do obsadzenia, musi być wynagrodzona tak wysoko by ją ktoś objął.
   

• Władza.

• Zastępowalność.
  

• Różnice liczebności kadr - w praktyce zajmowanie jakiejkolwiek pozycji niezależnie od tego jak została osiągnięta, wymaga pewnych umiejętności czy zdolności. Są tylko dwa sposoby uzyskiwania kwalifikacji:
  

• Dzięki wrodzonym zdolnościom.

• Dzięki szkoleniom.

Doniosłość i szczupłość kadr powoduje, że ranga pozycji jest wysoka i wymaga dużych nagród. Głównie na rangę pozycji wpływa liczebność kadr. Słaby punkt doniosłości wynika z logiki funkcjonalnej - pozycje względem siebie są komplementarne. W praktyce trudno jest wskazać ważność jednej pozycji nad drugą

Trzeci sposób na wskazanie doniosłości społecznej:

1. Religia - dzięki wierze i obrzędom wspólne cele i wartości wiążą się ze światem wyobrażeń symbolizowanym przez materialne przedmioty kultu, a świat ten z kolei w sposób pełen znaczenia wiąże się z faktami i losami jednostek. Religia jest więziotwórcza, integruje bez względu na to jakie wartości wytwarza, wyznacza sens działań. Teokracja. Funkcjonariusze religii nie osiągają pełnej kontroli nad społeczeństwem ponieważ:
   

1. Zasób kompetencji technicznych koniecznych do pełnienia obowiązków religijnych jest niewielki. Nie są wymagane żadne zdolności ani naukowe ani artystyczne. Każdy może zarekomendować siebie jako kapłana.

2. Kapłan nigdy nie uniknie konkurencji i to właśnie ona spycha poniżej poziomu.

3. W społeczeństwach najwyżej rozwiniętych opartych na technice naukowej kapłaństwo traci pozycję, gdyż tradycja sakralna i sprawy nadprzyrodzone schodzą na plan dalszy.

2. Rząd - organizuje społeczeństwo opierając się na prawie i władzy zwierzchniej, rozbudza zainteresowanie światem doczesnym. Wewnętrzne funkcje polegają na bezwzględnym egzekwowaniu norm, arbitrażu konfliktowych interesów oraz ogólnym kierowaniu i planowaniu, zewnętrzne na prowadzeniu dyplomacji, wojen. Władza polityczna nigdy nie jest całkowita z uwagi na ograniczenia:
   

1. Tych, którzy aktualnie zajmują stanowiska polityczne, szczególnie tych którzy podejmują decyzje na najwyższym szczeblu jest z konieczności niewielu w porównaniu z całym społeczeństwem.

2. Rządzący reprezentują raczej interes grupowy niż swój własny, przez co w swych zachowaniach są ograniczeni regułami i nakazami obyczajowymi, mającymi na celu poszanowanie tego interesu.

3. Osoba zajmująca stanowiska polityczne ma władzę tylko wyłącznie dzięki temu stanowisku, a specjalna wiedza, talent lub zdolności, na które mogłyby się powołać są zupełnie nie istotne tak że często musi się uzależniać od technicznej pomocy innych.
   

3. Gospodarka - jest związana z wytwarzaniem części nagród pewnego typu. Ludzie wchodzą w relacje ekonomiczne aby zapewnić sobie realizacje podstawowych potrzeb.

4. Oświata - edukacja dostarcza kadr. System nie miałby wyszkolonych osób do zajmowania doniosłych pozycji, gdyby nie edukacja.

Kryteria wewnętrzne i zewnętrzne służące do porównywania odmiennych systemów uwarstwienia funkcjonalnej teorii uwarstwienia:

• Wewnętrzne:
  

1. Stopień specjalizacji - posiadanie bądź nie wyspecjalizowanych organizacji.

2. Nacisk funkcjonalny - jeśli kładzie się nacisk na jeden podsystem, jego funkcje to zahamowuje się rozwój pozostałych.

3. Rozpiętość dystansów społecznych- egalitarne małe rozpiętości, nieegalitarny - duże odległości między pozycjami.

4. Zakres szans - na ile jesteśmy w stanie zmienić swoja pozycję - ruchliwość pionową.

5. Stopień solidarności warstwowej - na ile zwarte i zorganizowane są klasa przedsiębiorczości, robotnicza, średnia.
   

• Zewnętrzne:
  

1. Stadium rozwoju kulturalnego - im bogatsze dziedzictwo kulturowe, tym bardziej konieczna staje się specjalizacja, przyczyniająca się do natężenia ruchliwości społecznej, spadku solidarności warstwowej oraz zmiany nacisku funkcjonalnego.

2. Stosunki z innym społeczeństwami - pozostanie w otwartym konflikcie lub brak takiego konfliktu, swobodne stosunki handlowe czy wymiana kulturalna - wszystko to wpływ na strukturę klasową.

3. Liczebność społeczeństwa - w małych społeczeństwach. Stopień specjalizacji funkcjonalnej segregacji poszczególnych warstw oraz nierówność są ograniczone.

„O niektórych zasadach uwarstwienia. Analiza krytyczna.”

Dysfunkcje uwarstwienia:

1. Systemy uwarstwienia społecznego ograniczają możliwości odkrycia pełnej skali uzdolnień w danym społeczeństwie. Wynika to z faktu nierównych motywacji, nierównego dostępu kanałów rekrutacji oraz środków kształcenia.

2. Ograniczając zasięg odkrywanych uzdolnień systemy uwarstwienia społecznego ograniczają możliwości zwiększenia rezerw produkcyjnych społeczeństwa, w każdym razie do tego, co jest możliwe w większych warunkach równości szans.

3. Systemy stratyfikacji społecznej wyposażają elity we władzę polityczną dla zapewnienia dominacji i uzyskania akceptacji ideologii racjonalizującej status quo jako stanu logicznego, naturalnego słusznego moralnie, bez wiedzy na to jaki on jest naprawdę.

4. Systemy stratyfikacji przyczyniają się do nierównego rozkładu podzielonych wizji samego siebie w całym społeczeństwie.

5. W tym stopniu w jakim nierówności nagród społecznych nie mogą być w pełni zaakceptowane przez tych którzy są pozbawieni przywilejów, systemy stratyfikacji społecznej wzmagają wrogość, podejrzliwość, nieufności między różnymi segmentami społeczeństwa. Organizując tym samym możliwość szerokiej integracji społecznej.

6. W tym stopniu w jakim poczucie doniosłego uczestnictwa w społeczeństwie zależy od czyjegoś miejsca w hierarchii prestiżu systemu stratyfikacji przyczyniają się do nierównego rozkładu wśród ludności poczucia doniosłego uczestnictwa.

7. W tym stopniu w jakim lojalność wobec społeczeństwa zależy od poczucia doniosłego uczestnictwa w społeczeństwie stratyfikacja przyczynia się do nierównego rozkładu motywacji uczestnictwa wśród ludności.

8. W tym stopniu w jakim uczestnictwo i apatia zależą od poczucia doniosłego uczestnictwa w społeczeństwie stratyfikacja przyczyniła się do nierównego rozkładu motywacji uczestnictwa wśród ludzi.



„Autokracja i liberalna demokracja: Dwie strategie konstruowania porządku społecznego.”

• Instytucje - zbiór zasad i reguł postępowania oraz związanych z nimi mechanizmów kontroli.

• Porządek społeczny - rozumiany jako odbiór „reguł gry”, oznacza zasady współzawodnictwa i współpracy między ludźmi w realizacji kontroli nad zasobami strategicznymi.

• Zmiany reguł, czyli ich przystosowanie do różnorodnych zmiennych wymogów życia składają się na procesy ewolucji społecznej.

• Ewolucja polega na wynajdywaniu (metodą prób i błędów) sposobów rozwiązywania pojawiających się problemów.

• Istota ewolucji społecznej polega na oddzieleniu się sfery decyzyjnej od realnej czyli na autonomizacji i specjalizacji sfer dającej w wyniku racjonalizację życia społecznego.

Dwa typy porządku społecznego (ze względu na sposób integracji):

• Porządek autokratyczny (budowany odgórnie),

• Porządek liberalno-demokratyczny (budowany oddolnie).

Autokracja:

• Władca sam odgórnie decyduje o wartościach konstytutywnych i o ich interpretacji na poziomie zasad i reguł postępowania.

• Władza jest całkowicie zewnętrzna wobec społeczeństwa.

• Bycie częścią porządku autokratycznego zdejmuje z człowieka ciężar decyzji o własnym losie, a także odpowiedzialności za własne decyzje.

• Systemy budowane odgórnie są skuteczniejsze w krótkich okresach, kiedy zachodzi konieczność mobilizacji sił i środków na rzecz realizacji jednego celu.

• Słabości systemu:
  

• Ograniczona zdolność generowania i przystosowania się struktury do wzrostu wewnętrznego zróżnicowania w systemie.

• Koncentracja na stałych celach, swoista fiksacja, która obniża zdolność rejestrowania i adaptacji do zmian w środowisku zewnętrznym.

Liberalna demokracja:

• Porządek budowany oddolnie polega na ustanowieniu mechanizmów samoregulujących, które podlegają ewolucji w kierunku rosnącej złożoności.

• Społeczeństwo samo sobą rządzi, brak jest jednego dominującego ośrodka władzy, ludzie są posłuszni zasadom, w których maja swój bezpośredni a częściej pośredni udział, nie zaś arbitralnej woli innych.

• Obywatel uczestniczy w podejmowaniu decyzji i odpowiada za nie. System zakłada autonomię jednostek i grup.

• Krytycznym momentem jest zmiana w kulturze politycznej społeczeństwa, która powoduje ubezwłasnowolnienie obywatela, jego przekształcenie w petenta władzy państwowej.

Dylematy - warunki brzegowe:

• Autokracja:

• Dylemat kontroli - autonomii.

• Dylemat opozycji między tradycją a racjonalną administracją.

• Dylemat monopartii a administracji państwowej.

• Dylemat terroru a reformy.
  

• Liberalna demokracja:

• Dylemat władzy wykonawczej a oddolnej kontroli.

• Dylemat władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej.

• Dylemat interesu ogólnego a interesu poszczególnych grup społecznych.

Wiek XX - zmiany:

• Zwycięstwo liberalizmu nad autokracją.

• Tendencje do zwiększania roli państwa.

• Tendencje do osłabienia państwa narodowego.

• Globalizacja.

Co może zapobiec niestabilności?:

• Decentralizacja władzy państwowej na poziomie lokalnym.

• Egzekutywa i kontrola na poziomie ponadnarodowym.

„Historia i wyobraźnia historyczna.”


Socjologia historyczna - to pewien zestaw twierdzeń dotyczących natury rzeczywistości społecznej. Pewna metodologia do opisu tych zjawisk. Przedstawicielem był m.in. Karol Marks.

Założenia o rzeczywistości społecznej socjologii historycznej wg Szackiego:

• Zjawiska społeczne mają zawsze miejsce w określonym kontekście czasowym, przestrzennym, a także kulturowym i cywilizacyjnym, od którego w znacznym stopniu zależy ich przebieg i wynik.

• Naturalnym stanem społeczeństwa jest zmiana. To co jest nieuchronne zależy od tego co było.

• Zmienna jest pochodną potrzeb istniejącego systemu oraz nieprzewidywalnych działań jednostek i grup społecznych.

Trzy rozumienia socjologii historycznej we współczesnej socjologii:

• Socjologia historyczna polega na badaniu konkretnych społeczeństw w konkretnych sytuacjach historycznych bez żywienia iluzji, że uzyskana w ten sposób wiedza znajdzie kiedykolwiek bezpośrednie zastosowanie wówczas, gdy w grę będą wchodzić inne czasy, miejsca, cywilizacje czy kultury.

• Żadnego zjawiska nie da się zadowalająco opisać i wyjaśnić bez uwzględnienia jego genezy i potraktowania jego fragmentu, dłuższego lub krótszego ciągu rozwojowego, który tworzy swoiste w wypadku każdego społeczeństwa podłoże historyczne. Nawet procesy uniwersalne (np. modernizacja), maja swoisty przebieg i charakter.

• Równoprawnym przedmiotem analizy czyni społeczeństwa najróżniejszych epok nie zaś tylko społeczeństwa współczesne.

Monadyzm - polega na przyjęciu trzech ściśle związanych ze sobą założeń.

• Założenia, że elementarnymi jednostkami życia społecznego są zamknięte w sobie i samosterowne monady, a w szczególności ludzkie indywidua, ale także ich agregaty, a których największy jest ten, który nazywa się mgliście „społeczeństwem”.

• Założenia, że na regularności świata społecznego składają się struktury, sekwencje i ukierunkowane procesy owych monad powtarzające się raz po raz zasadniczo w taki sam sposób.

• Założenia, że głównym zadaniem nauk społecznych jest w związku z tym tworzenie inwariantnych modeli, przyjmowanie ich do możliwie licznych przypadków, a następnie doskonalenia każdego z tych modeli odpowiednio do zaobserwowanych odchyleń, na jakie wskazuje staranna obserwacja poszczególnych przypadków.

Uhistorycznienie badań społecznych polega na uwidocznieniu mechanizmów przyczynowych. Należy koncentrować się na przyczynach badając dane zjawiska.

• Pierwszy sposób - oddzielenie warunków pozostawania sytuacji rewolucyjnych oznaczających głęboki podział społeczeństwa politycznego od warunków sprzyjających dochodzeniu rewolucji do skutku w postaci zmiany władzy.

• Drugi sposób - potraktowanie każdego z warunków jako kontinuum rozciągającego się np. od braku jakiegokolwiek politycznego podziału do podziału zmuszającego każdego uczestnika życia politycznego do opowiedzenia się po jednej ze stron.

• Trzeci sposób - traktowanie wszelkich zmian w organizacji państwowej, systemach politycznych i siłach zbrojnych jako determinant pozycji różnych państw i polityk na owych kontinuach.

Mechanizmy regulujące życie społeczne:

• W przypadku rewolucji polegają ona na szybkim i rzucającym się w oczy:
  

• Słabnięciu władzy państwowej.

• Zaniku wyłączności kontroli nad środkami przymusu.

• Tworzeniu się koalicji antyrządowych.

• Innych zwrotach politycznych.
  

• Najczęściej do rewolucji dochodzi, gdy te wszystkie warunki występują jednocześnie, ale nie jest to zawsze wystarczające do gwarancji jej wystąpienia.

„Państwo jako struktura o janusowym obliczu.”


• Państwo ma zwykle dwa podstawowe zestawy zadań: utrzymanie ładu oraz rywalizowanie z innymi państwami, zarówno istniejącymi, jak i tymi które mogłyby powstać.

• Państwa zawsze istnieją w określonym środowisku geopolitycznym i są uczestnikami interakcji z innymi państwami.

• Środowisko geopolityczne jest dla państwa źródłem zadań, możliwości oraz ograniczeń w realizacji wewnętrznych i zewnętrznych celów oraz w stawianiu czoła sytuacjom kryzysowym.

• Strukturę państwa i sprawowanie władzy uwarunkowują gospodarka i struktura klasowa.




• Państwo ma janusowe oblicze z podwójnym wewnętrznym zakorzenieniem zarówno w klasowych strukturach społeczno-ekonomicznych jak i w międzynarodowym systemie państw.

„Przyczynek do teorii rewolucji.”

• Najłatwiej może dojść do rewolucji, gdy po odpowiednio długim okresie rozwoju gospodarczego i społecznego następuje krótki okres gwałtownego regresu.

• W pierwszym okresie najważniejsze jest wytworzenie się w umysłach ludzi żyjących w danym społeczeństwie przekonań, iż istnieją trwała możliwości zaspokojenia potrzeb, które nieustannie rosną.

• W drugim okresie narasta poczucie niepokoju i zniechęcenia gdy istniejąca rzeczywistość nie odpowiada tej oczekiwanej.

• Słabe punkty modelu:
  

• Nie odnosi się do wszystkich rewolucji.

• Subiektywne poczucie niezaspokojenia potrzeb, problematyczne określenie wartości.

• Służy raczej do opisu post fatum rewolucji, niż do przewidywania kiedy i z jakich przyczyn ona wyniknie.
  

• Najważniejszy w tej teorii jest wzrost niezaspokojonych potrzeb.

• Warunki wybuchu rewolucji:
  

• Industrializacja, uprzemysłowienie, proces wchodzenia w nowoczesność.

• Ruchy narodowe.

• Zasięg społeczny (przywódca + popierające go ruchy społeczne).

• Przedmiot buntu.

„Od mikrostrategii do makrosystemu:
Założenia teoretyczne i problem badawczy.”

Dwa główne problemy badawcze:

• Problem przyczyn i mechanizmów, które doprowadziły do rozkładu systemu socjalistycznego, zarówno skali poszczególnych społeczeństw jak i w skali całego układu.

• Problem mechanizmów kryjących się za dynamiką dokonujących się obecnie procesów zmian.

Dwie perspektywy spojrzenia na problemy badawcze:

• Zachowanie jednostki rozpatruje się tu jako wypadkową ograniczeń i możliwości zawartych w sytuacji działania, podczas gdy dynamikę całości kreuje wielość działań indywidualnych. Paradygmat ten charakteryzuje kilka wspólnych założeń:
  

• Założenie o racjonalności indywidualnego aktora działającego w określonych warunkach.

• Założenie o zasadniczo indywidualistycznym charakterze działań społecznych.

• Traktowanie systemu społecznego jako reguły i parametrów niż funkcjonalnej całości.

• W tej perspektywie zarówno rozkład systemu socjalistycznego jak i procesy zmiany systemowej zostają sprowadzone do modeli działania racjonalnych aktorów indywidualnych.
  

• Nawiązuje do tradycji interpretatywnej. Procesy zbiorowe ukazują się tu jako wypadkowa dynamiki świadomości i celów indywidualnych aktorów.

Krytyczna socjologia realnego socjalizmu:

• Wizja ta zawiera podstawowe cechy ówczesnego systemu społeczeno-instytucjonalnego i dobrze wyjaśnia jego istotę.

• Podejście to opiera się na założeniu dwoistości natury ówczesnego układu społeczno-instytucjonalnego co oznacza, że system był zarówno masowo odrzucany jak i ludzie w nim masowo uczestniczyli.

• Rezultatem analiz tego nurtu było odrzucenie upraszczającej wizji systemu jako konstrukcji wyłącznie sztucznej, bo narzuconej i uzupełniającej ją wizji społeczeństwa jako całości zniewolonej i biernej. Nurt ten wskazywał bowiem, iż system mimo małego poparcia zyskał własna dynamikę rozwoju i wytworzył mechanizmy swej reprodukcji nie zawsze wbrew społeczeństwu, lecz często z jego udziałem, choćby niechcianym.

Socjologia okresu transformacji:

• Zdominowana przez perspektywę normatywno-imperatywną, w której rzeczywistość jest oglądem przez pryzmat wartości.

• Podstawowym założeniem jest przejście do demokracji do demokracji i gospodarki rynkowej.

• Nie ma jednego wzorca „transition”, jest ich wiele.

• Społeczne reakcje dostosowawcze współtworzą samą transformację.

• Przyjęcie takiej perspektywy badawczej kieruje uwagę badacza w stronę zjawisk lokalnych na poziomie mikro i na poziomie pośrednim między wielkimi systemami a jednostkami.

Ogólne typy niespójności między zakładaną w ramach wprowadzanej reformy instytucjonalnej a realizowaną w rzeczywistych działaniach racjonalnością indywidualną:

• Polacy wkroczyli w okres reform z pewnym zestawem nawyków działania, które dobrze sprawdzały się w przeszłości, lecz nie pasują do naszej rzeczywistości.

• Niedopasowanie realnych możliwości i kompetencji ludzkich do wymogów nowych struktur działania.

• Instytucje i reguły organizujące życie społeczne stają się w jakiejś mierze obiektem strategicznej manipulacji jednostek i indywidualnych rozgrywek aktorów.

Racjonalność - pojęcie równoznaczne z logiką działania dającą się opisać w terminach określonych strategii działania.

Mikroracjonalność - pewne wzory działania pojedynczych aktorów, którzy dążą do realizacji istotnych dla siebie celów przy użyciu wybranych przez siebie środków.

Makroracjonalność - reguły funkcjonowania systemu jako całości. Dzieli się na dwa typy:

• Reguły przyjmowane na poziomie założeń reformy systemowej i znajdujących swój wyraz w przepisach prawnych, statutach organizacyjnych, konkretnych rozważań instytucjonalnych.

• Reguły wyłaniające się w następstwie nieoczywistych zachowań jednostkowych i zbiorowych aktorów życia społecznego.

Dwie kwestie uściślające pojęcie mikroracjonalności:

• Przyjmowany na poziomie racjonalności model aktora.

• Kwestia relatywnej wagi przypisywanej różnego rodzaju czynnikom ukrytym za indywidualnymi strategiami działania.

Dwa modele racjonalności indywidualnego aktora:

• Model racjonalności apriorycznej (absolutnej):
  Przyjmuje on w teoriach działania postać założenia, iż człowiek dąży do znalezienia najlepszego rozwiązania danego problemu. W teoriach poznawczych owa racjonalność utożsamiana jest z logiką formalną.

• Model racjonalności ograniczonej:
  Człowiek nie jest zdolny do optymalizacji swoich działań, gdyż zakres jego swobody i zakres informacji jakimi może dysponować jest zbyt ograniczony, by mógł tę optymalizację w pełni osiągnąć. Centralne miejsce zajmuje pojęcie „strategii działania”.
  

Wyjaśnienie ludzkich działań:

• Aktorzy rzadko mają jasno sformułowane cele, a jeszcze rzadziej spójne zamiary.

• Zachowania nigdy nie są w pełni zdeterminowane.

• Zachowania aktorów zawsze mają określony sens.

• Zachowania mają zawsze dwa aspekty:

• Ofensywny (poprawienie sytuacji).

• Defensywny (utrzymanie pozycji).

Zasób - wszystko co znajduje się w dyspozycji jednostek czy grup.

Kapitał - ten zasób, który można uruchomić tak, że przyniesie on zysk w postaci zwiększenia szans osiągnięcia celu czy korzyści.

Zasoby indywidualne - wszelkiego rodzaju umiejętności i potencje jednostkowe, poczynając od zasobów fizycznych przez biologiczne i psychiczne.

• Demograficzne (wiek, stan zdrowia, faza cyklu życiowego).

• Kulturowe (wykształcenie, zawód, znajomość języków obcych).

• Psychologiczne (odporność na stres, wiara we własne siły, poczucie własnej wartości).

Zasoby społeczne - sieć powiązań, które pozostają do dyspozycji jednostek, grup i ewentualnie mogą zmobilizować do realizacji indywidualnych bądź grupowych interesów.

• Na poziomie indywidualnym - ludzie, których wsparcie można zmobilizować stają się poważnym kapitałem do realizacji celów.

• Na poziomie zbiorowości - kapitał społeczny określać będzie rodzaj i szanse zawiązania, trwania i przeprowadzenia działań zbiorowych w skali grup i społeczeństw lokalnych.

Zasoby publiczne - te dobra, które wytwarzane są i konsumowane zbiorowo oraz z partycypacji w których nie można wykluczyć żadnej jednostki.

• Zmiana przez transformację usytuowania dóbr publicznych oraz ich percepcję:
  

• Coraz silniej ujawnia się zakres jednostkowy partycypacji w produkcji dóbr choćby za sprawą wprowadzenia podatków od indywidualnych dochodów.

• Ludzie coraz częściej dostrzegają negatywne konsekwencje dla nich samych działań innych osób, grup czy instytucji i uczą się korzystać z prawa sprzeciwu.

• Coraz silniejsza staje się świadomość ograniczoności zasobów, a zatem koniczność reglamentacji dostępu i zasad korzystania z nich.

Zasoby instytucjonalne:

• Instytucje - trwałe reguły, wzory działania.

• Organizacje forma realizacji reguł instytucjonalnych.

ZASOBY	REGUŁY
		ZNAJĄ	NIE ZNAJĄ
MAJĄ	Wygrani	Ci co nie wiedzą, że mogą wygrać
NIE MAJĄ	Ci co wiedzą, że nie mogą wygrać	Przegrani

Dwa nurty instytucjonalne w Polsce:

• Tworzenie reguł na poziomie makrospołecznym. Jest on zakłócony tym, że instytucje zamiast organizować polityczną grę, same są jej przedmiotem. Tworzy to napięcie wynikające z jednoczesnego uprawiania polityki i tworzenia jej reguł. W rezultacie polityka odgrywa w przeważającej części rolę destabilizacyjną w tworzeniu nowego ładu instytucjonalnego.

• Głębsze procesy instytucjonalizacji oddolnej dokonują się na poziomie struktur społecznych i gospodarczych.. Przemiany te prowadzą do nowych wzorów ruchliwości, nowych procesów grupo twórczych. Struktura społeczna staje się bardziej merytokratyczna, mechanizmy awansu klarowniejsze i zależne od profesjonalizmu. Te głębsze przekształcenia strukturalne stanowią podskórny nurt przemian, stanowią czynnik stabilizujący.

„Ani Elizjum ani Hades…”

Polska 1989-2004. Między nowoczesnością a chaosem - w tym czasie polskie przeobrażenia okazały się w wielu wymiarach rewolucyjne, dotykające całego społeczeństwa.

Cztery ujęcia teoretyczne stanowiące układ odniesienia interpretacyjnego dla polskich przeobrażeń:

1. Pozwala na względnie systematyczny i syntetyczny a nie jedyni faktograficzny opis przemian zachodzących w kraju po 1989 roku.

2. Ułatwia bardziej całościowy i wielowarstwowy ogląd procesów transformacyjnych i konstruowanie perspektywicznych wizji rozwojowych.

3. Umożliwia opis niepożądanych skutków złego rozwoju, identyfikowanych wcześniej w innych państwach przechodzących w rozmaitej skali proces transformacji.

4. Pozwala ocenić zarówno siłę sprawczą projektów i wizji rozwojowych, jak też krytycznie analizować idee, koncepcje i teorie zmian lansowane przez oddanych i wpływowych aktorów sceny politycznej.

Teorie modernizacji: liberałowie i prawicowi euroorędownicy:

• Teorie modernizacji powstały na początku lat 50-tych i stanowiły rozwiniętą wersję funkcjonalnej teorii zmiany społecznej.

• Ewolucja paradygmatu rewolucyjnego, który powiązany jest z procesami w skali masowej, zwłaszcza z rewolucją informatyczną czy rewolucją naukowo-techniczną.

• Rewolucja techniczna polega przede wszystkim na wprowadzeniu nowych środków przekazu masowego czyli tzw. nowych mediów i form przekazu satelitarnego.

• Ostatnim z modernizacyjnych etapów rozwojowych określamy mianem postmodernizmu, który można scharakteryzować jako:
  

• Narastający bunt przeciwko ustalonemu porządkowi, prowadzący do postmodernistycznego chaosu i pluralizmu kultur, światopoglądów czy religii.

• Brak powszechnie akceptowalnych autorytetów.

• Kryzys racjonalizmu oświeceniowego.

• Triumf idei powszechnej wolności i społeczeństwa obywatelskiego.

• Renesans lokalizmu i triumf nowego indywidualizmu.

• Zagrożenia globalne i ogólno cywilizacyjne.

• Rebelie wykluczonych i zmarginalizowanych w najbogatszych krajach globu.
  

• Drugim procesem powiązanym w skali masowej z modernizacją jest globalizacja. W rzeczywistości istnieje pewne kontinuum zmian, a zmiany globalne przełamują się w lokalne. Rozwój lokalny nie jest alternatywny wobec procesów globalizacji, stanowi w istocie ich dopełnienie i vice versa.

Dependyści - między centrum świata a peryferiami:

• Główne tezy teorii zależności stanowią ostrzeżenie przed niekontrolowanym procesem modernizacji i bezkrytycznym importem sprawdzonych w warunkach zachodnich modeli i strategii rozwojowych.

• Współczesny świat do pewnego stopnie zintegrowany, lecz bardzo niejednorodny jest w istocie systemem naczyń połączonych i obejmuje trzy elementy

Rdzeń, półperyferie i peryferie:

• Rdzeń - tworzą najlepiej rozwinięte państwa gospodarki rynkowej: USA, stare państwa UE, Japonia i cały basen Pacyfiku. Kraje centrum tworzą nowe technologie, eksportowane później do innych państw. Posiadają wykwalifikowaną siłę roboczą, duże rynki wewnętrzne i dysponują silnymi organizmami polityczno-militarnymi.

• Półperyferia - średnio rozwinięte kraje gospodarki rynkowej i europejskie państwa postkomunistyczne. Zajmują wyraźnie ambiwalentne pozycje w światowej hierarchii. Dostarczają do centrum wyroby relatywnie nisko przetworzone, importując jednocześnie kapitały, technologie i wzory organizacyjne.

• Peryferia - kraje Trzeciego, Czwartego i Piątego Świata. Dostarczają surowców najniżej przetworzonych, cechuje je zacofanie techniczno-technologiczne, brak wysoko kwalifikowanej siły roboczej, silnych organizmów politycznych i dużych rynków wewnętrznych.

• Główną cechą systemu światowego jest osiowy podział pracy ujawniający napięcia i otwarte konflikty między centrum a peryferiami.

Modernizacja zależności czy zależność zmodernizowana:

• Modernizacja prowadzi do zależności, a rozwój zależny jest bumerangowym aspektem modernizacji. W rzeczywistości procesy rozwojowe są bardziej skomplikowane, a wpływ zewnętrznych oddziaływań niejednoznaczny.

• Istotnie importowana modernizacja może przyspieszać wzrost gospodarczy i rozwój społeczny, lecz grozi poważnymi konsekwencjami.

• Rodzi i utrwala nierówności w dynamice poszczególnych regionów, prowadzące do powstania w państwach peryferyjnych enklaw nowoczesności.

• Centroprawica oraz reprezentacji Partii Demokratycznej mówią o polskiej drodze do nowoczesności tego procesu w pierwszej kolejności nieodzowność tego procesu, a dopiero później jego ewentualne skutki negatywne (np. ograniczenie suwerenności).

• Nieodzownym elementem tego procesu był akces Polski do UE i uwikłanie w nurt globalizacji.

• Z kolei reprezentanci SLD i PSL oraz przedstawiciele radykalnych partii i ugrupowań eksponowali w pierwszej kolejności negatywne następstwa tego procesu (np. bieda) a dopiero później dostrzegali jego korzystne zjawiska.

Teoria chaosu lub katastrof:

W chaosie pojawiać się bowiem może i modernizacja z jej organicyzmem społecznym i zależność z nieodłącznym konfliktem. Jeżeli nawet odrzucimy teorię chaosu i katastrof jako użyteczne narzędzia analizy dekady transformacyjnej, to nieodzowne wydają się jednak odniesienia do procesów żywiołowych i spontanicznych.

• Procesy żywiołowe - są one trudne do jednoznacznej kwalifikacji i stanowią częstokroć efekt funkcjonowania praw i reguł. Społecznych konsekwencji zjawisk i procesów żywiołowych, których przedmiotem i animatorem są duże zbiorowości z pewnością nie można ocenić jednoznacznie. Czasem mają one charakter negatywny, pozytywny lub neutralny. Czasami niektóre zjawiska i procesy żywiołowe określa się jako infekcje psychiczne.

• Procesy spontaniczne - ich konsekwencje wyrażają się w skali lokalnej i mikrolokalnej. Obie te grupy procesów różni stopień kreatywności. Istnieje możliwość, że skutki działań żywiołowych, społecznych będą znikome, a analogiczne rezultaty działań spontanicznych, jednostkowych - znaczące.

Teoria alternatywna:

Rozwój alternatywny oznacza mozolny, wieloliniowy oraz różnicujący proces zmian społecznych oparty w pierwszej kolejności na lokalnych siłach społecznych oraz zasobach materialnych , nienaruszający równowagi w środowisku przyrodniczym. Opiera się na założeniu najszerzej pojętej samorządności i podmiotowości społeczności lokalnych. Proces rozwoju alternatywnego powinien spełniać kilka wymogów:

• Miał zmierzać do uspołecznienia państwa i jego instytucji.

• Utrwalać podmiotowość i godność zbiorowości pracowniczych oraz ugrupowań obywatelskich.

• Zagwarantować nienaruszalność rodzinnej własności ziemi.

• Zmarginalizować „ubóstwo, wyzysk, strach, kłamstwo”.

• Zagwarantować sprawiedliwe płace i społeczną ochronę ze strony państwa.

Pięć grzechów RP (źródło porażki):

1. Nienależyte wypełnianie przez państwo przypisanych mu obowiązków. Państwo powinno być instytucją zapewniającą bezpieczeństwo. Tam gdzie jest przestępstwo tam powinna pojawić się stosowna i szybko wymierzona kara. Brak takiej zależności jest demoralizujący i wzmacnia przekonanie o słabości państwa.

2. Rozziew pomiędzy zbrodnią i karą. Współtworzyła go nadmiernie wykorzystywana polityka grubej kreski i konsekwentna niechęć do rozliczania przestępstw o historycznym charakterze.

3. Korupcja stała się tak wyraźna, że wielu traktuje ją jako uciążliwą normę. Najbardziej skorumpowane są: grupy zawodowe społecznego zaufania (np. lekarze, policjanci, politycy, nauczyciele i pracownicy wyższych uczelni).

4. Polityzacja stanowisk i powstanie nowej nomenklatury - obsada wielu stanowisk zarówno z górnej jaki z dolnej półki związana jest z politycznymi przepisami i układami.

5. Niemoralna rodzinność - nepotyzm.

1

---