Upośledzenie umysłowe

1. DEFINICJE

W literaturze przedmiotu jak również w języku potocznym funkcjonuje wiele określeń niepełnosprawności umysłowej min:

- niedorozwój umysłowy,

- upośledzenie umysłowe,

- oligofrenia (z j. Greckiego oligos-mały, phren-umysł),

- opóźnienie rozwoju umysłowego,

- obniżona sprawność umysłowa,

- niepełnosprawność umysłowa,

- otępienie umysłowe (demencja)

-R. Heber w podręczniku terminologii i klasyfikacji niedorozwoju umysłowego stwierdza :

„(...) przez niedorozwój  umysłowy rozumie się niższą od przeciętnej ogólna sprawność intelektualną, która powstała w okresie rozwojowym i jest związana z jednym lub więcej zaburzeniem w zakresie : dojrzewania, uczenia się i społecznego przystosowania.( Clarke,1969,s.69)

Autorem jednej z wcześniejszych, a zarazem stosunkowo szerokiej, opisowej definicji niepełnosprawności był E. Doll, który w 1941 roku scharakteryzował niepełnosprawność intelektualną jako^[3]:stan niedojrzałości społecznej powstały w okresie rozwoju będący skutkiem zahamowania rozwoju inteligencji pochodzenia konstytucjonalnego. Stan ten jest nieusuwalny .

Amerykańskie Towarzystwo do Badań nad Upośledzeniem Umysłowym (American Association of Mental Deficiency) wprowadza w 1959 roku do międzynarodowej terminologii określenie mental retardation i podejmuje próbę globalnego zdefiniowania niepełnosprawności intelektualnej^[4]:Jest to niższy niż przeciętny, ogólny poziom funkcjonowania intelektualnego powstały w okresie rozwojowym. Towarzyszą mu zaburzenia w zakresie dojrzewania, uczenia się i przystosowania społecznego.

W definicji T. Gałkowskiego wyraźnie dostrzec można podział na część charakteryzująca zjawisko i próbę określenia etiologii niepełnosprawności^[6]:niepełnosprawność umysłowa ma charakter globalny, charakteryzuje się obniżoną sprawnością umysłową spowodowaną wrodzoną anomalią, która czyni korę mózgową niezdolną - w mniejszym lub większym stopniu do procesów myślowych.

Wg ICD10 stan zahamowania lub niepełnego rozwoju umysłu, który charakteryzuje się statystycznie istotnym obniżeniem ogólnej sprawności intelektualnej w porównaniu z wartością przeciętną (IQ < 70) - w tym zdolności: poznawczych, mowy, ruchowych i społecznych

Zdaniem J. Kostrzewskiego „upośledzenie umysłowe jest to stan charakteryzujący się istotnie niższym od przeciętnego ogólnym poziomem funkcjonowania intelektualnego i zaburzeniami w zakresie przystosowania się”.

2. KLASYFIKACJE +KRYTERIA

Obecnie dzięki wszechstronnym badaniom takich nauk pomocniczych jak: pediatria, biochemia, fizjologia i genetyka ustalono etiologię, patogenezę i klasyfikację niedorozwoju umysłowego. Ogólnie można wyróżnić trzy podejścia:

• kliniczno-medyczne,

• praktyczne,

• psychofizjologiczno-społeczne.

W pierwszej grupie będą definicje ujmujące niedorozwój umysłowy jako stan chorobowy ze zwróceniem uwagi na etiologię i patogenezę.

Drugą grupę stanowią definicje, które mają charakter prawno-administracyjny jak np. definicja z ustawy o zdrowiu psychicznym 1959 r., która niedorozwój umysłowy włącza do zaburzeń psychicznych wyróżniając jego dwie kategorie i znaczne obniżenie sprawności umysłowej.

W trzeciej grupie mieszczą się definicje psychologiczne upośledzenia umysłowego, które różnią się liczbą, rodzajem kryteriów, według których oceniają ten stan.

J. Mazurkiewicz wyróżnia trzy kryteria:

· psychologiczne - poziom uwagi i mowy,

· ewolucyjne - porównanie poziomu umysłowego dziecka niedorozwiniętego z dzieckiem normalnym,

· społeczne - mierzące stopień upośledzenia umysłowego.

Klasyfikacja stopni rozwoju i niedorozwoju umysłowego ( od 1.01..1968 r. WHO)

Iloraz inteligencji (I.I.) w skalach
Psyche  Catell Stanford - Binet	Grace Arthur	Wechsler  Snigiers - Oomen	Nazwa stopnia
84-100	84-100	85-100	Rozwój prawidłowy  ( przeciętny)
69-83	67-83	70-84	Rozwój niższy niż przeciętny
52-68	50-66	55-69	Upośledzenie umysłowe w stopniu lekkim
36-51	33-49	40-54	Upośledzenie w stopniu umiarkowanym
20-35	16-32	26-39	Upośledzenie w stopniu znacznym
0-19	0-15	0-24	Upośledzenie w stopniu głębokim

1.  Kryterium kliniczno - medyczne - "oligofrenią, czyli niedorozwojem umysłowym, nazywamy wrodzone oraz istniejące od wczesnego dzieciństwa obniżenie zdolności rozwoju intelektualnego uniemożliwiające lub opóźniające naukę szkolną." ( Korzeniowski 1969 ).

2. Kryterium praktyczne - niedorozwój umysłowy włącza do zaburzeń psychicznych, wyróżniając jego dwie kategorie :

• znaczne obniżenie sprawności umysłowej

• obniżenie sprawności umysłowej.

Kryterium psychologiczno - społeczne - niedorozwój umysłowy określa jako stan, w którym umysł nie osiągnął normalnego rozwoju biorąc pod uwagę :

• ocenę wyników w nauce

• inteligencję

• przystosowanie biologiczno - społeczne ( A.F. Tredgold )

• niedojrzałość społeczną

• niską sprawność umysłową

• opóźnienie rozwojowe

• zahamowanie

• pochodzenie konstytucjonalne

• nieodwracalność upośledzenia ( E. Doll )

• kryterium psychologiczne - poziom uwagi i mowy

• kryterium ewolucyjne - porównywanie poziomu rozwoju umysłowego dziecka niedorozwiniętego z dzieckiem normalnym

• kryterium społeczne - mierzące stopień przystosowania jednostki (Mazurkiewicz 1968 )

• nieadekwatne społeczne przystosowanie się

• zmniejszoną zdolność uczenia się

• powolne tempo dojrzewania ( Ch. Skiner ).

     Zgromadzenie Ogólne Światowej Organizacji Zdrowia uchwaliło w 1968 roku podział upośledzenia umysłowego oparty na ilorazie inteligencji i jako podstawę przyjęto 100, o odchyleniu standardowym 16 punktów, a przy jej ustaleniu przyjęto liczbę odchyleń standardowych, o którą iloraz inteligencji różni się od średniej.
     Stąd przyjęto podział czterostopniowy :

1. upośledzenie umysłowe lekkie - I.I. 52 - 67

2. upośledzenie umysłowe umiarkowane - I.I. 36 - 51

3. upośledzenie umysłowe znaczne - I.I. 20 - 35

4. upośledzenie umysłowe głębokie - I.I. 0 - 19

Upośledzenie umysłowe jest stanem, a nie chorobą.

3. PRZYCZYNY

→podział z internetu

• biologiczne

Czynniki biologiczne są pierwotnymi i bezpośrednimi, uszkadzając strukturę mózgową prowadzą bezpośrednio do obniżenia poziomu funkcjonowania intelektualnego. Mimo tak bezpośredniego działania stanowią tylko jedną z determinant rozwoju, wpływ, której może być modyfikowany przez czynniki społeczne i psychologiczne.

Przejawy zaburzeń w zakresie funkcjonowania biologicznego znajdują częściowo odbicie w zakłóceniach czynności psychicznych. Dzieci, które doznały uszkodzeń biologicznych we wczesnym okresie życia mają bardzo zróżnicowane losy - ich rozwój ostatecznie zależy od stanu wyjściowego organizmu oraz od całego łańcucha zdarzeń i wielokierunkowych zależności prowadzących do wykorzystania lub zmarnowania potencjału.

• społeczne

Czynniki społeczne, będące wtórnymi, pośrednimi wpływają na nieprawidłowości w rozwoju emocjonalnym , społecznym  i całej osobowości - w tym , wtórnie, stanowią blokadę dla funkcjonowania intelektualnego. Czynniki społeczne są rozumiane jako „ wyzwalacz” potencjału biologicznego.
Kontakty człowieka ze środowiskiem przebiegają głównie między ludźmi i nasycone są emocjami. Bardzo dużą rolę przypisuje się jakości kontaktów dziecka z otoczeniem społecznym, nadając specjalne znaczenie więzi między matką a dzieckiem  i doświadczeniom w zaspokajaniu potrzeb przez rodzinę.  Psychologia prenatalna kładzie nacisk na kontakt  dziecka i matki w okresie przed  urodzeniem. Po narodzeniu następuje okres symbiozy między matką i dzieckiem. Następnie zachodzi proces wyodrębniania , czyli tworzenia z pierwotnie otrzymanej od matki organizacji życia psychicznego - organizacji własnej, wzbogaconej o nowe kontakty z otoczeniem i percypowanej przez Ja. Inaczej ten proces nazywa się procesem indywidualizacji. U niektórych dzieci istnieje ryzyko niepowodzeń w przebiegu tego procesu - np. dotyczy to osób po traumie biologicznej lub w wyniku odrzucenia przez matkę niedojrzałą do macierzyństwa.

• psychologiczne

Czynniki psychologiczne to właściwości psychiki, które są siłą napędową jej rozwoju. Należą tu dynamizmy wyznaczające podstawowe kierunki aktywności człowieka i mające właściwe sobie zasady organizacji. Wymienić tu należy ciekawość lub inaczej popęd poznawczy - podstawowy motor aktywności dzieci i młodzieży. Hamulcem dla ciekawości jest lęk. W procesie rozwoju psychicznego istnieje - poza wzajemnymi zależnościami  i uwarunkowaniami - pewien zakres autonomii poszczególnych dynamizmów, struktur czy funkcji. Występuje duża różnorodność modeli rozwoju dzieci.

Postawienie ścisłej granicy między czynnikami biologicznymi, społecznymi i psychologicznymi jest niemożliwe, ponieważ jedne przenikają drugie. Wspomaganie rozwoju dziecka biologicznie uszkodzonego i zagrożonego upośledzeniem graniczy ze sztuką jest bowiem stałym szukaniem najlepszych rozwiązań w aktualnej sytuacji życiowej na każdym etapie rozwoju.

→podział z książki

• Czynniki biologiczne - uwarunkowania konstytucjonalne

-związane z naturą dziecka, z jego wyposażeniem, z jakim przychodzi na świat, czyli uwarunkowania genetyczne; dotyczy to głównie niektórych zespołów nadpobudliwości ruchowej czy tzw. dysleksji rozwojowej; tego typu zaburzenia występują znacznie częściej u chłopców niż u dziewczynek

Pierwotne przyczyny upośledzenia umysłowego wywołane są przez czynniki genetyczne. Rodzice przekazują nieprawidłowe lub uszkodzone geny i chromosomy, powodujące, że embrion i płód nie rozwijają się normalnie - w konsekwencji dziecko rodzi się upośledzone umysłowo. Jest to najczęstsza przyczyna upośledzenia.

1. postacie upośledzenia umysłowego, które są związane z nieprawidłościami genów to różne tzw. tryby dziedziczenia :

• dominujący, gdy jednostka otrzymuje gen chorobowy tylko od jednego z rodziców,

• recesywny, gdy oboje z rodziców są nosicielami chorobowego genu.

• do grupy powodującej uszkodzenie komórek rozrodczych ( plemników i komórek jajowych ) należą różne rodzaje aberracji chromosomów ( nie sprzężonych z płcią, tzw. autosomalnych oraz sprzężonych z płcią chromosomów X i Y ). Normalny człowiek ma 46 chromosomów autosomalnych ( 22 takie same u kobiet i mężczyzn ) plus 1 parę chromosomów płciowych : kobieta XX, mężczyzna XY. Aberracje mogą polegać na zwiększonej liczbie w poszczególnych parach chromosomów, albo na nietypowym ich kształcie. Do aberracji zwiększonej liczby chromosomów należy np. : znany syndrom Downa tzw. trisomia chromosomu 21 ( w którym zamiast 2 występują 3 chromosomy ).

• trzecim rodzajem przyczyn upośledzenia umysłowego są defekty metaboliczne. W anomaliach tego typu zachodzi brak takiego czy innego enzymu, który jest niezbędny do pewnego typu reakcji chemicznej. Są one najczęściej uwarunkowane genetycznie.
  Wyróżniamy tu trzy anomalie :

• w zakresie przemiany białkowej ( np. fenyloketonuria ),

• tłuszczowej ( np. choroba gargolizm, mikrocefalia, hydrocefalia ),

• cukru i inne wciąż jeszcze wykrywane.

Innymi czynnikami zmian w organizmie , które mogą wpływać na wytworzenie się upośledzenia umysłowego, są anatomiczne zmiany mózgu ( zaniki płatowe, dziurawość mózgu, porowatość mózgu itd. ) i inne zaburzenia rozwojowe ( np. brak jąder komórkowych lub części mózgu ).
     Wady rozwojowe są wynikiem zatrzymania lub nieprawidłowego kształtowania się struktur mózgu. Jeśli wystąpią wtedy, gdy jest on już uformowany, zmiany te noszą nazwę mózgowego porażenia dziecięcego.

• Czynniki biologiczne - uwarunkowania somatyczne

• Czynniki działające na dziecko przed urodzeniem

- zanieczyszczenia powietrza, wody i żywności różnymi substancjami chemicznymi

- częsty kontakt ze szkodliwym promieniowaniem, silnym polem magnetycznym, falami elektromagnetycznymi

- złe odżywianie się matki przed poczęciem dziecka i w czasie ciąży

- alkohol, papierosy, narkotyki

- choroby matki, głównie przechodzone w czasie ciąży

- przyjmowanie niektórych leków

- nieprawidłowy przebieg ciąży

- konflikt serologiczny

2. Czynniki działające w czasie porodu

- długi, trudny poród - niedotlenienie dziecka

- zbyt szybki poród - gwałtowna zmiana ciśnienia

- uciski na czaszkę

- wcześniactwo

3. Czynniki działające na dziecko po urodzeniu:

-okresowe niedotlenienie

- wysoka temperatura w pierwszych miesiącach życia

- silne urazy głowy spowodowane upadkiem lub uderzeniem

- zapalenie opon mózgowych

- zatrucie ołowiem

- zatrucie niektórymi lekami

- niedożywienie dziecka, a szczególnie poważne deficyty niektórych składników pokarmowych (białka, witaminy)

• Przyczyny społeczno - uwarunkowania wychowawcze

Związane są z jakością opieki i oddziaływań wychowawczych, które kieruje na dziecko jego otoczenie:

- brak ciepła rodzinnego

- brak różnorodnych form okazywania dziecku uczuć i tych pozytywnych, jak i negatywnych

- ograniczenie swobody dziecka poznawaniu najbliższego i dalszego otoczenia

- hamowanie jego naturalnej ciekawości i ruchliwości

- wyręczanie dziecka w wykonywaniu prac i zadań

- ograniczenie jego samodzielności, przede wszystkim w codziennych sprawach

- stawanie zbyt wysokich wymagań, rygoryzm, surowość, perfekcjonizm

- nadopiekuńczość, nadtroskliwość

- ignorowanie dziecka, obojętność na jego psychiczne potrzeby, problemy

- ograniczenie lub nadmiar kontaktów dziecka z innymi ludźmi i przedmiotami

4. SKUTKI







• funkcjonalno-zdrowotne

• rozwojowe

Upośledzenie w stopniu lekkim - opóźniony rozwój ruchowy

Siadanie w końcu 1 r. ż., chodzenie pod koniec 2 r. ż., brak precyzji ruchów, ruchy słabo skoordynowane. Dziecko osiąga pełen zakres samoobsługi, może opanować czynności zawodowe.

Upośledzenie w stopniu umiarkowanym - opóźniony rozwój ruchowy:

Siadanie w 2 r. ż., chodzenie w 3 r. ż.. Dość dobrze radzi sobie z samoobsługą.

Wyuczalne w wykonywaniu prostych czynności zawodowych, pod nadzorem, obsługuje proste urządzenia i maszyny. Ruchy mało precyzyjne, niezgrabne. Wolne tempo czynności ruchowych.

Upośledzenie w stopniu znacznym - opóźniony rozwój ruchowy:

Siadanie i chodzenie opanowuje w wieku przedszkolnym. Może przyswoić sobie proste czynności niezbędne do samoobsługi / wymaga to dłuższego ćwiczenia /. Poważnie upośledzona motoryka rąk.

Upośledzenie w stopniu głębokim - zdolne do opanowania chodzenia. Ruchy automatyczne, stereotypowe, które nie służą wykonywaniu czynności.


Upośledzenie umysłowe a rozwój mowy
Częstym zjawiskiem towarzyszącym upośledzeniu umysłowemu jest znacznie późniejsze pojawienie się poszczególnych stadiów rozwoju mowy.
Rozwój mowy u dzieci upośledzonych umysłowo jest zazwyczaj wyraźnie opóźniony, a wady są znacznie bardziej złożone, nawarstwione, często występuje cały zespół wad. Reedukacja mowy u tych dzieci trwa znacznie dłużej i jest mało efektywna ze względu na brak współpracy, szybką męczliwość i niemożność koncentracji.
Opóźniony rozwój mowy (ORM)-jest to istotnie niższa sprawność językowa, powstała w okresie kształtowania się mowy dziecka i spowodowana wieloma czynnikami.
ORM jest ściśle skorelowany z głębokością opóźnienia umysłowego, czego dowiódł J. Kostrzewski w 1966r.
Pierwsze słowa pojawiają się u dzieci lekko upośledzonych umysłowo najczęściej w wieku 2-5 lat, zaś pierwsze frazy występują u tych dzieci między 3 a 7 rokiem życia (G. Kuźniecowa, 1976). U dzieci upośledzonych umysłowo mija długi okres pomiędzy pojawieniem się pierwszych słów i fraz (z reguły dłuższy niż 2 lata). Spowodowane to jest, być może opóźnionym procesem przyswajania reguł gramatycznych, umożliwiających produkowanie zdań.
Większość dzieci głęboko upośledzonych umysłowo nie posługuje się zdaniami i pozostaje na etapie komunikacji niejęzykowej. Dzieci umiarkowane i lekko upośledzone, stopniowo rozwijają umiejętność budowania zdań początkowo prostych, a później złożonych. Dzieci lekko upośledzone umysłowo mają zdolność samoczynnego ( wrodzonego) rozwoju i przebiega on według tych samych faz, co u dzieci z normą intelektualną.

• psychologiczne

Dzieci zaliczone do kolejnej z przyjętych przez ŚOZ kategorii stanu rozwoju umysłowego to upośledzeni w stopniu lekkim.

Kolejność przekształcania się struktur operacyjnych jest taka sama u upośledzonych umysłowo jak u przeciętnie rozwijających się. Różnice dotyczą szybkości rozwoju.

 W grupie tych dzieci obserwuje się  ogromne zróżnicowanie zarówno funkcjonowania intelektualnego jak i pod względem występujących dysharmonii rozwoju - niektóre funkcje psychiczne mogą być na poziomie normy , inne  - obniżone w sposób głęboki i patologiczny.

Osoby z tej grupy cechują  : niedokładność spostrzegania, upośledzona percepcja kształtów geometrycznych, stosunków przestrzennych oraz zdolność do analizy i syntezy wzrokowej elementów tworzących figury geometryczne .Uwaga dowolna jest mniej trwała, podzielność uwagi minimalna. Upośledzone są procesy pamięci - gorsza niż u przeciętnie rozwijających się rówieśników pamięć logiczna, skojarzeniowa i mechaniczna (świeża i trwała), pojawiają się zmyślenia i konfabulacje. Zaburzony jest proces rozwoju mowy : opóźnienia, zaburzenia artykulacji, ubogi zasób słownictwa ( przy bogatszym zasobie słownictwa biernego w stosunku do czynnego). Zaburzony jest rozwój emocjonalny - na który ma wpływ również opóźniony rozwój umiejętności komunikacyjnych.

Najbardziej znacząca dla pozostałych procesów psychicznych ma upośledzenie procesów myślenia . Osoby te nie osiągają okresu operacji formalnych pozostając na etapie operacji konkretnych i myślenia konkretno - obrazowego . Za tym idą trudności z uogólnianiem , wnioskowaniem i abstrahowaniem oraz zmniejszony krytycyzm.

Osoby upośledzone w stopniu lekkim cechuje niestałość emocjonalna, impulsywność, agresywność, niedomoga mechanizmów kontroli, nieadekwatna i niestabilna samoocena , obniżona zdolność do samokontroli i trudności w toku socjalizacji.

W tych warunkach zaburzony jest również proces  rozwoju uczuciowości wyższej i przyswajania norm moralnych .

Upośledzeniu umysłowemu towarzyszy również obniżenie ogólnej sprawności motorycznej , sprawności manualnej i koordynacji ruchowej. 

Ludzie upośledzeniem w takim stopniu potrafią jednak troszczyć się o innych i siebie, dbać o swój ubiór i wygląd, czytać, pisać, operować pieniędzmi, wykonywać pracę zawodową o niedużym poziomie komplikacji technologicznej.

 

            Osoby upośledzone w stopniu umiarkowanym cechują częstsze niż w omawianej poprzednio grupie zaburzenia w zakresie receptorów  oraz ich reprezentacji korowej . Prowadzi to do zaburzeń w spostrzeganiu rzeczywistości, zwolnieniu tempa i zakresu spostrzegania, trudności w wyodrębnianiu istotnych cech przedmiotów i zjawisk.

            W powiązaniu za upośledzeniem procesów spostrzegania występują również trudności z koncentracją na przedmiocie i czynności , przewaga uwagi mimowolnej, choć istnieje możliwość rozwinięcia uwagi dowolnej . Występują trudności w zapamiętywaniu, rozpoznawaniu i odtwarzaniu informacji, zwłaszcza upośledzona jest pamięć logiczna . Często pojawiają się konfabulacje i zmyślenia. Rozwój mowy odbywa się w wolnym tempie , występują liczne  zaburzenia artykulacji oraz trudności z poszerzaniem słownictwa i przyswajaniu pojęć. Myślenie ma charakter konkretno - obrazowy , przedoperacyjny - zaczyna zauważać różne aspekty rzeczywistości - barwę, długość , wzajemne stosunki między cechami przedmiotów.

Osoby te ujawniają potrzeby bezpieczeństwa, przynależności, miłości, kontaktów społecznych, szacunku oraz uczucia moralne.

W pracy z nimi można spodziewać się wzmożonej lub obniżonej pobudliwości, zaburzeń w zachowaniu m.in. gwałtowności, zachowań destruktywnych i aspołecznych, zamykania się w sobie, stereotypii ruchowych , zachowań dziwacznych, buntowniczych i przekornych oraz zaburzeń psychicznych.

Zachowania trudne występują w różnych formach i w różnym nasileniu w zależności od rodzaju uszkodzenia OUN oraz treningu zachowań społecznych.

Dzieci upośledzone w stopniu umiarkowanym potrafią ubiera się i rozbierać, samodzielnie dbać o higienę i porządek wokół siebie, mogą nauczyć się przygotowywania prostych posiłków  i wykonywania czynności  domowych oraz związanych z mało skomplikowaną pracą zarobkową wykonywana pod kontrolą.

W pracy z dziećmi i młodzieżą o takim stopniu upośledzenia umysłowego  bardzo ważna jest stymulacja umiejętności komunikacyjnych.

 

            Wśród osób o znacznym stopniu upośledzenia umysłowego często występują wady wzroku, słuchu, niedowłady, porażenia kończyn i różne choroby somatyczne.

Ich spostrzeganie jest bardzo niedokładne, nieadekwatne do rzeczywistości , wybiórcze i powolne. Zdolność do koncentracji uwagi niewielka , uwaga ma charakter mimowolnej .

Umiejętności komunikacyjne ograniczają się do kilkuwyrazowych zdań, pojedynczych wyrazów i fonogestów lub wyłącznie gestykulacji.

Częste trudności artykulacyjne, bardzo ubogi zasób słów.
Dzieci te potrafią porównywać przedmioty wielkościowo , dostrzegają podobieństwa i różnice, potrafią opanować elementarne pojęcia liczbowe ( w zakresie liczb 4 -5), rozróżniają proste kształty geometryczne , a nawet rozpoznają i piszą proste wyrazy. Potrafią zdefiniować znane pojęcia „ użytkowo”. Mogą wyuczyć się czynności z zakresu samoobsługi i rozwinąć umiejętności manualne w stopniu umożliwiającym wykonywanie prostych pożytecznych czynności.

Potrafią okazać przywiązanie, sympatię, antypatię i elementarne uczucia moralne.

Często wśród nich spotyka się osoby nadpobudliwe lub apatyczne, wykazujące zachowania trudne . Część zachowań trudnych wynika ze złych metod wychowawczych.

 

                        Osoby upośledzone w stopniu głębokim nie są w stanie przekroczyć okresu inteligencji zmysłowo- ruchowej. Upośledzeniu umysłowemu często towarzyszą wady wzroku, słuchu, niedowłady, porażenia kończyn i zwiększona podatność na infekcje oraz wady narządów.

W grupie tej ujawnia się ogromna różnorodność po względem możliwości osiągania sprawności poszczególnych funkcji.

Można zaobserwować wśród nich całkowity brak percepcji lub pewną zdolność do spostrzegania czynności i sytuacji.

Zdolność do koncentracji uwagi - od zupełnego jej braku do koncentracji na dość długi czas.

W zakresie umiejętności komunikacyjnych wystąpić mogą różnice indywidualne : od barku zdolności rozumienia melodii słów i wydawania artykułowanych dźwięków do  rozumienia poleceń , a nawet porozumiewania się za pomocą 2-3 wyrazowych zdań.

Podobnie z pamięcią - różnice występujące pod tym względem rozciągają się od zupełnej niezdolności do zapamiętania jakiejkolwiek treści do utrzymania tych treści przez dłuższy czas.

Można też wyróżnić osoby, które nie opanowały czynności fizjologicznych poza prostymi odruchami oraz takie, które jedzą żując, sygnalizują potrzeby fizjologiczne niektóre nawet mogą wykonywać proste czynności porządkowe.

Pod względem zdolności do wyrażania potrzeb psychicznych również występuje wyraźne zróżnicowanie - od braku zdolności do wyrażania przeżyć w tej dziedzinie do wyraźnego ujawniania potrzeb psychicznych - w tym przynależności, miłości i uznania.

Zdolności motoryczne mogą być upośledzone całkowicie lub też pozwalają na wykonywanie różnych czynności.

 

U osób z tej grupy obserwuje się głębokie upośledzenie procesów orientacyjno - poznawczych, intelektualnych, emocjonalnych, motywacyjnych i wykonawczych.

 

W lżejszych stanach upośledzenia głębokiego ( I.I. 14-19) istnieje możliwość wyuczenia zachowań pozwalających na znaczną samoobsługę oraz unikanie niebezpieczeństw.

W stosunku do omawianej grupy osób upośledzonych bardzo ważna jest wczesna rehabilitacja. Pamiętać należy, że rozwijają się u nich szybciej sprawności zależne od dojrzewania , a wolniej te, które zależne są od uczenia się.

→ poznawcze

→ emocjonalne

Ruch wspólnoty  zainicjowany przez Jaena Vanier ( 1985) wydobył nieprzewidywalne dawniej bogactwo przeżyć uczuciowych osób upośledzonych , ujawnił normalność ich potrzeb w zakresie życia emocjonalnego i kontaktów społecznych.

Pracę badawczą dotyczącą różnych aspektów rozwoju dzieci upośledzonych prowadziła pani  Małgorzata Kościelska. Autorka ta wychodząc z paradygmatu, że rozwój psychiczny dokonuje się poprzez kontakt z psychika innych ludzi próbowała wykazać zależności między funkcjonowaniem psychicznym w jego różnych aspektach u dzieci upośledzonych , a charakterem ich kontaktów z ludźmi.

Badania Iwony Olechowskiej wskazują na umiejętność dzieci  z upośledzeniem umysłowym przyjmowania tzw. pozaosobistej perspektywy w spostrzeganiu społecznym. Okazało się,że podobnie jak dzieci normalnie rozwijające się , dzieci z obniżonym I.I. potrafią uwzględniać sytuacje partnera interakcji, liczyć się z jego właściwościami i dostosować do niego swoje zachowanie. Interpretacja zachowania w kategoriach przejawów inteligencji nie wyczerpuje sprawy; ważne jest bowiem to, że stwarzane sytuacje miały charakter społeczny. Badane dzieci posiadały również dużą wrażliwość interpersonalną , mająca znaczenie zarówno dla współżycia społecznego , jak i psychicznego rozwoju jednostki.

Kolejne studia, wykonane przez Hannę Szczepańską dotyczyły kompetencji językowych. Przy zastosowaniu tradycyjnych wskaźników w rozwoju mowy ( zasób leksykalny, gramatyczność wypowiedzi, poprawność artykulacji) poziom rozwoju badanych dzieci był obniżony. Przeprowadzony eksperyment testował zmienność funkcjonowania językowego w zależności od spostrzeganych cech dorosłego partnera interakcji. Okazało się, że z wyjątkiem dzieci najsłabiej mówiących - wszystkie inne dostosowały swój sposób porozumiewania się do partnera. Wrażliwość interpersonalna stwarza szansę uczenia się od ludzi wszystkiego, co w życiu potrzebne. Jeżeli tych umiejętności dzieciom brakuje, można domniemywać, że ich kontakty z ludźmi były mało wartościowe lub wręcz szkodliwe dla rozwoju.

Diagnozie elementów sytuacji społecznej poświęcone były badania Małgorzaty Randoszki, która analizowała sposób zachowania się osoby dorosłej w zabawie z dziećmi. Stwierdziła ona istotny wpływ tego zachowania na przebieg interakcji społecznych między dzieckiem i dorosłym, a także na przebieg interakcji społecznych między dziećmi, poziom zainteresowania zabawami oraz stopień twórczości w zabawie.
Badania potwierdziły dużą wrażliwość interpersonalną dzieci z upośledzeniem umysłowym: wykazały, jak zmienia się ich zachowanie w zależności od stylu funkcjonowania osoby dorosłej. Ujawniły również, że typ zachowania dorosłego  może wpływać na  poprawę funkcjonowania dzieci w toku zabawy i wyzwalać twórczość oraz  gotowość komunikacyjną.

Zdaniem autorki duże znaczenie dla rozwoju dziecka ma charakter wczesnych stosunków dziecka z dorosłymi, co ma zasadnicze znaczenie dla rozwoju Ja; stan funkcjonalny Ja odgrywa ważną rolę w sterowaniu procesami poznawczymi.

Monika Dybowska prowadziła studia nad reprezentacją Ja u dzieci. Badani ujawniły u wszystkich dzieci objawy bardzo znacznego niedorozwoju funkcji Ja, zatarcie granic, brak poczucia tożsamości indywidualnej, poczucia autonomii i kontroli oraz brak wiedzy o Ja. Ponadto  - dezakceptację siebie i dążenie do samounicestwienia. Wyraźnie rysował się związek między typem patologii Ja i okresem, w którym ona powstała, a rozwojem przeżytej przez dziecko traumy: porzuceniem, izolowaniem od kontaktu, doświadczaniem braku akceptacji , wrogości, brakiem trwałej więzi z osobą dorosłą.

Im większa była akceptacja ciała dziecka przez matkę, tym większa była i u niego wiedza na temat własnego ciała i większa gotowość do posługiwania się nim. Stopień upośledzenia psychomotorycznego nie zależał wprost od czynników neurologicznych, ale był upośredniany przez funkcje Ja cielesnego. Badania wykazały również, że trzeba najpierw być w dobrej relacji z otoczeniem społecznym, aby zaistnieć jako indywidualność  poszerzając następnie swoje Ja o wybrane elementy otoczenia materialnego.

Na  podstawie całości zgromadzonego materiału badawczego M. Kościelska wysunęła tezę, że upośledzenie umysłowe stanowi funkcję nieprawidłowego kształtowania się osobowości. Można wskazać, zdaniem autorki, szczególne związki między typem patologii osobowości, a typem negatywnych doświadczeń społecznych w ontogenezie dzieci z upośledzeniem umysłowym. Szczególna rolę w tym procesie odegrały: duża wrażliwość na bodźce społeczne, szczególna adaptabilność do złych warunków życia, wykształcenie mechanizmów obronnych blokujących aktywność eksploracyjną oraz przyswajanie i przetwarzanie w większości negatywnych informacji o świecie i o Ja.

• społeczne

→ edukacja

→ percepcja

→ zatrudnienie

Zakład aktywności zawodowej jest tworzony w celu zatrudnienia osób niepełnosprawnych zaliczonych do znacznego stopnia niepełnosprawności i osób zaliczonych do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności, u których stwierdzono autyzm, upośledzenie umysłowe lub chorobę psychiczną.


Podmiotami uprawnionymi do utworzenia zakładu aktywności zawodowej są:

• powiat,

• gmina,

• fundacja,

• stowarzyszenie,

• inna organizacja społeczna, której statutowym zadaniem jest rehabilitacja zawodowa i społeczna osób niepełnosprawnych.

Utworzenie zakładu i uzyskanie statusu zakładu aktywności zawodowej związane jest ze spełnieniem wielu warunków, takich jak:

• zatrudnianie co najmniej 70 % (z ogólnej liczby osób zatrudnionych w zakładzie) osób niepełnosprawnych, w szczególności skierowanych do pracy przez powiatowe urzędy pracy:

-  zaliczonych do znacznego stopnia niepełnosprawności,

 - zaliczonych do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności, u których stwierdzono autyzm, upośledzenie umysłowe lub chorobą psychiczną, w tym osób, w stosunku do których rada programowa warsztatów terapii zajęciowej zajęła stanowisko uzasadniające podjęcie zatrudnienia i kontynuowanie rehabilitacji zawodowej w warunkach pracy chronionej. Jednakże wskaźnik zatrudnienia osób z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności nie może być wyższy niż 35%.

• przystosowanie obiektów i pomieszczeń użytkowanych przez zakład aktywności zawodowej do przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. Ważnym elementem jest także uwzględnienie potrzeb zatrudnionych w zakładzie osób niepełnosprawnych w zakresie przystosowania ich stanowisk pracy oraz pomieszczeń higienicznosanitarnych (toalet, stołówek) i ciągów komunikacyjnych.

• uzyskanie pozytywnej opinii starosty o potrzebie utworzenia zakładu aktywności zawodowej na danym terenie.

Ponadto organizator zakładu aktywności zawodowej zobowiązuje się do przeznaczania uzyskanych dochodów z prowadzonej działalności na zakładowy fundusz aktywności zawodowej, który jest przeznaczany na zaspokajanie potrzeb osób niepełnosprawnych np. na zakup sprzętu i wyposażenia pomagającego osobie niepełnosprawnej w samodzielnym życiu  i uczestnictwie w życiu społecznym w lokalnym środowisku, pomoc w przygotowaniu, budowie, remoncie i wyposażeniu indywidualnych i zbiorowych form mieszkalnictwa chronionego dla osób niepełnosprawnych, a także na dokształcanie, przekwalifikowanie i szkolenia itp.


Decyzję w sprawie przyznania statusu zakładu aktywności zawodowej, potwierdzającą spełnianie wszystkich warunków, wydaje wojewoda.


Wniosek o utworzenie zakładu aktywności organizator składa marszałkowi województwa z którym również zawiera umowę o dofinansowanie ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych kosztów utworzenia i działania zakładu.


Szczegółowe rozwiązania dotyczące tworzenia i funkcjonowania zakładów aktywności zawodowej zawarte zostały w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 14 grudnia 2007 r. w sprawie zakładów aktywności zawodowej (Dz.U. Nr 242, poz. 1776).

5. CELE I ZADANIA W USPRAWNIANIU

Zasady terapeutyczne.

            Kanonem tradycyjnego myślenia o terapii dzieci  upośledzonych w rozwoju jest stymulacja i precyzyjne nauczanie oraz psychoterapia ukierunkowana.

Koncepcja tworzenia się upośledzenia ma wpływ na podejście do prowadzenia terapii.
Małgorzata Kościelska przedstawia tezy teorii tworzenia się upośledzenia :

1.      Upośledzenie jest stanem funkcjonalnym w rezultacie patologii procesu rozwoju.

2.      Istnieją różne drogi dojścia do tego stanu.

3.      W procesie patologizacji istnieją fazy.

4.      Cecha najbardziej charakterystyczna procesu patologizacji to sposób formowania się osobowości , którego efektem jest deficyt funkcji poznawczych.

5.      Otoczenie społeczne jest włączone w proces patologizacji rozwoju.

6.      Rozwój Ja i zależnych od niego funkcji poznawczych dokonuje się poprzez interakcję z otoczeniem społecznym - ważny tu jest typ stosunków pomiędzy różnymi członkami tej interakcji.

7.      Centralną strukturą w osobowości jest Ja, ograniczenie jego rozwoju skutkuje zaburzeniami w sferze poznawczej.

 

Z tez powyższych wynikają trzy zasady terapeutyczne:

1.      Oddziaływanie terapeutyczne musi uwzględniać fazę rozwoju dziecka i etap procesu patologizacji.

2.      Terapia musi uwzględniać stan Ja i być ukierunkowana na jego wspomaganie.

3.      Do terapii musi być włączone otoczenie społeczne.

 

Zasada zależności oddziaływania terapeutycznego od fazy rozwoju dziecka i etapu patologizacji polega na tym, że nie może być jednej metody terapeutycznej i jednego programu oddziaływania wobec wszystkich zgłaszających się do terapii dzieci, gdyż każde z nich jest w różnym stanie rozwoju, w różnym wieku i innej fazie patologizacji.  Najkorzystniej jest, gdy proces terapii dotyczy dzieci małych, choć może on nieodzowny również w przypadku dzieci starszych lub ludzi dorosłych z upośledzeniem umysłowym.

 

Zgodnie z zasadą ukierunkowania terapii na rozwijanie Ja - wszelkie zaburzenia w rozwoju o typie upośledzenia umysłowego maja swoje źródło w patologii Ja. Sposób funkcjonowania Ja jest zawsze podstawowo ważny dla możliwości realizowania potencjału poznawczego, a także potencjał ten tworzy.

Pewne możliwości terapii , czyli ulepszania rozwoju wiążą się z oddziaływaniem na Ja . Charakterystyczne symptomy upośledzenia - bierność w zachowaniu, brak aktywności eksploracyjnej, zależność emocjonalna od innych sugestywność w myśleniu są to zaburzenia poczucia podmiotowości. Dziecko do prawidłowego rozwoju , a dorosły do dobrego funkcjonowania, potrzebuje wolności i miłości dających poczucie godności. Proces terapii jest ukierunkowany na to, aby budować wiedzę człowieka o świecie i sobie - służy temu działanie w świecie zrozumiałym i przewidywalnym.

 

Zasada włączenia do terapii otoczenia społecznego akcentuje dwa aspekty funkcjonowania społecznego tego otoczenia: może ono być czynnikiem patogennym lub też stać się ofiarą patologicznego sposobu funkcjonowania dziecka. Istnieją dwie możliwości postępowania terapeutycznego: zastępowanie do pewnego stopnia rodziny przez terapeutę lub oddziaływanie na rodzinę. Im większe będzie zrozumienie społeczne potrzeb rodzin wychowujących  dzieci z problemami w rozwoju, tym mniej będzie rodzin wymagających pomocy terapeutycznej i tym mniej będzie ludzi upośledzonych.

6. INSTYTUCJE

• Warsztat Terapii Zajęciowej

- jest miejscem rehabilitacji oraz różnorakiej aktywności manualnej

• Ośrodek Rehabilitacyjno - Edukacyjno - Wychowawczy

-jest miejscem spełniania obowiązku szkolnego, rehabilitacji a także miejscem różnych aktywności pozaszkolnych

• Polskie Forum Osób Niepełnosprawnych

• Polskie Stowarzyszenie na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym

• Krajowe Towarzystwo Autyzmu

• Fundacja Synapsie

• FAR (Fundacja Aktywnej Rehabilitacji)

• Polskie Towarzystwo Stwardnienia Rozsianego (PTSR)

• Stowarzyszenie Przyjaciół Integracjiac

• Polski Związek Sportu Niepełnosprawnych „Start”

Zgodnie z Kartą Praw Osób Niepełnosprawnych 5 osoby upośledzone umysłowo, na równi z innymi rodzajami niepełnosprawności, posiadają prawo do wszechstronnej rehabilitacji mającej na celu adaptację społeczną oraz posiadają prawo do pomocy psychologicznej, pedagogicznej i innej, umożliwiającej rozwój, zdobycie lub podniesienie kwalifikacji ogólnych i zawodowych.

---