ISTOTA I POJĘCIE KONSTYTUCJI
zasada konstytucjonalizmu - każde państwo demokratyczne powinno mieć konstytucje i zapewnione mechanizmy do jej obrony jej poprawnego przestrzegania i stosowania.
Rodzaje konstytucji
pisane i niepisane
sztywne (ma moc wyższą niż ustawa zwykła i trudniejszy tryb zmiany - kryterium wyodrębnienia formalne i/lub materialne) i elastyczne (tryb zmiany jak ustaw zwykłych - kryterium wyodrębnienia materialne - treści, a nie mocy prawnej.)
jednolite i złożone stabilne (USA) - niestabilne (Francja)
pełne i niepełne(reguluje na czas przejściowy podstawowe zasady ustrojowe)
Konstytucja -materialna-całoksztalt norm prawnych mających za przedmiot ustroj polit panstwa. Formalna-ustawa zasadnicza, uchwalona przez powolany do tego organ. Zawierajaca regulacje ustrojowe, nawyzsza moc prawna.
Nadrzędność -najwyzsze miejsce w hierarchii aktow normatywnych.
Zasadnicza ustawa- nadrzędność, podstawowe zasady aksjologii prawa, zbior praw kardynalnych stanowiących fundament polityczny i społeczny lad.
Prawo konstytucyjne-zespół norm prawnych zawartych w konstyt.i innych ustawach konstyt.. Largo- całokształt norm prawnych mających za przedmiot uregulowanie ustroju polity,spol-gospod. Materialne-okresla merytoryczna tresc stosunkow prawnych. Formalne—okresla tryb postepowania przed org panstwa
Przedmiot- podmiot władzy suwerennej w panstwie i sposoby jej sprawowania, podstawy ustroju spol-gosp, system organow państwowych, status obywatela w panstwie, podstawy systemu wyborczego
Źródła- stricte- konstytucja, Largo-ustawy, akty prawne o mocy ust normatywne uchwaly parlamentu
Nowelizacja-zmiana niektórych postanowien bez naruszenia istoty ustroju
Rewizja-zmiana zasad obowiązującej konstyt)
Systematyka-wewnetrzny układ jej tresci, odpowiednie uporządkowanie jej postanowien, według z gory przyjętych założeń klasyfikacji.Ogólna-podzial na:dzialy,czesci,rozdzialy), szczegółowa-wg kryterium ideologiczno-polity.,logiczny układ tresci
CECHY KONSTYTUCJI JAKO USTAWY ZASADNICZEJ
szczególna treść - polega na zakresie (szerokości) regulowanych przez nią materii i na sposobie (głębokości, szczegółowości) ich regulowania.
Materia konstytucyjna to całokształt kwestii ustrojowych (triada), tzn.:
ogólne zasady ustroju państwowego;
ustrój naczelnych organów państwa
podstawowe prawa, wolności i obowiązków jednostki.
szczególna forma - polega na jej :szczególnej nazwie trybie powstania .trybie zmiany -szczególnej systematyce ogólnej - podział na rozdziały → daje wyraz aksjologii ustrojodawcy; systematyka szczegółowa jest taka sama jak w innych ustawach.11111
szczególna moc prawna - przyznanie konstytucji najwyższego miejsca w systemie prawa stanowionego (zbudowanego na zasadzie hierarchiczności.
Przedmiot normowania konstytucji ma charakter pierwotny i nieograniczony, co oznacza, że konstytucja może normować każdą kwestię;
Każdy akt normatywny musi być z nią zgodny - tzn. nie może być w sprzeczności
sprzeczność materialna - gdy treść danej normy narusza konstytucję;
sprzeczność proceduralna (formalna) - gdy sposób wydania danej normy naruszał konstytucję;
sprzeczność kompetencyjna - gdy akt został wydany przez organ nieupoważniony w konstytucji;
zakaz wydawania aktów sprzecznych z konstytucją (zasada niesprzeczności) odnosi się głównie do działalności parlamentu i jest określany jako negatywny aspekt obowiązku realizacji konstytucji.
Każdy inny akt normatywny musi być z nią spójny - tzn. musi przyjmować jej treść w możliwie najpełniejszy sposób w celu urzeczywistnienia postanowień Konstytucji, a ponieważ wiele postanowień konstytucyjnych jest ujętych w sposób ogólny zasadę spójności nazywa się pozytywnym aspektem obowiązku realizacji konstytucji.
ten postulat jest trudny do badania w jurydyczny sposób;
Zakaz naruszania i nakaz realizowania są skierowane do wszystkich organów państwa.
Powyżej wymienione są to cechy konstytucji sztywnych. Polska konstytucja daje wyraz swej sztywności we wstępie i art. 8 ust. 1.
Zmiana Konstytucji z 2 kwietnia 1997 roku - art. 235 K → technika inkorporacji.
Rozdział XII - ZMIANA KONSTYTUCJI; Art. 235.
Projekt ustawy o zmianie Konstytucji może przedłożyć co najmniej 1/5 ustawowej liczby posłów, Senat lub Prezydent Rzeczypospolitej.
Zmiana Konstytucji następuje w drodze ustawy uchwalonej w jednakowym brzmieniu przez Sejm i następnie w terminie nie dłuższym niż 60 dni przez Senat.
Pierwsze czytanie projektu ustawy o zmianie Konstytucji może odbyć się nie wcześniej niż trzydziestego dnia od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy.
Ustawę o zmianie Konstytucji uchwala Sejm większością co najmniej 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów oraz Senat bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów.
INNE ŹRÓDŁA PRAWA KONSTYTUCYJNEGO
Ustawa konstytucyjna - ta sama moc prawna, ten sam tryb uchwalenia i zmiany. Z reguły regulują wąskie kwestie materii konstytucyjnej:
Orzecznictwo - nie stanowi źródła prawa konstytucyjnego. Rozstrzygnięcia sądów (w tym TK) nie mogą dodawać niczego nowego do istniejących norm, a jedynie precyzować ich znaczenie i sposób stosowania, co czasem uzyskuje walor wiążący (art. 190 ust. 2 K.). Jednak duża ogólnikowość i pojemność sformułowań konstytucji daje możliwość wzbogacania zawartości tych norm. Zjawisko to jest typowe dla obecnego rozwoju konstytucjonalizmu (np. interpretacja zasady demokratycznego państwa prawnego). Dlatego sądownictwo (zwłaszcza TK) jest bliskie źródłom prawa.
Doktryna - zespół naukowych poglądów i twierdzeń formułujących siatkę pojęć prawa konstytucyjnego i określających metody i zasady jego interpretacji. Ale poglądy doktryny pełnią ważna rolę w tworzeniu prawa i orzecznictwie.
Ustawa organiczna (semi-konstytucyjna) - ustawa mająca moc prawną pomiędzy konstytucją a ustawą, przeważnie dotyczy bardzo ważnych kwestii, jak ordynacja wyborcza, stany nadzwyczajne, ustawy podatkowe, kodeksy. Występuje min. we Francji.
rozszerzenie katalogu źródeł prawa może nastąpić tylko w konstytucji
W aspekcie podmiotowym - enumeratywne wyliczenie wszystkich organów na szczeblu centralnym upoważnionych do stanowienia prawa, z założeniem, że kompetencji nie można domniemywać.
poziom konstytucyjny - parlament w szczególnej procedurze art. 235 K. ;
poziom ustaw zwykłych - parlament;
prezydent - w sytuacjach nadzwyczajnych - art. 234 K.;
poziom rozporządzeń - prezydent, Rada Ministrów, premier, ministrowie oraz przewodniczący komitetów, KRRiTv.
poziom prawa miejscowego - samorząd terytorialny i terenowe organy administracji rządowej → na podstawie i w granicach upoważnień ustawowych.
SYSTEM ŹRÓDEŁ POWSZECHNIE OBOWIĄZUJĄCEGO PRAWA
Szczebel konstytucyjny (konstytucja)
Szczebel umów międzynarodowych, ratyfikowanych w trybie art. 89 ust. 1
Szczebel ustawowy (ustawy i rozporządzenia Prezydenta z mocą ustawy)
Szczebel rozporządzeń
akty prawa miejscowego, powszechnie obowiązujące na obszarze działania organów, które je ustanowiły.
Rozporządzenia Prezydenta zgodnie z art. 234
na wniosek RM, kontrasygnata premiera;
tylko podczas stanu wojennego (a nie nadzwyczajnego), jeśli sejm nie może zebrać się na posiedzenie.
zakaz zmieniania w tym trybie: konstytucji, ordynacji wyborczych, ustaw o stanach nadzwyczajnych czy wyborze Prezydenta (także dla parlamentu).
wydawanie tych rozporządzeń zgodnie z zasadami legalności, proporcjonalności i celowości.
wymóg przedstawienia tych rozporządzeń na najbliższym posiedzeniu sejmu
Prezydent RP (art. 142 ust. 1),
Rada Ministrów (art. 146 ust. 4 pkt. 2),
Prezesa RM (art. 148 ust. 3),
poszczególni ministrowie i kierownicy komitetów (art. 149 ust. 2 i 3),
KRRiTV (art. 231 ust. 2).
musi zostać opublikowane w Dzienniku Ustaw
Akty prawa miejscowego
to akty prawa powszechnie obowiązującego na obszarze działania organów, które je ustanowiły (organy samorządu terytorialnego i terenowe organy administracji rządowej) - art. 94 ust. 1. Zasady i tryb wydawania tych aktów określa ustawa. Akty te wydawane są na podstawie i w granicach upoważnienia ustawowego, ale wymogi stawiane im są łagodniejsze niż rozporządzeniom.
PRAWO MIĘDZYNARODOWE I PRAWO WSPÓLNOTOWE W KRAJOWYM PORZĄDKU PRAWNYM
art. 91 ust. 1 ratyfikowana umowa międzynarodowe po jej ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw RP stanowi część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana, chyba że jej stosowanie jest uzależnione od wydania ustawy.
zawieranie umów jest kompetencją rządu (art. 146 ust. 4 pkt 10), a ratyfikuje je Prezydent (art. 133 ust. 1 pkt 1). O zamiarze przedłożenia Prezydentowi do ratyfikacji umów międzynarodowych, których ratyfikacja nie wymaga zgody wyrażonej w ustawie, Prezes Rady Ministrów zawiadamia Sejm (art. 89 ust. 2).
szczególna procedura zawierania umów w ustawie o umowach międzynarodowych z 14.04.2000 r.
wg art. 89 ust. 1 ratyfikacja umowy wymaga zgody wyrażonej w ustawie, gdy dotyczy:
pokoju, sojuszy, układów politycznych lub układów wojskowych,
wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w Konstytucji,
członkostwa Rzeczpospolitej Polskiej w organizacji międzynarodowej,
znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym,
spraw uregulowanych w ustawie lub w których Konstytucja wymaga ustawy.
Trzy główne zasady dotyczące prawa wspólnotowego:
zasada bezpośredniej skuteczności prawa wspólnotowego w krajowych porządkach prawnych - normy w nich zawarte podlegają bezpośredniemu stosowaniu (o ile pozwala na to ich treść);
zasada pierwszeństwa prawa wspólnotowego przez prawem krajowym - niezależnie od rangi norm będących w kolizji;
zasada jednolitości prawa wspólnotowego
WYBORY I PRAWO WYBORCZE
czynne prawo wyborcze - prawo do głosowania i wybierania;
bierne prawo wyborcze - prawo do kandydowania
System wyborczy to całokształt prawnych i pozaprawnych reguł określających sposób przeprowadzania wyborów, a jego elementami są prawo wyborcze w znaczeniu przedmiotowym, oraz różne normy, zasady i zwyczaje, w szczególności polityczne, które wielokrotnie mają istotne znaczenie, np. kolejność kandydatów na listach wyborczych. W znaczeniu węższym to sposób ustalania wyniku wyborów (proporcjonalny czy większościowy).
powszechność, równość, bezpośredniość, tajność głosowania, proporcjonalność.
PODSTAWOWE ZASADY PRAWA WYBORCZEGO
ZASADA POWSZECHNOŚCI określa krąg podmiotów, którym przysługuje prawo wyborcze,
ZASADA RÓWNOŚCI
w znaczeniu formalnym - „jeden człowiek, jeden głosw znaczeniu materialnym - głos każdego wyborcy ma tą samą
ZASADA BEZPOŚREDNIOŚCI - oznacza, że wyborca oddaje swój głos na osobę/y, które mają być wybrane, tzn. decyduje bezpośrednio o składzie organu przedstawicielskiego1
ZASADA TAJNOŚCI GŁOSOWANIA - oznacza zagwarantowanie każdemu obywatelowi, że treść jego decyzji nie będzie mogła być ustalona i ujawniona i pełni istotną rolę gwarancyjną
ORGANIZACJA WYBORÓW
Organizacja wyborów odbywa się w następujących etapach:
zarządzenie wyborów:
wybory do Sejmu i Senatu (zawsze łącznie) zarządza prezydent w drodze postanowienia, nie później niż 90 dni przed końcem kadencji obu izb (art. 98 ust. 1). Wybory wyznacza się na dzień wolny od pracy przypadający w ciągu 30 dni przed końcem kadencji (art. 98 ust. 2), w przypadku skrócenia kadencji wybory muszą się odbyć nie później niż 45 dni od dnia zarządzenia o skróceniu kadencji.
wybory prezydenckie zarządza Marszałek Sejmu i muszą się one odbyć między 100 a 75 dniem przed upływem kadencji prezydenta, w przypadku opróżnienia urzędu zarządzone w ciągu 14 dni i odbyć się muszą w ciągu 60 dni od dnia zarządzenia wyborów.
ustrojowa ZASADA SUWERENNOŚCI NARODU
określenie suwerena, czyli tego, do kogo należy władza w państwie - art. 4 ust. 1 - naród;
art. 4 ust. 2 określa podstawowe formy wykonywania władzy przez Naród. W przepisie tym pojęciu Naród nadaje się bardziej techniczne znaczenie.
demokracja bezpośrednia - jej formy to: ogólne zgromadzenie wyborców (N), referendum (T), inicjatywa ludowa (T - art. 118 ust. 2) i veto ludowe (N);
demokracja pośrednia (przedstawicielska) - wskazane na pierwszym miejscu w konstytucji przez co uznane
ZASADA NIEPODLEGŁOŚCI I SUWERENNOŚCI PAŃSTWA
ZASADA DEMOKRATYCZNEGO PAŃSTWA PRAWNEGO
Zasady Sprawiedliwości Społecznej
ZASADA SPOŁECZEŃSTWA OBYWATELSKIEGO
zasada pluralizmu politycznego wyraża się w swobodzie tworzenia i działania partii politycznych, co zostało wyrażone w Konstytucji (art. 11) i w ustawie o pp.
definicja partii i jakie musi spełniać warunki:
członkami partii mogą być tylko obywatele polscy;
zrzeszać się mogą w partii tylko na zasadach dobrowolności i równości;
celem działania partii jest wpływanie metodami demokratycznymi na kształtowanie polityki państwa i sprawowanie władzy;
partie mają uprzywilejowaną pozycję w kształtowaniu polityki państwa;
musi zostać zarejestrowana w Sądzie Okręgowym w Warszawie, ale sąd nie może odmówić wpisu, jeśli zostaną spełnione warunki formalne;
ograniczenia wprowadza art. 13:
dot. programu (faszyzm, nazizm, komunizm, nienawiść rasowa lub narodowościowa);
dot. metod działania (użycie przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę, utajnienie struktur lub członkowstwa)
ZASADA PODZIAŁU WŁADZ
system hamulców i równoważenia władz
organy wykraczające poza ten system:
NIK - organ wspomagający sejm w kontroli rządu, ale jest spór czy jest to organ działający wewnątrz funkcji kontrolnej sejmu czy jest to szczególny organ wykonawczy, całkowicie niezależny od rządu.
RPO - blisko powiązany z Sejmem (powoływany przez Sejm za zgodą Senatu), ale ma wpływ i na egzekutywę i na ustawodawstwo i na sądownictwo.
KRRiTV - wykonuje zadania z zakresu egzekutywy, ale pozostają one w związku z zasadami konstytucyjnymi jak zasada wolności słowa i niezależności mediów.
Krajowa Rada Sądownictwa - ciało o mieszanym składzie (powoływane przez wszystkie władze), ma zadania z zakresu egzekutywy (jako element w procesie mianowania sędziów) i sądownictwa (organizacji)
ze względu na istnienie tych organów należy uznać, że zasada podziału władz jest kategorią wyjściową, ale poddaną modyfikacjom.
system parlamentarny
dualizm egzekutywy - głowa państwa i rząd z premierem;
„król panuje a nie rządzi”, a rzeczywista władza w rękach rządu, o szczególnej pozycji premiera;
prezydent powoływany przez parlament, dlatego nie może mieć równorzędnej z nim roli;
rząd pochodzi z parlamentu, tzn. konieczne jest poparcie rządu przez parlament (wyraźne lub milczące)
odpowiedzialność polityczna rządu (głównie poprzez wotum nieufności)
rząd (w porozumieniu z głową państwa) może mieć możliwość rozwiązania parlamentu przed upływem kadencji;
funkcjonowanie tego systemu zależy od politycznego układu sił w parlamencie, co może prowadzić przy dużym rozbiciu politycznym do problemów (skrajne to przełom lat 20'tych i 30'tych w Niemczech i dojście Hitlera do władzy w legalnej procedurze) → z tego powodu wyróżnia się tzw. racjonalizację systemu parlamentarnego.
system prezydencki
jednolitość egzekutywy o bardzo silnej pozycji głowy państwa, która jest jednocześnie szefem rządu, czyli jest jednoosobowym zwierzchnikiem władzy wykonawczej (a w USA dodatkowo nie ma wyodrębnionego rządu jako ciała kolegialnego o własnych kompetencjach).
prezydent wybierany przez naród.
prezydent powołuje kierowników poszczególnych departamentów (za zgodą Senatu), ale potem są odpowiedzialni tylko przed nim.
brak odpowiedzialności politycznej przed parlamentem, ale też brak możliwości rozwiązania wcześniejszego parlamentu.
egzekutywa i legislatywa są w znacznym stopniu odseparowane, dzięki czemu nie musi istnieć polityczna jednorodność między parlamentem a egzekutywą
nigdzie, poza USA, nie wprowadzono w całości takiego systemu, ale stosowano jego elementy dla racjonalizacji systemu parlamentarnego, np. Francja.
ZASADA SPOŁECZNEJ GOSPODARKI RYNKOWEJ
Art. 20 „Społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej, własności prywatnej oraz solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych stanowi podstawę ustroju gospodarczego państwa.
OCHRONA PRAW I WOLNOŚCI
podstawowa droga ochrony - droga sądowa → art. 45 - prawo do sądu, art. 77 ust. 2 - zakaz zamykania drogi sądowej dla dochodzenia naruszonych wolności i praw, art. 78 - zasada dwuinstancyjności (możliwe wyjątki);skarga konstytucyjna, wniosek do RPO
KONSTYTUCYJNE OBOWIĄZKI JEDNOSTKI
obowiązek wierności RP i troski o dobro wspólne (art. 82);
obowiązek obrony Ojczyzny lub służby zastępczej (art. 85);
obowiązek przestrzegania prawa RP (art. 83);
obowiązek ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych (art. 84);
obowiązek dbałości o stan środowiska i odpowiedzialność za spowodowane szkody (art. 86);
PARLAMENT. STRUKTURA, SKŁAD I ORGANIZACJA
”;
kompetencje Senatu:
ograniczone przez Sejm uczestnictwo w ustawodawstwie;
uczestnictwo w powoływaniu niektórych organów: prezes NIK, RPO, 2 członków KRRiTV, 3 członków RPP;
byt Senatu uzależniony od bytu Sejmu, a uchwała sejmu o samorozwiązaniu powoduje rozwiązanie Senatu;
STRUKTURA PARLAMENTU: ZGROMADZENIE NARODOWE
kompetencje ZN (art. 114 mówi, że ZN działa w przypadkach określonych w Konstytucji → enumeracja):
przyjęcie przysięgi od prezydenta (art. 130);
stwierdzenie trwałej niezdolności prezydenta do sprawowania urzędu (art. 131 ust. 2 pkt. 4);
postawienie prezydenta w stan oskarżenia przed TS (2/3, wniosek 140 członków, art. 145);
wysłuchanie orędzia prezydenta (art. 140);
\
skrócenie kadencji - 2 procedury:
samorozwiązanie Sejmu (art. 98 ust. 3) - uchwała 2/3 ustawowej liczby posłów, możliwe z każdego powodu i prawie w każdym czasie (j/w). Wprowadzona nowelą kwietniową;
rozwiązanie Sejmu (art. 98 ust. 4) przez prezydenta - wprowadzone nowelą kwietniową, powtórzone w Małej Konstytucji, a teraz w obecnej. Możliwe jedynie w 2 sytuacjach:
obligatoryjne - art. 155 ust. 2 - w procesie tworzenia rządu;
fakultatywne - art. 225 - w razie nie uchwalenia ustawy budżetowej w terminie 4 miesięcy prezydent może rozwiązać sejm w ciągu 14 dni w drodze postanowienie bez konieczności kontrasygnaty, a jedynie po zasięgnięciu opinii obu Marszałków;
Do organów kierowniczych Sejmu należą:
Marszałek Sejmu: kandydaturę może zgłaszać grupa min. 15 posłów, a wyboru dokonuje się bezwzględną większością głosów przy ½ obecnych (tak samo wicemarszałkowie - brak określonej ich liczby). Brak uregulowań prawnych dot. odwołania, ale bak też zakazu
wewnętrzne obowiązki:
reprezentowanie Sejmu (przekazywanie aktów podjętych przez Sejm innym organom), stanie na straży praw i godności Sejmu (opinia w sprawie rozwiązania sejmu);
prowadzenie spraw z zakresu stosunków Sejmu z instytucjami i innymi organami UE;
zwoływanie posiedzeń Sejmu (ustalanie porządku dziennego i przewodniczenie obradom, dyscyplinowanie posłów);
kierowanie pracami Prezydium Sejmu, przewodniczenie Prezydium i Konwentowi Seniorów;
czuwanie nad tokiem i terminowością prac Sejmu (nadawanie biegu inicjatywom ustawodawczym, decydowanie o sposobie przeprowadzania pierwszego czytania projektów);
udzielanie posłom niezbędnej pomocy w ich pracy, min. czuwanie nad wykonywaniem obowiązków wobec posłów przez administrację rządową i samorządową;
administrowanie Sejmem (min. powoływanie i odwoływanie Szefa Kancelarii Sejmu po opinii Komisji Regulaminowej oraz jego zastępców po opinii Szefa, wydawanie zarządzeń porządkowych);
zewnętrzne obowiązki:
przewodniczący Zgromadzenia Narodowego (art. 114 ust. 1);
sprawuje zastępstwo Prezydenta RP, gdy ten nie jest w stanie sprawować urzędu lub w razie opróżnienia urzędu prezydenta (art. 131);
zarządza wybory prezydenta (art. 128 ust. 2);
Wicemarszałkowie - są członkami Prezydium Sejmu i Konwentu Seniorów oraz zastępcami Marszałka w zakresie jego wewnątrzsejmowych zadań. W odniesieniu do zadań zewnętrznych zadań zastępcą jest przeważnie Marszałek Senatu;
-Prezydium Sejmu - nie jest organem konstytucyjnym, składa się z Marszałka i wicemarszałków (organ kolegialny).
Konwent Seniorów jest organem zapewniającym współdziałanie klubów w sprawach związanym z działalnością i tokiem prac sejmowych.
skład: Marszałek, wicemarszałkowie Sejmu, przewodniczący lub wiceprzewodniczący klubów poselskich, przedstawiciel porozumień liczących co najmniej 15 posłów, przedstawicieli kół parlamentarnych, które w dniu rozpoczęcia kadencji Sejmu reprezentowały osobną listę wyborczą;
Do organów pomocniczych zaliczamy:
Komisje sejmowe - są wyspecjalizowanymi organami wewnętrznymi Sejmu, zajmującymi się rozpatrywaniem, opiniowaniem i przygotowywaniem spraw stanowiących przedmiot obrad Sejmu, a w szczególności wyrażaniem opinii o sprawach przekazanych pod ich obrady przez Sejm, Marszałka lub Prezydium
Sekretarze Sejmu - są to posłowie (20) wybierani przez Sejm.
STATUS PRAWNY POSŁÓW I SENATORÓW
Gwarancje niezależności
Immunitety pełnią dwie funkcje:
ochrony niezależności członków parlamentu i zagwarantowania im swobody wykonywania mandaty, ale nie przywilej bezkarności;
ochrony niezależności i autonomii parlamentu jako takiego.
Immunitet materialny (art. 105 ust. 1) - tzn. stałe wyłączenie karalności określonych czynów, wykonywanych w ramach działalności wynikającej z mandatu
odpowiada jedynie przed Sejmem,w razie naruszenia dobrego imienia lub czci;
charakter trwały - nie wygasa wraz z mandatem;
Immunitet formalny (art. 105 ust. 2) - polega na czasowym uchyleniu karalności (wszelkie fazy postępowania, nawet rewizja nadzwyczajna na korzyść posła) wszystkich czynów wypełniających znamiona przestępstwa niezależnie od czasu ich popełnienia;
Zasada niepołączności (incompatibilitas) należy rozpatrywać w dwóch aspektach:
aspekt formalny - jako zakaz łączenia mandatu z innymi funkcjami lub stanowiskami państwowymi (art. 103):
niepołączność formalna - niemożność piastowania innego urzędu czy pełnienia innej funkcji zakaz łączenia posła i senatora;
zakaz łączenia posła/senatora z: prezesem NBP, prezesem NIK, RPO, RPD i ich zastępcami; członkiem RPP i KRRiTV, ambasadorem, zatrudnieniem w Kancelarii Sejmu, Senatu, Prezydenta lub adm. rząd. nie dot. członków RM i sekretarzy stanu w adm. rzad.;
zakaz łączenia posła/senatora z pracą jako sędzia, prokurator, urzędnik SC, funkcjonariusz policji i służb ochrony państwa, czynny żołnierz;
aspekt materialny - zakaz podejmowania lub wykonywania określonych rodzajów działalności zawodowej w okresie pełnienia mandatu → dot. działalności z osiąganiem korzyści z SP lub samorządu i nabywanie ich majątku (art. 107),
wyrok TS za naruszenie art. 107(usuniecie)
FUNKCJE PARLAMENTU
Funkcja ustawod.
żaden inny organ nie może stanowić aktów o randze ustawy, chyba, że Konstytucja dopuszcza to w sposób wyraźny;
kompetencje prawodawcze innych organów mają charakter podporządkowany, wyjątkowy i interpretowany zwężająco;
funkcja ustawodawcza dzieli się (doktryna francuska) na:
funkcję ustrojodawczą → parlament, ale w innej procedurze, a tylko wyjątkowo zatwierdzane w referendum;
funkcję ustawodawczą sensu stricto;
Funkcja kontrolna
Funkcja kreacyjna
Polega na bezpośrednim powoływaniu i odwoływaniu innych organów konstytucyjnych państwa oraz osób wchodzących w skład tych organów, a zwłaszcza na egzekwowaniu ich odpowiedzialności.
Prezydent - izby (jako ZN) mogą uznać trwałą niezdolność Prezydenta (art. 131 ust. 2 pkt. 4) lub postawić Prezydenta przez Trybunałem Stanu (art. 145);
Rada Ministrów - związana z funkcją kontrolną;
Ministrowie - związana z funkcją kontrolną;
TK - wszyscy wybierani przez Sejm (art. 194 ust. 1), a odwołanie jest niemożliwe (zasada niezawisłości);
TS - wszyscy wybierani przez Sejm, a przewodniczącym z urzędu jest Pierwszy Prezes SN (art. 199 ust. 1 i 2);
prezes NIK - wybierany przez Sejm za zgodą Senatu (art. 205 ust. 1);
PRO - wybierany przez Sejm za zgodą Senatu (art. 209 ust. 1);
PRD - wybierany przez Sejm za zgodą Senatu (ustawa o RPD);
KRRiTV - 4 przez Sejm, 2 przez Senat, 3 przez prezydenta (art. 214 ust. 1)
prezes NBP - wybierany przez Sejm (art. 227 ust. 3);
Rada Polityki Pieniężnej - po 1/3 składu przez Sejm i Senat (art. 227 ust. 5);
Krajowa Rada Sądownicza - 4 przez Sejm, 2 przez Senat (art. 187 ust. 1);
FUNKCJA USTAWODAWCZA
etapy trybu ustawodawczego w Konstytucji:
art. 118 - inicjatywa ustawodawcza;
art. 119-120 - rozpatrzenie projektu przez Sejm i ew. uchwalenie ustawy;
art. 121 ust. 1 i 2 - rozpatrzenie ustawy przez Senat i ew. uchwalenie poprawek bądź odrzucenie ustawy;
art. 121 ust. 3 - rozpatrzenie uchwały Senatu przez Sejm;
art. 122 - podpisanie przez prezydenta i ogłoszenie (warunek wejścia w życie) albo możliwość zwrócenia ustawy Sejmowi lub wniosek do TK o zbadanie konstytucyjności;
Regulamin pracy RM z 2002 r. i rozp. premiera z 2002 w sprawie zasad techniki prawodawczej → tryb przygotowania projektu przez rząd;
Inicjatywa ustawodawcza:
to prawo konstytucyjnie określonych podmiotów do wnoszenia projektów ustaw do Sejmu, z jednoczesnym obowiązkiem ich rozpatrzenia przez Sejm;
przysługuje:
posłom → art. 32 ust. 2 - komisje sejmowe lub min. 15 posłów;
Senatowi → konieczna uchwała całej izby;
Prezydentowi RP;
Radzie Ministrów;
grupie co najmniej 100.000 obywateli mających prawo wybierania do Sejmu;
SPECJALNE TRYBY USTAWODAWCZE:
tryb pilny (art. 123)
to uprzywilejowanie danego projektu, polegające na priorytetowym traktowaniu go, jak i na znacznie szybszej procedurze ustawodawczej;
tylko RM może uznać dany projekt za pilny (z wyjątkiem ustaw podatkowych, ordynacji, dot. ustroju władz publicznych, kodeksów);
Sejm ma obowiązek rozpatrzenia projektu w krótszym terminie, ale K. nie podaje tego terminu. Jedynie skraca terminy Senatu (14 dni) i Prezydenta (7 dni);
odesłanie do regulaminów w sprawie trybu postępowania: art. 73 RSejm komisja ma na zakończenie prac 30 dni, ale jeśli nie dochowa tego terminu, nie ma żadnych prawnych konsekwencji;
FUNKCJA KONTROLNA
REFERENDUM
POJĘCIA OGÓLNE
referendum (głosowanie ludowe) - to forma demokracji bezpośredniej, polegająca na wypowiadaniu się wyborców, w formie głosowania, na tematy dot. spraw całego państwa lub jego części, przebiegające w oparciu o podstawowe zasady prawa wyborczego oraz sformułowanie alternatywy „tak/nie” bądź opcji do wyboru;
referendum - głosowanie nad określonym problemem;
plebiscyt - głosowanie nad wyrażeniem poparcia lub zaufania dla określonej osoby (w prawie międzynarodowym ma też inne znaczenie - jako głosowanie ogółu mieszkańców nad przynależnością państwową);
współcześnie wywodzi się z doktryny szwajcarskiej, czemu dała oparcie filozofia J.J. Rousseau;
powszechnie przyjęte w różnych systemach rządów, ale nie jest uważane za warunek konieczny demokratyzmu;
rodzaje referendum:
kryterium zasięgu terytorialnego → referendum ogólnokrajowe i lokalne;
kryterium obowiązku jego przeprowadzenia → referendum obligatoryjne (np. dla przyjęcia Konstytucji z 1997 r.) i fakultatywne (gdy podmioty zarządzające referendum uznają to za potrzebne);
kryterium skutków prawnych → referendum wiążące (gdy przedmiot referendum nabiera bezpośredniej skuteczności w jego wyniku) i konsultatywne (stanowi wskazówkę dla władz);
kryterium momentu przeprowadzenia - referendum uprzednie (przed wydaniem aktu/decyzji przez władze) i następcze (jako zatwierdzenie);
kryterium aktu normatywnego → referendum ustawodawcze (uchwalenie ustawy w formie głosowania ludowego - nie istnieje obecnie w polskim prawie) i konstytucyjne (fakultatywne lub obligatoryjne);
podmiot mający prawo zarządzić referendum:
Sejm → charakter autonomiczny, wymagana uchwała większością bezwzględną przy ½ obecnych i moze to uczynić też na wniosek Senatu, RM, 500.000 obywateli (nie może dot. wydatków i dochodów, obronności państwa, amnestii; a PKW może sprawdzić liczbę głosów, wtedy Marszałek Sejmu przedstawia pod obrady Sejmu kwestię zarządzenia referendum, którą Sejm ma obowiązek rozpatrzenia wniosku wyborców, ale nie musi zarządzić referendum);
Prezydent za zgodą Senatu → ale nie ma konieczności kontrasygnaty. Prezydent sam decyduje o treści zarządzenia, a Senat może jedynie wyrazić zgodę lub odmówić jej wyrażenia uchwałą podjętą większością bezwzględną przy ½ obecnych;
nie ma przeszkód do łączenia kilku referendów czy do łącznego zarządzenia przez Sejm i prezydenta;
PREZYDENT
POZYCJA USTROJOWA
zadania prezydenta wyznacza art. 126 - jest najwyższym przedstawicielem RP i gwarantem ciągłości władzy państwowej, oraz czuwa nad przestrzeganiem Konstytucji, stoi na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium;
zarządzenia wyborów dokonuje Marszałek Sejmu na dzień pomiędzy 100-75 dniem przed końcem kadencji, tak by wybory zakończyły się przed końcem kadencji i by pozostał jeszcze czas na wypowiedzenie się przez SN;
w razie przedterminowego opróżnienia urzędu → Marszałek Sejmu zarządza w ciągu 14 dni od opróżnienia, na dzień najpóźniej 60 od daty zarządzenia;
zgłaszanie kandydatów - przez min. 100.000 wyborców;
większość bezwzględna, a II tura w ciągu 14 dni po I turze
swojego urzędowania lub w związku z zajmowanym urzędem, naruszył Konstytucję lub inną ustawę (tzw. delikt konstytucyjny), za przestępstwo i przestępstwo skarbowe → na wniosek 140 członków ZN, rozpatrywany przez Komisję Odpowiedzialności Konstytucyjnej Sejmu, która przedstawia ZN stosowny wniosek → uchwała stawiająca prezydenta przed TS musi zapaść większością 2/3 ustawowej liczby członków ZN, a skutkiem tej uchwały jest też zawieszenie sprawowania urzędu przez Prezydenta i zastępowanie go przez Marszałka Sejmu. Jeśli TS stwierdzi winę, to po przeprowadzonym postępowaniu postanawia o złożeniu prezydenta z urzędu;
w praktyce może nastąpić jedynie w przypadku poważnego kryzysu konstytucyjnego;
stosunki z władzą sądowniczą → ze względu na zasadę niezależności i niezawisłości prezydent nie ma prawa wpływać na orzecznictwo, a jedynym wyjątkiem jest prawo łaski (nie dot. skazanych przez TS), ale ma szerokie uprawnienia organizacyjne w stosunku do tej władzy:
powołuje sędziów (z wyjątkiem TK i TS) na wniosek KRS (w której ma 1 przedstawiciela);
powołuje Prezesa i Wiceprezesa TK, Pierwszego Prezesa SN, Prezesa NSA spośród kandydatów przedstawionych przez zgromadzenia ogólne tych sądów;
określa tzw. przeliczniki wynagrodzeniowe dla poszczególnych grup sędziów;
choć sprawy ogólnego kierownictwa i odpowiedzialności za bezpieczeństwo wew. i zew. należą do RM, to Konstytucja przyznaje prezydentowi pozycję najwyższego zwierzchnika Sił Zbrojnych, ale z zastrzeżeniem, że w czasie pokoju zwierzchnictwo to sprawuje MON, powołuje Radę Bezpieczeństwa Narodowego (RBN), jako organ doradczy w zakresie bezpieczeństwa wew. i zew.;
mianuje szefa Sztabu Generalnego oraz dowódców rodzajów sił zbrojnych (+ kontrasygnata);
mianuje i odwołuje na wniosek premiera Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych;
na wniosek premiera może zarządzić całkowitą lub częściową mobilizację oraz użycie sił zbrojnych do obrony państwa;
uprawnienia dot. stanów nadzwyczajnych: wojennego i wyjątkowego - wprowadza prezydent na wniosek RM i następnie przedkłada Sejmowi;
RADA MINISTRÓW I ADMINISTRACJA RZĄDOWA
POZYCJA USTROJOWA
RM i jej członkowie ponoszą za swą działalność odpowiedzialność polityczną, oraz indywidualną odpowiedzialność konstytucyjną przed Trybunałem Stanu;
RM to organ kolegialny skupiający jednoosobowe organy o własnych kompetencjach;
RM skupia w swych kompetencjach najważniejsze rozstrzygnięcia dot. bieżącego prowadzenia polityki państwa;
RM sprawuje kierownictwo całego systemu administracji rządowej, a poprzez premiera nadzór nad działalnością samorządu lokalnego → rozszerzenie kompetencji po wejściu do UE, gdyż RM ma kompetencje do określania stanowiska Polski w organach wykonawczych UE;
Dymisja Rady Ministrów na pierwszym posiedzeniu nowego rządu i musi zostać przyjęta przez prezydenta (art. 162 ust. 1)
nie uchwalenie votum zaufania przez sejm (art. 162 ust. 2 pkt. 1) (prezydent musi przyjąć tą dymisję)
dla nowo powstałego rządu (art. 154 ust. 2);
w przypadku zwrócenia się premiera o votum zaufania (art. 160)
wyrażenie konstruktywnego votum nieufności (art. 162 ust. 2 pkt. 2 w zw. z art. 158)
rezygnacja premiera (art. 162 ust. 2 pkt. 3) - prezydent może odmówić przyjęcia dymisji (art. 162 ust. 4)
analogicznie też śmierć premiera
Odpowiedzialność Rady Ministrów:
odpowiedzialność polityczna (za działalność RM - art. 157 ust. 1) solidarna (tylko konstruktywne votum nieufności, a Mała Konstytucja z 1992 też zwykłe) lub indywidualna (votum nieufności);
konstruktywne votum nieufności - w Polsce od 1992, nawiązanie do niemieckiej Ustawy Zasadniczej z 1949 r. → art. 158 ustala jego warunki:
za - większość ustawowej liczby posłów (231), bez względu na liczbę obecnych;
powtórny wniosek najwcześniej po 3 miesiącach, chyba że zgłosi go 115 posłów;
odpowiedzialność konstytucyjna premiera i członków RM - za naruszenie konstytucji lub ustaw lub przestępstwo popełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem;
wniosek - Prezydent, 115 posłów → rozstrzyga sejm 3/5 ustawowej liczby posłów (276) → sąd właściwy to Trybunał Stanu;
różnice z odpowiedzialnością prezydenta:
wniosek rozstrzyga Sejm, a nie Zgromadzenie Narodowe;
SKŁAD I ORGANIZACJA RZĄDU
Skład ma charakter zamknięty (art. 147):prezes RM;ministrowie (art. 149 ust. 1)wiceprezesi RM (może być ministrem, tak samo premier - art. 147 ust. 3);kierownicy komitetów określonych w ustawie - ustawa musi zaznaczać, że jest to naczelny organ państwa → Komitet Badań Naukowych, Komitet Integracji Europejskiej;
SAMORZĄD TERYTORIALNY
ISTOTA SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO
historia uregulowań dot. samorządu:
okres międzywojenny - TAK;
okres PRL - zastąpiony systemem rad narodowych, co nie zapewniło samorządności lokalnej;
nowela marcowa z 1990 r. (oraz inne akty: o samorządzie terytorialnym, o pracownikach samorządowych, o podziale zadań i kompetencji ... (tzw. I ustawa kompetencyjna), o referendum gminnym) - przywrócenie samorządu terytorialnego tylko na szczeblu gminnym;
prace nad Konstytucją - przedmiot licznych kontrowersji (szczególnie powiaty), w efekcie wprowadzono jedynie gminę jako podstawą jednostkę samorządu terytorialnego i ustanowiono na jej rzecz domniemanie kompetencyjne w systemie samorządu terytorialnego, a uregulowania konstytucyjne odnoszą się generalnie do jednostek samorządu terytorialnego, więc wprowadzone przez ustawodawcę inne szczeble muszą odpowiadać wymogom z art. 165-172;
1998 r. - wprowadzono trójszczeblowy podział terytorialny i ustanowiono samorząd na wszystkich szczeblach;
uregulowania to ustawy samorządowe, owst, II ustawa kompetencyjna, o referendum lokalnym, ale wciąż brak ustawy o dochodach tych jednostek i co roku jest to regulowane ustawami epizodycznymi;
najsilniejsze kontrowersje - liczba województw (rząd: 12, sejm: 15; skuteczne weto prezydenta doprowadziło do 16);
szczebel województwa ma charakter mieszany;
FINANSE PUBLICZNE
samodzielna pozycja konstytucyjna NBP jako centralnego banku państwa:
zadania: art. 227 ust. 1 wyłączne prawo emisji pieniądza oraz ustalania i realizowania polityki pieniężnej, a w uNBP podstawowym celem jest utrzymanie stabilnego poziomu cen przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej rządu, o ile nie ogranicza to podstawowego celu → wskazanie kryteriów podczas ew. konfliktów NBP-rząd;
inne zadania: gospodaruje rezerwami dewizowymi, prowadzi bankową obsługę budżetu państwa, reguluje płynność banków oraz ich refinansowanie, gromadzi rezerwy obowiązkowe banków, sporządza bilanse płatnicze oraz należności i zobowiązań państwa → współdziała z Sejmem, RM i MF;
organy:
prezes NBP - powoływany przez sejm na wniosek prezydenta (bez kontrasygnaty) na 6 lat, możliwa 1 reelekcja. zarząd NBP - skład: prezes, 2 wiceprezesów i 4-6 członków (powoływani przez Prezydenta na wniosek prezesa NBP + kontrasygnata). Zadania: szereg zadań związanych z funkcjonowaniem NBP;
Rada Polityki Pieniężnej - osoby wyróżniające się wiedzą z zakresu finansów publicznych na 6 lat (powołanie po 3 przez Sejm, Senat, Prezydent bez kontrasygnaty, nie ma możliwości odwołania), a przewodniczy prezes NBP. Zadania: coroczne ustalanie założeń polityki pieniężnej i przedkładanie ich do wiadomości Sejmowi wraz z projektem budżetu, składanie na 5 miesięcy przed końcem roku sprawozdanie z wykonania tych założeń;
Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji
skład: 4 (sejm), 2 (senat), 3 (prezydent) na 6 lat, ale co 2 lata powoływana 1/3 składu, bez możliwości reelekcji.
KONTROLA PAŃSTWOWA
pozycja ustrojowa NIK - naczelny organ kontroli państwowej (art. 202) → specyfika NIK polega na: (1) oddzieleniu od struktur rządowych, oraz na (2) podległości Sejmowi;
podległość - „ograniczone zwierzchnictwo” → uprawnienia personalne (prezes powoływany przez Sejm za zgodą Senatu na 6 lat, 1 reelekcja); Marszałek nadaje statut NIK, poddanie działalności izby potrzebom efektywnego sprawowania kontroli sejmowej;
organizacja i struktura NIK - organ kolegialny, ale o wyeksponowanym stanowisku prezesa;
prezes NIK - powoływany przez Sejm (bezwzględną większością przy ½ obecnych, wniosek Marszałka Sejmu lub 35 posłów) za zgodą Senatu (ma na to 30 dni);kadencja - 6 lat, 1 reelekcja,
wiceprezesi NIK - powoływani przez Marszałka Sejmu na wniosek prezesa NIK;
Kolegium NIK - tworzą prezes i wiceprezesi oraz 14 członków (powoływani przez Marszałka Sejmu na wniosek prezesa NIK - 7 przedstawiciele nauk prawnych i ekonomicznych; 7 - wyżsi rangą pracownicy NIK);kadencja - 3 lata;
zakres kontrolnych kompetencji NIK:
kontrola działalności organów adm. rząd., NBP, państwowych osób prawnych i innych państwowych jednostek organizacyjnych z punktu wiedzenia legalności, gospodarności, celowości, rzetelności;
też Kancelarię Prezydenta, Sejmu i Senatu, TK, RPO, KRRiTV, SN i NSA oraz GIODO w zakresie wykonywania budżetu oraz gospodarki finansowej i majątkowej, a na zlecenie Sejmu w stosunku do Kancelarii Prezydenta, Kancelarię Sejmu i Senatu, GIODO oraz KRRiTV też w innych aspektach;
poza zakresem kontroli jest właściwa działalność instytucji innych niż RM i podległe mu jednostki;
kontrola działalności organów samorządu terytorialnego, komunalnych osób prawnych i innych komunalnych jednostek organizacyjnych z punktu widzenia legalności, gospodarności i rzetelności;
kontrola działalności innych jednostek organizacyjnych i podmiotów gospodarczych w zakresie wykorzystywanych przez nie środków/majątku publicznego z punktu widzenia legalności;
WŁADZA SĄDOWNICZA. SĄDY.:
zasada niezawisłości sędziowskiej;
oparcie działalności na prawie;
zadanie rozstrzygania prawnych spraw i sporów powstających w procesie stosowania/stanowienia prawa;
oparcie ich funkcjonowania na sformalizowanych procedurach, akcentujących zasadę kontradyktoryjności;
funkcje władzy sądowniczej:
apolityczny czynnik równowagi;
apolityczny gwarant wolności i praw człowieka;
sprawowanie wymiaru sprawiedliwości powierzone tylko sądom (SN, powszechne administracyjne i wojskowe)
katalog rodzajów sądów w art. 175 jest zamknięty - SN, sądy powszechne, sądy administracyjne i sądy wojskowe, a sądy wyjątkowe i tryb doraźny dopuszczalny jest tylko w stanie wojny;
Sądy szczególne to sądy obejmujące swoją właściwością określoną grupę spraw i usytuowane są poza systemem sądów powszechnych, ale istnieją w sposób stały i działają na tych samych zasadach konstytucyjnych co sądy powszechne 2 rodzaje sądów szczególnych:
sądy wojskowe → dzielą się na w. sądy garnizonowe (I inst.) i w. sądy okręgowe (II inst. i I inst., wtedy SN Izba Wojskowa) - sądy karne dot. przestępstwa popełnionych przez żołnierzy w czynnej służbie oraz o niektóre przestępstwa popełnione przez cywili;
zwierzchni nadzór administracyjny nad tymi sądami - MS, a zwierzchni nadzór w zakresie czynnej służby - MON;
organ samorządu - Zgromadzenie Sędziów Sądów Wojskowych - wszyscy sędziowie tych sądów;
sądy administracyjne → w pełni dwuinstancyjna struktura została ustanowiona dopiero w 2002 r. → NSA oraz WSA - sędziowie powoływani przez prezydenta na wniosek KRS, a kandydatów przedstawiają zgromadzenia ogólne;
Sąd Najwyższy
KRAJOWA RADA SĄDOWNICTWA
organ kolegialny uplasowany pomiędzy władzami, którego zadaniem jest pośredniczenie w podejmowaniu przez egzekutywę i legislatywę decyzji dot. sądownictwa, reprezentowanie interesów władzy sądowniczej, ochrona niezawisłości sędziowskiej i niezależności sądów;
skład:
4 posłów i 2 senatorów na 4 lata;
pierwszy prezes SN, prezes NSA;
15 sędziów: 2 SN, 2 apelacyjnych, 8 okręgowych, 1 wojskowych na 4 lata przez ich zgromadzenia ogólne;
Minister Sprawiedliwości (MS);
osoba powołanej przez prezydenta;
obraduje na posiedzeniach min. raz na 2 miesiące;
prezydium = przewodniczący, 2 wiceprzewodniczących i 3 członków;
SĘDZIOWIE
zasada niezawisłości (art. 178 ust. 1) - Konstytucja nie definiuje tego pojęcia, a traktuje je jako pojęcie zastane (TK: niezależność sędziego zarówno od stron sporu jak i od organów państwa, a korelatem niezawisłości jest obowiązek bezstronności) orzekanie w sposób zgodny z własnym sumieniem, wolny od jakichkolwiek nacisków, a swoboda ta ograniczona jest jedynie Konstytucją i ustawami, w ramach których orzeka;
sposób powoływania (=gwarancja niezawisłości sędziego):
powoływani przez prezydenta na wniosek KRS;
gwarancje niezawisłości:
aspekt personalny
stabilizacja urzędu sędziego nieusuwalność sędziego nieprzenoszalność sędziego immunitet sędziowski;odpowiedzialność dyscyplinarna;niepołączność;apolityczność,status materialny i zasady wynagradzania;
aspekt merytoryczny - sędzia jest poddany jedynie wskazówkom sądów wyższych w ramach procedur ustalonych przez ustawy, oraz podlega tylko Konstytucji i ustawom, co oznacza:
nie może sam badać konstytucyjności ustaw,nie podlega aktom
KONSTYTUCYJNE ZASADY DZIAŁANIA SĄDÓW
zasady organizacji sądownictwa:
zasada dwuinstancyjności
zasada udziału obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości
zasada jawności rozprawy (art. 45 ust. 2)
WŁADZA SĄDOWNICZA. TRYBUNAŁ KONSTYTUCYJNY.
WPROWADZENIE
sądowa kontrola zgodności ustaw z konstytucją POZYCJA USTROJOWA I SKŁAD
Pozycja ustrojowa TK
to organ władzy sądowniczej, ale nie jest sądem w rozumieniu art. 175, a jego działalność to nie sprawowanie wymiaru sprawiedliwości;
choć trybunały mają wiele cech wspólnych z sądami, to są odrębny elementem tej władzy (art. 10 ust. 2);
Skład TK
15 sędziów powoływanych przez Sejm indywidualnie, spośród osób wyróżniających się wiedzą prawniczą, a ustawa o TK doprecyzowuje, iż chodzi o osoby mające kwalifikacje do bycia sędzią SN lub NSA (czyli 10 lat praktyki) oraz profesorowie i doktorzy habilitowani (w praktyce to oni głównie są sędziami TK);
Organy TK
Zgromadzenie Ogólne → to wszyscy sędziowie TK (do prawomocności uchwał potrzebna obecność 10). Zadania:
Prezes TK FUNKCJE
funkcje TK to:
kontrola norm (orzekanie o zgodności aktów normatywnych z aktami wyższego rzędu);
orzekanie o skargach konstytucyjnych;
rozstrzyganie sporów kompetencyjnych;
orzekanie o zgodności z Konstytucją celów i działalności partii politycznych;
rozstrzygnie o zaistnieniu tymczasowej przeszkody w sprawowaniu przez prezydenta urzędu;
inne funkcje spotykane w sądownictwie konstytucyjnym innych krajów:
orzekanie o odpowiedzialności konstytucyjnej;
rozstrzyganie spraw dot. ważności wyborów i referendów;
ustalanie powszechnie obowiązującej wykładni ustaw;
Skarga konstytucyjna
skarga konstytucyjna to szczególny środek prawny pozwalający jednostce na zwrócenie się do sądu konstytucyjnego o zweryfikowanie ostatecznych rozstrzygnięć władz publicznych, o ile rozstrzygnięcia naruszają konstytucyjnie zagwarantowane prawa i wolności skarżącego , a jedyny wyjątek dot. prawa do azylu lub statusu uchodźcy;
Rozstrzygnie sporów kompetencyjnych
spór kompetencyjny to rozbieżność stanowisk co do zakresu kompetencji stron tego sporu, przy czym może dot. tylko konstytucyjnych organów centralnych;.postępowanie przed pełnym składem TK, rozstrzygnięcie w formie postępowania, ogłaszanego w MP;
WŁADZA SĄDOWNICZA. TRYBUNAŁ STANU.
ODPOWIEDZIALNOŚĆ KONSTYTUCYJNA
odpowiedzialność konstytucyjna (prawna) to odpowiedzialność za naruszenie prawa realizowana z inicjatywy parlamentu przed organem władzy sądowniczej;
TRYBUNAŁ STANU
TS to odrębny organ władzy sądowniczej, przeznaczony do realizacji odpowiedzialności konstytucyjnej,
przewodniczący - z urzędu PP SN;
2 zastępców i 16 członków wybranych przez Sejm na okres kadencji Sejmu, ale zachowują kompetencje do czasu wyboru nowych członków;
ZAKRES ODPOWIEDZIALNOŚCI KONSTYTUCYJNEJ
ograniczony podmiotowo charakter odpowiedzialności konstytucyjnej → 3 grupy osób:
prezydent -osoby pełniące najwyższe stanowiska państwowe:
premier i członkowie RM, więc nie dot. innych osób zajmujących kierownicze stanowiska w adm. rząd.;
osoby, którym premier powierzył kierowanie ministerstwem - obecnie w związku ze sformułowaniem ustawy o rządzie może to dot. jedynie członków RM lub samego premiera;
P NBP - jedyny sposób usunięcia ze stanowiska przed upływem kadencji;
P NIK - też jedyny sposób usunięcia;
członkowie KRRiTv - też jedyny sposób usunięcia;
Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych - powoływany i odwoływany na czas wojny na wniosek premiera przez prezydenta;
posłowie i senatorowie w zakresie złamania zakazu z art. 107;
zgłoszenie wstępnego wniosku;
postępowanie w Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej;
postawienie w stan oskarżenia;
rozpoznanie sprawy przez TS w I inst.;
rozpoznanie sprawy przez TS w II inst.;
RZECZNIK PRAW OBYWATELSKich
ombudsman to szczególny organ powiązany z parlamentem, czuwający nad prawidłowością postępowania administracji publicznej wobec obywateli;
wysłuchuje skarg obywateli oraz podejmuje kroki w celu ich naprawienia nieprawidłowości (kryteria to nie tylko legalność, ale i słuszność i sprawiedliwość);
informuje parlament o stanie praworządności;
samodzielny organ konstytucyjny, pozostający poza tradycyjnym trójpodziałem, a ze względu na jego działania i powiązania nazywany jest organem ochrony prawa;
powiązany z Sejmem, choć nie przekreśla to jego samodzielności i odrębności → sejm za zgodą senatu powołuje go; RPO przedkłada sejmowi sprawozdania ze swojej działalności; ponosi przed Sejmem odpowiedzialność na zasadach określonych w ustawie;
zasada niezależności od pozostałych organów państwa → inne organy nie mają na niego wpływu, a jego wpływ na nie zawiera się w jego zadaniach;
powoływany przez Sejm za zgodą Senatu → kandydata zgłasza Marszałek i min. 35 posłów → uchwała bezwzględna większość przy ½ obecnych → przekazanie uchwały Senatowi, który ma 1 miesiąc na wyrażenie zgody (milczenie = zgoda; brak zgody jest ostateczny);
aspekt podmiotowy - dot. obywateli, bezpaństwowców, cudzoziemców, ale nie innych podmiotów jak osoby prawne czy organy samorządu;
aspekt przedmiotowy - ochrona praw i wolności nie tylko konstytucyjnych, ale i zawartych w innych aktach normatywnych (więc również wydane przez organy lokalne);
działalność RPO to badanie działania lub zaniechania organów, organizacji i instytucji obowiązanych do przestrzegania i realizacji tych praw i wolności → właściwość RPO obejmuje:
RPO po zapoznaniu się z wnioskiem może:
poprzestać na wskazaniu właściwych środków prawnych;
przekazać sprawę wg właściwości
nie podjąć sprawy;
podjąć sprawę → zależy od uznania RPO;
gdy podejmie sprawę może:
prowadzić sprawę samodzielnie;
zwrócić się o zbadanie sprawy do organów właściwych (organy nadzoru, prokuratura, kontrola państwowa, zawodowa, społeczna);
zwrócić się do sejmu o zlecenie NIK kontroli;
STANY NADZWYCZAJNE
ISTOTA INSTYTUCJI
stan nadzwyczajny to pojawienie się w państwie sytuacji szczególnego zagrożenia, której rozwiązanie wymaga sięgnięcia do środków szczególnych takich jak:
koncentracja władzy w rękach egzekutywy;
ograniczenia praw i wolności obywateli;
zmiany w strukturze i zasadach funkcjonowania organów państwowych,
zmiany w systemie stanowienia prawa.
czyli zawieszenie niektórych regulacji konstytucyjnych i wprowadzenie regulacji wyjątkowych;
STAN WOJENNY
stan wojenny (art. 229) - może być wprowadzony tylko w 3 sytuacjach:
zewnętrznego zagrożenia państwa (także przez działania terrorystyczne) → przesłanka niedookreślona;
zbrojnej napaści na terytorium RP → przesłanka określona, należy ją interpretować na tle Karty NZ;
jeżeli z umowy międzynarodowej wynika zobowiązanie do wspólnej obrony przeciwko agresji → obecnie takie zobowiązanie wynika z Paktu NATO, przy czym pakt formułuje własną definicję pojęcia agresja;
rozporządzenie o wprowadzeniu stanu wojennego → wydaje prezydent na wniosek premiera i musi je podać do publicznej wiadomości oraz przedstawić Sejmowi w ciagu 48 godzin, który niezwłocznie rozpatruje to rozporządzenie i może je uchylić bezwzględną większością przy ½ obecnych (art. 231);
STAN WYJĄTKOWY
stan wyjątkowy (art. 230) może zostać wprowadzony tylko w trzech sytuacjach:
w razie zagrożenia konstytucyjnego ustroju państwa;
w razie zagrożenia bezpieczeństwa obywateli;
w razie zagrożenia porządku publicznego;
wg uswy - zagrożenia te mogą wynikać z działań terrorystycznych i gdy nie ma możliwości uniknięcia zagrożenia przez użycie zwykłych środków konstytucyjnych;
rozporządzenie o wprowadzeniu stanu wyjątkowego wydaje prezydent na wniosek RM;
w ciągu 48 godzin przedkłada je Sejmowi, który niezwłocznie je rozpatruje; uchylenie bezwzględną większością przy ½ obecnych;
STAN KLĘSKI ŻYWIOŁOWEJ
stan klęski żywiołowej to katastrofa naturalna lub awaria techniczna, których skutki zagrażają życiu lub zdrowiu dużej liczby osób, mieniu w wielkich rozmiarach albo środowisku na znacznych obszarach, a pomoc i ochrona mogą być skutecznie podjęte tylko przy zastosowaniu nadzwyczajnych środków
może być wywołane działaniem terrorystycznym;
rozporządzenie RM dla części lub całości terytorium na czas nie dłuższy niż 30 dni (przedłużenie za zgodą sejmu);
kierownictwo - odpowiednie organy adm. lokalnej: wójt (burmistrz, prezydent miasta), starosta lub wojewoda, w zależności od zasięgu klęski, a gdy więcej niż 1 województwo MSW lub inny wyznaczony przez premiera;
1