Źródła prawa, Prawo konstytucyjne


I ŹRÓDŁA PRAWA

Źródło prawa w znaczeniu formalnym - formy powstawania i egzystowania prawa, jego przejawiania się i istnienia.

Źródło prawa w znaczeniu materialnym - wszelkie czynniki rodzące prawo jako zjawisko społeczne, które przejawiają się poprzez tzw. wolę państwową.

Systematyka aktów prawnych wymienionych w rozdziale III Konstytucji i w art. 234 wskazuje, że ustawodawca wyróżnia trzy rodzaje źródeł prawa:

- akty prawa powszechnie obowiązujące

- akty prawa wewnętrznego niebędące powszechnie obowiązującymi

- akty prawa miejscowego

Konstytucja przyjmuje zamknięty katalog źródeł prawa, co polega na tym, że:

- wyczerpująco wymienia formy tworzenia prawa

- określa podmioty kompetentne do wydawania aktów danego rodzaju

- określa zakres przedmiotowy, jaki może być regulowany aktem danego rodzaju

- ustala hierarchię aktów prawnych

Hierarchia aktów prawnych;

  1. Konstytucja

Ustawa konstytucyjna

  1. Umowy międzynarodowe ratyfikowane za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie

Prawo wspólnotowe

  1. Ustawy

Rozporządzenia z mocą ustawy

  1. Ratyfikowane umowy międzynarodowe niewymagające zgody wyrażonej w ustawie

  2. Rozporządzenia

  3. Akty prawa miejscowego

II KONSTYTUCJA

Konstytucja (łac. constituere - urządzać, porządkować) - ustawa zasadnicza, akt normatywny o najwyższej mocy prawnej w państwie regulujący podstawowe zasady ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego, budowę i organizację władzy państwowej, prawa i wolności obywatelskie.

Funkcje konstytucji:

  1. prawna - istnienie konstytucji daje warunek istnienia innych aktów, jest podstawą ich wydawania, zapobiega chaosowi prawnemu, jest częścią obowiązującego prawa

  2. organizatorska - określa budowę władzy państwowej, jej organów, tworzy wewnętrzną strukturę państwa, określa zasady jego funkcjonowania

  3. stabilizująca (petryfikująca) - zawiera podstawowe zasady prawne, jest gwarantem ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego, stabilizuje ład społeczny

  4. wychowawcza - przekazuje pewien system wartości odzwierciedlony w jej postanowieniach, uświadamia i upowszechnia zawarte w niej wartości, kształtuje postawy obywatelskie

  5. integracyjna - przyczynia się do integracji wewnętrznej państwa, do identyfikowania się obywatela z państwem, do zacieśniania więzi między nimi

  6. dynamiczna - stymuluje rozwój społeczny

  7. polityczna - zawiera zasady ustroju politycznego

Rodzaje konstytucji

I

- pisane - ujęte w formę aktu lub aktów normatywnych

- niepisane - oparte na prawie zwyczajowym, konwenansach konstytucyjnych i procesach sądowych

II

- materialne (faktyczne) - rzeczywisty ustrój polityczny państwa

- formalne (prawnicze) - ujmowana jako szczególny akt prawny, o najwyższej mocy

III

- sztywne - tryb zmiany jest skomplikowany, utrudniony

- elastyczne - tryb zmiany jest taki, jak ustawy zwykłej

Niektóre Konstytucje przewidują dwa tryby zmiany, jeden sztywny, drugi elastyczny.

IV wg F. Lassalle O istocie konstytucji
- rzeczywiste - odzwierciedlają rzeczywisty ustrój państwa

- fikcyjne - konstytucja nie odzwierciedla układu sił, ustroju w państwie

Elementy fikcyjne w konstytucjach:

- Konstytucja 1952r.

- Konstytucja 2 IV 1997

Normy programowe w konstytucji - wskazują kierunek rozwoju państwa i społeczeństwa, nie rodzi roszczenia obywatela, np. wg konstytucji państwo dąży do pełnego zatrudnienia, lecz nie oznacza to, że państwo każdemu zapewni pracę.

Fikcyjność w sferze praw socjalnych w Konstytucji da się usprawiedliwić właśnie normami programowymi. Problem powstaje gdy zapisy o elementach ustrojowych są fikcyjne. Oznacza to, że są powody do niepokoju, nie działają instytucje kontrolne, więc państwo traci walor demokratyczności.

V

jednolite - obejmuje całą materię konstytucyjną w jednym akcie

złożone - materia konstytucyjna nie jest spisana w jednym akcie

VI
pełne -
regulują całokształt ustroju państwa

niepełne - nie reguluje całego ustroju państwa, tylko jakąś część

VII

oktrojowane

uchwalone

VIII

rewolucyjne - całkowite odejście od dotychczasowej praktyki ustrojowej, wprowadzają całkowicie nowy ustrój, poprzedni uważając za nielegalny,

ewolucyjne - nowa konstytucja wprowadzona w trybie przewidzianym przez dotychczasową

IX

normatywne - konstytucja przyjęta przez właściwego suwerena i stosowana

nominalne - postanowienia konstytucyjne są niemożliwe do zrealizowania z powodu warunków społecznych i politycznych w państwie

semantyczne - konstytucje w krajach niedemokratycznych, które tego faktu nie ukrywają, legitymizująca władzę jednostki lub grupy

Cechy szczególne konstytucji

  1. Co do formy

  1. Nazwa: nazwa konstytucja jest zarezerwowana wyłącznie dla aktu prawnego o najwyższej mocy prawnej

  2. Tryb uchwalenia:

- oktrojowana, np. Konstytucja Jugosławii z 1931 r.

- uchwalona: bezpośrednio:

pośrednio:

  1. Tryb zmiany:

Zmiana konstytucji

- całkowita: zmiana sensu stricte: zastąpienie tekstu nowym

rewizja - zastąpienie najbardziej istotnych postanowień

- częściowa: nowelizacja: uzupełnienie tekstu, zastąpienie mniej istotnych postanowień

Charakter zmian:

- restytucyjny - powrót do wcześniejszych postanowień

- korekcyjny - przystosowanie postanowień do zmieniającej się rzeczywistości

- innowacyjny - wprowadzenie nowych zasad

Utrudnienia zmiany konstytucji:

- kwalifikowana większość głosów

- referendum konstytucyjne

- zakaz zmiany konstytucji w pewnych okresach (stany nadzwyczajne)

- w państwach federacyjnych - najpierw zmiana musi być uchwalona przez parlamenty stanowe a dopiero potem możliwa jest zmiana ogólna

- wymóg zaakceptowania zmiany przez kolejny wybrany parlament

- wydłużenie procedur

- szczególne uprawnienia ratyfikacyjne głowy państwa

- zakaz zmiany niektórych postanowień (rozdziałów) lub ich dodatkowe obostrzenie

Dwa sposoby legislacyjne zmiany konstytucji:

- system poprawek - USA

- inkorporacja - zastępowanie artykułów nowymi

  1. Systematyka: - wewnętrzny sposób uporządkowania treści

E. Szczególna moc prawna: konstytucja jest aktem o najwyższej mocy prawnej w państwie.

Aspekty szczególnej mocy prawnej Konstytucji

Trzy rodzaje sprzeczności z Konstytucją

- materialna - występuje niemożność równoczesnego wykorzystywania normy z ustawą - treści są sprzeczne

- proceduralna - norma została wydana w niewłaściwej procedurze - bo Konstytucja określa pewne zasady proceduralne np. obowiązek kworum.

- kompetencyjna - norma została ustanowiona przez nieuprawniony podmiot - bo Konstytucja określa podmioty które mogą akty wydawać

  1. Co do treści

Konstytucja musi zawierać:

- określenie suwerena i sposobu realizacji przez niego władzy

- budowę aparatu państwowego

- określenie stosunku państwa do własności

- tryb zmiany konstytucji

- stosunek państwa do praw, obowiązków i wolności obywatelskich

- zasady ustrojowe

Zakres regulacji jest szeroki, lecz dość płytki. Powiększa się poprzez: usankcjonowanie praw człowieka, uregulowanie stanów nadzwyczajnych czy rozwój techniczny (KRRiT).

Tryb zmiany Konstytucji RP

Tryb zmiany konstytucji marcowej

Konstytucja marcowa przewidywała trzy tryby zmiany Konstytucji. Inicjatywę ustawodawczą w tej kwestii posiadała ¼ ustawowej liczby posłów.

Tryb I - standardowy

Wniosek ¼ ustawowej liczby posłów, zapowiedziany z 15 dniowym wyprzedzeniem. Zmianę Konstytucji uchwala się większością 2/3 głosów w Sejmie i Senacie, w obecności ½ ustawowej liczby posłów.

Tryb II- jednorazowy nadzwyczajny

Drugi raz z rzędu wybrany na zasadach tej Konstytucji Sejm może dokonać rewizji ustawy konstytucyjnej większością 3/5 głosów posłów. Można z tego trybu skorzystać tylko jeden raz, kolejne Sejmy nie mogą wtedy tego powtórzyć. Z trybu zmiany Konstytucji był wykluczony Senat dlatego, że podczas prac nad Konstytucją rozważano sens jego istnienia i dlatego ten tryb został wprowadzony, aby istniała możliwość wykluczenia Senatu z Konstytucji. Z tej procedury nigdy nie skorzystano.

Tryb III - rewizja

Co 25 lat (termin zaczerpnięty z Konstytucji 3-go Maja) od uchwalenia Konstytucja Marcowa może być zmieniona przez połączone izby parlamentu (Zgromadzenie Narodowe) zwykłą większością głosów. Była to konstytucja sztywna, ale co 25 lat stawała się elastyczna. Tryb ten nie jest zbyt rozsądny i niesie za sobą spore zagrożenia.

Tryb III jest dowodem na to, że nie zawsze można zaklasyfikować konstytucje jako sztywne lub elastyczne.

Tryb zmiany konstytucji kwietniowej

Tryb zmiany Konstytucji Kwietniowej był uzależniony od tego, który podmiot zgłosił projekt.

Prezydent

Wniosek mógł być głosowany tylko w całości przez obie izby parlamentu, ale obradujące osobno, chyba że rząd w imieniu prezydenta wyrazi zgodę na głosowanie przez Zgromadzenie Narodowe. Taki projekt był przyjmowany zwykłą większością głosów jak każda ustawa. Dla tego trybu Konstytucja Kwietniowa była elastyczna.

Rząd lub ¼ ustawowej liczby posłów

Ustawa przyjmowana większością absolutną, czyli przez ustawową liczbę posłów tj. ponad ½ posłów i senatorów.

W tym trybie Konstytucja była sztywna, gdyż po uchwaleniu jej zmiany przez Sejm Prezydent mógł w ciągu 30 dni zwrócić ją do Sejmu w celu ponownego rozpatrzenia, które mogło jednak nastąpić dopiero w następnej kadencji Sejmu. Jeśli Sejm następnej kadencji ponownie ją uchwalił, Prezydent mógł albo zarządzić nowe wybory albo podpisać ustawę i zarządzić jej ogłoszenie.

Konstytucja jest kolejnym przykładem trudności podziału na konstytucje sztywne i elastyczne.

Tryb zmiany Konstytucji PRL

Zmiany dokonuje Sejm większością 2/3 głosów. Była to Konstytucja teoretycznie sztywna, w praktyce jednak bardzo łatwa do zmiany ze względu na podporządkowanie parlamentu partii.

Tryb zmiany obowiązującej Konstytucji

Inicjatywę ustawodawczą posiadają:

- Prezydent

- Senat

- 1/5 ustawowej liczby posłów

Tryb zmiany konstytucji wskazuje, że jest ona sztywna. Zmiany dokonuje się w formie tzw. ustawy konstytucyjnej, która musi być uchwalona w jednakowym brzmieniu przez Sejm i Senat. Prezydent nie dysponuje prawe weta ustawodawczego.

Zmiana niedotycząca rozdziałów I, II, XII

I czytanie odbywa się nie wcześniej niż 30 dnia od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy. Sejm uchwala ustawę o zmianie konstytucji większością 2/3 głosów w obecności co najmniej ½ ustawowej liczby posłów. Następnie Senat musi w ciągu 60 dni przyjąć ustawę bez możliwości wnoszenia poprawek w jednakowym brzmieniu) bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów. Jeśli Senat zaakceptuje ustawę, wędruje ona od Prezydenta. Jeśli Senat powie nie, to jest to weto nie do obalenia.

Zmiana dotyczy I (podstawy ustroju), II (prawa i wolności) lub XII rozdziału (tryb zmiany Konstytucji)

I czytanie odbywa się nie wcześniej niż 60 dnia od przedłożenia Sejmowi projektu ustawy. Możliwe jest przeprowadzenie referendum, ma ono jednak charakter fakultatywny. W ciągu 45 dni od przyjęcia ustawy o zmianie konstytucji przez Senat dowolny podmiot mający inicjatywę ustrojodawczą może zgłosić wniosek o przeprowadzenie referendum do Marszałka Sejmu, który ma obowiązek zarządzić referendum w terminie 60 dni od daty złożenia wniosku. Nie istnieje wymóg 50% frekwencji. Jeśli ustawa o zmianie konstytucji ostanie przyjęta w drodze referendum Prezydent podpisuje ją w ciągu 21 dni od przedłożenia mu jej i zarządza jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw. Prezydent nie dysponuje prawem weta ustawodawczego.

Jeżeli Prezydent odmówiłby podpisania, złamałby Konstytucję i zostałby postawiony przed Trybunałem Stanu decyzją Zgromadzenia Narodowego większością 2/3 głosów ustawowej liczby członków Zgromadzenia Narodowego, a więc 373 głosów. W Sejmie do przegłosowania Konstytucji potrzeba mniej głosów, mogłoby się zdarzyć, że nie wystarczyłoby głosów do postawienia Prezydenta przed Trybunałem Stanu. Gdyby Prezydenta postawiono przed Trybunałem zastępuje go Marszałek Sejmu, który podpisuje ustawę o zmianie konstytucji, bo przejmuje pełnię kompetencji Prezydenta.

Gdyby Prezydent nie chciał podpisać ustawy może np. „z powodu choroby” przekazać swoje uprawnienia Marszałkowi.

Tryb zmiany w państwach federacyjnych

Poszczególne części kraju muszą zaakceptować zmianę Konstytucji.

USA

27 zmian w Konstytucji USA. ¾ wszystkich stanów musi zaakceptować zmiany w ciągu 3 lat.

Dwa sposoby:

Szwajcaria

Korzysta z formy referendum, konstytucja jest bardzo sztywna. Parlament bezpośrednie nie występuje z inicjatywą, ale może to zrobić 100 tys. wyborców, wtedy przeprowadza się referendum tylko w tej jednej sprawie. Najpierw liczy się głosy wszystkich mieszkańców kraju, a następnie głosy w poszczególnych kantonach i musi się ich zgodzić przynajmniej 7. Jeśli wynik referendum będzie pozytywny to Parlament jest zobowiązany do przegłosowania zmiany.

Kontrola konstytucyjności prawa

Kontrola parlamentarna:

- specjalna komisja konstytucyjna o funkcji opiniodawczej, np. NRD, Węgry 1983-1990

- organ prezydialny, np. PRL - Rada Państwa 1976-1982

- samokontrola parlamentu w drodze stanowienia prawa (eksperci, Senat), np. RP 1921-1935

Kontrola pozaparlamentarna

- polityczna:

- sądowa

Model amerykański:

- kontrola konkretna: odbywa się w toku danej sprawy

- kontrola następcza (represyjna) - badane są akty jedynie już obowiązujące

- kontrola uniwersalna - kontroli może być poddany każdy rodzaj aktu prawnego

- kontrola ze skutkiem względnym - stwierdzenie niekonstytucyjności przepisu powoduje niemożność jego zastosowania tylko w danym procesie (inter partes)

- kontrola fakultatywna - kontrola jest wszczynana na wniosek strony

Model europejski (wg Polski):

- kontrola abstrakcyjna - przeprowadzana w oderwaniu od konkretnej sprawy

- kontrola konkretna - przejawia się w pytaniach prawnych i skargach konstytucyjnych

- kontrola następcza (represyjna) - badane są akty jedynie już obowiązujące

- kontrola uprzednia (prewencyjna) - akty badane są przed ogłoszeniem - we Francji, w Polsce dotyczy umów międzynarodowych (Prezydent wg art. 139 może odesłać umowę do TK)

- kontrola ograniczona - kontroli nie są poddawane wszystkie rodzaje aktów prawnych, TK nie bada konstytucyjności aktów prawa miejscowego

- kontrola ze skutkiem bezwzględnym - stwierdzenie niekonstytucyjności jest wiążące erga omnes

Uznanie normy za sprzeczną powoduje utratę jej mocy obowiązywania.

II Ustawa konstytucyjna

Ustawa konstytucyjna - akt prawny o mocy prawnej równej konstytucji, uchwalany w trybie właściwym dla zmiany konstytucji, regulujący tylko część zagadnień z materii konstytucyjnej (konstytucja charakteryzuje się zupełnością regulacji).

Ustawy konstytucyjne nie są obecnie przewidziane w hierarchii źródeł prawa.

Powody wydawania ustaw konstytucyjnych:

  1. zmiana konstytucji, np. nowela sierpniowa

  2. wprowadzeniu nowej konstytucji w życie, np. ustawa z dn. 22 VII 1952 r.

  3. uzupełnienie postanowień konstytucji, np. ustawa z dn. 4 II 1947 r. o wyborze Prezydenta RP

  4. tymczasowe uregulowanie zagadnień objętych materią konstytucyjną w celu zastąpienia ich do czasu uchwalenia nowej konstytucji, np. tzw. małe konstytucje z 1919 r., 1947 r., 1992 r.

  5. zawieszenie postanowień konstytucji w potrzebie jednorazowego odstępstwa, np. 1973 - przedłużenie kadencji rad narodowych, 1984 - przedłużenie kadencji Sejmu

  6. uregulowanie trybu przygotowania i uchwalenia nowej konstytucji, np. ustawy z 1951 r., ustawa z 23 IV 1992, ustawa z 22 IV 1994 r.

  7. nadanie lub jakiemuś obszarowi państwa autonomii lub jej zniesienie, np. 15 VII 1920 r. Statut Organiczny Województwa Śląskiego

IV Ratyfikowane umowy międzynarodowe

Umowy międzynarodowe są częścią krajowego porządku prawnego, ale tylko te, które są ratyfikowane i ogłoszone (jak każda norma prawna). Te, które nie podlegają ratyfikacji nie są częścią porządku prawnego.

Na skutek wejścia umowy międzynarodowej do porządku prawnego możemy czynić z jej norm podstawę do roszczeń.

Umowy międzynarodowe zawiera Rada Ministrów, a czasem poszczególni ministrowie lub inne podmioty np. rada miasta.

Ratyfikacji (potwierdzenia faktu zawarcia) dokonuje Prezydent.

Nie każda umowa zawarta przez Radę Ministrów czy ministra podlega ratyfikacji.

Podział umów międzynarodowych:

- ratyfikowane za zgodą wyrażoną w ustawie

- ratyfikowane bez zgody wyrażonej w ustawie

Umowy międzynarodowe ratyfikowane za zgodą wyrażoną w ustawie (art. 89):

Zamknięty katalog umów:

- pokoje, sojusze, układy polityczne, układy wojskowe

- wolności, prawa lub obowiązki określone w Konstytucji

- członkostwa RP w organizacji międzynarodowej

- znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym

- spraw uregulowanych w ustawie, lub dla których Konstytucja wymaga ustawy

Jest to szeroki katalog spraw ze względu na ostatni punkt spraw uregulowanych w ustawie, gdyż ustawami można regulować w zasadzie wszystko, np. jeśli przystępujemy do konwencji międzynarodowej o poszanowaniu dla miejsca zatonięcia promu jako dla cmentarzyska to taka ustawa musi być ratyfikowana za zgodą parlamentu, dlatego że jej zakres pokrywa się z zakresem ustawy o cmentarzach.

Tego rodzaju umowy w hierarchii aktów prawnych znajdują się poniżej Konstytucji, ale ponad ustawami - mają pierwszeństwo przed prawem krajowym.

Konieczność zgody parlamentu na ratyfikację wynika z:

- trójpodziału władzy - od stanowienia prawa jest parlament

- zablokowaniu możliwości omijania woli parlamentu za pomocą stojących wyżej w hierarchii aktów prawnych ratyfikowanych umów międzynarodowych

W tych sprawach zgodę muszą wyrazić obie izby parlamentu. Podmiotem upoważnionym do sprawdzania zgodności umów międzynarodowych i ustaw o ratyfikacji umów międzynarodowych jest Trybunał Konstytucyjny.

Umowy międzynarodowe ratyfikowane bez zgody wyrażonej w ustawie:

Premier informuje jedynie Sejm, że przedkłada umowę do ratyfikacji Prezydentowi.

Tego rodzaju umowy w hierarchii aktów prawnych stoją poniżej ustawy. Gdyby stały na równi z ustawami, to kryterium hierarchii norm prawnych traciłoby na ważności i musiałyby decydować inne kryteria, co mogłoby zaowocować omijaniem woli parlamentu i pierwszeństwem umów międzynarodowych nad ustawami.

Umowy o przekazaniu kompetencji organów władzy państwowej:

Szczególny tryb wyrażania zgody na ich wejście w życie obowiązuje w przypadku umów, na podstawie których Rzeczpospolita przekazuje organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu część kompetencji organów władzy publicznej.

Tryb wyrażania zgody (art. 90):

O wyborze trybu decyduje Sejm większością bezwzględną.

Kompetencje, które można przekazać: uprawnienia sądownicze

kompetencje prawodawcze

prawo emisji pieniądza (w Polsce przy zmianie Konstytucji)

Art. 90 jako największy obiekt krytyki w 1997 roku:

V Prawo unijne

Prawo unijne - prawo składające się na system prawny Unii Europejskiej. Jest to szczególny rodzaj prawa międzynarodowego.

Podział prawa unijnego

- rozporządzenia - akty powszechnie obowiązujące, wiążące dla członków i izb krajowych, organów państwowych i obywateli

- dyrektywy - akty kierowane tylko do państw członkowskich, są instrumentem realizacji postanowień traktatów, wymagają implementacji (wdrożenia) przez państwa

- decyzje - mają charakter aktu administracyjnego, kierowane do konkretnie oznaczonych adresatów

- zalecenia i opinie - mają charakter polityczny, wskazówki interpretacyjne, nie są wiążące

Prawo wspólnotowe jest częścią krajowego porządku prawnego.

Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z 2005

Polski prawodawca przyjął zasadę przyjaznej interpretacji prawa umów międzynarodowych, która oznacza, że należy tak interpretować przepisy ustawy i umowy międzynarodowej, aby nie zachodziła kolizja.

W razie niezgodności prawa wspólnotowego z Konstytucją Trybunał Konstytucyjny widzi trzy wyjścia:

W praktyce może zaistnieć sytuacja kiedy żaden z tych trzech kroków nie będzie mógł zostać sfinalizowany.

Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z 16 XI 2011

Trybunał Konstytucyjny zakwalifikował rozporządzenia unijne jako inne akty normatywne, czym nadał sobie kompetencję badania konstytucyjności prawa wtórnego na podstawie art. 79 na drodze skargi konstytucyjnej.

VI Ustawa

Ustawa - akt parlamentu o charakterze normatywnym uchwalany w procedurze dla niego właściwej zawierający normy o charakterze generalnym i abstrakcyjnym o nieograniczonym zakresie przedmiotowym.

Rozumienie ustawy

- w sensie formalnym - każdy akt powstały w procesie ustawodawczym noszący nazwę ustawy

- w sensie materialnym - każdy akt ingerujący w strefę praw i wolności podmiotów oraz określający działalność tych podmiotów.

Zakres przedmiotowy ustaw jest wyznaczany przez dwie granice: jakie sprawy mogą być regulowane przez ustawy oraz jakie sprawy muszą być uregulowane ustawowo. Ustawa w doktrynie uchodzi za akt nieograniczony przedmiotowo (z wyjątkiem kwestii wprost zakazanych w Konstytucji: art. 112 i art. 114 - regulaminu Sejmu i Senatu).

Postanowienia ustawy muszą pozostawać w zgodzie z Konstytucją oraz umowami międzynarodowymi ratyfikowanymi za zgodą wyrażoną w ustawie.

Ustawa jest to akt samoistny, wydanie nie jest uzależnione od żadnego upoważnienia.

Materia ustawowa - zagadnienia i kwestie, które muszą być regulowane ustawą.

Do materii ustawowych należą kwestie:

- w przeszłości regulowane ustawami

- które Konstytucja wprost każe regulować ustawą

- zastrzeżone z racji na olbrzymie znaczenie dla obywateli i państwa

Materia ustawowa: budżet

prawa i wolności obywatelskie

ordynacja podatkowa

kompetencje i budowa władzy państwowej

prawo karne

symbole państwowe

Ustawa może zostać zmieniona, uchylona lub zawieszona tylko i wyłącznie przez inną normę ustawową. Sama ustawa może zmieniać, uchylać i zawieszać inną normę pochodzącą z aktu niższego rzędu.

Ustawa organiczna różni się od ustawy zwykłej trybem uchwalania, zakresem przedmiotowym regulacji oraz mocą prawną, w projekcie z lat 90. miała regulować m.in. ordynację wyborczą, organizację rządu, ustrój sądów, stany nadzwyczajne.

Akt normatywny - akt wydany przez kompetentny organ prawodawczy ustanawiający przepisy prawa.

VII Rozporządzenie z mocą ustawy

Rozporządzenie z mocą ustawy (dekret z mocą ustawy) - akt prawny o mocy równej ustawie wydawany przez organy władzy wykonawczej regulujący w zasadzie materie zastrzeżone dla ustawy zwykłej i mający nadzwyczajny charakter.

Historia rozporządzeń z mocą ustawy

Rozporządzenia z mocą ustawy obowiązują od odzyskania niepodległości.

Początek ich funkcjonowania wiąże się z brakiem władzy ustawodawczej, kiedy jedyną władzą był Naczelnik Państwa.

Podstawa wydania rozporządzeń:

- z upoważnienia Konstytucji

- z delegacji ustawowej

- uprawnienie własne

Konstytucja Marcowa

Konstytucja Marcowa nie przewidywała takiej formy

1924 - Sejm wydał ustawę, która upoważniała Radę Ministrów do wydawania takich rozporządzeń.

Nowela sierpniowa

W regulacji konstytucyjnej po raz pierwszy pojawiają się w noweli sierpniowej. Od tej pory obowiązują one nieprzerwanie, były uwzględniane przez wszystkie Konstytucje i przepisy.

Dwa typy rozporządzeń

Konstytucja Kwietniowa

Mała Konstytucja 1947

Dekrety były wydawane przez Rada Ministrów z upoważnienia ustawy.

Warunki wydawania

- między sesjami Sejmu

- po zakończeniu obrad Sejmu Ustawodawczego do czasu ukonstytuowania się Sejmu zwykłego

Konstytucja PRL 1952

Prawo do wydawania dekretów posiada Rada Państwa.

Warunki wydawania:

Liczba dekretów była w tym okresie bardzo duża, potem coraz więcej było ustawodawstwa sejmowego.

W Konstytucji nie było wyraźnego ograniczenia przedmiotowego, ale z innych przepisów Konstytucji wynikało, że nie mogą one dotyczyć zmian konstytucji i budżetu.

Dekret Rady Państwa z 1981r. o wprowadzeniu stanu wojennego został wydany z pogwałceniem Konstytucji, gdyż trwała wtedy sesja Sejmu.

1989 - 1992

Rada Państwa zostaje zlikwidowana, jej kompetencje przejmuje Prezydent, ale bez prawa do wydawania dekretów. A więc w tym okresie nie mamy formy rozporządzenia z mocą ustawy.

Mała Konstytucja

Powrócono do nazwy rozporządzenie z mocą ustawy. Prawo do ich wydawania miała Rada Ministrów i wydawane były na podstawie upoważnienia ustawowego.

Warunki wydawania:

- dokładny zakres przedmiotowy

- dokładny czas wydania

Mieliśmy więc do czynienia z podwójnym ograniczeniem przedmiotowym, tym z Konstytucji i tym z ustawy upoważniającej.

- rozporządzenie musiało być podpisane przez Prezydenta i ogłoszone w dzienniku ustaw, a więc posiadał on prawo do weta absolutnego

- Prezydent miał możliwość zwrócenia się do Trybunału Konstytucyjnego o stwierdzenie zgodności z Konstytucją

Wady i zalety rozporządzeń

Zalety

Wady

  • szybkość, łatwość regulacji - kwestia godzin lub dni podczas gdy proces ustawodawczy trwa długo (miesiące, przy założeniu, że kontroluje się parlament bo silna opozycja ma instrumenty służące blokowaniu trybu ustawodawczego np. zgłaszanie dużej ilości poprawek, wnioski formalne, przerwy, długie przemówienia, opuszczanie posiedzeń sejmu <brak quorum>)

  • odpolitycznienie procesu tworzenia prawa - doświadczenia okresu międzywojennego - okres trwania rozporządzeń może być uwolnieniem od sporu politycznego między stronnictwami politycznymi - kodeks zobowiązań, handlowy nie mogły być uchwalone przez Sejm ze względu na niezgodę, a zostały uchwalone rozporządzeniem Prezydenta.

  • pozwalają zachować ciągłość prawodawczą w państwie (stan wojenny)

  • pozwalają zachować zdolność prawodawczą państwa (parlament zantagonizowany, głęboka fragmentaryzacja)

  • niebezpieczeństwo nadużyć o charakterze politycznym lub kryminalnym

  • brak kontroli w procesie tworzenia prawa, co jest w rozporządzeniu dowiadujemy się dopiero gdy zacznie obowiązywać

  • podważają w pewnym stopniu zasadę trójpodziału władzy (od stanowienia prawa są organy władzy ustawodawczej a nie wykonawczej)

Rozporządzenia z mocą ustawy w obecnej Konstytucji (art. 234)

Rozporządzenia z mocą ustawy wydaje Prezydent. Są przewidziane jako możliwość zachowania ciągłości władzy.

Warunki wydawania:

- Konstytucji

- ordynacji wyborczej

- ustawy o stanach nadzwyczajnych

- legalności - należy przestrzegać prawa

- proporcjonalności - powinno się stosować instrumenty stosowne do skali

- celowości - należy zmierzać do szybkiego przywrócenia stanów normalności

Czas obowiązywania rozporządzenia jest nieograniczony, oprócz tego, że rozporządzenie musi być zatwierdzone na najbliższym posiedzeniu Sejmu. Jednakże stan niemożności zebrania się Sejmu może się przedłużać, a dodatkowo w stanie nadzwyczajnym nie może być nowych wyborów.

Kontrowersje

Czy Prezydent może wydawać rozporządzenia, gdy może zebrać się Sejm, ale nie może Senat?

Wykładnia literalna - Prezydent nie może wydać rozporządzenia.

Wykładnia funkcjonalna - brak Senatu nie eliminuje zdolności prawodawczej (jeśli Senat milczy przez 30 dni przyjmuje się, że nie zgłosił poprawek). Jednakże z punktu widzenia racjonalności, trwa wojna więc nie ma co czekać 30 dni, instytucja rozporządzenia jest przewidziana na czas wojny, więc Prezydent ma prawo wydać rozporządzenie.

Ponieważ pierwszeństwo przyznaje się wykładni literalnej jest to duży problem artykułu 234.

Jeśli Sejm odmówi zaakceptowania rozporządzenia traci moc od momentu uchwały Sejmu (a nie od momentu opublikowania, żeby nie podważać zaufania do prawa i nie powodować roszczeń odszkodowawczych)

Trybunał Konstytucyjny może badać rozporządzenie dopiero po jego zatwierdzeniu przez Sejm mimo, że ze względów racjonalnych powinna istnieć możliwość zwrócenia się przez Prezydenta z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego o stwierdzenie zgodności z Konstytucją rozporządzenia przed jego opublikowaniem.

VIII Rozporządzenia wykonawcze

Rozporządzenie - akt prawny wydawany przez organy władzy wykonawczej uznany za źródło powszechnie obowiązującego prawa. Ma jednoznacznie wykonawczy charakter względem ustaw, jego zadaniem jest konkretyzowanie postanowień aktów ustawowych w celu ich realizacji. Rozporządzenia zawierają normy o charakterze generalnym i abstrakcyjnym.

Analiza artykułu 92 wskazuje na wyjątkową precyzję postanowień:

Art. 92. 

1. Rozporządzenia są wydawane przez organy wskazane w Konstytucji,

zamknięty katalog podmiotów uprawnionych do wydawania rozporządzeń:

na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania.

Prawo do wydania rozporządzenia musi zostać indywidualnie powierzone jakiemuś podmiotowi z uprawnionych. Rozporządzenia wydawane są w celu wykonania ustawy.

Upoważnienie powinno określać organ właściwy do wydania rozporządzenia i zakres spraw przekazanych do uregulowania oraz wytyczne dotyczące treści aktu.

Nie może być upoważnienia blankietowego. Musi być konkretnie wskazane czego ma dotyczyć rozporządzenie.

2. Organ upoważniony do wydania rozporządzenia nie może przekazać swoich kompetencji, o których mowa w ust. 1, innemu organowi.

Zakaz subdelegacji.

Upoważnienie ustawowe musi zawierać wskazanie zakresu przedmiotowego rozporządzenia oraz wytyczne dotyczące jego treści. Powinno określać także, jakie sprawy zostały przekazane do unormowania - zakres przedmiotowy rozporządzenia nie może wykraczać poza zakres ustawy.

Rozporządzenia są wydawane także przez wojewodów oraz terenowe organy administracji niezespolonej.

Ustawa może nałożyć obowiązek współdziałania na różne organy przy wydawaniu rozporządzenia:

- wspólne wydanie

- wydanie w porozumieniu z drugim organem

- wydanie ze zgodą drugiego organu

- zainicjowanie wydania przez drugi organ

Obowiązek ten może wynikać z : szczegółowego upoważnienia

uregulowań w innych ustawach

uregulowań generalnych co do danego zakresu przedmiotowego.

Rozporządzenie można wydać jedynie po wydaniu ustawy macierzystej lub w trakcie jej vacatio legis.

Rozporządzenia tracą moc obowiązującą poprzez:

IX Akty prawa miejscowego

Akty prawa miejscowego - źródła powszechnie obowiązującego prawa na obszarze działania organu, przez który zostały wydane (art. 87 ust. 2).

Podmioty uprawnione do wydawania aktów prawa miejscowego (art. 94):

- organy uchwałodawcze i wykonawcze samorządu terytorialnego

- terenowe organy administracji zespolonej i niezespolonej

Akty prawa miejscowego mogą być wydawane tylko na podstawie i w graniach upoważnienia zawartego w ustawie.

Rodzaje aktów:

- przepisy porządkowe - przepisy wydawane w celu zapewnienia spokoju i bezpieczeństwa obywateli oraz w razie zagrożenia ich zdrowia i życia, podstawą wydania jest ogólna kompetencja zawarta w ustawach o poszczególnych szczeblach samorządu terytorialnego oraz ustawie o administracji państwowej

- przepisy wykonawcze - przepisy konkretyzujące postanowienia ustaw w celu ich realizacji na obszarze działania samorządu terytorialnego, podstawą jest upoważnienie zawarte w ustawie, która ma zostać wdrożona w życie.

Upoważnienie ustawowe ma charakter generalny: określa organ wydający i ogólne przesłanki oraz szczegółowy: określa zakres spraw do uregulowania oraz wytyczne dotyczące treści.

Cechy aktów prawa miejscowego:

- obowiązują na terenie działania organu wydającego

- są wydawane na podstawie i w granicach ustaw

- stanowione przez organy samorządu terytorialnego lub administracji rządowej

- ustanawiane w trybie określonym w ustawie

Publikacja: dzienniki uchwał, wojewódzkie dzienniki uchwał, akty porządkowe: poprzez obwieszczenia oraz w sposób zwyczajowo przyjęty na danym terenie (słupy, lokalne media).

Hierarchia aktów prawa miejscowego nie została określona, ale praktyka wskazuje, że:

- co do aktów wykonawczych nie istnieje możliwość kolizji - każdy szczebel samorządowy posiada inny zakres kompetencji

- co do aktów porządkowych: istnieje możliwość wystąpienia kolizji norm

X Akty prawa wewnętrznego

Akty prawa wewnętrznego (akty kierownictwa wewnętrznego) - akty prawne obowiązujące jedynie jednostki organizacyjne podległe organowi wydającemu dany akt. Nie mogą być one podstawą decyzji wobec obywateli, osób prawnych oraz innych podmiotów prawa.

Nie ma zamkniętego katalogu podmiotów mających uprawnienia do wydawania aktów prawa wewnętrznego.

W Konstytucji wymienione są (art. 93):

- Rada Ministrów (uchwała)

- Prezes Rady Ministrów (zarządzenie)

- ministrowie (zarządzenie)

Powyższe akty prawa wewnętrznego mogą być wydawane jedynie na podstawie ustawy.

Do aktów prawa wewnętrznego zalicza się również:

- zarządzenia Prezydenta RP

- statuty

- regulaminy

Otwarty katalog podmiotów umożliwia wydawanie jakichkolwiek uchwał - aktów organom niebędącym państwowymi.

Nie jest ustalona konkretna forma tych aktów.

XI NIEPISANE ŹRÓDŁA PRAWA

1. Prawo zwyczajowe - normy wykształcone w drodze długotrwałej i jednolitej praktyki, której towarzyszy powszechne przekonanie o ich normatywnym charakterze. Prawo zwyczajowe może być źródłem prawa konstytucyjnego, o ile dotyczy kwestii nieuregulowanych normami należącymi do gałęzi prawa konstytucyjnego.

Współcześnie jest zjawiskiem rzadko występującym, niekiedy w systemie common law, sporadycznie w systemach prawnych Europy kontynentalnej.

Prawo stanowione może uznać normy prawa zwyczajowego za formalne źródło prawa, np. przepisy porządkowe można ogłaszać w sposób zwyczajowo przyjęty na danym terenie.

2. Precedens konstytucyjny

Precedens - świadome i jednorazowe rozstrzygnięcie pewnego zagadnienia w okolicznościach pozwalających przypuszczać, że taka praktyka utrzyma się (organ oczekuje utrwalenia się tego typu praktyki).

Precedens konstytucyjny może przekształcić się w normę prawną, np. w 1991 r. premier Jan Krzysztof Bielecki podał rząd do dymisji na pierwszym posiedzeniu nowowybranego Sejmu, chociaż nie miał takiego obowiązku. Później zachowanie to zostało ujęte jako norma w Małej Konstytucji 1992r.

3. Zwyczaj konstytucyjny (konwenans)

Konwenans konstytucyjny - utrwalony i powtarzany precedens.

Warunki zwyczaju konstytucyjnego:

- powtarzalność

- stałość

- jawność i przejrzystość

- konsensus zainteresowanych organów państwowych

Przykłady konwenansów konstytucyjnych:

- zarządzanie przerwy w obradach na żądanie klubu parlamentarnego

- podział miejsc w sali na lewicę i prawicę

- 3-krotne uderzenie laską marszałkowską na znak otwarcia i zamknięcia obrad

- wybieranie sekretarzy spośród najmłodszych wiekiem posłów (senatorów)

- poniedziałek jako dzień wolny od obrad

- przemówienie inauguracyjne Marszałka Seniora

- składy komisji odzwierciedlają skład izby

Zasada dyskontynuacji prac parlamentu jako nietypowy przykład konwenansu

Jest to konwenans, gdyż zasada ta nie jest wspomniana w Konstytucji, ale w ustawach są określone od niego wyjątki - gdzie są wyjątki, muszą istnieć też normy.

Wyjątki od zasady dyskontynuacji prac parlamentu:

8



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
3.funkcja gwarancyjna konstytucyjbe żrodła prawa, Prawo karne
3.funkcja gwarancyjna konstytucyjbe żrodła prawa, Prawo karne
Prawo Konstytucyjne - Ćwiczenia, I Rok Prawa, Prawo Konstytucyjne
prawo cywilne, 4. Podstawowe zrodla prawa, Prawo cywilne - gałąź prawa obejmująca zespół norm prawny
pojęcie i źródła prawa, Prawo UMK, 2. rok
żródła prawa i skarga konstytucyjna
żródła prawa i skarga konstytucyjna
źródła prawa, PRawo
ŹRÓDŁA PRAWA, prawo cywilne
źródła prawa, prawo
Źródła prawa, prawo rzymskie(1)
Na prawo konstytucyjne WB składają się następujące źródła prawa
konstytucja i ustawy jako źródła prawa polskiego, Pomoce naukowe, studia, prawo
Na prawo konstytucyjne W. Brytanii składają się następujące źródła prawa, politologia, Materialy Zwe
Źródła prawa; prawa i wolności, Prawo, Prawo konstytucyjne

więcej podobnych podstron