PRAWO SPADKOWE 2011

POJĘCIE SPADKU. SKŁAD SPADKU.

 Prawa i obowiązki majątkowe zmarłego przechodzą z chwilą jego śmierci na jedną lub kilka osób stosownie do Księgi IV KC

 Nie należą do spadku prawa i obowiązki ściśle związane z osobą spadkodawcy, jak również prawa, które z chwilą śmierci przechodzą na ściśle oznaczone osoby, niezależnie od tego czy są spadkobiercami

 W skład spadku nie wchodzą prawa i obowiązki o charakterze:

a. Administracyjno-prawnym

b. Finansowo prawnym

c. Karnoprawnym

d. Prawo do świadczeń emerytalnych i rentowych

 Prawa i obowiązki o charakterze majątkowym - są to tylko takie, które są bezpośrednio uwarunkowane interesem ekonomicznym podmiotu uprawnionego. W skład spadku nie wchodzą prawa i obowiązki o charakterze niemajątkowym: prawa i obowiązki osobiste, które gasną w chwili śmierci oraz prawa i obowiązki rodzinne (do spadku należą jedynie raty alimentacyjne, które stały się wymagalne za życia uprawnionego i które zostały zasądzone prawomocnym orzeczeniem sądu - jednak obowiązek alimentacyjny nie przechodzi na spadkobierców)

 Prawa ściśle związane z osobą spadkodawcy nie wchodzą w skład spadku; są to m.in.:

a. Prawo do żądania alimentów i obowiązek alimentacyjny

b. Prawa majątkowe, które mają na celu zaspokojenie indywidualnego interesu ekonomicznego uprawnionego lub jego indywidualnych potrzeb (np. użytkowanie, służebność osobista, prawo do renty przyznanej w związku z uszkodzeniem ciała lub wywołaniem rozstroju zdrowia lub ustanowionej w drodze umowy, prawo do wyłożenia z góry określonej sumy na koszty leczenia lub koszty przygotowania do innego zawodu, prawo biorącego rzecz do używania w ramach umowy użyczenia)

 Przejście roszczenia o zadośćuczynienie na spadkobierców jest możliwe gdy została spełniona jedna z dwóch przesłanek:

1. Jeżeli roszczenie zostało uznane przez dłużnika na piśmie

2. Jeżeli powództwo o to roszczenie zostało wytoczone za życia poszkodowanego

 Przedmiotem dziedziczenia będzie konkretne roszczenie o kwotę objętą uznaniem lub dochodzoną w powództwie.

 W razie śmierci ulegają rozwiązaniu stosunki obligacyjne, które oparte były o szczególne kwalifikacje lub osobiste zaufanie stron:

a. Umowa o dzieło

b. Umowa zlecenia

c. Umowa agencyjna

d. Umowa spółki cywilnej

e. Pełnomocnictwo, prokura

 W skład spadku nie wchodzą prawa przechodzące na ściśle oznaczone osoby z mocy przepisów szczególnych (przechodzą one na inne osoby poza porządkiem dziedziczenia) - to następstwo pod tytułem szczególnym. Dotyczy to w szczególności:

1. Prawa najmu lokalu mieszkalnego - w razie śmierci najemcy lokalu mieszkalnego w stosunek najmu wstępują, o ile stale zamieszkiwały z najemcą w tym lokalu do chwili śmierci, ściśle oznaczone podmioty:

a. Małżonek niebędący współnajemcą lokalu,

b. Dzieci najemcy i jego małżonka,

c. Inne osoby, wobec których najemca był zobowiązany do świadczeń alimentacyjnych,

d. Osoba, która pozostawała faktycznie we wspólnym pożyciu z najemcą.

W braku wskazanych osób prawo najmu wygasa i nie wchodzi w skład spadku

2. Służebność mieszkania - można zastrzec, że po śmierci uprawnionego służebność mieszkania przysługiwać będzie jego dzieciom, rodzicom i małżonkowi

3. Uprawnienie do otrzymania sumy ubezpieczenia - ubezpieczający może wskazać w umowie jedną lub więcej osób uprawnionych do otrzymania sumy ubezpieczenia w razie śmierci osoby ubezpieczonej. Suma otrzymana z ubezpieczenia nie należy do spadku po ubezpieczonym. Jeżeli w chwili śmierci ubezpieczonego nie ma osoby uprawnionej do otrzymania sumy ubezpieczenia, suma ta przypada najbliższej rodzinie ubezpieczonego w kolejności ustalonej w ogólnych warunkach ubezpieczenia.

4. Dyspozycja wkładem na wypadek śmierci (zapis bankowy) - polecenie pisemne aby bank dokonał - po śmierci posiadacza rachunku - wypłaty z rachunku określonej kwoty pieniężnej wskazanym przez spadkodawcę osobom: małżonkowi, wstępnym, zstępnym lub rodzeństwu. Dyspozycja może być w każdym czasie zmieniona. Kwota wypłaty nie może być wyższa niż 20-krotnośd przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw. Kwota wypłacona nie wchodzi w skład spadku. Nadwyżka ponad tę kwotę wchodzi w skład spadku.

5. Prawa majątkowe ze stosunku pracy - przechodzą w równych częściach na małżonka oraz inne osoby spełniające warunki wymagane do uzyskania renty rodzinnej. W braku uprawnionych podmiotów prawa te wchodzą w skład spadku.

6. Prawo do uzyskania środków zgromadzonych na rachunku zmarłego członka OFE - może on wskazać imiennie uprawnione osoby, którym po jego śmierci zostaną wypłacone zgromadzone na rachunku środki

7. Prawo do świadczeń emerytalnych i rentowych należnych do dnia śmierci spadkodawcy

8. Roszczenie o naprawienie szkody i zadośćuczynienie za doznaną krzywdę (za orzeczenia wydane przez organy w latach 1.1.1944 r. - 31.12.1956 r.)

9. Prawo do odszkodowania za niesłuszne skazanie, tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie - przysługuje ono temu, kto wskutek wykonania kary lub niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania utracił należne mu od uprawnionego z mocy ustawy utrzymanie lub stale dostarczane mu przez zmarłego utrzymanie, jeżeli względy słuszności przemawiają za przyznanym odszkodowaniem.

 Prawa wchodzące w skład spadku:

a. Prawa rzeczowe (z wyjątkiem użytkowania i służebności osobistej),

b. Wierzytelności wynikające z: umów zawartych przez spadkodawcę, bezpodstawnego wzbogacenia, wyrządzenia szkody majątkowej wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania albo z czynu niedozwolonego,

c. Niektóre prawa rodzinne,

d. Niektóre prawa spadkowe (np. wierzytelność wynikająca z zapisu, roszczenie z tytułu zachowku),

e. Prawa majątkowe na dobrach niematerialnych (np. autorskie prawa majątkowe, prawo do patentu),

f. Prawa kształtujące (np. prawo odkupu, prawo pierwokupu, uprawnienie do odwołania darowizny z powodu rażącej niewdzięczności obdarowanego, uprawnienie do przyjęcia oferty),

g. Prawa udziałowe w spółkach handlowych.

 Dziedziczenie ekspektatywy  ekspektatywa to oczekiwanie prawne polegające na przygotowaniu i zabezpieczeniu nabycia prawa podmiotowego umożliwiającego pełne i ostateczne zaspokojenie określonych potrzeb. Wchodzi w skład spadku tylko wtedy, jeżeli dot. prawa podmiotowego, które spełnia kryteria decydujące o możliwości włączenia tego prawa do składu spadku (np. ekspektatywa własności gdy przed śmiercią zmarły zawarł jedynie umowę zobowiązującą do przeniesienia prawa własności rzeczy z zastrzeżeniem warunku zawieszającego)

 Dziedziczenie posiadania  posiadanie to stan władztwa faktycznego nad rzeczą, który może prowadzid do nabycia rzeczy. Nabycie posiadania w drodze dziedziczenia następuje ex lege. Jeżeli obecny posiadacz jest spadkobiercą poprzedniego posiadacza, to może doliczyć do czasu, przez który sam posiada, czas posiadania swojego poprzednika.

Obowiązki wchodzące w skład spadku:

1. Powstałe jeszcze za życia spadkodawcy - to obowiązki wynikające ze stosunków cywilnoprawnych, w których spadkodawca był dłużnikiem, a które nie wygasły wskutek śmierci spadkodawcy. W miejsce zmarłego wstępują spadkobiercy. W skład spadku wejdą również te obowiązki, których podmiotem nie był spadkodawca, ale które powstały na skutek rozwiązania stosunku cywilnoprawnego, z którego wynikają, przez śmierć spadkodawcy (np. obowiązek zwrotu rzeczy będącej przedmiotem użytkowania, obowiązek oddania majątku dziecka po ustaniu zarządu).

2. Powstałe w chwili śmierci spadkodawcy lub po otwarciu spadku - są to obowiązki związane z dziedziczeniem, które powstają na podstawie przepisów Księgi IV KC. W skład spadku wchodzą również:

a. Koszty pogrzebu spadkodawcy - w takim zakresie, w jakim pogrzeb odpowiada zwyczajom przyjętym w danym środowisku. Należą tu również koszty miejsca pochówku, trumny, uroczystości pogrzebowych, nagrobka, itp. a także koszty związane z ostatnią chorobą zmarłego. Koszty pogrzebu nie stanowią długu spadkowego jeżeli w skutek uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia nastąpiła śmierć poszkodowanego, zobowiązany do naprawienia szkody powinien zwrócić koszty pogrzebu temu, kto je poniósł; zobowiązany z tytułu umowy dożywocia powinien, w braku odmiennej woli stron, sprawić pogrzeb własnym kosztem, odpowiadający zwyczajom miejscowym

b. Koszty postępowania spadkowego - ponoszą sami jego uczestnicy (koszty zabezpieczenia spadku, ogłoszenia testamentu, przesłuchania świadków testamentu ustnego, ustanowienia wykonawcy testamentu, wykonania spisu inwentarza)

c. Obowiązek zaspokojenia roszczeń o zachowek

d. Obowiązek wykonania zapisów i poleceń

e. Inne obowiązki, np. obowiązek znoszenia, że małżonek i inne osoby bliskie spadkodawcy, które mieszkały z nim do dnia jego śmierci są uprawnione do korzystania w ciągu 3 m-cy od otwarcia spadku z mieszkania i urządzenia domowego w zakresie dotychczasowym (art. 923 § 1 zd. 1 KC)

f. Obowiązek dostarczania dziadkom spadkodawcy środków utrzymania przez spadkobierców ustawowych (art. 938 KC) i testamentowych (art. 966 KC) jeżeli spełnione są następujące przesłanki:

A. Dziadkowie znajdują się w niedostatku

B. Dziadkowie nie mogą otrzymywać należnych im środków utrzymania od osób, na których ciąży względem nich ustawowy obowiązek alimentacyjny

C. Dziadkowie nie zostali powołani do dziedziczenia

D. Spadkobiercy nie byli obciążeni wobec dziadków obowiązkiem alimentacyjnym

Dziadkowie mogą żądać środków utrzymania w wysokości odpowiadającej ich uzasadnionym potrzebom. Spadkobierca może zwolnić się z tego obowiązku jeżeli zapłaci dziadkom sumę pieniężną odpowiadającą wartości ¼ części swojego udziału spadkowego.

OTWARCIE SPADKU. NABYCIE SPADKU.

 Art. 924 KC - spadek otwiera się z chwilą śmierci spadkodawcy

 Chwila śmierci oznaczona jest w akcie zgonu lub postanowieniu sądu

 Nie ma znaczenia ustalenie miejsca śmierci spadkodawcy, ważne jest jego ostatnie miejsce zamieszkania.

 Uznanie za zmarłego - postanowienie sądu w tym przedmiocie ma charakter konstytutywny. Domniemanie - zaginiony zmarł w chwili oznaczonej w orzeczeniu o uznaniu za zmarłego; domniemanie równoczesności śmierci w przypadku, kiedy kilka osób utraciło życie podczas grożącego im wspólnie niebezpieczeństwa. W postanowieniu sąd oznacza chwilę domniemanej śmierci, która według okoliczności zaginięcia jest najbardziej prawdopodobna. Skutki prawne - z chwilą oznaczoną w orzeczeniu - ex tunc i z tą chwilą następuje otwarcie spadku. Postanowienie sądu stanowi podstawę do sporządzenia aktu zgonu.

 Sądowe stwierdzenie zgonu - następuje w sytuacji, gdy śmierć osoby fizycznej jest niewątpliwa i nie sporządzono aktu zgonu w zwykłym trybie. Postanowienie w tym przedmiocie ma charakter deklaratywny. Sąd ma obowiązek ściśle oznaczyć chwilę śmierci. Chwila śmierci oznaczona w postanowieniu sądu jest chwilą otwarcia spadku.

 Nabycie spadku przez spadkobierców - spadkobierca nabywa spadek z chwilą otwarcia spadku (art. 925 KC) i następuje to ex lege. Nabycie ma charakter tymczasowy, ponieważ spadkobierca może spadek odrzucić w określonym terminie. Bezskuteczny upływ terminu powoduje przyjęcie spadku.

 Dziedziczenie to sukcesja uniwersalna - pochodne nabycie praw, wskutek jednego zdarzenia prawnego następuje przejście ogółu praw i obowiązków majątkowych na następcę prawnego. Z chwilą otwarcia spadku, spadkobiercy nabywają prawa i obowiązki majątkowe w takim zakresie, w jakim przysługiwały one spadkodawcy. Jeżeli spadkobierców jest więcej niż jeden, to nabywają oni spadek jako całość. Udział każdego z nich w całości spadku ustalony jest za pomocą ułamka. Stosowanie odpowiednio przepisów o współwłasności w częściach ułamkowych.

Przesłanki nabycia spadku:

a) Powołanie do dziedziczenia - wynika z ustawy lub z testamentu (pierwszeństwo dziedziczenia z testamentu). Możliwe jest dziedziczenie ustawowe co do części spadku.

b) Zdolność dziedziczenia. Jest to przejaw zdolności prawnej - to zdolność do nabycia praw i obowiązków wchodzących w skład majątku po osobie. Zdolność do dziedziczenia mają wszystkie podmioty prawa cywilnego, które posiadają zdolność prawną. Zdolność dziedziczenia ocenia się na chwilę otwarcia spadku.

A. Spadkobiercą może być każda osoba fizyczna, która żyje na dzień otwarcia spadku. Dziecko, które jest już poczęte w chwili otwarcia spadku ma warunkową zdolność do dziedziczenia. Dziecko takie dziedziczy, jeżeli urodzi się żywe (art. 927 § 2 KC) - domniemanie urodzenia dziecka żywego, jest to warunek zawieszający. Jeżeli dziecko urodzi się żywe to przyjmuje się, że miało zdolność do dziedziczenia już w dniu otwarcia spadku.

B. Spadkobiercą może być fundacja nieistniejąca w chwili otwarcia spadku, ale ustanowiona przez spadkodawcę w testamencie. Może być ona spadkobiercą jeżeli zostanie wpisana do KRS w ciągu 2 lat od ogłoszenia testamentu (testament musi być ważny i skuteczny, bez względu na jego formę)

c) Nie zachodzą okoliczności wyłączające skuteczność powołania:

A> Uznanie za niegodnego dziedziczenia

 O niegodności orzeka sąd w procesie

 Przesłanki:

1. Popełnienie ciężkiego, umyślnego przestępstwa przeciwko spadkodawcy. Sąd w post. cywilnym sam dokonuje oceny czy popełnione przestępstwo było przestępstwem ciężkim (można pod tym pojęciem rozumied zarówno zbrodnię jak i występek). Decydujące znaczenie będą miały okoliczności jego popełnienia. Na równi z dokonaniem należy traktować usiłowanie, pomocnictwo i podżeganie.

Przestępstwo musi być popełnione przeciwko spadkodawcy, a nie innej osobie, nawet mu bliskiej. Musi byd popełnione z winy umyślnej.
2. Nakłonienie spadkodawcy podstępem lub groźbą do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sposób przeszkodzenie mu w dokonaniu jednej z tych czynności - podstawą niegodności jest tu nasuszenie swobody testowania. Podstęp - świadome wprowadzenie w błąd spadkodawcy, tak aby sporządził testament określonej treści, przez osobę, która ma odnieść korzyść majątkową po śmierci testatora. Groźba musi mieć charakter poważny i bezprawny - musi wzbudzać u testatora uzasadnioną obawę, że niebezpieczeństwo osobiste lub majątkowe skierowane przeciwko niemu lub osobie trzeciej, zostanie urzeczywistnione
3. Ukrycie lub zniszczenie testamentu spadkodawcy, jego podrobienie, przerobienie, bądź świadome skorzystanie z testamentu podrobionego lub przerobionego przez inną osobę. Zachowania spadkobiercy muszą dotyczyć testamentu ważnego. Przerobienie i podrobienie testamentu musi być dokonane z zamiarem pozbawienia go skutków prawnych. Podrobienie podpisu będzie przesłanką do uznania za niegodnego dziedziczenia. Skorzystanie z testamentu podrobionego lub przerobionego może nastąpić jedynie po śmierci spadkodawcy (niemożliwe jest przebaczenie testatora)
 Powództwo w tym przedmiocie można wnieść w ciągu roku od dnia, w którym osoba mająca w tym interes dowiedziała się o przyczynie niegodności, nie później jednak niż przed upływem 3 lat od dnia otwarcia spadku (art. 929 zd. 2 KC). Legitymację czynną ma każdy kto ma w tym interes oraz prokurator. Legitymowanym biernie jest spadkobierca, który swoim działaniem wypełnił jedną z przesłanek, zapisobierca i uprawniony do zachowku.
 Sądem właściwym miejscowo jest sąd ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, a jeżeli jego miejsca zamieszkania w Polsce nie da się ustalić, to sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część (art. 39 KPC); właściwość rzeczowa zależy od wartości przedmiotu sporu.
 Orzeczenie o niegodności ma charakter konstytutywny. Uznany za niegodnego traktowany jest tak, jakby nie dożył chwili otwarcia spadku. Orzeczenie wywołuje skutki ex tunc. Skutki nie rozciągają się na zstępnych niegodnego.
 Jeżeli z powodu niegodności nie może dziedziczyć spadkobierca testamentowy, to przeznaczony dla niego udział przypada, w braku odmiennej woli spadkodawcy, na zasadzie przyrostu pozostałym spadkobiercom testamentowym w stosunku do przypadających im udziałów (art. 965 KC)
 Przebaczenie - akt uczuciowy spadkodawcy, charakter ściśle osobisty. Nie jest to oświadczenie woli i nie jest zależne od zdolności do czynności prawnych. Musi nastąpić z dostatecznym rozeznaniem. Spadkodawca musi znad przyczynę niegodności dziedziczenia. Przebaczenie może nastąpić w sposób wyraźny lub dorozumiany.

B> Wyłączenie od dziedziczenia na podstawie art. 940 KC (wyłączenie małżonka od dziedziczenia, gdy spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z winy małżonka, a żądanie to było uzasadnione)

C> Odrzucenie spadku przez spadkobiercę

D> Zrzeczenie się dziedziczenia - jest to umowa, przez którą spadkobierca ustawowy zrzeka się dziedziczenia po spadkodawcy. W każdym czasie skutki tej umowy mogą zostać uchylone przez zawarcie nowej umowy pomiędzy tymi samymi stronami. Umowa powinna być zawarta w formie aktu notarialnego ad solemnitatem. Zrzeczenie może być połączone z umową darowizny na rzecz zrzekającego się. Skutki: zrzekający się jest wyłączony od dziedziczenia tak, jakby nie dożył otwarcia spadku; zrzeczenie obejmuje zstępnych zrzekającego się; zrzekający się nie ma prawa do zachowku. Spadkobierca ustawowy, który zrzekł się dziedziczenia, może dziedziczyć na podstawie sporządzonego następnie testamentu. Może również otrzymać zapis.

E> Testament negatywny - spadkodawca wyłącza w nim od dziedziczenia spadkobiercę lub spadkobierców ustawowych i nie powołuje w to miejsce nikogo innego. Do dziedziczenia dochodzą pozostali spadkobiercy ustawowi. Spadkobiercy wyłączeni zachowują prawo do zachowku. Może być sporządzony w każdej z form przewidzianych przepisami KC.


DZIEDZICZENIE TESTAMENTOWE
 Testament jest jednostronną czynnością prawną mortis causa - wywołuje skutki prawne z chwilą śmierci testatora. Testament nie ma określonego adresata (spadkobiercy wskazani w jego treści nie są adresatami).
 Testament może zawierać oświadczenie woli tylko jednego testatora
 Testament może sporządzić tylko osoba fizyczna mająca pełną zdolność do czynności prawnych. Nie można go sporządzić ani odwołać przez przedstawiciela.
 To czynność prawna formalna - do ważności testamentu konieczne jest zachowanie jednej z form przewidzianych prawem
 Czynność prawna odwołalna - spadkodawca w każdej chwili może odwołać cały testament lub niektóre jego postanowienia
 Czynność prawna przysparzająca - causa donandi - wola dokonania przysporzenia na rzecz określonej osoby bez ekwiwalentu.

Przyczyny bezwzględnej nieważności testamentu:

1. Brak zdolności testowania - zdolność testowania mają osoby fizyczne, pełnoletnie i nieubezwłasnowolnione. Zdolność testowania oceniana jest na chwilę sporządzenia testamentu (późniejsze okoliczności wpływające na zakres zdolności do czynności prawnych nie mają wpływu na ważność sporządzonego testamentu).

2. Wady oświadczenia woli - nieprawidłowości występujące w podjęciu decyzji lub wyrażeniu woli, z którymi ustawa wiąże negatywne skutki prawne. Wystąpienie wad oświadczenia woli przy sporządzaniu testamentu zawsze powoduje jego bezwzględną nieważność. Teoria woli - w przypadku sprzeczności pomiędzy wolą wewnętrzną a jej uzewnętrznieniem decydujące znaczenie należy przypisać woli wewnętrznej. Nieważność może dotyczyć całości rozrządzeń testamentowych lub tylko niektórych z nich. Wadliwość testamentu z powodu wad oświadczenia woli ocenia się według przepisów obowiązujących w chwili sporządzenia testamentu.

2.1. Brak świadomości lub swobody w podjęciu decyzji lub wyrażeniu woli - skuteczne oświadczenie woli może złożyć osoba, która ma pełne rozeznanie treści i skutków tego oświadczenia. Świadomość obejmuje decyzję i wyrażenie woli. Przyczyny braku świadomości lub swobody to w szczególności: choroba psychiczna, niedorozwój umysłowy, inny rodzaj zaburzeń psychicznych (np. wynikających z działania alkoholu, narkotyków, chorób).

2.2. Błąd - mylne wyobrażenie o rzeczywistym stanie rzeczy lub brak takiego wyobrażenia. Prawna doniosłość błędu uzależniona jest od oceny, czy testator sporządziłby testament określonej treści, gdyby nie działał pod wpływem błędu. Istotność błędu ocenia się przy uwzględnieniu jedynie kryteriów subiektywnych.

2.3. Groźba - polega na wywołaniu u określonej osoby stanu obawy, że jej samej lub innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste lub majątkowe. Testament jest bezwzględnie nieważny, jeżeli testator złożył oświadczenie woli pod wpływem stanu obawy, że jemu samemu lub osobie trzeciej grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste lub majątkowe (art. 945 § 1 pkt 3 KC). Groźba nie musi być obiektywnie poważna.

Na nieważność testamentu spowodowaną wadą oświadczenia woli może powołać się każdy mający w tym interes. Na nieważność z tego względu nie można powołać się po upływie 3 lat od dnia, w którym osoba mająca w tym interes dowiedziała się o przyczynie nieważności, a w każdym razie po upływie 10 lat od otwarcia spadku (art. 945 § 2 KC)

Sąd może wziąd pod uwagę z urzędu nieważność testamentu z powodu wady oświadczenia woli.

Bezskuteczny upływ terminu powoduje, że testament, mimo iż jest dotknięty wadą oświadczenia woli, wywołuje skutki prawne, co oznacza, że krąg spadkobierców jest ustalany na podstawie takiego testamentu.

3. Niezachowanie zastrzeżonej formy - testament sporządzony z naruszeniem przepisów o formie testamentu jest co do zasady bezwzględnie nieważny (wyjątki mogą wynikać z przepisu szczególnego). Dla ocen czy została zachowana forma przepisana prawem stosuje się przepisy obowiązujące w chwili sporządzenia testamentu. Prawo spadkowe zna testamenty zwykłe i testamenty szczególne

Testament jest bezskuteczny jeżeli:

a. Spadkobierca powołany do dziedziczenia w testamencie nie dożyje otwarcia spadku

b. Spadkobierca powołany do dziedziczenia w testamencie jest traktowany tak, jakby nie dożył otwarcia spadku (niegodność dziedziczenia, odrzucenie spadku)

c. Wskazanie spadkobiercy w testamencie nastąpiło w sposób niepozwalający na jego indywidualizację

d. Treść testamentu ustnego nie została stwierdzona w sposób przewidziany prawem

 Zdolność testowania - to możność sporządzenia przez osobę fizyczną testamentu oraz możność skutecznego odwołania testamentu już sporządzonego. Zdolność testowania mają osoby fizyczne, pełnoletnie i nieubezwłasnowolnione. Testament sporządzony przez osobę, która nie ma zdolności testowania jest bezwzględnie nieważny.

 Swoboda testowania - spadkodawca może dowolnie rozporządzić majątkiem na wypadek swojej śmierci. Aspekt podmiotowy - możność powołania do dziedziczenia dowolnie wybranej osoby, która posiada zdolność dziedziczenia; aspekt przedmiotowy - możność rozporządzania całością lub częścią swojego majątku przez testatora. Testator nie ma swobody kreowania nowych form testamentu, innych niż te przewidziane w przepisach prawa.

 O woli testowania może świadczyć zarówno sama treść oświadczenia i użyte do jej wyrażenia sformułowania jak również okoliczności złożenia takiego oświadczenia. Wykładnia testamentu może dot. tylko jego treści. Zasady wykładni:

a. Testament należy tak tłumaczyć, ażeby zapewnić możliwie najpełniejsze urzeczywistnienie woli spadkodawcy (art. 948 § 1 KC)

b. Jeżeli testament może być tłumaczony rozmaicie, to należy przyjąć taką wykładnię, która pozwala utrzymać rozrządzenia spadkodawcy w mocy i nadać im rozsądną treść - zasada tzw. życzliwej interpretacji testamentu (art. 948 § 2 KC).

Odwołanie testamentu może być dokonane przez testatora aż do chwili jego śmierci. Może to nastąpić bądź w drodze oświadczenia woli, bądź w drodze dokonania czynności faktycznej (np. zniszczenie testamentu). Odwołanie może nastąpić przez:

1. Sporządzenie nowego testamentu przez spadkodawcę z jednoczesnym odwołaniem poprzedniego,

2. Sporządzenie nowego testamentu bez zastrzeżenia, że spadkodawca odwołuje poprzedni testament - odwołaniu ulegają tylko te postanowienia poprzedniego testamentu, których nie można pogodzić z treścią nowego testamentu,

3. Zniszczenie testamentu w zamiarze odwołania lub pozbawienia testamentu cech, od których zależy jego ważność,

4. Dokonanie w dotychczasowym testamencie zmian, z których wynika wola odwołania testamentu.

 Indywidualizacja spadkobiercy - wskazanie spadkobiercy musi nastąpić osobiście przez spadkodawcę. Musi to nastąpić w sposób umożliwiający indywidualizację spadkobiercy (imię i nazwisko, stosunek prawno-rodzinny)

 Ograniczenie swobody testowania - zakaz powołania spadkobiercy pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu; takie zastrzeżenie uważane jest za nieistniejące. Jeżeli z treści testamentu wynika, że bez takiego zastrzeżenia spadkobierca nie zostałby powołany, to powołanie spadkobiercy jest nieważne. Wyjątkiem jest instytucja podstawienia.

 Powołanie kilku spadkobierców - jeżeli spadkodawca powołał do spadku lub do oznaczonej części spadku kilku spadkobierców i nie określił ich udziałów spadkowych, to dziedziczą oni w częściach równych (art. 960 KC).

Podstawienie:

a. Zwykłe - polega na tym, że spadkodawca powołuje spadkobiercę testamentowego na wypadek, gdyby inna osoba powołana jako spadkobierca ustawowy lub testamentowy nie chciała lub nie mogła byd spadkobiercą (nie chciała: spadek odrzuciła, zrzekła się dziedziczenia; nie mogła: osoba nie żyje lub nie istnieje na dzień otwarcia spadku,

dziecko poczęte na dzień otwarcia spadku nie urodziło się żywe, fundacja ustanowiona w testamencie nie została zarejestrowana terminie 2 lat od otwarcia spadku, niegodność dziedziczenia, zstępny spadkobiercy ustawowego, który zrzekł się dziedziczenia)

b. Powiernicze - polega na tym, że spadkodawca w testamencie zobowiązuje spadkobiercę do zachowania nabytego spadku i do pozostawienia go innej osobie. Osoba, dla której spadkobierca ma zachować spadek jest powołana do dziedziczenia tylko wtedy, gdyby spadkobierca ustanowiony w testamencie nie chciał lub nie mógł dziedziczyć. Jeżeli jednak z treści testamentu lub z okoliczności wynika, że spadkobierca bez takiego ograniczenia nie byłby powołany, powołanie spadkobiercy jest nieważne (art. 964 KC)

Przyrost - jeżeli spadkodawca powołał kilku spadkobierców testamentowych, a jeden z nich nie chce lub nie może być spadkobiercą, przeznaczony dla niego udział, w braku odmiennej woli, przypada pozostałym spadkobiercom testamentowym w stosunku do przypadających im udziałów (art. 965 KC).

Zapis - rozrządzenie testamentowe, mocą którego spadkodawca zobowiązuje spadkobiercę ustawowego lub testamentowego do spełnienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz oznaczonej osoby (art. 968 § 1 KC). Obowiązkiem takim może spadkodawca obciążyć również zapisobiercę - dalszy zapis (art. 968 § 2 KC). Skutkiem prawnym jest powstanie z chwilą otwarcia spadku stosunku zobowiązaniowego między obciążonym zapisem a uprawnionym z tytułu zapisu, na podstawie którego zapisobierca może żądać od obciążonego spełnienia świadczenia stanowiącego przedmiot zapisu. Zapis może być uczyniony pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu. Zapisobiercą może być jedynie osoba, która ma zdolność do dziedziczenia. Jeżeli spadkobierca otrzymuje zapis ponad swój udział spadkowy jest to tzw. zapis naddziałowy (prelegat). Zapisobierca nie ma obowiązku realizacji roszczenia o zapis. Jeżeli osoba, na której rzecz został uczyniony zapis nie chce lub nie może być zapisobiercą, obciążony zapisem zostaje zwolniony od obowiązku jego wykonania, powinien jednak, w braku odmiennej woli spadkodawcy, wykonać dalsze zapisy (art. 973 KC). Zapis jest długiem spadkowym i obciąża wszystkich spadkobierców stosownie do wielkości ich udziałów, chyba że spadkodawca postanowił inaczej (art. 971 KC). W testamencie powinien zostać określony przedmiot zapisu - może być nim tylko określone świadczenie majątkowe. W braku odmiennej woli spadkodawcy zapis jest bezskuteczny jeżeli:

a. Przedmiotem zapisu jest rzecz oznaczona co do tożsamości i nie należy do spadku w chwili jego otwarcia

b. Jeżeli spadkodawca był w chwili swojej śmierci zobowiązany do zbycia tej rzeczy.

Odpowiedzialność spadkobiercy za zapis jest ograniczona do wartości stanu czynnego spadku (art. 1033 KC). Wykonania zapisu zapisobierca może żądać niezwłocznie po ogłoszeniu testamentu. Roszczenie o wykonanie zapisu ma charakter majątkowy i przedawnia się z upływem 5 lat od dnia wymagalności zapisu (art. 981 KC). Bieg przedawnienia zaczyna się od dnia, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynnośd w najwcześniej możliwym terminie. Wykonanie zapisu polega na spełnieniu przez obciążonego zapisem określonego świadczenia na rzecz zapisobiercy i może to nastąpić wskutek zawarcia umowy. Jeżeli spadkobierca nie wywiązuje się z obowiązku wykonania zapisu, to zapisobierca może żądać przed sądem jego wykonania. Obciążony zapisem ponosi odpowiedzialność za wady rzeczy stanowiącej przedmiot zapisu. Jeżeli przedmiotem zapisu jest rzecz oznaczona co do tożsamości, obciążony zapisem ponosi względem zapisobiercy odpowiedzialność za wady rzeczy jak darczyńca (art. 978 KC) - odpowiedzialność ogranicza się do obowiązku naprawienia szkody, którą wyrządził spadkobierca zapisobiercy przez to, że wiedząc o wadach nie zawiadomił go o nich w czasie właściwym. Odpowiedzialność jest wyłączona, gdy zapisobierca mógł wadę łatwo zauważyć (art. 980 KC). Na spadkobiercy ciąży również odpowiedzialność na niewykonanie lub nienależyte wykonanie zapisu - opiera się ona na zasadach ogólnych

Polecenie - to rozrządzenie testamentowe, które nakłada na spadkobiercę lub zapisobiercę obowiązek oznaczonego działania lub zaniechania, nie czyniąc nikogo wierzycielem (art. 982 KC). Polecenie może mieć charakter majątkowy lub niemajątkowy. Może być nałożone na określoną osobę w celu zaspokojenia interesów indywidualnych podmiotów: testatora, obciążonego poleceniem lub osoby trzeciej, jak również interesu społecznego. Obowiązek wykonania polecenia powstaje z chwilą ogłoszenia testamentu. Odpowiedzialność spadkobiercy za polecenie jest ograniczona do wartości czynnego spadku, zapisobierca obciążony poleceniem ponosi odpowiedzialność tylko do wysokości zapisu. Wykonania polecenia można dochodzić na drodze sądowej w procesie. Niewykonanie polecenia nie pozbawia udziału w spadku ani zapisu

Wykonawca testamentu - można go ustanowić jedynie w testamencie. Może być nim każda osoba, byleby miała pełną zdolność do czynności prawnych (art. 986 § 2 KC). Osobie powołanej na wykonawcę testamentu sąd spadku wydaje - na jej wniosek - zaświadczenie, które jest dowodem legitymującym tę osobę jako wykonawcę testamentu. Wykonawca testamentu jest powoływany przez testatora w celach określonych przez spadkodawcę. Powinien on zarządzać majątkiem spadkowym, spłacić długi spadkowe, wydać majątek spadkowy spadkobiercom. Do wzajemnych roszczeń między spadkobiercami a wykonawcą testamentu, wynikających ze sprawowania zarządu spadkiem, stosuje się odpowiednio przepisy o zleceniu za wynagrodzeniem. Wynagrodzenie wykonawcy testamentu oraz koszty zarządu majątkiem spadkowym należą do długów spadkowych (art. 989 § 2 KC).

 Formy testamentu:

1. Zwykłe:

a. Testament własnoręczny - art. 949 KC

b. Testament notarialny - art. 950 KC

c. Testament alograficzny - art. 951 KC

2. Szczególne:

a. Testament ustny - art. 952 KC

b. Testament na polskim statku morskim lub powietrznym - art. 953 KC

c. Testament wojskowy - art. 954 KC

 Testamenty zwykłe mogą byd sporządzone niezależnie od okoliczności, w których znajduje się spadkodawca i które towarzyszą złożeniu oświadczenia woli na wypadek śmierci.

 Sporządzenie testamentu w formie szczególnej może nastąpić tylko przy zaistnieniu szczególnych okoliczności, tzn. jeżeli istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy albo jeżeli zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione. Skuteczność testamentów szczególnych jest ograniczona w czasie - tracą one moc z upływem 6 m-cy od ustania okoliczności, które uzasadniały niezachowanie formy testamentu zwykłego, chyba że

spadkodawca zmarł przed upływem tego terminu. Bieg terminu podlega zawieszeniu przez czas, w ciągu którego spadkodawca nie ma możliwości sporządzenia testamentu zwykłego.

Testament własnoręczny (holograficzny)

Musi być w całości spisany pismem ręcznym przez testatora. Z tej formy mogą skorzystać osoby, które umieją i mogą pisać, a także rozumieją treść pisma. Wola spadkodawcy nie może być spisana przez inną osobę. Nie można korzystać z maszyny do pisania i komputera. Musi być sporządzony w języku znanym spadkodawcy za pomocą językowych znaków graficznych. Do ważności testamentu konieczne jest umieszczenie pod treścią rozporządzeń podpisu testatora, który z reguły obejmuje imię i nazwisko testatora (może być to również pseudonim o ile w sposób niebudzący wątpliwości wskazuje na osobę testatora; może być to podpis nieczytelny pod warunkiem, że pozwala na identyfikację osoby składającej podpis). Jeżeli pod podpisem znajdują się dodatkowe rozrządzenia są one nieważne. W testamencie powinna być wskazana data jego sporządzenia (dzień, m-c, rok)

Testament notarialny

Powszechnie uważany za najbezpieczniejszą formę. Oryginał testamentu pozostaje w kancelarii notarialnej. Notariusz wydaje wypisy aktu notarialnego, które mają moc prawną oryginału. Funkcję notariusza poza granicami RP może pełnić konsul RP. Notariusz ma obowiązek sporządzić akt notarialny na żądanie testatora. Jeżeli czynność jest sprzeczna z prawem notariusz odmawia jej dokonania. Notariuszowi nie wolno dokonać czynności notarialnych w następujących przypadkach:

a. Jeżeli poweźmie wątpliwość co do zdolności do czynności prawnych testatora,

b. Jeżeli testament dotyczy samego notariusza, jego małżonka, krewnych lub powinowatych w linii prostej bez ograniczenia stopnia,

c. Krewnych i powinowatych w linii bocznej do trzeciego stopnia włącznie,

d. Osób związanych z notariuszem z tytułu przysposobienia, opieki, kurateli lub będących w bliskim z nim stosunku.

Ograniczenia trwają także po ustaniu małżeństwa, opieki lub kurateli.

Obowiązki notariusza:

a. Stwierdzenie tożsamości osób biorących udział w czynności notarialnej,

b. Udzielenie testatorowi niezbędnych wyjaśnień dotyczących dokonywanej czynności notarialnej,

c. Czuwanie nad należytym zabezpieczeniem praw i słusznych interesów stron oraz innych osób, dla których czynność notarialna może powodować skutki prawne.

Naruszenie przepisów będzie zawsze powodować bezwzględną nieważność testamentu.

Testament alograficzny (administracyjny)

Testator oświadcza swoją wolę wobec osoby urzędowej w formie ustnej. Nie mogą z tej formy skorzystać osoby głuche lub nieme (art. 951 § 3 KC). Złożenie oświadczenia woli przez spadkodawcę następuje w obecności osoby urzędowej i dwóch świadków. Następnie sporządzany jest protokół obejmujący oświadczenie spadkodawcy. Organy uprawnione do przyjęcia oświadczenia woli:

a. Wójt, burmistrz, prezydent miasta,

b. Starosta,

c. Marszałek województwa,

d. Sekretarz powiatu lub gminy,

e. Kierownik USC.

Świadkiem testamentu nie może być:

a. Osoba niemająca pełnej zdolności do czynności prawnych,

b. Osoba niewidoma, głucha lub niema,

c. Osoba, która nie może czytać i pisać,

d. Osoba, która nie włada językiem, w którym spadkodawca sporządza testament - niezdolnośd względna,

e. Osoba skazana prawomocnym wyrokiem sądowym za fałszywe zeznania.

Niezdolność względna polega na tym, że nie można być świadkiem testamentu sporządzonego przez określonego spadkodawcę lub testamentu o określonej treści. Nie może być świadkiem przy sporządzaniu testamentu osoba, dla której w testamencie przewidziana została jakakolwiek korzyść, jak również małżonek tej osoby, jej krewni i powinowaci I oraz II stopnia oraz osoby pozostające z nim w stosunku przysposobienia. Jeżeli świadkiem jest jedna z tych osób, to nieważnością dotknięte jest tylko to postanowienie, które przysparza korzyści tej osobie, jej małżonkowi, krewnym lub powinowatym albo osobie pozostającej z nią w stosunku przysposobienia. Jeżeli jednak z treści testamentu lub z okoliczności wynika, że bez takiego rozporządzenia spadkodawca nie sporządziłby testamentu określonej treści, nieważny jest cały testament (art. 957 § 2 KC).

Treść oświadczenia testatora musi zostać spisana w protokole, który jest sporządzany przez osobę urzędową, jednego ze świadków testamentu lub osobę trzecią. W protokole należy oznaczyć datę jego sporządzenia. Powinien on zostać odczytany spadkodawcy w obecności świadków a następnie podpisany przez spadkodawcę, osobę urzędową i świadków testamentu.

Testament ustny

Może zostać sporządzony tylko w okolicznościach wskazanych przez ustawę:

a. Obawa rychłej śmierci spadkodawcy (obiektywne okoliczności i subiektywne przekonanie),

b. Niemożność lub znaczna trudność w zachowaniu zwykłej formy testamentu spowodowana szczególnymi okolicznościami (art. 952 § 1 KC; np. działania wojenne, klęski żywiołowe, epidemia, nieszczęśliwy wypadek spadkodawcy).

Oświadczenie testatora powinno być złożone ustnie. Testament taki może tylko dokonać osoba, która potrafi mówić. Testament ten mogą sporządzić również osoby głuche, nieme i głuchonieme jeżeli mają pełną zdolność do czynności prawnych. Warunkiem ważności testamentu jest wykazanie, że spadkodawca miał wolę testowania w tej formie i oświadczył swą wolę w sposób dostateczny. Oświadczenie testatora powinno być złożone w obecności co najmniej trzech świadków (art. 952 § 1 KC). Wymagana jest równoczesna obecność wszystkich trzech świadków przez cały czas składania oświadczenia woli testatora.

Aby testament wywołał skutki prawne jego treść musi być stwierdzona w jeden z dwóch możliwych sposobów:

1. Spisanie oświadczenia spadkodawcy - jeden ze świadków lub osoba trzecia spisuje oświadczenie spadkodawcy przed upływem roku od jego złożenia. Pismo powinno zawierać treść wszystkich rozrządzeń testatora, miejsce i datę złożenia przez niego oświadczenia, miejsce i datę sporządzenia pisma, podpisy spadkodawcy i dwóch świadków, a jeżeli spadkodawca nie żyje lub nie jest w stanie złożyć podpisu, podpisy wszystkich świadków. Nie jest osobą trzecią spadkobierca powołany do spadku w testamencie ustnym ani małżonek takiej osoby.

2. Zgodne zeznania świadków - postępowanie nieprocesowe przed sądem spadku. Może nastąpić jedynie w ciągu 6 m-cy od dnia otwarcia spadku. Stosuje się odpowiednio przepisy o przesłuchaniu świadków z tym, że świadkowie nie mogą odmówić zeznań ani odpowiedzi na pytanie, nie mogą być zwolnieni od złożenia przyrzeczenia. W postępowaniu powinni zostać przesłuchani wszyscy świadkowie. Sąd jednak może poprzestać na zgodnych zeznaniach dwóch świadków (art. 952 § 3 zd. 2 KC)

Testament podczas podróży na polskim statku morskim lub powietrznym

Można go sporządzić przed dowódcą statku lub jego zastępcą w obecności dwóch świadków. Dowódca statku lub jego zastępca spisują oświadczenie testatora, podając datę jego spisania, a następnie pismo to odczytują spadkodawcy w obecności świadków (art. 953 KC). Musi być ono podpisane przez spadkodawcę, dowódcę lub jego zastępcę oraz dwóch świadków.

Testament wojskowy

Może być sporządzony tylko w następujących okolicznościach:

a. W czasie mobilizacji,

b. W czasie wojny,

c. W czasie przebywania w niewoli.

Osoby uprawnione:

a. Żołnierze sił zbrojnych pełniący czynną służbę wojskową,

b. Pracownicy cywilni zatrudnieni w siłach zbrojnych,

c. Osoby cywilne towarzyszące siłom zbrojnym:

1. Członkowie personelu stowarzyszenia PCK i innych stowarzyszeń udzielających pomocy wojskowej służbie zdrowia,

2. Osoby wykonujące czynności duszpasterskie w siłach zbrojnych,

3. Członkowie służb pomocniczych i inne osoby wykonujące świadczenia osobiste na rzecz sił zbrojnych.
Forma testamentu:

a. Spadkodawca oświadcza swoją wolę ustnie sędziemu wojskowemu, który spisuje ją w protokole, podając miejsce i datę jego sporządzenia (podpis testatora i sędziego wojskowego)

b. Spadkodawca oświadcza swoją wolę ustnie w obecności dwóch świadków jednocześnie obecnych; jeden ze świadków spisuje wolę testatora ze wskazaniem miejsca i daty sporządzenia pisma, podpisy testatora świadków

c. Spadkodawca, który nie może się podpisać oświadcza swoją wolę ustnie w obecności trzech świadków jednocześnie obecnych, jeden z nich spisuje wolę spadkodawcy ze wskazaniem miejsca i daty oraz przyczyny niemożności podpisania przez spadkodawcę.

d. Jeżeli wskutek szczególnych okoliczności sporządzenie testamentu w jednej z powyższych form jest niemożliwe lub bardzo utrudnione, jak również w sytuacji istnienia obawy rychłej śmierci spadkodawcy wskutek odniesionych ran lub choroby, testament wojskowy może być sporządzone także w taki sposób, że:

1. Testator oświadczy swoją wolę ustnie w obecności dwóch świadków, choćby niejednocześnie obecnych

2. Stwierdzenie treści tego testamentu nastąpi w sposób przewidziany w art. 952 § 2 i 3 KC

DZIEDZICZENIE USTAWOWE

Może dot. całości lub części spadku:

a. Dziedziczenie ustawowe całości spadku ma miejsce wówczas, gdy spadkodawca nie powołał spadkobiercy albo gdy żadna z osób, które powołał nie chce albo nie może być spadkobiercą (spadkodawca nie sporządził testamentu, w treści testamentu nie został powołany spadkobierca, nieważność testamentu, bezskuteczność testamentu)

b. Dziedziczenie ustawowe co do części spadku następuje wtedy, gdy spadkodawca nie powołał do tej części spadkobiercy albo gdy którakolwiek z kilku osób, które powołał do całości spadku nie chce lub nie może być spadkobiercą

Od 28.06.2009r. obowiązują nowe zasady dziedziczenia ustawowego. Do spadków otwartych przed tą datą stosuje się przepisy obowiązujące w chwili otwarcia spadku.

Obecnie wyróżniamy 5 grup spadkobierców ustawowych:

1. Grupa I - dzieci i małżonek spadkodawcy, a jeśli dziecko nie dożyło otwarcia spadku, to jego zstępni

2. Grupa II - małżonek, rodzice, rodzeństwo i zstępni rodzeństwa spadkodawcy

3. Grupa III - dziadkowie spadkodawcy i ich zstępni

4. Grupa IV - dzieci małżonka spadkodawcy (pasierbowie), których żadne z rodziców nie dożyło chwili otwarcia spadku

5. Grupa V - gmina ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, a jeżeli ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy w RP nie da się ustalić albo ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy znajdowało się za granicą - Skarb Państwa.
Grupa I

Do dziedziczenia z ustawy powoływane są na równi dzieci spadkodawcy niezależnie od tego czy są dziećmi pochodzącymi z małżeństwa czy ze związku pozamałżeńskiego. Dzieci przysposobione dziedziczą na równi z dziećmi biologicznymi.

Skutki przysposobienia pełnego:

a. Przysposobiony dziedziczy po przysposabiającym i jego krewnych tak jakby był dzieckiem przysposabiającego

b. Przysposabiający i jego krewni dziedziczą po przysposobionym tak jakby przysposabiający był rodzicem przysposobionego

c. Przysposobiony nie dziedziczy po swoich wstępnych naturalnych i ich krewnych; osoby te nie dziedziczą po nim

d. Jeżeli przysposabiającym był jeden z małżonków, to skutki przysposobienia nie dot. drugiego małżonka

e. Jeżeli jeden z małżonków przysposobił dziecko drugiego małżonka, to dziecko to dziedziczy zarówno po przysposabiającym jak i po swoim rodzicu naturalnym, który jest małżonkiem przysposabiającego i ich krewnych

f. Jeżeli małżonek przysposobił dziecko drugiego małżonka po śmierci rodzica naturalnego tego dziecka, to wówczas sąd w orzeczeniu o przysposobieniu może postanowić o utrzymaniu praw i obowiązków krewnych zmarłego wynikających z pokrewieństwa między przysposobionym a krewnymi tego zmarłego rodzica; dziecko takie dziedziczy po krewnych zmarłego rodzica naturalnego

Skutki przysposobienia niepełnego:

a. Przysposobiony dziedziczy po przysposabiającym na równi z jego dziećmi naturalnymi

b. Zstępni przysposobionego dziedziczą po przysposabiającym tak jak dalsi zstępni spadkodawcy

c. Przysposobiony i jego zstępni nie dziedziczą po krewnych przysposabiającego, a krewni przysposabiającego nie dziedziczą po przysposobionym i jego zstępnych

d. Rodzice naturalni przysposobionego nie dziedziczą po nim, przysposobiony dziedziczy po swoich rodzicach naturalnych

Dzieci spadkodawcy i małżonek dziedziczą w częściach równych, jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż ¼ spadku (art. 931 § 1 KC)

Jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych

Małżonek dochodzi do dziedziczenia po spadkodawcy, jeżeli na dzień otwarcia spadku pozostawał z nim w ważnie zawartym związku małżeńskim. Nie dziedziczy:

a. Małżonek, w stosunku do którego zapadł prawomocny wyrok rozwodowy ze spadkodawcą,

b. Małżonek, w stosunku do którego prawomocnie orzeczono separację ze spadkodawcą,

c. Małżonek, w stosunku do którego prawomocnie orzeczono unieważnienie małżeństwa ze spadkodawcą,

d. Małżonek, w stosunku do którego zapadł prawomocny wyrok w procesie o wyłączenie małżonka od dziedziczenia,

e. Małżonek, w stosunku do którego zapadło orzeczenie stwierdzające nieistnienie małżeństwa pomiędzy nim a spadkodawcą.

Grupa II

W braku zstępnych spadkodawcy do spadku z ustawy powołani są w pierwszej kolejności jego małżonek i rodzice (art. 932 § 1 KC). Rodzice wyprzedzają rodzeństwo. Bracia i siostry spadkodawcy będą dziedziczyć dopiero wówczas, jeżeli jedno z rodziców nie dożyło otwarcia spadku. Udział spadkowy, który przypadałby zmarłemu rodzicowi przypadać będzie rodzeństwu w częściach równych (art. 932 § 3 KC). Udział małżonka spadkodawcy jest zawsze w tej grupie sztywny i wynosi ½ spadku.

Od 28.6.2009r.  Udział każdego rodziców w zbiegu z małżonkiem wynosi ¼ spadku. W braku zstępnych i małżonka spadkodawcy, rodzice dziedziczą w częściach równych. Jeżeli jedno z rodziców nie dożyło otwarcia spadku udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada rodzeństwu w częściach równych

Do 28.6.2009r.  rodzice spadkodawcy dziedziczyli w zbiegu łącznie z małżonkiem i rodzeństwem spadkodawcy. Udział każdego z rodziców wynosił ¼ tego, co przypada łącznie na rodziców i rodzeństwo. Jeżeli do dziedziczenia dochodził małżonek to jego udział wynosił ½, pozostała część pozostawała do podziału między rodziców i rodzeństwo. Jeżeli rodzice dziedziczyli w zbiegu tylko z rodzeństwem, każde z rodziców dostawało ¼ spadku. Udział rodzica spadkodawcy, który nie dożył otwarcia spadku przypada po połowie żyjącemu rodzicowi i rodzeństwu.

Jeżeli którekolwiek z rodzeństwa spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, pozostawiając zstępnych, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego zstępnym

Grupa III

W braku zstępnych, małżonka, rodziców, rodzeństwa i zstępnych rodzeństwa cały spadek przypada dziadkom spadkodawcy. Jeżeli któreś z dziadków nie dożyło otarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał - przypada jego zstępnym. W braku zstępnych tego z dziadków, który nie dożył otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada pozostałym dziadkom w częściach równych.

Grupa IV

W braku małżonka krewnych powołanych do dziedziczenia z ustawy, spadek przypada w częściach równych tym dzieciom małżonka spadkodawcy, których żadne z rodziców nie dożyło chwili otwarcia spadku. Zstępni pasierbów nie należą do kręgu podmiotów uprawnionych do dziedziczenia z ustawy.

Grupa V

W braku małżonka spadkodawcy i krewnych powołanych do dziedziczenia spadek przypada gminie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy jako spadkobiercy ustawowemu; jeżeli ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy w RP nie da się ustalić albo ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy znajdowało się za granicą - Skarb Pastwa.
Ustawowy zapis naddziałowy

Przysługuje tylko małżonkowi powołanemu do dziedziczenia z ustawy (art. 939 KC). Małżonek pozostający przy życiu może żądać ponad swój udział spadkowy przedmiotów urządzenia domowego, z których za życia spadkodawcy korzystał wspólnie z nim lub wyłącznie sam. Przedmioty stanowiące ustawowy zapis naddziałowy nie mogą ulec zaliczeniu na poczet przysługującego małżonkowi udziału w dziedziczeniu ustawowym. Z chwilą otwarcia spadku małżonek nabywa udział spadkowy, obliczony według zasad KC oraz roszczenie o przeniesienie na niego własności przedmiotów urządzenia domowego, z których korzystał razem ze spadkodawcą lub wyłącznie sam. Roszczenie przysługuje przeciwko pozostałym spadkobiercom ustawowym. Roszczenie nie przysługuje, jeżeli:

a. Do dziedziczenia w zbiegu z małżonkiem dochodzą zstępni spadkodawcy, którzy mieszkali razem z nim w chwili jego śmierci,

b. Wspólne pożycie małżonków ustało za życia spadkodawcy - separacja faktyczna, orzeczenie separacji przez sąd wyłącza małżonka z kręgu spadkobierców ustawowych.

Wyłączenie małżonka spadkodawcy od dziedziczenia

Małżonek jest wyłączony od dziedziczenia jeżeli spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z jego winy, a żądanie to było uzasadnione. Wyłączenie od dziedziczenia następuje w tym przypadku z mocy ustawy w drodze orzeczenia sądu. Powództwo będzie uzasadnione również wtedy, gdy winę rozkładu pożycia ponoszą obydwoje małżonkowie. Legitymację czynną ma każdy ze spadkobierców ustawowych dziedziczących w zbiegu z małżonkiem. Z żądaniem można wystąpić w terminie 6 m-cy od dnia w którym spadkobierca dowiedział się o otwarciu spadku, nie więcej niż rok od otwarcia spadku. Wydanie wyroku zgodnego z żądaniem pozwu będzie możliwe dopiero wtedy, gdy sąd uzna, że żądanie rozwodu lub separacji było uzasadnione, a jedyną przeszkodą do wydania wyroku rozwodowego lub orzekającego separację była śmierć jednego z małżonków. Wyrok wydany na podstawie art. 940 KC ma charakter konstytutywny, wywołuje skutki ex tunc. Małżonek pozostały przy życiu nie dziedziczy z ustawy, nie otrzyma zapisu naddziałowego, nie ma prawa do zachowku; może dziedziczyć z testamentu, może dostać zapis.

Uprawnienia dziadków spadkodawcy

Dziadkowie spadkodawcy mają roszczenie przeciwko spadkobiercom ustawowym oraz testamentowym o dostarczenie środków utrzymania, jeżeli zostaną spełnione przesłanki:

a. Dziadkowie znajdują się w niedostatku,

b. Nie mogą otrzymać należnych im środków utrzymania od osób, na których ciążył względem nich ustawowy obowiązek alimentacyjny,

c. Nie zostali powołani do dziedziczenia,

d. Spadkobiercy nie są obciążeni wobec dziadków obowiązkiem alimentacyjnym.

STATUS PRAWNY SPADKOBIERCY

 Z chwilą otwarcia spadku spadkobierca nabywa spadek z mocy prawa. Ma on uprawnienie kształtujące do przyjęcia lub odrzucenia spadku.

 Gmina ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy i SP nie mogą odrzucić spadku, spadek uważa się za przyjęty z dobrodziejstwem inwentarza

 Do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku wymagana jest pełna zdolność do czynności prawnych.

 Spadkobierca, który spadek odrzucił zostaje wyłączony od dziedziczenia, tak jakby nie dożył otwarcia spadku (art. 1020 KC)

 Definitywne nabycie spadku następuje jeżeli spadkobierca złoży oświadczenie o przyjęciu spadku lub jeżeli bezskutecznie upłynął termin do złożenia takiego oświadczenia.

 Spadkobierca, który spadku nie przyjął:

a. Nie może zbyć spadku lub udziału w spadku,

b. Nie może uzyskać postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku,

c. Ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko ze spadku.

 Termin do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku wynosi 6 m-cy i liczony jest od chwili, w której spadkobierca dowiedział się o swoim tytule powołania do dziedziczenia (art. 1015 § 1 KC)

 Bezskuteczny upływ terminu powoduje, że spadek zostaje przyjęty wprost (art. 1015 § 2 zd. 1 KC) - spadkobierca odpowiada za długi spadkowe bez ograniczenia odpowiedzialności

 Wyjątkowo, bezskuteczny upływ terminu będzie powodował przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Stanie się tak w przypadku:

a. Osób fizycznych nieposiadających pełnej zdolności do czynności prawnych,

b. Osób fizycznych, w stosunku do których istnieją podstawy do ich całkowitego ubezwłasnowolnienia,

c. Osób prawnych,

d. Osób, które nie złożyły oświadczenia o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza, ale dziedziczą w zbiegu z osobami wskazanymi powyżej,

e. Osób,, które nie złożyły oświadczenia o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza, ale dziedziczą w zbiegu z osobami, które takie oświadczenie złożyły. (art. 1016 KC)

Transmisja

Jeżeli spadkobierca powołany do dziedziczenia umrze przed upływem 6 m-cy, terminu do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku, to oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone przez jego spadkobierców. Zmarły spadkobierca - transmitent; jego spadkobiercy - transmitariusze. Transmitariusze mogą złożyć oświadczenia woli co do dwóch spadków. Termin do złożenia oświadczenia przez transmitariuszy w odniesieniu do spadku po spadkodawcy transmitenta nie może skończyć się wcześniej niż termin do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku po transmitencie.
Spadkobierca może:

a. Przyjąć spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi (przyjęcie proste),

b. Przyjąć spadek z ograniczeniem odpowiedzialności za długi spadkowe (przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza),

c. Odrzucić spadek.

Oświadczenie nie może byd złożone z zastrzeżeniem warunku lub terminu. Zastrzeżenie takie skutkuje bezwzględną nieważnością oświadczenia (art. 1018 § 1 KC).

Oświadczenie składa się przed sądem lub notariuszem (art. 1018 § 3 zd. 1 KC). Można je złożyć ustnie lub na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym. Oświadczenie może być złożone osobiście lub przez pełnomocnika - pełnomocnictwo powinno być udzielone w formie pisemnej z podpisem urzędowo poświadczonym. Oświadczenie składane jest w sądzie rejonowym, w którego okręgu znajduje się miejsce zamieszkania lub pobytu składającego oświadczenie jak również w sądzie spadku w toku postępowania o stwierdzenie nabycia praw do spadku.

Spadkobierca, który spadek odrzucił zostaje wyłączony od dziedziczenia tak jakby nie dożył otwarcia spadku (art. 1020 KC). Wierzyciel spadkobiercy, którego wierzytelność istniała w chwili odrzucenia spadku, może żądad, aby odrzucenie spadku zostało uznane za bezskuteczne w stosunku do niego (art. 1024 § 1 KC). Ograniczenie dot. jedynie czasu powstania wierzytelności, nie dotyczy jej rodzaju. Ochrona przewidziana w art. 1024 § 1 KC nie ma zastosowania w razie pokrzywdzenia wierzycieli przyszłych.

Termin do zaskarżenia odrzucenia spadku to 6 m-cy od chwili powzięcia przez wierzyciela wiadomości o odrzuceniu spadku przez spadkobiercę, lecz nie później niż z upływem 3 lat od odrzucenia spadku. Spadkobierca, który odrzucił spadek z pokrzywdzeniem wierzycieli jest traktowany tak, jakby nie dożył otwarcia spadku. Wierzyciel może dochodzić swojej wierzytelności od tego spadkobiercy, któremu przypadł odrzucony spadek.

Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku może być dotknięte wadą oświadczenia woli:

1. Brakiem świadomości lub swobody w powzięciu decyzji i wyrażeniu woli - oświadczenie będzie bezwzględnie nieważne,

2. Błędem,

3. Groźbą.

2 i 3  uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia powinno nastąpić przed sądem; spadkobierca powinien jednocześnie oświadczyć, czy i jak spadek przyjmuje, czy spadek odrzuca; spadkobierca, który pod wpływem błędu lub groźby nie złożył żadnego oświadczenia w terminie, również przed sądem może uchylić się od skutków prawnych niezachowania terminu. Uchylenie takie wymaga zatwierdzenia przez sąd.

Jeżeli wskutek prawomocnego zatwierdzenia przez są uchylenia się od oświadczenia ulega zmianie krąg osób, co do których nabycie spadku zostało już stwierdzone, to sąd, po przeprowadzeniu rozprawy, zmienia z urzędu postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku i orzeka w tym przedmiocie. Zasadą jest, że spadkobierca może w całości albo spadek przyjąć albo go odrzucić. Wyjątki wynikają z unormowań szczególnych:

a. Jeżeli spadkobierca nabywa część spadku jako spadkobierca podstawiony, to może on swój udział przyjąć lub odrzucić niezależnie od udziału jaki mu przypada z innego tytułu,

b. Jeżeli spadkobierca nabywa część spadku jako spadkobierca powołany do dziedziczenia w testamencie i nabywa też udział z tytułu przyrostu, to udział z tytułu przyrostu może przyjąć tylko wtedy, gdy przyjmie spadek przypadający mu jako spadkobiercy powołanemu,

c. Jeżeli spadkobierca jest powołany do dziedziczenia zarówno z testamentu jak i z ustawy, to może spadek odrzucić jako spadkobierca testamentowy, a przyjąć jako spadkobierca ustawowy (ar 1022 KC),

d. Jeżeli spadkobierca jest transmitariuszem to może on przyjąć spadek po transmitencie a odrzucić po spadkodawcy transmitenta.

Sądowe stwierdzenie nabycia spadku

 Sądem właściwym jest sąd spadku

 Legitymację czynną ma każdy, kto ma interes w stwierdzeniu nabycia spadku (art. 1025 § 1 zd. 1 KC)

 Wszczęcia postępowania może żądać również prokurator

 Do wniosku należy dołączyć dowód śmierci spadkodawcy oraz dowody wskazujące na to, kto jest spadkobiercą. Jeżeli dochodzi do dziedziczenia ustawowego dowodami takimi są akta stanu cywilnego. Jeżeli tytułem powołania jest testament to on jest jedynym dowodem powołania do dziedziczenia.

 Tryb nieprocesowy

 Sąd spadku z urzędu bada kto jest spadkobiercą

 Sąd otwiera i ogłasza testament gdy ma dowód śmierci spadkodawcy

 Sporządzany jest protokół otwarcia i ogłoszenia spadku

 W postępowaniu za dowód, że nie ma innych spadkobierców może być przyjęte zapewnienie złożone przez zgłaszającego się spadkobiercę. Zrównane jest ono ze złożeniem zeznań pod przyrzeczeniem. W zapewnieniu zgłaszający się powinien złożyć oświadczenie co do wszystkiego co jest mu wiadome: o istnieniu lub nieistnieniu osób, które wyłączałyby znanych spadkobierców do dziedziczenia lub dziedziczyłyby wraz z nimi, o testamentach spadkodawcy.

 Jeżeli zapewnienie nie zostało złożone, albo jeżeli zapewnienie lub inne dowody nie będą uznane przez sąd za wystarczające, postanowienie w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku może zapaśd dopiero po wezwaniu spadkobierców przez ogłoszenie.

 Ogłoszenie takie wydaje sąd i powinno ono zawierać:

a. Imię, nazwisko i zawód oraz ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy,

b. Datę śmierci spadkodawcy,

c. Wskazanie majątku pozostałego po spadkodawcy,

d. Wezwanie aby spadkobiercy w ciągu 6 m-cy od dnia wskazanego w ogłoszeniu zgłosili i udowodnili nabycie spadu, gdyż w przeciwnym razie mogą być pominięci w postanowieniu o stwierdzenie nabycia spadku.

 Ogłoszenie powinno być umieszczone w piśmie poczytnym na całym obszarze państwa i podane publicznie do wiadomości w miejscu ostatniego zamieszkania spadkodawcy, w sposób w tym miejscu przyjęty.

 Jeżeli w ciągu 6 m-cy nikt się nie zgłosi sąd wydaje postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku.

 Postanowienie ma charakter deklaratoryjny i obejmuje:

a. Wskazanie imienia i nazwiska spadkodawcy, jego ostatnie miejsce zamieszkania oraz datę i miejsce zgonu,

b. Tytuł powołania do dziedziczenia,

c. Imiona i nazwiska poszczególnych spadkobierców ze wskazaniem przy dziedziczeniu ustawowym na stosunek małżeństwa lub stopnia pokrewieństwa ze spadkodawcą,

d. Wielkość udziałów poszczególnych spadkobierców wyrażoną w postaci ułamka.

Skutki wydania postanowienia:

1. Postanowienie stanowi wyłączny dowód przejścia praw wchodzących w skład spadku na spadkobierców,

2. Ma charakter legitymacyjny - względem osoby trzeciej, która nie rości sobie praw do spadku z tytułu dziedziczenia spadkobierca może udowodnić swoje prawa wynikające z dziedziczenia tylko stwierdzeniem nabycia spadku,

3. Postanowienie jest podstawą domniemania, że osoba, która uzyskała stwierdzenie nabycia spadku jest spadkobiercą,

4. Postanowienie stanowi podstawę ujawnienia praw spadkobiercy w księdze wieczystej,

5. Spadkobierca, który uzyskał stwierdzenie nabycia spadku korzysta z ochrony dziedziczenia.

 Jeżeli ten, kto uzyskał stwierdzenie nabycia spadku, lecz spadkobiercą nie jest, rozporządza prawem należącym do spadku na rzecz osoby trzeciej, osoba na rzecz której rzecz rozporządzenie następuje, nabywa prawo lub zostaje zwolniona od obowiązku, chyba że działa w złej wierze (art. 1028 KC)

Uchylenie lub zmiana postanowienia może nastąpić z urzędu lub na wniosek.

 Z urzędu:

a. W przypadku uchylenia postanowienia o uznaniu spadkodawcy za zmarłego lub uchylenia sądowego stwierdzenia zgonu,

b. Jeżeli wskutek prawomocnego zatwierdzenia przez sąd uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu lub odrzucenia spadku, zmienia się krąg osób, co do których nabycie spadku zostało już stwierdzone.

 Wniosek dotyczy wyłącznie prawomocnych postanowień o stwierdzenie nabycia spadku. Jeżeli osoba, która uzyskała sądowe stwierdzenie nabycia spadku nie jest spadkobiercą lub jej udział w spadku jest inny niż stwierdzony, to każdy zainteresowany może zgłosić wniosek o wszczęcie postępowania o uchylenie lub zmianę stwierdzenia nabycia spadku. Jeżeli zainteresowany nie był uczestnikiem postępowania o stwierdzenie nabycia spadku, to może w każdym czasie żądać uchylenia postanowienia.

 Jeżeli był on uczestnikiem postępowania to zmiany może żądać przy spełnieniu następujących przesłanek:

a. Żądanie opiera na podstawie, której nie mógł powołać w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku,

b. Wniosek o zmianę złoży przed upływem roku od dnia, w którym uzyskał te możność.

 W razie przeprowadzenia dowodu, że spadek w całości lub w części nabyła inna osoba niż wskazana w prawomocnym postanowieniu, sąd spadku, zmieniając to postanowienie, stwierdzi nabycie spadku zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym.

Akt poświadczenia dziedziczenia

 Sporządza go notariusz na zasadach określonych w przepisach odrębnych

 Dotyczy dziedziczenia ustawowego i testamentowego, z wyłączeniem dziedziczenia na podstawie testamentów szczególnych. W razie złożenia testamentu notariusz dokonuje jego otwarcia i ogłoszenia, chyba że otwarcie i ogłoszenie już nastąpiło. Z otwarcia i ogłoszenia sporządza się protokół. Notariusz niezwłocznie zawiadamia o tym sąd spadku, przesyłając odpis sporządzonego protokołu. Testament wraz z protokołem przechowuje się w sądzie spadku albo u notariusza.

 Notariusz może sporządzić akt poświadczenia dziedziczenia gdy jeden ze spadkobierców nie żyje

 Sporządzenie aktu poprzedza podpisanie protokołu dziedziczenia przy udziale wszystkich osób, które mogą wchodzić w rachubę jako spadkobiercy ustawowi i testamentowi

 Notariusz poucza obecne osoby o obowiązku ujawnienia wszelkich okoliczności objętych treścią protokołu oraz o odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań

 Po spisaniu protokołu dziedziczenia notariusz sporządza akt poświadczenia dziedziczenia. Jeżeli nie ma wątpliwości co do osoby spadkobiercy i wysokości udziałów w spadku. Adnotację o sporządzeniu aktu zamieszcza się na protokole dziedziczenia.

 Niezwłocznie po sporządzeniu aktu notariusz dokonuje jego wpisu do rejestru aktów poświadczenia dziedziczenia przez wprowadzenie za pośrednictwem systemu teleinformatycznego ściśle określonych danych. Wpis musi być opatrzony bezpiecznym podpisem elektronicznym weryfikowanym przy pomocy ważnego kwalifikowanego certyfikatu. Zarejestrowany akt ma skutki prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku

 Oryginały aktów nie mogą byd wydawane poza miejsce ich przechowania

 Możliwość dokonywania wypisów, odpisów i wyciągów.

Ochrona dziedziczenia

Spadkobierca ma roszczenie o ochronę dziedziczenia. Przysługuje ono w sytuacji, jeżeli spadek posiada osoba, która spadkobiercą nie jest. Spadkobierca może żądać aby ta osoba wydała mu spadek. To samo dot. poszczególnych przedmiotów należących do spadku (art. 1029 KC).

Poza roszczeniem o wydanie rzeczy spadkobiercy przysługują roszczenia dodatkowe:

a. Roszczenie o wynagrodzenie za korzystanie z przedmiotów należących do spadku,

b. Roszczenie o zwrot pożytków lub o zapłatę ich wartości,

c. Roszczenie o naprawienie szkody z powodu zużycia, pogorszenia lub utraty tych przedmiotów.
Osobie, która władała spadkiem przysługuje roszczenie względem spadkobiercy o zwrot nakładów poczynionych na przedmioty należące do spadku.

Roszczenie o ochronę dziedziczenia jest roszczeniem majątkowym. Bieg terminu przedawnienia roszczenia o ochronę spadku rozpoczyna się w chwilą otwarcia spadku. Jeżeli w skład spadku wchodzi nieruchomość, to przedawnienie roszczenia o ochronę dziedziczenia nie pozbawia spadkobiercy możliwości żądania wydania nieruchomości, z uwagi na to, że roszczenie windykacyjne dot. nieruchomości nie ulega przedawnieniu.

ODPOWIEDZIALNOŚD ZA DŁUGI SPADKOWE

Istnienie i zakres odpowiedzialności zależy od tego:

a. Czy spadkobierca przyjął spadek,

b. Jaką treść miało oświadczenie o przyjęciu spadku przez spadkobiercę,

c. Jakie skutki prawne wiąże ustawa z bezskutecznym upływem terminu do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku,

d. Czy nastąpił już dział spadku.

Odpowiedzialność za długi spadkowe to odpowiedzialność osobista.

Ograniczenia odpowiedzialności:

a. Ograniczenie odpowiedzialności do pewnej masy majątkowej - do chwili przyjęcia spadku majątek osobisty spadkobiercy i majątek spadkowy stanowią dwie odrębne masy majątkowe

b. Ograniczenie odpowiedzialności do pewnej określonej kwoty przy przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza

 Do chwili przyjęcia spadku spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko ze spadku (art. 1030 KC)

 Od chwili przyjęcia spadku spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe z całego swojego majątku. Z chwilą przyjęcia spadku majątek osobisty spadkobiercy oraz majątek spadkowy stają się jedną masą majątkową.

 Odpowiedzialność spadkobiercy z tytułu zapisów i poleceń ogranicza się zawsze do wartości stanu czynnego spadku.

 Przyjęcie spadku wprost skutkuje nieograniczoną odpowiedzialnością za długi spadkowe

 Nieograniczona odpowiedzialność będzie miała również miejsce, gdy spadkobierca złoży oświadczenie o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza, ale podstępnie poda, że w skład spadku wchodzą nieistniejące długi lub zatai przedmioty należące do spadku (art. 1031 § 2 zd. 2 KC).

Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza

 Sąd postanawia sporządzenie spisu inwentarza na wniosek:

a. Tego, kto uprawdopodobni, że jest spadkobiercą,

b. Tego, kto uprawdopodobni, że jest uprawnionym do zachowku,

c. Tego, kto uprawdopodobni, że jest zapisobiercą,

d. Wykonawcy testamentu,

e. Wierzyciela mającego pisemny dowód należności przeciwko spadkodawcy,

f. Właściwego urzędu skarbowego.

 Z urzędu sąd wydaje postanowienie o spisie tylko w wypadkach wskazanych w ustawie.

 Spadkobierca, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza odpowiada za długi spadkowe tylko do wartości stanu czynnego spadku ustalonego w spisie inwentarza.

 Spis wykonuje na zlecenie sądu rejonowego komornik lub inny organ, w którego okręgu znajdują się rzeczy podlegające wciągnięciu do spisu inwentarza.

 Spis obejmuje majątek spadkodawcy, z zaznaczeniem wartości każdego przedmiotu i wysokości długów spadkowych.

 Spadkobierca, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza ma obowiązek spłacenia długów spadkowych wskazanych w spisie.

Zasady spłacania długów spadkowych:

a. Jeżeli wysokość długów wynosi tyle co ujawniony w spisie inwentarza stan czynny spadku lub mniej niż stan czynny spadku, to wszystkie długi spadkowe powinny być zaspokojone w całości

b. Jeżeli długi spadku przewyższają wartość stanu czynnego spadku ujawnionego w spisie inwentarza, to podlegają one proporcjonalnemu zmniejszeniu i zostaną one zaspokojone tylko częściowo, proporcjonalnie do ich wysokości

c. Jeżeli spadkobierca spłaci tylko niektóre długi spadkowe, a następnie dowie się o istnieniu innych długów, wówczas ponosi on odpowiedzialność za te niespłacone długi tylko do wysokości różnicy między wartością ujawnionego w spisie inwentarza stanu czynnego spadku, a wartością spłaconych już długów spadkowych

d. Jeżeli spadkobierca, spłacając niektóre długi spadkowe, wiedział o istnieniu innych długów spadkowych, to ponosi on odpowiedzialność za te długi ponad wysokość stanu czynnego spadku. Odpowiedzialność ta jest ograniczona do wysokości w jakiej spadkobierca byłby zobowiązany te długi zaspokoić, gdyby należycie spłacał wszystkie długi spadkowe.

 Do chwili działu spadku spadkobiercy ponoszą solidarną odpowiedzialność za długi spadkowe (art. 1034 § 1 KC). [uprawnienia wierzyciela do wyboru dłużnika, który spełni świadczenie, regres]. Spadkobierca, który spełnił roszczenie z tytułu długów spadkowych może żądać rozliczenia z pozostałymi współspadkobiercami do czasu działu spadku.

 Jeżeli wierzyciel kieruje egzekucję z tytułu długu spadkowego do majątku spadkowego przed działem spadku, to musi uzyskać tytuł egzekucyjny przeciwko wszystkim współspadkobiercom.

 Solidarna odpowiedzialność spadkobierców za długi spadkowe ustaje z chwilą działu spadku - zawarcia umowy działowej lub uprawomocnienia się postanowienia sądu o dziale spadku.

 Od chwili działu spadku każdy ze spadkobierców odpowiada samodzielnie w stosunku do wielkości przysługującego mu udziału (art. 1034 § 2 KC)

ZACHOWEK

 Jest to roszczenie o zapłatę określonej sumy pieniężnej. Przysługuje tylko niektórym spadkobiercom ustawowym - pominiętym w testamencie, o ile doszliby do dziedziczenia z ustawy.

 Żądanie zachowku jest skierowane zazwyczaj do spadkobierców powołanych do dziedziczenia w testamencie

 Spadkobiercy ustawowemu przysługuje prawo do zachowku gdy:

a. Spadkodawca nie powołał go do dziedziczenia w testamencie,

b. Spadkodawca nie uczynił za życia na jego rzecz darowizny w wysokości wartości zachowku lub przewyższającej tę wysokość,

c. Spadkodawca nie ustanowił na jego rzecz zapisu w wysokości równej zachowku lub przewyższającej tę wysokość.

 Podmioty uprawnione:

a. Małżonek spadkodawcy o ile w chwili śmierci spadkodawcy pozostawał z nim w związku małżeńskim,

b. Zstępni spadkodawcy,

c. Rodzice spadkodawcy.

 W pierwszej kolejności prawo do zachowku przysługuje zstępnym oraz małżonkowi spadkodawcy. Jeżeli nie ma zstępnych prawo do zachowku uzyskują małżonek i rodzice spadkodawcy.

 Prawo do zachowku nie przysługuje, jeżeli ww. osoby zostały wyłączone od dziedziczenia, tak jakby nie dożyły spadku:

A. Zostały uznane za niegodne dziedziczenia,

B. Doszło do wyłączenia małżonka w oparciu o art. 940 KC,

C. Zrzeczono się dziedziczenia,

D. Odrzucono spadek.

 Prawo do zachowku nie przysługuje osobom wydziedziczonym w ważnie sporządzonym testamencie

 Co do zasady wysokość zachowku wynosi ½ wartości udziału spadkowego, który przypadałby uprawnionemu w dziedziczeniu ustawowym. Wysokość zachowku jest wyższa - 2/3 wartości udziału spadkowego, jeżeli uprawnionym do zachowku jest małoletni zstępny spadkodawcy lub osoba trwale niezdolna do pracy.

 Ustalenie wysokości zachowku - etapy:

1. Ustalenie wysokości udziału spadkowego stanowiącego podstawę do obliczenia zachowku,

2. Ustalenie substratu zachowku,

3. Pomnożenie sumy substratu zachowku przez ułamek odpowiadający udziałowi stanowiącemu podstawę obliczenia zachowku.

 Udział spadkowy ustala się biorąc pod uwagę wszystkich spadkobierców ustawowych, w tym niegodnych dziedziczenia, tych który spadek odrzucili. Nie uwzględnia się spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia i tych, którzy zostali wydziedziczeni. Po ustaleniu udziału podstawę do obliczenia zachowku (ułamek spadkowy) należy pomnożyć przez ½ lub 2/3 .

 Substrat zachowku to czysta wartość spadku powiększona o darowizny poczynione przez spadkodawcę za życia.

 Czystą wartość spadku stanowią jego aktywa pomniejszone o długi spadkowe (nie uwzględnia się zapisów i poleceń). Wartość spadku ustala się według cen z daty orzekania o roszczeniach z tytułu zachowku

 Doliczeniu do czystej wartości spadku nie podlegają:

a. Drobne darowizny zwyczajowo w danych stosunkach przyjęte,

b. Darowizny dokonane przed wcześniej niż 10 laty, licząc wstecz od dnia otwarcia spadku na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku.

 Jeżeli zachowek przysługuje małżonkowi lub zstępnym nie uwzględnia się:

a. W przypadku zachowku dla zstępnego nie dolicza się darowizn poczynionych przez spadkodawcę w czasie, kiedy nie miał zstępnych, chyba że darowizna została uczyniona na mniej niż 300 dni przed urodzeniem się zstępnego

b. W przypadku zachowku dla małżonka nie dolicza się darowizn, które spadkodawca poczynił przed zawarciem małżeństwa.

 Doliczeniu podlegają sumy wypłacone z zapisu bankowego

 Wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalania zachowku.

 Odpowiedzialność z tytułu zachowku:

a. Spadkobiercy

b. Obdarowani

 Jeżeli spadkobierca zobowiązany z tytułu zachowku jest jednocześnie do niego uprawniony, jego odpowiedzialność ogranicza się tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek (art. 999 KC)

 Jeżeli spadkobierca powołany do dziedziczenia jest uprawniony do zachowku, a w skład spadku wchodzą zapisy i polecenia, to ponosi on odpowiedzialność za zapisy i polecenia tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej wartość udziału spadkowego, który stanowi podstawę do obliczania należnego uprawnionemu zachowku (art. 998 § 1 KC)

 Spadkobierca zobowiązany z tytułu zachowku może zwolnić się z części tego obowiązku w ten sposób, że wystąpi z żądaniem stosunkowego zmniejszenia zapisów i poleceń o charakterze majątkowym (art. 1003 KC)

 Zmniejszenie zapisu lub polecenia następuje w stosunku do ich wartości. Zapis ulega zmniejszeniu o sumę, która do wysokości obciążającego spadkobiercę zachowku ma się tak jak zapis lub polecenie do czystej wartości spadku.

 Jeżeli spadkobierca jest sam uprawniony do zachowku, a jednocześnie zobowiązany do zaspokojenia roszczenia o zachowek oraz wykonania zapisu bądź polecenia, to może żądać on zmniejszenia zapisów i poleceń w takim stopniu, ażeby pozostał mu jego własny zachowek (art. 1005 § 1 KC)

 Kiedy nie można otrzymać należnego zachowku od spadkobiercy, zobowiązanymi z tego tytułu są obdarowani (ci, których darowiznę doliczono do czystej wartości spadku)

 Obdarowany odpowiada za zachowek całym swoim majątkiem, ale tylko w granicach wzbogacenia, będącego skutkiem darowizny (art. 1000 § 1 zd. 2 KC).

 Jeżeli obdarowany posiada jeszcze przedmiot darowizny, to przysługuje mu upoważnienie przemienne. Może on zwolnić się od obowiązku zapłaty sumy potrzebnej do realizacji zachowku przez wydanie przedmiotu darowizny uprawnionemu do zachowku (art. 1000 § 3 KC)

 Odpowiedzialność obdarowanego jest ograniczona jeżeli obdarowany sam jest uprawniony do zachowku - ponosi on odpowiedzialność do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek (art. 1000 § 2 KC)

 Jeżeli darowizną doliczoną do spadku została obdarowana została więcej niż jedna osoba, to obdarowani odpowiadają w oznaczonej kolejności - jako pierwsi odpowiadają ci, którzy zostali obdarowani najpóźniej.

 Roszczenie o zachowek jest roszczeniem o zapłatę określonej sumy pieniężnej

 Postępowanie - proces

Wydziedziczenie

 Można go dokonać w ważnie sporządzonym testamencie

 Przyczyna wydziedziczenia powinna wynikać z treści testamentu (art. 1009 KC)

 Jeżeli z treści testamentu nie wynika przyczyna wydziedziczenia, to wydziedziczenie nie nastąpi.

 Spadkodawca nie może wydziedziczyć uprawnionego do zachowku jeżeli mu przebaczył (art. 1010 § 1 KC)

 Przebaczenie może być dokonane w dowolnej formie

 Przebaczenie jest skuteczne jeżeli nastąpiło z dostatecznym rozeznaniem (art. 1010 § 2 KC)

WSPÓLNOŚD MAJĄTKU SPADKOWEGO

 Jeżeli spadek dziedziczy więcej niż jeden spadkobierca, do wspólności majątkowej stosuje się odpowiednio przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych

 Udziały spadkobierców są określone w testamencie albo wynikają z przepisów ustawy

 Każdy spadkobierca ma prawo do współposiadania przedmiotów spadkowych.

 Do czasu objęcia spadku przez spadkobiercę, nad całością spadku czuwa sąd spadku, a w razie potrzeby ustanawia się kuratora spadku

 Jeżeli nie został ustanowiony kurator spadku, każdy ze współspadkobierców jest obowiązany do współdziałania w zarządzie rzeczą wspólną

 Spadkobierca, który spadek przyjął może zbyć całość lub część przypadającego mu udziału spadkowego (art. 1051 KC) - rozporządzenie będzie skuteczne gdy spadkobierca przyjął spadek

 Do zbycia udziału w spadku nie jest potrzebna zgoda pozostałych współspadkobierców

 Każdy ze spadkobierców może za zgodą pozostałych rozporządzić udziałem w przedmiocie należącym do spadku (art. 1036 zd. 1 KC). Zgoda powinna być wyrażona w formie wymaganej dla ważności dokonywanego rozporządzenia. Do czasu wyrażenia zgody czynność spadkobiercy jest dotknięta sankcją bezskuteczności zawieszonej.

 Jeżeli spadkodawca dokona rozporządzenia udziałem w przedmiocie należącym do spadku bez zgody pozostałych współspadkobierców, rozporządzenie takie może byd dotknięte sankcją bezskuteczności względnej (art. 1036 zd. 2 KC)

DZIAŁ SPADKU

 Dział spadku polega na podziale majątku spadkowego między współspadkobierców stosownie do wielkości ich udziałów w spadku. Celem jest zniesienie współwłasności ułamkowej.

 Powinien co do zasady obejmować cały spadek

 Może nastąpić w drodze porozumienia spadkobierców lub na mocy orzeczenia sądu (każdy ze spadkobierców może wnieść wniosek w tym przedmiocie, roszczenie o dział spadku nie ulega przedawnieniu)

 Przedmiotem działu są tylko aktywa spadku. Stan spadku ustala się według chwili otwarcia spadku, wartośd spadku według cen z chwili dokonania działu.

 Sposoby dokonania działu:

a. Podział fizyczny rzeczy wchodzących w skład spadku,

b. Przyznanie przedmiotów spadkowych jednemu spadkobiercy z obowiązkiem spłaty pozostałych,

c. Podział cywilny - sprzedaż przedmiotów wchodzących w skład spadku i podział uzyskanej w ten sposób sumy między współspadkobierców.

 Umowa o dział spadku: stronami są wszyscy współspadkobiercy. Może obejmować cały spadek bądź tylko jego część. Należy ustalić skład i wartość majątku objętego podziałem, a następnie wydzielić należne poszczególnym spadkobiercom schedy spadkowe. Spadkobiercy powinni dokonać rozliczeń z tytułu posiadania przedmiotów należących do spadku, pobranych pożytków, dokonanych nakładów oraz spłaconych długów spadkowych. Umowa może zostać zawarta w dowolnej formie. Jeżeli w skład spadku wchodzi nieruchomość to umowa powinna być zawarta w formie aktu notarialnego; przedsiębiorstwo - forma pisemna z podpisami notarialnie poświadczonymi.

 Sądowy dział spadku: tylko na wniosek, tryb nieprocesowy, powinien obejmować cały spadek. Wniosek może złożyć każdy ze spadkobierców oraz nabywca udziału spadku. Sądem właściwym jest sąd spadku. We wniosku należy powołać postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku albo zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia. Uczestnikami postępowania są wszyscy współspadkobiercy. Orzeczenie ma charakter konstytutywny. Po uprawomocnieniu się postanowienia niedopuszczalne jest dochodzenie jakichkolwiek roszczeń między uczestnikami postępowania.

 Z chwilą działu spadku ustaje solidarna odpowiedzialność spadkobierców za długi spadkowe

 Spadkobiercy są wzajemnie obowiązani do rękojmi według przepisów o rękojmi przy sprzedaży

 Uzupełniający dział spadku:

a. Jeżeli sąd z ważnych powodów ograniczył dział spadku tylko do jego części,

b. Jeżeli sąd dokonał działu spadku, nie obejmując postanowieniem wszystkich przedmiotów wchodzących w skład spadku,

c. Jeżeli spadkobiercy dokonali w umowie częściowego działu spadku.

Zaliczenie darowizn na schedy spadkowe

 Scheda spadkowa - ta część spadku, która przypadła konkretnemu spadkobiercy z ustawy lub z woli testatora

 Zaliczenie występuje jedynie przy dziedziczeniu ustawowym

 Obowiązek zaliczenia zależy od woli spadkodawcy, który może od tego obowiązku zwolnić

 Sposób zaliczenia:

a. Wartość darowizn podlegających zaliczeniu dolicza się do spadku lub do części spadku, która ulega podziałowi między spadkobierców obowiązanych wzajemnie do zaliczenia,

b. Wyznacza się schedy spadkowe każdego z tych spadkobierców, którzy są zobowiązani do zaliczenia,

c. Na poczet ustalonej schedy spadkowej spadkobiercy podlega zaliczeniu darowizna uzyskana przez spadkobiercę od spadkodawcy.

 Zobowiązani z mocy ustawy:

1. Zstępni spadkodawcy,

2. Małżonek spadkodawcy, ale tylko wtedy, jeżeli dziedziczy w zbiegu ze zstępnymi (Grupa I).

 Wartość przedmiotu darowizny podlegającej zaliczeniu oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili działu spadku. Przy zaliczeniu na schedę spadkową nie uwzględnia się pożytków z przedmiotu darowizny (art. 1042 § 3 KC)

 Jeżeli wartość darowizny podlegającej zaliczeniu przewyższa wartość schedy spadkowej, to spadkobierca nie jest obowiązany do zwrotu nadwyżki.

UMOWY DOTYCZĄCE SPADKU

 Zakaz zawierania umów o spadek po osobie żyjącej - z wyjątkiem umowy o zrzeczenie się dziedziczenia

 Umowa o zbycie spadku lub udziału spadku - spadkobierca, który spadek przyjął może zbyć ten spadek w całości lub w części, to samo dot. udziału spadkowego (art. 1051 KC). Uprawnienie to istnieje tak długo, dopóki spadek stanowi wyodrębnioną masę majątkową. Do zbycia nie jest wymagana zgoda pozostałych współspadkobierców.

 Zbywcą może być tylko ten spadkodawca, który spadek przyjął. Nabywcą spadku może być osoba spoza kręgu spadkobierców lub współspadkobierca

 Treścią jest przeniesienie spadku lub udziału w spadku na nabywcę. Umowa powinna być zawarta w formie aktu notarialnego ad solemnitatem

 Jest to umowa o podwójnym skutku - zobowiązująco-rozporządzająca. Uzależniona od prawidłowej causa: donandi lub solvendi. Sukcesja uniwersalna - nabywca spadku wstępuje w prawa i obowiązki spadkobiercy.

 Za długi spadkowe nabywca spadku odpowiada solidarnie ze zbywcą i w tym samym zakresie co zbywca (art. 1055 § 1 KC)

 Jeżeli zbycie ma charakter odpłatny, spadkobierca zobowiązany jest wobec nabywcy także do wyrównania ubytku wartości powstałego przez zużycie lub rozporządzenie nieodpłatne przedmiotami należącymi do spadku - zasada surogacji (art. 1054 § 1 KC). W razie zbycia spadku spadkobierca nie ponosi odpowiedzialności z tytułu rękojmi za wady fizyczne i prawne poszczególnych przedmiotów należących do spadku (art. 1056 KC). Nie wyłącza to odpowiedzialności za wady prawne spadku lub udziału w spadku.

---