POLITYKA SPOŁECZNA I GOSPODARCZA

1. Procesy gospodarowania, a państwo.

Sposób pojmowania roli państwa w życiu gospodarczym, zależy od tego jak jest pojmowany proces gospodarowania, który należałoby rozpatrywać w ujęciu:

• strukturalnym (pod kontem ujawnienia dysproporcji strukturalnej);

• funkcyjnym(rozpatrywanie pod kątem równowagi i rozwoju gospodarczego);

• rozwojowy(pod kątem potencjalnych możliwości i zagrożenia rozwojowe)

Gospodarowanie nalazło by rozumieć jako działalność ludzka polegająca na alokacji względnie ograniczonych środków (zasobów) pomiędzy relatywnie konkurencyjne zastosowania (cele) na podstawie określonych racjonalnie kryteriów wyboru. Kluczowym elementem tej aktywności jest dokonywanie wyboru. Wyboru tego próbuje się zwykle dokonywać na podstawie rachunku ekonomicznego. Rachunek ekonomiczny nie obejmuje jednak wszystkich sytuacji, w jakich dzisiaj podejmuje się decyzje gospodarcze. Nie wszystko daje się wyrazić w pieniądzu, pojawia się konieczność formułowania sądów wartościujących, które nie są poparte kalkulacjami liczbowymi. Prowadzi to do istotnego dylematu teorii i praktyki gospodarowania.

Przedmiotem gospodarowania nie są dobra wolne, lecz dobra rzadkie, które zgodnie ze sformułowaną definicją pozostają w relatywnym niedoborze w stosunku do aktualnych potrzeb, co właściwie zmusza do podejmowanie wyboru. Decyzje alokacyjne są podejmowane przez różnego rodzaju podmioty gospodarcze.

Mogą mieć charakter indywidualny lub zbiorowy:

• podmioty indywidualne - to konsumenci, indywidualni producenci, inwestorzy,

• podmioty zbiorowe - to gospodarujące społeczności o charakterze lokalnym, regionalnym, krajowym oraz ponad krajowym.

Szczególnym podmiotem gospodarującym jest państwo, które może występować w życiu gospodarczym w wieloraki sposób.

1. Może być uczestnikiem życia gospodarczego działając w nim poprzez sektor znormalizowany, którego rozmiary kształtują się rożnie w poszczególnych krajach.

2. Może uczestniczyć w życiu gospodarczym jako:

1. jako jego organizator kształtujący ramy aktywności gospodarczej;

2. jako jego regulator wpływający na funkcjonowanie gospodarki poprzez różne formy interwencjonizmu;

3. jako planista tworzący programy i plany gospodarcze z wpływem na przebieg wydarzeń;

3. Może uczestniczyć w życiu gospodarczym w związku z gospodarowaniem majątkiem instytucji państwowych, związanych z pełnionymi przez nich funkcjami.

Cele gospodarowania:

1. Zaspokojenie naturalnych potrzeb.

2. Gromadzenie pieniędzy (bogacenie się).

Wymiary gospodarowania.

Gospodarowanie ma charakter wielowymiarowy gdyż pojawia się w wielu aspektach życia społecznego:

1. wymiar techniczno - produkcyjny (koncentracja na procesie produkcyjnym);

2. wymiar ekonomiczny (konieczne jest rozróżnienie punktu widzenia mikro i makro ekonomicznego);

1. mikro - indywidualny podmiot gospodarczy;

2. makro - kombinacja celów polityki gospodarczej;

3. wymiar przestrzenno - ekologiczny(uwzględnienie ładu przestrzennego i równowagi ekologicznej);

4. wymiar społeczno-polityczny (społeczne wartościowanie zaistniałych zbieżności, schierarchizowanie preferencji powyższych wymiarów to preferowanie takich kryteriów wyboru, które sprzyjają stabilizacji istniejącego układu politycznego oraz zachowaniu władzy.

Racjonalność gospodarowania.

Racjonalne działanie utożsamiamy z rozsądnym postępowaniem, które charakteryzuje się poprawnością myślenia oraz skutecznością.

W praktyce gospodarczej mogą występować różne kryteria racjonalności stosowanej przez poszczególne podmioty gospodarujące, co oznacza potencjalny konflikt interesów.

W przypadku podejścia mikroekonomicznego związanego z orientacja na wynik finansowy kryterium wyboru jest opłacalność działania. Polityk gospodarczy rozumuje zupełnie inaczej-wykorzystuje kategorie związane z tworzeniem i podziałem produktu społecznego w sposób zmierzający do realizacji określonych celów makroekonomicznych.

Kryterium wyboru

Typowy kryterium wyboru będzie uzyskanie najwyższej dynamiki wzrostu dopuszczalnej z punktu widzenia równowagi gospodarczej.

System gospodarowania

System gospodarowania można klasyfikować według:

1. Dominujących form stosunków własności (np. dziś własność prywatna - w latach

80-tych państwowa).

2. Roli państwa w życiu gospodarczym.

3. Dominującego mechanizmu regulacji.

4. Dominującego typu stosunków międzyludzkich.

Rzeczywiste rozwiązania systemowe 3TYPY

1. System autonomicznej alokacji rynkowej.

2. System alokacji regulowanej przez państwo.

3. System alokacji centralnie sterowany przez państwo.

2. Współczesne funkcje gospodarcze państwa.

Współcześnie występują 3 podstawowe typy gospodarki rynkowej:

1. Neoliberalna(wolna)

2. Społeczna

3. Socjalna(państwo dobrobytu)

Wszystkie te gospodarki dopuszczają mniej lub więcej rozwinięty interwencjonizm państwa, który wywołuje następnie określone reperkusje społeczno - gospodarcze.

Przyjmuje się 4 zasady interwencjonizmu państwa:

1. Zasada niezbędności interwencyjnego oddziaływania na mechanizmy rynkowe.

2. Zasada nieuszkodzenia gospodarce przez interwencjonizm państwowy.

3. Zasada poszanowania praw ekonomicznych i reguł praw rynkowych.

4. Zasada zmienności kierunków, zakresów i sposobów interwencjonizmu państwowego, która jest zdeterminowana nie tylko wyborem określonego typu i rodzaju gospodarki rynkowej, lecz jest również uzależniona od stosunków politycznych, układów władzy, stosunków własności i kierunku polityki gospodarczej.

Funkcje gospodarcze państwa:

Klasyfikacja:

1. Funkcja koncepcyjno - ustrojowa.

2. Funkcja instytucjonalno - organizacyjna - polega na wyborze i ukształtowaniu określonych biur, które maja być niezbędne do prowadzenia całego procesu gospodarowania.

3. Funkcja sterownicza - (celowościowa) sformułować cele długookresowe rozwoju gospodarczego i społeczeństwa.

4. Funkcja regulacyjna - chodzi o uregulowanie określonych instrumentów regulacyjnych, które symulują i ukierunkowują gospodarkę oraz usuną powstające zakłócenia.

5. Funkcja informacyjna - musi istnieć wielokanałowa, szeroka informacja o perspektywach rozwoju,

6. Funkcja kontrolna - niezbędna, ponieważ:

a) nie będziemy mogli ocenić w jakiej sytuacji się znajdujemy;

b) będziemy wiedzieć czy interwencjonizm państwowy jest skuteczny czy nie;

1. wskazuje w jakim kierunku interwencjonizm powinien pójść.

Temat: Koncepcja regulacji makroekonomicznej.

Koncepcja Keynesowska

Koncepcja gospodarki regulowanej przez państwo powstała na przełomie

lat 20 i 30 - tych XX wieku jako rezultat kryzysu gospodarczego oraz fiaska dominującej wówczas teorii ekonomii, która wykluczała celowość takiej regulacji. Podstawy teoretyczne koncepcji gospodarki regulowanej przez państwo zostały dostarczone w dziele Johna Keynesa z 1936 roku, pt.: „Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza”.

Według Johna Keynesa:

1. Podstawową formą działalności regulującej państwa, powinna być polityka pieniężna, czyli regulowanie poziomu stopy procentowej.

2. Jeżeli tego rodzaju działanie nie wystarcza do opanowania sytuacji, wówczas państwo powinno podjąć dalsze kroki:

1. uruchomić inwestycje państwowe (roboty publiczne, zbrojenia, eksport);

2. próbować oddziaływać na konsumpcje (poprzez opodatkowanie dochodów);

3. wprowadzić elementy gospodarki planowanej i kolektywistycznej.

Istotnym elementem polityki gospodarczej wynikającym z tej koncepcji są inwestycje publiczne. Źródłem finansowania tych inwestycji stal się w praktyce dług publiczny, gdyż normalne dochody państwa były niewystarczające.

Finansowanie inwestycji państwowych z długu publicznego ma swoje granice, które szybko bywają przekraczane. Pojawiający się wzrost zadłużenia, brak możliwości spłaty, narastające tendencje inflacyjne stanowiły negatywną stronę regulacji gospodarki w tej koncepcji i zmusiły do poszukiwania nowych sposobów regulacji.

Automatyczne stabilizatory koniunktury.

Trudności związane z wprowadzeniem interwencjonizmu państwowego:

1. natury psychologicznej:

• ingerencja państwa wydawała się być czymś podejrzanym, godzącym w wolność osobistą oraz indywidualną przedsiębiorczość;

• wydawała się być sprzeczna ze sposobem pojmowania, tzw. zdrowej gospodarki, która w myśl tradycyjnych poglądów powinna samoczynnie eliminować pojawiające się w jej funkcjonowaniu napięcia;

natury praktycznej:

• możliwości synchronizacji polityki regulacji z koniunkturą gospodarcza, a wiec czy uda się podjąć działalność gospodarczą we właściwym momencie;

• możliwość stabilizacji budżetu w warunkach stabilizacji gospodarki, a więc czy stabilizować gospodarkę kosztem budżetu, czy też gospodarki.

Zaczęto poszukiwać takich sposobów ingerencji, które ograniczałyby do minimum działania administracji państwowej.

Wykrystalizowała się koncepcja (40 - te lata w USA), tzw. stabilizatorów koniunktury - wbudowana giętkość finansowania.

Definicja: automatyczne stabilizatory koniunktury można określić jako szczególne środki polityki fiskalnej państwa, których uruchomienie nie wymaga decyzji rządu oraz następuje niezależnie od świadomości potrzeby integracji.

Ich działanie ma charakter antycykliczny i wynika ze zdolności niektórych typów podatków i wydatków państwa do reagowania na zmiany poziomu globalnego i zatrudnienia.

Należą do nich:

1. Podatki od dochodów indywidualnych, spółek akcyjnych oraz podatki pośrednie.

2. Ubezpieczenia w szczególności na wypadek bezrobocia.

3. Programy pomocy, zwłaszcza dla farmerów stabilizujące ceny produktów rolnych.

Ocena automatycznej stabilizacji nie może być w pełni pozytywna, gdyż jest wbudowana w system barierą wzrostu gospodarczego.

Polityka stabilizacji koniunktury.

Zwarty system poglądów na temat celów i zakresu regulacji gospodarki przez państwo pojawił się na przełomie lat 40 i 50 - tych XX wieku. Koncepcja Keynowska została wchłonięta przez ekonomię neoklasyczną. Wyłoniła się polityka stabilizacji koniunktury gospodarczej.

Definicja: Stabilizacja koniunktury gospodarczej pojmowana jako regulacja, czyli polityka przeciwdziałania okresowym fluktuacjom poziomu aktywnej gospodarki (cykl koniunkturalny).

Podstawowymi celami polityki stabilizacji gospodarczej było:

1. Pełne zatrudnienie.

2. Stałość poziomu cen.

Instrumenty polityki stabilizacji gospodarczej to możliwości, środki polityki pieniężnej i polityki fiskalnej państwa.

Polityka pieniężna obejmuje:

• politykę bankowo - kredytowa;

• politykę długu publicznego;

• politykę parytetu walutowego.

Polityka fiskalna obejmuje:

• automatyczne stabilizatory koniunktury;

• dyskrecjonalną, czyli swobodną działalność stabilizacyjną.

Polityka pieniężna i fiskalna w kolejnych okresach czasu pozostawała w różnych relacjach w stosunku do siebie. Na ogół była jednak prowadzona jednocześnie. Zmuszało to do wzajemnej koordynacji i przyjęcia określonych zasad.

Skuteczność polityki neoklasycznej została zakwestionowana w związku z inflacja,

a następnie z stanglacją. Zostały w związku z tym zakwestionowane podstawy myślenia makroekonomicznego wywodzące się z ekonomii keynowskiej. Odżyły tendencje przeciwne interwencjonizmowi państwowemu. Nastąpił monetaryzm, a tym samym postulowanie ograniczenia aktywności państwa do polityki pieniężnej.

W latach 70 - tych pojawiła się tzw. ekonomia podażowa, której podstawowy tok myślenia sprowadzał się do tego, że jeżeli celem jest .................................... to wzrost ten jest możliwy tylko w sektorze prywatnym. A sektor prywatny można pobudzić do wzrostu poprzez politykę fiskalną.

Temat: Zmiany systemowe a sprawiedliwość dystrybucyjna.

Społeczno - ekonomiczne skutki transformacji ustrojowej w Polsce.

Polityka gospodarcza w różnych systemach

Istnieje związek pomiędzy polityką gospodarczą a systemem gospodarczym ponieważ:

1. Polityka gospodarcza występuje na obszarze danego państwa.

2. Praktyka pokazuje, że polityka gospodarcza jest zdeterminowana rodzajem systemu gospodarczego a ponadto może wpływać na jego postać.

• decyduje o jego kształcie w którym się realizuje system gospodarczy, jest złożonym zjawiskiem ekonomicznym trudno go trafnie zdefiniować za pomocą krótkiej jednoznacznej definicji. W literaturze ekonomicznej dotyczącej systemów gospodarczych można spotkać mnóstwo definicji tego zjawiska.

Analizując treść różnorodnych sformułowań definicji systemu gospodarczego należy stwierdzić że każdy system gospodarczy obejmuje trzy zasadnicze elementy:

I układ organizacyjny

II układ regulacji

III układ zjawisk sfery realnej gospodarki

W celu opisania więc dowolnego systemu gospodarczego trzeba zatem przedstawić treść, która kryje się pod pojęciem wskazanym wyżej poszczególnych układów tego systemu

Ad I

Układ organizacyjny danego systemu gospodarczego składa się:

1. ze struktury podmiotowej;

2. ze struktury własnościowej;

3. ze struktury decyzyjnej;

Ad.1

Struktura podmiotowa

To wyodrębnione prawne jednostki organizacyjne w których elementami są ludzie i kapitał realizacji określonych celów.

Nie każda organizacja jest jednocześnie podmiotem systemu gospodarczego i nie każdy podmiot jest organizacją w sensie rozumianym w teorii zarządzania.

Biorąc pod uwagę różne kryteria podmioty dzielimy na:

1. ze względu na szczebel działania:

• centralne;

• podstawowe;

• ze względu na status prawny:

• osoby fizyczne;

• osoby prawne;

• ze względu na kryteria własności:

• publiczne;

• prywatne;

• ze względu na rodzaj działalności:

• wytwórcze;

• usługowe;

• ze względu na typ organizacji:

• zyskowne;

• nieszykowne;

• ze względu na krytykę wielkości:

• wielkie;

• średnie;

• małe;

• ze względu na pozycje międzynarodową:

• lokalne;

• międzynarodowe;

Ad. 2

Struktura własnościowa

Układ organizacyjny przesądza jaki jest status własnościowy podmiotów. Problem własności jest bardzo skomplikowany.

W XX wieku pojawiły się zjawiska które zburzyły tradycyjny podział władzy na prywatą i publiczną.

Generalnie na stosunki własności w gospodarce wpłynęły następujące zjawiska:

• rozdział funkcji właściciela od funkcji zarządzającego firmą (prywatny manager);

• zjawisko rozproszenia własności (aukcje);

• pojawienie się nowych form własności;

• spółki pracownicze;

- własności instytucjonalna;

• zjawisko globalizacji stosunków gospodarczych;

• pojawiła się praktyka tworzenia grup kapitałowych.

W literaturze poświęcone zagadnienia własności najczęściej przedstawia się dwa systemy własności:

• anglo - amerykański;

• niemiecki;

Przez długi okres czasu wśród ekonomistów zachodnich panował zgodny pogląd na temat przewagi własności prywatnej nad publiczna, szczególnie takie poglądy artykułowane w okresie konfrontacji dwóch systemów ustrojowych i gospodarczych. Współcześnie doszło do rewizji poglądów na ten temat. Praktyka pokazuje że w państwach zachodnich nigdzie nie występują systemy gospodarcze wyłącznie oparte na własności prywatnej. W takim systemie mamy do czynienia z większym lub mniejszym zakresem własności publicznej.

Ad.3

Struktura decyzyjna.

Wyznacza ona sposób alokacji decyzji przedmiotowych w poszczególnych podmiotach systemu gospodarczego, czyli określa kto i jakie decyzje może podejmować w gospodarce. Są to decyzje wyznaczone co jest w danej gospodarce produkowane, jak jest produkowane, jak jest dzielona jakie dobra i usługi są dostępne w danej gospodarce i jaka jest ich ilość.

Pierwsza grupa decyzji wyznacza strukturę wyznaczoną lub dostępną w danej gospodarce dóbr i usług .

Druga grupa decyzji określa ile poszczególnych dóbr i usług jest wytworzonych lub dostępnej w danej gospodarce.

Trzecia grupa decyzji określa sposób wytworzenia dóbr i usług.

Ad. II

Układ regulacji

Określa sposób kształtowania zjawisk sfery realnej w systemie gospodarczym obejmuje cztery elementy:

1. Subsystem parametrów regulacyjnych obejmuje wszelkie zjawiska zewnętrzne w stosunku do podstawowych podmiotów systemu gospodarczego które mogą rzutować na ich działalność. W jego zakres wchodzą ceny dóbr i usług a ponadto różnego rodzaju normy nakazowe i zakazowe. Ponadto do parametrów regulacyjnych zaliczyć należy informacje płynące z różnych prognoz ekonomicznych i demograficznych.

Ogół parametrów regulacyjnych można podzielić na:

• parametry centralne - kształtowane w wyniku decyzji centralnych;

• parametry autonomiczne - kształtują się w sposób samoczynny pod wpływem rynku

Wszystkie parametry centralne są jednocześnie instrumentami polityki gospodarczej!!!!!!!!!

2. Subsystem parametrów pobudzania

Ten system można rozpatrywać jako pewną funkcję relacji na określone parametry regulacyjne zewnętrze w stosunku do tych podmiotów. Ten system składa się z takich elementów jak:

• określone cele działania;

• środki ich realizacji;

• elementy motywujące;

• sposoby ich powiązania;

Ogół tych parametrów dzieli się:

• centralne;

• ekonomiczne;

3. Subsystem parametrów zasilania -określa sposób dopływu i odpływu środków finansowych lub rzeczowych do i z podmiotów podstawowego systemu gospodarczego.

4. Subsystem parametrów planowania - definiuje się jako wyznaczenie celów i środków ich realizacji.

Ad. III

Układ zjawisk sfery realnej

Dopełnieniem każdego systemu gospodarczego jest układ zjawisk składających się na sferę realną. Zjawiska te to konkretne surowce i zasoby ludzkie finansowane i rzeczowe które mogą być ujmowane jako pewne agregaty charakteryzujące gospodarkę. Szczególnie ważne są takie agregaty jak dochód, produkcja, popyt, podaż, inwestycje, kapitał, zatrudnienie, płace, zyski, konsumpcja, oszczędność, podaż pieniądza, eksport.

Ich znaczenie dla polityki gospodarczej wynika z trzech względów:

• mogą one stanowić przedmiot oddziaływania danej polityki gospodarczej;

• rozpoznanie danego agregatu może być ważną przesłanką podejmowania decyzji gospodarczych;

• znajomość poziomu niektórych wielkości ekonomicznych pozwala na ocenę danej polityki gospodarczej z punktu widzenia jej skuteczności, efektywności i społecznej adekwatności.

Temat: Międzynarodowa polityka gospodarcza.

W latach 70-tych XX wieku można było zaobserwować rewizje poglądów na rzecz socjalnych ...........

................, w kierunku poddania tej polityki ograniczającym działaniom reformatorskim.

Wykształciły się cztery kierunki reform:

1. Przesuwanie administrowania socjalnym sektorom publicznym ze szczebli centralnych na regionalne i lokalne.

2. Dopuszczanie do źródeł środków publicznych niezależnych i prywatnych instytucji socjalnych oraz rozwijanie konkurencji miedzy instytucjami świadczącymi usługi socjalne.

3. Odchodzenie od dyskrecjonalnych(swobodnych) metod przyznawania świadczeń do metod opartych na precyzyjnych regulacjach prawnych dotyczących uprawnień do świadczeń.

4. Finansowanie i popieranie systemów ubezpieczeniowych tj. opartych na składkach pracowników i pracodawców oraz ograniczenie systemów finansowych z podatków i opłat ogólnych.

W historii Europy wykształciły się dwa systemy (sposoby) finansowania ryzyk socjalnych:

1. niemiecki system ubezpieczeniowy - W systemie niemieckim uprawnionym do świadczeń jest pracownik, a przez niego jego rodzina. Pracownik solidarnie z pracodawcą finansuje instytucje i świadczenia socjalne. Źródłem środków na cele socjalne jest praca(wokół pracy zorganizowany jest system redystrybucyjny - wtórny podział dochodów).

2. angielski system ubezpieczeniowy - W systemie angielskim uprawnionym do świadczeń jest obywatel. Świadczenia te finansowane są z podatków ogólnych, a ich wysokość ustalona jest normatywnie.

Na bazie charakteryzowanych wyżej reform ..........................................wykształciły się trzy różne systemy (modele) polityki społecznej:

1. Model redystrybucyjny inaczej zwany skandynawskim,..................................... :

• głównym realizatorem celów i wartości socjalnych są instytucje publiczne w znacznym stopniu państwowe;

• charakterystyczny jest model rodziny z kobietą pracującą;

• istnieje w nim państwowy system ubezpieczeń społecznych, a instytucje rynkowe i dobroczynne działają na marginesie tego systemu;

• występuje gwarancja pełnego zatrudnienia oraz solidarnościowa polityka płac.

2. Model socioliberalny zwany kontynentalnym lub neokonserwatywnym :

• jego istotą jest utrzymanie takich proporcji między odpowiedzialnością państwa

za realizację polityki społecznej i innych podmiotów, a rodziną, aby nie zmniejszać motywacji i dążeń indywidualnych do samodzielnego zabezpieczenia swojego bytu oraz przezorności na wypadek wystąpienia ryzyka socjalnego

3. Model liberalny inaczej zwany rezydualnym :

• w modelu liberalnym mamy do czynienia z dwoma zasadniczymi podmiotami.........................: rodziną i rynkowo funkcjonującymi instytucjami rozwiązywania problemów socjalnych. Jednocześnie występuje rozwój dobroczynności i marginesowo działających programów socjalnych państwa.

Temat : Instytucje polityki społecznej

Państwowa polityka społeczna jest pojęciem zbiorczym i rozkłada się na szereg zadań realizowanych przez wyspecjalizowane jednostki organizacyjne ukierunkowane na służbę społeczeństwu. Stąd konieczność wskazania podmiotów krajowych a w szerszym ujęciu podmiotów zagranicznych polityki społecznej.

Niezbędne jest wskazanie porządku prawnego, gdyż każdy ze wskazanych podmiotów działa zgodnie z prawem i zespołem przepisów, które spełniają ważne funkcje w życiu społecznym.

Według kategorii:

Podmioty polityki społecznej to osoby prawne które w swoim obszarze kompetencji działają na rzecz wyrównania szans życiowych ludzi i poprawy ich położenia materialnego.

Wg Kryterium obszaru działania podmioty polityki społ. dzielimy na :

1. organizacje międzynarodowe które w swoim zasięgu działania mają określone kwestie socjalne występujące w skali globalnej. Są to organizacje powiązane z ONZ, które mają wieloletnią tradycję np. MOP

Do organizacji międzynarodowych zaliczamy :

1. ONZ jest to szczególny podmiot makropolityki społecznej

Karta Narodów Zjednoczonych została podpisana 26 czerwca 1945r w San Francisco i dała początek ONZ - organizacji opartej na zasadzie suwerennej równości państwa.

Celem ONZ jest :

• Utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa;

• Popieranie praw człowieka;

• Rozstrzyganie sporów;

• Rozwijanie przyjaznych stosunków międzynarodowych.

ONZ ma pięć głównych organów :

• Zgromadzenie Ogólne;

• Rada Bezpieczeństwa;

• Rada Gospod.- Społ.;

• Rada Powiernicza;

• Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości.

Część działalności ONZ koncentruje się na problemach socjalnych człowieka . Od początku prowadzi ona aktywną działalność na rzecz zagwarantowania i przestrzegania w praktyce równych praw dla wszystkich ludzi bez względu na płeć , rasę , religię , poglądy polityczne , przynależność państw , na rzecz zapewnienia jednakowych standardów socjalnych dla wszystkich ludzi.

Już w 1948 Zgromadzenie ogólne uchwaliło powszechną Deklarację Praw Człowieka będącą zbiorem praw człowieka i podstawowych wolności .

Najważniejszym podmiotem makropolityki społecznej jest Rada Gosp. - Społ.

Zadaniem jej jest :

• Rozwijanie międzynarodowej współpracy w dziedzinie gospodarki, kultury i oświaty , zdrowia i problematyki społecznej;

• Przestrzeganie praw człowieka i podstawowych wolności poprzez omawianie aktualnych problemów w tych dziedzinach i uchwalanie odpowiednich zaleceń pod adresem Zgromadzenia Ogólnego ONZ;

• Inicjowanie i prowadzenie badań , opracowywanie konwencji międzynarodowych i przedstawienie ich do aprobaty Zgromadzenia Ogólnego;

• Koordynacja działalności wyspecjalizowanych organizacji poprzez zawieranie z nimi porozumień o współpracy .

b) FAO - Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa

Siedzibą jej jest Rzym, a podstawowe cele to:

• Polepszanie wytwarzania , wymiany i dystrybucji produktów rolnictwa, leśnictwa i rybołówstwa;

• Podnoszenie poziomu wyżywienia narodów;

• Polepszanie warunków życia ludności wiejskiej;

• Zapewnienie niezbędnego kredytu rolnego;

• Popieranie zawierania porozumień w sprawie międzynarodowego handlu produktami rolnymi;

• Udzielanie pomocy technicznej.

3. ILO (MOP) - Międzynarodowa Organizacja Pracy

28 czerwca 1919r - na paryskiej konferencji pokojowej.

Jej cele to:

• Poprawa warunków pracy i życia dla pracujących;

• Likwidacja bezrobocia;

• Likwidacja dyskryminacji w dziedzinie zatrudnienia i szkolenia;

• Ochrona pracy dzieci, młodzieży i kobiet;

• Ochrona pracowników w przypadku ich chorób;

• Uznanie zasady swobodnego stowarzyszania się, organizowania kształcenia zawodowego i technicznego.

4. UNESCO

Przyczynia się do utrzymywania pokoju przez pogłębianie oświaty, nauki i kultury, współpracy narodów dla zapewnienia sprawiedliwości.

Do podstawowych swobód przyznanych w KARCIE ONZ wszystkim narodom świata jest zwalczanie analfabetyzmu na świecie.

5. WHO (Światowa Organizacja Zdrowia)

Jej celem jest osiągnięcie przez wszystkie narody najwyższego poziomu zdrowia.

2. organizacje regionalne obejmujące swym działaniem obszar kontynentu

(w ramach UE )

Europejska polityka społeczna ma własną strukturę organizacyjną oraz odrębne umocowania prawne.

Do najważniejszych z nich należy zaliczyć:

- Europejską Kartę Społeczną wraz z protokołem dodatkowym- 1982r.

- Karta Socjalna Wspólnoty Europejskiej - 1989r

- Traktat z Mastricht - 1992r

- Zielona Księga i Biała Księga - 1994r, które określają programy działania państw, członków w obszarze wspólnej polityki socjalnej.

3. organizacje krajowe , narodowe osoby prawne

Krajowe organizacje dzielimy na :

1. publiczne - ich funkcją jest porządkowanie życia społecznego , tworzenie osłon socjalnych na poziomie ekonomicznych możliwości budżetu a także wyrównywanie szans życiowych zgodnie z zasadą konstytucyjnej sprawiedliwości.

2. pozarządowe - ich funkcją jest wszechstronne uzupełnianie działań państwa na rzecz grup najsłabszych ekonomicznie.

Wg kryterium rodzajów podmiotów polityki społecznej wyróżniamy :

1. ustawodawcze;

2. wykonawcze;

3. kontrolne;

4. sądownicze.

Rodzaje podmiotów polityki społecznej:

Mają związek z polityką społeczną poprzez wpływanie na jej treści i jakość.

Głównym podmiotem polityki społecznej jest samorząd terytorialny . Decentralizacja władzy oznacza przekazanie jaj uprawnień na szczebel organizacji terenowych jaką jest wspólnota samorządowa w gminie . Państwo nie jest bowiem w stanie w sposób scentralizowany sam podejmować działania.

Samorząd terytorialny ma szeroki zakres działania , do jego zadań należą wszelkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym a w szczególności zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty . Powyższe zostało zorganizowane poprzez pakiet reform administracyjno - publicznej. Jej istotą stało się przekazanie części zadań samorządowi terytorialnemu

i uczynienie go podmiotem samodzielnym i odpowiedzialnym przed społecznościami mieszkańców jedności terytorialnej

WYKŁADY Z POLITYKI SPOŁECZNEJ I GOSPODARCZEJ

Temat: Polityka społeczna i gospodarcza - pojęcia podstawowe, zakres.

Termin polityka pochodzi od greckiego słowa polityce, ozn. sztukę rządzenia państwem. Współcześnie używa się terminu tego do określenia działalności władz państwowych w kształtowaniu stosunków wewnętrznych w państwie oraz stosunków państwa za granicą. Często pojęciu temu nadaje się szersze znaczenie, obejmujące wszelką działalność służącą wpływaniu na sprawy publiczne bez względu na to, kto ją prowadzi.

Podmiotem polityki jest władza państwowa lub w szerszym znaczeniu nie tylko władza państwowa, lecz także każda organizacja, grupa społeczna czy nawet osoba, której celem jest wywarcie określonego wpływu na tok spraw publicznych, w imieniu władzy państwowej konkretne działania prowadzą jej organy.

Procedura przygotowywania i podejmowania decyzji może się koncentrować w centralnych organach władzy, co uzasadnia się zwykle potrzebą jednolitości, sposób rozstrzygania można też włączać do procesu decyzyjnego organu samorządu terytorialnego.

Ingerencja władz państwa w sprawy gospodarcze oznacza zwykle wprowadzenie różnych ograniczeń, swobody jednostek i przedsiębiorstw. W demokratycznych krajach szanujących swobody ingerencje te powinny być podejmowane w imię wspólnego dobra. Obowiązuje zasada celowego, rozważnego i oszczędnego działania władzy, czyli racjonalnego działania. Mądra polityka ekonomiczna może być potężną dźwignią polityczną rozwoju kraju, błędna prowadzi do katastrofalnych skutków.

Współcześnie w roli podmiotów polityki występują różne ......................

Rządy niektórych krajów rezygnują z części suwerenności na rzecz wspólnych organów międzynarodowych, które przejmują pewne funkcje w dziedzinie planowania i realizowania, współpracy gospodarczej w skali całej wspólnoty, stając się ponad narodowymi podmiotami polityki.

Polityka gospodarcza - pod pojęciem tym będziemy rozumieć świadome oddziaływanie władz państwowych na gospodarkę narodową, na jej dynamikę strukturę i funkcjonowanie, na stosunki ekonomiczne w państwie oraz na relacje gospodarcze z zagranicą. Termin ten często zastępuje się terminem polityka ekonomiczna. Analiza - przez politykę gospodarczą będziemy rozumieć świadome oddziaływanie władz państwowych na gospodarkę, na jej dynamikę, stosunki ekonomiczne w państwie oraz na relacje z zagranica.

Cele polityki gospodarczej:

Zjawiska społeczne i gospodarcze pożądane z punktu widzenia najwyższych organów władzy państwowej.

W literaturze często spotyka się traktowanie w systemie nauk politycznych (nauki społecznej) oraz gospodarczej (nauki ekonomiczne) jako odrębnych dziedzin.

Oba rodzaje polityki mogą nakładać się na siebie gdyż nie sposób rozpatrywać gospodarkę oderwaną od jej społeczeństwa. Wprowadzona przez państwo polityka gospodarcza zawsze jest adresowana do ludzi gdyż wyłącznie ich reakcje decydują o procesach zachodzących w gospodarce. Jednocześnie procesy te nie są obojętne ze społecznego punktu widzenia gdyż rzutują one na warunki życia społeczeństwa. Oddzielenie polityki społecznej od gospodarczej nie ma żadnego przekonującego uzasadnienia.

Jeżeli pojęcie polityki społecznej utożsamia się z polityką socjalną państwa wtedy tę ostatnią można uważać za jedną z dziedzin polityki gospodarczej.

Po drugiej wojnie światowej pojawiło się nowe zjawisko jest nim polityka gospodarcza o zasięgu ponad państwowym, czyli globalna polityka gospodarcza.

Temat: Ujęcie w systemie nauk społecznych.

Nauka polityki społecznej.

Geneza polityki społecznej tkwi i wiąże się z rozwojem przemysłu i powstawaniem klasy robotniczej. Zaczęły powstawać pierwsze kwestie socjalne (ubóstwo, brak mieszkań, długi czas pracy).

Pierwsze kwestie socjalne stopniowo wymagały ingerencji państwa w celu ich przezwyciężenia. W wielu państwach Europy Zachodniej model państwa ewaluował od braku zainteresowania sprawami socjalnymi poprzez interwencje, aż po opiekuńczość zwaną również jako ................ W Polsce pierwsze wzmianki o kwestiach socjalnych pojawiły się w Konstytucji 3 maja 1791r. - zapis o prawie równości społecznej w obrębie istniejących stanów społecznych.

Współczesną politykę społeczną rozumie się jako:

1. Sumę działań na rzecz postępu społecznego (definicja według Konstantego Krzeczkowskiego).

2. Działalność państwa, samorządów i organizacji pozapaństwowych na istniejący układ stosunków społecznych, zmierzająca do poprawy warunków życia i pracy, ograniczenia nierówności społecznych oraz podniesienia ogólnego poziomu kultury życia (Antoni Rajkrewicz).

3. To działalność państwa, samorządów i organizacji poza rządowych, której celem jest poprawa sytuacji materialnej, asekuracja przed ryzykami życiowymi, wyrównywanie szans życiowych ekonomicznie i socjalnie najsłabszych (William Ajlejter).

Polityka społeczna rozumiana jako dyscyplina naukowa.

Nauka o polityce społecznej dla wyraźnego podkreślenia dystansu wobec praktyki działań socjo - politycznych. Nauka o polityce społecznej wyłoniła się w XIX wieku,

(z ekonomi) jako dyscyplina badająca społeczne koszty i skutki rozwoju gospodarczego. Była nawet uważana za córkę ekonomi politycznej. Zaznaczyła swoje związki z ekonomią poprzez politykę pełnego zatrudnienia, systemy ubezpieczeń społecznych, politykę wzrostu gospodarczego, omawiała ochronę młodocianych, ochronę zdrowia, itd.

W tej dyscyplinie dostrzega się naturalne związki: (jedno z ulubionych pytań na egzaminie!!)

1. ze statystyką;

2. z historią - poszukujemy prawidłowości rozwoju, poznajemy stare i nowe kwestie socjalne;

3. z aksjologia (nauka o wartościach) - kierujemy się wartościami przy podejmowaniu decyzji;

4. z socjologią - wykorzystuje się dla prognozowania kierunków przemian;

5. z demografia - dostarcza naturalnych danych.

Cele polityki społecznej (jedno z ulubionych pytań na egzaminie !!!)

Podstawowy i nadrzędny cel to zaspokojenie potrzeb ludzkich, ale tylko tych, które uważa się za najbardziej niezbędne (nieograniczone i nie ma ich górnego pułapu), potrzeby elementarne niezbędne do przeżycia.

Wyróżniamy dwie podstawowe grupy potrzeb ludzkich:

1. Materialne (potrzeba mieszkaniowa, ochrona zdrowia, potrzeba odpoczynku, zabezpieczenia na starość, wynagrodzenia);

2. Niematerialne (bezpieczeństwo, bezpieczeństwo w środowisku pracy, w środowisku rodzinnym;

3. Duchowa ( stabilność, spokój, potrzeba uznania za dobrą pracę, w rodzinie za dobre wykonywanie swoich ról domowych);

Zakres polityki społecznej - jest odpowiednikiem katalogu niezbędnych potrzeb ludzkich. Działy polityki społecznej (polityki szczegółowe)

1. Polityka kształtowania dochodów pracy (np.: minimalnej płacy).

2. Polityka ochrony pracy (czas pracy: ile godzin dziennie, tygodniowo, rocznie; warunki pracy; relacje pomiędzy pracownikiem a pracodawcą; bada zagrożenie jakie z danej pracy wypływa).

3. Polityka zatrudnienia (mikro i makro skala, bezrobocie, pomoc osobą bez pracy).

4. Polityka organizacji czasu wolnego wypoczynku.

5. Polityka ludnościowa i rodzinna (struktura demografii ludności, płeć, wiek).

6. Polityka zabezpieczenia społecznego (ubezpieczenia, kwestie niepełnosprawnych).

7. Polityka ochrony zdrowia.

8. Polityka mieszkaniowa.

9. Polityka zjawisk patologicznych.

Formy i środki działania.

1. Świadczenia:

• indywidualne i zbiorowe;

• pieniężne lub rzeczowe;

• ekwiwalenty (całkowita lub częściowa odpłatność);

• nie ekwiwalentne (nie odpłatne);

2. Środki:

• prawne;

• bodźce ekonomiczne;

• popularyzacja;

• instruktaż;

• pobudzenie inicjatywy własnej.

Temat: Geneza i pierwsze doktryny polityczne.

Doktryna

Doktryną określamy zbiór ogólnie uporządkowanych w pewien sposób założeń, twierdzeń, poglądów na temat określonej dziedziny wiedzy. W doktrynach znajdujemy różne twierdzenia nawiązujące do dorobku nauki, oraz liczne tezy wynikające z przyjmowanych założeń światopoglądowych, ideologicznych czy moralnych. Dotyczą one tego co być powinno czyli przede wszystkim określają kierunki i cele, do których należy dążyć, mówią o tym jak należy postępować. Doktryny społeczno - ekonomiczne formułowane w poszczególnych okresach i krajach wywierały i nadal wywierają wpływ na kierunki i treść oddziaływań władz państwowych w zakresie spraw gospodarczych.

Doktryny podejmują także problemy, wobec których nauka czuje się w pełni kompetentna gdyż właśnie one wskazują i wartościowują cele działania. Zwłaszcza cele rodzajowo - niejednorodne i ilościowo trudno wymierne.

Od teorii naukowych doktryny różnią się brakiem pełnego uzasadnienia całości przyjmowanych przesłanek i wyprowadzanych z nich wniosków. Opierają się one na określonym światopoglądzie, czasem nawet na intuicyjnym uogólnieniu zebranych doświadczeń nieraz także na autorytecie ludzi, którzy te doktryny tworzą dając w nich wyraz swoich przekonań.

W porównaniu z teoriami naukowymi doktryny ewaluują wolniej, a ich wpływ na gospodarkę jest trwalszy i silniejszy, nie łatwo się uwolnić od doktryn i przesłanek ideologicznych. Zdarza się więc, że hamują one niezbędne modyfikacje celów i sposobów działania.

W starożytności zagadnienia gospodarcze uznawano za polityczno - etyczne.

W średniowieczu traktowano gospodarkę w kategoriach moralnych, można tu powołać się na istniejące do dziś w świadomości pojęcia np. słusznej, uczciwej, sprawiedliwej ceny, dopuszczalnej stopy zysku, skali bogacenia się czy poziomu konsumpcji. Na straży tych norm stała zarówno opinia publiczna jak i władza państwowa. Emisja pieniądza o wartości nominalnej przekraczającej jego wartość traktowana była jako nadużycie monarchy, a jego zysk z wydania takiego „upodlonego pieniądza” jako szkodę społeczną. Takie poglądy na procesy gospodarcze wyłożył św. Tomasz z Akwenu i były one zgodne ze średniowieczną doktryną gospodarowania.

Ważnym problemem nie tylko naukowym, ale i doktrynalnym jest zakres i kierunki dopuszczalnej ingerencji państwa w tok społecznego procesu gospodarowania. W Europie XV i XVI wieku zaczęto rozpatrywać zagadnienia gospodarcze z punktów widzenia polityki państwa i było to nierozerwalnie związane z zapotrzebowaniem na środki materialne, związane z utrzymaniem tworzącego się aparatu państwowego. Był to ważny etap polityczno - gospodarczy gdyż za rządów Ludwika XIV polityka gospodarcza zyskała nowe wymiary:

• nastąpił rozwój gospodarki towarowo - pieniężnej;

• pieniądz decydował o nowoczesności armii;

• nowoczesność państwa zależała od jego sensownej polityki gospodarczej;

• reformowano administracje;

• wspierano handel i flotę.

Na tej bazie powstały pierwsze systemy polityki gospodarczej: doktryna protekcjonizmu i merkantylizmu.

Doktryna protekcjonizmu

Doktryna ta zwana jest też doktryną Henryka V zobowiązywała państwo do:

• ochrony państwa przed konkurencją z zewnątrz;

• popierania eksportu poprzez ulgi podatkowe i premie dla eksporterów;

• rozwój kopalni handlowych(kopalnia wschodnia, indyjska);

Doktryna merkantylizmu XVI I wieku

• zakładała poprawę uprzemysłowienia kraju;

• eksport wysoko przetworzonych wyrobów;

• osłonę produkcji krajowej przed zagraniczną konkurencją;

• wprowadzenie form nadzoru nad jakością rodzimej produkcji przemysłowej w celu jej dobrej opinii;

• rozbudowani infrastruktury informacyjnej (w XVII w. rozbudowanie istniejącej floty i dróg);

• uzyskanie dodatniego bilansu handlowego i płatniczego;

• zapewnienie dopływu kruszcu szlachetnego;

W Polsce doktryna ta została wprowadzona w drugiej połowie XVII wieku, za panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego - rząd zaczął wspierać powstawanie manufaktur, rozbudowywać przemysł.

W XVIII wieku pojawiły się nowe prądy i tendencje, ponieważ ingerencja państwa w sprawy społeczno - gospodarcze stała się coraz bardziej uciążliwa dla przedsiębiorców, kupców (ponieważ ludzie ci coraz bardziej się bogacili a państwo im to zaczęło uniemożliwiać).

Dwie kolejne doktryny, które poprzedziły liberalizm gospodarczy - to leseferyzm i fizjokratyzm.

Leseferyzm zawierał założenia o wolności ekonomii, funkcjonującej w średniowieczu wraz

z kierunkami filozoficznymi, które lansowały wolność jednostki.

Był to ruch, intelektualny, który stanowił reakcję na państwowe (ingerencje) dla przemysłu i handlu,

a za podstawę tworzenia dochodu uważał wyłącznie ziemię.

Jego założenia to przede wszystkim:

• ochrona rolnictwa (ziemia najwyższym dobrem, źródłem dochodu);

• ograniczenie ingerencji państwa;

• rozwój infrastruktury;

• rozwój kształcenia;

• państwo powinno stać na straży istniejącego porządku i pełnić funkcje w zakresie obronności, sprawiedliwości, ochrony mienia, ochrony wolności działania prywatnych przedsiębiorców.

Doktryna liberalizmu gospodarczego

W XVIII wielu powstała doktryna liberalizmu gospodarczego, która postulowała ograniczenia interwencji państwa w sprawy gospodarcze do niezbędnego minimum. Doktrynę tę wyznawały przede wszystkim państwa wysoko rozwinięte, które nie potrzebowały już silnej osłony własnego przemysłu. Wynikała ona jak już wspomniano z faktu, iż interwencjonizm państwowy stał się uciążliwy dla rozwijającego się prężnie kupiectwa. Kupcy zaczęli wysuwać postulaty dotyczące swobody działania gospodarczego.

Temat: Systemy polityki gospodarczej

Powstanie ekonomii politycznej jako nauki było związane z wydaniem w 1776r. dzieła Adama Smisa ”Badania nad naturą i przyczynami bogacenia się narodu” oraz z rozwojem klasycznej szkoły ekonomii, co dostarczyło kolejnych impulsów do rozważań nad polityką gospodarcza.

Klasycy ekonomii mimo odmiennych poglądów od fizjokratów na źródła tworzenia dochodów, byli zwolennikami liberalizmu klasycznego. Uważając, że państwo powinno ograniczyć swoje funkcje do obronności, sprawiedliwości ochrony mienia, ochrony porządku, ochrony działania prywatnych przedsiębiorstw.

Na tym tle ważna była teoria kosztów komparatywnych Dawida Ricardo. Udowodnił on, że można prowadzić opłacalny handel z państwem mającym wysokie ceny pod warunkiem, że ich relacje nie będą identyczne. Dostarczył argumentów popierających odejście od protekcjonizmu, co zapewniało wolną wymianę handlową z zagranicą.

Ogólnie w XIX w. nastąpiło na świecie zmniejszenie zakresu ingerencji państwa w sprawy gospodarcze. Zaczęto przechodzić do stosowania pośrednich metod oddziaływania na gospodarkę, głównie przez system pieniężny, oraz podatki i cło. Pojawiła się nowa sfera ingerencji w kształtowaniu się szybko rozwijających się systemów komunikacji kolejowej.

Kierunki polityki gospodarczej.

Pod koniec XIX wieku pojawiły się tendencje do bardziej aktywnej polityki ekonomicznej. Zaczęto ponownie uruchamiać narzędzia ochrony własnego przemysłu. Administracja rządowa zastosowała nowe formy pomocy dla przedsiębiorstw żeby ułatwić im rozwój: były to zamówienia rządowe, oraz wprowadzono nadzór nad instytucjami łączności (pocztą, koleją).

Polityka ekonomiczna musiała podjąć problemy społeczne z uwagi na zaostrzenie się różnych form walki klasowej, strajki, manifestacje oraz rozwój idei i organizacji socjalistycznych. Konieczne, więc było stworzenie ustawodawstwa regulującego nabrzmiałe problemy społeczne:

• czas pracy;

• warunki pracy;

• ubezpieczenia społeczno - chorobowe;

• ubezpieczenia od bezrobocia.

Pod koniec XIX wieku wykształciły się wielkie doktryny społeczno - gospodarcze, które rozwiązywały problemy rozwijającego się kapitalizmu:

1. marksistowski socjalizm i komunizm;

2. socjalizm reformistyczny;

3. chrześcijańska doktryna społeczna.

Marksistowski socjalizm i komunizm.

Doktryna proletariatu, walka klas, zmiany dokonywane drogą rewolucji, całkowita likwidacja prywatnych własności środków produkcji. Uważali naukę o ekonomi politycznej za społecznie uwarunkowaną czyli ekonomia polityczna socjalizmu spełniała funkcję ideologiczną.

Doktryny wchodzące w skład programu partii komunistycznych zakładały zniesienie prywatnej własności środków w produkcji, tworzenie gospodarki, w której podstawową rolę odgrywają przedsiębiorstwa kolektywne-przede wszystkim państwowe.

Socjalizm reformistyczny

Jest mniej radykalny w kwestiach wartości prywatnych, opowiada się za wprowadzeniem reform społecznych za pomocą metod parlamentarnych.

Doktryny wchodzące w skład programu partii socjaldemokratycznej zakładają:

• zachowanie własności prywatnej;

• nacjonalizacje, niektórych gałęzi przemysłu, oraz największych przedsiębiorstw;

• opowiadają się za ingerencją państwa w procesy gospodarcze zwłaszcza z zakresu dystrybucji uznając jednak konieczność zachowania mechanizmów rynkowych, konkurencji oraz motywacji opartej na materialnych korzyściach.

Chrześcijańska doktryna społeczna

Fundamentem tej doktryny była encyklika papieska Leona XIII Rerum novarum.

• doktryna ta zawiera idee społeczne solidarności;

• łączenie mechanizmów rynkowych z ochrona warstw słabszych;

• ograniczenia dla drapieżnego kapitalizmu.

Na gruncie tej doktryny powstały w XX wieku koncepcje tzw. społecznej gospodarki rynkowej, włączone do programu partii chrześcijańsko - demokratycznej wyznaczającej państwu istotna role

w regulowaniu programów socjalnych.

W XIX wieku wzmógł się nacisk na rządy ze strony syndyków i koncernów, które chciały dostępu do światowych źródeł surowców i rynków zbytu. Rozpoczął się podbój krajów słabych, państwo zaczyna wspomagać tworząc oficjalne i nieoficjalne priorytety. Ludność kolonii i podległych krajów nabywała towary zwykle gorszej jakości w zamian za surowce. Nastąpił podział na kraje bogate i biedne. Nowe wymogi postawiła I wojna światowa. Zapotrzebowanie na broń, amunicje, umundurowanie przerastało możliwości gałęzi przemysłu produkujących dla wojska. Należało przemysł cywilny przestawić na wojskowy, co wymagało wprowadzenia nowych sposobów oddziaływania państwa na gospodarkę. Wprowadzono system reglamentacji produkcji i zaopatrzenia. Wszystkie kraje uczestniczące fundamentem wojnie wprowadzały nadzwyczajne podatki, pożyczki wewnętrzne oraz uruchamiały emisje pieniądza papierowego.

Wielki kryzys 1920r. stworzył nową sytuację ekonomiczno społeczną. Spadła produkcja i inwestycje, zamykano fabryki, rosło bezrobocie, wzmogło się napięcie polityczne. Państwa zastanawiały się jak pobudzić gospodarkę.

Interwencjonizm znalazł oparcie w dziełach Hejsa oraz w praktycznych uogólnieniach doświadczeń krajów zachodnich latach trzydziestych XX wieku.

Temat: Uwarunkowania, cele i dziedziny polityki gospodarczej.

Uwarunkowania zewnętrzne i wewnętrzne

We współczesnym świecie ciągle podzielonym na różne systemy polityczne i gospodarcze rozwiązania ustrojowe i systemowe odgrywają podstawową rolę mają one wpływ na kierunki poczynań organów państwowych w odniesieniu do gospodarki. Powyższe uwarunkowania należy znać, rozpoznawać i przewidywać należy je też respektować podczas ustalania strategii gospodarczych. Występują różne sposoby klasyfikacji my przyjmijmy podział na uwarunkowania zewnętrzne i wewnętrzne.

Do zewnętrznych zaliczamy:

• sytuacje międzynarodową danego kraju;

• możliwości eksportowe i importowe;

Do wewnętrznych zaliczamy:

• uwarunkowania ustrojowo- systemowe;

• uwarunkowania geograficzno- przyrodnicze;

• uwarunkowania społeczne, uwarunkowania wyznaczone przez poziom rozwoju społ.- gospododarczego.

Uwarunkowania zewnętrzne - gospodarka każdego kraju funkcjonuje w otoczeniu międzynarodowym, który ma wpływ na możliwości organizacji polityki ekonomicznej głównie wynikają one z położenia geograficznego, które z kolei determinuje sytuację geopolityczną, ekonomiczną, strategiczną kraju. A w następstwie ma wpływ na możliwości współpracy z innymi krajami czyli na przynależność danego kraju do określonych ugrupowań militarnych, gospodarczych, politycznych.

Powyższe wywołuje konsekwencje:

1. Państwo uczestniczące w tego typu ugrupowaniach przyjmuje na siebie zobowiązania, które należy wypełnić;

2. Każde uczestnictwo w porozumieniach międzynarodowych nawet w ograniczonym zasięgu rodzi następstwa dla polityki gospodarczej;

3. Szczególne ograniczenia wiążą się z przynależnością do poszczególnych międzynarodowych wspólnot polityki gospodarczej takich jak Unia Ekonomiczna, Unia Europejska, Światowa Organizacja Chorych;

Zbiorem uwarunkowań zewnętrznych jest wprowadzenie przez niektóre państwa restrykcji

Eksportowo - importowych wobec innych krajów np.: w formie embarga ograniczeń kredytowych i walutowych, a także utrudnień dostępu do własnego rynku.

Ważnymi uwarunkowaniami zewnętrznymi są również:

• zadłużenia wobec zagranicy czyli stan zobowiązań i należności do zagranicznych wierzycieli i dłużników;

• stan i struktura zagospodarowania rejonów przygranicznych krajów sąsiednich;

Stan i struktura zasobów kraju reprezentuje jego możliwości ekonomiczne czyli:

1. Czynniki tkwiące w środowisku naturalnym ( czynniki przyrodnicze, bogactwa naturalne);

2. Czynniki ludzkie ( demograficzne i społeczne ) w tym wewnętrzne sytuacje polityczne a zwłaszcza stosunek społeczny do władzy który wszelką politykę formuję i prowadzi a więc i politykę gospodarczą;

3. Czynniki materialne a więc zagospodarowanie kraju i jego rejonów ( wyposażenie kraju w majątek trwały produkcyjny i infrastrukturalny.

Mówiąc o uwarunkowaniach zawsze musimy je rozpatrywać w kategoriach czasu

i wyróżniać, te które mają wpływ na kształt bieżącej polityki gospodarczej i te co oddziałują na politykę ekonomiczną także w długich okresach czasu.

Cele, założenia i przesłanki

Państwo ingeruje w sprawy gospodarcze w imię realizacji określonych celów.

Pod pojęciem celów polityki gospodarczej należy rozumieć zjawiska społeczne, gospodarcze z punktu widzenia najwyższych organów władzy państwowej. Cele polityki gospodarczej są w dużym stopniu zdeterminowane typem i formą państwa. Jeżeli organy władzy pochodzą z wyborów to muszą realizować cele gospodarki satysfakcjonujące wyborców. Jeżeli natomiast władze państwa są niezależne od społeczności mogą wtedy dążyć do takich celów które uważają za słuszne.

Wcześniej organy władzy państwowej opierały się na poparciu wybieranych grup społeczeństwa. W okresie późniejszym rozwój stosunków demokratycznych o celach polityki gospodarczej, społecznej mogły już decydować poprzez udziały w wolnych wyborach. Na układ celów oddziałują także uwarunkowania i czynniki doktrynalne w związku z tym cele polityki gospodarczej rozpatrywano często w aspektach ustrojowo- systemowych: uwydatniono odmienności celów polityki ekonomicznej w kapitalizmie i socjalizmie.

Wśród celów polityki ekonomicznej w krajach kapitalistycznych wymieniano:

• pełne zatrudnienie;

• stabilizacje cen;

• zapewnienie równowagi bilansu płatniczego;

W krajach realnego socjalizmu cele polityki ekonomicznej formułowano propagandowo:

• poprawa warunków bytowych;

• kształtowanie stopy wzrostu gospodarczego i przeobrażenie jego struktury;

Współcześnie w większości krajów na czoło zespołów celów demokratycznych w polityce gospodarczej wysuwa się takie wartości jak:

1. Powszechnie uznawane: suwerenność narodowa, sprawiedliwość, wolność i prawa człowieka, postęp społeczno- ekonomiczny równość szans;

2. Główne cele polityki gospodarczej

• ustrojowo systemowa i polityczna;

• ekonomiczna ;

• społeczna;

• ekologiczna;

• umocnienie siły militarnej państwa;

Cele i przesłanki ustrojowe.

Uwarunkowania ustrojowe i założenia doktrynalne sprawujące ugrupowania polityczne powodują że w każdym kraju wprowadzana przez rząd polityka gospodarcza zawiera cele ustrojowo - systemowe dotyczące kształtowania stosunków społeczno- ekonomicznych w państwie. Mają za zadanie umocnić istniejący ustrój społeczno- gospodarczy z zapewnieniem jego ewaluacji. Szczególna rola przesłanek ideologiczno- politycznych występowała w krajach realnego socjalizmu gdyż wiązała się z przyjmowaną w nich zasada prymatu polityki nad ekonomią, służyła podtrzymaniu władzy partii.

Cele i przesłanki typu ustrojowo- systemowego

Wywołują często wątpliwości i kontrowersje. W krajach postkomunistycznych cele tego typu są obecnie związane z przebudową ustroju z przejściem od kolektywizmu do gospodarki opartej na dominacji własności indywidualnych.

Cele ekonomiczne wiążą się z pomnożeniem bogactwa kraju i powiększeniem materialnych postaw dobrobytu społecznego.

Dobrobyt oznacza zaspokojenie na wysokim poziomie biologicznych i społecznych potrzeb ludności. Droga do dobrobytu prowadzi przez optymalne wykorzystywanie zasobów powiększenie produkcji wzrostu dochodu narodowego i racjonalizacji jego poziomu. Wzrost gospodarczy staje się jednym z podstawowych kierunków polityki ekonomicznej na dłuższą metę. Wymaga podejmowania trudnych wyborów między przyspieszeniem wzrostu gospodarczego a konsumpcją także koniecznością zwiększenia inflacji. Istotne znaczenie ma pozyskanie zaufania społeczeństwa do polityki rozwoju proponowanej przez władzę

i stosowanie demograficznych metod przy podejmowaniu decyzji.

Konieczne jest kształtowanie celów niższego rzędu takich jak:

1. wzrost przedsiębiorczości, innowacyjności inicjatywności, pozwalających stopniowo konkretyzować działanie polityki gospodarczej.

Istotne miejsce wśród celów polityki ekonomicznej zajmuje równowaga jako warunek sprawnego funkcjonowania systemu gospodarczego. Działanie na rzecz utrzymania równowagi mogą dotyczyć wpływania na ceny popyt i podaż.

Cele i przesłanki społeczne

Dobrobyt jako cel polityki gospodarczej wiąże się z jej przesłankami z rozwiązaniami typu społecznego. Poza elementami determinującymi stan bazy materialnej, pojęcie dobrobytu obejmują elementy związane z podziałem dochodu narodowego i liczne elementy pozamaterialne.

Na odczuwanie stanu dobrobytu wpływają:

1. Wysoki poziom dochodów i zabezpieczenia bytu materialnego, warunków życia, zdrowia, mienia;

2. Zasady sprawiedliwości przy podziale dochodów gwarancji zatrudnienia zgodnie z kwalifikacjami, godzinne wynagrodzenie możliwości awansu społecznego.

W indywidualnym odczuwaniu poziomu dobrobytu nie bez znaczenia jest również zdolność i gotowość ludzi do dostosowania swoich potrzeb do wysokości osiąganych dochodów.

Przeciwieństwem dobrobytu jest niedostatek powodujący stan społeczny niezadowolenie, stan ten tworzy:

• nikłą produkcję dóbr materialnych i usług;

• przesilenie gospodarcze;

• marnotrawstwo zasobów i brak ładu w gospodarce;

• bezrobocie jawne lub ukryte;

• niskie płace;

• wielkie nierówności dochodu;

• niesprawiedliwości w relacji płaca- praca;

• brak szans awansu i poprawienia warunków życia;

Źródłem niedostatku są też błędy polityczno- gospodarcze szczególnie gdy są popełniane na dużą skalę.

Realizacja celów i przesłanek społecznych jest zadaniem trudnym i odpowiedzialnym należy je ująć w:

• formie dążeń do wyrównywania szans wszystkich obywateli w zdobywaniu wykształcenia uzyskiwania pracy i płacy odpowiadającym zdobytym kwalifikacją awansowaniu w zawodzie dostępie do działań gospodarczych i uczestnictwie w życiu publicznym;

• w formie osłony grup społecznych i jednostek najsłabszych wszystkim zapewniając minimum socjalne i zwalczając nędzę wszędzie tam gdzie się ujawnia;

Cele i przesłanki ekologiczne

Niefrasobliwość w wykorzystywaniu zasobów środowiska przynajmniej w licznych krajach i regionach doprowadziła do jego znacznego zdewastowania i często do nieodwracalnych negatywnych następstw w racjach pomiędzy człowiekiem a przyrodą. Hasła ochrony przyrody mimo że nie nowe dopiero nie dawno znalazły odzwierciedlenie w celach polityki gospodarczej. W związku z powyższym rozwinęła się również współpraca międzynarodowa w tej dziedzinie zgodnie z uwzględnieniem wymagań eko- rozwoju czyli rozwoju nie kolidującego z ochroną środowiska naturalnego.

Cele obrony militarnej

Historycznie w pewnych okresach czasu cele te w polityce gospodarczej pewnych krajów wysuwały się zdecydowanie na pierwszy plan. Wydatki na cele militarne w budżetach wielu krajów są ciągle znaczącą pozycją. Charakterystyczną cechą celów tego kraju jest ich konkurencyjność. Im więcej polityki gospodarczej kieruje na cele militarne tym mniej może ich w danym czasie przeznaczyć na realizacje innych celów. W polityce realizacja celów obronno- militarnych kieruje się na powiększanie potencjału gałęzi o charakterze obronnym, zapewnienie niezbędnych rezerw mocy produkcyjnych i środków produkcji. Jednocześnie odpowiednio łączy się część przedsięwzięć o znaczeniu militarnym z działaniami zawierającymi do rozbudowy potencjału gospodarczego, szkolenia kadr, wprowadzania nowych technologii, możliwe jest to dzięki uzależnieniu potencjału wojskowego od ogólnego potencjału gospodarki kraju.

Polityka zagraniczna - pod tym pojęciem rozumie się na ogół oddziaływania państwa na stosunki wymiany gosp. z zagranicą. Jest to polityka skierowana na regulacje przepływu pomiędzy danymi państw towarów, usług, kapitału finansowego i ludzkiego. Polityka zagraniczna nie ogranicza się tylko do spraw czysto gospodarczych, może polegać na kształtowaniu określonych stosunków politycznych, dbanie o bezpieczeństwo danego państwa i kształtowaniu wizerunku państwa na świecie.

Instrumenty zagranicznej polityki dzielimy na:

• bezpośrednie - wszelkie bariery, cła, podatki i opłaty graniczne, koncesje;

• pośrednie - sterowanie kursem walutowym.

Temat: Dylematy zintegrowanej polityki rozwoju.

Kiedy konstruujemy strategię rozwoju musimy dostrzegać problemy rozwojowe

o charakterze zewnętrznym i wewnętrznym.

Problemy rozwojowe o charakterze zewnętrznym, możemy podzielić na:

1. Globalne ( światowe).

2. Europejskie.

Ad.1

Wyzwania o charakterze:

1. ekologiczne - sprowadzają się do tego, że niezależnie od koncepcji ekorozwoju rzeczywistość jest ciągle odległa od ideałów, a stopień skażenia i związanych z nim zagrożeń rośnie w miarę upływu czasu;

2. demograficzne - polegają na zderzeniu dwóch podstawowych tendencji współczesnej dynamiki populacyjnej. Z jednej strony na eksplozji ludnościowych w krajach rozwijających się, a z drugiej strony na procesach starzenia się społeczeństw krajów rozwiniętych. Konsekwencją zderzenia się tych dwóch tendencji są migracje ludności na niespotykaną dotychczas skalę, mogące zmienić obecny ład światowy;

3. politologiczne - polegają na nasilających się konfrontacjach regionalnych, a ich charakterystyczną cechą jest zmiana konfrontacji z osi komunistycznej - wschód, a kapitalistycznej - zachód, na oś bogata - północ, z kolei biedne - południe;

4. technologiczne - wiąże się z paradoksalnym efektem rozwoju współczesnej techniki i technologii. Prowadzi on do bezrobocia o charakterze strukturalnym, które staje się dotkliwym problemem również w krajach wysoko rozwiniętych ( nie potrzeba już tylu ludzi do pracy);

5. ekonomiczne - wynikają z popularyzacji dochodów skali globalnej czyli spekulacji finansowych, które nie przyczyniają się do realnego rozwoju, grożą natychmiast zahamowaniem rynku kapitalistycznego i prowadzą do dalszej popularyzacji;

6. społeczne - stanowią swojego rodzaju wypadkową konsekwencji pierwszych pięciu punktów. Sprowadzają się do pogłębiającej się popularyzacji świata, na świat bogatych i biednych wbrew wszelkim apelom i próbą zmierzającym do jej przeciwdziałania.

Ad.2

W przypadku europejskich wiążą się przede wszystkim z sytuacją geopolityczną. Z jednej strony ingerencja z Europy Zachodniej stwarza potencjalne możliwości związane z transferem kapitału technologii oraz korzystaniu z pomocy finansowej. Z drugiej strony stwarza potencjalne niebezpieczeństwo polegające na tym, że wbrew wszelkim deklaracjom dojdzie w układzie europejskim do polaryzacji na centrum i peryferie.

Problemy i wyzwania o charakterze wewnętrznym.

Sytuacja wewnętrzna w kraju jest przede wszystkim konsekwencją zachodzących zmian systemowych.

Efekty pozytywne zmian systemowych, to:

1. Przyniosły demokratyzację życia społecznego.

2. Zaawansowaną zmianę w stosunkach własności.

3. Rozbudzenie inicjatywy i przedsiębiorczości.

4. Ustabilizowanie rynku konsumpcyjnego.

Efekty negatywne zmian systemowych, to:

1. Wystąpienie masowego bezrobocia.

2. Głęboki spadek produkcji i wykorzystania zdolności produkcyjnych.

3. Pojawienie się pułapki społecznej czyli sytuacji, w której znaczny odsetek ludności znalazł się w trudnej sytuacji materialnej, z której nie potrafi wydobyć się o własnych siłach.

Bilans dotychczasowych efektów transformacji nie jest jednoznaczny.

Ocenić należy, że konieczna jest potrzeba rozumnego interwencjonizmu państwowego wraz z polityką regionalną uruchamiającą aktywności podmiotów gospodarczych, społeczności lokalnych i organizacji pozarządowych.

Interwencjonizm państwowy powinien mieć jasno określony charakter. Państwo powinno zmierzać do promowania takich rozwiązań, które pozwalałyby na wychodzenie z obecnych pułapek rozwojowych.

Zakres polityki rozwojowej obejmuje takie obszary aktywności państwa, jak:

1. Polityka społeczna - wiąże się z koniecznością zorientowania polityki rozwojowej na człowieka i dokonania wielu działań zmierzających do złagodzenia negatywnych społecznych skutków transformacji systemowej;

2. Polityka regionalna - wiąże się z regionalnym zróżnicowaniem sytuacji; konieczna jest aktywna polityka państwa w stosunku do poszczególnych regionów i polityka prowadzona w obrębie tych regionów; ponadto występuje konieczność koordynacji tych dwóch obszarów aktywności państwa;

3. Polityka przemysłowa - winna być to polityka selektywna czyli zróżnicowana w stosunku do poszczególnych typów przemysłu, które należałoby podzielić na przemysły: rynkowe, „promowe” oraz chronione, którym odpowiadałaby polityka rynkowa, polityka promocji oraz polityka ochronna;

4. Polityka rolna - winna mieć charakter kompleksowy czyli uwzględniający złożone, czyli kulturalne, społeczne i ekonomiczne uwarunkowania procesu transformacji systemowej wsi i rolnictwa; uwzględnić należy konsekwencję modernizacji w warunkach ukrytego bezrobocia oraz amortyzującej funkcji pełnionej przez wieś w odniesieniu do bezrobocia w ogóle;

5. Polityka naukowa - winna być prowadzona w sposób selektywny, gdyż nie można inwestować we wszystkie kierunki badań; należy również dokonać zmiany sposobów finansowania nauki;

6. Polityka ekologiczna - jest już pojmowana nie jako polityka ochrony, lecz jako polityka rekonstrukcji zdewastowanego środowiska naturalnego; powinna prowadzić do eko - rozwoju rozumianego nie jako hasło, lecz jako element realnej strategii rozwojowej związanej z koniecznością przemiany świadomości społecznej;

Polityka makroekonomiczna wraz z jej narzędziami powinna stanowić ostatni etap złożonego procesu projektowania długo fazowej strategii polityki rozwoju kraju. Ma więc charakter instrumentalny, a jej założenia nie mogą być utożsamiane ze strategią rozwoju kraju.

Koncepcja polityki rozwoju ma charakter wielowymiarowy, rodzi zadania i przedsięwzięcia wymagające realizacji przez społeczeństwo.

Powstają na podstawie zróżnicowanego zbioru przesłanek obejmującego przesłanki:

diagnostyczne, prognostyczne i wartościujące.

1. Diagnostyczne - prowadzą do ujawnienia różnego rodzaju dysproporcji rozwojowych, czyli zjawisk i stanów niepożądanych wymagających likwidacji.

2. Prognostyczne - prowadzą do identyfikacji przyszłych problemów rozwojowych oraz pożądanych kierunków działania.

3. Wartościujące - służą do oceny i wyboru tych problemów, którym społeczeństwo nadaje rangę celów rozwoju w danym okresie czasu.

Powstająca na podstawie podanych wyżej przesłanek koncepcja polityki rozwoju uwikłana jest w liczne uwarunkowania:

1. o charakterze przestrzennym - polegają na tym, że tak procesy jak i decyzje rozwojowe są zlokalizowane w określonej przestrzeni geograficznej, co w praktyce prowadzi do odrębnych rozstrzygnięć rozwojowych, w ramach koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju;

2. o charakterze gospodarczym - polegają na tym, że możliwość realizacji koncepcji polityki rozwoju jest uzależniona od dostępnych środków rzeczowych i finansowych;

3. o charakterze systemowym - wynikają stąd, że decyzje rozwojowe podejmowane są zawsze w określony sposób i w określonej historycznie ukształtowanej strukturze instytucjonalnej.

Podsumowanie

Celem długofalowego myślenia o rozwoju jest zatem sformułowanie społecznie akceptowanej koncepcji strategii i polityki rozwoju społeczno - gospodarczo - przestrzennego.

Przedmiotem długofalowej polityki strategii rozwoju jest kraj a nie gospodarka narodowa, ponieważ gospodarowanie jest jedynie sposobem wykorzystania bogactwa narodowego do realizacji określonych celów społecznych.

Praktyczna realizacja zintegrowanej koncepcji rozwoju wymaga jednak spełnienia wielu trudnych warunków.

Nieuniknioną konsekwencją złożoności problemów jest zawodność oraz niepewność ostatecznych rezultatów.

Głównym źródłem niepewności są prace związane z prognozowaniem podstawowych tendencji rozwojowych oraz ich konsekwencji.

Niepewności wynikają z prawdopodobieństwa nietrafności prognoz, sprawia że stają się one kluczowym elementem w procesie formułowania konsekwencji rozwoju.

Temat: Społeczne problemy pracy.

Pracownik - osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę, powołanie, mianowanie, wybór, spółdzielcza umowa o pracę.

Pracodawca - jednostka organizacyjna, niezależnie czy posiada osobowość prawną czy nie w momencie zatrudnienia pracownika.

Źródłem prawa pracy jest kodeks pracy oraz wewnątrzzakładowe akty normatywne (postanowienie układów pracy i porozumień wewnątrzzakładowych nie mogą być mniej korzystne niż źródło prawa pracy.

Roszczenia pracodawców przedawniają się po 3 latach od daty wymagalności. Pracownikiem stajemy się kiedy mamy umowę o pracę.

Cechy stosunku pracy:

• praca wykonywana jest pod kierownictwem

• za wynagrodzeniem

• w ściśle określonym miejscu i czasie

Rodzaje umowy o pracę:

• na czas określony

• na czas nieokreślony

• na czas wykonania określonej pracy

• zastępstwo

(nie ma czasu ograniczającego w umowie na czas określony, ulega rozwiązaniu natomiast w terminie określonym ). Każda umowa poprzedzona jest przyjęciem na okres próbny jest to maksymalnie na 3 miesiące.

Ustanie stosunku pracy - wypowiedzenie, rozwiązanie bez wypowiedzenia. We wszystkich sprawach nierozwiązywalnie stosuje się przepisy kodeksu cywilnego. Za pracę musi być wynagrodzenie wypłacone wynagrodzenie raz w miesiącu i w stałym terminie.

Czas pracy - jest to czas w którym pracownik pozostaje do dyspozycji pracodawcy.

Definicja z polskiego kodeksu pracy - jest to czas w którym pracownik pozostaje w dyspozycji pracodawcy w miejscu pracy lub w miejscu wskazanym do wykonywania pracy.

Czynniki określające wymiar czasu pracy.

1. czynniki ekonomiczne - poziom sił wytwórczych - im wyższy tym mniejszy wymiar czasu pracy, społeczna wydajność pracy;

2. czynniki społeczne (dotyczy samego pracownika) - granice możliwości ludzkich:
   a) fizyczne;

b) psychiczne:

- konieczność wypoczynku;

• uciążliwość pracy w jej warunkach;

• czas powszechnie obowiązujący;

Ewolucja czasu pracy - wymiar

Problem wymiaru czasu pracy pojawił się wraz z rewolucja przemysłową. W roku 1800

w Anglii pracowano 70h tygodniowo, niedziela wolna. Początek XX w. W różnych krajach ok. 60h tygodniowo. W 1919r. Powstała Międzynarodowa Organizacja Pracy. Jednym z celów MOP była walka na rzecz skracania czasu pracy. MOP zaproponował 8h czas pracy. Ze wszystkich konwencji MOP- u 25% dotyczy czasu pracy. Zgodnie z poglądami MOP czas pracy rozpatruje się w sposób globalny, kompleksowy w 3 płaszczyznach:

1. Czas pracy w ciągu dnia i tygodnia

2. Płaszczyzna czasu pracy w skali roku (urlopy)

3. Czas pracy w skali życia człowieka

Czas pracy w ciągu tygodnia

Pierwsza konwencja z 1919r o czasie pracy w przemyśle wtedy to określono dzienny wymiar czasu pracy na 8h, 48 tygodniowo. Wtedy też określono że mogą występować godziny nadliczbowe. Konwencja zezwalała na przekroczenie godzin pracy. W skali roku mogło to być 180h. W latach 30-tych XX wieku odnotowano pierwsze przypadki skrócenia czasu pracy tylko w niektórych działach gospodarki konwencja Nr 310 pracy w górnictwie węgla. Po II wojnie światowej MOP nie uchwalił już żadnej konwencji o czasie pracy. W 1962r. Odnotowane zalecenie Nr 116 o wprowadzeniu 40h czasu pracy tygodniowo.

Płaszczyzna czasu pracy w skali roku

Rok 1936 konwencja Nr 52 wprowadzono pracownicze urlopy wypoczynkowe, zawarte było:

• urlop wypoczynkowy jest obligatoryjny w wymiarze min. 6 dni rocznie. Urlop odlicza się zawsze w dniach roboczych

• urlop to nie tylko prawo ale obowiązek wykorzystania urlopu

• zakaz podejmowania innej pracy

• zakaz rezygnowania z urlopu na rzecz ekwiwalentu finansowego

• jeżeli dojdzie do choroby w czasie urlopu odlicza się te dni i przedłuża o nie urlop

Konwencja Nr 132 rok 1970 przyjęto wymiar urlopu na 21 dni roboczych po 10 latach pracy.

Czas pracy w skali życia człowieka

1. Związane z ustaleniem ile lat trzeba pracę wykonywać.

2. Ustalenie ile lat trzeba mieć aby można podjąć pracę.

W konwencji z 1919r. Przyjęto odpowiedz na 1 pytanie: trzeba pracować od 15 roku życia do 65 roku życia. Człowiek musi przepracować 40 lat aby odejść na emeryturę.

Budżet czasu

Jest to zestawienie czasu zużywanego przez daną osobę lub grupę osób w danym czasie

Jak gospodarować czasem? (podstawową jednostką czasu pracy jest rok) wyróżniamy dwie kategorie:

1. Czas związany z pracą.

2. Czas poza pracą.

Czas związany z pracą

a) czas pracy - jest to 8h dziennie, wyróżniamy godziny nadliczbowe, praca w dodatkowym miejscu pracy;

b) czas dotyczący pracy - czas potrzeb fizjologicznych (sen, czas który poświęcamy na higienę posiłek);

c) czas obowiązku - wszelkie konieczności życiowe, obowiązki rodzinne obywatelskie np. związane z członkostwem w organizacjach, uczestnictwo w obrzędach religijnych);

d) czas wolny - wyróżniamy trzy sposoby spędzania:

1. Instytucjonalny sposób spędzania czasu wolnego - wymaga istnienia infrastruktury-kino, teatr, obiekty sportowe.

2. Pozainstytucjonalny sposób spędzenia czasu wolnego - spacer, odwiedziny u znajomych

3. medialny - odbiór treści emitowanych przez media

Czas pracy w Polsce 1918r.

Wprowadziliśmy 8h czas pracy. 1933r. Przyjęliśmy tygodniowy wymiar czasu pracy 48h.W 1945r. Skrócono czas pracy do 46h tygodniowo od 1974r. Rozpoczął się proces przechodzenia na 5 dniowy proces pracy. 1981r. Wprowadzono 40h tydzień pracy ale jeszcze występowała 1 sobota pracująca w miesiącu.

Kategorie czasu pracy w Polsce

Czas pracy powszechnie obowiązujący - to 8h dziennie i 40 tygodniowo. Kodeks pracy wprowadza różne kategorie czasu pracy które na przestrzeni lat ulegają zmianom i modyfikacji.

Kategorie:

1. skrócony czas pracy - dot. Różnych grup zawodowych, np. górnictwo węgla 6h dziennie 30-36h tygodniowo, dot. Hutników, różnych działów przemysłu chemicznego.

2. nienormowany czas pracy - występują uzależnione długości wymiaru czasu pracy wykonywanego zadania

3. dyspozycyjny czas pracy - dot. Osób które zajmują kierownicze stanowiska w przedsiębiorstwach państwowych

4. równoważny czas pracy - dzienna norma może przekroczyć 8h czasu pracy równoważny czas pracy - dzienna norma może przekroczyć 8h czasu pracy, ale w miesięcznym rozrachunku czas pracy musi być równy czasowi pracy powszechnie obowiązującemu.

5. elastyczny czas pracy - występują zmienne godziny rozpoczynania pracy, elastyczność dotyczy momentu rozpoczęcia, pracownik rozlicza się z czasu pracy w skali miesiąca czyli pracownik sam decyduje o ile godzin dziennie i tygodniowo pracuje

Kategorie czasu pracy ulegają nieustannym modyfikacją. Zlikwidowano kategorię w 1998 wydłużonego czasu pracy, wprowadzono nowe kategorie:

• praca na wezwanie - sytuacja kiedy pracodawca ma pracę np. zakłady Opla;

• przerywany czas pracy;

• zadaniowy czas pracy - pracownik otrzymuje zadanie do wykonania i tylko w tym czasie pracuje;

Urlopy wypoczynkowe

Jest to coroczne płatne zwolnienie pracownika od pracy udzielone w celu wypoczynku. Dostrzegamy dwie grupy funkcji:

• ochrona pracownika przed negatywnym wpływem środowiska pracy

• społeczna - związana z wymiarem czasu wolnego dla rodziny i własnych zainteresowań.

W Polsce urlopy wypoczynkowe wprowadzono w 1922r. W 1969r. Zrównano uprawnienia urlopowe pracowników fizycznych i umysłowych. Zniesiono też podział na 2 grupy pracownicze fizycznych i umysłowych. Urlop wypoczynkowy uzależniony jest od stażu pracy. Urlop wymierzany jest w dniach roboczych, występuje zakaz rezygnacji z urlopu.. Do 1997r. Można było zrezygnować z urlopu w zamian za ekwiwalent pieniężny. Do stażu pracy wlicza się wszystkie okresy zatrudnienia. Do stażu pracy zalicza się ZSZ, szkoły średnie, szkoły wyższe, okres służby wojskowej.

Ochrona pracy

Podstawowe środki ochrony pracy

• ustawodawstwo ochronne;

• szeroko rozumiane ustawodawstwo ochronne;

Pierwsze dokumenty ukazały się w Anglii w 1801 uchwalono prawo fabryczne. Dotyczyło pracy dzieci, kobiet i zawarto w prawie fabrycznym następujące dane:

a) pracę mogą podejmować osoby, które ukończyły 5 lat, to ustawodawstwo ochronne na podstawie ustaleń prawa fabrycznego zostało ustalone na podstawie tego prawa w Prusach w 1839r. We Francji w 1842r., zaczęto tworzyć instytucje do kontroli przestrzegania tych praw tzn. Inspekcja Pracy, pierwsza inspekcja pracy powstała w Anglii w 1833r.

Samo pojęcie ochrony pracy ma dwa znaczenia:

• szerokie znaczenie - ochrona interesów ekonomicznych i socjalnych;

• węższe znaczenie - ochrona życia i zdrowia pracownika;

---